प्रथमोऽङ्कः|| => प्रथमः+अङ्कः|| (प्रविश्यावलोक्य) => (प्रविश्य+अवलोक्य) खल्वद्य => खलु+अद्य प्रत्यूष एव => प्रत्यूषे+ एव गेहान्निष्क्रान्तस्य => गेहात्+निष्क्रान्तस्य मेऽक्षिणी| => मे+अक्षिणी| यावद् गेहं => यावत्+ गेहम्+ गेहं गत्वा => गेहम्+ गत्वा वेति| => वा+इति| एतदस्माकं गेहम्| => एतत्+अस्माकम्+ गेहम्| स्नेहोद्भावनसुगन्ध इव => स्नेहोद्भावनसुगन्धः+ इव सुनिमित्तमिव => सुनिमित्तम्+इव बुभुक्षयौदनमयमिव => बुभुक्षया+ओदनमयम्+इव जीवलोकं प्रेक्षे| => जीवलोकम्+ प्रेक्षे| यावदार्यां शब्दापयामि| => यावत्+आर्याम्+ शब्दापयामि| इतस्तावत्|] => इतः+तावत्|] इयमस्मि| => इयम्+अस्मि| खल्वस्यागतः|] => खलु+असि+आगतः|] किमस्त्यस्माकं गेहे => किम्+अस्ति+अस्माकम्+ गेहे कोऽपि => कः+अपि [चिरं जीव| => [चिरम्+ जीव| एवं शोभनानि => एवम्+ शोभनानि त्वामेव => त्वाम्+एव किमस्त्यभ्यर्थितम्|] => किम्+अस्ति+अभ्यर्थितम्|] [एवं देवास्त्वामाश्वासयन्तु| => [एवम्+ देवाः+त्वाम्+आश्वासयन्तु| देवास्त्वामाश्वासयन्तु| => देवाः+त्वाम्+आश्वासयन्तु| किं किम्|] => किम्+ किम्|] [घृतं गुडो => [घृतम्+ गुडः+ गुडो दधि => गुडः+ दधि तण्डुलाश्च => तण्डुलाः+च सर्व्वमस्ति|] => सर्व्वम्+अस्ति|] सर्वमस्माकं गेहेऽस्ति|] => सर्वम्+अस्माकम्+ गेहे+अस्ति|] गेहेऽस्ति|] => गेहे+अस्ति|] एवं ते => एवम्+ ते अभावं च => अभावम्+ च अहं चण्डप्रवातलण्डित => अहम्+ चण्डप्रवातलण्डितः+ चण्डप्रवातलण्डित इव => चण्डप्रवातलण्डितः+ इव पर्वताद् दूरमारोप्य => पर्वतात्+ दूरम्+आरोप्य दूरमारोप्य => दूरम्+आरोप्य पातितोऽस्मि|] => पातितः+अस्मि|] मुहूर्तकं प्रतिपालयत्वार्यः| => मुहूर्तकम्+ प्रतिपालयतु+आर्यः| प्रतिपालयत्वार्यः| => प्रतिपालयतु+आर्यः| सर्वं सज्जं => सर्वम्+ सज्जम्+ सज्जं भविष्यति| => सज्जम्+ भविष्यति| लब्धं नामैतत्| => लब्धम्+ नाम+एतत्| नामैतत्| => नाम+एतत्| ममोपवासस्यार्यः => मम+उपवासस्य+आर्यः सहायो भवतु|] => सहायः+ भवतु|] [किन्नामधेय आर्याया => [किम्+नामधेयः+ आर्यायाः+ आर्याया उपवासः|] => आर्यायाः+ उपवासः|] [अभिरूपपतिर्नाम|] => [अभिरूपपतिः+नाम|] [किमन्यजात्याम्|] => [किम्+अन्यजात्याम्|] [सर्वं तावत् => [सर्वम्+ तावत् को न्विदानीमार्याया => कः+ नु+इदानीम्+आर्यायाः+ न्विदानीमार्याया उपवासस्योपदेशिकः|] => नु+इदानीम्+आर्यायाः+ उपवासस्य+उपदेशिकः|] उपवासस्योपदेशिकः|] => उपवासस्य+उपदेशिकः|] [यद्यार्यस्यानुग्रहः, => [यदि+आर्यस्य+अनुग्रहः, तत इच्छेयमस्मादृशजनयोग्यं => ततः+ इच्छा+इयम्+अस्मादृशजनयोग्यम्+ इच्छेयमस्मादृशजनयोग्यं कञ्चिद् => इच्छा+इयम्+अस्मादृशजनयोग्यम्+ कञ्चित्+ कञ्चिद् ब्राह्मणं => कञ्चित्+ ब्राह्मणम्+ ब्राह्मणं निमन्त्रयितुम्|] => ब्राह्मणम्+ निमन्त्रयितुम्|] प्रातराशोऽपि => प्रातराशः+अपि यद्येवं प्रविशत्वार्या| => यदि+एवम्+ प्रविशतु+आर्या| प्रविशत्वार्या| => प्रविशतु+आर्या| अहमप्यस्मादृशजनयोग्यं कञ्चिद् => अहम्+अपि+अस्मादृशजनयोग्यम्+ कञ्चित्+ कञ्चिद् ब्राह्मणमन्विष्यामि| => कञ्चित्+ ब्राह्मणम्+अन्विष्यामि| ब्राह्मणमन्विष्यामि| => ब्राह्मणम्+अन्विष्यामि| [यदार्य आज्ञापयति|] => [यत्+आर्यः+ आज्ञापयति|] दरिद्रब्राह्मणं लभेय| => दरिद्रब्राह्मणम्+ लभेय| एष आर्यचारुदत्तस्य => एषः+ आर्यचारुदत्तस्य आर्यमैत्रेयो नाम => आर्यमैत्रेयः+ नाम ब्राह्मण इत => ब्राह्मणः+ इतः+ इत एवागच्छति| => इतः+ एव+आगच्छति| एवागच्छति| => एव+आगच्छति| यावदुपनिमन्त्रयामि| => यावत्+उपनिमन्त्रयामि| निमन्त्रितोऽसि| => निमन्त्रितः+असि| दरिद्र इति => दरिद्रः+ इति मामवमन्यस्व| => माम्+अवमन्यस्व| सम्पन्नमशितव्यं भविष्यति| => सम्पन्नम्+अशितव्यम्+ भविष्यति| घृतं गुडो => घृतम्+ गुडः+ गुडो दधि => गुडः+ दधि तण्डुलाश्च => तण्डुलाः+च सर्वमस्ति| => सर्वम्+अस्ति| दक्षिणा माषका => दक्षिणाः+ माषकाः+ माषका भविष्यन्ति|] => माषकाः+ भविष्यन्ति|] [अन्यमन्यं निमन्त्रयतु => [अन्यम्+अन्यम्+ निमन्त्रयतु तावद् भवान्| => तावत्+ भवान्| अरिक्तकस्तावदहम्|] => अरिक्तकः+तावत्+अहम्|] [घृतगुडदधिसुसमृद्धं धूपितसूपोपदंशसम्भिन्नम्| => [घृतगुडदधिसुसमृद्धम्+ धूपितसूपोपदंशसम्भिन्नम्| सत्कारदत्तमिष्टं भुज्यतां => सत्कारदत्तम्+इष्टम्+ भुज्यताम्+ भुज्यतां भक्तमार्येण => भुज्यताम्+ भक्तम्+आर्येण भक्तमार्येण => भक्तम्+आर्येण (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्या+अवलोक्य) [अन्यमन्यं निमन्त्रयतु => [अन्यम्+अन्यम्+ निमन्त्रयतु तावद् भवान्| => तावत्+ भवान्| अरिक्तकस्तावदहम्| => अरिक्तकः+तावत्+अहम्| भणाम्यहमरिक्तक इति| => भणामि+अहम्+अरिक्तकः+ इति| किं भणसि---सम्पन्नमशनमशितव्यं => किम्+ भणसि---सम्पन्नम्+अशनम्+अशितव्यम्+ भणसि---सम्पन्नमशनमशितव्यं भविष्यतीति| => भणसि---सम्पन्नम्+अशनम्+अशितव्यम्+ भविष्यति+इति| भविष्यतीति| => भविष्यति+इति| अहं पुनर्जानामि| => अहम्+ पुनः+जानामि| पुनर्जानामि| => पुनः+जानामि| भक्ष्यत इति| => भक्ष्यते+ इति| किमिदानीं मामुल्लाल्योल्लाल्य => किम्+इदानीम्+ माम्+उल्लाल्य+उल्लाल्य मामुल्लाल्योल्लाल्य => माम्+उल्लाल्य+उल्लाल्य व्यापृत इति| => व्यापृतः+ इति| किं भणसि---दक्षिणा => किम्+ भणसि---दक्षिणाः+ भणसि---दक्षिणा माषका => भणसि---दक्षिणाः+ माषकाः+ माषका भविष्यन्तीति| => माषकाः+ भविष्यन्ति+इति| भविष्यन्तीति| => भविष्यन्ति+इति| एष वाचा => एषः+ वाचा प्रत्याख्यातो हृदयेनानुबध्यमानो => प्रत्याख्यातः+ हृदयेन+अनुबध्यमानः+ हृदयेनानुबध्यमानो गम्यते| => हृदयेन+अनुबध्यमानः+ गम्यते| अहमपि => अहम्+अपि परस्यामन्त्रणानीति => परस्य+आमन्त्रणानि+इति योऽहं तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => यः+अहम्+ तत्रभवतः+चारुदत्तस्य तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => तत्रभवतः+चारुदत्तस्य गेहेऽहोरात्रपर्याप्तसिद्धैर्नानाविधैर्हिड्गुविद्धैरुद्गारसुगन्धिभिः => गेहे+अहोरात्रपर्याप्तसिद्धैः+नानाविधैः+हिड्गुविद्धैः+उद्गारसुगन्धिभिः भ्रूक्षेपमात्रप्रतीष्टैरन्तरान्तरपानीयैरशनप्रकारैश्चित्रकर एव => भ्रूक्षेपमात्रप्रतीष्टैः+अन्तरान्तरपानीयैः+अशनप्रकारैः+चित्रकरः+ एव परिवृत आकण्ठमात्रमशित्वा => परिवृतः+ आकण्ठमात्रम्+अशित्वा आकण्ठमात्रमशित्वा => आकण्ठमात्रम्+अशित्वा चत्वरवृषभ इव => चत्वरवृषभः+ इव मोदकखाद्यै रोमन्थायमानो => मोदकखाद्यैः+ रोमन्थायमानः+ रोमन्थायमानो दिवसं => रोमन्थायमानः+ दिवसम्+ दिवसं क्षिपामि, => दिवसम्+ क्षिपामि, स एवेदानीमहं => सः+ एव+इदानीम्+अहम्+ एवेदानीमहं तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => एव+इदानीम्+अहम्+ तत्रभवतः+चारुदत्तस्य तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => तत्रभवतः+चारुदत्तस्य समं पारावतैः => समम्+ पारावतैः साधारणवृत्तिमुपजीवन् => साधारणवृत्तिम्+उपजीवन् तस्यावासमेव => तस्य+आवासम्+एव अन्यच्चाश्चर्यम्| => अन्यत्+च+आश्चर्यम्| ममोदरमवस्थाविशेषं जानाति| => मम+उदरम्+अवस्थाविशेषम्+ जानाति| अल्पेनापि => अल्पेन+अपि बहुकमप्योदनभरं भरिष्यति => बहुकम्+अपि+ओदनभरम्+ भरिष्यति अदीयमानं, => अदीयमानम्+, खल्वहमीदृशेन => खलु+अहम्+ईदृशेन तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => तत्रभवतः+चारुदत्तस्य कारणाद् गृहीतानि => कारणात्+ गृहीतानि सुमनसोऽन्तरीयवासश्च| => सुमनसः+अन्तरीयवासः+च| यावदस्य => यावत्+अस्य एष तत्रभवांश्चारुदत्तः => एषः+ तत्रभवान्+चारुदत्तः तत्रभवांश्चारुदत्तः => तत्रभवान्+चारुदत्तः प्रभातचन्द्र इव => प्रभातचन्द्रः+ इव सकरुणप्रियदर्शनो यथाविभवेन => सकरुणप्रियदर्शनः+ यथाविभवेन गृहदैवतान्यर्चयन् => गृहदैवतानि+अर्चयन् इत एवागच्छति| => इतः+ एव+आगच्छति| एवागच्छति| => एव+आगच्छति| यावदेनमुपसर्पामि|] => यावत्+एनम्+उपसर्पामि|] बलिमुपहरन्नायको विदूषकश्चाङ्गेरिकाहस्ता => बलिम्+उपहरन्+नायकः+ विदूषकः+चाङ्गेरिकाहस्ता विदूषकश्चाङ्गेरिकाहस्ता => विदूषकः+चाङ्गेरिकाहस्ता नायकः--(दीर्घं निःश्वस्य) => नायकः--(दीर्घम्+ निःश्वस्य) दारिद्र्यं खलु => दारिद्र्यम्+ खलु सोच्छ्वासं मरणम्| => सोच्छ्वासम्+ मरणम्| यासां बलिर्भवति => यासाम्+ बलिः+भवति बलिर्भवति => बलिः+भवति मद्गृदेहलीनां => मद्गृदेहलीनाम्+ हंसैश्च => हंसैः+च सारसगणैश्च => सारसगणैः+च तास्वेव => तासु+एव [अलमिदानीं भवानतिमात्रं => [अलम्+इदानीम्+ भवान्+अतिमात्रम्+ भवानतिमात्रं सन्तप्तुम्| => भवान्+अतिमात्रम्+ सन्तप्तुम्| पुरुषयौवनानीव => पुरुषयौवनानि+इव दशाविशेषमनुभवन्ति| => दशाविशेषम्+अनुभवन्ति| ज्योत्स्नापरिक्षय इव => ज्योत्स्नापरिक्षयः+ इव भवत एव => भवतः+ एव रमणीयोऽयं दरिद्रभावः|] => रमणीयः+अयम्+ दरिद्रभावः|] खल्वहं नष्टां => खलु+अहम्+ नष्टाम्+ नष्टां श्रियमनुशोचामि| => नष्टाम्+ श्रियम्+अनुशोचामि| श्रियमनुशोचामि| => श्रियम्+अनुशोचामि| व्यसनं दारुणतरं => व्यसनम्+ दारुणतरम्+ दारुणतरं मां => दारुणतरम्+ माम्+ मां प्रतिभाति| => माम्+ प्रतिभाति| सुखं हि => सुखम्+ हि दुःखान्यनुभूय => दुःखानि+अनुभूय यथान्धकारादिव => यथा+अन्धकारात्+इव सुखात्तु => सुखात्+तु यो याति => यः+ याति दशां दरिद्रतां => दशाम्+ दरिद्रताम्+ दरिद्रतां => दरिद्रताम्+ स जीवति => सः+ जीवति [भो वयस्य! => [भोः+ वयस्य! समुद्रपत्तनसारभूतस्तादृशोऽर्थसञ्चयः => समुद्रपत्तनसारभूतः+तादृशः+अर्थसञ्चयः क्षीणा ममार्थाः => क्षीणाः+ मम+अर्थाः ममार्थाः => मम+अर्थाः विमानितं नैव => विमानितम्+ न+एव नैव => न+एव परं स्मरामि| => परम्+ स्मरामि| एतत्तु => एतत्+तु प्रत्ययदत्तमूल्यं => प्रत्ययदत्तमूल्यम्+ सत्त्वं सखे! => सत्त्वम्+ सखे! क्षयमभ्युपैति => क्षयम्+अभ्युपैति (चिन्तां नाटयति|) => (चिन्ताम्+ नाटयति|) [किं भवानर्थविभवं => [किम्+ भवान्+अर्थविभवम्+ भवानर्थविभवं चिन्तयति|] => भवान्+अर्थविभवम्+ चिन्तयति|] सत्यं न => सत्यम्+ न एतत्तु => एतत्+तु मां दहति => माम्+ दहति नष्टधनश्रियो मे => नष्टधनश्रियः+ मे बान्धवजनो वाक्ये => बान्धवजनः+ वाक्ये सत्यं हास्यमुपैति => सत्यम्+ हास्यम्+उपैति हास्यमुपैति => हास्यम्+उपैति निर्वैरा विमुखीभवन्ति => निर्वैराः+ विमुखीभवन्ति स्फीता भवन्त्यापदः => स्फीताः+ भवन्ति+आपदः भवन्त्यापदः => भवन्ति+आपदः पापं कर्म => पापम्+ कर्म परैरपि => परैः+अपि कृतं तत्तस्य => कृतम्+ तत्+तस्य तत्तस्य => तत्+तस्य [एत इदानीं => [एते+ इदानीम्+ इदानीं दास्याः => इदानीम्+ दास्याः पुत्रा अर्थव्यापारा => पुत्राः+ अर्थव्यापाराः+ अर्थव्यापारा गोपदारका => अर्थव्यापाराः+ गोपदारकाः+ गोपदारका इव => गोपदारकाः+ इव मशकभीता गृहाद् => मशकभीताः+ गृहात्+ गृहाद् निर्गच्छन्ति| => गृहात्+ निर्गच्छन्ति| पुनश्चिन्त्यमानस्य => पुनः+चिन्त्यमानस्य शरस्तम्बस्येवाङ्कुराङ्कुरा उद्भ्रमन्ति| => शरस्तम्बस्य+इव+अङ्कुराङ्कुराः+ उद्भ्रमन्ति| तदलं भवतः => तत्+अलम्+ भवतः किमर्थं सन्तापं => किमर्थम्+ सन्तापम्+ सन्तापं करिष्ये| => सन्तापम्+ करिष्ये| किञ्चाहं दरिद्रः, => किञ्ञ+अहम्+ दरिद्रः, समदुःखसुखो भवान्| => समदुःखसुखः+ भवान्| सत्त्वं च => सत्त्वम्+ च परिभ्रष्टं यद् => परिभ्रष्टम्+ यत्+ यद् दरिद्रेषु => यत्+ दरिद्रेषु चानुगम्यमाना|) => च+अनुगम्यमाना|) किं यासि => किम्+ यासि शरीर- => शरीरम्+ मङ्गारमध्यपतितमिव => अङ्गारमध्यपतितम्+इव किं त्वं => किम्+ त्वम्+ त्वं भयेन => त्वम्+ भयेन उद्विग्नचञ्चलकटाक्षनिविष्टदृष्टि- => उद्विग्नचञ्चलकटाक्षनिविष्टदृष्टिः+ हरिणीव => हरिणी+इव द्वाभ्यामावाभ्यामनुबध्यमाना => द्वाभ्याम्+आवाभ्याम्+अनुबध्यमाना श्रृगालीव => शृगाली+इव सवृन्तं मे => सवृन्तम्+ मे हृदयं हरन्ती => हृदयम्+ हरन्ती किं त्वं => किम्+ त्वम्+ त्वं पदात् => त्वम्+ पदात् नागीव => नागी+इव वेगादहं प्रचलितः => वेगात्+अहम्+ प्रचलितः किं त्वां => किम्+ त्वाम्+ त्वां ग्रहीतुमथवा => त्वाम्+ ग्रहीतुम्+अथवा ग्रहीतुमथवा => ग्रहीतुम्+अथवा मेऽस्ति => मे+अस्ति गणिका---(समन्तादवलोक्य) => गणिका---(समन्तात्+अवलोक्य) नष्टो मे => नष्टः+ मे स्वयमेवात्मा => स्वयम्+एव+आत्मा पल्ववं वा, => पल्ववम्+ वा, परभृतिकां वा, => परभृतिकाम्+ वा, मधुकरं वा, => मधुकरम्+ वा, शारिकां वा, => शारिकाम्+ वा, सर्वं वसन्तमासं => सर्वम्+ वसन्तमासम्+ वसन्तमासं वा| => वसन्तमासम्+ वा| कस्त्वां परित्रास्यते| => कः+त्वाम्+ परित्रास्यते| किं वासुदेवः => किम्+ वासुदेवः कुन्तीसुतो वा => कुन्तीसुतः+ वा जनमेजयो वा| => जनमेजयः+ वा| अहं त्वां => अहम्+ त्वाम्+ त्वां गृहीत्वा => त्वाम्+ गृहीत्वा सीतामिवाहरामि => सीताम्+इव+आहरामि भयानभिज्ञहृदयं मां => भयानभिज्ञहृदयम्+ माम्+ मां कुरु| => माम्+ कुरु| रात्रि- => रात्रिः+ र्बहुलतिमिरकालास्तीर्णपूर्वा विघट्टाः| => बहुलतिमिरकालाः+तीर्णपूर्वाः+ विघट्टाः| युवतिजनसमक्षं काममेतन्न => युवतिजनसमक्षम्+ कामम्+एतत्+न काममेतन्न => कामम्+एतत्+न वाच्यं => वाच्यम्+ हतशेषा रक्षिणः => हतशेषाः+ रक्षिणः साक्षिणो मे => साक्षिणः+ मे [अहमिदानीं संशयिता => [अहम्+इदानीम्+ संशयिता य आत्मगुणान् => यः+ आत्मगुणान् स्वयमेव => स्वयम्+एव कथमेतेऽकार्यं न => कथम्+एते+अकार्यम्+ न क्रियतामस्माकमनुनयपरिग्रहः| => क्रियताम्+अस्माकम्+अनुनयपरिग्रहः| शेषं प्रश्रयो => शेषम्+ प्रश्रयः+ प्रश्रयो भिद्यमानः => प्रश्रयः+ भिद्यमानः किमिव => किम्+इव रुषितानां दुष्करं => रुषितानाम्+ दुष्करम्+ दुष्करं मद्विधानाम्| => दुष्करम्+ मद्विधानाम्| करोऽयं => करः+अयम्+ युवतिवधघृणाया मां => युवतिवधघृणायाः+ माम्+ मां शरीरं => माम्+ शरीरम्+ शरीरं च => शरीरम्+ च [अनुनयोऽपि => [अनुनयः+अपि खल्वस्य => खलु+अस्य भावो भणति| => भावः+ भणति| तावद् बलवज्जनदुर्लभोऽनुनयः| => तावत्+ बलवज्जनदुर्लभः+अनुनयः| बलवज्जनदुर्लभोऽनुनयः| => बलवज्जनदुर्लभः+अनुनयः| शीर्षं तव => शीर्षम्+ तव मारयेऽथवा| => मारये+अथवा| अलं त्वस्मादृशकान् => अलम्+ तु+अस्मादृशकान् त्वस्मादृशकान् => तु+अस्मादृशकान् यो भवति => यः+ भवति खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] अस्माज्जनात् => अस्मात्+जनात् किमिष्यते => किम्+इष्यते शरीरं वाथवालङ्कारो => शरीरम्+ वा+अथवा+अलङ्कारः+ वाथवालङ्कारो वा|] => वा+अथवा+अलङ्कारः+ वा|] पुष्पमोक्षपमर्हति => पुष्पमोक्षपम्+अर्हति कृतमलङ्कारेण| => कृतम्+अलङ्कारेण| [अहं खल्विदानीमात्मानं => [अहम्+ खलु+इदानीम्+आत्मानम्+ खल्विदानीमात्मानं न => खलु+इदानीम्+आत्मानम्+ न अहं भर्तृपुत्रः => अहम्+ भर्तृपुत्रः [शान्तोऽसि|] => [शान्तः+असि|] मां श्रान्तोऽसीति => माम्+ श्रान्तः+असि+इति श्रान्तोऽसीति => श्रान्तः+असि+इति आक्रुष्टमात्मानं न => आक्रुष्टम्+आत्मानम्+ न शान्त इत्युक्ते => शान्तः+ इति+उक्ते इत्युक्ते => इति+उक्ते श्रान्त इत्यवगच्छति| => श्रान्तः+ इति+अवगच्छति| इत्यवगच्छति| => इति+अवगच्छति| किमपि => किम्+अपि किमप्यनवेक्षितार्थमाह| => किम्+अपि+अनवेक्षितार्थम्+आह| अनुचितगतिरप्रगल्भवाक्यः => अनुचितगतिः+अप्रगल्भवाक्यः पशोर्नवावतारः => पशोः+नवावतारः किमिदं मत्सन्निधौ => किम्+इदम्+ मत्सन्निधौ वेशवासविरुद्धमभिहितम्| => वेशवासविरुद्धम्+अभिहितम्| तरुणजनसहायश्चिन्त्यतां वेशवासो => तरुणजनसहायः+चिन्त्यताम्+ वेशवासः+ वेशवासो => वेशवासः+ त्वं मार्गजाता => त्वम्+ मार्गजाता लतेव| => लता+इव| धनहार्यं पण्यभूतं => धनहार्यम्+ पण्यभूतम्+ पण्यभूतं शरीरं => पण्यभूतम्+ शरीरम्+ शरीरं => शरीरम्+ समुपचर => समम्+उपचर सुप्रियं चाप्रियं => सुप्रियम्+ च+अप्रियम्+ चाप्रियं च => च+अप्रियम्+ च [एष मेऽभिनिवेशोऽभिजनेन => [एषः+ मे+अभिनिवेशः+अभिजनेन मेऽभिनिवेशोऽभिजनेन => मे+अभिनिवेशः+अभिजनेन एषान्धकारपूरितगम्भीरा => एषा+अन्धकारपूरितगम्भीरा नयनमात्रसंस्तुतं दरिद्रसार्थवाहपुत्रं => नयनमात्रसंस्तुतम्+ दरिद्रसार्थवाहपुत्रम्+ दरिद्रसार्थवाहपुत्रं चारुदत्तवटुकं => दरिद्रसार्थवाहपुत्रम्+ चारुदत्तवटुकम्+ चारुदत्तवटुकं कामयत => चारुदत्तवटुकम्+ कामयते+ कामयत एषा| => कामयते+ एषा| इदं तस्य => इदम्+ तस्य गणिका---(सहर्षमात्मगतम्) => गणिका---(सहर्षम्+आत्मगतम्) दिष्ट्येदानीममित्रजननिरोधेन => दिष्ट्येदानीम्+अमित्रजननिरोधेन प्रियजनसमीपमुपनीतास्मि| => प्रियजनसमीपम्+उपनीता+अस्मि| एवं तावत् => एवम्+ तावत् विटः---कथं नष्टा| => विटः---कथम्+ नष्टा| अन्विष्यतामन्विष्यताम्| => अन्विष्यताम्+अन्विष्यताम्| उपलब्धेदानीमसि| => उपलब्धा+इदानीम्+असि| कामं प्रदोषतिमिरेण => कामम्+ प्रदोषतिमिरेण त्वं => त्वम्+ सौदामनीव => सौदामनी+इव त्वां सूचयिष्यति => त्वाम्+ सूचयिष्यति वातवशोपनीतो => वातवशोपनीतः+ गन्धश्च => गन्धः+च मालामपनीय => मालाम्+अपनीय चोत्सारयति) => च+उत्सारयति) बलवांश्चायमन्धकारः| => बलवान्+च+अयम्+अन्धकारः| लिम्पतीव => लिम्पति+इव तमोऽङ्गानि => तमः+अङ्गानि वर्षतीवाञ्जनं नभः| => वर्षति+इव+अञ्जनम्+ नभः| असत्पुरुषसेवेव => असत्पुरुषसेवा+एव दृष्टिर्विफलतां गता => दृष्टिः+विफलताम्+ गता सुलभशरणमाश्रयो भयानां => सुलभशरणमाश्रयः+ भयानाम्+ भयानां => भयानाम्+ वनगहनं तिमिरं => वनगहनम्+ तिमिरम्+ तिमिरं च => तिमिरम्+ च तुल्यमेव| => तुल्यम्+एव| उभयमपि => उभयम्+अपि रक्षतेऽन्धकारो => रक्षते+अन्धकारः+ यश्च => यः+च यश्च => यः+च उन्मीलितापि => उन्मीलिता+अपि दृष्टिर्निमीलितेवान्धकारेण => दृष्टिः+निमीलिता+इव+अन्धकारेण भित्तिपरिणामसूचितं पक्षद्वारम्| => भित्तिपरिणामसूचितम्+ पक्षद्वारम्| असम्भोगमलिनतयेहाधिकमन्धकारः| => असम्भोगमलिनतया+इह+अधिकम्+अन्धकारः| तद् इहैव => तत्+ इह+एव इहैव => इह+एव बलिमुपहर => बलिम्+उपहर अन्यो गच्छतु|] => अन्यः+ गच्छतु|] बुद्धिरादर्शमण्डलगतेवच्छाया => बुद्धिः+आदर्शमण्डलगता+इव+च्छाया यथाविभवेनार्च्यताम्| => यथाविभवेन+अर्च्यताम्| तद् गम्यताम्| => तत्+ गम्यताम्| [एकाक्यहं कथं => [एकाकि+अहम्+ कथम्+ कथं गमिष्यामि|] => कथम्+ गमिष्यामि|] अनुगच्छात्रभवन्तम्| => अनुगच्छ+अत्रभवन्तम्| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] दीपमहं नेष्यामि|] => दीपम्+अहम्+ नेष्यामि|] तथास्तु| => तथा+अस्तु| विदूषकः---(दीपं गृहीत्वा) => विदूषकः---(दीपम्+ गृहीत्वा) [भो रदनिके! => [भोः+ रदनिके! द्वारमपावृणोति) => द्वारम्+अपावृणोति) दीपं निर्वापयति|) => दीपम्+ निर्वापयति|) किमेतत्| => किम्+एतत्| निर्गच्छतो मम => निर्गच्छतः+ मम निर्वापितो दीपः|] => निर्वापितः+ दीपः|] [अल्पं खलु => [अल्पम्+ खलु मेऽपराद्धम्| => मे+अपराद्धम्| मां प्रतिपालय| => माम्+ प्रतिपालय| यावदहमप्यभ्यन्तरचतुश्शालातो दीपं => यावत्+अहम्+अपि+अभ्यन्तरचतुश्शालात्+ दीपम्+ दीपं गृहीत्वागच्छामि| => दीपम्+ गृहीत्वा+आगच्छामि| गृहीत्वागच्छामि| => गृहीत्वा+आगच्छामि| (अभ्यन्तरं प्रविश्य => (अभ्यन्तरम्+ प्रविश्य प्रवेशनिमित्तमपावृतं पक्षद्वारम्| => प्रवेशनिमित्तमपावृतम्+ पक्षद्वारम्| अलं चारित्रभयेन| => अलम्+ चारित्रभयेन| विटः---(विलोक्यात्मगतम्) => विटः---(विलोक्य+आत्मगतम्) भवनान्निर्गत्य => भवनात्+निर्गत्य काचिदियमागच्छति| => काचित्+इयम्+आगच्छति| वराकं वञ्चयामि| => वराकम्+ वञ्चयामि| सुरभिस्नानधूपानुविद्ध इव => सुरभिस्नानधूपानुविद्धः+ इव गन्धं श्रवणाभ्याम्| => गन्धम्+ श्रवणाभ्याम्| अन्धकारपूरिताभ्यां नासापुटाभ्यां => अन्धकारपूरिताभ्याम्+ नासापुटाभ्याम्+ नासापुटाभ्यां सुष्ठु => नासापुटाभ्याम्+ सुष्ठु (चेटीं गृह्णाति|) => (चेटीम्+ गृह्णाति|) सभयं भूमौ => सभयम्+ भूमौ वयसो दर्पात् => वयसः+ दर्पात् किं गृहीता|] => किम्+ गृहीता|] शीर्षं तावच्छित्त्वा => शीर्षम्+ तावत्+छित्त्वा तावच्छित्त्वा => तावत्+छित्त्वा पश्चान्मारयिष्यामि|] => पश्चात्+मारयिष्यामि|] विटः---गृह्यतां तावत्| => विटः---गृह्यताम्+ तावत्| शकारः---(चेटीं गृहीत्वा) => शकारः---(चेटीम्+ गृहीत्वा) वासूः => वा+असूः वार्तं महेश्वरं => वा+आर्तम्+ महेश्वरम्+ महेश्वरं शङ्करमीश्वरं => महेश्वरम्+ शङ्करम्+ईश्वरम्+ शङ्करमीश्वरं वा => शङ्करम्+ईश्वरम्+ वा (चेटीं बलादाकर्षति|) => (चेटीम्+ बलात्+आकर्षति|) बलादाकर्षति|) => बलात्+आकर्षति|) [किमार्यमिश्रैर्व्यवसितम्|] => [किम्+आर्यमिश्रैः+व्यवसितम्|] वसन्तसेनैवैषा| => वसन्तसेन+एव+एषा| कलानां चैव => कलानाम्+ च+एव चैव => च+एव व्याहर्तुं तन्न => व्याहर्तुम्+ तत्+न तन्न => तत्+न विदूषकः---(दीपं गृहीत्वा) => विदूषकः---(दीपम्+ गृहीत्वा) विक्षोभ्यमाणजनिततरङ्गतैलपूर्णभाजनं दीपं => विक्षोभ्यमाणजनिततरङ्गतैलपूर्णभाजनम्+ दीपम्+ दीपं कथमपि => दीपम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि गृहीत्वागतोऽस्मि|] => गृहीत्वा+आगतः+अस्मि|] चेटी---(शकारं पादेन => चेटी---(शकारम्+ पादेन अयं परिभवोऽथवावलेपः|] => अयम्+ परिभवः+अथवा+अवलेपः|] परिभवोऽथवावलेपः|] => परिभवः+अथवा+अवलेपः|] (सखङ्गं विटं => (सखङ्गम्+ विटम्+ विटं शकारं => विटम्+ शकारम्+ शकारं च => शकारम्+ च शङ्कितस्तिष्ठति|) => शङ्कितः+तिष्ठति|) तावद्, => तावत्+, वयस्यो मैत्रेयः => वयस्यः+ मैत्रेयः खल्वयम्| => खलु+अयम्| नेयमपि => न+इयम्+अपि खल्विदमस्माभिरनुष्ठितं, => खलु+इदम्+अस्माभिः+अनुष्ठितम्+, ह्रियतेऽस्माभिः => ह्रियते+अस्माभिः प्राप्तेयं शीलवञ्चना => प्राप्ता+इयम्+ शीलवञ्चना खल्वियं, => खलु+इयम्+, अन्धकारं कृत्वान्तरा => अन्धकारम्+ कृत्वा+अन्तरा कृत्वान्तरा => कृत्वा+अन्तरा वञ्चितो भावः| => वञ्चितः+ भावः| अहं तावद् => अहम्+ तावत्+ तावद् वञ्चितः => तावत्+ वञ्चितः दुष्करं कृतम्|] => दुष्करम्+ कृतम्|] युक्तमिदम्|] => युक्तम्+इदम्|] विटः---भो महाब्राह्मण! => विटः---भोः+ महाब्राह्मण! अयमनुनयसर्वस्वमञ्जलिः| => अयम्+अनुनयसर्वस्वमञ्जलिः| अनपराद्धो भवान्| => अनपराद्धः+ भवान्| अनुनीतोऽहमेवात्रापराद्धः|] => अनुनीतः+अहम्+एव+अत्र+अपराद्धः|] दृढं खलु => दृढम्+ खलु तस्माद् दरिद्रसार्थवाहपुत्राच्चारुदत्तवटुकात्|] => तस्मात्+ दरिद्रसार्थवाहपुत्रात्+चारुदत्तवटुकात्|] दरिद्रसार्थवाहपुत्राच्चारुदत्तवटुकात्|] => दरिद्रसार्थवाहपुत्रात्+चारुदत्तवटुकात्|] सत्यं भीतोऽस्मि| => सत्यम्+ भीतः+अस्मि| भीतोऽस्मि| => भीतः+अस्मि| [कस्माद् भाव! => [कस्मात्+ भाव! स मद्विधानां => सः+ मद्विधानाम्+ मद्विधानां प्रणयैः => मद्विधानाम्+ प्रणयैः कृशीकृतो => कृशीकृतः+ कश्चिद् विभवैरमण्डितः| => कश्चित्+ विभवैः+अमण्डितः| विभवैरमण्डितः| => विभवैः+अमण्डितः| निदाघसंशुष्क इव => निदाघसंशुष्कः+ इव ह्रदो महान् => ह्रदः+ महान् नृणां तु => नृणाम्+ तु तृष्णामपनीय => तृष्णाम्+अपनीय अयमर्थः => अयम्+अर्थः (निष्क्रान्तो विटः|) => (निष्क्रान्तः+ विटः|) तं दरिद्रसार्थवाहपुत्रं => तम्+ दरिद्रसार्थवाहपुत्रम्+ दरिद्रसार्थवाहपुत्रं चारुदत्तवटुकं => दरिद्रसार्थवाहपुत्रम्+ चारुदत्तवटुकम्+ चारुदत्तवटुकं मम => चारुदत्तवटुकम्+ मम शीर्षेणानुवन्द्य => शीर्षेण+अनुवन्द्य द्वाभ्यामावाभ्यां बलात्कारेण => द्वाभ्याम्+आवाभ्याम्+ बलात्कारेण गेहं प्रविष्टा| => गेहम्+ प्रविष्टा| श्वो निर्यातयितव्या| => श्वः+ निर्यातयितव्या| क्षोभो भवतीति| => क्षोभः+ भवति+इति| भवतीति| => भवति+इति| इदं च => इदम्+ च पारावतगलप्रविष्टमिव => पारावतगलप्रविष्टम्+इव मूलकन्दं शीर्षकपालं => मूलकन्दम्+ शीर्षकपालम्+ शीर्षकपालं मडमडायिष्यामि| => शीर्षकपालम्+ मडमडायिष्यामि| कपाटसम्पुटप्रविष्टमिव => कपाटसम्पुटप्रविष्टम्+इव पक्वकपित्थं शीर्षं => पक्वकपित्थम्+ शीर्षम्+ शीर्षं ते => शीर्षम्+ ते चूर्णचूर्णं मडमडायिष्यामीति|] => चूर्णचूर्णम्+ मडमडायिष्यामि+इति|] मडमडायिष्यामीति|] => मडमडायिष्यामि+इति|] (शकारं दीपेनोद्वेजयति) => (शकारम्+ दीपेन+उद्वेजयति) दीपेनोद्वेजयति) => दीपेन+उद्वेजयति) गतो भावः => गतः+ भावः [कृतं देवकार्यमिति => [कृतम्+ देवकार्यम्+इति देवकार्यमिति => देवकार्यम्+इति अपनीयतां ते => अपनीयताम्+ ते अयं वृत्तान्तोऽभ्यन्तरं => अयम्+ वृत्तान्तः+अभ्यन्तरम्+ वृत्तान्तोऽभ्यन्तरं न => वृत्तान्तः+अभ्यन्तरम्+ न खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] कृतं देवकार्यम्| => कृतम्+ देवकार्यम्| [परिजन इति => [परिजनः+ इति मां शब्दापयति| => माम्+ शब्दापयति| रक्षितास्मि|] => रक्षिता+अस्मि|] तद् गृह्यतां => तत्+ गृह्यताम्+ गृह्यतां प्रावारकम्| => गृह्यताम्+ प्रावारकम्| गणिका---(प्रावारकं गृहीत्वा => गणिका---(प्रावारकम्+ गृहीत्वा [अनुदासीनं यौवनमस्य => [अनुदासीनम्+ यौवनम्+अस्य यौवनमस्य => यौवनम्+अस्य प्रवेश्यतामभ्यन्तरचतुःशालम्| => प्रवेश्यताम्+अभ्यन्तरचतुःशालम्| [अभागिन्यहमभ्यन्तरप्रवेशस्य|] => [अभागिनी+अहम्+अभ्यन्तरप्रवेशस्य|] नायकः---किमिदानीं न => नायकः---किम्+इदानीम्+ न भणइस्सं|[इदानीमहं किं => भणइस्सं|[इदानीम्+अहम्+ किम्+ किं भणिष्यामि|] => किम्+ भणिष्यामि|] किं विलम्बसे| => किम्+ विलम्बसे| (रदनिकाविदूषकावुपसृत्य) => (रदनिकाविदूषकौ+उपसृत्य) इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] नायकः---इयमिदानीं का. => नायकः---इयम्+इदानीम्+ का| चन्द्रलेखेव => चन्द्रलेखा+इव स एवेदानीमेषः, => सः+ एव+इदानीम्+एषः, एवेदानीमेषः, => एव+इदानीम्+एषः, कृतेऽहं निःश्वासमात्ररक्षितं => कृते+अहम्+ निःश्वासमात्ररक्षितम्+ निःश्वासमात्ररक्षितं शरीरमुद्वहामि|] => निःश्वासमात्ररक्षितम्+ शरीरम्+उद्वहामि|] शरीरमुद्वहामि|] => शरीरम्+उद्वहामि|] शीर्षेणानुवन्द्य => शीर्षेण+अनुवन्द्य गणिकादारिकास्माभिर्बलात्कारेण => गणिकादारिका+अस्माभिः+बलात्कारेण युष्माकं गेहं => युष्माकम्+ गेहम्+ गेहं प्रविष्टा| => गेहम्+ प्रविष्टा| श्वो निर्यातयितव्येति|] => श्वः+ निर्यातयितव्या+इति|] निर्यातयितव्येति|] => निर्यातयितव्या+इति|] नीयमानेति => नीयमाना+इति अयं प्राप्तकालः| => अयम्+ प्राप्तकालः| शरणागतास्मि| => शरणागता+अस्मि| भेतव्यं न => भेतव्यम्+ न किं वसन्तसेनैषा| => किम्+ वसन्तसेना+एषा| वसन्तसेनैषा| => वसन्तसेना+एषा| खल्वियं, => खलु+अयम्+, हृदयेनोदुह्यते| => हृदयेन+उदुह्यते| प्रेक्षतामिमाम्|] => प्रेक्षताम्+इमाम्|] पश्याम्येनाम्, => पश्यामि+इनाम्, कुपुरुषस्येव => कुपुरुषस्य+इव स्वाङ्गेष्वेवावसीदति => स्वाङ्गेषु+एव+अवसीदति [अदत्तभूमिप्रवेशप्रधर्षणेनापराद्धाहमार्यं शीर्षेण => [अदत्तभूमिप्रवेशप्रधर्षणेन+अपराद्धा+अहम्+आर्यम्+ शीर्षेण नायकः---यद्येवमहमपि => नायकः---यदि+एवम्+अहम्+अपि तावदविज्ञातप्रयुक्तेन => तावत्+अविज्ञातप्रयुक्तेन सापराधो भवतीं => सापराधः+ भवतीम्+ भवतीं प्रसादयामि| => भवतीम्+ प्रसादयामि| विवदन्ताविव => विवदन्तौ+इव शकटिकां दुर्विनीतबलीवर्दावन्योन्यं => शकटिकाम्+ दुर्विनीतबलीवर्दौ+अन्योन्यम्+ दुर्विनीतबलीवर्दावन्योन्यं संक्लेशयतः| => दुर्विनीतबलीवर्दौ+अन्योन्यम्+ संक्लेशयतः| अहमिदानीं कं => अहम्+इदानीम्+ कम्+ कं प्रसादयामि| => कम्+ प्रसादयामि| इदानीं रदनिकां => इदानीम्+ रदनिकाम्+ रदनिकां प्रसादयामि| => रदनिकाम्+ प्रसादयामि| परवानस्मि| => परवान्+अस्मि| किमनुतिष्ठति => किम्+अनुतिष्ठति [मधुरं खल्वेष्टव्यम्| => [मधुरम्+ खलु+एष्टव्यम्| खल्वेष्टव्यम्| => खलु+एष्टव्यम्| अदक्षिणं खलु => अदक्षिणम्+ खलु यदृच्छागतयेह => यदृच्छागतया+इह तदेवं करिष्यामि| => तत्+एवम्+ करिष्यामि| अयं मेऽलङ्कार => अयम्+ मे+अलङ्कारः+ मेऽलङ्कार इहैव => मे+अलङ्कारः+ इह+एव इहैव => इह+एव अलङ्कारनिमित्तं पापा => अलङ्कारनिमित्तम्+ पापाः+ पापा मामनुसरन्ति => पापाः+ माम्+अनुसरन्ति मामनुसरन्ति => माम्+अनुसरन्ति अहमप्यार्येण => अहम्+अपि+आर्येण गेहं गन्तुमिच्छामि|] => गेहम्+ गन्तुम्+इच्छामि|] गन्तुमिच्छामि|] => गन्तुम्+इच्छामि|] नायकः---अन्वर्थमुपदिशति| => नायकः---अन्वर्थम्+उपदिशति| [यद् भवानाज्ञापयति| => [यत्+ भवान्+आज्ञापयति| भवानाज्ञापयति| => भवान्+आज्ञापयति| विमुच्यालङ्कारं प्रयच्छति|) => विमुच्य+अलङ्कारम्+ प्रयच्छति|) गृहाणैतं सुवर्णालङ्कारं => गृहाण+एतम्+ सुवर्णालङ्कारम्+ सुवर्णालङ्कारं त्वम्| => सुवर्णालङ्कारम्+ त्वम्| षष्ठ्यां सप्तम्यां => षष्ठ्याम्+ सप्तम्याम्+ सप्तम्यां च => सप्तम्याम्+ च अहमष्टम्यामनध्याये => अहम्+अष्टम्याम्+अनध्याये निष्क्रान्ता|)[शास्त्रं व्याचक्षाणस्य => निष्क्रान्ता|)[शास्त्रम्+ व्याचक्षाणस्य तदानीमवसरो भवति| => तत्+इदानीम्+अवसरः+ भवति| आनयत्वार्यः] => आनयतु+आर्यः] नायकः---कोऽत्र => नायकः---कः+अत्र गणिकेव => गणिका+इव नायकः---कृतं दीपिकया|(विलोक्य) => नायकः---कृतम्+ दीपिकया|(विलोक्य) उदितो भगवान् => उदितः+ भगवान् सर्वजनसामान्यप्रदीपश्चन्द्रः => सर्वजनसामान्यप्रदीपः+चन्द्रः क्लिन्नखर्जूरपाण्डु- => क्लिन्नखर्जूरपाण्डुः+ र्युवतिजनसहायो राजमार्गप्रदीपः| => युवतिजनसहायः+ राजमार्गप्रदीपः| रश्मयो यस्य => रश्मयः+ यस्य गौरा => गौराः+ हृतजल इव => हृतजले+ इव अनुगच्छात्रभवतीम्| => अनुगच्छ+अत्रभवतीम्| [यद् भवानाज्ञापयति| => [यत्+ भवान्+आज्ञापयति| भवानाज्ञापयति| => भवान्+आज्ञापयति| एत्वेतु => एतु+एतु प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] किञ्चिन्मया => किञ्चित्+मया किं ततस्तत => किम्+ ततः+ततः+ ततस्तत इति| => ततः+ततः+ इति| किं मया => किम्+ मया किं चिन्त्यते|] => किम्+ चिन्त्यते|] त्वं तावत् => त्वम्+ तावत् किमिति => किम्+इति गणिकाभावस्याज्जुका => गणिकाभावस्य+अज्जुका कमपि => कम्+अपि ईदृशवर्णकेव|] => ईदृशवर्णका+इव|] [अनलङ्कृतामप्यज्जुकां मण्डितामिव => [अनलङ्कृताम्+अपि+अज्जुकाम्+ मण्डिताम्+इव मण्डितामिव => मण्डिताम्+इव कामो हि => कामः+ हि भगवाननवगीत उत्सवस्तरुणजनस्य] => भगवान्+अनवगीतः+ उत्सवः+तरुणजनस्य] उत्सवस्तरुणजनस्य] => उत्सवः+तरुणजनस्य] प्रष्टुं बहुमान => प्रष्टुम्+ बहुमानः+ बहुमान इव => बहुमानः+ इव कश्चिद् राजकुमारः|] => कश्चित्+ राजकुमारः|] [रन्तुमिच्छामि, => [रन्तुम्+इच्छामि, कश्चिद् ब्राह्मणदारकः|] => कश्चित्+ ब्राह्मणदारकः|] [अस्त्यतिबहुमतो विस्रम्भः| => [अस्ति+अतिबहुमतः+ विस्रम्भः| स जनः|] => सः+ जनः|] कश्चिदागन्तुकः.] => कश्चित्+आगन्तुकः|] आशाच्छेदमुत्कण्ठमाना => आशाच्छेदम्+उत्कण्ठमाना [किं न => [किम्+ न शक्यं श्रोतुम्| => शक्यम्+ श्रोतुम्| कोऽस्माकं मनोरथावुत्तः|] => कः+अस्माकम्+ मनोरथावुत्तः|] [किं त्वं => [किम्+ त्वम्+ त्वं कामदेवानुयाने => त्वम्+ कामदेवानुयाने नागतासि|] => न+आगता+असि|] [नन्वागतास्मि|] => [ननु+आगता+अस्मि|] [केनोदासीनं मन्त्रयसे|] => [केन+उदासीनम्+ मन्त्रयसे|] भणत्वज्जुका, => भणतु+अज्जुका, सार्थवाहपुत्रश्चारुदत्तो नाम|] => सार्थवाहपुत्रः+चारुदत्तः+ नाम|] त्वं रक्षिता|] => त्वम्+ रक्षिता|] [स एव|] => [सः+ एव|] उद्धूतपुष्पं सहकारं => उद्धूतपुष्पम्+ सहकारम्+ सहकारं मधूकरा => सहकारम्+ मधुकराः+ मधूकरा उपासते|] => मधुकराः+ उपासते|] मधुकरा इति => मधुकराः+ इति [किं, => [किम्+, वेशवासप्रसङ्गकातरो दुःखमिति => वेशवासप्रसङ्गकातरः+ दुःखम्+इति दुःखमिति => दुःखम्+इति नागच्छेत्|] => न+आगच्छेत्|] [नन्वहं तं => [ननु+अहम्+ तम्+ तं कामये|] => तम्+ कामये|] [यद्येतावान् => [यदि+एतावान् किं नाभिस्रियते|] => किम्+ न+अभिस्रियते|] नाभिस्रियते|] => न+अभिस्रियते|] सहसाभिसृतः => सहसा+अभिसृतः पुनर्मे => पुनः+मे दुर्लभो भवेदिति => दुर्लभः+ भवेत्+इति भवेदिति => भवेत्+इति [हं, => [हम्+, किमेतन्निमित्तं तत्रैव => किम्+एतत्+निमित्तम्+ तत्र+एव तत्रैव => तत्र+एव सोऽलङ्कारः => सः+अलङ्कारः [ईदृशमेव|] => [ईदृशम्+एव|] प्रविशत्यपटीक्षेपेण => प्रविशति+अपटीक्षेपेण शरणागतोऽस्मि|] => शरणागतः+अस्मि|] [अलमार्यस्य => [अलम्+आर्यस्य [हं, => [हम्+, क इदानीमेषः] => कः+ इदानीम्+एषः] इदानीमेषः] => इदानीम्+एषः] किं शरणागतः => किम्+ शरणागतः साहसिको भवेत्|] => साहसिकः+ भवेत्|] रक्षितव्यो भवति|] => रक्षितव्यः+ भवति|] भयेनोपचारो विस्मृतः, => भयेन+उपचारः+ विस्मृतः, प्रेक्षतामार्या, => प्रेक्षताम्+आर्या, भीता अथवा => भीताः+ अथवा प्रधर्षिता अथवा => प्रधर्षिताः+ अथवा आपन्ना अथवा => आपन्नाः+ अथवा सुलभचारित्रवञ्चना अपराधयितुं => सुलभचारित्रवञ्चनाः+ अपराधयितुम्+ अपराधयितुं समर्था => अपराधयितुम्+ समर्थाः+ समर्था भवन्ति|] => समर्थाः+ भवन्ति|] विश्वस्तो भवत्वार्यः| => विश्वस्तः+ भवतु+आर्यः| भवत्वार्यः| => भवतु+आर्यः| खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] एवमिव|] => एवम्+इव|] आर्यं पृच्छति, => आर्यम्+ पृच्छति, कुत आर्यस्य => कुतः+ आर्यस्य भयमिति|] => भयम्+इति|] [यद्येवम्, => [यदि+एवम्, आसनं ददात्वार्यस्य|] => आसनम्+ ददातु+आर्यस्य|] ददात्वार्यस्य|] => ददातु+आर्यस्य|] (आसनं ददाति|) => (आसनम्+ ददाति|) [उपविशत्वार्यः|] => [उपविशतु+आर्यः|] कार्यमिति|] => कार्यम्+इति|] एवमिव|] => एवम्+इव|] विश्वस्तसम्पातमार्यं कर्तुमिच्छत्यज्जुका| => विश्वस्तसम्पातम्+आर्यम्+ कर्तुम्+इच्छति+अज्जुका| कर्तुमिच्छत्यज्जुका| => कर्तुम्+इच्छति+अज्जुका| किं कर्तव्यम्|] => किम्+ कर्तव्यम्|] [शृणोत्वार्या|] => [शृणोतु+आर्या|] [अवहितास्मि|] => [अवहिता+अस्मि|] [पाटलिपुत्रं मे => [पाटलिपुत्रम्+ मे वणिगहम्| => वणिक्+अहम्| ततो भागधेयपरिवृत्ततया => ततः+ भागधेयपरिवृत्ततया संवाहकवुत्तिमुपजीवामि|] => संवाहकवुत्तिम्+उपजीवामि|] [संवाहक आर्यः| => [संवाहकः+ आर्यः| शिक्षितार्येण|] => शिक्षिता+आर्येण|] [कलेति => [कला+इति आजीवितमिदानीं संवृत्तम्| => आजीवितम्+इदानीम्+ संवृत्तम्| [निर्वेदसूचकमिव => [निर्वेदसूचकम्+इव वचनमार्यस्य| => वचनम्+आर्यस्य| ततस्ततः|] => ततः+ततः|] स इदानीमहमागन्तुकानां => सः+ इदानीम्+अहम्+आगन्तुकानाम्+ इदानीमहमागन्तुकानां श्रुत्वा => इदानीम्+अहम्+आगन्तुकानाम्+ श्रुत्वा पुरुषविशेषकौतूहलेनागतोऽस्मीमामुज्जयनीम्|] => पुरुषविशेषकौतूहलेन+आगतः+अस्मि+इमाम्+उज्जयनीम्|] [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] [तत इहागतमात्र => [ततः+ इह+अगतमात्रः+ इहागतमात्र एव => इह+अगतमात्रः+ एव अनुत्सिक्तो ललितो => अनुत्सिक्तः+ ललितः+ ललितो ललिततया => ललितः+ ललिततया विस्मयश्चतुरो मधुरो => विस्मयः+चतुरः+ मधुरः+ मधुरो दक्षः => मधुरः+ दक्षः सदाक्षिण्योऽभिमत आचितस्तुष्टो => सदाक्षिण्यः+अभिमतः+ आचितः+तुष्टः+ आचितस्तुष्टो भवति| => आचितः+तुष्टः+ भवति| अल्पमपि => अल्पम्+अपि बहुकमप्यपकृतं विस्मरति| => बहुकम्+अपि+अपकृतम्+ विस्मरति| किं बहुना, => किम्+ बहुना, गुणानां चतुर्भागमपि => गुणानाम्+ चतुर्भागम्+अपि चतुर्भागमपि => चतुर्भागम्+अपि सुदीर्घेणापि => सुदीर्घेण+अपि वर्णयितुं न => वर्णयितुम्+ न किं बहुना, => किम्+ बहुना, परकीयमिवात्मनः => परकीयम्+इव+आत्मनः शरीरं धारयति| => शरीरम्+ धारयति| को नु => कः+ नु स आर्यचारुदत्तस्य => सः+ आर्यचारुदत्तस्य गुणाननुकरोति|] => गुणान्+अनुकरोति|] [ममापि => [मम+अपि कौतूहलं श्रोतुम्| => कौतूहलम्+ श्रोतुम्| को नु => कः+ नु खलूज्जयनीमात्मनो गुणैर्मण्डयति|] => खलु+उज्जयनीम्+आत्मनः+ गुणैः+मण्डयति|] गुणैर्मण्डयति|] => गुणैः+मण्डयति|] [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] [ततस्तस्य => [ततः+तस्य गुणविक्रीतशरीरो विस्मृतकलत्र => गुणविक्रीतशरीरः+ विस्मृतकलत्रः+ विस्मृतकलत्र उपजीविको => विस्मृतकलत्रः+ उपजीविकः+ उपजीविको संवृत्त|] => उपजीविकः+ संवृत्त|] [किं स => [किम्+ सः+ स दरिद्रः|] => सः+ दरिद्रः|] [कथमनाख्यात आर्या => [कथम्+अनाख्यातः+ आर्या दुर्लभो गुणविभव => दुर्लभः+ गुणविभवः+ गुणविभव इति| => गुणविभवः+ इति| ततस्ततः|] => ततः+ततः|] [को नाम => [कः+ नाम स आर्यः|] => सः+ आर्यः|] [आर्यचारुदत्तो नाम|] => [आर्यचारुदत्तः+ नाम|] ततस्ततः|] => ततः+ततः|] स विभवमन्दतयास्वाधीनपरिजनो => सः+ विभवमन्दतया+अस्वाधीनपरिजनः+ विभवमन्दतयास्वाधीनपरिजनो विसर्जितकुटुम्बभरणश्चारित्रमात्रावशेषः => विभवमन्दतया+अस्वाधीनपरिजनः+ विसर्जितकुटुम्बभरणः+चारित्रमात्रावशेषः विसर्जितकुटुम्बभरणश्चारित्रमात्रावशेषः => विसर्जितकुटुम्बभरणः+चारित्रमात्रावशेषः अहमपि => अहम्+अपि तेनार्येणाभ्यनुज्ञातोऽन्यमुपतिष्ठतामिति| => तेन+आर्येण+अभ्यनुज्ञातः+अन्यम्+उपतिष्ठताम्+इति| कथमन्यमीदृशं मनुष्यरत्नं => कथम्+अन्यम्+ईदृशम्+ मनुष्यरत्नम्+ मनुष्यरत्नं लभेयेति, => मनुष्यरत्नम्+ लभेय+इति, लभेयेति, => लभेय+इति, कथं च => कथम्+ च कोमलललितमधुरशरीरस्पर्शकृतार्थं मे => कोमलललितमधुरशरीरस्पर्शकृतार्थम्+ मे हस्तं साधारणशरीरसम्मर्देन => हस्तम्+ साधारणशरीरसम्मर्देन शोचनीयं करिष्यामीति => शोचनीयम्+ करिष्यामि+इति करिष्यामीति => करिष्यामि+इति जातनिर्वेदो दग्धशरीररक्षणार्थं => जातनिर्वेदः+ दग्धशरीररक्षणार्थम्+ दग्धशरीररक्षणार्थं द्यूतोपजीवी => दग्धशरीररक्षणार्थम्+ द्यूतोपजीवी सहर्षबाष्पं चेटीमवलोकयति|) => सहर्षबाष्पम्+ चेटीम्+अवलोकयति|) चेटीमवलोकयति|) => चेटीम्+अवलोकयति|) [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] [ततो बहूनि => [ततः+ बहूनि कदाचिदहमपि => कदाचित्+अहम्+अपि पराजितोऽस्मि|] => पराजितः+अस्मि|] [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] [ततोऽद्य => [ततः+अद्य समासादितोऽस्मि| => समासादितः+अस्मि| तस्माद् भयेनेह => तस्मात्+ भयेन+इह भयेनेह => भयेन+इह एवमार्या => एवम्+आर्या एवं खलु => एवम्+ खलु पक्षिण आहिण्डन्त => पक्षिणः+ आहिण्डन्ते+ आहिण्डन्त इति| => आहिण्डन्ते+ इति| एवं गत => एवम्+ गतः+ गत आत्मीय => गतः+ आत्मीयः तं जनं => तम्+ जनम्+ जनं विसर्जय|] => जनम्+ विसर्जय|] खल्वार्येणार्थनिमित्ता => खलु+आर्येण+अर्थनिमित्ता आर्यचारुदत्त एव => आर्यचारुदत्तः+ एव ददातीत्यार्यो जानातु|] => ददाति+इति+आर्यः+ जानातु|] स जनः, => सः+ जनः, परितुष्टो गतश्च|] => परितुष्टः+ गतः+च|] गतश्च|] => गतः+च|] [अनुगृहीतोऽस्मि|] => [अनुगृहीतः+अस्मि|] [गच्छत्वार्यः => [गच्छतु+आर्यः प्रीतिं निर्वर्तयितुम्|] => प्रीतिम्+ निर्वर्तयितुम्|] [अद्यैव => [अद्य+एव कदाचिन्निर्वेदेन => कदाचित्+निर्वेदेन यदीयं परिजने => यदि+इयम्+ परिजने तत आर्ययानुगृहीतो => ततः+ आर्यया+अनुगृहीतः+ आर्ययानुगृहीतो भवेयम्|] => आर्यया+अनुगृहीतः+ भवेयम्|] इयं कला => इयम्+ कला स एवार्येणोपस्थातव्यो => सः+ एव+आर्येण+उपस्थातव्यः+ एवार्येणोपस्थातव्यो भविष्यति|] => एव+आर्येण+उपस्थातव्यः+ भविष्यति|] [निपुणं खलु => [निपुणम्+ खलु प्रत्याख्यातोऽस्मि| => प्रत्याख्यातः+अस्मि| को हि => कः+ हि नामात्मना => नाम+आत्मना कृतं प्रत्युपकारेण => कृतम्+ प्रत्युपकारेण तावदहम्|] => तावत्+अहम्|] [गच्छत्वार्यः => [गच्छतु+आर्यः पुनर्दर्शनाय|] => पुनः+दर्शनाय|] [हं शब्द => [हम्+ शब्दः+ शब्द इव|] => शब्दः+ इव|] कुत्राज्जुका|] => कुत्र+अज्जुका|] किमेतत्|] => किम्+एतत्|] [हं, => [हम्+, विप्रलब्धोऽस्मि, => विप्रलब्धः+अस्मि, वातायननिष्क्रामितपूर्वकाययाऽवनमितपयोधरया => वातायननिष्क्रामितपूर्वकायया+अवनमितपयोधरया परिस्पन्दोऽज्जुकया => परिस्पन्दः+अज्जुकया सुलभो विस्मयः| => सुलभः+ विस्मयः| किं ते => किम्+ ते [शृणोत्वज्जुका => [शृणोतु+अज्जुका एष उग्रवेगेनावगाहननिवर्तितेन => एषः+ उग्रवेगेन+अवगाहननिवर्तितेन उग्रवेगेनावगाहननिवर्तितेन => उग्रवेगेन+अवगाहननिवर्तितेन प्रस्रुतमदगन्धं राजमार्गं => प्रस्रुतमदगन्धम्+ राजमार्गम्+ राजमार्गं कुर्वता => राजमार्गम्+ कुर्वता भद्रकपोतकेनानेकपुरुषसङ्कुलेषु => भद्रकपोतकेन+अनेकपुरुषसङ्कुलेषु राजमार्गेषूत्तरीयपटविरागतयाऽधिकलक्षणीयः => राजमार्गेषु+उत्तरीयपटविरागतया+अधिकलक्षणीयः ततस्ततः|?] => ततः+ततः|?] [ततो मया => [ततः+ मया हस्तिहस्तामर्दताड्यमानो दन्तान्तरपरिवर्तमानो => हस्तिहस्तामर्दताड्यमानः+ दन्तान्तरपरिवर्तमानः+ दन्तान्तरपरिवर्तमानो हस्तिहस्तपतितचरणः => दन्तान्तरपरिवर्तमानः+ हस्तिहस्तपतितचरणः ततो हा => ततः+ हा विपाटितो हा => विपाटितः+ हा हत इति => हतः+ इति ततो दत्तकरप्रहारेण => ततः+ दत्तकरप्रहारेण परिवर्तितं हस्तिनं => परिवर्तितम्+ हस्तिनम्+ हस्तिनं कृत्वा => हस्तिनम्+ कृत्वा स परिव्राट्|] => सः+ परिव्राट्|] [प्रियं मे| => [प्रियम्+ मे| ततस्ततः|] => ततः+ततः|] सर्वो जनो => सर्वः+ जनः+ जनो भणति---अहो => जनः+ भणति---अहो कर्मेति| => कर्म+इति| किमपीच्छति => किम्+अपि+इच्छति ततोऽज्जुके! => ततः+अज्जुके! केनापि => केन+अपि कुलपुत्रेणोचितान्याभरणस्थानानि => कुलपुत्रेण+उचितानि+अभरणस्थानानि विलोक्याङ्गुष्ठेनानीयापि => विलोक्य+अङ्गुष्ठेन+आनीयापि पुनरलब्धं प्रेक्ष्य => पुनः+अलब्धम्+ प्रेक्ष्य दैवमुपालभ्य => दैवम्+उपालभ्य दीर्घं निःश्वस्यैतावान् => दीर्घम्+ निःश्वस्य+एतावान् निःश्वस्यैतावान् => निःश्वस्य+एतावान् विभव इति => विभवः+ इति परिजनहस्तेऽयं प्रावारकः => परिजनहस्ते+अयम्+ प्रावारकः गणिका---(चेटीमवलोक्य) => गणिका---(चेटीम्+अवलोक्य) [को नु => [कः+ नु खल्वार्यचारुदत्तस्य => खलु+आर्यचारुदत्तस्य गुणाननुकरोति|] => गुणान्+अनुकरोति|] ममापि => मम+अपि कौतूहलमस्ति| => कौतूहलम्+अस्ति| को नु => कः+ नु खल्वेषः|) => खलु+एषः|) [केनापि => [केन+अपि पृच्छ्यतां तावत्|] => पृच्छ्यताम्+ तावत्|] त्वं जानासि|] => त्वम्+ जानासि|] [यद्येवम्, => [यदि+एवम्, क इति => कः+ इति [अहमेतावत् => [अहम्+एतावत् भद्रकोऽविस्मय इति|] => भद्रकः+अविस्मयः+ इति|] तं प्रेक्षामहे|] => तम्+ प्रेक्षामहे|] प्रेक्षतामज्जुका| => प्रेक्षताम्+अज्जुका| एष गच्छति| => एषः+ गच्छति| गणिका---(प्रासादाद् विलोक्य)हंजे! => गणिका---(प्रासादात्+ विलोक्य)हंजे! एष हि => एषः+ हि स आर्यचारुदत्त => सः+ आर्यचारुदत्तः+ आर्यचारुदत्त एव => आर्यचारुदत्तः+ एव यज्ञोपवीतमाक्षप्रावारको गच्छति| => यज्ञोपवीतमात्रप्रावारकः+ गच्छति| तद् यावद् => तत्+ यावत्+ यावद् दूरं => यावत्+ दूरम्+ दूरं गतो => दूरम्+ गतः+ गतो न => गतः+ न भविष्यत्येष, => भविष्यति+एषः+, तावदेनम्] => तावत्+एनम्] द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः नायको विदूषकश्च|) => नायकः+ विदूषकः+च|) विदूषकश्च|) => विदूषकः+च|) नामासमुद्रोत्थितं रत्नम्| => नामा+असमुद्रोत्थितम्+ रत्नम्| सखीव => सखी+इव स्त्रीणां तु => स्त्रीणाम्+ तु [भो वयस्य! => [भोः+ वयस्य! निःसम्पाता राजमार्गाः => निःसम्पाताः+ राजमार्गाः कुक्कुरा अप्यवसुप्ताः| => कुक्कुराः+ अपि+अवसुप्ताः| अप्यवसुप्ताः| => अपि+अवसुप्ताः| वयं निद्रां => वयम्+ निद्राम्+ निद्रां न => निद्राम्+ न अन्यच्चेदानीमाश्चर्यम्| => अन्यत्+च+इदानीम्+आश्चर्यम्| इमां हतवीणां => इमाम्+ हतवीणाम्+ हतवीणां न => हतवीणाम्+ न खल्वद्य => खलु+अद्य मधुरं गीतम्| => मधुरम्+ गीतम्| [अत एवैतामहं => [अतः+ एव+एताम्+अहम्+ एवैतामहं न => एव+एताम्+अहम्+ न मधुरमपि => मधुरम्+अपि खादितमजीर्णं भवति] => खादितम्+अजीर्णम्+ भवति] सुव्यक्तं गीतम्| => सुव्यक्तम्+ गीतम्| रक्तं च => रक्तम्+ च तारमधुरं च => तारमधुरम्+ च समं स्फुटं => समम्+ स्फुटम्+ स्फुटं च => स्फुटम्+ च भावार्पितं च => भावार्पितम्+ च किं वा => किम्+ वा विविधैर्बहु => विविधैः+बहु तत्तदुक्त्वा => तत्+तत्+उक्त्वा भित्त्यन्तरं यदि => भित्त्यन्तरम्+ यदि भवेद् युवतीति => भवेत्+ युवति+इति युवतीति => युवति+इति [कामं प्रशंसतु => [कामम्+ प्रशंसतु तावद् गायन् => तावत्+ गायन् स्त्र्यपि => स्त्री+अपि पठन्त्युभयमादरं न => पठन्ती+उभयम्+आदरम्+ न गायंस्तावन्मनुष्यो रक्तसुमनोवेष्टित => गायन्+तावत्+मनुष्यः+ रक्तसुमनोवेष्टितः+ रक्तसुमनोवेष्टित इव => रक्तसुमनोवेष्टितः+ इव पुरोहितो दृढं => पुरोहितः+ दृढम्+ दृढं न => दृढम्+ न स्त्र्यपि => स्त्री+अपि छिन्ननासिकेव => छिन्ननासिका+इव धेनुरतिविरूपा => धेनुः+अतिविरूपा उपारूढोऽर्धरात्रः| => उपारूढः+अर्धरात्रः| स्थिरतिमिरा राजमार्गाः| => स्थिरतिमिराः+ राजमार्गाः| प्रसुप्तेवोज्जयनी => प्रसुप्ता+इव+उज्जयनी तिमिरावकाश- => तिमिरावकाशम्+ मस्तं गतो => अस्तम्+ गतः+ गतो ह्यष्टमपक्षचन्द्रः| => गतः+ हि+अष्टमपक्षचन्द्रः| ह्यष्टमपक्षचन्द्रः| => हि+अष्टमपक्षचन्द्रः| विषाणकोटीव => विषाणकोटी+इव अन्तर्दधानचन्द्रलब्धावकाशोऽवतरतीव => अन्तर्दधानचन्द्रलब्धावकाशः+अवतरति+इव प्रासादादन्धकारः|] => प्रासादात्+अन्धकारः|] इदमस्मदीयं गृहम्| => इदम्+अस्मदीयम्+ गृहम्| द्वारमपावृणु|] => द्वारम्+अपावृणु|] पादोदकमानय| => पादोदकम्+आनय| [इदं पादोदकम्|] => [इदम्+ पादोदकम्|] ममापि => मम+अपि पादं प्रक्षालय|] => पादम्+ प्रक्षालय|] पादयोर्भूम्यां प्रलोठितव्यम्| => पादयोः+भूम्याम्+ प्रलोठितव्यम्| उदकं विनाशय| => उदकम्+ विनाशय| अथवानय| => अथवा+आनय| केवलं दास्याः => केवलम्+ दास्याः मुखमपि => मुखम्+अपि इयं हि => इयम्+ हि ललाटदेशादुसर्पतीव => ललाटदेशात्+उपसर्पति+इव जरेव => जरा+इव मनुष्यवीर्यं परिभूय => मनुष्यवीर्यम्+ परिभूय (निष्क्रान्तश्चेटः|) => (निष्क्रान्तः+चेटः|) (प्रविश्याभरणसमुद्गहस्ता) => (प्रविश्य+आभरणसमुद्गहस्ता) किमेतत्| => किम्+एतत्| [इदं सुवर्णभाण्डं => [इदम्+ सुवर्णभाण्डम्+ सुवर्णभाण्डं षष्ठ्यां => सुवर्णभाण्डम्+ षष्ठ्याम्+ षष्ठ्यां सप्तम्यां => षष्ठ्याम्+ सप्तम्याम्+ सप्तम्यां परिवेशयामि| => सप्तम्याम्+ परिवेशयामि| खल्वद्य|] => खलु+अद्य|] नायकः---इदं तद् => नायकः---इदम्+ तत्+ तद् वसन्तसेनायाः => तत्+ वसन्तसेनायाः गृह्णात्विति|] => गृह्णातु+इति|] [किन्निमित्तमयमलङ्कारोऽभ्यन्तरचतुःशालं न => [किम्+निमित्तम्+अयम्+अलङ्कारः+अभ्यन्तरचतुःशालम्+ न बाह्यजनधारितालङ्कारं गृहजनो => बाह्यजनधारितालङ्कारम्+ गृहजनः+ गृहजनो न => गृहजनः+ न चोरैर्गृह्यमाणम्|] => चोरैः+गृह्यमाणम्|] किन्निमित्तं स => किम्+निमित्तम्+ सः+ स प्रावारकस्तस्मै => सः+ प्रावारकः+तस्मै प्रावारकस्तस्मै => प्रावारकः+तस्मै [इहापि => [इह+अपि मैवम्| => मा+एवम्| [अहं भरितागर्दभ => [अहम्+ भरितागर्दभः+ भरितागर्दभ एव => भरितागर्दभः+ एव मां बाधते| => माम्+ बाधते| तूष्णीं भव| => तूष्णीम्+ भव| [शेतां भवान् => [शेताम्+ भवान् यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि (द्वावपि => (द्वौ+अपि सज्जलकः---एष भोः| => सज्जलकः---एषः+ भोः| शरीरपरिणाहसुखप्रवेशं => शरीरपरिणाहसुखप्रवेशम्+ भूमिपरिसर्पणघृष्टपार्श्वो => भूमिपरिसर्पणघृष्टपार्श्वः+ निर्मुच्यमान इव => निर्मुच्यमानः+ इव जीर्णतनुर्भुजङ्गः => जीर्णतनुः+भुजङ्गः सन्धिं छित्त्वा => सन्धिम्+ छित्त्वा प्रविष्टोऽस्मि| => प्रविष्टः+अस्मि| यावदिदानीं चतुःशालमुपसर्पामि| => यावत्+इदानीम्+ चतुःशालम्+उपसर्पामि| चतुःशालमुपसर्पामि| => चतुःशालम्+उपसर्पामि| (सनिर्वेदं विचिन्त्य) => (सनिर्वेदम्+ विचिन्त्य) कामं नीचमिदं => कामम्+ नीचम्+इदम्+ नीचमिदं वदन्तु => नीचम्+इदम्+ वदन्तु यद्वर्तते => यत्+वर्तते शौर्यं न => शौर्यम्+ न वचनीयताऽपि => वचनीयता+अपि वरं बद्धो => वरम्+ बद्धः+ बद्धो न => बद्धः+ न सेवाञ्जलि- => सेवाञ्जलिः+ र्मार्गश्चैष नरेन्द्रसौप्तिकवधे => मार्गः+च+एषः+ नरेन्द्रसौप्तिकवधे पूर्वं कृतो => पूर्वम्+ कृतः+ कृतो द्रौणिना => कृतः+ द्रौणिना लुब्धोऽर्थवान् => लुब्धः+अर्थवान् स्ववृत्तावतिकर्कशश्च| => स्ववृत्तौ+अतिकर्कशः+च| यस्तस्य => यः+तस्य गेहं यदि => गेहम्+ यदि दुःखोपहतो न => दुःखोपहतः+ न यद्वा => यत्+वा तद्वा => तत्+वा किं वा => किम्+ वा यावदारभे => यावत्+आरभे को नु => कः+ नु जलावसेकशिथिलश्छेदादशब्दो भवेत् => जलावसेकशिथिलः+छेदात्+अशब्दः+ भवेत् भित्तीनां क्व => भित्तीनाम्+ क्व करालो भवेत्| => करालः+ भवेत्| चलेष्टककृशं हर्म्यं => चलेष्टककृशम्+ हर्म्यम्+ हर्म्यं क्व => हर्म्यम्+ क्व जीर्णं भवेत् => जीर्णम्+ भवेत् स्त्रीजनदर्शनं च => स्त्रीजनदर्शनम्+ च स्वन्तश्च => स्वन्तः+च यत्नो भवेत् => यत्नः+ भवेत् इयं वास्तुविभागक्रिया| => इयम्+ वास्तुविभागक्रिया| गृहविशिष्ट इवायं => गृहविशिष्टः+ इव+अयम्+ इवायं भवनविन्यासः| => इव+अयम्+ भवनविन्यासः| प्रवेशावकाशं करिष्ये| => प्रवेशावकाशम्+ करिष्ये| कीदृश इदानीं => कीदृशः+ इदानीम्+ इदानीं सन्धिच्छेदः => इदानीम्+ सन्धिच्छेदः सिंहाक्रान्तं पूर्णचन्द्रं => सिंहाक्रान्तम्+ पूर्णचन्द्रम्+ पूर्णचन्द्रं झषास्यं => पूर्णचन्द्रम्+ झषास्यम्+ झषास्यं => झषास्यम्+ चन्द्रार्धं वा => चन्द्रार्धम्+ वा व्याघ्रवक्त्रं त्रिकोणम्| => व्याघ्रवक्त्रम्+ त्रिकोणम्| गजास्य- => गजास्यम्+ मस्मत्पक्ष्या विस्मितास्ते => अस्मत्पक्ष्याः+ विस्मिताः+ते विस्मितास्ते => विस्मिताः+ते कथं स्युः => कथम्+ स्युः सिंहाक्रान्तमेव च्छेदयिष्ये| => सिंहाक्रान्तम्+एव+ छेदयिष्ये| [अहं खलु => [अहम्+ खलु कर्तव्यकरस्त्रीकृतसङ्केत इव => कर्तव्यकरस्त्रीकृतसङ्केतः+ इव शाक्यश्रमणको निद्रां => शाक्यश्रमणकः+ निद्राम्+ निद्रां न => निद्राम्+ न वामं खलु => वामम्+ खलु मेऽक्षि => मे+अक्षि सन्धिं छिनत्तीव => सन्धिम्+ छिनत्ति+इव छिनत्तीव => छिनत्ति+इव यदीदृश्यवस्थार्थानां, => यदि+ईदृशी+अवस्था+अर्थानाम्+, दरिद्र एव => दरिद्रः+ एव दारिद्र्यमभिलषसि| => दारिद्र्यम्+अभिलषसि| केनेदानीं सन्धिच्छेदमार्गः => केन+इदानीम्+ सन्धिच्छेदमार्गः नन्विदं दिवा => ननु+इदम्+ दिवा ब्रह्मसूत्रं रात्रौ => ब्रह्मसूत्रम्+ रात्रौ कर्मसूत्रं भविष्यति| => कर्मसूत्रम्+ भविष्यति| अद्यास्य => अद्य+अस्य काल्यं विषादविमुखः => काल्यम्+ विषादविमुखः प्रतिवेशवर्गो => प्रतिवेशवर्गः+ दोषांश्च => दोषान्+च कौशलं च => कौशलम्+ च नमो रात्रिगोचरेभ्यो => नमः+ रात्रिगोचरेभ्यः+ रात्रिगोचरेभ्यो देवेभ्यः| => रात्रिगोचरेभ्यः+ देवेभ्यः| अवसितं कर्म| => अवसितम्+ कर्म| प्रविशामस्तावत्| => प्रविशामः+तावत्| खल्वहम्| => खलु+अहम्| वृकोऽपसरणे => वृकः+अपसरणे श्येनो गृहालोकने => श्येनः+ गृहालोकने वाग् देशभाषान्तरे => वाक्+ देशभाषान्तरे दीपो रात्रिषु => दीपः+ रात्रिषु तिमिरं वायुं => तिमिरम्+ वायुम्+ वायुं स्थले => वायुम्+ स्थले नौर्जले => नौः+जले (सर्वतो विलोक्य) => (सर्वतः+ विलोक्य) आगन्तुकत्वादविदितसमृद्धिविस्तरः => आगन्तुकत्वात्+अविदितसमृद्धिविस्तरः केवलं भवनप्रत्ययादिह => केवलम्+ भवनप्रत्ययात्+इह भवनप्रत्ययादिह => भवनप्रत्ययात्+इह प्रविष्टेऽस्मि| => प्रविष्टः+अस्मि| चेदानीं कञ्चित् => च+इदानीम्+ कञ्चित् परिच्छदविशेषं पश्यामि| => परिच्छदविशेषम्+ पश्यामि| दरिद्र एवायम्| => दरिद्रः+ एव+अयम्| एवायम्| => एव+अयम्| उताहो => उत+आहो अयं संयमननिरर्थकं => अयम्+ संयमननिरर्थकम्+ संयमननिरर्थकं द्रष्टव्यं => संयमननिरर्थकम्+ द्रष्टव्यम्+ द्रष्टव्यं धारयति| => द्रष्टव्यम्+ धारयति| अभिजातोऽयं भवनविन्यासः| => अभिजातः+अयम्+ भवनविन्यासः| विभवमन्दोऽपि => विभवमन्दः+अपि गृहं विक्रयकालेऽपि => गृहम्+ विक्रयकाले+अपि विक्रयकालेऽपि => विक्रयकाले+अपि पश्यामस्तावत्| => पश्यामः+तावत्| गृहाणैतत् => गृहाण+एतत् सज्जलकः---कथं सुवर्णभाण्डमित्याह => सज्जलकः---कथम्+ सुवर्णभाण्डम्+इति+आह सुवर्णभाण्डमित्याह => सुवर्णभाण्डम्+इति+आह किं मा => किम्+ मा दृष्ट्वाभिभाषते| => दृष्ट्वा+अभिभाषते| पश्यामस्तावत्| => पश्यामः+तावत्| भूतार्थं सुप्त => भूतार्थम्+ सुप्तः+ सुप्त एवायम्| => सुप्तः+ एव+अयम्| एवायम्| => एव+अयम्| निःश्वासोऽस्य => निःश्वासः+अस्य शङ्कितो न => शङ्कितः+ न विषमस्तुल्यान्तरं जायते => विषमः+तुल्यान्तरम्+ जायते गात्रं सन्धिषु => गात्रम्+ सन्धिषु दीर्घतामुपगतं शय्याप्रमाणाधिकम्| => दीर्घताम्+उपगतम्+ शय्याप्रमाणाधिकम्| दृष्टिर्गाढनिमीलिता => दृष्टिः+गाढनिमीलिता चपलं पक्ष्मान्तरं => चपलम्+ पक्ष्मान्तरम्+ पक्ष्मान्तरं जायते => पक्ष्मान्तरम्+ जायते दीपं चैव => दीपम्+ च+एव चैव => च+एव मर्षयेदभिमुखः => मर्षयेत्+अभिमुखः स्याल्लक्षसुप्तो यदि => स्यात्+लक्षसुप्तः+ यदि दीपप्रभाव्यक्तीकृतरूपं दृश्यते| => दीपप्रभाव्यक्तीकृतरूपम्+ दृश्यते| सुपरिगृहीतमनेन| => सुपरिगृहीतम्+अनेन| अयमत्र => अयम्+अत्र दीपनिर्वापणार्थमेकं मुञ्चामि| => दीपनिर्वापणार्थम्+एकम्+ मुञ्चामि| (भ्रमरकरण्डकादेकं मुञ्चति|) => (भ्रमरकरण्डकात्+एकम्+ मुञ्चति|) एष दीपं => एषः+ दीपम्+ दीपं निर्वाप्य => दीपम्+ निर्वाप्य निर्वापितो दीप => निर्वापितः+ दीपः+ दीप इदानीम्| => दीपः+ इदानीम्| मुषितोऽस्मि| => मुषितः+अस्मि| भोश्चारुदत्त! => भोः+चारुदत्त! गृहाणेमं सुवर्णालङ्कारम्| => गृहाणेमम्+ सुवर्णालङ्कारम्| अहं खलु => अहम्+ खलु भीत्योत्पथप्रवृत्त इव => भीत्या+उत्पथप्रवृत्तः+ इव वणिग् निद्रां => वणिक्+ निद्राम्+ निद्रां न => निद्राम्+ न शापितोऽसि, => शापितः+असि, सज्जलकः---किमत्र => सज्जलकः---किम्+अत्र एष प्रतिगृह्णामि| => एषः+ प्रतिगृह्णामि| [अहं विक्रीतभाण्डक => [अहम्+ विक्रीतभाण्डकः+ विक्रीतभाण्डक इव => विक्रीतभाण्डकः+ इव सुखं शयिष्ये|] => सुखम्+ शयिष्ये|] सज्जलकः---सुखं स्वपिहि => सज्जलकः---सुखम्+ स्वपिहि विश्वासाद् दीयमानं => विश्वासात्+ दीयमानम्+ दीयमानं मया => दीयमानम्+ मया हर्तव्यमासीत्| => हर्तव्यम्+आसीत्| धिगस्तु => धिक्+अस्तु दारिद्र्यमनिर्वेदं च => दारिद्र्यम्+अनिर्वेदम्+ च यदिदं दारुणं => यत्+इदम्+ दारुणम्+ दारुणं कर्म => दारुणम्+ कर्म सज्जलकः---(कर्णं दत्त्वा) => सज्जलकः---(कर्णम्+ दत्त्वा) अस्माकं वृक्षवाटिकापक्षद्वारे => अस्माकम्+ वृक्षवाटिकापक्षद्वारे सन्धिं छित्वा => सन्धिम्+ छित्वा विदूषकः---(सहसोत्थाय) => विदूषकः---(सहसा+उत्थाय) [किं भणति => [किम्+ भणति [चोरं छित्वा => [चोरम्+ छित्वा सन्धिं छित्वा => सन्धिम्+ छित्वा प्रियं निवेदयामि| => प्रियम्+ निवेदयामि| भोश्चारुदत्त! => भोः+चारुदत्त! प्रियं ते => प्रियम्+ ते किं मे => किम्+ मे किमेतत्| => किम्+एतत्| अस्माकं वृक्षवाटिकापक्षद्वारे => अस्माकम्+ वृक्षवाटिकापक्षद्वारे सधिं छित्वा => सधिम्+ छित्वा नायकः---किं चोरः => नायकः---किम्+ चोरः [भो वयस्य! => [भोः+ वयस्य! त्वं भणसि, => त्वम्+ भणसि, मूर्खो मैत्रेयोऽपण्डितो => मूर्खः+ मैत्रेयः+अपण्डितः+ मैत्रेयोऽपण्डितो मैत्रेय => मैत्रेयः+अपण्डितः+ मैत्रेयः+ मैत्रेय इति => मैत्रेयः+ इति| शोभनं कृतं => शोभनम्+ कृतम्+ कृतं तत् => कृतम्+ तत् सुवर्णभाण्डकं तव => सुवर्णभाण्डकम्+ तव नायकः---किं भवता => नायकः---किम्+ भवता नायकः---कस्यां वेलायाम्| => नायकः---कस्याम्+ वेलायाम्| नायकः---किमर्धरात्रे| => नायकः---किम्+अर्धरात्रे| बाढं दत्तम्| => बाढम्+ दत्तम्| [भोश्चारुदत्त! => [भोः+चारुदत्त! यस्यां वेलायां => यस्याम्+ वेलायाम्+ वेलायां प्रतिबुद्ध => वेलायाम्+ प्रतिबुद्धः+ प्रतिबुद्ध आसीः, => प्रतिबुद्धः+ आसीः, तस्यां वेलायां => तस्याम्+ वेलायाम्+ वेलायां खलु => वेलायाम्+ खलु हृतं सुवर्णभाण्डकम्| => हृतम्+ सुवर्णभाण्डकम्| [इदानीं मम => [इदानीम्+ मम प्रयच्छत्वत्रभवान्] => प्रयच्छतु+अत्रभवान्] भूतार्थं सर्वो => भूतार्थम्+ सर्वः+ सर्वो मां => सर्वः+ माम्+ मां तूलयिष्यति| => माम्+ तूलयिष्यति| कवाटशब्दं तावत् => कवाटशब्दम्+ तावत् [हं, => [हम्+, कवाटशब्द इव| => कवाटशब्दः+ इव| मां शब्दापयति| => माम्+ शब्दापयति| इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] परिक्षितो न => परिक्षितः+ न व्यापादित आर्यपुत्र => व्यापादितः+ आर्यपुत्रः+ आर्यपुत्र आर्यमैत्रेयो => आर्यपुत्रः+ आर्यमैत्रेयः+ आर्यमैत्रेयो वा|] => आर्यमैत्रेयः+ वा|] भर्तृदारक आर्यमैत्रेयश्च| => भर्तृदारकः+ आर्यमैत्रेयः+च| आर्यमैत्रेयश्च| => आर्यमैत्रेयः+च| यस्तस्य => यः+तस्य जनस्यालङ्कारश्चोरेण => जनस्य+अलङ्कारः+चोरेण [किं भणसि => [किम्+ भणसि गृहीत इति|] => गृहीतः+ इति|] दातव्यं भविष्यति| => दातव्यम्+ भविष्यति| अथवैतद् दास्यामि| => अथवा+एतत्+ दास्यामि| तालीपत्रं खल्वेतत्| => तालीपत्रम्+ खलु+एतत्| खल्वेतत्| => खलु+एतत्| स इदानीं => सः+ इदानीम्+ इदानीं परिचयो => इदानीम्+ परिचयः+ परिचयो मां => परिचयः+ माम्+ मां विडम्बयति| => माम्+ विडम्बयति| किमिदानीं करिष्यामि| => किम्+इदानीम्+ करिष्यामि| ज्ञातिकुलाद् लब्धा => ज्ञातिकुलात्+ लब्धा तामप्यार्यपुत्रः => ताम्+अपि+आर्यपुत्रः एवं तावत् => एवम्+ तावत् [अस्यान्धकारोत्पादितस्यापराधस्य => [अस्य+अन्धकारोत्पादितस्य+अपराधस्य भवन्तं शीर्षेण => भवन्तम्+ शीर्षेण इदानीं में => इदानीम्+ मे प्रयच्छत्वत्रभवान्|] => प्रयच्छतु+अत्रभवान्|] नायकः---किं भवानिदानीं => नायकः---किम्+ भवान्+इदानीम्+ भवानिदानीं मां => भवान्+इदानीम्+ माम्+ मां बाधते| => माम्+ बाधते| भवांस्तावदविश्वासी => भवान्+तावत्+अविश्वासी शीलज्ञो मम => शीलज्ञः+ मम किं पुनः => किम्+ पुनः स कलाजीवी => सः+ कलाजीवी वञ्चनापण्डितो जनः => वञ्चनापण्डितः+ जनः (विषण्णस्तिष्ठति|) => (विषण्णः+तिष्ठति|) आर्यमैत्रेयं शब्दापय|] => आर्यमैत्रेयम्+ शब्दापय|] किं माम्|] => किम्+ माम्|] [एष आगच्छामि|] => [एषः+ आगच्छामि|] इमं प्रतिग्रहं => इमम्+ प्रतिग्रहम्+ प्रतिग्रहं प्रतिगृहाण| => प्रतिग्रहम्+ प्रतिगृहाण| खल्वयं प्रदानविभवः => खलु+अयम्+ प्रदानविभवः कुत एतस्यागमः|] => कुतः+ एतस्य+आगमः|] एतस्यागमः|] => एतस्य+आगमः|] षष्ठीमुपवसामि| => षष्ठीम्+उपवसामि| वाचयितव्यमित्येषोऽस्यागमः|] => वाचयितव्यम्+इति+एषः+अस्य+आगमः|] खल्वद्य|] => खलु+अद्य|] [प्रमादाद् अतिक्रमः => [प्रमादात्+ अतिक्रमः प्रदानस्यानुक्रोश इव => प्रदानस्य+अनुक्रोशः+ इव किं करिष्यामि|] => किम्+ करिष्यामि|] दातव्यं भविष्यतीत्येतन्निमित्तं => दातव्यम्+ भविष्यति+इति+एतत्+निमित्तम्+ भविष्यतीत्येतन्निमित्तं भर्तृदारकः => भविष्यति+इति+एतत्+निमित्तम्+ भर्तृदारकः सन्तप्यत इति => सन्तप्यतः+ इति दत्त्वार्यपुत्रमनृणं करिष्यामीत्येव => दत्त्वा+आर्यपुत्रम्+अनृणम्+ करिष्यामि+इति+एवम्+ करिष्यामीत्येव करोति| => करिष्यामि+इति+एवम्+ करोति| तद् गृहाणैतत्|] => तत्+ गृहाण+एतत्|] गृहाणैतत्|] => गृहाण+एतत्|] मुक्तावल्यास्तव => मुक्तावल्याः+तव दुर्लभतयोपचारो विस्मृतः| => दुर्लभतया+उपचारः+ विस्मृतः| गृहाणैतत्|] => गृहाण+एतत्|] [सर्वं तावत् => [सर्वम्+ तावत् रोदितीव => रोदिति+इव [शापितासि => [शापिता+असि यद्यलीकं भणसि|] => यदि+अलीकम्+ भणसि|] दुःखं रक्षित्वाऽश्रुभिः => दुःखम्+ रक्षित्वा+अश्रुभिः रक्षित्वाऽश्रुभिः => रक्षित्वा+अश्रुभिः नायकः---किमेतत्| => नायकः---किम्+एतत्| नायकः---किं ब्राह्मणी => नायकः---किम्+ ब्राह्मणी मामनुकम्पते| => माम्+अनुकम्पते| [एवमिव|] => [एवम्+इव|] नायकः--धिगात्मानम्| => नायकः--धिक्+आत्मानम्| हतोऽस्मि| => हतः+अस्मि| स्त्रीद्रव्येणानुकम्पितः| => स्त्रीद्रव्येण+अनुकम्पितः| पुरुषो नारी => पुरुषः+ नारी त्वां याचते| => त्वाम्+ याचते| अहं शीर्षेण => अहम्+ शीर्षेण गृहणैतत्|] => गृहण+एतत्|] इमां मुक्तावलीं => इमाम्+ मुक्तावलीम्+ मुक्तावलीं गृहीत्वा => मुक्तावलीम्+ गृहीत्वा सकाशं गच्छ| => सकाशम्+ गच्छ| काममुपलभ्य => कामम्+उपलभ्य मनोरथो मे => मनोरथः+ मे स्त्रीणां धनेष्वनुचितं => स्त्रीणाम्+ धनेषु+अनुचितम्+ धनेष्वनुचितं प्रणयं => धनेषु+अनुचितम्+ प्रणयम्+ प्रणयं करोति| => प्रणयम्+ करोति| विलम्बमानो => विलम्बमानः+ धिग् भो! => धिक्+ भोः+! भो! => भोः+! कुलं च => कुलम्+ च दरिद्रतां च => दरिद्रताम्+ च मैवम्| => मा+एवम्| यं समालक्ष्य => यम्+ समालक्ष्य विश्वासं न्यासोऽस्मासु => विश्वासम्+ न्यासः+अस्मासु न्यासोऽस्मासु => न्यासः+अस्मासु कृतस्तया| => कृतः+तया| तस्यैतन्महतो मूल्यं => तस्य+एतत्+महतः+ मूल्यम्+ मूल्यं प्रत्ययस्य => मूल्यम्+ प्रत्ययस्य तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः सदृशस्तस्य => सदृशः+तस्य दूरतो दृष्टः => दूरतः+ दृष्टः स भर्तृदारक => सः+ भर्तृदारकः+ भर्तृदारक ईदृश => भर्तृदारकः+ ईदृशः+ ईदृश एव|] => ईदृशः+ एव|] [त्वं तावद् => [त्वम्+ तावत्+ तावद् दक्षो => तावत्+ दक्षः+ दक्षो वेशवासजन => दक्षः+ वेशवासजनः+ वेशवासजन इति => वेशवासजनः+ इति जनवादं पूरयन्त्यलीकं => जनवादम्+ पूरयन्ती+अलीकम्+ पूरयन्त्यलीकं भणसि|] => पूरयन्ती+अलीकम्+ भणसि|] [किमेतद् वेशवासजनः => [किम्+एतत्+ वेशवासजनः सर्वो दक्षिणो => सर्वः+ दक्षिणः+ दक्षिणो भवतीति| => दक्षिणः+ भवति+इति| भवतीति| => भवति+इति| प्रेक्षतामज्जुका => प्रेक्षताम्+अज्जुका पिचुमन्दा जायन्ते| => पिचुमन्दाः+ जायन्ते| अतिसदृश इति => अतिसदृशः+ इति हृदयमभिरमते| => हृदयम्_+अभिरमते| परमार्थत एव => परमार्थतः+ एव जनेनापहसनीयत्वमात्मनः => जनेना+अपहसनीयत्वम्+आत्मनः [एतद् युज्जते| => [एतत्+ युज्जते| सखीजनसपत्नीको गणिकाजनो => सखीजनसपत्नीकः+ गणिकाजनः+ गणिकाजनो नाम|] => गणिकाजनः+ नाम|] प्रविशत्याभरणहस्ताऽपरा => प्रविशति+आभरणहस्ता+अपरा [सुखमज्जुकायाः|] => [सुखम्+अज्जुकायाः|] स्वागतं ते|] => स्वागतम्+ ते|] अम्बाज्ञापयति---इदं द्वारं => अम्बा+आज्ञापयति---इदम्+ द्वारम्+ द्वारं प्रविष्टं => द्वारम्+ प्रविष्टम्+ प्रविष्टं पुष्करमुपावर्तितं => प्रविष्टम्+ पुष्करम्+उपावर्तितम्+ पुष्करमुपावर्तितं प्रवहणम्| => पुष्करम्+उपावर्तितम्+ प्रवहणम्| गृहीतावगुण्ठनागच्छत्विति| => गृहीतावगुण्ठना+आगच्छतु+इति| इहालङ्कारमलङ्करोत्वज्जुका|] => इह+अलङ्कारम्+अलङ्करोतु+अज्जुका|] [किमार्यचारुदत्तो मण्डयिष्यति|] => [किम्+आर्यचारुदत्तः+ मण्डयिष्यति|] येनालङ्कारः => येना+अलङ्कारः स राजश्यालः => सः+ राजश्यालः [अपेह्यविनीते|] => [अपेहि+अविनीते|] प्रसीदत्वज्जुका| => प्रसीदतु+अज्जुका| सन्देशं खल्वहं => सन्देशम्+ खलु+अहम्+ खल्वहं मन्त्रयामि|] => खलु+अहम्+ मन्त्रयामि|] [उत्तिष्ठोतिष्ठ| => [उत्तिष्ठ+उतिष्ठ| [किमहमम्बां भणामि|] => [किम्+अहम्+अम्बाम्+ भणामि|] [भणाम्बां- => [भण+अम्बाम्+- यदार्यचारुदत्तोऽभिसारयितव्यस्तदा => यदा+आर्यचारुदत्तः+अभिसारयितव्यः+तदा मण्डयामीति|] => मण्डयामि+इति|] निशायां वचनीयदोषं => निशायाम्+ वचनीयदोषम्+ वचनीयदोषं => वचनीयदोषम्+ निद्रां च => निद्राम्+ च तिमिरं भयं => तिमिरम्+ भयम्+ भयं च| => भयम्+ च| स एव => सः+ एव शनैर्दिवाचन्द्र इवास्मि => शनैः+दिवाचन्द्रः+ इव+अस्मि इवास्मि => इव+अस्मि यावदिदानीं वसन्तसेनायाः => यावत्+इदानीम्+ वसन्तसेनायाः परिचारिकाया मदनिकाया => परिचारिकायाः+ मदनिकायाः+ मदनिकाया निष्क्रयार्थं => मदनिकायाः+ निष्क्रयार्थम्+ निष्क्रयार्थं मयेदं => निष्क्रयार्थम्+ मया+इदम्+ मयेदं कृतम्| => मया+इदम्+ कृतम्| इदं वसन्तसेनाया => इदम्+ वसन्तसेनायाः+ वसन्तसेनाया गृहम्| => वसन्तसेनायाः+ गृहम्| खल्वभ्यन्तरस्था => खलु+अभ्यन्तरस्था गणिकानामभ्यन्तरे => गणिकानाम्+अभ्यन्तरे अतस्तत्रैव => अतः+तत्र+एव यावच्छब्दापयाभि| => यावत्+शब्दापयामि| [सज्जलकस्येव => [सज्जलकस्य+इव व्यापृताज्जुका| => व्यापृता+अज्जुका| तदुपसर्पिष्यामि| => तत्+उपसर्पिष्यामि| इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] सज्जलकः---इतस्तावत्| => सज्जलकः---इतः+तावत्| [किं त्वं => [किम्+ त्वम्+ त्वं शङ्कितवर्ण => त्वम्+ शङ्कितवर्णः+ शङ्कितवर्ण इव|] => शङ्कितवर्णः+ इव|] (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्य+अवलोक्य) इदं चित्रफलकं => इदम्+ चित्रफलकम्+ चित्रफलकं शयनीये => चित्रफलकम्+ शयनीये यावदेनां प्रेक्षिष्ये| => यावत्+एनाम्+ प्रेक्षिष्ये| इयं सातिस्निग्धया => इयम्+ सा+अतिस्निग्धया सातिस्निग्धया => सा+अतिस्निग्धया केनापि => केन+अपि पिबन्तीव => पिबन्ति+इव तर्कयाम्येष यः => तर्कयामि+एषः+ यः कोऽपि => कः+अपि मां याचते|] => माम्+ याचते|] सज्जलकः---श्रूयतां रहस्यम्| => सज्जलकः---श्रूयताम्+ रहस्यम्| [अयुक्तं पररहस्यं => [अयुक्तम्+ पररहस्यम्+ पररहस्यं श्रोतुम्, => पररहस्यम्+ श्रोतुम्, अहं गमिष्यामि|] => अहम्+ गमिष्यामि|] (इत्यर्धोक्ते) => (इति+अर्धोक्ते) [अहमधिकृतैतस्यां कथायाम्| => [अहम्+अधिकृता+एतस्याम्+ कथायाम्| तावद् भविष्यति|] => तावत्+ भविष्यति|] सज्जलकः---किं दास्यति => सज्जलकः---किम्+ दास्यति त्वां निष्क्रयेण| => त्वाम्+ निष्क्रयेण| [स एवैषः| => [सः+ एव+एषः| एवैषः| => एव+एषः| प्रदानं प्रथममेवाज्जुकयोक्तम्|] => प्रदानम्+ प्रथमम्+एव+अज्जुकया+उक्तम्|] प्रथममेवाज्जुकयोक्तम्|] => प्रथमम्+एव+अज्जुकया+उक्तम्|] हीममस्यै => हि+इमम्+अस्यै एवं वक्तव्या => एवम्+ वक्तव्या अयं तव => अयम्+ तव प्रमाणादिव => प्रमाणात्+इव अप्रकाश्यो ह्यलङ्कारो => अप्रकाश्यः+ हि+अलङ्कारः+ ह्यलङ्कारो मत्स्नेहाद् => हि+अलङ्कारः+ मत्+स्नेहात्+ मत्स्नेहाद् धार्यतामिति => मत्+स्नेहात्+ धार्यताम्+इति धार्यतामिति => धार्यताम्+इति [दृष्टपूर्व इवायमलङ्गारः|] => [दृष्टपूर्वः+ इव+अयम्+अलङ्कारः|] इवायमलङ्गारः|] => इव+अयम्+अलङ्कारः|] [मदीय इवायमलङ्कारः|] => [मदीयः+ इव+अयम्+अलङ्कारः|] इवायमलङ्कारः|] => इव+अयम्+अलङ्कारः|] कोऽस्यागमः|] => कः+अस्य+आगमः|] साहसं कृतम्| => साहसम्+ कृतम्| [हं, => [हम्+, खल्वस्याकृतिः => खलु+अस्य+आकृतिः कर्मदारुणतयोद्वेजनीया => कर्मदारुणतया+उद्वेजनीया धिग्| => धिक्+| उभयं संशयितं => उभयम्+ संशयितम्+ संशयितं संवृत्तं => संशयितम्+ संवृत्तम्+ संवृत्तं तव => संवृत्तम्+ तव शरीरं चारित्रं => शरीरम्+ चारित्रम्+ चारित्रं च|] => चारित्रम्+ च|] श्रीर्वसति| => श्रीः+वसति| खल्वसि| => खलु+असि| को हि => कः+ हि शरीरं विक्रेष्यति| => शरीरम्+ विक्रेष्यति| इयं विश्वासवञ्चना => इयम्+ विश्वासवञ्चना श्रुतं---श्रेष्ठिचत्वरे => श्रुतम्+---श्रेष्ठिचत्वरे सार्थवाहपुत्रश्चारुदत्तो नाम| => सार्थवाहपुत्रः+चारुदत्तः+ नाम| मृगीव => मृगी+इव चानुकम्पसे => च+अनुकम्पसे [सत्यं भण| => [सत्यम्+ भण| साहसं कुर्वता => साहसम्+ कुर्वता शस्त्रेणास्ति => शस्त्रेण+अस्ति परिक्षतो व्यापादितो => परिक्षतः+ व्यापादितः+ व्यापादितो वा|] => व्यापादितः+ वा|] मयापि => मया+अपि प्रष्टव्यमेतया => प्रष्टव्यम्+एतया किं न => किम्+ न पर्याप्तं, => पर्याप्तम्+, द्वितीयमप्यकार्यं करिष्यामि| => द्वितीयम्+अपि+अकार्यम्+ करिष्यामि| खल्वत्र => खलु+अत्र परिक्षतो व्यापादितो => परिक्षतः+ व्यापादितः+ व्यापादितो वा| => व्यापादितः+ वा| प्रियं मे|] => प्रियम्+ मे|] सज्जलकः---किं किं => सज्जलकः---किम्+ किम्+ किं प्रियमित्याह| => किम्+ प्रियम्+इति+आह| प्रियमित्याह| => प्रियम्+इति+आह| ईदृशं मदनिके! => ईदृशम्+ मदनिके! त्वत्स्नेहबद्धहृदयो हि => त्वत्स्नेहबद्धहृदयः+ हि करोम्यकार्यं => करोमि+अकार्यम्+ सन्तुष्टपूर्वपुरुषेऽपि => सन्तुष्टपूर्वपुरुषे+अपि मन्मथगृहीतमिदं शरीरं => मन्मथगृहीतम्+इदम्+ शरीरम्+ शरीरं => शरीरम्+ मित्रं च => मित्रम्+ च मां व्यपदिशस्यपरं => माम्+ व्यपदिशसि+अपरम्+ व्यपदिशस्यपरं च => व्यपदिशसि+अपरम्+ च अज्जुकाया अयमलङ्कारः| => अज्जुकायाः+ अयम्+अलङ्कारः| अयमलङ्कारः| => अयम्+अलङ्कारः| एवमिव|] => एवम्+इव|] अज्ञानाद् या => अज्ञानात्+ या पूर्वं शाखा => पूर्वम्+ शाखा पत्रैर्वियोजिता| => पत्रैः+वियोजिता| ग्रीष्मसन्तप्तस्तामेव => ग्रीष्मसन्तप्तः+ताम्+एव पुनराश्रितः => पुनः+आश्रितः [सन्तप्यत इति => [सन्तप्यते+ इति एतेनाकार्यं कृतमिति|] => एतेन+अकार्यम्+ कृतम्+इति|] कृतमिति|] => कृतम्+इति|] एवं गते => एवम्+ गते किं कर्तव्यम्| => किम्+ कर्तव्यम्| [तत्रैव => [तत्र+एव मण्डयिष्यत्यज्जुका|] => मण्डयिष्यति+अज्जुका|] सज्जलकः---अथेदानीं सोऽमर्षान्मां => सज्जलकः---अथ+इदानीम्+ सः+अमर्षात्+माम्+ सोऽमर्षान्मां चोर => सः+अमर्षात्+माम्+ चोरः+ चोर इति => चोरः+ इति रक्षिपुरुषैर्ग्राहयिष्यति => रक्षिपुरुषैः+ग्राहयिष्यति चेदत्र => चेत्+अत्र किं करिष्यामि| => किम्+ करिष्यामि| स गुणै => सः+ गुणैः+ गुणै परितुष्यति => गुणैः+ परितुष्यति अवक्तव्यासि, => अवक्तव्या+असि, अलङ्कृतेवैतेन => अलङ्कृता+इव+एतेन शक्ष्याम्यहं तत्र => शक्ष्यामि+अहम्+ तत्र [अयमन्य उपायः|] => [अयम्+अन्यः+ उपायः|] गुणा वेशवासस्य|] => गुणाः+ वेशवासस्य|] सज्जलकः---कोऽन्य उपायः| => सज्जलकः---कः+अन्यः+ उपायः| अज्जुकापि => अज्जुका+अपि सार्थवाहपुत्रश्च|] => सार्थवाहपुत्रः+च|] हीमं तावदलङ्कारं => हिमम्+ तावत्+अलङ्कारम्+ तावदलङ्कारं तस्य => तावत्+अलङ्कारम्+ तस्य वचनादज्जुकायै => वचनात्+अज्जुकायै एवं च => एवम्+ च त्वं रक्षितः, => त्वम्+ रक्षितः, स आर्यश्चानिर्विण्णो => सः+ आर्यः+च+अनिर्विण्णः+ आर्यश्चानिर्विण्णो भविष्यति| => आर्यः+च+अनिर्विण्णः+ भविष्यति| अहं च => अहम्+ च अज्जुकां च => अज्जुकाम्+ च पुनर्वञ्चयित्वा => पुनः+वञ्चयित्वा पुनरेव => पुनः+एव दासभावो भवेत्|] => दासभावः+ भवेत्|] प्रीतोऽस्मि| => प्रीतः+अस्मि| [भवत्वभ्यन्तरं प्रविश्योपविशामि|] => [भवतु+अभ्यन्तरम्+ प्रविश्य+उपविशामि|] प्रविश्योपविशामि|] => प्रविश्य+उपविशामि|] मां प्रतिपालय| => माम्+ प्रतिपालय| अहमवसरं ज्ञात्वाज्जुकायै => अहम्+अवसरम्+ ज्ञात्वा+अज्जुकायै ज्ञात्वाज्जुकायै => ज्ञात्वा+अज्जुकायै प्रविशत्यपरा => प्रविशति+अपरा [सुखमज्जुकायाः| => [सुखम्+अज्जुकायाः| एष सार्थवाहपुत्रस्य => एषः+ सार्थवाहपुत्रस्य कश्चिद् ब्राह्मण => कश्चित्+ ब्राह्मणः+ ब्राह्मण आगतोऽज्जुकां => ब्राह्मणः+ आगतः+अज्जुकाम्+ आगतोऽज्जुकां प्रेक्षितुम्|] => आगतः+अज्जुकाम्+ प्रेक्षितुम्|] शीघ्रं प्रवेशयैनम्|] => शीघ्रम्+ प्रवेशय+एनम्|] प्रवेशयैनम्|] => प्रवेशय+एनम्|] एत्वेत्वार्यः|] => एतु+एतु+आर्यः|] विदूषकः---(सर्वतो विलोक्य) => विदूषकः---(सर्वतः+ विलोक्य) नानापट्टणसमागतैरागमिकैः => नानापट्टणसमागतैः+आगमिकैः चाहारप्रकाराः| => च+आहारप्रकाराः| वीणा वाद्यन्ते| => वीणाः+ वाद्यन्ते| सुवर्णकारा अलङ्कारप्रकारानादरेण => सुवर्णकाराः+ अलङ्कारप्रकारान्+आदरेण अलङ्कारप्रकारानादरेण => अलङ्कारप्रकारान्+आदरेण [एषाज्जुका| => [एषा+अज्जुका| उपसर्पत्वार्यः] => उपसर्पतु+आर्यः] [स्वागतमार्यस्य| => [स्वागतम्+आर्यस्य| आसनमार्यस्य, => आसनम्+आर्यस्य, पादोदकं च|] => पादोदकम्+ च|] [सर्वमानयतु => [सर्वम्+आनयतु (आसनं ददाति => (आसनम्+ ददाति पादोदकं च|) => पादोदकम्+ च|) [यदज्जुकाज्ञापयति| => [यत्+अज्जुका+आज्ञापयति| उपविशत्वार्यः.] => उपविशतु+आर्यः|] [प्रतीच्छत्वासनं भवती| => [प्रतीच्छतु+आसनम्+ भवती| अहं किञ्चिद् => अहम्+ किञ्चित्+ किञ्चिद् भणितुमागतः|] => किञ्चित्+ भणितुम्+आगतः|] भणितुमागतः|] => भणितुम्+आगतः|] [अवहितास्मि|] => [अवहिता+अस्मि|] [कियन्मात्रं खलु => [कियन्मात्रम्+ खलु तस्यालङ्कारस्य => तस्य+अलङ्कारस्य [किन्निमित्तं खल्वार्यः => [किम्+निमित्तम्+ खलु+आर्यः खल्वार्यः => खलु+आर्यः तत्रभवतश्चारुदत्तस्य => तत्रभवतः+चारुदत्तस्य गुणप्रत्यायननिमित्तं खलु => गुणप्रत्यायननिमित्तम्+ खलु त्वयालङ्कारस्तस्मिन् => त्वया+अलङ्कारः+तस्मिन् स तेन => सः+ तेन ततस्ततः|] => ततः+ततः|] [ततस्तस्यालङ्कारस्य => [ततः+तस्य+अलङ्कारस्य मूल्यभूतामिमां मुक्तावलीं => मूल्यभूताम्+इमाम्+ मुक्तावलीम्+ मुक्तावलीं प्रतीच्छतु => मुक्तावलीम्+ प्रतीच्छतु लुब्धेति => लुब्ध+इति मां तुलयति| => माम्+ तुलयति| स एव => सः+ एव दोषो भविष्यति| => दोषः+ भविष्यति| आनयत्वार्यः| => आनयतु+आर्यः| [इदं गृह्णातु => [इदम्+ गृह्णातु [प्रतीष्टं तयेत्यार्यो => [प्रतीष्टम्+ तया+इति+आर्यः+ तयेत्यार्यो निवेदयतु|] => तया+इति+आर्यः+ निवेदयतु|] [कोऽप्युपचारोऽपि => [कः+अपि+उपचारः+अपि नैतया => न+एतया एवं भवतु|] => एवम्+ भवतु|] भागधेयपरिवृत्ततायां दशायां => भागधेयपरिवृत्ततायाम्+ दशायाम्+ दशायां मानावमानं => दशायाम्+ मानावमानम्+ मानावमानं रक्षितम्|] => मानावमानम्+ रक्षितम्|] कश्चिद् मनुष्य => कश्चित्+ मनुष्यः+ मनुष्य आगत => मनुष्यः+ आगतः+ आगत इच्छत्यज्जुकां => आगतः+ इच्छति+अज्जुकाम्+ इच्छत्यज्जुकां द्रष्टुम्|] => इच्छति+अज्जुकाम्+ द्रष्टुम्|] [किं दृष्टपूर्वो => [किम्+ दृष्टपूर्वः+ दृष्टपूर्वो नवदर्शनो => दृष्टपूर्वः+ नवदर्शनः+ नवदर्शनो वा|] => नवदर्शनः+ वा|] तदीय इति => तदीयः+ इति प्रवेशयैनम्|] => प्रवेशय+एनम्|] रमणीयताद्य => रमणीयता+अद्य खल्वात्मशङ्का => खलु+आत्मशङ्का कश्चिच्चकितगतिर्निरीक्षते => कश्चित्+चकितगतिः+निरीक्षते मां => माम्+ सम्भ्रान्तो द्रुतमुपसर्पति => सम्भ्रान्तः+ द्रुतम्+उपसर्पति द्रुतमुपसर्पति => द्रुतम्+उपसर्पति स्थितो वा| => स्थितः+ वा| सर्वांस्तांस्तुलयति => सर्वान्+तान्+तुलयति दोषतो मनो => दोषतः+ मनः+ मनो मे => मनः+ मे स्वैर्दोषैर्भवति => स्वैः+दोषैः+भवति शङ्कितो मनुष्यः => शङ्कितः+ मनुष्यः [एषाज्जुका| => [एषा+अज्जुका| उपसर्पत्वार्यः|] => उपसर्पतु+आर्यः|] सुखं भवत्यै| => सुखम्+ भवत्यै| [स्वागतमार्यस्य| => [स्वागतम्+आर्यस्य| आसनं दीयतामार्याय|] => आसनम्+ दीयताम्+आर्याय|] दीयतामार्याय|] => दीयताम्+आर्याय|] गृहीतमासनम्| => गृहीतम्+आसनम्| त्वरिततरमनुष्ठेयं किञ्चित् => त्वरिततरम्+अनुष्ठेयम्+ किञ्चित् कार्यमस्ति| => कार्यम्+अस्ति| [एवं, => [एवम्+, भणत्वार्यः|] => भणतु+आर्यः|] सज्जलकः---आर्यचारुदत्तेनास्मि => सज्जलकः---आर्यचारुदत्तेन+अस्मि प्रेषितः--यस्तावदलङ्कारो मम => प्रेषितः--यः+तावत्+अलङ्कारः+ मम स त्वसंभोगमलिनतया => सः+ तु+असंभोगमलिनतया त्वसंभोगमलिनतया => तु+असंभोगमलिनतया गृहस्यासान्निध्यात् => गृहस्य+असान्निध्यात् कौटुम्बिकानां दुरारक्षः| => कौटुम्बिकानाम्+ दुरारक्षः| तद् गृह्यताम्- => तत्+ गृह्यताम्+ गृह्यताम्- इति| => गृह्यताम्+ इति| [इमं तस्मै => [इमम्+ तस्मै ददात्वार्यः|] => ददातु+आर्यः|] खल्वहं गच्छामि| => खलु+अहम्+ गच्छामि| [अहं जानामि => [अहम्+ जानामि साहसं कृत्वानीतोऽयमलङ्कारः| => साहसम्+ कृत्वा+आनीतः+अयम्+अलङ्कारः| कृत्वानीतोऽयमलङ्कारः| => कृत्वा+आनीतः+अयम्+अलङ्कारः| गुणाननुकम्पतामार्यः|] => गुणान्+अनुकम्पताम्+आर्यः|] कथं विदितोऽस्म्यनया| => कथम्+ विदितः+अस्मि+अनया| विदितोऽस्म्यनया| => विदितः+अस्मि+अनया| [कोऽत्र, => [कः+अत्र, प्रवहणं तावदार्याय|] => प्रवहणम्+ तावत्+आर्याय|] तावदार्याय|] => तावत्+आर्याय|] [नेमिशब्द इव => [नेमिशब्दः+ इव गणिका---(स्वैराभरणैर्मदनिकामलङ्कृत्य) => गणिका---(स्वैः+अभरणैः+मदनिकाम्+अलङ्कृत्य) [आरोहत्वार्य आर्यया => [आरोहतु+आर्यः+ आर्यया किमेतत्|] => किम्+एतत्|] (मदनिकां गृहीत्वा => (मदनिकाम्+ गृहीत्वा खल्वेवं मन्त्रयित्वा| => खलु+एवम्+ मन्त्रयित्वा| खल्वसीदानीं संवृत्ता| => खलु+असि+इदानीम्+ संवृत्ता| गृह्णात्वार्यः|] => गृह्णातु+आर्यः|] खल्वस्याः => खलु+अस्याः प्रतिकर्तव्यं भविष्यति| => प्रतिकर्तव्यम्+ भविष्यति| शान्तं शान्तं => शान्तम्+ शान्तम्+ शान्तं पापम्| => शान्तम्+ पापम्| द्विषतामेव => द्विषताम्+एव कालोऽस्तु => कालः+अस्तु योऽस्या भवतु => यः+अस्याः+ भवतु इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] स्वप्नो दृष्ट => स्वप्नः+ दृष्टः+ दृष्ट एवम्|] => दृष्टः+ एवम्|] [प्रियं मे, => [प्रियम्+ मे, अमृताङ्कनाटकं संवृत्तम्|] => अमृताङ्कनाटकम्+ संवृत्तम्|] [एहीममलङ्कारं गृहीत्वार्यचारुदत्तमभिसरिष्यावः|] => [एहि+इमम्+अलङ्कारम्+ गृहीत्वा+आर्यचारुदत्तम्+अभिसरिष्यावः|] गृहीत्वार्यचारुदत्तमभिसरिष्यावः|] => गृहीत्वा+आर्यचारुदत्तम्+अभिसरिष्यावः|] पुनरभिसारिकासहायभूतं दुर्दिनमुन्नमितम्|] => पुनः+अभिसारिकासहायभूतम्+ दुर्दिनम्+उन्नमितम्|] दुर्दिनमुन्नमितम्|] => दुर्दिनम्+उन्नमितम्|] [एत्वेत्वज्जुका|] => [एतु+एतु+अज्जुका|] चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः प्रथमोऽध्यायः => प्रथमः+अध्यायः श्रियं सरस्वतीं => श्रियम्+ सरस्वतीम्+ सरस्वतीं गौरीं => सरस्वतीम्+ गौरीम्+ गौरीं गणेशं => गौरीम्+ गणेशम्+ गणेशं स्कन्दमीश्वरम्। => गणेशम्+ स्कन्दम्+ईश्वरम्। स्कन्दमीश्वरम्। => स्कन्दम्+ईश्वरम्। वह्निमिन्द्रादीन्वासुदेवं नमाम्यहम्॥1॥ => वह्निम्+इन्द्रादीन्+वासुदेवम्+ नमामि+अहम्॥1॥ नमाम्यहम्॥1॥ => नमामि+अहम्॥1॥ हरिमीजाना ऋषयः => हरिम्+ईजानाः+ ऋषयः स्वागतं सूतमब्रुवन्॥2॥ => स्वागतम्+ सूतम्+अब्रुवन्॥2॥ सूतमब्रुवन्॥2॥ => सूतम्+अब्रुवन्॥2॥ ऋषय ऊचुः => ऋषयः+ ऊचुः त्वं पूजितोऽस्माभिः => त्वम्+ पूजितः+अस्माभिः पूजितोऽस्माभिः => पूजितः+अस्माभिः सारात्सारं वदस्व => सारात्+सारम्+ वदस्व सर्व्वज्ञत्वं प्रजायते॥3॥ => सर्व्वज्ञत्वम्+ प्रजायते॥3॥ सूत उवाच => सूतः+ उवाच सारात्सारो हि => सारात्+सारः+ हि सर्गादिकृद्विभुः। => सर्गादिकृत्+विभुः। ब्रह्माहमस्मि => ब्रह्म+अहम्+अस्मि तं ज्ञात्वा => तम्+ ज्ञात्वा सर्व्वज्ञत्वं प्रजायते॥4॥ => सर्व्वज्ञत्वम्+ प्रजायते॥4॥ परं च => परम्+ च चाथर्वणी => च+आथर्वणी अहं शुकश्च => अहम्+ शुकः+च शुकश्च => शुकः+च पैलाद्या गत्वा => पैलाद्याः+ गत्वा व्यासं नत्वा => व्यासम्+ नत्वा सोऽस्मान् => सः+अस्मान् सारमथाब्रवीत्॥6॥ => सारम्+अथ+अब्रवीत्॥6॥ त्वं वशिष्ठो => त्वम्+ वशिष्ठः+ वशिष्ठो मां => वशिष्ठः+ माम्+ मां यथाऽब्रवीत्। => माम्+ यथा+अब्रवीत्। यथाऽब्रवीत्। => यथा+अब्रवीत्। ब्रह्मसारं हि => ब्रह्मसारम्+ हि पृच्छन्तं मुनिभिश्च => पृच्छन्तम्+ मुनिभिः+च मुनिभिश्च => मुनिभिः+च परात्परम्॥7॥ => परात्+परम्॥7॥ वसिष्ठ उवाच => वसिष्ठः+ उवाच द्वैविध्यं ब्रह्म => द्वैविध्यम्+ ब्रह्म *व्यासाखिलानुगम्। => व्यास+अखिलानुगम्। यथाऽग्निर्मां पुरा => यथा+अग्निः+माम्+ पुरा मुनिभिर्दैवतैः => मुनिभिः+दैवतैः पुराणं परमाग्नेयं => पुराणम्+ परम्+आग्नेयम्+ परमाग्नेयं ब्रह्मविद्याक्षरं => परम्+आग्नेयम्+ ब्रह्मविद्या+अक्षरम्+ ब्रह्मविद्याक्षरं परम्। => ब्रह्मविद्या+अक्षरम्+ परम्। ऋग्वेदाद्यपरं ब्रह्म => ऋग्वेदाद्यपरम्+ ब्रह्म अग्निनोक्तं पुराणं => अग्निना+उक्तम्+ पुराणम्+ पुराणं यदाग्नेयं => पुराणम्+ यत्+आग्नेयम् यदाग्नेयं => यत्+आग्नेयम् भुक्तिमुक्तिप्रदं दिव्यं => भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ दिव्यम्+ दिव्यं पठतां => दिव्यम्+ पठताम्+ पठतां शृण्वतां => पठताम्+ शृण्वताम्+ शृण्वतां नृणाम्॥10॥ => शृण्वताम्+ नृणाम्॥10॥ कालाग्निरूपिणं विष्णुं => कालाग्निरूपिणम्+ विष्णुम्+ विष्णुं ज्योतिर्ब्रह्म => विष्णुम्+ ज्योतिः+ब्रह्म ज्योतिर्ब्रह्म => ज्योतिः+ब्रह्म परात्परम्। => परात्+परम्। देवं पूजितं => देवम्+ पूजितम्+ पूजितं ज्ञानकर्म्मभिः॥11॥ => पूजितम्+ ज्ञानकर्म्मभिः॥11॥ वसिष्ठ उवाच => वसिष्ठः+ उवाच संसारसागरोत्तारनावं ब्रह्मेश्वरं => संसारसागरोत्तारनावम्+ ब्रह्म+ईश्वरम्+ ब्रह्मेश्वरं वद। => ब्रह्म+ईश्वरम्+ वद। विद्यासारं यद्विदित्वा => विद्यासारम्+ यत्+विदित्वा यद्विदित्वा => यत्+विदित्वा सर्वज्ञो जायते => सर्वज्ञः+ जायते अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच कालाग्निरुद्रोऽहं विद्यासारं => कालाग्निरुद्रः+अहम्+ विद्यासारम्+ विद्यासारं वदामि => विद्यासारम्+ वदामि विद्यासारं पुराणं => विद्यासारम्+ पुराणम्+ पुराणं यत्सर्वं => पुराणम्+ यत्+सर्वम्+ यत्सर्वं सर्वस्य => यत्+सर्वम्+ सर्वस्य वंशानुचरितादेश्च => वंशानुचरितादेः+च चैवापरा => च+एव+अपरा ऋग्यजुःसामाथर्वाख्या वेदाङ्गानि => ऋग्यजुःसामाथर्वाख्याः+ वेदाङ्गानि कल्पो व्याकरणं => कल्पः+ व्याकरणम्+ व्याकरणं निरुक्तं => व्याकरणम्+ निरुक्तम्+ निरुक्तं ज्योतिषाङ्गतिः। => निरुक्तम्+ ज्योतिषाम्+गतिः। ज्योतिषाङ्गतिः। => ज्योतिषाम्+गतिः। छन्दोऽभिधानं मीमांसा => छन्दोऽभिधानम्+ मीमांसा धर्म्मशास्त्रं पुराणकम्॥16॥ => धर्म्मशास्त्रम्+ पुराणकम्॥16॥ न्यायवैद्यकगान्धर्वं धनुर्वेदोऽर्थशास्त्रकम्। => न्यायवैद्यकगान्धर्वम्+ धनुर्वेदः+अर्थशास्त्रकम्। धनुर्वेदोऽर्थशास्त्रकम्। => धनुर्वेदः+अर्थशास्त्रकम्। अपरेयं परा => अपरा+इयम्+ परा ब्रह्माभिगम्यते॥17॥ => ब्रह्म+अभिगम्यते॥17॥ यत्तददृश्यमग्राह्यमगोत्रचरणं ध्रुवम्। => यत्+तत्+अदृश्यम्+अग्राह्यम्+अगोत्रचरणम्+ ध्रुवम्। विष्णुनोक्तं => विष्णुना+उक्तम् मह्यं देवेभ्यो => मह्यम्+ देवेभ्यः+ देवेभ्यो ब्रह्मणा => देवेभ्यः+ ब्रह्मणा हेतुं मत्स्यादिरूपिणम्॥19॥ => हेतुम्+ मत्स्यादिरूपिणम्॥19॥ प्रश्नो नाम => प्रश्नः+ नाम प्रथमोऽध्यायः॥1॥ => प्रथमः+अध्यायः॥1॥ द्वितीयोऽध्यायः => द्वितीयः+अध्यायः वसिष्ठ उवाच => वसिष्ठः+ उवाच मत्स्यादिरूपिणं विष्णुं => मत्स्यादिरूपिणम्+ विष्णुम्+ विष्णुं ब्रूहि => विष्णुम्+ ब्रूहि पुराणं ब्रह्म => पुराणम्+ ब्रह्म चाग्नेयं यथा => च+आग्नेयम्+ यथा अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच मत्स्यावतारं वक्ष्येऽहं => मत्स्यावतारम्+ वक्ष्ये+अहम् वक्ष्येऽहं => वक्ष्ये+अहम् आसीदतीतकल्पान्ते => आसीत्+अतीतकल्पान्ते ब्राह्मो नैमित्तिको => ब्राह्मः+ नैमित्तिकः+ नैमित्तिको लयः। => नैमित्तिकः+ लयः। समुद्रोपप्लुतास्तत्र => समुद्रोपप्लुताः+तत्र लोका भूरादिका => लोकाः+ भूरादिकाः मनुर्वैवस्वतस्तेपे => मनुः+वैवस्वतः+तेपे कृतमालायां कुर्वतो => कृतमालायाम्+ कुर्वतः तस्याञ्जल्युदके => तस्य+अञ्जल्युदके स्वल्प एकोऽभ्यपद्यत। => स्वल्पः+ एकः+अभ्यपद्यत। एकोऽभ्यपद्यत। => एकः+अभ्यपद्यत। क्षेप्तुकामं जले => क्षेप्तुकामम्+ जले मां क्षिप => माम्+ क्षिप ग्राहादिभ्यो भयं => ग्राहादिभ्यः+ भयम्+ भयं मेऽद्य => भयम्+ मे+अद्य मेऽद्य => मे+अद्य तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा कलशेऽक्षिपत्। => कलशे+अक्षिपत्। स तु => सः+ तु पुनर्मत्स्यः => पुनः+मत्स्यः तं देहि => तम्+ देहि स्थानमेतद्वचः => स्थानम्+एतत्+वचः राजाऽथोदञ्चनेऽक्षिपत्। => राजा+अथ+उदञ्चने+अक्षिपत्। वृद्धोऽब्रवीद् भूपं => वृद्धः+अब्रवीत्+ भूपम्+ भूपं पृथु => भूपम्+ पृथु पदं मनो॥7॥ => पदम्+ मनो॥7॥ क्षिप्तो ववृधे => क्षिप्तः+ ववृधे स्थानं प्राक्षिपच्चाम्बुधौ => स्थानम्+ प्राक्षिपत्+च+अम्बुधौ प्राक्षिपच्चाम्बुधौ => प्राक्षिपत्+च+अम्बुधौ सोऽभवत्। => सः+अभवत्। मत्स्यं तमद्भुतं => मत्स्यम्+ तम्+अद्भुतम्+ तमद्भुतं दृष्ट्वा => तम्+अद्भुतम्+ दृष्ट्वा प्राब्रवीन्मनुः॥9॥ => प्राब्रवीत्+मनुः॥9॥ को भवान्ननु => कः+ भवान्+ननु भवान्ननु => भवान्+ननु विष्णुर्नारायण => विष्णुः+नारायण नमोस्तु => नमः+अस्तु मां किमर्थं => माम्+ किमर्थम्+ किमर्थं त्वं => किमर्थम्+ त्वम्+ त्वं जनार्दन॥10॥ => त्वम्+ जनार्दन॥10॥ मनुनोक्तोऽब्रवीन्मत्स्यो => मनुना+उक्तः+अब्रवीत्+मत्स्यः मनुं वै => मनुम्+ वै भवायास्य => भवाय+अस्य त्वब्धिः => तु+अब्धिः उपस्थितायां नावि => उपस्थितायाम्+ नावि त्वं बीजादीनि => त्वम्+ बीजादीनि परिवृतो निशां => परिवृतः+ निशाम्+ निशां ब्राह्मीं => निशाम्+ ब्राह्मीम्+ ब्राह्मीं चरिष्यसि। => ब्राह्मीम्+ चरिष्यसि। इत्युक्त्वान्तर्दधे => इति+उक्त्वा+अन्तर्दधे मत्स्यो मनुः => मत्स्यः+ मनुः नावमारुरुहे => नावम्+आरुरुहे एकशृङ्गधरो मत्स्यो => एकशृङ्गधरः+ मत्स्यः+ मत्स्यो हैमो => मत्स्यः+ हैमः+ हैमो नियुतयोजनः। => हैमः+ नियुतयोजनः। नावम्बबन्ध => नावम्+बबन्ध मत्स्याख्यं च => मत्स्याख्यम्+ च मत्स्यात्पापघ्नं => मत्स्यात्+पापघ्नम् स्तुतिभिश्च => स्तुतिभिः+च ब्रह्मवेदप्रहर्त्तारं हयग्रीवञ्च => ब्रह्मवेदप्रहर्त्तारम्+ हयग्रीवम्+च हयग्रीवञ्च => हयग्रीवम्+च अवधीद् वेदमन्त्राद्यान् => अवधीत्+ वेदमन्त्राद्यान् कल्पेऽथ => कल्पे+अथ कूर्म्मरूपोऽभवद्धरिः॥17॥ => कूर्म्मरूपः+अभवत्+हरिः॥17॥ मत्स्यावतारो नाम => मत्स्यावतारः+ नाम द्वितीयोऽध्यायः॥ => द्वितीयः+अध्यायः॥ तृतीयोऽध्यायः => तृतीयः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच कूर्म्मावतारञ्च => कूर्म्मावतारम्+च दैत्यैर्देवाः => दैत्यैः+देवाः दुर्व्वाससश्च => दुर्व्वाससः+च निःश्रीकाश्‍चाभवंस्तदा। => निःश्रीकाः+च+अभवन्+तदा। क्षीराब्धिगं विष्णुमूचुः => क्षीराब्धिगम्+ विष्णुम्+ऊचुः विष्णुमूचुः => विष्णुम्+ऊचुः चासुरात्॥2॥ => च+असुरात्॥2॥ सन्धिं कुर्वन्तु => सन्धिम्+ कुर्वन्तु चासुरैः। => च+असुरैः। क्षीराब्धिमथनार्थं हि => क्षीराब्धिमथनार्थम्+ हि अमृतार्थं श्रियेऽसुराः॥3॥ => अमृतार्थम्+ श्रिये+असुराः॥3॥ श्रियेऽसुराः॥3॥ => श्रिये+असुराः॥3॥ अरयोऽपि => अरयः+अपि युष्मानमृतभाजो हि => युष्मान्+अमृतभाजः+ हि मन्थानं मन्दरं => मन्थानम्+ मन्दरम्+ मन्दरं कृत्वा => मन्दरम्+ कृत्वा नेत्रं कृत्वा => नेत्रम्+ कृत्वा क्षीराब्धिं मत्सहायेन => क्षीराब्धिम्+ मत्सहायेन निर्मथध्वमतन्द्रिताः॥5॥ => निर्मथध्वम्+अतन्द्रिताः॥5॥ विष्णूक्तां संविदं => विष्णूक्ताम्+ संविदम्+ संविदं कृत्वा => संविदम्+ कृत्वा क्षीराब्धिमागताः। => क्षीराब्धिम्+आगताः। मथितुमारब्धा => मथितुम्+आरब्धाः पुच्छं ततः => पुच्छम्+ ततः फणिनिःश्वाससन्तप्ता हरिणाप्यायिताः => फणिनिःश्वाससन्तप्ताः+ हरिणा+आप्यायिताः हरिणाप्यायिताः => हरिणा+आप्यायिताः मथ्यमानेऽर्णवे => मथ्यमाने+अर्णवे सोऽद्रिरनाधारो ह्यपोऽविशत्॥7॥ => सः+अद्रिः+अनाधारः+ हि+अपः+अविशत्॥7॥ ह्यपोऽविशत्॥7॥ => हि+अपः+अविशत्॥7॥ कूर्म्मरूपं समास्थाय => कूर्म्मरूपम्+ समास्थाय विष्णुश्च => विष्णुः+च क्षीराब्धेर्मथ्यमानाच्च => क्षीराब्धेः+मथ्यमानात्+च विषं हालाहलं => विषम्+ हालाहलम्+ हालाहलं ह्यभूत्॥8॥ => हालाहलम्+ हि+अभूत्॥8॥ ह्यभूत्॥8॥ => हि+अभूत्॥8॥ धारितं कण्ठे => धारितम्+ कण्ठे नीलकण्ठस्ततोऽभवत्। => नीलकण्ठः+ततः+अभवत्। ततोऽभूद्वारुणी => ततः+अभूत्+वारुणी पारिजातस्तु => पारिजातः+तु गावश्चाप्सरसो => गावः+च+अप्सरसः दिव्या लक्ष्मीर्देवी => दिव्याः+ लक्ष्मीः+देवी लक्ष्मीर्देवी => लक्ष्मीः+देवी हरिङ्गता। => हरिम्+गता। सर्वदेवास्तां स्तुवन्तः => सर्वदेवाः+ताम्+ स्तुवन्तः सश्रियोऽभवन्॥10॥ => सश्रियः+अभवन्॥10॥ ततो धन्वन्तरिर्विष्णुरायुर्वेदप्रवर्त्तकः। => ततः+ धन्वन्तरिः+विष्णुः+आयुर्वेदप्रवर्त्तकः। धन्वन्तरिर्विष्णुरायुर्वेदप्रवर्त्तकः। => धन्वन्तरिः+विष्णुः+आयुर्वेदप्रवर्त्तकः। कमण्डलुम्पूर्णममृतेन => कमण्डलुम्+पूर्णम्+अमृतेन अमृतं तत्कराद्दैत्याः => अमृतम्+ तत्करात्+दैत्याः तत्कराद्दैत्याः => तत्करात्+दैत्याः सुरेभ्योऽर्द्धं => सुरेभ्यः+अर्द्धम् जग्मुर्जम्भाद्या विष्णुः => जग्मुः+जम्भाद्याः+ विष्णुः तां दृष्ट्वा => ताम्+ दृष्ट्वा रूपसम्पन्नां दैत्याः => रूपसम्पन्नाम्+ दैत्याः प्रोचुर्विमोहिताः। => प्रोचुः+विमोहिताः। भार्याऽमृतं => भार्या+अमृतम् पाययास्मान् => पायय+अस्मान् तथेत्युक्त्वा => तथा+इति+उक्त्वा हरिस्तेभ्यो => हरिः+तेभ्यः गृहीत्वाऽपाययत्सुरान्। => गृहीत्वा+अपाययत्+सुरान्। चन्द्ररूपधरो राहुः => चन्द्ररूपधरः+ राहुः पिबंश्चार्केन्दुनार्पितः॥14॥ => पिबन्+च+अर्केन्दुना+अर्पितः॥14॥ हरिणाप्यरिणा => हरिणा+अपि+अरिणा च्छिन्नं स => छिन्नम्+ सः+ स राहुस्तच्छिरः => सः+ राहुः+तच्छिरः राहुस्तच्छिरः => राहुः+तच्छिरः कृपयामरतान्नीतं वरदं => कृपया+अमरताम्+नीतम्+ वरदम्+ वरदं हरिमब्रवीत्॥15॥ => वरदम्+ हरिम्+अब्रवीत्॥15॥ हरिमब्रवीत्॥15॥ => हरिम्+अब्रवीत्॥15॥ राहुर्मत्तस्तु => राहुः+मत्तः+तु ग्रहणं ग्रहः। => ग्रहणम्+ ग्रहः। यद्दानं दास्यन्ते, => यत्+दानम्+ दास्यन्ते स्यात्तदक्षयम्॥16॥ => स्यात्+तत्+अक्षयम्॥16॥ तथेत्याहाथ => तथा+इति+आह+अथ तं विष्णुस्ततः => तम्+ विष्णुः+ततः विष्णुस्ततः => विष्णुः+ततः सहामरैः। => सह+अमरैः। स्त्रीरूपं सम्परित्यज्य => स्त्रीरूपम्+ सम्परित्यज्य हरेणोक्तः => हरेण+उक्तः स्त्रीरूपं भगवान्हरिः। => स्त्रीरूपम्+ भगवान्+हरिः। भगवान्हरिः। => भगवान्+हरिः। शम्भुर्गौरीं त्यक्त्वा => शम्भुः+गौरीम्+ त्यक्त्वा स्त्रियङ्गतः॥18॥ => स्त्रियम्+गतः॥18॥ नग्न उन्मत्तरूपोऽभूत् => नग्नः+ उन्मत्तरूपः+अभूत् उन्मत्तरूपोऽभूत् => उन्मत्तरूपः+अभूत् केशानधारयत्। => केशान्+अधारयत्। अगाद्विमुच्य => अगात्+विमुच्य अन्वधावच्च => अन्वधावत्+च ताङ्गताम्॥19॥ => ताम्+गताम्॥19॥ स्खलितं तस्य => स्खलितम्+ तस्य वीर्यं कौ => वीर्यम्+ कौ तत्राभवत् => तत्र+अभवत् क्षेत्रं लिङ्गानां => क्षेत्रम्+ लिङ्गानाम्+ लिङ्गानां कनकस्य => लिङ्गानाम्+ कनकस्य मायेयमिति => माया+इयम्+इति तां ज्ञात्वा => ताम्+ ज्ञात्वा स्वरूपस्थोऽभवद्धरः। => स्वरूपस्थः+अभवत्+हरः। शिवमाह => शिवम्+आह हरी रुद्र => हरिः+ रुद्र जेतुमेनां शक्तो => जेतुम्+एनाम्+ शक्तः+ शक्तो मे => शक्तः+ मे त्वदृतेऽन्यः => त्वदृते+अन्यः अप्राप्याथामृतं दैत्या => अप्राप्य+अथ+अमृतम्+ दैत्याः+ दैत्या देवैर्युद्धे => दैत्याः+ देवैः+युद्धे देवैर्युद्धे => देवैः+युद्धे सुराश्चासन् => सुराः+च+आसन् त्रिदिवं व्रजेत्॥22॥ => त्रिदिवम्+ व्रजेत्॥22॥ कूर्म्मावतारो नाम => कूर्म्मावतारः+ नाम तृतीयोऽध्यायः॥3॥ => तृतीयः+अध्यायः॥3॥ चतुर्थोऽध्यायः => चतुर्थः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच अवतारं वराहस्य => अवतारम्+ वराहस्य वक्ष्येऽहं => वक्ष्ये+अहम् हिरण्याक्षोऽसुरेशोऽभूद् देवान् => हिरण्याक्षः+असुरेशः+अभूत्+ देवान् देवैर्गत्वा => देवैः+गत्वा स्तुतो विष्णुर्यज्ञरूपो => स्तुतः+ विष्णुः+यज्ञरूपः+ विष्णुर्यज्ञरूपो वराहकः। => विष्णुः+यज्ञरूपः+ वराहकः। तं दानवं => तम्+ दानवम्+ दानवं हत्वा => दानवम्+ हत्वा साकञ्च => साकम्+च सोऽन्तर्द्दधे => सः+अन्तर्द्दधे हिरण्यकशिपुस्तथा॥3॥ => हिरण्यकशिपुः+तथा॥3॥ तं जघान => तम्+ जघान सुरांश्चक्रे => सुरान्+चक्रे स्वर्गात्परिभ्रष्टा => स्वर्गात्+परिभ्रष्टाः हरिं वै => हरिम्+ वै शरणं गताः। => शरणम्+ गताः। सुराणामभयं दत्त्वा => सुराणाम्+अभयम्+ दत्त्वा स्तुतोऽसौ => स्तुतः+असौ ह्यदित्यां स => हि+अदित्याम्+ सः+ स क्रतुं => सः+ क्रतुम्+ क्रतुं ययौ। => क्रतुम्+ ययौ। राजद्वारेऽगृणात् => राजद्वारे+अगृणात् पठन्तं तं => पठन्तम्+ तम्+ तं श्रुत्वा => तम्+ श्रुत्वा वामनं वरदोऽब्रवीत्। => वामनम्+ वरदः+अब्रवीत्। वरदोऽब्रवीत्। => वरदः+अब्रवीत्। निवारितोऽपि => निवारितः+अपि बलिर्ब्रूहि => बलिः+ब्रूहि यदिच्छसि॥8॥ => यत्+इच्छसि॥8॥ तत्तेऽहं सम्प्रदास्यामि => तत्+ते+अहम्+ सम्प्रदास्यामि वामनो बलिमब्रवीत्। => वामनः+ बलिम्+अब्रवीत्। बलिमब्रवीत्। => बलिम्+अब्रवीत्। पदत्रयं हि => पदत्रयम्+ हि गुर्वर्थं देहि => गुर्वर्थम्+ देहि तमब्रवीत्॥9॥ => तम्+अब्रवीत्॥9॥ वामनोऽभूदवामनः। => वामनः+अभूत्+अवामनः। भूर्लोकं स => भूर्लोकम्+ सः+ स भुवर्लोकं => सः+ भुवर्लोकम्+ भुवर्लोकं स्वर्लोकञ्च => भुवर्लोकम्+ स्वर्लोकम्+च स्वर्लोकञ्च => स्वर्लोकम्+च बलिञ्च => बलिम्+च सुतलं तच्छक्राय => सुतलम्+ तत्+शक्राय तच्छक्राय => तत्+शक्राय शक्रो देवैर्हरिं => शक्रः+ देवैः+हरिम्+ देवैर्हरिं स्तुत्वा => देवैः+हरिम्+ स्तुत्वा सुखी त्वभूत्॥11॥ => सुखी+ तु+अभूत्॥11॥ त्वभूत्॥11॥ => तु+अभूत्॥11॥ चावतारं शृणु => च+अवतारम्+ शृणु अवतीर्णो हरिः => अवतीर्णः+ हरिः जमदग्ने रेणुकायां => जमदग्नेः+ रेणुकायाम्+ रेणुकायां भार्गवः => रेणुकायाम्+ भार्गवः कार्त्तवीर्यो नृपस्त्वभूत्। => कार्त्तवीर्यः+ नृपः+तु+अभूत्। नृपस्त्वभूत्। => नृपः+तु+अभूत्। स मृगयां => सः+ मृगयाम्+ मृगयां गतः॥14॥ => मृगयाम्+ गतः॥14॥ श्रान्तो निमन्त्रितोऽरण्ये => श्रान्तः+ निमन्त्रितः+अरण्ये निमन्त्रितोऽरण्ये => निमन्त्रितः+अरण्ये सबलो नृपः॥15॥ => सबलः+ नृपः॥15॥ कामधेनुं यदा => कामधेनुम्+ यदा स न => सः+ न हृतवानथ => हृतवान्+अथ शिरश्छित्त्वा => शिरः+छित्त्वा स्वाश्रममाययौ। => स्वाश्रमम्+आययौ। पुत्रैस्तु => पुत्रैः+तु जमदग्निर्निपातितः॥17॥ => जमदग्निः+निपातितः॥17॥ वनं गते => वनम्+ गते वैरादथ => वैरात्+अथ पितरं निहतं => पितरम्+ निहतम्+ निहतं दृष्ट्वा => निहतम्+ दृष्ट्वा पृथिवीं निःक्षत्रामकरोद्विभुः। => पृथिवीम्+ निःक्षत्राम्+अकरोत्+विभुः। निःक्षत्रामकरोद्विभुः। => निःक्षत्राम्+अकरोत्+विभुः। महीं दत्त्वा => महीम्+ दत्त्वा अवतारं च => अवतारम्+ च दिवं नरः॥21॥ => दिवम्+ नरः॥21॥ वराहनृसिंहाद्यवतारो नाम => वराहनृसिंहाद्यवतारः+ नाम चतुर्थोऽध्यायः॥4॥ => चतुर्थः+अध्यायः॥4॥ पञ्चमोऽध्यायः => पञ्चमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच रामायणमहं वक्ष्ये => रामायणम्+अहम्+ वक्ष्ये नारदेनोदितं पुरा। => नारदेन+उदितम्+ पुरा। नारद उवाच => नारदः+ उवाच विष्णुनाभ्यब्जजो ब्रह्मा => विष्णुनाभ्यब्जजः+ ब्रह्मा मरीचिर्ब्रह्मणः => मरीचिः+ब्रह्मणः कश्यपस्तस्मात् => कश्यपः+तस्मात् सूर्यो वैवस्वतो => सूर्यः+ वैवस्वतः+ वैवस्वतो मनुः॥2॥ => वैवस्वतः+ मनुः॥2॥ ततस्तस्मात्तथेक्ष्वाकुस्तस्य => ततः+तस्मात्+तथा+इक्ष्वाकुः+तस्य रघुस्तस्मादजो दशरथस्ततः॥3॥ => रघुः+तस्मात्+अजः+ दशरथः+ततः॥3॥ दशरथस्ततः॥3॥ => दशरथः+ततः॥3॥ रावणादेर्वधार्थाय => रावणादेः+वधार्थाय चतुर्द्धाभूत् => चतुर्द्धा+अभूत् स्वयं हरिः। => स्वयम्+ हरिः। राज्ञो दशरथाद्रामः => राज्ञः+ दशरथात्+रामः दशरथाद्रामः => दशरथात्+रामः कौशल्यायां बभूव => कौशल्यायाम्+ बभूव कैकेय्यां भरतः => कैकेय्याम्+ भरतः सुमित्रायाञ्च => सुमित्रायाम्+च शत्रुघ्न ऋष्यशृङ्गेण => शत्रुघ्नः+ ऋष्यशृङ्गेण प्राशिताद्यज्ञसंसिद्धाद्रामाद्याश्च => प्राशितात्+यज्ञसंसिद्धात्+रामाद्याः+च विश्वामित्रार्थितो नृपः॥6॥ => विश्वामित्रार्थितः+ नृपः॥6॥ रामं सम्प्रेषयामास => रामम्+ सम्प्रेषयामास लक्ष्मणं मुनिना => लक्ष्मणम्+ मुनिना गतोऽस्त्रशस्त्राणि => गतः+अस्त्रशस्त्राणि शिक्षितस्ताडकान्तकृत्॥7॥ => शिक्षितः+ताडकान्तकृत्॥7॥ मारीचं मानवास्त्रेण => मारीचम्+ मानवास्त्रेण मोहितं दूरतोऽनयत्। => मोहितम्+ दूरतः+अनयत्। दूरतोऽनयत्। => दूरतः+अनयत्। सुबाहुं यज्ञहन्तारं => सुबाहुम्+ यज्ञहन्तारम्+ यज्ञहन्तारं सबलञ्चावधीद् => यज्ञहन्तारम्+ सबलम्+च+अवधीत्+ सबलञ्चावधीद् बली॥8॥ => सबलम्+च+अवधीत्+ बली॥8॥ क्रतुं मैथिलस्य => क्रतुम्+ मैथिलस्य द्रष्टुञ्चापं सहानुजः॥9॥ => द्रष्टुम्+चापम्+ सह+अनुजः॥9॥ सहानुजः॥9॥ => सह+अनुजः॥9॥ कथितो राज्ञा => कथितः+ राज्ञा धनुरापूरयामास => धनुः+आपूरयामास स बभञ्ज => सः+ बभञ्ज वीर्यशुल्काञ्च => वीर्यशुल्काम्+च सीतां कन्यान्त्वयोनिजाम्॥11॥ => सीताम्+ कन्याम्+तु+अयोनिजाम्॥11॥ कन्यान्त्वयोनिजाम्॥11॥ => कन्याम्+तु+अयोनिजाम्॥11॥ रामोऽपि => रामः+अपि जानकीन्तामूर्मिलां लक्ष्मणस्तथा॥12॥ => जानकीम्+ताम्+ऊर्मिलाम्+ लक्ष्मणः+तथा॥12॥ लक्ष्मणस्तथा॥12॥ => लक्ष्मणः+तथा॥12॥ श्रुतकीर्त्तिं माण्डवीञ्च => श्रुतकीर्त्तिम्+ माण्डवीम्+च माण्डवीञ्च => माण्डवीम्+च जनकस्यानुजस्यैते => जनकस्य+अनुजस्य+एते शत्रुघ्नभरतावुभौ॥13॥ => शत्रुघ्नभरतौ+उभौ॥13॥ रामोऽगात्सवशिष्ठाद्यैर्जामदग्न्यं विजित्य => रामः+अगात्+सवशिष्ठाद्यैः+जामदग्न्यम्+ विजित्य अयोध्यां भरतोभ्यागात् => अयोध्याम्+ भरतः+अभ्यागात् भरतोभ्यागात् => भरतः+अभ्यागात् सशत्रुघ्नो युधाजितः॥14॥ => सशत्रुघ्नः+ युधाजितः॥14॥ बालकाण्डवर्णनं नाम => बालकाण्डवर्णनम्+ नाम पञ्चमोऽध्यायः॥5॥ => पञ्चमः+अध्यायः॥5॥ षष्ठोऽध्यायः => षष्ठः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच भरतेऽथ => भरते+अथ पित्रादीनभ्यपूजयत्। => पित्रादीन्+अभ्यपूजयत्। दशरथो राममुवाच => दशरथः+ रामम्+उवाच राममुवाच => रामम्+उवाच गुणानुरागाद्राज्ये => गुणानुरागात्+राज्ये त्वं प्रजाभिरभिषेचितः। => त्वम्+ प्रजाभिः+अभिषेचितः। प्रजाभिरभिषेचितः। => प्रजाभिः+अभिषेचितः। मनसाऽहं प्रभाते => मनसा+अहम्+ प्रभाते यौवराज्यं ददामि => यौवराज्यम्+ ददामि त्वं सीतया => त्वम्+ सीतया सार्धं संयतः => सार्धम्+ संयतः सुव्रतो भव। => सुव्रतः+ भव। राज्ञश्च => राज्ञः+च मन्त्रिणश्चाष्टौ => मन्त्रिणः+च+अष्टौ सवसिष्ठास्तथाब्रुवन्॥3॥ => सवसिष्ठाः+तथा+अब्रुवन्॥3॥ सृष्टिर्जयन्तो विजयः => सृष्टिः+जयन्तः+ विजयः सिद्धार्थो राष्ट्रवर्धनः। => सिद्धार्थः+ राष्ट्रवर्धनः। अशोको धर्मपालश्च => अशोकः+ धर्मपालः+च धर्मपालश्च => धर्मपालः+च पित्रादिवचनं श्रुत्वा => पित्रादिवचनम्+ श्रुत्वा तथेत्युक्त्वा => तथा+इति+उक्त्वा स राघवः। => सः+ राघवः। स्थितो देवार्चनं => स्थितः+ देवार्चनम्+ देवार्चनं कृत्वा => देवार्चनम्+ कृत्वा राजोवाच => राजा+उवाच इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा कैकयीङ्गतः॥6॥ => कैकयीम्+गतः॥6॥ अयोध्यालङ्कृतिं दृष्ट्वा => अयोध्यालङ्कृतिम्+ दृष्ट्वा भविष्यतीत्याचचक्षे => भविष्यति+इति+आचचक्षे कैकेयीं मन्थरा => कैकेयीम्+ मन्थरा रामवनवासञ्च => रामवनवासम्+च त्वं समुत्तिष्ठ => त्वम्+ समुत्तिष्ठ मरणं तव => मरणम्+ तव नात्र => न+अत्र कुब्जयोक्तञ्च => कुब्जया+उक्तम्+च तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा एकमाभरणं => एकम्+आभरणम् रामस्तथा => रामः+तथा भरतो येन => भरतः+ येन कैकेयीमब्रवीत् => कैकेयीम्+अब्रवीत् हारं त्यक्त्वाऽथ => हारम्+ त्यक्त्वा+अथ त्यक्त्वाऽथ => त्यक्त्वा+अथ भरतमात्मानं माञ्च => भरतम्+आत्मानम्+ माम्+च माञ्च => माम्+च राघवो राजा => राघवः+ राजा राजवंशस्तु => राजवंशः+तु गतस्तत्र => गतः+तत्र रक्षितो विद्यया => रक्षितः+ विद्यया वरद्वयन्तदा => वरद्वयम्+तदा प्रादाद्याचेदानीं नृपञ्च => प्रादात्+याच+इदानीम्+ नृपम्+च नृपञ्च => नृपम्+च वासं नव => वासम्+ नव यौवराज्यञ्च => यौवराज्यम्+च तदिदानीं => तत्+इदानीम् चार्थदर्शिनी। => च+अर्थदर्शिनी। सदुपायं मे => सदुपायम्+ मे कच्चित्तं कारयिष्यति॥16॥ => कच्चित्+तम्+ कारयिष्यति॥16॥ क्रोधागारं प्रविष्टाऽथ => क्रोधागारम्+ प्रविष्टा+अथ प्रविष्टाऽथ => प्रविष्टा+अथ द्विजादीनर्च्चयित्वाऽथ => द्विजादीन्+अर्च्चयित्वा+अथ दशरथस्तदा॥17॥ => दशरथः+तदा॥17॥ केकयीं रुष्टामुवाच => केकयीम्+ रुष्टाम्+उवाच रुष्टामुवाच => रुष्टाम्+उवाच कथमीदृशी। => कथम्+ईदृशी। किं भयोद्विग्ना => किम्+ भयोद्विग्ना किमिच्छसि => किम्+इच्छसि कुर्यां वै => कुर्याम्+ वै वाञ्छितं तव => वाञ्छितम्+ तव सत्यं ब्रूहीति => सत्यम्+ ब्रूहि+इति ब्रूहीति => ब्रूहि+इति सोवाच => सा+उवाच नृपं मह्यं => नृपम्+ मह्यम्+ मह्यं ददासि => मह्यम्+ ददासि वरद्वयं पूर्वदत्तं => वरद्वयम्+ पूर्वदत्तम्+ पूर्वदत्तं सत्यात् => पूर्वदत्तम्+ सत्यात् त्वं देहि => त्वम्+ देहि चतुर्द्दशसमा रामो => चतुर्द्दशसमाः+ रामः+ रामो वने => रामः+ वने सम्भारैरेभिरद्यैव => सम्भारैः+एभिः+अद्य+एव भरतोत्राभिषेच्यताम्॥21॥ => भरतः+अत्र+अभिषेच्यताम्॥21॥ विषं पीत्वा => विषम्+ पीत्वा त्वं न => त्वम्+ न चेन्नृप। => चेत्+नृप। तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा मूर्च्छितो भूमौ => मूर्च्छितः+ भूमौ वज्राहत इवापतत्॥22॥ => वज्राहतः+ इव+अपतत्॥22॥ इवापतत्॥22॥ => इव+अपतत्॥22॥ मुहूर्त्ताच्चेतनां => मुहूर्त्तात्+चेतनाम् कैकेयीमिदमब्रवीत्। => कैकेयीम्+इदम्+अब्रवीत्। किं कृतं => किम्+ कृतम्+ कृतं तव => कृतम्+ तव यन्मामेवं ब्रवीषि => यत्+माम्+एवम्+ ब्रवीषि त्वं सर्वलोकाप्रियङ्करि। => त्वम्+ सर्वलोकाप्रियङ्करि। केवलं त्वत्प्रियं => केवलम्+ त्वत्प्रियम्+ त्वत्प्रियं कृत्वा => त्वत्प्रियम्+ कृत्वा त्वं भार्या => त्वम्+ भार्या भरतो नेदृशः => भरतः+ न+ईदृशः नेदृशः => न+ईदृशः राज्यं मृते => राज्यम्+ मृते सत्यपाशनिबद्धस्तु => सत्यपाशनिबद्धः+तु राममाहूय => रामम्+आहूय चाब्रवीत्। => च+अब्रवीत्। वञ्चितो राम => वञ्चितः+ राम राज्यं कुरु => राज्यम्+ कुरु वस्तव्यं कैकेयी => वस्तव्यम्+ कैकेयी भरतो नृपः। => भरतः+ नृपः। पितरञ्चैव => पितरम्+च+एव कैकेयीं नमस्कृत्य => कैकेयीम्+ नमस्कृत्य कौशल्यां समाश्वास्य => कौशल्याम्+ समाश्वास्य सार्द्धं सरथः => सार्द्धम्+ सरथः विप्रेभ्यो दीनानाथेभ्य => विप्रेभ्यः+ दीनानाथेभ्यः+ दीनानाथेभ्य एव => दीनानाथेभ्यः+ एव मातृभिश्चैव => मातृभिः+च+एव शोकार्त्तैनिर्गतः => शोकार्त्तैः+निर्गतः तमपश्यन्तोऽयोध्यां ते => तम्+अपश्यन्तः+अयोध्याम्+ ते पुनरागताः॥30॥ => पुनः+आगताः॥30॥ राजापि => राजा+अपि कौशल्यागृहमागात् => कौशल्यागृहम्+आगात् पौरा जना => पौराः+ जनाः+ जना स्त्रियः => जनाः+ स्त्रियः सर्वा रुरुदू => सर्वाः+ रुरुदुः रामो रथस्थश्चीराढ्यः => रामः+ रथस्थः+चीराढ्यः रथस्थश्चीराढ्यः => रथस्थः+चीराढ्यः शृङ्गवेरपुरं ययौ। => शृङ्गवेरपुरम्+ ययौ। पूजितस्तत्र => पूजितः+तत्र इङ्गुदीमूलमाश्रितः॥32॥ => इङ्गुदीमूलम्+आश्रितः॥32॥ स गुहो => सः+ गुहः+ गुहो रात्रौ, => गुहः+ रात्रौ, चक्रतुर्ज्जागरं हि => चक्रतुः+जागरम्+ हि सुमन्त्रं सरथं => सुमन्त्रम्+ सरथम्+ सरथं त्यक्त्वा => सरथम्+ त्यक्त्वा प्रातर्न्नावाथ => प्रातः+नावा+अथ रामलक्ष्मणसीताश्च => रामलक्ष्मणसीताः+च तीर्णा आपुः => तीर्णाः+ आपुः भरद्वाजं नमस्कृत्य => भरद्वाजम्+ नमस्कृत्य चित्रकूटं गिरिं => चित्रकूटम्+ गिरिम्+ गिरिं ययुः॥34॥ => गिरिम्+ ययुः॥34॥ वास्तुपूजान्ततः => वास्तुपूजाम्+ततः स्थिता मन्दाकिनीतटे। => स्थिताः+ मन्दाकिनीतटे। चित्रकूटञ्च => चित्रकूटम्+च नखैर्विदारयन्तन्तां => नखैः+विदारयन्तम्+ताम् काकन्तच्छक्षुराक्षिपत्। => काकम्+तच्छक्षुः+आक्षिपत्। शरणं प्राप्तो => शरणम्+ प्राप्तः+ प्राप्तो देवान् => प्राप्तः+ देवान् वनं गते => वनम्+ गते षष्ठेऽह्नि => षष्ठे+अह्नि चाब्रवीत्। => च+अब्रवीत्। कौशल्यां स => कौशल्याम्+ सः+ स कथां => सः+ कथाम्+ कथां पौर्वां => कथाम्+ पौर्वाम्+ पौर्वां यदज्ञानाद्धतः => पौर्वाम्+ यत्+अज्ञानात्+हतः यदज्ञानाद्धतः => यत्+अज्ञानात्+हतः शब्दभेदाच्च => शब्दभेदात्+च शब्दं कुर्वंश्च => शब्दम्+ कुर्वन्+च कुर्वंश्च => कुर्वन्+च विलपन्मात्रा => विलपन्+मात्रा शोकं कृत्वा => शोकम्+ कृत्वा रुदन्मुहुः। => रुदन्+मुहुः। पुत्रं विना => पुत्रम्+ विना मरिष्यावस्त्वं च => मरिष्यावः+त्वम्+ च शोकान्मरिष्यसि॥39॥ => शोकात्+मरिष्यसि॥39॥ पुत्रं विना => पुत्रम्+ विना मरणं मम। => मरणम्+ मम। कथामुक्त्वाऽथ => कथाम्+उक्त्वा+अथ राममुक्त्वा => रामम्+उक्त्वा दिवङ्गतः॥40॥ => दिवम्+गतः॥40॥ सुप्तं मत्वाऽथ => सुप्तम्+ मत्वा+अथ मत्वाऽथ => मत्वा+अथ शोकार्त्तमेव => शोकार्त्तम्+एव गायनाश्च => गायनाः+च प्रबोधका बोधयन्ति => प्रबोधकाः+ बोधयन्ति बुध्यत्यसौ => बुध्यति+असौ तं मृतं => तम्+ मृतम्+ मृतं ज्ञात्वा => मृतम्+ ज्ञात्वा हतास्मीति => हता+अस्मि+इति चाब्रवीत्॥42॥ => च+अब्रवीत्॥42॥ नरा नार्योऽथ => नराः+ नार्यः+अथ नार्योऽथ => नार्यः+अथ रुरुदुरानीतो भरतस्तदा। => रुरुदुः+आनीतः+ भरतः+तदा। भरतस्तदा। => भरतः+तदा। शीघ्रं राजगृहात्पुरीम्॥43॥ => शीघ्रम्+ राजगृहात्+पुरीम्॥43॥ राजगृहात्पुरीम्॥43॥ => राजगृहात्+पुरीम्॥43॥ सशोकां कैकेयीं => सशोकाम्+ कैकेयीम्+ कैकेयीं निन्दयामास => कैकेयीम्+ निन्दयामास कौशल्यां स => कौशल्याम्+ सः+ स प्रशस्य => सः+ प्रशस्य पितरन्तैलद्रोणिस्थं संस्कृत्य => पितरम्+तैलद्रोणिस्थम्+ संस्कृत्य वशिष्ठाद्यैर्ज्जनैरुक्तो राज्यं => वशिष्ठाद्यैः+जनैः+उक्तः+ राज्यम्+ राज्यं कुर्विति => राज्यम्+ कुरु+इति कुर्विति => कुरु+इति सोऽब्रवीत्॥45॥ => सः+अब्रवीत्॥45॥ राममानेतुं रामो => रामम्+आनेतुम्+ रामः+ रामो राजा => रामः+ राजा मतो बली। => मतः+ बली। शृङ्गवेरं प्रयागञ्च => शृङ्गवेरम्+ प्रयागम्+च प्रयागञ्च => प्रयागम्+च भरद्वाजं रामं => भरद्वाजम्+ रामम्+ रामं लक्ष्मणमागतः। => रामम्+ लक्ष्मणम्+आगतः। लक्ष्मणमागतः। => लक्ष्मणम्+आगतः। स्वर्गं गतो => स्वर्गम्+ गतः+ गतो राम => गतः+ राम अयोध्यायां नृपो => अयोध्यायाम्+ नृपः+ नृपो भव॥47॥ => नृपः+ भव॥47॥ अहं वनं => अहम्+ वनम्+ वनं प्रयास्यामि => वनम्+ प्रयास्यामि जलं दत्त्वा => जलम्+ दत्त्वा राज्यायाहं न => राज्याय+अहम्+ न सत्याच्चीरजटाधरः। => सत्यात्+चीरजटाधरः। भरतश्चायान्नन्दिग्रामे => भरतः+च+आयात्+नन्दिग्रामे स्थितो बली => स्थितः+ बली त्यक्त्वाऽयोध्यां पादुके => त्यक्त्वा+अयोध्याम्+ पादुके राज्यमपालयत्॥49॥ => राज्यम्+अपालयत्॥49॥ रामायणेऽयोध्याकाण्डवर्णनं नाम => रामायणे+अयोध्याकाण्डवर्णनम्+ नाम षष्ठोऽध्यायः॥6॥ => षष्ठः+अध्यायः॥6॥ सप्तमोऽध्यायः => सप्तमः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच रामो वशिष्ठं => रामः+ वशिष्ठम्+ वशिष्ठं मातॄश्च => वशिष्ठम्+ मातॄः+च मातॄश्च => मातॄः+च नत्वाऽत्रिञ्च => नत्वा+अत्रिम्+च अनसूयाञ्च => अनसूयाम्+च तत्पत्नीं शरभङ्गं => तत्पत्नीम्+ शरभङ्गम्+ शरभङ्गं सुतीक्ष्णकम्॥1॥ => शरभङ्गम्+ सुतीक्ष्णकम्॥1॥ अगस्त्यभ्रातरं नत्वा => अगस्त्यभ्रातरम्+ नत्वा अगस्त्यन्तत्प्रसादतः। => अगस्त्यम्+तत्प्रसादतः। धनुःखड्गञ्च => धनुःखड्गम्+च दण्डकारण्यमागतः॥2॥ => दण्डकारण्यम्+आगतः॥2॥ पञ्चवट्यां स्थितो => पञ्चवट्याम्+ स्थितः+ स्थितो गोदावरीतटे। => स्थितः+ गोदावरीतटे। शूर्पणखायाता => शूर्पणखा+आयाता भक्षितुं तान् => भक्षितुम्+ तान् रामं सुरूपं => रामम्+ सुरूपम्+ सुरूपं दृष्ट्वा => सुरूपम्+ दृष्ट्वा वाक्यमब्रवीत्। => वाक्यम्+अब्रवीत्। कस्त्वं कस्मात्समायातो => कः+त्वम्+ कस्मात्+समायातः+ कस्मात्समायातो भर्त्ता => कस्मात्+समायातः+ भर्त्ता चार्थितः॥4॥ => च+अर्थितः॥4॥ इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तं समुद्यता। => तम्+ समुद्यता। तस्या नासाञ्च => तस्याः+ नासाम्+च नासाञ्च => नासाम्+च रामोक्तो लक्ष्मणोऽच्छिनत्॥5॥ => रामोक्तः+ लक्ष्मणः+अच्छिनत्॥5॥ लक्ष्मणोऽच्छिनत्॥5॥ => लक्ष्मणः+अच्छिनत्॥5॥ रक्तं क्षरन्ती => रक्तम्+ क्षरन्ती खरं भ्रातरमब्रवीत्। => खरम्+ भ्रातरम्+अब्रवीत्। भ्रातरमब्रवीत्। => भ्रातरम्+अब्रवीत्। विनासाऽहं खर => विनासा+अहम्+ खर सीताऽसौ => सीता+असौ तस्यासील्लक्ष्मणोऽनुजः। => तस्य+आसीत्+लक्ष्मणः+अनुजः। तेषां यद्रुधिरं => तेषाम्+ यत्+रुधिरम्+ यद्रुधिरं सोष्णं => यत्+रुधिरम्+ सोष्णम्+ सोष्णं पाययिष्यसि => सोष्णम्+ पाययिष्यसि मां यदि॥7॥ => माम्+ यदि॥7॥ खरस्तथेति => खरः+तथा+इति तामुक्त्वा => ताम्+उक्त्वा रक्षसां दूषणेनागाद्योद्धुं => रक्षसाम्+ दूषणेन+अगात्+योद्धुम्+ दूषणेनागाद्योद्धुं त्रिशिरसा => दूषणेन+अगात्+योद्धुम्+ त्रिशिरसा रामं रामोऽपि => रामम्+ रामः+अपि रामोऽपि => रामः+अपि शरैर्विव्याध => शरैः+विव्याध हस्त्यश्वरथपादातं बलं => हस्त्यश्वरथपादातम्+ बलम्+ बलं निन्ये => बलम्+ निन्ये त्रिशीर्षाणं खरं => त्रिशीर्षाणम्+ खरम्+ खरं रौद्रं => खरम्+ रौद्रम्+ रौद्रं युध्यन्तञ्चैव => रौद्रम्+ युध्यन्तम्+च+एव युध्यन्तञ्चैव => युध्यन्तम्+च+एव लङ्कां रावणाग्रेऽपतद् => लङ्काम्+ रावणाग्रे+अपतत्+ रावणाग्रेऽपतद् भुवि॥10॥ => रावणाग्रे+अपतत्+ भुवि॥10॥ अब्रवीद्रावणं क्रुद्धा => अब्रवीत्+रावणम्+ क्रुद्धा त्वं राजा => त्वम्+ राजा खरादिहन्तू रामस्य => खरादिहन्तुः+ रामस्य सीतां भार्यां => सीताम्+ भार्याम्+ भार्यां हरस्व => भार्याम्+ हरस्व पानाज्जीवामि => पानात्+जीवामि नान्यथा। => न+अन्यथा। तथेत्याह => तथा+इति+आह तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा मारीचं प्राह => मारीचम्+ प्राह स्वर्णचित्रमृगो भूत्वा => स्वर्णचित्रमृगः+ भूत्वा तां हरिष्यामि => ताम्+ हरिष्यामि मरणं तव॥13॥ => मरणम्+ तव॥13॥ मारीचो रावणं => मारीचः+ रावणम्+ रावणं प्राह => रावणम्+ प्राह रामो मृत्युर्धनुर्धरः। => रामः+ मृत्युः+धनुर्धरः। मृत्युर्धनुर्धरः। => मृत्युः+धनुर्धरः। रावणादपि => रावणात्+अपि मर्त्तव्यं मर्त्तव्यं => मर्त्तव्यम्+ मर्त्तव्यम्+ मर्त्तव्यं राघवादपि॥14॥ => मर्त्तव्यम्+ राघवात्+अपि॥14॥ राघवादपि॥14॥ => राघवात्+अपि॥14॥ अवश्यं यदि => अवश्यम्+ यदि मर्त्तव्यं वरं => मर्त्तव्यम्+ वरम्+ वरं रामो => वरम्+ रामः+ रामो न => रामः+ न मृगो भूत्वा => मृगः+ भूत्वा व्यचरन्मुहुः॥15॥ => व्यचरत्+मुहुः॥15॥ प्रेरितो रामः => प्रेरितः+ रामः शरेणाथावधीच्च => शरेण+अथ+अवधीत्+च म्रियमाणो मृगः => म्रियमाणः+ मृगः लक्ष्मणेति => लक्ष्मण+इति सीतयोक्तोऽथ => सीतया+उक्तः+अथ विरुद्धं राममागतः। => विरुद्धम्+ रामम्+आगतः। राममागतः। => रामम्+आगतः। रावणोऽप्यहरत् => रावणः+अपि+अहरत् सीतां हत्वा => सीताम्+ हत्वा गृध्रं जटायुषम्॥17॥ => गृध्रम्+ जटायुषम्॥17॥ स भिन्नाङ्गः => सः+ भिन्नाङ्गः अङ्केनादाय => अङ्केन+आदाय गतो लङ्कामशोकाख्ये => गतः+ लङ्काम्+अशोकाख्ये लङ्कामशोकाख्ये => लङ्काम्+अशोकाख्ये चाब्रवीत्॥18॥ => च+अब्रवीत्॥18॥ ममाग्र्या => मम+अग्र्या त्वं राक्षस्यो => त्वम्+ राक्षस्यः+ राक्षस्यो रक्ष्यतामियम्। => राक्षस्यः+ रक्ष्यताम्+इयम्। रक्ष्यतामियम्। => रक्ष्यताम्+इयम्। रामो हत्वा => रामः+ हत्वा मारीचं दृष्ट्वा => मारीचम्+ दृष्ट्वा लक्ष्मणमब्रवीत्॥19॥ => लक्ष्मणम्+अब्रवीत्॥19॥ मायामृगोऽसौ => मायामृगः+असौ त्वमिह => त्वम्+इह चागतः। => च+आगतः। नूनं नापश्यत् => नूनम्+ न+अपश्यत् नापश्यत् => न+अपश्यत् स गतोऽथ => सः+ गतः+अथ गतोऽथ => गतः+अथ विललापार्त्तो मां => विललापार्त्तः+ माम्+ मां त्यक्त्वा => माम्+ त्यक्त्वा क्व गतासि => क्व+ गता+असि गतासि => गता+असि लक्ष्मणाश्वासितो रामो => लक्ष्मणाश्वासितः+ रामः+ रामो मार्गयामास => रामः+ मार्गयामास जटायुस्तं प्राह => जटायुः+तम्+ प्राह रावणो हृतवांश्च => रावणः+ हृतवान्+च हृतवांश्च => हृतवान्+च मृतोऽथ => मृतः+अथ संस्कृतस्तेन => संस्कृतः+तेन कबन्धञ्चावधीत्ततः॥ => कबन्धम्+च+अवधीत्+ततः॥ शापमुक्तोऽब्रवीद्रामं स => शापमुक्तः+अब्रवीत्+रामम्+ सः+ स त्वं => सः+ त्वम्+ त्वं सुग्रीवमाव्रज॥22॥ => त्वम्+ सुग्रीवम्+आव्रज॥22॥ सुग्रीवमाव्रज॥22॥ => सुग्रीवम्+आव्रज॥22॥ अरण्यकाण्डवर्णनं नाम => अरण्यकाण्डवर्णनम्+ नाम सप्तमोऽध्यायः॥7॥ => सप्तमः+अध्यायः॥7॥ अष्टमोऽध्यायः => अष्टमः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच पम्पासरो गत्वा => पम्पासरः+ गत्वा स शर्वरीं => सः+ शर्वरीम्+ शर्वरीं ततः। => शर्वरीम्+ ततः। स सुग्रीवं => सः+ सुग्रीवम्+ सुग्रीवं नीतो => सुग्रीवम्+ नीतः+ नीतो मित्रञ्चकार => नीतः+ मित्रम्+चकार मित्रञ्चकार => मित्रम्+चकार शरेणैकेन => शरेण+एकेन कायञ्चिक्षेप => कायम्+चिक्षेप तद्रिपुं वालिनं => तद्रिपुम्+ वालिनम्+ वालिनं हत्वा => वालिनम्+ हत्वा भ्रातरं वैरकारिणम्। => भ्रातरम्+ वैरकारिणम्। किष्किन्धां कपिराज्यञ्च => किष्किन्धाम्+ कपिराज्यम्+च कपिराज्यञ्च => कपिराज्यम्+च रुमान्तारां समर्पयत्॥3॥ => रुमाम्+ताराम्+ समर्पयत्॥3॥ किष्किन्धेशोऽब्रवीत्स च। => किष्किन्धेशः+अब्रवीत्+सः+ च। सीतां त्वं => सीताम्+ त्वम्+ त्वं प्राप्स्यसे => त्वम्+ प्राप्स्यसे तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा चातुर्मास्यं चकार => चातुर्मास्यम्+ चकार किष्किन्धायाञ्च => किष्किन्धायाम्+च सुग्रीवो यदा => सुग्रीवः+ यदा नायाति => न+आयाति तदाऽब्रवीत्तं रामोक्तं => तदा+अब्रवीत्+तम्+ रामोक्तम्+ रामोक्तं लक्ष्मणो => रामोक्तम्+ लक्ष्मणः+ लक्ष्मणो व्रज => लक्ष्मणः+ व्रज स सङ्कुचितः => सः+ सङ्कुचितः पन्था येन => पन्थाः+ येन हतो गतः॥6॥ => हतः+ गतः॥6॥ वालिपथमन्वगाः। => वालिपथम्+अन्वगाः। सुग्रीव आह => सुग्रीवः+ आह संसक्तो गतं => संसक्तः+ गतम्+ गतं कालं => गतम्+ कालम्+ कालं न => कालम्+ न इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा स गतो => सः+ गतः+ गतो रामं => गतः+ रामम्+ रामं नत्वोवाच => रामम्+ नत्वा+उवाच नत्वोवाच => नत्वा+उवाच सीतायाश्च => सीतायाः+च मासमायान्तु => मासम्+आयान्तु मासादूर्ध्वं निहन्मि => मासात्+ऊर्ध्वम्+ निहन्मि इत्युक्ता वानराः => इति+उक्ताः+ वानराः जग्मू रामं => जग्मुः+ रामम्+ रामं ससुग्रीवमपश्यन्तस्तु => रामम्+ ससुग्रीवम्+अपश्यन्तः+तु ससुग्रीवमपश्यन्तस्तु => ससुग्रीवम्+अपश्यन्तः+तु रामाङ्गुलीयं संगृह्य => रामाङ्गुलीयम्+ संगृह्य सुप्रभाया गुहान्तिके॥11॥ => सुप्रभायाः+ गुहान्तिके॥11॥ मासादूर्ध्वञ्च => मासात्+ऊर्ध्वम्+च विन्यस्ता अपश्यन्तस्तु => विन्यस्ताः+ अपश्यन्तः+तु अपश्यन्तस्तु => अपश्यन्तः+तु ऊचुर्वृथा => ऊचुः+वृथा मरिष्यामो जटायुर्द्धन्य => मरिष्यामः+ जटायुः+धन्यः+ जटायुर्द्धन्य एव => जटायुः+धन्यः+ एव योऽत्यजत् => यः+अत्यजत् प्राणान्रावणेन => प्राणान्+रावणेन हतो रणे। => हतः+ रणे। तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा सम्पातिर्विहाय => सम्पातिः+विहाय भ्राताऽसौ => भ्राता+असौ जटायुर्वै => जटायुः+वै मयोड्डीनोऽर्कमण्डलम्। => मया+उड्डीनः+अर्कमण्डलम्। अर्कतापाद्रक्षितोऽगाद् दग्धपक्षोऽहमभ्रगः॥14॥ => अर्कतापात्+रक्षितः+अगात्+ दग्धपक्षः+अहम्+अभ्रगः॥14॥ दग्धपक्षोऽहमभ्रगः॥14॥ => दग्धपक्षः+अहम्+अभ्रगः॥14॥ भूयोऽथ => भूयः+अथ पश्याम्यशोकवनिकागतां लङ्कागतां => पश्यामि+अशोकवनिकागताम्+ लङ्कागताम्+ लङ्कागतां किल॥15॥ => लङ्कागताम्+ किल॥15॥ रामं ससुग्रीवं => रामम्+ ससुग्रीवम्+ ससुग्रीवं वानराः => ससुग्रीवम्+ वानराः किष्किन्धाकाण्डवर्णनं नाम => किष्किन्धाकाण्डवर्णनम्+ नाम अष्टमोऽध्यायः॥8॥ => अष्टमः+अध्यायः॥8॥ नवमोऽध्यायः => नवमः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच सम्पातिवचनं श्रुत्वा => सम्पातिवचनम्+ श्रुत्वा हनुमानङ्गदादयः। => हनुमान्+अङ्गदादयः। अब्धिं दृष्ट्वाऽब्रुवंस्तेऽब्धिं => अब्धिम्+ दृष्ट्वा+अब्रुवन्+ते+अब्धिम्+ दृष्ट्वाऽब्रुवंस्तेऽब्धिं लङ्घयेत् => दृष्ट्वा+अब्रुवन्+ते+अब्धिम्+ लङ्घयेत् को नु => कः+ नु कपीनां जीवनार्थाय => कपीनाम्+ जीवनार्थाय शतयोजनविस्तीर्णं पुप्लुवेऽब्धिं => शतयोजनविस्तीर्णम्+ पुप्लुवे+अब्धिम्+ पुप्लुवेऽब्धिं स => पुप्लुवे+अब्धिम्+ सः+ स मारुतिः॥2॥ => सः+ मारुतिः॥2॥ दृष्ट्वोत्थितञ्च => दृष्ट्वा+उत्थितम्+च मैनाकं सिंहिकां => मैनाकम्+ सिंहिकाम्+ सिंहिकां विनिपात्य => सिंहिकाम्+ विनिपात्य लङ्कां दृष्ट्वा => लङ्काम्+ दृष्ट्वा राक्षसानां गृहाणि => राक्षसानाम्+ गृहाणि विभीषणस्येन्द्रजितो गृहेऽन्येषां => विभीषणस्य+इन्द्रजितः+ गृहे+अन्येषाम् गृहेऽन्येषां => गृहे+अन्येषाम् नापश्यत् => न+अपश्यत् सीतां चिन्तापरायणः। => सीताम्+ चिन्तापरायणः। अशोकवनिकां गत्वा => अशोकवनिकाम्+ गत्वा दृष्टवाञ्छिंशपातले॥5॥ => दृष्टवान्+शिंशपातले॥5॥ राक्षसीरक्षितां सीतां => राक्षसीरक्षिताम्+ सीताम्+ सीतां भव => सीताम्+ भव भार्येति => भार्या+इति रावणं शिंशपास्थोऽथ => रावणम्+ शिंशपास्थः+अथ शिंशपास्थोऽथ => शिंशपास्थः+अथ नेति => न+इति सीतान्तु => सीताम्+तु राक्षसीर्वादिनीः => राक्षसीः+वादिनीः दशरथोऽभवत्॥7॥ => दशरथः+अभवत्॥7॥ रामोऽस्य => रामः+अस्य वनवासङ्गतौ => वनवासम्+गतौ त्वं रावणेन => त्वम्+ रावणेन सुग्रीवमित्रस्त्वां मार्गयन् => सुग्रीवमित्रः+त्वाम्+ मार्गयन् प्रैषयच्च => प्रैषयत्+च साभिज्ञानञ्चाङ्गुलीयं रामदत्तं => साभिज्ञानम्+च+अङ्गुलीयम्+ रामदत्तम्+ रामदत्तं गृहाण => रामदत्तम्+ गृहाण सीताऽङ्गुलीयं जग्राह => सीता+अङ्गुलीयम्+ जग्राह साऽपश्यन्मारुतिन्तरौ। => सा+अपश्यत्+मारुतिम्+तरौ। भूयोऽग्रे => भूयः+अग्रे चोपविष्टं तमुवाच => च+उपविष्टम्+ तम्+उवाच तमुवाच => तम्+उवाच कथं न => कथम्+ न शङ्कितामब्रवीत् => शङ्किताम्+अब्रवीत् त्वां स => त्वाम्+ सः+ स नयिष्यति॥11॥ => सः+ नयिष्यति॥11॥ रावणं राक्षसं => रावणम्+ राक्षसम्+ राक्षसं हत्वा => राक्षसम्+ हत्वा सबलं देवि => सबलम्+ देवि साभिज्ञानं देहि => साभिज्ञानम्+ देहि त्वं मणिं => त्वम्+ मणिम्+ मणिं सीताऽददत्कपौ॥12॥ => मणिम्+ सीता+अददत्+कपौ॥12॥ सीताऽददत्कपौ॥12॥ => सीता+अददत्+कपौ॥12॥ मां यथा => माम्+ यथा रामो नयेच्छीघ्रं => रामः+ नयेत्+शीघ्रम्+ नयेच्छीघ्रं तथा => नयेत्+शीघ्रम्+ तथा काकाक्षिपातनकथाम्प्रतियाहि => काकाक्षिपातनकथाम्+प्रतियाहि मणिं कथां => मणिम्+ कथाम्+ कथां गृहीत्वाह => कथाम्+ गृहीत्वा+आह गृहीत्वाह => गृहीत्वा+आह हनूमान्नेष्यते => हनूमान्+नेष्यते पृष्ठमारुह => पृष्ठम्+आरुह त्वां दर्शयिष्यामि => त्वाम्+ दर्शयिष्यामि ससुग्रीवञ्च => ससुग्रीवम्+च सीताऽब्रवीद्धनूमन्तं नयतां => सीता+अब्रवीत्+हनूमन्तम्+ नयताम्+ नयतां मां => नयताम्+ माम्+ मां हि => माम्+ हि स दशग्रीवदर्शनोपायमाकरोत्। => सः+ दशग्रीवदर्शनोपायम्+आकरोत्। दशग्रीवदर्शनोपायमाकरोत्। => दशग्रीवदर्शनोपायम्+आकरोत्। वनं बभञ्ज => वनम्+ बभञ्ज मन्त्रिसुतानपि। => मन्त्रिसुतान्+अपि। पुत्रमक्षं कुमारञ्च => पुत्रम्+अक्षम्+ कुमारम्+च कुमारञ्च => कुमारम्+च शक्रजिच्च => शक्रजित्+च पिङ्गाक्षं दर्शयामास => पिङ्गाक्षम्+ दर्शयामास कस्त्वं मारुतिः => कः+त्वम्+ मारुतिः रामदूतो राघवाय => रामदूतः+ राघवाय सीतां देहि => सीताम्+ देहि रामबाणैर्हतः => रामबाणैः+हतः सार्द्धं लङ्कास्थै => सार्द्धम्+ लङ्कास्थैः+ लङ्कास्थै राक्षसैर्ध्रुवम्॥19॥ => लङ्कास्थैः+ राक्षसैः+ध्रुवम्॥19॥ राक्षसैर्ध्रुवम्॥19॥ => राक्षसैः+ध्रुवम्॥19॥ रावणो हन्तुमुद्युक्तो => रावणः+ हन्तुम्+उद्युक्तः+ हन्तुमुद्युक्तो विभीषणनिवारितः। => हन्तुम्+उद्युक्तः+ विभीषणनिवारितः। लाङ्गूलं दीप्तपुच्छः => लाङ्गूलम्+ दीप्तपुच्छः स मारुतिः॥20॥ => सः+ मारुतिः॥20॥ लङ्कां राक्षसाश्च => लङ्काम्+ राक्षसाः+च राक्षसाश्च => राक्षसाः+च सीतां प्रणम्य => सीताम्+ प्रणम्य समुद्रपारमागम्य => समुद्रपारम्+आगम्य सीतेति => सीता+इति चाब्रवीत्॥21॥ => च+अब्रवीत्॥21॥ अङ्गदादीनङ्गदाद्यैः => अङ्गदादीन्+अङ्गदाद्यैः दधिमुखादींश्च => दधिमुखादीन्+च रामञ्च => रामम्+च तेऽब्रुवन्॥22॥ => ते+अब्रुवन्॥22॥ सीतेति => सीता+इति रामोऽपि => रामः+अपि कथं दृष्टा => कथम्+ दृष्टा किमुवाच => किम्+उवाच माम्प्रति॥23॥ => माम्+प्रति॥23॥ सीताकथामृतेनैव => सीताकथामृतेन+एव मां कामवह्निगम्। => माम्+ कामवह्निगम्। हनूमानब्रवीद्रामं लङ्घयित्वाऽब्धिमागतः॥24॥ => हनूमान्+अब्रवीत्+रामम्+ लङ्घयित्वा+अब्धिम्+आगतः॥24॥ लङ्घयित्वाऽब्धिमागतः॥24॥ => लङ्घयित्वा+अब्धिम्+आगतः॥24॥ सीतां दृष्ट्वा => सीताम्+ दृष्ट्वा पुरीं दग्ध्वा => पुरीम्+ दग्ध्वा सीतामणिं गृहाण => सीतामणिम्+ गृहाण त्वं रावणं => त्वम्+ रावणम्+ रावणं सीतां => रावणम्+ सीताम्+ सीतां प्राप्स्यसे => सीताम्+ प्राप्स्यसे तं मणिं => तम्+ मणिम्+ मणिं रामो => मणिम्+ रामः+ रामो रुरोद => रामः+ रुरोद मणिं दृष्ट्वा => मणिम्+ दृष्ट्वा समुद्रतीरं गतवान् => समुद्रतीरम्+ गतवान् रामं विभीषणः॥27॥ => रामम्+ विभीषणः॥27॥ गतस्तिरस्कृतो भ्रात्रा => गतः+तिरस्कृतः+ भ्रात्रा सीतां त्वमित्युक्तेनासहायवान्॥28॥ => सीताम्+ त्वम्+इति+उक्तेन+असहायवान्॥28॥ त्वमित्युक्तेनासहायवान्॥28॥ => त्वम्+इति+उक्तेन+असहायवान्॥28॥ रामो विभीषणं => रामः+ विभीषणम्+ विभीषणं मित्रं => विभीषणम्+ मित्रम्+ मित्रं लङ्कैश्वर्येऽभ्यषेचयत्। => मित्रम्+ लङ्कैश्वर्ये+अभ्यषेचयत्। लङ्कैश्वर्येऽभ्यषेचयत्। => लङ्कैश्वर्ये+अभ्यषेचयत्। समुद्रं प्रार्थयन्मार्गं => समुद्रम्+ प्रार्थयत्+मार्गम्+ प्रार्थयन्मार्गं यदा => प्रार्थयत्+मार्गम्+ यदा नायात्तदा => न+आयात्+तदा रामञ्च => रामम्+च उवाचाब्धिः => उवाच+अब्धिः सेतुं बद्ध्वाब्धौ => सेतुम्+ बद्ध्वा+अब्धौ बद्ध्वाब्धौ => बद्ध्वा+अब्धौ लङ्कां व्रज => लङ्काम्+ व्रज अहं त्वया => अहम्+ त्वया पूर्वं रामोऽपि => पूर्वम्+ रामः+अपि रामोऽपि => रामः+अपि तरुशैलाद्यैर्गतः => तरुशैलाद्यैः+गतः पारं महोदधेः॥ => पारम्+ महोदधेः॥ स सुवेलस्थः => सः+ सुवेलस्थः लङ्कां ददर्श => लङ्काम्+ ददर्श सुन्दरकाण्डवर्णनं नाम => सुन्दरकाण्डवर्णनम्+ नाम नवमोऽध्यायः॥9॥ => नवमः+अध्यायः॥9॥ दशमोऽध्यायः => दशमः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच रामोक्तञ्चाङ्गदो गत्वा => रामोक्तम्+च+अङ्गदः+ गत्वा रावणं प्राह => रावणम्+ प्राह दीयतां राघवायाशु => दीयताम्+ राघवाय+आशु राघवायाशु => राघवाय+आशु त्वं मरिष्यसि॥1॥ => त्वम्+ मरिष्यसि॥1॥ रावणो हन्तुमुद्युक्तः => रावणः+ हन्तुम्+उद्युक्तः हन्तुमुद्युक्तः => हन्तुम्+उद्युक्तः रामायाह => रामाय+आह दशग्रीवो युद्धमेकं => दशग्रीवः+ युद्धम्+एकम्+ युद्धमेकं तु => युद्धम्+एकम्+ तु रामो युद्धाय => रामः+ युद्धाय तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा लङ्कां सकपिराययौ। => लङ्काम्+ सकपिः+आययौ। सकपिराययौ। => सकपिः+आययौ। वानरो हनुमान् => वानरः+ हनुमान् मैन्दो द्विविदो => मैन्दः+ द्विविदः+ द्विविदो जाम्बवान्नलः॥3॥ => द्विविदः+ जाम्बवान्+नलः॥3॥ जाम्बवान्नलः॥3॥ => जाम्बवान्+नलः॥3॥ नीलस्तारोऽङ्गदो धूम्रः => नीलः+तारः+अङ्गदः+ धूम्रः पनसो विनतो => पनसः+ विनतः+ विनतो रम्भः => विनतः+ रम्भः कथनो बली॥4॥ => कथनः+ बली॥4॥ गवाक्षो दधिवक्त्रश्च => गवाक्षः+ दधिवक्त्रः+च दधिवक्त्रश्च => दधिवक्त्रः+च गवयो गन्धमादनः। => गवयः+ गन्धमादनः। चान्ये => च+अन्ये एतैर्युक्तो ह्यसङ्ख्यकैः॥5॥ => एतैः+युक्तः+ हि+असङ्ख्यकैः॥5॥ ह्यसङ्ख्यकैः॥5॥ => हि+असङ्ख्यकैः॥5॥ रक्षसां वानराणाञ्च => रक्षसाम्+ वानराणाम्+च वानराणाञ्च => वानराणाम्+च युद्धं सङ्कुलमाबभौ। => युद्धम्+ सङ्कुलम्+आबभौ। सङ्कुलमाबभौ। => सङ्कुलम्+आबभौ। राक्षसा वानराञ्जघ्नुः => राक्षसाः+ वानरान्+जघ्नुः वानराञ्जघ्नुः => वानरान्+जघ्नुः वानरा राक्षसाञ्जघ्नुर्नखदन्तशिलादिभिः। => वानराः+ राक्षसान्+जघ्नुः+नखदन्तशिलादिभिः। राक्षसाञ्जघ्नुर्नखदन्तशिलादिभिः। => राक्षसान्+जघ्नुः+नखदन्तशिलादिभिः। हस्त्यश्वरथपादातं राक्षसानां => हस्त्यश्वरथपादातम्+ राक्षसानाम्+ राक्षसानां बलं => राक्षसानाम्+ बलम्+ बलं हतम्॥7॥ => बलम्+ हतम्॥7॥ धूम्राक्षमवधीद्रिपुम्। => धूम्राक्षम्+अवधीत्+रिपुम्। अकम्पनं प्रहस्तञ्च => अकम्पनम्+ प्रहस्तम्+च प्रहस्तञ्च => प्रहस्तम्+च युध्यन्तं नील => युध्यन्तम्+ नीलः+ नील आवधीत्॥8॥ => नीलः+ आवधीत्॥8॥ इन्द्रजिच्छरबन्धाच्च => इन्द्रजिच्छरबन्धात्+च तार्क्ष्यसन्दर्शनाद् बाणैर्जघ्नतू => तार्क्ष्यसन्दर्शनात्+ बाणैः+जघ्ननुः+ बाणैर्जघ्नतू राक्षसं => बाणैः+जघ्ननुः+ राक्षसम्+ राक्षसं बलम्॥9॥ => राक्षसम्+ बलम्॥9॥ शरैर्जर्जरितं रावणञ्चाकरोद्रणे। => शरैः+जर्जरितम्+ रावणम्+च+अकरोत्+रणे। रावणञ्चाकरोद्रणे। => रावणम्+च+अकरोत्+रणे। कुम्भकर्णञ्च => कुम्भकर्णम्+च प्रबुद्धोऽथ => प्रबुद्धः+अथ महिषादीनां भक्षयित्वाह => महिषादीनाम्+ भक्षयित्वा+आह भक्षयित्वाह => भक्षयित्वा+आह हरणं पापं => हरणम्+ पापम्+ पापं कृतन्त्वं => पापम्+ कृतम्+त्वम्+ कृतन्त्वं हि => कृतम्+त्वम्+ हि गुरुर्यतः। => गुरुः+यतः। अतो गच्छामि => अतः+ गच्छामि रामं हन्मि => रामम्+ हन्मि इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा कुम्भकर्णो ममर्द्द => कुम्भकर्णः+ ममर्द्द गृहीतस्तेन => गृहीतः+तेन कर्णनासं चकर्त्त => कर्णनासम्+ चकर्त्त कर्णनासाविहीनोऽसौ => कर्णनासाविहीनः+असौ रामोऽथ => रामः+अथ ततश्छित्त्वा => ततः+छित्त्वा कुम्भो निकुम्भश्च => कुम्भः+ निकुम्भः+च निकुम्भश्च => निकुम्भः+च मकराक्षश्च => मकराक्षः+च महोदरो महापार्श्वो => महोदरः+ महापार्श्वः+ महापार्श्वो मत्त => महापार्श्वः+ मत्तः+ मत्त उन्मत्तराक्षसः। => मत्तः+ उन्मत्तराक्षसः। प्रघसो भासकर्णश्च => प्रघसः+ भासकर्णः+च भासकर्णश्च => भासकर्णः+च विरूपाक्षश्च => विरूपाक्षः+च नरान्तश्च => नरान्तः+च त्रिशिराश्चातिकायकः। => त्रिशिराः+च+अतिकायकः। लक्ष्मणेनैते => लक्ष्मणेन+एते युध्यमानास्तथा => युध्यमानाः+तथा ह्यन्ये => हि+अन्ये राक्षसा भुवि => राक्षसाः+ भुवि इन्द्रजिन्मायया => इन्द्रजित्+मायया वरदत्तैर्नागबाणैरोषध्या => वरदत्तैः+नागबाणैः+ओषध्या विशल्ययाव्रणौ => विशल्यया+अव्रणौ तत्रागं यत्र => तत्र+अगम्+ यत्र निकुम्भिलायां होमादिं => निकुम्भिलायाम्+ होमादिम्+ होमादिं कुर्वन्तं => होमादिम्+ कुर्वन्तम्+ कुर्वन्तं तं => कुर्वन्तम्+ तम्+ तं हि => तम्+ हि शरैरिन्द्रजितं वीरं => शरैः+इन्द्रजितम्+ वीरम्+ वीरं युद्धे => वीरम्+ युद्धे तं तु => तम्+ तु सीतां हन्तुं => सीताम्+ हन्तुम्+ हन्तुं समुद्यतः॥21॥ => हन्तुम्+ समुद्यतः॥21॥ अविन्ध्यवारितो राजा => अविन्ध्यवारितः+ राजा सबलो ययौ। => सबलः+ ययौ। इन्द्रोक्तो मातली => इन्द्रोक्तः+ मातलिः रामं रथस्थं => रामम्+ रथस्थम्+ रथस्थं प्रचकार => रथस्थम्+ प्रचकार रामरावणयोर्युद्धं रामरावणयोरिव। => रामरावणयोः+युद्धम्+ रामरावणयोः+इव। रामरावणयोरिव। => रामरावणयोः+इव। रावणो वानरान् => रावणः+ वानरान् मारुत्याद्याश्च => मारुत्याद्याः+च शस्त्रैस्तमस्त्रैश्च => शस्त्रैः+तम्+अस्त्रैः+च ध्वजं स => ध्वजम्+ सः+ स चिच्छेद => सः+ चिच्छेद रथमश्वांश्च => रथम्+अश्वान्+च धनुर्बाहूञ्छिरांस्येव => धनुः+बाहून्+शिरांसि+एव हृदयं भित्त्वा => हृदयम्+ भित्त्वा सर्वै राक्षसै => सर्वैः+ राक्षसैः+ राक्षसै रुरुदुः => राक्षसैः+ रुरुदुः तञ्च => तम्+च रामाज्ञप्तो विभीषणः॥26॥ => रामाज्ञप्तः+ विभीषणः॥26॥ हनूमतानयद्रामः => हनूमता+आनयत्+रामः सीतां शुद्धां => सीताम्+ शुद्धाम्+ शुद्धां गृहीतवान्। => शुद्धाम्+ गृहीतवान्। रामो वह्नौ => रामः+ वह्नौ प्रविष्टान्तां => प्रविष्टाम्+ताम् शुद्धामिन्द्रादिभिः => शुद्धाम्+इन्द्रादिभिः त्वं विष्णू => त्वम्+ विष्णुः+ विष्णू राक्षसमर्द्दनः। => विष्णुः+ राक्षसमर्द्दनः। इन्द्रोऽर्च्चितोऽमृतवृष्ट्या => इन्द्रः+अर्च्चितः+अमृतवृष्ट्या पूजिता जग्मुर्युद्धं => पूजिताः+ जग्मुः+युद्धम्+ जग्मुर्युद्धं दृष्ट्वा => जग्मुः+युद्धम्+ दृष्ट्वा दिवञ्च => दिवम्+च रामो विभीषणायादाल्लङ्कामभ्यर्च्य => रामः+ विभीषणाय+अदात्+लङ्काम्+अभ्यर्च्य विभीषणायादाल्लङ्कामभ्यर्च्य => विभीषणाय+अदात्+लङ्काम्+अभ्यर्च्य भरद्वाजं नमस्कृत्य => भरद्वाजम्+ नमस्कृत्य नन्दिग्रामं समागतः। => नन्दिग्रामम्+ समागतः। नतश्चागादयोध्यान्तत्र => नतः+च+अगात्+अयोध्याम्+तत्र वसिष्ठादीन्नमस्कृत्य => वसिष्ठादीन्+नमस्कृत्य कौशल्याञ्चैव => कौशल्याम्+च+एव सुमित्रां प्राप्तराज्योऽथ => सुमित्राम्+ प्राप्तराज्यः+अथ प्राप्तराज्योऽथ => प्राप्तराज्यः+अथ सोऽभ्यपूजयत्॥32॥ => सः+अभ्यपूजयत्॥32॥ वासुदेवं स्वमात्मानमश्वमेधैरथायजत्। => वासुदेवम्+ स्वम्+आत्मानम्+अश्वमेधैः+अथ+अयजत्। स्वमात्मानमश्वमेधैरथायजत्। => स्वम्+आत्मानम्+अश्वमेधैः+अथ+अयजत्। स ददौ => सः+ ददौ स प्रजाः॥33॥ => सः+ प्रजाः॥33॥ पुत्रवद्धर्म्मकामादीन् => पुत्रवत्+धर्म्मकामादीन् सर्वधर्म्मपरो लोकः => सर्वधर्म्मपरः+ लोकः नाकालमरणञ्चासीद्रामे => न+अकालमरणम्+च+आसीत्+रामे राज्यं प्रशासति॥34॥ => राज्यम्+ प्रशासति॥34॥ युद्धकाण्डवर्णनं नाम => युद्धकाण्डवर्णनम्+ नाम दशमोऽध्यायः॥10॥ => दशमः+अध्यायः॥10॥ एकादशोऽध्यायः => एकादशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच राज्यस्थं राघवं => राज्यस्थम्+ राघवम्+ राघवं जग्मुरगस्त्याद्याः => राघवम्+ जग्मुः+अगस्त्याद्याः जग्मुरगस्त्याद्याः => जग्मुः+अगस्त्याद्याः धन्यस्त्वं विजयी => धन्यः+त्वम्+ विजयी यस्मादिन्द्रजिद्विनिपातितः॥1॥ => यस्मात्+इन्द्रजित्+विनिपातितः॥1॥ पुलस्त्योभूद् विश्रवास्तस्य => पुलस्त्यः+अभूत्+ विश्रवाः+तस्य विश्रवास्तस्य => विश्रवाः+तस्य पुष्पोत्कटाभूत् => पुष्पोत्कटा+अभूत् तत्पुत्रोभूद्धनेश्वरः॥2॥ => तत्पुत्रः+अभूत्+धनेश्वरः॥2॥ नैकष्यां रावणो => नैकष्याम्+ रावणः+ रावणो जज्ञे => रावणः+ जज्ञे विंशद्बाहुर्द्दशाननः। => विंशद्बाहुः+दशाननः। सनिद्रोऽभूद्धर्म्मिष्ठोऽभूद्विभीषणः। => सनिद्रः+अभूत्+धर्म्मिष्ठः+अभूत्+विभीषणः। तेषां रावणान्मेघनादकः॥4॥ => तेषाम्+ रावणात्+मेघनादकः॥4॥ रावणान्मेघनादकः॥4॥ => रावणात्+मेघनादकः॥4॥ इन्द्रं जित्वेन्द्रजिच्चाभूद्रावणादधिको => इन्द्रम्+ जित्वा+इन्द्रजित्+च+अभूत्+रावणात्+अधिकः+ जित्वेन्द्रजिच्चाभूद्रावणादधिको बली। => जित्वा+इन्द्रजित्+च+अभूत्+रावणात्+अधिकः+ बली। हतस्त्वया => हतः+त्वया क्षेममिच्छता॥5॥ => क्षेमम्+इच्छता॥5॥ इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा गता विप्रा => गताः+ विप्राः+ विप्रा अगस्त्याद्या => विप्राः+ अगस्त्याद्याः+ अगस्त्याद्या नमस्कृताः। => अगस्त्याद्याः+ नमस्कृताः। शत्रुघ्नो लवणार्द्दनः॥6॥ => शत्रुघ्नः+ लवणार्द्दनः॥6॥ पूर्म्मथुरा => पूः+मथुरा काचिद् रामोक्तो => काचित्+ रामोक्तः+ रामोक्तो भरतोऽवधीत्। => रामोक्तः+ भरतः+अवधीत्। भरतोऽवधीत्। => भरतः+अवधीत्। कोटित्रयञ्च => कोटित्रयम्+च शैलूषपुत्राणां निशितैः => शैलूषपुत्राणाम्+ निशितैः शैलूषं दुष्टगन्धर्वं => शैलूषम्+ दुष्टगन्धर्वम्+ दुष्टगन्धर्वं सिन्धुतीरनिवासिनम्। => दुष्टगन्धर्वम्+ सिन्धुतीरनिवासिनम्। तक्षञ्च => तक्षम्+च पुष्करं पुत्रं => पुष्करम्+ पुत्रम्+ पुत्रं स्थापयित्वाथ => पुत्रम्+ स्थापयित्वा+अथ स्थापयित्वाथ => स्थापयित्वा+अथ भरतोगात्सशत्रुघ्नो राघवं => भरतः+अगात्+सशत्रुघ्नः+ राघवम्+ राघवं पूजयन् => राघवम्+ पूजयन् रामो दुष्टान्निहत्याजौ => रामः+ दुष्टान्+निहत्य+आजौ दुष्टान्निहत्याजौ => दुष्टान्+निहत्य+आजौ वाल्मीकेराश्रमे => वाल्मीकेः+आश्रमे लोकापवादात्त्यक्तायां ज्ञातौ => लोकापवादात्+त्यक्तायाम्+ ज्ञातौ राज्येभिषिच्य => राज्ये+अभिषिच्य ब्रह्माहमस्मीति => ब्रह्म+अहम्+अस्मि+इति राज्यं कृत्वा => राज्यम्+ कृत्वा स्वर्गं देवार्च्चितो => स्वर्गम्+ देवार्च्चितः+ देवार्च्चितो ययौ। => देवार्च्चितः+ ययौ। अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच वाल्मीकिर्नारदाच्छ्रुत्वा => वाल्मीकिः+नारदात्+श्रुत्वा रामायणमकारयत्। => रामायणम्+अकारयत्। सविस्तरं यदेतच्च => सविस्तरम्+ यत्+एतत्+च यदेतच्च => यत्+एतत्+च शृणुयात्स दिवं => शृणुयात्+सः+ दिवम्+ दिवं व्रजेत्॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥13॥ उत्तरकाण्डवर्णनं नाम => उत्तरकाण्डवर्णनम्+ नाम एकादशोऽध्यायः॥11॥ => एकादशः+अध्यायः॥11॥ द्वादशोऽध्यायः => द्वादशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच हरिवंशम्प्रवक्ष्यामि => हरिवंशम्+प्रवक्ष्यामि विष्णुनाभ्यम्बुजादजः। => विष्णुनाभ्यम्बुजात्+अजः। ब्रह्मणोऽत्रिस्ततः => ब्रह्मणः+अत्रिः+ततः सोमाज्जातः => सोमात्+जातः तस्मादायुरभूत्तस्मान्नहुषोऽतो ययातिकः। => तस्मात्+आयुः+अभूत्+तस्मात्+नहुषः+अतः+ ययातिकः। यदुञ्च => यदुम्+च तुर्वसुन्तस्माद्देवयानी => तुर्वसुम्+तस्मात्+देवयानी द्रुह्यञ्चानुञ्च => द्रुह्यम्+च+अनुम्+च पूरुञ्च => पूरुम्+च यादवाश्च => यादवाः+च वसुदेवस्तदुत्तमः॥3॥ => वसुदेवः+तदुत्तमः॥3॥ भुवो भारावतारार्थं => भुवः+ भारावतारार्थम्+ भारावतारार्थं देवक्यां => भारावतारार्थम्+ देवक्याम्+ देवक्यां वसुदेवतः। => देवक्याम्+ वसुदेवतः। षड्गर्भा योगनिद्रया॥4॥ => षड्गर्भाः+ योगनिद्रया॥4॥ नीता देवकीजठरं => नीताः+ देवकीजठरम्+ देवकीजठरं पुरा। => देवकीजठरम्+ पुरा। अभूच्च => अभूत्+च सप्तमो गर्भो => सप्तमः+ गर्भः+ गर्भो देवक्या => गर्भः+ देवक्याः+ देवक्या जठराद् => देवक्याः+ जठरात्+ जठराद् बलः॥5॥ => जठरात्+ बलः॥5॥ सङ्क्रामितोऽभूद्रोहिण्यां रौहिणेयस्ततो => सङ्क्रामितः+अभूत्+रोहिण्याम्+ रौहिणेयः+ततः+ रौहिणेयस्ततो हरिः। => रौहिणेयः+ततः+ हरिः। कृष्णाष्टम्याञ्च => कृष्णाष्टम्याम्+च स्तुतो बालो => स्तुतः+ बालः+ बालो द्विबाहुकः। => बालः+ द्विबाहुकः। कंसभयाद्यशोदाशयनेऽनयत्॥7॥ => कंसभयात्+यशोदाशयने+अनयत्॥7॥ यशोदाबालिकां गृह्य => यशोदाबालिकाम्+ गृह्य देवकीशयनेऽनयत्। => देवकीशयने+अनयत्। कंसो बालध्वनिं => कंसः+ बालध्वनिम्+ बालध्वनिं श्रुत्वा => बालध्वनिम्+ श्रुत्वा ताञ्चिक्षेप => ताम्+चिक्षेप वारितोऽपि => वारितः+अपि स देवक्या => सः+ देवक्या मृत्युर्गर्भोष्टमो मम। => मृत्युः+गर्भः+अष्टमः+ मम। श्रुत्वाऽशरीरिणीं वाचं => श्रुत्वा+अशरीरिणीम्+ वाचम्+ वाचं मत्तो => वाचम्+ मत्तः+ मत्तो गर्भास्तु => मत्तः+ गर्भाः+तु गर्भास्तु => गर्भाः+तु समर्पितास्तु => समर्पिताः+तु कंसमाकाशस्थाब्रवीदिदम्॥10॥ => कंसम्+आकाशस्था+अब्रवीत्+इदम्॥10॥ किं मया => किम्+ मया जातो यस्त्वां => जातः+ यः+त्वाम्+ यस्त्वां वधिष्यति। => यः+त्वाम्+ वधिष्यति। सर्वस्वभूतो देवानां => सर्वस्वभूतः+ देवानाम्+ देवानां भूभारहरणाय => देवानाम्+ भूभारहरणाय इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा हत्वेन्द्रेण => हत्वा+इन्द्रेण भद्रकाल्यपि॥12॥ => भद्रकाली+अपि॥12॥ नैकबाहुर्नमामि => नैकबाहुः+नमामि त्रिसन्ध्यं यः => त्रिसन्ध्यम्+ यः पठेन्नाम => पठेत्+नाम कामानवाप्नुयात्॥13॥ => कामान्+अवाप्नुयात्॥13॥ कंसोपि => कंसः+अपि पूतनादींश्च => पूतनादीन्+च चार्पितौ॥14॥ => च+अर्पितौ॥14॥ कंसादेर्भीतेनैव => कंसादेः+भीतेन+एव चेरतुस्तौ => चेरतुः+तौ गोभिर्गोपालकैः => गोभिः+गोपालकैः कृष्णश्चोलूखले => कृष्णः+च+उलूखले बद्धो दाम्ना => बद्धः+ दाम्ना यमलार्जुनमध्येऽगाद् भग्नौ => यमलार्जुनमध्ये+अगात्+ भग्नौ परिवृत्तश्च => परिवृत्तः+च हन्तुमुद्यता। => हन्तुम्+उद्यता। कालियं यमुनाह्रदात्॥18॥ => कालियम्+ यमुनाह्रदात्॥18॥ निःसार्य चाब्धिस्थञ्चकार => निःसार्यः+ च+अब्धिस्थम्+चकार चाब्धिस्थञ्चकार => च+अब्धिस्थम्+चकार क्षेमं तालवनं => क्षेमम्+ तालवनम्+ तालवनं चक्रे => तालवनम्+ चक्रे अरिष्टवृषभं हत्वा => अरिष्टवृषभम्+ हत्वा केशिनं हयरूपिणम्। => केशिनम्+ हयरूपिणम्। शक्रोत्सवं परित्यज्य => शक्रोत्सवम्+ परित्यज्य कारितो गोत्रयज्ञकः॥20॥ => कारितः+ गोत्रयज्ञकः॥20॥ पर्वतं धारयित्वा => पर्वतम्+ धारयित्वा शक्राद् वृष्टिर्निवारिता। => शक्रात्+ वृष्टिः+निवारिता। वृष्टिर्निवारिता। => वृष्टिः+निवारिता। नमस्कृतो महेन्द्रेण => नमस्कृतः+ महेन्द्रेण गोविन्दोऽथार्जुनोर्पितः॥21॥ => गोविन्दः+अथ+अर्जुनः+अर्पितः॥21॥ इन्द्रोत्सवस्तु => इन्द्रोत्सवः+तु रथस्थो मथुराञ्चागात् => रथस्थः+ मथुराम्+च+अगात् मथुराञ्चागात् => मथुराम्+च+अगात् गोपीभिरनुरक्ताभिः => गोपीभिः+अनुरक्ताभिः क्रीडिताभिर्निरीक्षितः। => क्रीडिताभिः+निरीक्षितः। रजकं चाप्रयच्छन्तं => रजकम्+ च+अप्रयच्छन्तम्+ चाप्रयच्छन्तं हत्वा => च+अप्रयच्छन्तम्+ हत्वा चाग्रहीत्॥23॥ => च+अग्रहीत्॥23॥ मालाभृन्मालाकारे => मालाभृत्+मालाकारे वरन्ददौ। => वरम्+ददौ। दत्तानुलेपनां कुब्जामृजुं => दत्तानुलेपनाम्+ कुब्जाम्+ऋजुम्+ कुब्जामृजुं चक्रेऽहनद् => कुब्जाम्+ऋजुम्+ चक्रे+अहनत् चक्रेऽहनद् => चक्रे+अहनत् मत्तं कुवलयापीडं => मत्तम्+ कुवलयापीडम्+ कुवलयापीडं द्वारि => कुवलयापीडम्+ द्वारि रङ्गं प्रविश्य => रङ्गम्+ प्रविश्य कंसादीनां पश्यतां => कंसादीनाम्+ पश्यताम्+ पश्यतां च => पश्यताम्+ च मञ्चस्थानां नियुद्धकम्॥25॥ => मञ्चस्थानाम्+ नियुद्धकम्॥25॥ बलोऽकरोत्। => बलः+अकरोत्। ताभ्यां हतौ => ताभ्याम्+ हतौ तथापरे॥26॥ => तथा+अपरे॥26॥ मथुराधिपतिं कंसं => मथुराधिपतिम्+ कंसम्+ कंसं हत्वा => कंसम्+ हत्वा तत्पितरं हरिः। => तत्पितरम्+ हरिः। यादवराजानमस्तिप्राप्ती => यादवराजानम्+अस्तिप्राप्ती जरासन्धस्तदीरितः। => जरासन्धः+तदीरितः। स मथुरारोधं => सः+ मथुरारोधम्+ मथुरारोधं यादवैर्युयुधे => मथुरारोधम्+ यादवैः+युयुधे यादवैर्युयुधे => यादवैः+युयुधे मथुरां त्यक्त्वा => मथुराम्+ त्यक्त्वा गोमन्तमागतौ। => गोमन्तम्+आगतौ। जरासन्धं विजित्याजौ => जरासन्धम्+ विजित्य+आजौ विजित्याजौ => विजित्य+आजौ पौण्ड्रकं वासुदेवकम्॥29॥ => पौण्ड्रकम्+ वासुदेवकम्॥29॥ पुरीं च => पुरीम्+ च द्वारकां कृत्वा => द्वारकाम्+ कृत्वा यादवैर्वृतः। => यादवैः+वृतः। भौमं तु => भौमम्+ तु नरकं हत्वा => नरकम्+ हत्वा तेनानीताश्च => तेन+आनीताः+च देवगन्धर्वयक्षाणां ता => देवगन्धर्वयक्षाणाम्+ ताः+ ता उवाह => ताः+ उवाह रुक्मिण्याद्यास्तथाष्ट => रुक्मिण्याद्याः+तथा+अष्ट सत्यभामासमायुक्तो गरुडे => सत्यभामासमायुक्तः+ गरुडे मणिशैलं सरत्नश्च => मणिशैलम्+ सरत्नः+च सरत्नश्च => सरत्नः+च इन्द्रं जित्वा => इन्द्रम्+ जित्वा हरिर्दिवि॥32॥ => हरिः+दिवि॥32॥ पारिजातं समानीय => पारिजातम्+ समानीय सत्यभामागृहेऽकरोत्। => सत्यभामागृहे+अकरोत्। सान्दीपनेश्च => सान्दीपनेः+च शस्त्रास्त्रं ज्ञात्वा => शस्त्रास्त्रम्+ ज्ञात्वा तद्बालकं ददौ॥33॥ => तद्बालकम्+ ददौ॥33॥ पञ्चजनं दैत्यं => पञ्चजनम्+ दैत्यम्+ दैत्यं यमेन => दैत्यम्+ यमेन कालयवनं मुचुकुन्देन => कालयवनम्+ मुचुकुन्देन वसुदेवं देवकीञ्च => वसुदेवम्+ देवकीम्+च देवकीञ्च => देवकीम्+च भक्तविप्रांश्च => भक्तविप्रान्+च सोर्च्चयत्। => सः+अर्च्चयत्। रेवत्यां बलभद्राच्च => रेवत्याम्+ बलभद्रात्+च बलभद्राच्च => बलभद्रात्+च साम्बो जाम्बवत्यामन्यास्वन्येऽभवन् => साम्बः+ जाम्बवत्याम्+अन्यासु+अन्ये+अभवन् जाम्बवत्यामन्यास्वन्येऽभवन् => जाम्बवत्याम्+अन्यासु+अन्ये+अभवन् प्रद्युम्नोऽभूच्च => प्रद्युम्नः+अभूत्+च रुक्मिण्यां षष्ठेऽह्नि => रुक्मिण्याम्+ षष्ठे+अह्नि षष्ठेऽह्नि => षष्ठे+अह्नि स हृतो => सः+ हृतः+ हृतो बलात्॥36॥ => हृतः+ बलात्॥36॥ शम्बरेणाम्बुधौ => शम्बरेण+अम्बुधौ क्षिप्तो मत्स्यो => क्षिप्तः+ मत्स्यः+ मत्स्यो जग्राह => मत्स्यः+ जग्राह तं मत्स्यं => तम्+ मत्स्यम्+ मत्स्यं शम्बरायादान्मायावत्यै => मत्स्यम्+ शम्बराय+अदात्+मायावत्यै शम्बरायादान्मायावत्यै => शम्बराय+अदात्+मायावत्यै स्वं पतिमादरात्। => स्वम्+ पतिम्+आदरात्। पतिमादरात्। => पतिम्+आदरात्। तं चोवाच => तम्+ च+उवाच चोवाच => च+उवाच रतिस्तेऽहं पतिर्मम॥38॥ => रतिः+ते+अहम्+ पतिः+मम॥38॥ पतिर्मम॥38॥ => पतिः+मम॥38॥ कामस्त्वं शम्भुनानङ्गः => कामः+त्वम्+ शम्भुना+अनङ्गः शम्भुनानङ्गः => शम्भुना+अनङ्गः कृतोऽहं शम्बरेण => कृतः+अहम्+ शम्बरेण त्वं मायाज्ञः => त्वम्+ मायाज्ञः शम्बरं जहि॥39॥ => शम्बरम्+ जहि॥39॥ तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा शम्बरं हत्वा => शम्बरम्+ हत्वा कृष्णं कृष्णो => कृष्णम्+ कृष्णः+ कृष्णो हृष्टोऽथ => कृष्णः+ हृष्टः+अथ हृष्टोऽथ => हृष्टः+अथ प्रद्युम्नादनिरुद्धोभूदुषापतिरुदारधीः। => प्रद्युम्नात्+अनिरुद्धः+अभूत्+उषापतिः+उदारधीः। बाणो बलिसुतस्तस्य => बाणः+ बलिसुतः+तस्य बलिसुतस्तस्य => बलिसुतः+तस्य सुतोषा => सुता+उषा शोणितं पुरम्॥41॥ => शोणितम्+ पुरम्॥41॥ शिवपुत्रोऽभूद् मयूरध्वजपाततः। => शिवपुत्रः+अभूत्+ मयूरध्वजपाततः। युद्धं प्राप्स्यसि => युद्धम्+ प्राप्स्यसि त्वं बाणं => त्वम्+ बाणम्+ बाणं तुष्टः => बाणम्+ तुष्टः शिवोभ्यधात्॥42॥ => शिवः+अभ्यधात्॥42॥ क्रीडतीं गौरीं => क्रीडतीम्+ गौरीम्+ गौरीं दृष्ट्वोषा => गौरीम्+ दृष्ट्वा+उषा दृष्ट्वोषा => दृष्ट्वा+उषा तामाह => ताम्+आह सुप्तेति => सुप्ता+इति वैशाखमासद्वादश्यां पुंसो => वैशाखमासद्वादश्याम्+ पुंसः+ पुंसो भर्त्ता => पुंसः+ भर्त्ता चोषा => च+उषा सङ्गतं ज्ञात्वा => सङ्गतम्+ ज्ञात्वा लिखिताद्वै => लिखितात्+वै चित्रपटादनिरुद्धं समानयत्॥45॥ => चित्रपटात्+अनिरुद्धम्+ समानयत्॥45॥ कृष्णपौत्रं द्वारकातो => कृष्णपौत्रम्+ द्वारकातः+ द्वारकातो दुहिता => द्वारकातः+ दुहिता कुम्भाण्डस्यानिरुद्धोगाद्रराम => कुम्भाण्डस्य+अनिरुद्धः+अगात्+रराम ह्युषया => हि+उषया सम्पातै रक्षिभिः => सम्पातैः+ रक्षिभिः स निवेदितः। => सः+ निवेदितः। युद्धमासीत्सुदारुणम्॥47॥ => युद्धम्+आसीत्+सुदारुणम्॥47॥ गरुडस्थोथ => गरुडस्थः+अथ जित्वाग्नीञ्ज्वरं माहेश्वरन्तथा॥48॥ => जित्वा+अग्नीन्+ज्वरम्+ माहेश्वरम्+तथा॥48॥ माहेश्वरन्तथा॥48॥ => माहेश्वरम्+तथा॥48॥ हरिशङ्करयोर्युद्धं बभूवाथ => हरिशङ्करयोः+युद्धम्+ बभूव+अथ बभूवाथ => बभूव+अथ नन्दिविनायकस्कन्दमुखास्तार्क्ष्यादिभिर्जिताः॥49॥ => नन्दिविनायकस्कन्दमुखाः+तार्क्ष्यादिभिः+जिताः॥49॥ छिन्नं सहस्रं => छिन्नम्+ सहस्रम्+ सहस्रं बाहूनां => सहस्रम्+ बाहूनाम्+ बाहूनां रुद्रेणाभयमर्थितम्॥50॥ => बाहूनाम्+ रुद्रेण+अभयम्+अर्थितम्॥50॥ रुद्रेणाभयमर्थितम्॥50॥ => रुद्रेण+अभयम्+अर्थितम्॥50॥ जीवितो बाणो => जीवितः+ बाणः+ बाणो द्विबाहुः => बाणः+ द्विबाहुः प्राब्रवीच्छिवम्। => प्राब्रवीत्+शिवम्। यदभयं दत्तं => यत्+अभयम्+ दत्तम्+ दत्तं बाणस्यास्य => दत्तम्+ बाणस्य+अस्य बाणस्यास्य => बाणस्य+अस्य आवयोर्नास्ति => आवयोः+न+अस्ति भेदो वै => भेदः+ वै नरकमाप्नुयात्। => नरकम्+आप्नुयात्। पूजितो विष्णुः => पूजितः+ विष्णुः सोनिरुद्ध उषादियुक्॥52॥ => सः+अनिरुद्धः+ उषादियुक्॥52॥ द्वारकान्तु => द्वारकाम्+तु गतो रेमे => गतः+ रेमे अनिरुद्धात्मजो वज्रो => अनिरुद्धात्मजः+ वज्रः+ वज्रो मार्कण्डेयात्तु => वज्रः+ मार्कण्डेयात्+तु मार्कण्डेयात्तु => मार्कण्डेयात्+तु प्रलम्बघ्नो यमुनाकर्षणोऽभवत्। => प्रलम्बघ्नः+ यमुनाकर्षणः+अभवत्। यमुनाकर्षणोऽभवत्। => यमुनाकर्षणः+अभवत्। कपेर्भेत्ता => कपेः+भेत्ता हरी रेमेनेकमूर्त्ती => हरिः+ रेमे+अनेकमूर्त्तिः+ रेमेनेकमूर्त्ती रुक्मिण्यादिभिरीश्वरः। => रेमे+अनेकमूर्त्तिः+ रुक्मिण्यादिभिः+ईश्वरः। रुक्मिण्यादिभिरीश्वरः। => रुक्मिण्यादिभिः+ईश्वरः। पुत्रानुत्पादयामास => पुत्रान्+उत्पादयामास त्वसङ्ख्यातान् => तु+असङ्ख्यातान् स यादवान्॥ => सः+ यादवान्॥ हरिवंशं पठेद् => हरिवंशम्+ पठेत्+ पठेद् यः => पठेत्+ यः स प्राप्तकामो => सः+ प्राप्तकामः+ प्राप्तकामो हरिं => प्राप्तकामः+ हरिम्+ हरिं व्रजेत्॥55॥ => हरिम्+ व्रजेत्॥55॥ हरिवंशवर्णनं नाम => हरिवंशवर्णनम्+ नाम द्वादशोऽध्यायः॥12॥ => द्वादशः+अध्यायः॥12॥ त्रयोदशोऽध्यायः => त्रयोदशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच भारतं सम्प्रवक्ष्यामि => भारतम्+ सम्प्रवक्ष्यामि भूभारमहरद्विष्णुर्निमित्तीकृत्य => भूभारम्+अहरत्+विष्णुः+निमित्तीकृत्य विष्णुनाभ्यब्जजो ब्रह्मा => विष्णुनाभ्यब्जजः+ ब्रह्मा ब्रह्मपुत्रोऽत्रिरत्रितः। => ब्रह्मपुत्रः+अत्रिः+अत्रितः। सोमाद् बुधस्तस्मादैल => सोमात्+ बुधः+तस्मात्+ऐलः+ बुधस्तस्मादैल आसीत् => बुधः+तस्मात्+ऐलः+ आसीत् तस्मादायुस्ततो राजा => तस्मात्+आयुः+ततः+ राजा नहुषोऽतो ययातिकः। => नहुषः+अतः+ ययातिकः। पुरुस्तस्य => पुरुः+तस्य भरतोऽथ => भरतः+अथ शान्तनुस्तस्माद्भीष्मो गङ्गासुतोऽनुजौ। => शान्तनुः+तस्मात्+भीष्मः+ गङ्गासुतः+अनुजौ। गङ्गासुतोऽनुजौ। => गङ्गासुतः+अनुजौ। चित्राङ्गदो विचित्रश्च => चित्राङ्गदः+ विचित्रः+च विचित्रश्च => विचित्रः+च सत्यवत्याञ्च => सत्यवत्याम्+च स्वर्गं गते => स्वर्गम्+ गते भीष्मो भार्य्याविवर्ज्जितः। => भीष्मः+ भार्य्याविवर्ज्जितः। भ्रातृराज्यं बालश्चित्राङ्गदो => भ्रातृराज्यम्+ बालः+चित्राङ्गदः+ बालश्चित्राङ्गदो हतः॥5॥ => बालः+चित्राङ्गदः+ हतः॥5॥ चाम्बिका। => च+अम्बिका। स दिवङ्गतः। => सः+ दिवङ्गतः। सत्यवत्या ह्यनुमतादम्बिकायां => सत्यवत्याः+ हि+अनुमतात्+अम्बिकायाम्+ ह्यनुमतादम्बिकायां नृपोभवत्॥7॥ => हि+अनुमतात्+अम्बिकायाम्+ नृपः+अभवत्॥7॥ नृपोभवत्॥7॥ => नृपः+अभवत्॥7॥ धृतराष्ट्रोऽम्बालिकायां पाण्डुश्च => धृतराष्ट्रः+अम्बालिकायाम्+ पाण्डुः+च पाण्डुश्च => पाण्डुः+च गान्धार्य्यां धृतराष्ट्राच्च => गान्धार्य्याम्+ धृतराष्ट्रात्+च धृतराष्ट्राच्च => धृतराष्ट्रात्+च दुर्योधनमुखं शतम्॥8॥ => दुर्योधनमुखम्+ शतम्॥8॥ भार्यायोगाद् यतो => भार्यायोगात्+ यतः+ यतो मृतिः। => यतः+ मृतिः। ऋषिशापात्ततो धर्म्मात् => ऋषिशापात्+ततः+ धर्म्मात् कुन्त्यां पाण्डोर्युधिष्ठिरः॥9॥ => कुन्त्याम्+ पाण्डोः+युधिष्ठिरः॥9॥ पाण्डोर्युधिष्ठिरः॥9॥ => पाण्डोः+युधिष्ठिरः॥9॥ वाताद्भीमोऽर्जुनः => वातात्+भीमः+अर्जुनः शक्रान्माद्र्यामश्विकुमारतः। => शक्रात्+माद्र्याम्+अश्विकुमारतः। सहदेवश्च => सहदेवः+च पाण्डुर्म्माद्रीयुतो मृतः॥10॥ => पाण्डुः+माद्रीयुतः+ मृतः॥10॥ कुन्त्यां हि => कुन्त्याम्+ हि कन्यायां जातो => कन्यायाम्+ जातः+ जातो दुर्योधनाश्रितः। => जातः+ दुर्योधनाश्रितः। कुरुपाण्डवयोर्वैरन्दैवयोगाद् बभूव => कुरुपाण्डवयोः+वैरम्+दैवयोगात्+ बभूव दुर्योधनो जतुगृहे => दुर्योधनः+ जतुगृहे पाण्डवानदहत् => पाण्डवान्+अदहत् दग्धागाराद्विनिष्क्रान्ता मातृषष्ठास्तु => दग्धागारात्+विनिष्क्रान्ताः+ मातृषष्ठाः+तु मातृषष्ठास्तु => मातृषष्ठाः+तु ततस्तु => ततः+तु एकचक्रायां ब्राह्मणस्य => एकचक्रायाम्+ ब्राह्मणस्य पाञ्चालविषयं द्रौपद्यास्ते => पाञ्चालविषयम्+ द्रौपद्याः+ते द्रौपद्यास्ते => द्रौपद्याः+ते अर्द्धराज्यं ततः => अर्द्धराज्यम्+ ततः प्राप्ता ज्ञाता => प्राप्ताः+ ज्ञाताः+ ज्ञाता दुर्योधनादिभिः। => ज्ञाताः+ दुर्योधनादिभिः। गाण्डीवञ्च => गाण्डीवम्+च धनुर्दिव्यं पावकाद्रथमुत्तमम्॥15॥ => धनुः+दिव्यम्+ पावकात्+रथम्+उत्तमम्॥15॥ पावकाद्रथमुत्तमम्॥15॥ => पावकात्+रथम्+उत्तमम्॥15॥ सारथिञ्चार्जुनः => सारथिम्+च+अर्जुनः कृष्णमक्षय्यसायकान्। => कृष्णम्+अक्षय्यसायकान्। ब्रह्मास्त्रादींस्तथा => ब्रह्मास्त्रादीन्+तथा द्रोणात्सर्वे => द्रोणात्+सर्वे सोऽर्जुनो वह्निं => सः+अर्जुनः+ वह्निम्+ वह्निं खाण्डवे => वह्निम्+ खाण्डवे इन्द्रवृष्टिं वारयंश्च => इन्द्रवृष्टिम्+ वारयन्+च वारयंश्च => वारयन्+च पाण्डवैश्च => पाण्डवैः+च राज्यञ्चक्रे => राज्यम्+चक्रे बहुस्वर्णं राजसूयं => बहुस्वर्णम्+ राजसूयम्+ राजसूयं न => राजसूयम्+ न तं सुयोधनः॥18॥ => तम्+ सुयोधनः॥18॥ दुःशासनेनोक्तः => दुःशासनेन+उक्तः स युधिष्ठिरम्॥19॥ => सः+ युधिष्ठिरम्॥19॥ अजयत्तस्य => अजयत्+तस्य राज्यञ्च => राज्यम्+च सभास्थो माययाहसत्। => सभास्थः+ मायया+अहसत्। माययाहसत्। => मायया+अहसत्। जितो युधिष्ठिरो => जितः+ युधिष्ठिरः+ युधिष्ठिरो भ्रातृयुक्तश्चारण्यकं => युधिष्ठिरः+ भ्रातृयुक्तः+च+अरण्यकम्+ भ्रातृयुक्तश्चारण्यकं ययौ॥20॥ => भ्रातृयुक्तः+च+अरण्यकम्+ ययौ॥20॥ सोऽनयत्। => सः+अनयत्। पूर्ववद् द्विजान्॥21॥ => पूर्ववत्+ द्विजान्॥21॥ सधौम्यो द्रौपदीषष्ठस्ततः => सधौम्यः+ द्रौपदीषष्ठः+ततः द्रौपदीषष्ठस्ततः => द्रौपदीषष्ठः+ततः प्रायाद्विराटकम्। => प्रायात्+विराटकम्। कङ्को द्विजो => कङ्कः+ द्विजः+ द्विजो ह्यविज्ञातो => द्विजः+ हि+अविज्ञातः+ ह्यविज्ञातो राजा => हि+अविज्ञातः+ राजा भीमोथ => भीमः+अथ बृहन्नलार्जुनो भार्या => बृहन्नला+अर्जुनः+ भार्या कीचकञ्चावधीन्निशि॥23॥ => कीचकम्+च+अवधीत्+निशि॥23॥ द्रौपदीं हर्त्तुकामं => द्रौपदीम्+ हर्त्तुकामम्+ हर्त्तुकामं तमर्जुनश्चाजयत् => हर्त्तुकामम्+ तम्+अर्जुनः+च+अजयत् तमर्जुनश्चाजयत् => तम्+अर्जुनः+च+अजयत् कुर्वतो गोग्रहादींश्च => कुर्वतः+ गोग्रहादीन्+च गोग्रहादींश्च => गोग्रहादीन्+च तैर्ज्ञाताः => तैः+ज्ञाताः अर्जुनात्समजीजनत्। => अर्जुनात्+समजीजनत्। अभिमन्युन्ददौ => अभिमन्युम्+ददौ विराटश्चोत्तरां सुताम्॥25॥ => विराटः+च+उत्तराम्+ सुताम्॥25॥ सप्ताक्षौहिणीश आसीद्धर्म्मराजो => सप्ताक्षौहिणीशः+ आसीत्+धर्म्मराजः+ आसीद्धर्म्मराजो रणाय => आसीत्+धर्म्मराजः+ रणाय कृष्णो दूतोऽब्रवीद् => कृष्णः+ दूतः+अब्रवीत्+ दूतोऽब्रवीद् गत्वा => दूतः+अब्रवीत्+ गत्वा दुर्योधनममर्षणम्॥26॥ => दुर्योधनम्+अमर्षणम्॥26॥ एकादशाक्षौहिणीशं नृपं => एकादशाक्षौहिणीशम्+ नृपम्+ नृपं दुर्योधनं => नृपम्+ दुर्योधनम्+ दुर्योधनं तदा। => दुर्योधनम्+ तदा। युधिष्ठिरायार्द्धराज्यं देहि => युधिष्ठिराय+अर्द्धराज्यम्+ देहि ग्रामांश्च => ग्रामान्+च कृष्णमाह => कृष्णम्+आह भूसूच्यग्रं न => भूसूच्यग्रम्+ न विश्वरूपन्दर्शयित्वा => विश्वरूपम्+दर्शयित्वा अधृष्यं विदुरार्च्चितः। => अधृष्यम्+ विदुरार्च्चितः। प्रागाद्युधिष्ठिरं प्राह => प्रागात्+युधिष्ठिरम्+ प्राह योधयैनं सुयोधनम्॥29॥ => योधय+एनम्+ सुयोधनम्॥29॥ आदिपर्वादिवर्णनं नाम => आदिपर्वादिवर्णनम्+ नाम त्रयोदशोऽध्यायः॥13॥ => त्रयोदशः+अध्यायः॥13॥ चतुर्दशोऽध्यायः => चतुर्दशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच कुरुक्षेत्रं ययौ => कुरुक्षेत्रम्+ ययौ नायुध्यत => न+अयुध्यत गुरूनिति॥1॥ => गुरून्+इति॥1॥ पार्थं ह्युवाच => पार्थम्+ हि+उवाच ह्युवाच => हि+उवाच भगवान्नशोच्या भीष्ममुख्यकाः। => भगवान्+अशोच्याः+ भीष्ममुख्यकाः। अयमात्मा => अयम्+आत्मा परं ब्रह्म => परम्+ ब्रह्म अहं ब्रह्मास्मि => अहम्+ ब्रह्म+अस्मि ब्रह्मास्मि => ब्रह्म+अस्मि समो योगी => समः+ योगी+ योगी राजधर्म्मं => योगी+ राजधर्म्मम्+ राजधर्म्मं प्रपालय॥3॥ => राजधर्म्मम्+ प्रपालय॥3॥ कृष्णोक्तोथार्जुनोऽयुध्यद्रथस्थो वाद्यशब्दवान्। => कृष्णोक्तः+अथ+अर्जुनः+अयुध्यत्+रथस्थः+ वाद्यशब्दवान्। सेनापतिरभूदादौ => सेनापतिः+अभूत्+आदौ पाण्डवानां शिखण्डी => पाण्डवानाम्+ शिखण्डी तयोर्युद्धं बभूव => तयोः+युद्धम्+ बभूव पाण्डवांश्च => पाण्डवान्+च जघ्नुर्युद्धे => जघ्नुः+युद्धे पाण्डवा जघ्नुराहवे। => पाण्डवाः+ जघ्नुः+आहवे। जघ्नुराहवे। => जघ्नुः+आहवे। देवासुरसमं युद्धं => देवासुरसमम्+ युद्धम्+ युद्धं कुरुपाण्डवसेनयोः॥6॥ => युद्धम्+ कुरुपाण्डवसेनयोः॥6॥ स्वःस्थदेवानां पश्यतां => स्वःस्थदेवानाम्+ पश्यताम्+ पश्यतां प्रीतिवर्द्धनम्। => पश्यताम्+ प्रीतिवर्द्धनम्। भीष्मास्त्रैः => भीष्मः+अस्त्रैः पाण्डवं सैन्यं => पाण्डवम्+ सैन्यम्+ सैन्यं दशाहोभिर्न्यपातयत्॥7॥ => सैन्यम्+ दशाहोभिः+न्यपातयत्॥7॥ दशाहोभिर्न्यपातयत्॥7॥ => दशाहोभिः+न्यपातयत्॥7॥ ह्यर्जुनो बाणैर्भीष्मं => हि+अर्जुनः+ बाणैः+भीष्मम्+ बाणैर्भीष्मं वीरं => बाणैः+भीष्मम्+ वीरम्+ वीरं ववर्ष => वीरम्+ ववर्ष द्रुपदोक्तोऽस्त्रैर्ववर्ष => द्रुपदोक्तः+अस्त्रैः+ववर्ष जलदो यथा॥8॥ => जलदः+ यथा॥8॥ हस्त्यश्वरथपादातमन्योन्यास्त्रनिपातितम्। => हस्त्यश्वरथपादातम्+अन्योन्यास्त्रनिपातितम्। स्वच्छन्दमृत्युश्च => स्वच्छन्दमृत्युः+च युद्धमार्गं प्रदर्श्य => युद्धमार्गम्+ प्रदर्श्य वसूक्तो वसुलोकाय => वसूक्तः+ वसुलोकाय उत्तरायणमीक्षंश्च => उत्तरायणम्+ईक्षन्+च विष्णुंस्तुवन् => विष्णुम्+स्तुवन् सेनापतिस्त्वभूत्। => सेनापतिः+तु+अभूत्। धृष्टद्युम्नश्चमूपतिः॥11॥ => धृष्टद्युम्नः+चमूपतिः॥11॥ तयोर्युद्धं बभूवोग्रं => तयोः+युद्धम्+ बभूव+उग्रम्+ बभूवोग्रं यमराष्ट्रविवर्धनम्। => बभूव+उग्रम्+ यमराष्ट्रविवर्धनम्। विराटद्रुपदाद्याश्च => विराटद्रुपदाद्याः+च निमग्ना द्रोणसागरे॥12॥ => निमग्नाः+ द्रोणसागरे॥12॥ काल इवाबभौ॥13॥ => कालः+ इव+आबभौ॥13॥ इवाबभौ॥13॥ => इव+आबभौ॥13॥ हतोश्वत्थामा => हतः+अश्वत्थामा चेत्युक्ते => च+इति+उक्ते चात्यजत्। => च+अत्यजत्। स महीतले॥14॥ => सः+ महीतले॥14॥ पञ्चमेऽहनि => पञ्चमे+अहनि सर्वक्षत्रं प्रमथ्य => सर्वक्षत्रम्+ प्रमथ्य सेनापतिस्त्वभूत्॥15॥ => सेनापतिः+तु+अभूत्॥15॥ पाण्डवानाञ्च => पाण्डवानाम्+च तयोर्युद्धं बभूव => तयोः+युद्धम्+ बभूव महारौद्रं देवासुररणोपमम्॥16॥ => महारौद्रम्+ देवासुररणोपमम्॥16॥ कर्णोऽरीनवधीच्छरैः। => कर्णः+अरीन्+अवधीत्+शरैः। द्वितीयेऽहनि => द्वितीये+अहनि कर्णस्तु => कर्णः+तु शल्यो दिनार्द्धं => शल्यः+ दिनार्द्धम्+ दिनार्द्धं युयुधे => दिनार्द्धम्+ युयुधे ह्यवधीत्तं युधिष्ठिरः। => हि+अवधीत्+तम्+ युधिष्ठिरः। नरादींश्च => नरादीन्+च भीमसेनमथाद्रवत्। => भीमसेनम्+अथ+अद्रवत्। प्रहरन्तं तु => प्रहरन्तम्+ तु भीमस्तन्तु => भीमः+तम्+तु गदयान्यानुजांस्तस्य => गदया+अन्यानुजान्+तस्य तस्मिन्नष्टादशेऽहनि। => तस्मिन्+अष्टादशे+अहनि। सुषुप्तञ्च => सुषुप्तम्+च बलं पाण्डवानां => बलम्+ पाण्डवानाम्+ पाण्डवानां न्यपातयत्॥20॥ => पाण्डवानाम्+ न्यपातयत्॥20॥ अक्षौहिणीप्रमाणन्तु => अक्षौहिणीप्रमाणम्+तु धृष्टद्युम्नञ्च => धृष्टद्युम्नम्+च सोऽवधीत्॥21॥ => सः+अवधीत्॥21॥ पुत्रहीनां द्रौपदीं => पुत्रहीनाम्+ द्रौपदीम्+ द्रौपदीं तां => द्रौपदीम्+ ताम्+ तां रुदन्तीमर्जुनस्ततः। => ताम्+ रुदन्तीम्+अर्जुनः+ततः। रुदन्तीमर्जुनस्ततः। => रुदन्तीम्+अर्जुनः+ततः। शिरोमणिं तु => शिरोमणिम्+ तु अश्वत्थामास्त्रनिर्द्दग्धं जीवयामास => अश्वत्थामास्त्रनिर्द्दग्धम्+ जीवयामास उत्तरायास्ततो गर्भं => उत्तरायाः+ततः+ गर्भम्+ गर्भं स => गर्भम्+ सः+ स परीक्षिदभून्नृपः॥23॥ => सः+ परीक्षित्+अभूत्+नृपः॥23॥ परीक्षिदभून्नृपः॥23॥ => परीक्षित्+अभूत्+नृपः॥23॥ कृपो द्रौणिस्त्रयो => कृपः+ द्रौणिः+त्रयः+ द्रौणिस्त्रयो मुक्तास्ततो => द्रौणिः+त्रयः+ मुक्ताः+ततः+ मुक्तास्ततो रणात्। => मुक्ताः+ततः+ रणात्। मुक्ता न => मुक्ताः+ न चापरे॥24॥ => च+अपरे॥24॥ स्त्रियश्चार्त्ताः => स्त्रियः+चः+आर्त्ताः स युधिष्ठिरः। => सः+ युधिष्ठिरः। भीष्माच्छान्तनवाच्छ्रुत्वा => भीष्मात्+शान्तनवात्+श्रुत्वा सर्वांश्च => सर्वान्+च राजधर्म्मान्मोक्षधर्मान्दानधर्म्मान् => राजधर्म्मान्+मोक्षधर्मान्+दानधर्म्मान् नृपोऽभवत्॥26॥ => नृपः+अभवत्॥26॥ दानं ब्राह्मणेभ्योऽरिमर्द्दनः। => दानम्+ ब्राह्मणेभ्यः+अरिमर्द्दनः। ब्राह्मणेभ्योऽरिमर्द्दनः। => ब्राह्मणेभ्यः+अरिमर्द्दनः। श्रुत्वार्जुनान्मौसलेयं यादवानाञ्च => श्रुत्वा+अर्जुनात्+मौसलेयम्+ यादवानाम्+च यादवानाञ्च => यादवानाम्+च परीक्षितं स्थाप्य => परीक्षितम्+ स्थाप्य स्वर्गमाप्तवान्॥27॥ => स्वर्गम्+आप्तवान्॥27॥ महाभारतवर्णनं नाम => महाभारतवर्णनम्+ नाम चतुर्दशोऽध्यायः॥14॥ => चतुर्दशः+अध्यायः॥14॥ पञ्चदशोऽध्यायः => पञ्चदशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच आश्रमादाश्रमान्तरम्। => आश्रमात्+आश्रमान्तरम्। धृतराष्ट्रो वनमगाद् => धृतराष्ट्रः+ वनम्+अगात्+ वनमगाद् गान्धारी => वनम्+अगात्+ गान्धारी विदुरस्त्वग्निना => विदुरः+तु+अग्निना दग्धो वनजेन => दग्धः+ वनजेन एवं विष्णुर्भुवो => एवम्+ विष्णुः+भुवः+ विष्णुर्भुवो भारमहरद्दानवादिकम्॥2॥ => विष्णुः+भुवः+ भारम्+अहरत्+दानवादिकम्॥2॥ भारमहरद्दानवादिकम्॥2॥ => भारम्+अहरत्+दानवादिकम्॥2॥ धर्म्मायाधर्म्मनाशाय => धर्म्माय+अधर्म्मनाशाय स विप्रशापव्याजेन => सः+ विप्रशापव्याजेन मुषलेनाहरत् => मुषलेन+अहरत् यादवानां भारकरं => यादवानाम्+ भारकरम्+ भारकरं वज्रं => भारकरम्+ वज्रम्+ वज्रं राज्येभ्यषेचयत्। => वज्रम्+ राज्ये+अभ्यषेचयत्। राज्येभ्यषेचयत्। => राज्ये+अभ्यषेचयत्। स देहं => सः+ देहम्+ देहं त्यक्त्वा => देहम्+ त्यक्त्वा स्वयं हरिः॥4॥ => स्वयम्+ हरिः॥4॥ बलभद्रोनन्तमूर्त्तिः => बलभद्रः+अनन्तमूर्त्तिः पातालस्वर्गमीयिवान्॥5॥ => पातालस्वर्गम्+ईयिवान्॥5॥ हरिर्देवो ध्यानिभिर्द्ध्येय => हरिः+देवः+ ध्यानिभिः+ध्येयः+ ध्यानिभिर्द्ध्येय एव => ध्यानिभिः+ध्येयः+ एव तं द्वारकास्थानं => तम्+ द्वारकास्थानम्+ द्वारकास्थानं प्लावयामास => द्वारकास्थानम्+ प्लावयामास पार्थो दत्तोदकधनादिकः। => पार्थः+ दत्तोदकधनादिकः। स्त्रियोष्टावक्रशापेन => स्त्रियः+अष्टावक्रशापेन भार्य्या विष्णोश्च => भार्य्याः+ विष्णोः+च विष्णोश्च => विष्णोः+च पुनस्तच्छापतो नीता => पुनः+तच्छापतः+ नीताः गोपालैर्लगुडायुधैः। => गोपालैः+लगुडायुधैः। अर्जुनं हि => अर्जुनम्+ हि शोकञ्चकार => शोकम्+चकार व्यासेनाश्वासितो मेने => व्यासेन+आश्वासितः+ मेने बलं मे => बलम्+ मे हस्तिनापुरमागत्य => हस्तिनापुरम्+आगत्य सर्वं न्यवेदयत्॥9॥ => सर्वम्+ न्यवेदयत्॥9॥ स भ्रात्रे => सः+ भ्रात्रे नृणान्तदा। => नृणाम्+तदा। तद्धनुस्तानि => तद्धनुः+तानि चास्त्राणि => च+अस्त्राणि स रथस्ते => सः+ रथः+ते रथस्ते => रथः+ते तन्नष्टं दानञ्चाश्रोत्रिये => तत्+नष्टम्+ दानम्+च+अश्रोत्रिये दानञ्चाश्रोत्रिये => दानम्+च+अश्रोत्रिये तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा धर्म्मराजस्तु => धर्म्मराजः+तु प्रस्थानं प्रस्थितो => प्रस्थानम्+ प्रस्थितः+ प्रस्थितो धीमान् => प्रस्थितः+ धीमान् संसारानित्यतां ज्ञात्वा => संसारानित्यताम्+ ज्ञात्वा जपन्नष्टशतं हरेः॥12॥ => जपन्+अष्टशतम्+ हरेः॥12॥ पतिता द्रौपदी => पतिताः+ द्रौपदी फाल्गुनो भीमो => फाल्गुनः+ भीमः+ भीमो राजा => भीमः+ राजा स्वर्गमाप्तवान्। => स्वर्गम्+आप्तवान्। दुर्योधनादींश्च => दुर्योधनादीन्+च वासुदेवं च => वासुदेवम्+ च एतत्ते => एतत्+ते भारतं प्रोक्तं => भारतम्+ प्रोक्तम्+ प्रोक्तं यः => प्रोक्तम्+ यः पठेत्स दिवं => पठेत्+सः+ दिवम्+ दिवं व्रजेत्॥14॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥14॥ महाभारतवर्णनं नाम => महाभारतवर्णनम्+ नाम पञ्चदशोऽध्यायः॥15॥ => पञ्चदशः+अध्यायः॥15॥ षोडशोऽध्यायः => षोडशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच बुद्धावतारञ्च => बुद्धावतारम्+च शृण्वतोर्थदम्। => शृण्वतः+अर्थदम्। देत्यैर्द्देवाः => देत्यैः+देवाः रक्षेति => रक्ष+इति शरणं वदन्तो => शरणम्+ वदन्तः+ वदन्तो जग्मुरीश्वरम्। => वदन्तः+ जग्मुः+ईश्वरम्। जग्मुरीश्वरम्। => जग्मुः+ईश्वरम्। मायामोहस्वरूपोसौ => मायामोहस्वरूपः+असौ शुद्धोदनसुतोऽभवत्॥2॥ => शुद्धोदनसुतः+अभवत्॥2॥ दैत्यांस्तांस्त्याजिता => दैत्यान्+तान्+त्याजिता बौद्धा बभूवुर्हि => बौद्धाः+ बभूवुः+हि बभूवुर्हि => बभूवुः+हि तेभ्योन्ये => तेभ्यः+अन्ये सोऽभवत् => सः+अभवत् पश्चादार्हतानकरोत् => पश्चात्+आर्हतान्+अकरोत् एवं पाषण्डिनो => एवम्+ पाषण्डिनः+ पाषण्डिनो जाता => पाषण्डिनः+ जाताः+ जाता वेदधर्म्मादिवर्जिताः॥4॥ => जाताः+ वेदधर्म्मादिवर्जिताः॥4॥ नारकार्हं कर्म => नारकार्हम्+ कर्म चक्रुर्ग्रहीष्यन्त्यधमादपि। => चक्रुः+ग्रहीष्यन्ति+अधमात्+अपि। शीलहीनाश्च => शीलहीनाः+च वेदो वाजसनेयकः। => वेदः+ वाजसनेयकः। शाखा वै => शाखाः+ वै धर्म्मकञ्चुकसंवीता अधर्मरुचयस्तथा। => धर्म्मकञ्चुकसंवीताः+ अधर्मरुचयः+तथा। अधर्मरुचयस्तथा। => अधर्मरुचयः+तथा। विष्णुयशःपुत्रो याज्ञवल्क्यपुरोहितः। => विष्णुयशःपुत्रः+ याज्ञवल्क्यपुरोहितः। मर्यादां चातुर्वर्ण्ये => मर्यादाम्+ चातुर्वर्ण्ये यथोचिताम्। => यथा+उचिताम्। कल्किरूपं परित्यज्य => कल्किरूपम्+ परित्यज्य स्वर्गं गमिष्यति। => स्वर्गम्+ गमिष्यति। कृतयुगन्नाम => कृतयुगम्+नाम वर्णाश्रमाश्च => वर्णाश्रमाः+च एवं सर्वेषु => एवम्+ सर्वेषु अवतारा असङ्ख्याता => अवताराः+ असङ्ख्याताः+ असङ्ख्याता अतीतानागतादयः। => असङ्ख्याताः+ अतीतानागतादयः। विष्णोर्द्दशावताराख्यान् => विष्णोः+दशावताराख्यान् शृणुयान्नरः॥12॥ => शृणुयात्+नरः॥12॥ सोऽवाप्तकामो विमलः => सः+अवाप्तकामः+ विमलः स्वर्गमाप्नुयात्। => स्वर्गम्+आप्नुयात्। धर्म्माधर्म्मव्यवस्थानमेवं वै => धर्म्माधर्म्मव्यवस्थानम्+एवम्+ वै स जगतः => सः+ जगतः कारणं हरिः॥13॥ => कारणम्+ हरिः॥13॥ बुद्धकल्क्यवतारवर्णनं नाम => बुद्धकल्क्यवतारवर्णनम्+ नाम षोडशोऽध्यायः॥16॥ => षोडशः+अध्यायः॥16॥ सप्तदशोऽध्यायः => सप्तदशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच जगत्सर्गादिकां क्रीडां => जगत्सर्गादिकाम्+ क्रीडाम्+ क्रीडां विष्णोर्वक्ष्येधुना => क्रीडाम्+ विष्णोः+वक्ष्ये+अधुना विष्णोर्वक्ष्येधुना => विष्णोः+वक्ष्ये+अधुना स सर्गादिः => सः+ सर्गादिः सगुणोगुणः॥1॥ => सगुणः+अगुणः॥1॥ ब्रह्माव्यक्तं सदाग्रेऽभूत् => ब्रह्म+अव्यक्तम्+ सदा+अग्रे+अभूत् सदाग्रेऽभूत् => सदा+अग्रे+अभूत् खं रात्रिदिनादिकम्। => खम्+ रात्रिदिनादिकम्। प्रकृतिं पुरुषं => प्रकृतिम्+ पुरुषम्+ पुरुषं विष्णुः => पुरुषम्+ विष्णुः प्रविश्याक्षोभयत्ततः॥2॥ => प्रविश्य+अक्षोभयत्+ततः॥2॥ महत्तत्त्वमहङ्कारस्ततोऽभवत्। => महत्तत्त्वम्+अहङ्कारः+ततः+अभवत्। वैकारिकस्तैजसश्च => वैकारिकः+तैजसः+च भूतादिश्चैव => भूतादिः+च+एव अहङ्काराच्छब्दमात्रमाकाशमभवत्ततः। => अहङ्कारात्+शब्दमात्रम्+आकाशम्+अभवत्+ततः। स्पर्शमात्रोऽनिलस्तस्माद्रूपमात्रोऽनलस्ततः॥4॥ => स्पर्शमात्रः+अनिलः+तस्मात्+रूपमात्रः+अनलः+ततः॥4॥ रसमात्रा आप => रसमात्राः+ आपः+ आप इतो => आपः+ इतः+ इतो गन्धमात्रा => इतः+ गन्धमात्रा अहङ्कारात्तामसात्तु => अहङ्कारात्+तामसात्+तु तैजसानीन्द्रियाणि => तैजसानि+इन्द्रियाणि वैकारिका दश => वैकारिकाः+ दश देवा मन => देवाः+ मनः+ मन एकादशेन्द्रियम्। => मनः+ एकादशेन्द्रियम्। स्वयम्भूर्भगवान् => स्वयम्भूः+भगवान् सिसृक्षुर्विविधाः => सिसृक्षुः+विविधाः अप एव => अपः+ एव ससर्जादौ => ससर्ज+आदौ वीर्यमवासृजत्। => वीर्यम्+अवासृजत्। आपो नारा => आपः+ नाराः+ नारा इति => नाराः+ इति प्रोक्ता आपो => प्रोक्ताः+ आपः+ आपो वै => आपः+ वै अयनन्तस्य => अयनम्+तस्य पूर्वन्तेन => पूर्वम्+तेन हिरण्यवर्णमभवत् => हिरण्यवर्णम्+अभवत् तदण्डमुदकेशयम्॥8॥ => तदण्डम्+उदकेशयम्॥8॥ स्वयं ब्रह्मा => स्वयम्+ ब्रह्मा स्वयम्भूरिति => स्वयम्भूः+इति हिरण्यगर्भो भगवानुषित्वा => हिरण्यगर्भः+ भगवान्+उषित्वा भगवानुषित्वा => भगवान्+उषित्वा तदण्डमकरोद् द्वैधन्दिवं => तदण्डम्+अकरोत्+ द्वैधम्+दिवम्+ द्वैधन्दिवं भुवमथापि => द्वैधम्+दिवम्+ भुवम्+अथ+अपि भुवमथापि => भुवम्+अथ+अपि शकलयोर्म्मध्ये => शकलयोः+मध्ये आकाशमसृजत् => आकाशम्+असृजत् पारिप्लवां पृथ्वीं => पारिप्लवाम्+ पृथ्वीम्+ पृथ्वीं दिशश्च => पृथ्वीम्+ दिशः+च दिशश्च => दिशः+च मनोवाचं कामं => मनः+वाचम्+ कामम्+ कामं क्रोधमयो => कामम्+ क्रोधमयः+ क्रोधमयो रतिम्॥11॥ => क्रोधमयः+ रतिम्॥11॥ सृष्टिन्तद्रूपां स्रष्टुमिच्छन् => सृष्टिम्+तद्रूपाम्+ स्रष्टुम्+इच्छन् स्रष्टुमिच्छन् => स्रष्टुम्+इच्छन् विद्युतोशनिमेघांश्च => विद्युतः+अशनिमेघान्+च ससर्जादौ => ससर्ज+आदौ पर्जन्यञ्चाथ => पर्जन्यम्+च+अथ ऋचो यजूंषि => ऋचः+ यजूंषि साध्यास्तैरयजन्देवान् => साध्याः+तैः+अयजन्+देवान् भूतमुच्चावचं भुजात्। => भूतम्+उच्चावचम्+ भुजात्। सनत्कुमारं रुद्रञ्च => सनत्कुमारम्+ रुद्रम्+च रुद्रञ्च => रुद्रम्+च मरीचिमत्र्यङ्गिरसं पुलस्त्यं => मरीचिम्+अत्र्यङ्गिरसम्+ पुलस्त्यम्+ पुलस्त्यं पुलहं => पुलस्त्यम्+ पुलहम्+ पुलहं क्रतुम्। => पुलहम्+ क्रतुम्। वसिष्ठं मानसाः => वसिष्ठम्+ मानसाः सप्तैते => सप्त+एते प्रजा रुद्रश्च => प्रजाः+ रुद्रः+च रुद्रश्च => रुद्रः+च कृत्वात्मनो देहमर्द्धेन => कृत्वा+आत्मनः+ देहम्+अर्द्धेन देहमर्द्धेन => देहम्+अर्द्धेन पुरुषोऽभवत्॥ => पुरुषः+अभवत्॥ तस्यां स => तस्याम्+ सः+ स ब्रह्मा => सः+ ब्रह्मा चासृजत् => च+असृजत् जगत्सर्गवर्णनं नाम => जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम सप्तदशोऽध्यायः॥17॥ => सप्तदशः+अध्यायः॥17॥ अष्टादशोऽध्यायः => अष्टादशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच अजीजनत्स => अजीजनत्+सः तां कन्यां => ताम्+ कन्याम्+ कन्यां शतरूपां => कन्याम्+ शतरूपाम्+ शतरूपां तपोन्विताम्॥1॥ => शतरूपाम्+ तपोन्विताम्॥1॥ काम्यां कर्द्दमभार्यातः => काम्याम्+ कर्द्दमभार्यातः कुक्षिर्विराट् => कुक्षिः+विराट् सुरुच्यामुत्तमो जज्ञे => सुरुच्याम्+उत्तमः+ जज्ञे सुनीत्यान्तु => सुनीत्याम्+तु पुत्रस्तपस्तेपे => पुत्रः+तपः+तेपे स कीर्तये। => सः+ कीर्तये। ध्रुवो वर्षसहस्राणि => ध्रुवः+ वर्षसहस्राणि प्रीतो हरिः => प्रीतः+ हरिः प्रादान्मुन्यग्रे => प्रादात्+मुन्यग्रे स्थानकं स्थिरम्। => स्थानकम्+ स्थिरम्। श्लोकं पपाठ => श्लोकम्+ पपाठ ह्युशना वृद्धिं => हि+उशनाः+ वृद्धिम्+ वृद्धिं दृष्ट्वा => वृद्धिम्+ दृष्ट्वा स तस्य => सः+ तस्य अहोऽस्य => अहो+अस्य तपसो वीर्यमहो => तपसः+ वीर्यम्+अहो वीर्यमहो => वीर्यम्+अहो श्रुतमहोद्भुतम्। => श्रुतम्+अहो+अद्भुतम्। यमद्य => यम्+अद्य ध्रुवं सप्तर्षयः => ध्रुवम्+ सप्तर्षयः शिष्टिञ्च => शिष्टिम्+च भव्यञ्च => भव्यम्+च ध्रुवाच्छम्भुर्व्यजायत। => ध्रुवात्+शम्भुः+व्यजायत। शिष्टेराधत्त => शिष्टेः+आधत्त पुत्रानकल्मषान्॥6॥ => पुत्रान्+अकल्मषान्॥6॥ रिपुं रिपुञ्जयं => रिपुम्+ रिपुञ्जयम्+ रिपुञ्जयं रिप्रं => रिपुञ्जयम्+ रिप्रम्+ रिप्रं वृकलं => रिप्रम्+ वृकलम्+ वृकलं वृकतेजसम्। => वृकलम्+ वृकतेजसम्। रिपोराधत्त => रिपोः+आधत्त चाक्षुषं सर्वतेजसम्॥7॥ => चाक्षुषम्+ सर्वतेजसम्॥7॥ पुष्करिण्यां वीरिण्यां => पुष्करिण्याम्+ वीरिण्याम्+ वीरिण्यां चाक्षुषो => वीरिण्याम्+ चाक्षुषः+ चाक्षुषो मनुम्। => चाक्षुषः+ मनुम्। मनोरजायन्त => मनोः+अजायन्त नड्वलायां सुतोत्तमाः॥8॥ => नड्वलायाम्+ सुतोत्तमाः॥8॥ शतद्युम्नस्तपस्वी => शतद्युम्नः+तपस्वी सत्यवाक्कविः। => सत्यवाक्+कविः। अग्निष्टुरतिरात्रश्च => अग्निष्टुः+अतिरात्रः+च सुद्युम्नश्चाभिमन्युकः॥9॥ => सुद्युम्नः+च+अभिमन्युकः॥9॥ ऊरोरजनयत् => ऊरोः+अजनयत् षडाग्नेयी => षट्+आग्नेयी अङ्गं सुमनसं => अङ्गम्+ सुमनसम्+ सुमनसं स्वातिं => सुमनसम्+ स्वातिम्+ स्वातिं क्रतुमङ्गिरसङ्गयम्॥10॥ => स्वातिम्+ क्रतुम्+अङ्गिरसम्+गयम्॥10॥ क्रतुमङ्गिरसङ्गयम्॥10॥ => क्रतुम्+अङ्गिरसम्+गयम्॥10॥ सुनीथापत्यं वै => सुनीथा+अपत्यम्+ वै वेणमेकं व्यजायत्। => वेणम्+एकम्+ व्यजायत्। स हतो => सः+ हतः+ हतो मुनिभिः => हतः+ मुनिभिः प्रजार्थमृषयोथास्य => प्रजार्थम्+ऋषयः+अथ+अस्य ममन्थुर्द्दक्षिणं करम्। => ममन्थुः+दक्षिणम्+ करम्। पृथुर्न्नृपः॥12॥ => पृथुः+नृपः॥12॥ तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा प्राहुरेष => प्राहुः+एषः महातेजा यशश्च => महातेजाः+ यशः+च यशश्च => यशः+च स धन्वी => सः+ धन्वी जातस्तेजसा => जातः+तेजसा निर्द्दहन्निव। => निर्द्दहन्+इव। पृथुर्वैण्यः => पृथुः+वैण्यः सर्वा ररक्ष => सर्वाः+ ररक्ष राजसूयाभिषिक्तानामाद्यः => राजसूयाभिषिक्तानाम्+आद्यः स पृथिवीपतिः। => सः+ पृथिवीपतिः। तस्माच्चैव => तस्मात्+च+एव तत्स्तोत्रञ्चक्रतुर्व्वीरौ => तत्स्तोत्रम्+चक्रतुः+वीरौ राजाभूज्जनरञ्जनात्। => राजा+अभूत्+जनरञ्जनात्। गौस्तेन => गौः+तेन सस्यार्थं प्रजानां => सस्यार्थम्+ प्रजानाम्+ प्रजानां जीवनाय => प्रजानाम्+ जीवनाय देवैर्मुनिगणैर्गन्धर्वैः => देवैः+मुनिगणैः+गन्धर्वैः पितृभिर्द्दानवैः => पितृभिः+दानवैः सर्पैर्वीरुद्भिः => सर्पैः+वीरुद्भिः पर्वतैर्जनैः॥17॥ => पर्वतैः+जनैः॥17॥ प्रादाद्यथेप्सितं क्षीरन्तेन => प्रादात्+यथेप्सितम्+ क्षीरम्+तेन क्षीरन्तेन => क्षीरम्+तेन प्राणानधारयत्॥18॥ => प्राणान्+अधारयत्॥18॥ जज्ञातेऽन्तर्द्धिपालिनौ। => जज्ञाते+अन्तर्द्धिपालिनौ। हविर्द्धानमन्तर्द्धानात् => हविर्द्धानम्+अन्तर्द्धानात् षडाग्नेयी => षट्+आग्नेयी प्राचीनबर्हिषं शुक्रं => प्राचीनबर्हिषम्+ शुक्रम्+ शुक्रं गयं => शुक्रम्+ गयम्+ गयं कृष्णं => गयम्+ कृष्णम्+ कृष्णं व्रजाजिनौ॥20॥ => कृष्णम्+ व्रजाजिनौ॥20॥ कुशास्तस्य => कुशाः+तस्य पृथिव्यां यजतो => पृथिव्याम्+ यजतः+ यजतो यतः। => यजतः+ यतः। प्राचीनबर्हिर्भगवान् => प्राचीनबर्हिः+भगवान् महानासीत्प्रजापतिः॥21॥ => महान्+आसीत्+प्रजापतिः॥21॥ सवर्णाऽधत्त => सवर्णा+अधत्त प्रचेतसो नाम => प्रचेतसः+ नाम अपृथग्धर्म्मचरणास्तेतप्यन्त => अपृथग्धर्म्मचरणाः+ते+अतप्यन्त प्रजापतित्वं सम्प्राप्य => प्रजापतित्वम्+ सम्प्राप्य विष्णोश्च => विष्णोः+च खं व्याप्तं => खम्+ व्याप्तम्+ व्याप्तं हि => व्याप्तम्+ हि तरुभिस्तांस्तरूनदहंश्च => तरुभिः+तान्+तरून्+अदहन्+च मुखजाग्निमरुद्भ्यां च => मुखजाग्निमरुद्भ्याम्+ च चाथ => च+अथ उपगम्याब्रवीदेतान् => उपगम्य+अब्रवीत्+एतान् कोपं यच्छत => कोपम्+ यच्छत कन्यां वो => कन्याम्+ वः+ वो मारिषां => वः+ मारिषाम्+ मारिषां वराम्। => मारिषाम्+ वराम्। तपस्विनो मुनेः => तपस्विनः+ मुनेः प्रम्लोचायां ममैव => प्रम्लोचायाम्+ मम+एव ममैव => मम+एव भविष्यं जानता => भविष्यम्+ जानता वोऽस्तु => वः+अस्तु अस्यामुत्पत्स्यते => अस्याम्+उत्पत्स्यते प्रचेतसस्तां जगृहुर्द्दक्षोस्याञ्च => प्रचेतसः+ताम्+ जगृहुः+दक्षः+अस्याम्+च जगृहुर्द्दक्षोस्याञ्च => जगृहुः+दक्षः+अस्याम्+च ततोऽभवत्। => ततः+अभवत्। अचरांश्च => अचरान्+च चरांश्चैव => चरान्+च+एव द्विपदोथ => द्विपदः+अथ स सृष्ट्वा => सः+ सृष्ट्वा पश्चादसृजत => पश्चात्+असृजत स दश => सः+ दश चतस्रोऽरिष्टनेमिने। => चतस्रः+अरिष्टनेमिने। चैव => च+एव चैवाङ्गिरसे => च+एव+अङ्गिरसे देवाश्च => देवाः+च मैथुनान्मनसा => मैथुनात्+मनसा धर्म्मसर्गम्प्रवक्ष्यामि => धर्म्मसर्गम्+प्रवक्ष्यामि विश्वेदेवास्तु => विश्वेदेवाः+तु मरुत्त्वन्तो वसोस्तु => मरुत्त्वन्तः+ वसोः+तु वसोस्तु => वसोः+तु वसवोऽभवन्॥32॥ => वसवः+अभवन्॥32॥ भानोस्तु => भानोः+तु पुत्रा मुहूर्त्तास्तु => पुत्राः+ मुहूर्त्ताः+तु मुहूर्त्तास्तु => मुहूर्त्ताः+तु सम्बाया धर्मतो => सम्बायाः+ धर्मतः+ धर्मतो घोषो => धर्मतः+ घोषः+ घोषो नागवीथी => घोषः+ नागवीथी पृथिवीविषयं सर्वमरुन्धत्यां => पृथिवीविषयम्+ सर्वम्+अरुन्धत्याम्+ सर्वमरुन्धत्यां व्यजायत। => सर्वम्+अरुन्धत्याम्+ व्यजायत। सङ्कल्पायास्तु => सङ्कल्पायाः+तु सङ्कल्पा इन्दोर्न्नक्षत्रतः => सङ्कल्पाः+ इन्दोः+नक्षत्रतः इन्दोर्न्नक्षत्रतः => इन्दोः+नक्षत्रतः आपो ध्रुवञ्च => आपः+ ध्रुवम्+च ध्रुवञ्च => ध्रुवम्+च सोमञ्च => सोमम्+च धरश्चैवानिलोनलः। => धरः+च+एव+अनिलः+अनलः। प्रत्यूषश्च => प्रत्यूषः+च प्रभासश्च => प्रभासः+च वसवोष्टौ => वसवः+अष्टौ पुत्रो वैतण्ड्यः => पुत्रः+ वैतण्ड्यः शान्तो मुनिस्तथा। => शान्तः+ मुनिः+तथा। मुनिस्तथा। => मुनिः+तथा। कालो लोकान्तो => कालः+ लोकान्तः+ लोकान्तो वर्च्चाः => लोकान्तः+ वर्च्चाः पुत्रो द्रविणो => पुत्रः+ द्रविणः+ द्रविणो हुतहव्यवहस्तथा। => द्रविणः+ हुतहव्यवहः+तथा। हुतहव्यवहस्तथा। => हुतहव्यवहः+तथा। प्राणोथ => प्राणः+अथ रमणस्तथा॥36॥ => रमणः+तथा॥36॥ पुरोजवोनिलस्यासीदविज्ञातोऽनलस्य => पुरोजवः+अनिलस्य+आसीत्+अविज्ञातः+अनलस्य कुमारश्च => कुमारः+च शाखो विशाखश्च => शाखः+ विशाखः+च विशाखश्च => विशाखः+च नैगमेयश्च => नैगमेयः+च कार्त्तिकेयो यतिः => कार्त्तिकेयः+ यतिः प्रत्यूषाद्देवलो जज्ञे => प्रत्यूषात्+देवलः+ जज्ञे शिल्पसहस्राणां त्रिदशानाञ्च => शिल्पसहस्राणाम्+ त्रिदशानाम्+च त्रिदशानाञ्च => त्रिदशानाम्+च मनुष्याश्चोपजीवन्ति => मनुष्याः+च+उपजीवन्ति शिल्पं वै => शिल्पम्+ वै कश्यपाद्रुद्रानेकादश => कश्यपात्+रुद्रान्+एकादश अजैकपादहिर्ब्रुध्नस्त्वष्टा => अजैकपात्+अहिर्ब्रुध्नः+त्वष्टा रुद्राश्च => रुद्राः+च त्वष्टुश्चैवात्मजः => त्वष्टुः+च+एव+आत्मजः श्रीमान्विश्वरूपो महायशाः। => श्रीमान्+विश्वरूपः+ महायशाः। हरश्च => हरः+च बहुरूपश्च => बहुरूपः+च त्र्यम्बकश्चापराजितः॥43॥ => त्र्यम्बकः+च+अपराजितः॥43॥ वृषाकपिश्च => वृषाकपिः+च शम्भुश्च => शम्भुः+च रैवतस्तथा। => रैवतः+तथा। मृगव्याधश्च => मृगव्याधः+च सर्पश्च => सर्पः+च चैककः॥ => च+एककः॥ रुद्राणां च => रुद्राणाम्+ च शतं लक्षं => शतम्+ लक्षम्+ लक्षं यैर्व्याप्तं => लक्षम्+ यैः+व्याप्तम्+ यैर्व्याप्तं सचराचरम्॥44॥ => यैः+व्याप्तम्+ सचराचरम्॥44॥ जगत्सर्गवर्णनं नाम => जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम अष्टादशोऽध्यायः॥18॥ => अष्टादशः+अध्यायः॥18॥ ऊनविंशतितमोऽध्यायः => ऊनविंशतितमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच सर्गमदित्यादिषु => सर्गम्+अदित्यादिषु देवास्तेऽदित्यां कश्यपात्पुनः॥1॥ => देवाः+ते+अदित्याम्+ कश्यपात्+पुनः॥1॥ कश्यपात्पुनः॥1॥ => कश्यपात्+पुनः॥1॥ विष्णुश्च => विष्णुः+च शक्रश्च => शक्रः+च तथार्य्यमा। => तथा+अर्य्यमा। मित्रोऽथ => मित्रः+अथ वरुणो भगः॥2॥ => वरुणः+ भगः॥2॥ अंशुश्च => अंशुः+च वैवस्वतेन्तरे। => वैवस्वते+अन्तरे। अरिष्टनेमिपत्नीनामपत्यानीह => अरिष्टनेमिपत्नीनाम्+अपत्यानि+इह विदुषश्चतस्त्रो विद्युतः => विदुषः+चतस्रः+ विद्युतः तद्वदेते => तद्वत्+एते हिरण्यकशिपुर्द्दित्यां हिरण्याक्षश्च => हिरण्यकशिपुः+दित्याम्+ हिरण्याक्षः+च हिरण्याक्षश्च => हिरण्याक्षः+च चाभवत् => च+अभवत् राहुप्रभृतयस्तस्यां सैंहिकेया => राहुप्रभृतयः+तस्याम्+ सैंहिकेयाः+ सैंहिकेया इति => सैंहिकेयाः+ इति पुत्राश्चत्वारः => पुत्राः+चत्वारः अनुह्रादश्च => अनुह्रादः+च ह्रादश्च => ह्रादः+च प्रह्रादश्चातिवैष्णवः॥7॥ => प्रह्रादः+च+अतिवैष्णवः॥7॥ संह्रादश्च => संह्रादः+च चतुर्थोऽभूत् => चतुर्थः+अभूत् ह्रादपुत्रो ह्रदस्तथा। => ह्रादपुत्रः+ ह्रदः+तथा। ह्रदस्तथा। => ह्रदः+तथा। पुत्र आयुष्मान् => पुत्रः+ आयुष्मान् शिबिर्वास्कल एव => शिबिः+वास्कलः+ एव विरोचनस्तु => विरोचनः+तु प्राह्रादिर्बलिर्जज्ञे => प्राह्रादिः+बलिः+जज्ञे पुत्रशतं त्वासीद्बाणश्रेष्ठं => पुत्रशतम्+ तु+आसीत्+बाणश्रेष्ठम्+ त्वासीद्बाणश्रेष्ठं महामुने॥9॥ => तु+आसीत्+बाणश्रेष्ठम्+ महामुने॥9॥ प्रसाद्योमापतिं वरः। => प्रसाद्य+उमापतिम्+ वरः। पार्श्वतो विहरिष्यामीत्येवं => पार्श्वतः+ विहरिष्यामि+इति+एवम्+ विहरिष्यामीत्येवं प्राप्तश्च => विहरिष्यामि+इति+एवम्+ प्राप्तः+च प्राप्तश्च => प्राप्तः+च शकुनिस्त्विति। => शकुनिः+तु+इति। शङ्कुरार्यश्च => शङ्कुः+आर्यः+च शतमासन् => शतम्+आसन् स्वर्भानोस्तु => स्वर्भानोः+तु पुलोम्नस्तु => पुलोम्नः+तु चैव => च+एव पुत्राश्च => पुत्राः+च चतुष्कोट्यो निवातकवचाः => चतुष्कोट्यः+ निवातकवचाः स्युश्च => स्युः+च भास्यपि॥14॥ => भासी+अपि॥14॥ काकादयोऽभवन्। => काकादयः+अभवन्। अश्वाश्चोष्ट्राश्च => अश्वाः+च+उष्ट्राः+च ताम्राया अरुणो => ताम्रायाः+ अरुणः+ अरुणो गरुडस्तथा॥15॥ => अरुणः+ गरुडः+तथा॥15॥ गरुडस्तथा॥15॥ => गरुडः+तथा॥15॥ सहस्रन्तु => सहस्रम्+तु सर्पाश्च => सर्पाः+च सहस्रन्तु => सहस्रम्+तु पक्षिणो जले। => पक्षिणः+ जले। सुरभ्यां गोमहिष्यादि => सुरभ्याम्+ गोमहिष्यादि धरोत्पन्नास्तृणादयः॥17॥ => धरोत्पन्नाः+तृणादयः॥17॥ खसायां यक्षरक्षांसि => खसायाम्+ यक्षरक्षांसि मुनेरप्सरसोभवन्। => मुनेः+अप्सरसः+अभवन्। अरिष्टायान्तु => अरिष्टायाम्+तु कश्यपाद्धि => कश्यपात्+हि स्थिरञ्चरम्॥18॥ => स्थिरम्+चरम्॥18॥ एषां पुत्रादयोऽसङ्ख्या => एषाम्+ पुत्रादयः+असङ्ख्याः+ पुत्रादयोऽसङ्ख्या देवैर्वै => पुत्रादयः+असङ्ख्याः+ देवैः+वै देवैर्वै => देवैः+वै दानवा जिताः। => दानवाः+ जिताः। दितिर्विनष्टपुत्रा => दितिः+विनष्टपुत्रा पुत्रमिन्द्रप्रहर्त्तारमिच्छती => पुत्रम्+इन्द्रप्रहर्त्तारम्+इच्छती तस्या गर्भं => तस्याः+ गर्भम्+ गर्भं जघान => गर्भम्+ जघान छिद्रमन्विष्य => छिद्रम्+अन्विष्य चेन्द्रस्तु => च+इन्द्रः+तु देवा मरुतोऽभवन्। => देवाः+ मरुतः+अभवन्। मरुतोऽभवन्। => मरुतः+अभवन्। शक्रस्यैकोनपञ्चाशत्सहाया दीप्ततेजसः॥21॥ => शक्रस्य+एकोनपञ्चाशत्+सहायाः+ दीप्ततेजसः॥21॥ सर्वं हरिर्ब्रह्मा => सर्वम्+ हरिः+ब्रह्मा हरिर्ब्रह्मा => हरिः+ब्रह्मा पृथुं नृपम्। => पृथुम्+ नृपम्। अन्येषामधिपो हरिः॥22॥ => अन्येषाम्+अधिपः+ हरिः॥22॥ द्विजौषधीनां चन्द्रश्च => द्विजौषधीनाम्+ चन्द्रः+च चन्द्रश्च => चन्द्रः+च अपान्तु => अपाम्+तु वरुणो नृपः। => वरुणः+ नृपः। राज्ञां वैश्रवणो => राज्ञाम्+ वैश्रवणः+ वैश्रवणो राजा => वैश्रवणः+ राजा सूर्याणां विष्णुरीश्वरः॥23॥ => सूर्याणाम्+ विष्णुः+ईश्वरः॥23॥ विष्णुरीश्वरः॥23॥ => विष्णुः+ईश्वरः॥23॥ वसूनां पावको => वसूनाम्+ पावकः+ पावको राजा => पावकः+ राजा मरुतां वासवः => मरुताम्+ वासवः प्रजापतीनां दक्षोथ => प्रजापतीनाम्+ दक्षः+अथ दक्षोथ => दक्षः+अथ प्रह्लादो दानवाधिपः॥24॥ => प्रह्लादः+ दानवाधिपः॥24॥ पितॄणां च => पितॄणाम्+ च यमो राजा => यमः+ राजा भूतादीनां हरः => भूतादीनाम्+ हरः हिमवांश्चैव => हिमवान्+च+एव शैलानां नदीनां => शैलानाम्+ नदीनाम्+ नदीनां सागरः => नदीनाम्+ सागरः गन्धर्वाणां चित्ररथो => गन्धर्वाणाम्+ चित्ररथः+ चित्ररथो नागानामथ => चित्ररथः+ नागानाम्+अथ नागानामथ => नागानाम्+अथ सर्पाणां तक्षको => सर्पाणाम्+ तक्षकः+ तक्षको राजा => तक्षकः+ राजा पक्षिणामथ॥26॥ => पक्षिणाम्+अथ॥26॥ ऐरावतो गजेन्द्राणां => ऐरावतः+ गजेन्द्राणाम्+ गजेन्द्राणां गोवृषोथ => गजेन्द्राणाम्+ गोवृषः+अथ गोवृषोथ => गोवृषः+अथ गवामपि। => गवाम्+अपि। मृगाणामथ => मृगाणाम्+अथ प्लक्षो वनस्पतीश्वरः॥27॥ => प्लक्षः+ वनस्पतीश्वरः॥27॥ उच्चैःश्रवास्तथाश्वानां सुधन्वा => उच्चैःश्रवाः+तथा+अश्वानाम्+ सुधन्वा दक्षिणस्यां शङ्खपदः => दक्षिणस्याम्+ शङ्खपदः पालको जले॥ => पालकः+ जले॥ प्रतिसर्गोयमीरितः॥28॥ => प्रतिसर्गः+अयम्+ईरितः॥28॥ प्रतिसर्गवर्णनं नाम => प्रतिसर्गवर्णनम्+ नाम ऊनविंशतितमोऽध्यायः॥19॥ => ऊनविंशतितमः+अध्यायः॥19॥ विंशतितमोऽध्यायः => विंशतितमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच प्रथमो महतः => प्रथमः+ महतः सर्गो विज्ञेयो => सर्गः+ विज्ञेयः+ विज्ञेयो ब्रह्मणस्तु => विज्ञेयः+ ब्रह्मणः+तु ब्रह्मणस्तु => ब्रह्मणः+तु तन्मात्राणां द्वितीयस्तु => तन्मात्राणाम्+ द्वितीयः+तु द्वितीयस्तु => द्वितीयः+तु भूतसर्गो हि => भूतसर्गः+ हि स स्मृतः॥1॥ => सः+ स्मृतः॥1॥ वैकारिकस्तृतीयस्तु => वैकारिकः+तृतीयः+तु सर्ग ऐन्द्रियकः => सर्गः+ ऐन्द्रियकः इत्येष प्राकृतः => इति+एषः+ प्राकृतः सम्भूतो बुद्धिपूर्वकः॥2॥ => सम्भूतः+ बुद्धिपूर्वकः॥2॥ सर्गश्चतुर्थस्तु => सर्गः+चतुर्थः+तु मुख्या वै => मुख्याः+ वै तिर्यक्स्रोतास्तु => तिर्यक्स्रोताः+तु प्रोक्तस्तैर्य्यग्योन्यस्ततः => प्रोक्तः+तैर्य्यग्योन्यः+ततः तथोर्ध्वस्रोतसां षष्ठो => तथा+ऊर्ध्वस्रोतसाम्+ षष्ठः+ षष्ठो देवसर्गस्तु => षष्ठः+ देवसर्गः+तु देवसर्गस्तु => देवसर्गः+तु स स्मृतः। => सः+ स्मृतः। ततोर्वाक्स्रोतसां सर्गः => ततः+अर्वाक्स्रोतसाम्+ सर्गः स तु => सः+ तु अष्टमोनुग्रहः => अष्टमः+अनुग्रहः सात्त्विकस्तामसश्च => सात्त्विकः+तामसः+च पञ्चैते => पञ्च+एते प्राकृताश्च => प्राकृताः+च प्राकृतो वैकृतश्चैव => प्राकृतः+ वैकृतः+च+एव वैकृतश्चैव => वैकृतः+च+एव कौमारो नवमस्तथा। => कौमारः+ नवमः+तथा। नवमस्तथा। => नवमः+तथा। ब्रह्मतो नव => ब्रह्मतः+ नव सर्गास्तु => सर्गाः+तु जगतो मूलहेतवः॥6॥ => जगतः+ मूलहेतवः॥6॥ ख्यात्याद्या दक्षकन्यास्तु => ख्यात्याद्याः+ दक्षकन्याः+तु दक्षकन्यास्तु => दक्षकन्याः+तु भृग्वाद्या उपयेमिरे। => भृग्वाद्याः+ उपयेमिरे। नित्यो नैमित्तिकः => नित्यः+ नैमित्तिकः सर्गस्त्रिधा => सर्गः+त्रिधा प्रकथितो जनैः॥7॥ => प्रकथितः+ जनैः॥7॥ दैनन्दिनीयादान्तरप्रलयादनु। => दैनन्दिनीयात्+आन्तरप्रलयात्+अनु। यत्रानुदिनं नित्यसर्गो => यत्र+अनुदिनम्+ नित्यसर्गः+ नित्यसर्गो हि => नित्यसर्गः+ हि ख्यातिरसूयत। => ख्यातिः+असूयत। श्रियञ्च => श्रियम्+च विष्णोर्या => विष्णोः+या धातुर्विधातुर्द्वौ => धातुः+विधातुः+द्वौ प्राणो मृकण्डुकः। => प्राणः+ मृकण्डुकः। मार्कण्डेयो मृकण्डोश्च => मार्कण्डेयः+ मृकण्डोः+च मृकण्डोश्च => मृकण्डोः+च वेदशिरास्ततः॥10॥ => वेदशिराः+ततः॥10॥ पौर्णमासश्च => पौर्णमासः+च सम्भूत्यां मरीचेरभवत् => सम्भूत्याम्+ मरीचेः+अभवत् मरीचेरभवत् => मरीचेः+अभवत् स्मृत्यामङ्गिरसः => स्मृत्याम्+अङ्गिरसः कुहूस्तथा॥11॥ => कुहूः+तथा॥11॥ राकाश्चानुमतिश्चात्रेरनसूयाप्यजीजनत्। => राकाः+च+अनुमतिः+च+अत्रेः+अनसूया+अपि+अजीजनत्। सोमं दुर्वाससं => सोमम्+ दुर्वाससम्+ दुर्वाससं पुत्रं => दुर्वाससम्+ पुत्रम्+ पुत्रं दत्तात्रेयञ्च => पुत्रम्+ दत्तात्रेयम्+च दत्तात्रेयञ्च => दत्तात्रेयम्+च प्रीत्यां पुलस्त्यभार्यायां => प्रीत्याम्+ पुलस्त्यभार्यायाम्+ पुलस्त्यभार्यायां दत्तोलिस्तत्सुतोभवत्। => पुलस्त्यभार्यायाम्+ दत्तोलिः+तत्सुतः+अभवत्। दत्तोलिस्तत्सुतोभवत्। => दत्तोलिः+तत्सुतः+अभवत्। क्षमायां पुलहाज्जाताः => क्षमायाम्+ पुलहात्+जाताः पुलहाज्जाताः => पुलहात्+जाताः सन्नत्याञ्च => सन्नत्याम्+च क्रतोरासन् => क्रतोः+आसन् बालखिल्या महौजसः। => बालखिल्याः+ महौजसः। अङ्गुष्ठपर्वमात्रास्ते => अङ्गुष्ठपर्वमात्राः+ते ऊर्ज्जायाञ्च => ऊर्ज्जायाम्+च वशिष्ठाच्च => वशिष्ठात्+च सवनश्चालघुः => सवनः+च+अलघुः चर्षयः॥15॥ => च+ऋषयः॥15॥ पवमानोभूच्छुचिः => पवमानः+अभूत्+शुचिः स्वाहाग्निजोभवत्। => स्वाहाग्निजः+अभवत्। बर्हिषदोऽनग्नयः => बर्हिषदः+अनग्नयः साग्नयो ह्यजात्॥16॥ => साग्नयः+ हि+अजात्॥16॥ ह्यजात्॥16॥ => हि+अजात्॥16॥ पितृभ्यश्च => पितृभ्यः+च स्वधायाञ्च => स्वधायाम्+च त्वधर्मस्य => तु+अधर्मस्य तयोर्जज्ञे => तयोः+जज्ञे तथानृतम्॥17॥ => तथा+अनृतम्॥17॥ निकृतिस्ताभ्यां भयन्नरकमेव => निकृतिः+ताभ्याम्+ भयम्+नरकम्+एव भयन्नरकमेव => भयम्+नरकम्+एव चैव => च+एव मिथुनन्त्विदमेतयोः॥18॥ => मिथुनम्+तु+इदम्+एतयोः॥18॥ तयोर्जज्ञेथ => तयोः+जज्ञे+अथ मायां मृत्युं => मायाम्+ मृत्युम्+ मृत्युं भूतापहारिणम्। => मृत्युम्+ भूतापहारिणम्। सुतं चापि => सुतम्+ च+अपि चापि => च+अपि दुःखं जज्ञेथ => दुःखम्+ जज्ञे+अथ जज्ञेथ => जज्ञे+अथ मृत्योर्व्याधिजराशोकतृष्णाक्रोधाश्च => मृत्योः+व्याधिजराशोकतृष्णाक्रोधाः+च ब्रह्मणश्च => ब्रह्मणः+च जातो रोदनाद्रुद्रनामकः॥20॥ => जातः+ रोदनात्+रुद्रनामकः॥20॥ रोदनाद्रुद्रनामकः॥20॥ => रोदनात्+रुद्रनामकः॥20॥ भवं शर्वमथेशानं => भवम्+ शर्वम्+अथ+ईशानम्+ शर्वमथेशानं तथा => शर्वम्+अथ+ईशानम्+ तथा पशुपतिं द्विज। => पशुपतिम्+ द्विज। भीममुग्रं महादेवमुवाच => भीमम्+उग्रम्+ महादेवम्+उवाच महादेवमुवाच => महादेवम्+उवाच स पितामहः॥21॥ => सः+ पितामहः॥21॥ दक्षकोपाच्च => दक्षकोपात्+च देहन्तत्याज => देहम्+तत्याज शम्भोरभूत् => शम्भोः+अभूत् ऋषिभ्यो नारदाद्युक्ताः => ऋषिभ्यः+ नारदाद्युक्ताः स्वायम्भुवाद्यास्ताः => स्वायम्भुवाद्याः+ताः विष्ण्वादेर्भुक्तिमुक्तिदाः॥23॥ => विष्ण्वादेः+भुक्तिमुक्तिदाः॥23॥ जगत्सर्गवर्णनं नाम => जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम विंशतितमोऽध्यायः॥20॥ => विंशतितमः+अध्यायः॥20॥ एकविंशोऽध्यायः => एकविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच सामान्यपूजां विष्ण्वादेर्वक्ष्ये => सामान्यपूजाम्+ विष्ण्वादेः+वक्ष्ये विष्ण्वादेर्वक्ष्ये => विष्ण्वादेः+वक्ष्ये मन्त्रांश्च => मन्त्रान्+च नमो यजेत्॥1॥ => नमः+ यजेत्॥1॥ द्वारश्रियं वास्तुनरं => द्वारश्रियम्+ वास्तुनरम्+ वास्तुनरं शक्तिं => वास्तुनरम्+ शक्तिम्+ शक्तिं कूर्म्ममनन्तकम्॥2॥ => शक्तिम्+ कूर्म्मम्+अनन्तकम्॥2॥ कूर्म्ममनन्तकम्॥2॥ => कूर्म्मम्+अनन्तकम्॥2॥ पृथिवीं धर्म्मकं => पृथिवीम्+ धर्म्मकम्+ धर्म्मकं ज्ञानं => धर्म्मकम्+ ज्ञानम्+ ज्ञानं वैराग्यैश्वर्यमेव => ज्ञानम्+ वैराग्यैश्वर्यम्+एव वैराग्यैश्वर्यमेव => वैराग्यैश्वर्यम्+एव ऋग्वेदाद्यं कृताद्यञ्च => ऋग्वेदाद्यम्+ कृताद्यम्+च कृताद्यञ्च => कृताद्यम्+च विमलोत्कर्षिणी => विमला+उत्कर्षिणी प्रह्वीं सत्यां => प्रह्वीम्+ सत्याम्+ सत्यां तथेशानानुग्रहासनमूर्त्तिकाम्। => सत्याम्+ तथा+ईशानानुग्रहासनमूर्त्तिकाम्। तथेशानानुग्रहासनमूर्त्तिकाम्। => तथा+ईशानानुग्रहासनमूर्त्तिकाम्। दुर्गां गिरङ्गणं => दुर्गाम्+ गिरम्+गणम्+ गिरङ्गणं क्षेत्रं => गिरम्+गणम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं वासुदेवादिकं => क्षेत्रम्+ वासुदेवादिकम्+ वासुदेवादिकं यजेत्॥5॥ => वासुदेवादिकम्+ यजेत्॥5॥ हृदयञ्च => हृदयम्+च शूलं वर्मनेत्रमथास्त्रकम्। => शूलम्+ वर्मनेत्रम्+अथ+अस्त्रकम्। वर्मनेत्रमथास्त्रकम्। => वर्मनेत्रम्+अथ+अस्त्रकम्। शङ्खं चक्रं => शङ्खम्+ चक्रम्+ चक्रं गदां => चक्रम्+ गदाम्+ गदां पद्मं => गदाम्+ पद्मम्+ पद्मं श्रीवत्सं => पद्मम्+ श्रीवत्सम्+ श्रीवत्सं कौस्तुभं => श्रीवत्सम्+ कौस्तुभम्+ कौस्तुभं यजेत्॥6॥ => कौस्तुभम्+ यजेत्॥6॥ वनमालां श्रियं => वनमालाम्+ श्रियम्+ श्रियं पुष्टिं => श्रियम्+ पुष्टिम्+ पुष्टिं गरुडं => पुष्टिम्+ गरुडम्+ गरुडं गुरुमर्चयेत्। => गरुडम्+ गुरुम्+अर्चयेत्। गुरुमर्चयेत्। => गुरुम्+अर्चयेत्। इन्द्रमग्निं यमं => इन्द्रम्+अग्निम्+ यमम्+ यमं रक्षो => यमम्+ रक्षः+ रक्षो जलं => रक्षः+ जलम्+ जलं वायुं => जलम्+ वायुम्+ वायुं धनेश्वरम्॥7॥ => वायुम्+ धनेश्वरम्॥7॥ ईशानन्तमजं चास्त्रं => ईशानम्+तम्+अजम्+ च+अस्त्रम्+ चास्त्रं वाहनं => च+अस्त्रम्+ वाहनम्+ वाहनं कुमुदादिकम्। => वाहनम्+ कुमुदादिकम्। विष्वक्सेनं मण्डलादौ => विष्वक्सेनम्+ मण्डलादौ शिवपूजाथ => शिवपूजा+अथ पूर्वं नन्दिनमर्च्चयेत्। => पूर्वम्+ नन्दिनम्+अर्च्चयेत्। नन्दिनमर्च्चयेत्। => नन्दिनम्+अर्च्चयेत्। महाकालं यजेद्गङ्गां => महाकालम्+ यजेत्+गङ्गाम्+ यजेद्गङ्गां यमुनाञ्च => यजेत्+गङ्गाम्+ यमुनाम्+च यमुनाञ्च => यमुनाम्+च गिरं श्रियं => गिरम्+ श्रियम्+ श्रियं गुरुं => श्रियम्+ गुरुम्+ गुरुं वास्तुं => गुरुम्+ वास्तुम्+ वास्तुं शक्त्यादीन् => वास्तुम्+ शक्त्यादीन् चापि => च+अपि हां हुं => हाम्+ हुम्+ हुं हां => हुम्+ हाम्+ हां शिवमूर्त्तये => हाम्+ शिवमूर्त्तये साङ्गवक्त्रं शिवं => साङ्गवक्त्रम्+ शिवम्+ शिवं यजेत्। => शिवम्+ यजेत्। हौं शिवाय => हौम्+ शिवाय हामित्यादि => हाम्+इत्यादि हामीशानादिवक्त्रकम्॥12॥ => हाम्+ईशानादिवक्त्रकम्॥12॥ ह्रीं गौरीं => ह्रीम्+ गौरीम्+ गौरीं गं => गौरीम्+ गम्+ गं गणः => गम्+ गणः शक्रमुखाश्चण्डो हृदादिकाः। => शक्रमुखाः+चण्डः+ हृदादिकाः। क्रमात्सूर्य्यार्च्यने => क्रमात्+सूर्य्यार्च्यने मन्त्रा दण्डी => मन्त्राः+ दण्डी पूज्यश्च => पूज्यः+च उच्चैःश्रवाश्चारुणश्च => उच्चैःश्रवाः+च+अरुणः+च प्रभूतं विमलं => प्रभूतम्+ विमलम्+ विमलं यजेत्। => विमलम्+ यजेत्। साराध्योपरमसुखं स्कन्दाद्यं => साराध्योपरमसुखम्+ स्कन्दाद्यम्+ स्कन्दाद्यं मध्यतो => स्कन्दाद्यम्+ मध्यतः+ मध्यतो यजेत्॥14॥ => मध्यतः+ यजेत्॥14॥ विभूतिर्विमला => विभूतिः+विमला चैव => च+एव पूज्याथो => पूज्या+अथ अर्क्कासनं हि => अर्क्कासनम्+ हि हं खं => हम्+ खम्+ खं खं => खम्+ खम् सोल्कायेति => सोल्काय+इति ह्रां ह्रीं => ह्राम्+ ह्रीम्+ ह्रीं स => ह्रीम्+ सः+ स सूर्य्याय => सः+ सूर्य्याय नम आं => नमः+ आम्+ आं नमो => आम्+ नमः+ नमो ह्रदयाय => नमः+ ह्रदयाय तद्वदग्नीशासुरवायुगान्। => तद्वत्+अग्नीशासुरवायुगान्। हुं कवचं => हुम्+ कवचम्+ कवचं स्मृतम्॥17॥ => कवचम्+ स्मृतम्॥17॥ मां नेत्रं => माम्+ नेत्रम्+ नेत्रं वस्तथार्क्कास्त्रं => नेत्रम्+ वः+तथा+अर्क्कास्त्रम्+ वस्तथार्क्कास्त्रं राज्ञी => वः+तथा+अर्क्कास्त्रम्+ राज्ञी शक्तिश्च => शक्तिः+च सोमोऽङ्गारकोथ => सोमः+अङ्गारकः+अथ बुधो जीवः => बुधः+ जीवः केतुस्तेजश्चण्डः => केतुः+तेजः+चण्डः सङ्क्षेपादथ => सङ्क्षेपात्+अथ आसनं मूर्त्तये => आसनम्+ मूर्त्तये मूलं हृदाद्यं => मूलम्+ हृदाद्यम्+ हृदाद्यं परिचारकः॥19॥ => हृदाद्यम्+ परिचारकः॥19॥ विष्ण्वासनं विष्णुमूर्त्ते => विष्ण्वासनम्+ विष्णुमूर्त्ते रां श्रीं => राम्+ श्रीम्+ श्रीं श्रीं => श्रीम्+ श्रीम्+ श्रीं श्रीधरो => श्रीम्+ श्रीधरः+ श्रीधरो हरिः। => श्रीधरः+ हरिः। ह्रीं सर्वमूर्त्तिमन्त्रोऽयमिति => ह्रीम्+ सर्वमूर्त्तिमन्त्रः+अयम्+इति सर्वमूर्त्तिमन्त्रोऽयमिति => सर्वमूर्त्तिमन्त्रः+अयम्+इति ह्रीं हृषीकेशः => ह्रीम्+ हृषीकेशः क्लीं विष्णुः => क्लीम्+ विष्णुः स्वरैर्द्दीर्घैर्हृदादिकम्। => स्वरैः+दीर्घैः+हृदादिकम्। चक्रं गदां => चक्रम्+ गदाम्+ गदां क्रमाच्छङ्खं => गदाम्+ क्रमात्+शङ्खम्+ क्रमाच्छङ्खं मुसलं => क्रमात्+शङ्खम्+ मुसलम्+ मुसलं खड्गशार्ङ्गकम्। => मुसलम्+ खड्गशार्ङ्गकम्। श्रीवत्सं कौस्तुभं => श्रीवत्सम्+ कौस्तुभम्+ कौस्तुभं वनमालया॥22॥ => कौस्तुभम्+ वनमालया॥22॥ श्रीं श्रीर्महालक्ष्मीस्तार्क्ष्यो => श्रीम्+ श्रीः+महालक्ष्मीः+तार्क्ष्यः+ श्रीर्महालक्ष्मीस्तार्क्ष्यो गुरुरिन्द्रादयोऽर्च्चनम्। => श्रीः+महालक्ष्मीः+तार्क्ष्यः+ गुरुः+इन्द्रादयः+अर्च्चनम्। गुरुरिन्द्रादयोऽर्च्चनम्। => गुरुः+इन्द्रादयः+अर्च्चनम्। सरस्वत्यासनं मूर्त्तिरों => सरस्वत्यासनम्+ मूर्त्तिः+ओम्+ मूर्त्तिरों ह्रीं => मूर्त्तिः+ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं देवी => ह्रीम्+ देवी लक्ष्मीर्म्मेधा => लक्ष्मीः+मेधा तुष्टिश्च => तुष्टिः+च गणो गुरुश्च => गणः+ गुरुः+च गुरुश्च => गुरुः+च गं गणपतये => गम्+ गणपतये ह्रीं गौर्यै => ह्रीम्+ गौर्यै श्रीं श्रियै। => श्रीम्+ श्रियै। ह्रीं त्वरितायै => ह्रीम्+ त्वरितायै ह्रीं सौ => ह्रीम्+ सौम् प्रणवाद्याञ्च => प्रणवाद्याम्+च नामाद्यमक्षरं बिन्दुसंयुतम्। => नामाद्यम्+अक्षरम्+ बिन्दुसंयुतम्। ओं युतं => ओम्+ युतम्+ युतं वा => युतम्+ वा सर्वमन्त्रपूजनाज्जपतः => सर्वमन्त्रपूजनात्+जपतः होमात्तिलघृताद्यैश्च => होमात्+तिलघृताद्यैः+च पठेद्यस्तु => पठेत्+यः+तु भुक्तभोगो दिवं => भुक्तभोगः+ दिवम्+ दिवं व्रजेत्॥27॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥27॥ वासुदेवादिपूजाकथनं नाम => वासुदेवादिपूजाकथनम्+ नाम एकविंशतितमोऽध्यायः॥21॥ => एकविंशतितमः+अध्यायः॥21॥ द्वाविंशोऽध्यायः => द्वाविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच स्नानं क्रियाद्यर्थं => स्नानम्+ क्रियाद्यर्थम्+ क्रियाद्यर्थं नृसिंहेन => क्रियाद्यर्थम्+ नृसिंहेन तां द्विधा => ताम्+ द्विधा मनःस्नानमथैकया॥1॥ => मनःस्नानम्+अथ+एकया॥1॥ निमज्ज्याचम्य => निमज्ज्य+आचम्य विधिस्नानं ततः => विधिस्नानम्+ ततः हरिज्ञानं मन्त्रेणाष्टाक्षरेण => हरिज्ञानम्+ मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण मन्त्रेणाष्टाक्षरेण => मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण मृत्स्नां दिग्बन्धं => मृत्स्नाम्+ दिग्बन्धम्+ दिग्बन्धं सिंहजप्ततः॥3॥ => दिग्बन्धम्+ सिंहजप्ततः॥3॥ तीर्थं सङ्कल्प्य => तीर्थम्+ सङ्कल्प्य चालभेत्। => च+आलभेत्। गात्रं वेदादिना => गात्रम्+ वेदादिना सम्मार्ज्याराध्य => सम्मार्ज्य+आराध्य कृत्वाघमर्षणं वस्त्रं => कृत्वा+अघमर्षणम्+ वस्त्रम्+ वस्त्रं परिधाय => वस्त्रम्+ परिधाय मन्त्रैर्द्विर्म्मार्ज्य => मन्त्रैः+द्विः+मार्ज्य पाणिस्थं जलमेव => पाणिस्थम्+ जलम्+एव जलमेव => जलम्+एव वायुमाघ्राय => वायुम्+आघ्राय चोत्सृजेत्। => च+उत्सृजेत्। जलं ध्यायन् => जलम्+ ध्यायन् हरिं पश्चाद्दत्त्वार्घ्यं => हरिम्+ पश्चात्+दत्त्वा+अर्घ्यम्+ पश्चाद्दत्त्वार्घ्यं द्वादशाक्षरम्॥6॥ => पश्चात्+दत्त्वा+अर्घ्यम्+ द्वादशाक्षरम्॥6॥ जप्त्वान्याञ्छतशस्तस्य => जप्त्वा+अन्यान्+शतशः+तस्य दिक्पालपर्यन्तानृषीन् => दिक्पालपर्यन्तान्+ऋषीन् पितृगणानपि॥7॥ => पितृगणान्+अपि॥7॥ स्थावरान्तान्यथावसेत्। => स्थावरान्तानि+अथ+आवसेत्। चाङ्गानि => च+अङ्गानि मन्त्रान्यागगृहं व्रजेत्॥8॥ => मन्त्रान्+यागगृहम्+ व्रजेत्॥8॥ एवमन्यासु => एवम्+अन्यासु स्नानमाचरेत्॥9॥ => स्नानम्+आचरेत्॥9॥ स्नानविधिकथनं नाम => स्नानविधिकथनम्+ नाम द्वाविंशोऽध्यायः॥22॥ => द्वाविंशः+अध्यायः॥22॥ त्रयोविंशोऽध्यायः => त्रयोविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच पूजाविधिं विप्रा => पूजाविधिम्+ विप्राः+ विप्रा यत् => विप्राः+ यत् सर्वमाप्नुयात्। => सर्वम्+आप्नुयात्। प्रक्षालिताङ्घ्रिराचम्य => प्रक्षालिताङ्घ्रिः+आचम्य स्वस्तिकं बद्ध्वा => स्वस्तिकम्+ बद्ध्वा पद्माद्यपरमेव => पद्मादि+अपरम्+एव यं बीजं => यम्+ बीजम्+ बीजं नाभिमध्यस्थं => बीजम्+ नाभिमध्यस्थम्+ नाभिमध्यस्थं धूम्रं => नाभिमध्यस्थम्+ धूम्रम्+ धूम्रं चण्डानिलात्मकम्॥2॥ => धूम्रम्+ चण्डानिलात्मकम्॥2॥ विशेषयेदशेषन्तु => विशेषयेत्+अशेषम्+तु कायात्तु => कायात्+तु क्षौं हृत्पङ्कजमध्यस्थं => क्षौम्+ हृत्पङ्कजमध्यस्थम्+ हृत्पङ्कजमध्यस्थं बीजं => हृत्पङ्कजमध्यस्थम्+ बीजम्+ बीजं तेजोनिधिं => बीजम्+ तेजोनिधिम्+ तेजोनिधिं स्मरन्॥3॥ => तेजोनिधिम्+ स्मरन्॥3॥ अधोर्द्ध्वतिर्यग्गाभिस्तु => अधोर्द्ध्वतिर्यग्गाभिः+तु कल्मषं दहेत्। => कल्मषम्+ दहेत्। शशाङ्काकृतिवद्ध्यायेदम्बरस्थं सुधाम्बुभिः॥4॥ => शशाङ्काकृतिवत्+ध्यायेत्+अम्बरस्थम्+ सुधाम्बुभिः॥4॥ हृत्पद्मव्यापिभिर्द्देहं स्वकमाप्लावयेत्सुधीः। => हृत्पद्मव्यापिभिः+देहम्+ स्वकम्+आप्लावयेत्+सुधीः। स्वकमाप्लावयेत्सुधीः। => स्वकम्+आप्लावयेत्+सुधीः। न्यसेत्तत्त्वं करशुद्धिरथास्त्रकम्। => न्यसेत्+तत्त्वम्+ करशुद्धिः+अथ+अस्त्रकम्। करशुद्धिरथास्त्रकम्। => करशुद्धिः+अथ+अस्त्रकम्। व्यापकं हस्तयोरादौ => व्यापकम्+ हस्तयोः+आदौ हस्तयोरादौ => हस्तयोः+आदौ दक्षिणाङ्गुष्ठतोङ्गकम्॥6॥ => दक्षिणाङ्गुष्ठतः+अङ्गकम्॥6॥ मूलं देहे => मूलम्+ देहे द्वादशाङ्गं न्यसेन्मन्त्रैर्द्विषट्ककैः। => द्वादशाङ्गम्+ न्यसेत्+मन्त्रैः+द्विषट्ककैः। न्यसेन्मन्त्रैर्द्विषट्ककैः। => न्यसेत्+मन्त्रैः+द्विषट्ककैः। हृदयं च => हृदयम्+ च शिरश्चैव => शिरः+च+एव उदरं च => उदरम्+ च पृष्ठं बाहूरुजानुपादकम्। => पृष्ठम्+ बाहूरुजानुपादकम्। मुद्रां दत्त्वा => मुद्राम्+ दत्त्वा स्मरेद् विष्णुं => स्मरेत्+ विष्णुम्+ विष्णुं जप्त्वाष्टशतमर्च्चयेत्॥8॥ => विष्णुम्+ जप्त्वा+अष्टशतम्+अर्च्चयेत्॥8॥ जप्त्वाष्टशतमर्च्चयेत्॥8॥ => जप्त्वा+अष्टशतम्+अर्च्चयेत्॥8॥ वर्द्धनीं न्यस्य => वर्द्धनीम्+ न्यस्य पूजाद्रव्यं तु => पूजाद्रव्यम्+ तु प्रक्षाल्यास्त्रेण => प्रक्षाल्य+अस्त्रेण चार्घ्येण => च+अर्घ्येण चैतन्यं सर्व्वगं => चैतन्यम्+ सर्व्वगम्+ सर्व्वगं ज्योतिरष्टजप्तेन => सर्व्वगम्+ ज्योतिः+अष्टजप्तेन ज्योतिरष्टजप्तेन => ज्योतिः+अष्टजप्तेन हरिं परे॥10॥ => हरिम्+ परे॥10॥ धर्मं ज्ञानं => धर्मम्+ ज्ञानम्+ ज्ञानं च => ज्ञानम्+ च वैराग्यमैश्वर्य्यं वह्निदिङ्मुखाः। => वैराग्यम्+ऐश्वर्य्यम्+ वह्निदिङ्मुखाः। कूर्मं पीठे => कूर्मम्+ पीठे ह्यनन्तञ्च => हि+अनन्तम्+च यमं सूर्य्यादिमण्डलम्। => यमम्+ सूर्य्यादिमण्डलम्। पूर्वं स्वहृदये => पूर्वम्+ स्वहृदये आवाह्यार्च्चेच्च => आवाह्य+अर्च्चेत्+च अर्घ्यं पाद्यं => अर्घ्यम्+ पाद्यम्+ पाद्यं तथाचामं => पाद्यम्+ तथा+आचामम्+ तथाचामं मधुपर्क्कं => तथा+आचामम्+ मधुपर्क्कम्+ मधुपर्क्कं पुनश्च => मधुपर्क्कम्+ पुनः+च पुनश्च => पुनः+च स्नानं वस्त्रोपवीतञ्च => स्नानम्+ वस्त्रोपवीतम्+च वस्त्रोपवीतञ्च => वस्त्रोपवीतम्+च भूषणं गन्धपुष्पकम्। => भूषणम्+ गन्धपुष्पकम्। यजेदङ्गानि => यजेत्+अङ्गानि परेण्डजम्। => परे+अण्डजम्। चक्रं गदां => चक्रम्+ गदाम्+ गदां सौम्ये => गदाम्+ सौम्ये शङ्खं धनुर्न्यसेत्॥15॥ => शङ्खम्+ धनुः+न्यसेत्॥15॥ धनुर्न्यसेत्॥15॥ => धनुः+न्यसेत्॥15॥ वामतो दक्षे => वामतः+ दक्षे चेषुधी => च+इषुधी खड्गमेव => खड्गम्+एव श्रियं पुष्टिं => श्रियम्+ पुष्टिम्+ पुष्टिं वामेग्रतो => पुष्टिम्+ वामे+अग्रतः+ वामेग्रतो न्यसेत्॥16॥ => वामे+अग्रतः+ न्यसेत्॥16॥ वनमालाञ्च => वनमालाम्+च विष्णुरर्घोवसानतः॥17॥ => विष्णुः+अर्घः+अवसानतः॥17॥ अङ्गैर्बीजेन => अङ्गैः+बीजेन स्तुत्वार्घ्यञ्च => स्तुत्वा+अर्घ्यम्+च विन्यसेद्ध्यात्वा => विन्यसेत्+ध्यात्वा अहं ब्रह्म => अहम्+ ब्रह्म हरिस्त्विति। => हरिः+तु+इति। आगच्छावाहने => आगच्छ+आवाहने योज्यं क्षमस्वेति => योज्यम्+ क्षमस्व+इति क्षमस्वेति => क्षमस्व+इति एवमष्टाक्षराद्यैश्च => एवम्+अष्टाक्षराद्यैः+च पूजां कृत्वा => पूजाम्+ कृत्वा एकमूर्त्त्यर्च्चनं प्रोक्तं => एकमूर्त्त्यर्च्चनम्+ प्रोक्तम्+ प्रोक्तं नवव्यूहार्च्चनं => प्रोक्तम्+ नवव्यूहार्च्चनम्+ नवव्यूहार्च्चनं शृणु॥20॥ => नवव्यूहार्च्चनम्+ शृणु॥20॥ वासुदेवं बलादिकान्। => वासुदेवम्+ बलादिकान्। शरीरेथ => शरीरे+अथ पूर्वादिकं यजेत्। => पूर्वादिकम्+ यजेत्। एकपीठं नवव्यूहं => एकपीठम्+ नवव्यूहम्+ नवव्यूहं नवपीठञ्च => नवव्यूहम्+ नवपीठम्+च नवपीठञ्च => नवपीठम्+च नवव्यूहञ्च => नवव्यूहम्+च इष्टं मध्ये => इष्टम्+ मध्ये वासुदेवञ्च => वासुदेवम्+च आदिमूर्त्यादिपूजाविधिर्नाम => आदिमूर्त्यादिपूजाविधिः+नाम त्रयोविंशोऽध्यायः॥23॥ => त्रयोविंशः+अध्यायः॥23॥ चतुर्विंशोऽध्यायः => चतुर्विंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच अग्निकार्य्यं प्रवक्ष्यामि => अग्निकार्य्यम्+ प्रवक्ष्यामि स्यात्सर्वकामभाक्। => स्यात्+सर्वकामभाक्। चतुरभ्यधिकं विंशमङ्गुलं => चतुरभ्यधिकम्+ विंशम्+अङ्गुलम्+ विंशमङ्गुलं चतुरस्रकम्॥1॥ => विंशम्+अङ्गुलम्+ चतुरस्रकम्॥1॥ क्षेत्रं तावत् => क्षेत्रम्+ तावत् खनेत्समम्। => खनेत्+समम्। चैवाङ्गुलद्वयम्॥2॥ => च+एव+अङ्गुलद्वयम्॥2॥ द्वादशाङ्गुलमुच्छ्रिता। => द्वादशाङ्गुलम्+उच्छ्रिता। द्व्यङ्गुलाथ => द्व्यङ्गुला+अथ योनिर्द्दशाङ्गुला => योनिः+दशाङ्गुला क्रमान्निम्ना => क्रमात्+निम्ना नालं पञ्चदशाङ्गुलायतम्॥5॥ => नालम्+ पञ्चदशाङ्गुलायतम्॥5॥ मूलन्तु => मूलम्+तु त्र्यङ्गुलं योन्या => त्र्यङ्गुलम्+ योन्याः+ योन्या अग्रं => योन्याः+ अग्रम्+ अग्रं तस्याः => अग्रम्+ तस्याः लक्षणञ्चैकहस्तस्य => लक्षणम्+च+एकहस्तस्य द्विगुणं द्विकरादिषु॥6॥ => द्विगुणम्+ द्विकरादिषु॥6॥ एकत्रिमेखलं कुण्डं => एकत्रिमेखलम्+ कुण्डम्+ कुण्डं वर्तुलादि => कुण्डम्+ वर्तुलादि वदाम्यहम्। => वदामि+अहम्। स्थितं सूत्रं => स्थितम्+ सूत्रम्+ सूत्रं कोणे => सूत्रम्+ कोणे यदतिरिच्यते॥7॥ => यत्+अतिरिच्यते॥7॥ तदर्द्धं दिशि => तदर्द्धम्+ दिशि भ्रामितं वर्त्तुलं => भ्रामितम्+ वर्त्तुलम्+ वर्त्तुलं भवेत्। => वर्त्तुलम्+ भवेत्। कुण्डार्द्धं कोणभागार्द्धं => कुण्डार्द्धम्+ कोणभागार्द्धम्+ कोणभागार्द्धं दिशाश्चोत्तरतो => कोणभागार्द्धम्+ दिशाः+च+उत्तरतः+ दिशाश्चोत्तरतो बहिः॥8॥ => दिशाः+च+उत्तरतः+ बहिः॥8॥ पूर्वपश्चिमतो यत्नाल्लाञ्छयित्वा => पूर्वपश्चिमतः+ यत्नात्+लाञ्छयित्वा यत्नाल्लाञ्छयित्वा => यत्नात्+लाञ्छयित्वा भ्रामितं कुण्डमर्द्धचन्द्रं => भ्रामितम्+ कुण्डम्+अर्द्धचन्द्रम्+ कुण्डमर्द्धचन्द्रं भवेत् => कुण्डम्+अर्द्धचन्द्रम्+ भवेत् स्युर्मेखलानान्तु => स्युः+मेखलानाम्+तु बाहुदण्डप्रमाणन्तु => बाहुदण्डप्रमाणम्+तु होमार्थं कारयेत् => होमार्थम्+ कारयेत् सप्तपञ्चाङ्गुलं वापि => सप्तपञ्चाङ्गुलम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि चतुरस्रन्तु => चतुरस्रम्+तु भवेद्गर्त्तं मध्ये => भवेत्+गर्त्तम्+ मध्ये वृत्तं सुशोभनम्॥11॥ => वृत्तम्+ सुशोभनम्॥11॥ तिर्य्यगूर्ध्वं समं => तिर्य्यक्+ऊर्ध्वम्+ समम्+ समं खाताद्बहिरर्द्धन्तु => समम्+ खातात्+बहिः+अर्द्धम्+तु खाताद्बहिरर्द्धन्तु => खातात्+बहिः+अर्द्धम्+तु चतुर्थांशं शेषार्द्धार्द्धं => चतुर्थांशम्+ शेषार्द्धार्द्धम्+ शेषार्द्धार्द्धं तथान्ततः॥12॥ => शेषार्द्धार्द्धम्+ तथा+अन्ततः॥12॥ तथान्ततः॥12॥ => तथा+अन्ततः॥12॥ मेखलां रम्यां => मेखलाम्+ रम्याम्+ रम्यां शेषार्द्धेन => रम्याम्+ शेषार्द्धेन कण्ठं त्रिभागविस्तारम् => कण्ठम्+ त्रिभागविस्तारम् सार्द्धमङ्गुष्ठकं वा => सार्द्धम्+अङ्गुष्ठकम्+ वा स्यात्तदग्रे => स्यात्+तदग्रे मुखं भवेत्। => मुखम्+ भवेत्। चतुरङ्गुलविस्तारं पञ्चाङ्गुलमथापि => चतुरङ्गुलविस्तारम्+ पञ्चाङ्गुलम्+अथ+अपि पञ्चाङ्गुलमथापि => पञ्चाङ्गुलम्+अथ+अपि त्रिकं द्व्यङ्गुलकं => त्रिकम्+ द्व्यङ्गुलकम्+ द्व्यङ्गुलकं तत् => द्व्यङ्गुलकम्+ तत् स्यान्मध्यन्तस्य => स्यात्+मध्यम्+तस्य आयामस्तत्समस्तस्य => आयामः+तत्समः+तस्य सुषिरं कण्ठदेशे => सुषिरम्+ कण्ठदेशे स्याद्विशेद् यावत् => स्यात्+विशेत्+ यावत् शेषकुण्डन्तु => शेषकुण्डम्+तु कर्त्तव्यं यथारुचि => कर्त्तव्यम्+ यथारुचि स्रुवन्तु => स्रुवम्+तु हस्तमात्रं स्याद्दण्डकेन => हस्तमात्रम्+ स्यात्+दण्डकेन स्याद्दण्डकेन => स्यात्+दण्डकेन वटुकं द्व्यङ्गुलं => वटुकम्+ द्व्यङ्गुलम्+ द्व्यङ्गुलं वृत्तं => द्व्यङ्गुलम्+ वृत्तम्+ वृत्तं कर्त्तव्यन्तु => वृत्तम्+ कर्त्तव्यम्+तु कर्त्तव्यन्तु => कर्त्तव्यम्+तु गोपदन्तु => गोपदम्+तु मग्नमल्पपङ्के => मग्नम्+अल्पपङ्के लिखेद्रेखामङ्गुलां वज्रनासिकाम्॥18॥ => लिखेत्+रेखाम्+अङ्गुलाम्+ वज्रनासिकाम्॥18॥ तस्यां रेखे => तस्याम्+ रेखे तिस्रस्तथा => तिस्रः+तथा कुर्य्याद्दक्षिणादिक्रमेण => कुर्य्यात्+दक्षिणादिक्रमेण एवमुल्लिख्य => एवम्+उल्लिख्य चाभ्युक्ष्य => च+अभ्युक्ष्य विष्टरं कल्पयेत्तेन => विष्टरम्+ कल्पयेत्+तेन कल्पयेत्तेन => कल्पयेत्+तेन शक्तिन्तु => शक्तिम्+तु मूर्तिमतीं क्षिपेदग्निं => मूर्तिमतीम्+ क्षिपेत्+अग्निम्+ क्षिपेदग्निं हरिं => क्षिपेत्+अग्निम्+ हरिम्+ हरिं स्मरन्। => हरिम्+ स्मरन्। समिधो दत्त्वा => समिधः+ दत्त्वा दर्ब्भैस्त्रिधा => दर्ब्भैः+त्रिधा आसादयेदिध्मवह्नी => आसादयेत्+इध्मवह्नी कुशाज्यञ्च => कुशाज्यम्+च प्रोक्षणीञ्च => प्रोक्षणीम्+च गृहीत्वापूर्य्य => गृहीत्वा+आपूर्य्य प्राङ्नीत्वा => प्राक्+नीत्वा प्रोक्षणीपात्रं ज्योतिरग्रे => प्रोक्षणीपात्रम्+ ज्योतिरग्रे तदद्भिस्त्रिश्च => तदद्भिः+त्रिः+च इध्मं विन्यस्य => इध्मम्+ विन्यस्य चाग्रतः। => च+अग्रतः। प्रणीतायां सपुष्पायां => प्रणीतायाम्+ सपुष्पायाम्+ सपुष्पायां विष्णुं => सपुष्पायाम्+ विष्णुम्+ विष्णुं ध्यात्वोत्तरेण => विष्णुम्+ ध्यात्वा+उत्तरेण ध्यात्वोत्तरेण => ध्यात्वा+उत्तरेण आज्यस्थालीमथाज्येन => आज्यस्थालीम्+अथ+आज्येन सम्पूर्याग्रे => सम्पूर्य+अग्रे सम्प्लवोत्पवनाभ्यान्तु => सम्प्लवोत्पवनाभ्याम्+तु कुर्य्यादाज्यस्य => कुर्य्यात्+आज्यस्य ताभ्यामुत्तानपाणिभ्यामङ्गुष्ठानामिकेन => ताभ्याम्+उत्तानपाणिभ्याम्+अङ्गुष्ठानामिकेन आज्यं तयोस्तु => आज्यम्+ तयोः+तु तयोस्तु => तयोः+तु द्विर्नीत्वा => द्विः+नीत्वा त्रिरवाङ्क्षिपेत्। => त्रिः+अवाङ्+क्षिपेत्। चापि => च+अपि ताभ्यां प्रक्षिप्य => ताभ्याम्+ प्रक्षिप्य चैव => च+एव प्रणवेनैव => प्रणवेन+एव पश्चाद्धोमं समाचरेत्। => पश्चात्+होमम्+ समाचरेत्। नामान्तं व्रतबन्धान्तं => नामान्तम्+ व्रतबन्धान्तम्+ व्रतबन्धान्तं समावर्त्तावसानकम्। => व्रतबन्धान्तम्+ समावर्त्तावसानकम्। अधिकारावसानं वा => अधिकारावसानम्+ वा कुर्य्यादङ्गानुसारतः॥31॥ => कुर्य्यात्+अङ्गानुसारतः॥31॥ प्रणवेनोपचारन्तु => प्रणवेन+उपचारम्+तु कुर्यात्सर्वत्र => कुर्यात्+सर्वत्र अङ्गैर्होमस्तु => अङ्गैः+होमः+तु कर्त्तव्यो यथावित्तानुसारतः॥32॥ => कर्त्तव्यः+ यथावित्तानुसारतः॥32॥ गर्भाधानन्तु => गर्भाधानम्+तु प्रथमं ततः => प्रथमम्+ ततः पुंसवनं स्मृतम्। => पुंसवनम्+ स्मृतम्। सीमन्तोन्नयनं जातकर्म्म => सीमन्तोन्नयनम्+ जातकर्म्म नामान्नप्राशनम्॥33॥ => नाम+अन्नप्राशनम्॥33॥ चूडाकृतिं व्रतबन्धं => चूडाकृतिम्+ व्रतबन्धम्+ व्रतबन्धं वेदव्रतान्यशेषतः। => व्रतबन्धम्+ वेदव्रतानि+अशेषतः। वेदव्रतान्यशेषतः। => वेदव्रतानि+अशेषतः। समावर्त्तनं पत्न्या => समावर्त्तनम्+ पत्न्या योगश्चाथाधिकारकः॥34॥ => योगः+च+अथ+अधिकारकः॥34॥ हृदादिक्रमतो ध्यात्वा => हृदादिक्रमतः+ ध्यात्वा एकैकं कर्म्म => एकैकम्+ कर्म्म अष्टावष्टौ => अष्टौ+अष्टौ पूर्णाहुतिं ततो => पूर्णाहुतिम्+ ततः+ ततो दद्यात् => ततः+ दद्यात् प्लुतं सुस्वरमुच्चरन्॥36॥ => प्लुतम्+ सुस्वरम्+उच्चरन्॥36॥ सुस्वरमुच्चरन्॥36॥ => सुस्वरम्+उच्चरन्॥36॥ विष्णोर्वह्निन्तु => विष्णोः+वह्निम्+तु श्रपयेद्वैष्णवञ्चरुम्। => श्रपयेत्+वैष्णवम्+चरुम्। विष्णुं मन्त्रान् => विष्णुम्+ मन्त्रान् आसनादिक्रमेणैव => आसनादिक्रमेण+एव साङ्गावरणमुत्तमम्। => साङ्गावरणम्+उत्तमम्। देवं सुरोत्तमम्॥38॥ => देवम्+ सुरोत्तमम्॥38॥ आधायेध्ममथाघारावाज्यावग्नीशसंस्थितौ। => आधाय+इध्मम्+अथ+आघारौ+आज्यौ+अग्नीशसंस्थितौ। ततो हुत्वा => ततः+ हुत्वा मध्येथ => मध्ये+अथ जुहुयात्सर्वं मन्त्रानर्च्याक्रमेण => जुहुयात्+सर्वम्+ मन्त्रान्+अर्च्याक्रमेण मन्त्रानर्च्याक्रमेण => मन्त्रान्+अर्च्याक्रमेण तर्पयेन्मूर्त्तेर्द्दशांशेनाङ्गहोमकम्। => तर्पयेत्+मूर्त्तेः+दशांशेन+अङ्गहोमकम्। शतं सहस्रं => शतम्+ सहस्रम्+ सहस्रं वाज्याद्यैः => सहस्रम्+ वा+आज्याद्यैः वाज्याद्यैः => वा+आज्याद्यैः समिद्भिर्वा => समिद्भिः+वा समाप्यार्च्चान्तु => समाप्य+अर्च्चाम्+तु होमान्तां शुचीन् => होमान्ताम्+ शुचीन् शिष्यानुपोषितान्। => शिष्यान्+उपोषितान्। आहूयाग्रे => आहूय+अग्रे निवेश्याथ => निवेश्य+अथ ह्यस्त्रेण => हि+अस्त्रेण शिष्यानात्मनि => शिष्यान्+आत्मनि लिङ्गानुवृत्तञ्चैतन्यं सह => लिङ्गानुवृत्तम्+चैतन्यम्+ सह ततो दहनबीजेन => ततः+ दहनबीजेन सृष्टिं ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥44॥ => सृष्टिम्+ ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥44॥ निर्द्दग्धां सकलां => निर्द्दग्धाम्+ सकलाम्+ सकलां ध्यायेद्भस्मकूटनिभस्थिताम्। => सकलाम्+ ध्यायेत्+भस्मकूटनिभस्थिताम्। ध्यायेद्भस्मकूटनिभस्थिताम्। => ध्यायेत्+भस्मकूटनिभस्थिताम्। प्लावयेद्वारिणा => प्लावयेत्+वारिणा संसारं वाङ्मयं => संसारम्+ वाङ्मयम्+ वाङ्मयं स्मरेत्॥45॥ => वाङ्मयम्+ स्मरेत्॥45॥ शक्तिं न्यसेत् => शक्तिम्+ न्यसेत् पार्थिवीं बीजसञ्ज्ञिकाम्। => पार्थिवीम्+ बीजसञ्ज्ञिकाम्। संवृतं पार्थिवं => संवृतम्+ पार्थिवम्+ पार्थिवं शुभम्॥46॥ => पार्थिवम्+ शुभम्॥46॥ अण्डन्तदुद्भवन्ध्यायेत्तदाधारन्तदात्मकम्। => अण्डम्+तदुद्भवम्+ध्यायेत्+तदाधारम्+तदात्मकम्। चिन्तयेन्मूर्तिं पौरुषीं => चिन्तयेत्+मूर्तिम्+ पौरुषीम्+ पौरुषीं प्रणवात्मिकाम्॥47॥ => पौरुषीम्+ प्रणवात्मिकाम्॥47॥ लिङ्गं सङ्क्रामयेत् => लिङ्गम्+ सङ्क्रामयेत् पश्चादात्मस्थं पूर्वसंस्कृतम्। => पश्चात्+आत्मस्थम्+ पूर्वसंस्कृतम्। विभक्तेन्द्रियसंस्थानं क्रमाद् => विभक्तेन्द्रियसंस्थानम्+ क्रमात्+ क्रमाद् वृद्धं => क्रमात्+ वृद्धम्+ वृद्धं विचिन्तयेत्॥48॥ => वृद्धम्+ विचिन्तयेत्॥48॥ ततोण्डमब्दमेकं तु => ततः+अण्डम्+अब्दम्+एकम्+ तु तयोर्म्मध्ये => तयोः+मध्ये जातं ध्यात्वा => जातम्+ ध्यात्वा मन्त्रात्मकतनुं कृत्वा => मन्त्रात्मकतनुम्+ कृत्वा यथान्यासं पुरोदितम्॥50॥ => यथान्यासम्+ पुरा+उदितम्॥50॥ पुरोदितम्॥50॥ => पुरा+उदितम्॥50॥ विष्णुहस्तं ततो => विष्णुहस्तम्+ ततः+ ततो मूर्ध्नि => ततः+ मूर्ध्नि एवमेकं बहून् => एवम्+एकम्+ बहून् वापि => वा+अपि सदनेनाहतेन => सदनेन+आहतेन कृतपूजो गुरुः => कृतपूजः+ गुरुः प्राङ्मुखानुपवेशयेत्॥53॥ => प्राङ्मुखान्+उपवेशयेत्॥53॥ अर्च्चयेयुश्च => अर्च्चयेयुः+च तेष्वेवम्प्रसूता => तेषु+एवम्+प्रसूता पुष्पाञ्जलिं तत्र => पुष्पाञ्जलिम्+ तत्र पुष्पादिभिरनन्तरम्॥54॥ => पुष्पादिभिः+अनन्तरम्॥54॥ अमन्त्रमर्च्चनं कृत्वा => अमन्त्रम्+अर्च्चनम्+ कृत्वा पादार्च्चनन्ततः। => पादार्च्चनम्+ततः। दक्षिणां दद्यात् => दक्षिणाम्+ दद्यात् सर्वस्वं चार्द्धमेव => सर्वस्वम्+ च+अर्द्धम्+एव चार्द्धमेव => च+अर्द्धम्+एव संशिक्षयेच्छिष्यान् => संशिक्षयेत्+शिष्यान् पूज्यो नामभिर्हरिः। => पूज्यः+ नामभिः+हरिः। नामभिर्हरिः। => नामभिः+हरिः। विष्वक्सेनं यजेदीशं => विष्वक्सेनम्+ यजेत्+ईशम्+ यजेदीशं शङ्खचक्रगदाधरम्॥56॥ => यजेत्+ईशम्+ शङ्खचक्रगदाधरम्॥56॥ तज्जपन्तञ्च => तज्जपन्तम्+च मण्डलस्थं विसर्जयेत्॥57॥ => मण्डलस्थम्+ विसर्जयेत्॥57॥ विष्णुनिर्म्माल्यमखिलं विष्वक्सेनाय => विष्णुनिर्म्माल्यम्+अखिलम्+ विष्वक्सेनाय चार्पयेत्। => च+अर्पयेत्। प्रणीताभिस्तथात्मानमभिषिच्य => प्रणीताभिः+तथा+आत्मानम्+अभिषिच्य वह्निमात्मनि => वह्निम्+आत्मनि विष्वक्सेनं विसर्जयेत्। => विष्वक्सेनम्+ विसर्जयेत्। सर्वमाप्नोति => सर्वम्+आप्नोति मुमुक्षुर्ल्लीयते => मुमुक्षुः+लीयते अग्निकार्य्यादिकथनं नाम => अग्निकार्य्यादिकथनम्+ नाम चतुर्विंशोऽध्यायः॥24॥ => चतुर्विंशः+अध्यायः॥24॥ पञ्चविंशोऽध्यायः => पञ्चविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच वासुदेवादिमन्त्राणां पूज्यानां => वासुदेवादिमन्त्राणाम्+ पूज्यानाम्+ पूज्यानां लक्षणं => पूज्यानाम्+ लक्षणम्+ लक्षणं वदे। => लक्षणम्+ वदे। प्रद्युम्नश्चानिरुद्धकः॥1॥ => प्रद्युम्नः+च+अनिरुद्धकः॥1॥ नमो भगवते => नमः+ भगवते चादौ => च+आदौ अं अः => अम्+ अः ओङ्काराद्या नमोन्ताश्च => ओङ्काराद्याः+ नमोन्ताः+च नमोन्ताश्च => नमोन्ताः+च नमो नारायणस्ततः॥2॥ => नमः+ नारायणः+ततः॥2॥ नारायणस्ततः॥2॥ => नारायणः+ततः॥2॥ ओं तत् => ओम्+ तत् सद् ब्रह्मणे => सत्+ ब्रह्मणे चैव => च+एव ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो विष्णवे => नमः+ विष्णवे ओं क्षौः => ओम्+ क्षौः ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो भगवते => नमः+ भगवते ओं भूर्नमो => ओम्+ भूः+नमः+ भूर्नमो भगवते => भूः+नमः+ भगवते जपारुणहरिद्राभा नीलश्यामललोहिताः॥4॥ => जपारुणहरिद्राभाः+ नीलश्यामललोहिताः॥4॥ मेघाग्निमधुपिङ्गाभा वल्लभा => मेघाग्निमधुपिङ्गाभाः+ वल्लभाः+ वल्लभा नव => वल्लभाः+ नव स्वरबीजानां स्वनामान्तैर्यथाक्रमम्॥5॥ => स्वरबीजानाम्+ स्वनामान्तैः+यथाक्रमम्॥5॥ स्वनामान्तैर्यथाक्रमम्॥5॥ => स्वनामान्तैः+यथाक्रमम्॥5॥ विभक्तैस्तन्त्रवेदिभिः। => विभक्तैः+तन्त्रवेदिभिः। तेषां लक्षणमन्यथा॥6॥ => तेषाम्+ लक्षणम्+अन्यथा॥6॥ लक्षणमन्यथा॥6॥ => लक्षणम्+अन्यथा॥6॥ दीर्घस्वरैस्तु => दीर्घस्वरैः+तु उपाङ्गानीति => उपाङ्गानि+इति बीजमुत्तमम्। => बीजम्+उत्तमम्। दीर्घैर्ह्रस्वैश्च => दीर्घैः+ह्रस्वैः+च संयुक्तं साङ्गोपाङ्गं => संयुक्तम्+ साङ्गोपाङ्गम्+ साङ्गोपाङ्गं स्वरैः => साङ्गोपाङ्गम्+ स्वरैः व्यञ्जनानां क्रमो => व्यञ्जनानाम्+ क्रमः+ क्रमो ह्येष => क्रमः+ हि+एषः+ ह्येष हृदयादिप्रक्लृप्तये। => हि+एषः+ हृदयादिप्रक्लृप्तये। स्वनामान्तैर्विभक्तान्यङ्गनामभिः॥9॥ => स्वनामान्तैः+विभक्तानि+अङ्गनामभिः॥9॥ हृदयञ्च => हृदयम्+च शिरश्चूडा => शिरः+चूडा कवचं नेत्रमस्तकम्। => कवचम्+ नेत्रमस्तकम्। बीजानां मूलस्य => बीजानाम्+ मूलस्य हृच्छिरश्च => हृत्+शिरः+च चैव => च+एव तथोदरम्। => तथा+उदरम्। पृष्ठबाहूरुजानूँश्च => पृष्ठबाहूरुजानून्+च क्रमान्न्यसेत्॥12॥ => क्रमात्+न्यसेत्॥12॥ कं टं => कम्+ टम्+ टं पं => टम्+ पम्+ पं शं => पम्+ शम्+ शं वैनतेयः => शम्+ वैनतेयः खं ठं => खम्+ ठम्+ ठं फं => ठम्+ फम्+ फं षं => फम्+ षम्+ षं गदामनुः। => षम्+ गदाम्+अनुः। गदामनुः। => गदाम्+अनुः। गं डं => गम्+ डम्+ डं बं => डम्+ बम्+ बं सं => बम्+ सम्+ सं पुष्टिमन्त्रो => सम्+ पुष्टिमन्त्रः+ पुष्टिमन्त्रो घं => पुष्टिमन्त्रः+ घम्+ घं ढं => घम्+ ढम्+ ढं भं => ढम्+ भम्+ भं हं => भम्+ हम्+ हं श्रियै => हम्+ श्रियै वं शं => वम्+ शम्+ शं मं => शम्+ मम्+ मं क्षं => मम्+ क्षम्+ क्षं पाञ्चजन्यं => क्षम्+ पाञ्चजन्यम्+ पाञ्चजन्यं छं => पाञ्चजन्यम्+ छम्+ छं तं => छम्+ तम्+ तं पं => तम्+ पम्+ पं कौस्तुभाय => पम्+ कौस्तुभाय जं खं => जम्+ खम्+ खं वं => खम्+ वम्+ वं सुदर्शनाय => वम्+ सुदर्शनाय सं वं => सम्+ वम्+ वं दं => वम्+ दम्+ दं चं => दम्+ चम्+ चं लम्॥14॥ => चम्+ लम्॥14॥ ओं धं => ओम्+ धम्+ धं वं => धम्+ वम्+ वं वनमालायै => वम्+ वनमालायै निर्बीजपदमन्त्राणां पदैरङ्गानि => निर्बीजपदमन्त्राणाम्+ पदैः+अङ्गानि पदैरङ्गानि => पदैः+अङ्गानि जात्यन्तैर्नामसंयुक्तैर्हृदयादीनि => जात्यन्तैः+नामसंयुक्तैः+हृदयादीनि प्रणवं हृदयादीनि => प्रणवम्+ हृदयादीनि प्रणवं हृदयं => प्रणवम्+ हृदयम्+ हृदयं पूर्वं => हृदयम्+ पूर्वम्+ पूर्वं परायेति => पूर्वम्+ पराय+इति परायेति => पराय+इति नाम्नात्मना => नाम्ना+आत्मना अस्त्रं नामान्तकं => अस्त्रम्+ नामान्तकम्+ नामान्तकं भवेत्॥17॥ => नामान्तकम्+ भवेत्॥17॥ ओं परास्त्रादिस्वनामात्मा => ओम्+ परास्त्रादिस्वनामात्मा चतुर्थ्यन्तो नमोन्तकः। => चतुर्थ्यन्तः+ नमोन्तकः। एकव्यूहादिषड्विंशव्यूहात्तस्यात्मनो मनुः॥18॥ => एकव्यूहादिषड्विंशव्यूहात्+तस्य+आत्मनः+ मनुः॥18॥ प्रकृतिं देहकेर्च्चयेत्। => प्रकृतिम्+ देहके+अर्च्चयेत्। देहकेर्च्चयेत्। => देहके+अर्च्चयेत्। ओं परायाग्न्यात्मने => ओम्+ पराय+अग्न्यात्मने परायाग्न्यात्मने => पराय+अग्न्यात्मने चैव => च+एव अग्निं त्रिमूर्त्तौ => अग्निम्+ त्रिमूर्त्तौ व्यापकं करदेहयोः॥20॥ => व्यापकम्+ करदेहयोः॥20॥ तनावेष त्रिव्यूहे => तनौ+एषः+ त्रिव्यूहे ऋग्वेदं व्यापकं => ऋग्वेदम्+ व्यापकम्+ व्यापकं हस्ते => व्यापकम्+ हस्ते यजुर्न्यसेत्। => यजुः+न्यसेत्। तलद्वयेथर्वरूपं शिरोहृच्चरणान्तकः॥22॥ => तलद्वये+अथर्वरूपम्+ शिरोहृच्चरणान्तकः॥22॥ आकाशं व्यापकं => आकाशम्+ व्यापकम्+ व्यापकं न्यस्य => व्यापकम्+ न्यस्य वायुर्ज्योतिर्जलं पृथ्वी => वायुः+ज्योतिः+जलम्+ पृथ्वी श्रोत्रन्त्वग्दृग्जिह्वा => श्रोत्रम्+त्वक्+दृक्+जिह्वा घ्राणं षड्व्यूह => घ्राणम्+ षड्व्यूहः+ षड्व्यूह ईरितः॥24॥ => षड्व्यूहः+ ईरितः॥24॥ व्यापकं मानसं => व्यापकम्+ मानसम्+ मानसं न्यस्य => मानसम्+ न्यस्य ततोङ्गुष्ठादितः => ततः+अङ्गुष्ठादितः आदिमूर्त्तिस्तु => आदिमूर्त्तिः+तु व्यापको जीवसञ्ज्ञितः। => व्यापकः+ जीवसञ्ज्ञितः। भूर्भुवःस्वर्म्महर्ज्जनस्तपः => भूः+भुवः+स्वः+महः+जनः+तपः सत्यञ्च => सत्यम्+च न्यसेदाद्यमङ्गुष्ठादिक्रमेण => न्यसेत्+आद्यम्+अङ्गुष्ठादिक्रमेण सप्तमश्च => सप्तमः+च लोकेशो देहके => लोकेशः+ देहके अग्निष्टोमस्तथोक्तस्तु => अग्निष्टोमः+तथा+उक्तः+तु अतिरात्राप्तोर्यामश्च => अतिरात्राप्तोर्यामः+च धीरहं मनः => धीः+अहम्+ मनः शब्दश्च => शब्दः+च स्पर्शरूपरसास्तत॥29॥ => स्पर्शरूपरसाः+तत॥29॥ गन्धो बुद्धिर्व्यापकं => गन्धः+ बुद्धिः+व्यापकम्+ बुद्धिर्व्यापकं तु => बुद्धिः+व्यापकम्+ तु न्यसेदन्त्यौ => न्यसेत्+अन्त्यौ जीवो बुद्धिरहङ्कारो => जीवः+ बुद्धिः+अहङ्कारः+ बुद्धिरहङ्कारो मनः => बुद्धिः+अहङ्कारः+ मनः शब्दो गुणोनिलः॥31॥ => शब्दः+ गुणः+अनिलः॥31॥ गुणोनिलः॥31॥ => गुणः+अनिलः॥31॥ रूपं रसो => रूपम्+ रसः+ रसो नवात्मायं => रसः+ नवात्मा+अयम्+ नवात्मायं जीवः => नवात्मा+अयम्+ जीवः तर्जन्यादिक्रमाच्छेषं यावद्वामप्रदेशिनीम्॥32॥ => तर्जन्यादिक्रमात्+शेषम्+ यावत्+वामप्रदेशिनीम्॥32॥ यावद्वामप्रदेशिनीम्॥32॥ => यावत्+वामप्रदेशिनीम्॥32॥ पादयोश्च => पादयोः+च दशात्मायम् => दशात्मा+अयम् इन्द्रो व्यापी => इन्द्रः+ व्यापी वह्निस्तर्जन्यादौ => वह्निः+तर्जन्यादौ पादयोरेकादशात्मा => पादयोः+एकादशात्मा श्रोत्रं त्वगेव => श्रोत्रम्+ त्वक्+एव त्वगेव => त्वक्+एव चक्षुर्जिह्वा => चक्षुः+जिह्वा घ्राणं वाक्पाण्यङ्घ्रिश्च => घ्राणम्+ वाक्पाण्यङ्घ्रिः+च वाक्पाण्यङ्घ्रिश्च => वाक्पाण्यङ्घ्रिः+च उपस्थं मानसो => उपस्थम्+ मानसः+ मानसो व्यापी => मानसः+ व्यापी श्रोत्रमङ्गुष्ठकद्वये। => श्रोत्रम्+अङ्गुष्ठकद्वये। तर्जन्यादिक्रमादष्टौ => तर्जन्यादिक्रमात्+अष्टौ अतिरिक्तं तलद्वये॥36॥ => अतिरिक्तम्+ तलद्वये॥36॥ उत्तमाङ्गललाटास्यहृन्नाभावथ => उत्तमाङ्गललाटास्यहृन्नाभौ+अथ विष्णुर्म्मधुहरश्चैव => विष्णुः+मधुहरः+च+एव श्रीधरोथ => श्रीधरः+अथ पद्मनाभस्तथैव => पद्मनाभः+तथा+एव केशवश्च => केशवः+च नारायणस्ततः => नारायणः+ततः माधवश्चाथ => माधवः+च+अथ गोविन्दो विष्णुं => गोविन्दः+ विष्णुम्+ विष्णुं वै => विष्णुम्+ वै व्यापकं न्यसेत्॥39॥ => व्यापकम्+ न्यसेत्॥39॥ शिखरकट्याञ्च => शिखरकट्याम्+च षड्विंशव्यूहकस्तथा। => षड्विंशव्यूहकः+तथा। पुरुषो धीरहङ्कारो => पुरुषः+ धीः+अहङ्कारः+ धीरहङ्कारो मनश्चित्तञ्च => धीः+अहङ्कारः+ मनः+चित्तम्+च मनश्चित्तञ्च => मनः+चित्तम्+च स्पर्शो रसो => स्पर्शः+ रसः+ रसो रूपं => रसः+ रूपम्+ रूपं गन्धः => रूपम्+ गन्धः श्रोत्रं त्वचस्तथा। => श्रोत्रम्+ त्वचः+तथा। त्वचस्तथा। => त्वचः+तथा। चक्षुर्जिह्वा => चक्षुः+जिह्वा वाक्पाण्यङ्घ्रिश्च => वाक्पाण्यङ्घ्रिः+च उपस्थो भूर्जलन्तेजो => उपस्थः+ भूः+जलम्+तेजः+ भूर्जलन्तेजो वायुराकाशमेव => भूः+जलम्+तेजः+ वायुः+आकाशम्+एव वायुराकाशमेव => वायुः+आकाशम्+एव पुरुषं व्यापकं => पुरुषम्+ व्यापकम्+ व्यापकं न्यस्य => व्यापकम्+ न्यस्य शिरस्यथ => शिरसि+अथ जान्वोरुपस्थे => जान्वोः+उपस्थे परश्च => परः+च पूर्ववत्परम्॥45॥ => पूर्ववत्+परम्॥45॥ मण्डलेऽब्जे => मण्डले+अब्जे प्रकृतिं पूजयेद्बुधः। => प्रकृतिम्+ पूजयेत्+बुधः। पूजयेद्बुधः। => पूजयेत्+बुधः। अस्त्रमग्न्यादिकोणेषु => अस्त्रम्+अग्न्यादिकोणेषु दिक्पालांश्च => दिक्पालान्+च विधिस्त्वन्यः => विधिः+तु+अन्यः त्रिव्यूहेग्निश्च => त्रिव्यूहे+अग्निः+च पूर्वादिदिग्बलावासो राज्यादिभिरलङ्कृतः। => पूर्वादिदिग्बलावासः+ राज्यादिभिः+अलङ्कृतः। राज्यादिभिरलङ्कृतः। => राज्यादिभिः+अलङ्कृतः। कर्णिकायां नाभसश्च => कर्णिकायाम्+ नाभसः+च नाभसश्च => नाभसः+च विश्वरूपं सर्वस्थित्यै => विश्वरूपम्+ सर्वस्थित्यै यजेद्राज्यजयाय => यजेत्+राज्यजयाय समायुक्तमङ्गैरपि => समायुक्तम्+अङ्गैः+अपि गरुडाद्यैस्तथेन्द्राद्यैः => गरुडाद्यैः+तथा+इन्द्राद्यैः कामानवाप्नुयात्। => कामान्+अवाप्नुयात्। विष्वक्सेनं यजेन्नाम्ना => विष्वक्सेनम्+ यजेत्+नाम्ना यजेन्नाम्ना => यजेत्+नाम्ना बीजं व्योमसंस्थितम्॥50॥ => बीजम्+ व्योमसंस्थितम्॥50॥ मन्त्रप्रदर्शनं नाम => मन्त्रप्रदर्शनम्+ नाम पञ्चविंशोऽध्यायः॥25॥ => पञ्चविंशः+अध्यायः॥25॥ षड्विंशोऽध्यायः => षड्विंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच मुद्राणां लक्षणं => मुद्राणाम्+ लक्षणम्+ लक्षणं वक्ष्ये => लक्षणम्+ वक्ष्ये ऊर्द्ध्वाङ्गुष्ठो वाममुष्टिर्द्दक्षिणाङ्गुष्ठबन्धनम्। => ऊर्द्ध्वाङ्गुष्ठः+ वाममुष्टिः+दक्षिणाङ्गुष्ठबन्धनम्। वाममुष्टिर्द्दक्षिणाङ्गुष्ठबन्धनम्। => वाममुष्टिः+दक्षिणाङ्गुष्ठबन्धनम्। चाङ्गुष्ठो यस्य => च+अङ्गुष्ठः+ यस्य चोर्द्ध्वे => च+ऊर्द्ध्वे साधारणा व्यूहे => साधारणाः+ व्यूहे अथासाधारणा इमाः। => अथ+असाधारणाः+ इमाः। मुद्रा यथाक्रमम्॥3॥ => मुद्राः+ यथाक्रमम्॥3॥ अष्टानां पूर्व्वबीजानां => अष्टानाम्+ पूर्व्वबीजानाम्+ पूर्व्वबीजानां क्रमशस्त्ववधारयेत्। => पूर्व्वबीजानाम्+ क्रमशः+तु+अवधारयेत्। क्रमशस्त्ववधारयेत्। => क्रमशः+तु+अवधारयेत्। कनिष्ठान्तं नामयित्वाङ्गुलित्रयम्॥4॥ => कनिष्ठान्तम्+ नामयित्वा+अङ्गुलित्रयम्॥4॥ नामयित्वाङ्गुलित्रयम्॥4॥ => नामयित्वा+अङ्गुलित्रयम्॥4॥ ऊर्द्ध्वं कृत्वा => ऊर्द्ध्वम्+ कृत्वा सम्मुखञ्च => सम्मुखम्+च वामहस्तमथोत्तानं कृत्वार्द्धं => वामहस्तम्+अथ+उत्तानम्+ कृत्वा+अर्द्धम्+ कृत्वार्द्धं नामयेच्छनैः॥5॥ => कृत्वा+अर्द्धम्+ नामयेत्+शनैः॥5॥ नामयेच्छनैः॥5॥ => नामयेत्+शनैः॥5॥ अङ्गानाञ्च => अङ्गानाम्+च क्रमादिमाः। => क्रमात्+इमाः। एकैकां मोचयेद् => एकैकाम्+ मोचयेत्+ मोचयेद् बद्ध्वा => मोचयेत्+ बद्ध्वा तथाङ्गुलीम्॥6॥ => तथा+अङ्गुलीम्॥6॥ पूर्वमुद्रां दक्षिणेप्येवमेव => पूर्वमुद्राम्+ दक्षिणे+अपि+एवम्+एव दक्षिणेप्येवमेव => दक्षिणे+अपि+एवम्+एव ऊर्ध्वाङ्गुष्ठो वाममुष्टिर्मुद्रासिद्धिस्ततो => ऊर्ध्वाङ्गुष्ठः+ वाममुष्टिः+मुद्रासिद्धिः+ततः+ वाममुष्टिर्मुद्रासिद्धिस्ततो भवेत्॥7॥ => वाममुष्टिः+मुद्रासिद्धिः+ततः+ भवेत्॥7॥ मुद्राप्रदर्शनं नाम => मुद्राप्रदर्शनम्+ नाम षड्विंशोऽध्यायः॥26॥ => षड्विंशः+अध्यायः॥26॥ सप्तविंशोऽध्यायः => सप्तविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच दीक्षां सर्वदाञ्च => दीक्षाम्+ सर्वदाम्+च सर्वदाञ्च => सर्वदाम्+च मण्डलेब्जे => मण्डले+अब्जे हरिं यजेत्। => हरिम्+ यजेत्। दशम्यामुपसंहृत्य => दशम्याम्+उपसंहृत्य यागद्रव्यं समस्तकम्॥1॥ => यागद्रव्यम्+ समस्तकम्॥1॥ सर्षपांस्तु => सर्षपान्+तु शक्तिं सर्वात्मिकां => शक्तिम्+ सर्वात्मिकाम्+ सर्वात्मिकां तत्र => सर्वात्मिकाम्+ तत्र सर्व्वौषधिं समाहृत्य => सर्व्वौषधिम्+ समाहृत्य विकिरानभिमन्त्रयेत्॥3॥ => विकिरान्+अभिमन्त्रयेत्॥3॥ शतवारं शुभे => शतवारम्+ शुभे पञ्चगव्यन्तु => पञ्चगव्यम्+तु पञ्चभिर्मूलमूर्तिभिः॥4॥ => पञ्चभिः+मूलमूर्तिभिः॥4॥ कुशाग्रैस्तेन => कुशाग्रैः+तेन तां भुवम्। => ताम्+ भुवम्। विकिरान्वासुदेवेन => विकिरान्+वासुदेवेन क्षिपेदुत्तानपाणिना॥5॥ => क्षिपेत्+उत्तानपाणिना॥5॥ पूर्वमुखस्तिष्ठन् => पूर्वमुखः+तिष्ठन् विष्णुं तथा => विष्णुम्+ तथा साङ्गं विष्णुं => साङ्गम्+ विष्णुम्+ विष्णुं प्रपूजयेत्॥6॥ => विष्णुम्+ प्रपूजयेत्॥6॥ शतवारं मन्त्रयित्वा => शतवारम्+ मन्त्रयित्वा त्वस्त्रेणैव => तु+अस्त्रेण+एव ईशानान्तं नयेच्च => ईशानान्तम्+ नयेत्+च नयेच्च => नयेत्+च कलशं पृष्ठतो => कलशम्+ पृष्ठतः+ पृष्ठतो नीत्वा => पृष्ठतः+ नीत्वा स्थापयेद्विकिरोपरि। => स्थापयेत्+विकिरोपरि। कुम्भेशं कर्करीं => कुम्भेशम्+ कर्करीम्+ कर्करीं यजेत्॥8॥ => कर्करीम्+ यजेत्॥8॥ सवस्त्रं पञ्चरत्नाढ्यं => सवस्त्रम्+ पञ्चरत्नाढ्यम्+ पञ्चरत्नाढ्यं स्थण्डिले => पञ्चरत्नाढ्यम्+ स्थण्डिले पूजयेद्धरिम्। => पूजयेत्+हरिम्। अग्नावपि => अग्नौ+अपि विलिप्यान्तः => विलिप्य+अन्तः उखामाज्येन => उखाम्+आज्येन तण्डुलानाज्यसंसृष्टान् => तण्डुलान्+आज्यसंसृष्टान् सङ्घट्टयेच्छनैः। => सङ्घट्टयेत्+शनैः। पक्वमुत्तारयेत् => पक्वम्+उत्तारयेत् पश्चादनिरुद्धेन => पश्चात्+अनिरुद्धेन प्रक्ष्याल्यालिप्य => प्रक्ष्याल्य+आलिप्य कुर्य्यादूर्ध्वपुण्ड्रं तु => कुर्य्यात्+ऊर्ध्वपुण्ड्रम्+ तु चरुमेवं सुसंस्कृतम्॥13॥ => चरुम्+एवम्+ सुसंस्कृतम्॥13॥ भागमेकं तु => भागम्+एकम्+ तु प्रदद्यादाहुतित्रयम्॥14॥ => प्रदद्यात्+आहुतित्रयम्॥14॥ चतुर्थं तु => चतुर्थम्+ तु गुरुरद्याद्विशुद्धये। => गुरुः+अद्यात्+विशुद्धये। दन्तकाष्ठं भक्षयित्वा => दन्तकाष्ठम्+ भक्षयित्वा मुखं पतितमुत्तमम्॥16॥ => मुखम्+ पतितम्+उत्तमम्॥16॥ पतितमुत्तमम्॥16॥ => पतितम्+उत्तमम्॥16॥ शुभं सिंहशतं => शुभम्+ सिंहशतम्+ सिंहशतं हुत्वा => सिंहशतम्+ हुत्वा आचम्याथ => आचम्य+अथ पूजागारं न्यसेन्मन्त्री => पूजागारम्+ न्यसेत्+मन्त्री न्यसेन्मन्त्री => न्यसेत्+मन्त्री प्राच्यां विष्णुं => प्राच्याम्+ विष्णुम्+ विष्णुं प्रदक्षिणम्॥17॥ => विष्णुम्+ प्रदक्षिणम्॥17॥ संसारार्णवमग्नानां पशूनां => संसारार्णवमग्नानाम्+ पशूनाम्+ पशूनां पाशमुक्तये। => पशूनाम्+ पाशमुक्तये। त्वमेव => त्वम्+एव शरणं देव => शरणम्+ देव त्वं भक्तवत्सल॥18॥ => त्वम्+ भक्तवत्सल॥18॥ देवदेवानुजानीहि => देवदेव+अनुजानीहि पाशितान्मोचयिष्यामि => पाशितान्+मोचयिष्यामि पशूनिमान्॥19॥ => पशून्+इमान्॥19॥ देवेशं सम्प्रविश्य => देवेशम्+ सम्प्रविश्य पशूंस्ततः। => पशून्+ततः। धारणाभिस्तु => धारणाभिः+तु पूर्व्ववज्ज्वलनादिना॥20॥ => पूर्व्ववत्+ज्वलनादिना॥20॥ पुष्पपूर्णाञ्जलींस्तत्र => पुष्पपूर्णाञ्जलीन्+तत्र क्षिपेत्तन्नाम => क्षिपेत्+तत्+नाम अमन्त्रमर्च्चनं तत्र => अमन्त्रम्+अर्च्चनम्+ तत्र यस्यां मूर्त्तौ => यस्याम्+ मूर्त्तौ पुष्पं तस्य => पुष्पम्+ तस्य तन्नाम => तत्+नाम शिखान्तसम्मितं सूत्रं => शिखान्तसम्मितम्+ सूत्रम्+ सूत्रं पादाङ्गुष्ठादि => सूत्रम्+ पादाङ्गुष्ठादि कर्त्तितं रक्तं => कर्त्तितम्+ रक्तम्+ रक्तं पुनस्तत्‍त्रगुणीकृतम्॥23॥ => रक्तम्+ पुनः+तत्+त्रिगुणीकृतम्॥23॥ पुनस्तत्‍त्रगुणीकृतम्॥23॥ => पुनः+तत्+त्रिगुणीकृतम्॥23॥ यस्यां संलीयते => यस्याम्+ संलीयते विश्वं यतो => विश्वम्+ यतः+ यतो विश्वं => यतः+ विश्वम्+ विश्वं प्रसूयते। => विश्वम्+ प्रसूयते। प्रकृतिं प्रक्रियाभेदैः => प्रकृतिम्+ प्रक्रियाभेदैः संस्थितां तत्र => संस्थिताम्+ तत्र सूत्रं कुण्डपार्श्वे => सूत्रम्+ कुण्डपार्श्वे ततस्तत्त्वानि => ततः+तत्त्वानि तत्रैकधा => तत्र+एकधा स्याद्दशद्वादशधापि => स्यात्+दशद्वादशधा+अपि ग्रथितस्तत्त्वचिन्तकैः॥27॥ => ग्रथितः+तत्त्वचिन्तकैः॥27॥ पञ्चभिरध्वानं निखिलं => पञ्चभिः+अध्वानम्+ निखिलम्+ निखिलं विकृतिक्रमात्। => निखिलम्+ विकृतिक्रमात्। पशोस्तनौ॥28॥ => पशोः+तनौ॥28॥ प्रकृतिर्लिङ्गशक्तिश्च => प्रकृतिः+लिङ्गशक्तिः+च बुद्धिस्तथा => बुद्धिः+तथा पञ्चतन्मात्रबुद्ध्याख्यं कर्म्माख्यं => पञ्चतन्मात्रबुद्ध्याख्यम्+ कर्म्माख्यम्+ कर्म्माख्यं भूतपञ्चकम्॥29॥ => कर्म्माख्यम्+ भूतपञ्चकम्॥29॥ ध्यायेच्च => ध्यायेत्+च द्वादशात्मानं सूत्रे => द्वादशात्मानम्+ सूत्रे तथेच्छया। => तथा+इच्छया। एकैकं शतहोमेन => एकैकम्+ शतहोमेन पूर्णाहुतिं ततः। => पूर्णाहुतिम्+ ततः। यथान्यायं भक्तं => यथान्यायम्+ भक्तम्+ भक्तं शिष्यं => भक्तम्+ शिष्यम्+ शिष्यं तु => शिष्यम्+ तु करणीं कर्त्तरीं => करणीम्+ कर्त्तरीम्+ कर्त्तरीं वापि => कर्त्तरीम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि खटिकामपि॥32॥ => खटिकाम्+अपि॥32॥ अन्यदप्युपयोगि => अन्यत्+अपि+उपयोगि सर्वं तद्वायुगोचरे। => सर्वम्+ तत्+वायुगोचरे। तद्वायुगोचरे। => तत्+वायुगोचरे। परामृष्याधिवासयेत्॥33॥ => परामृष्य+अधिवासयेत्॥33॥ नमो भूतेभ्यश्च => नमः+ भूतेभ्यः+च भूतेभ्यश्च => भूतेभ्यः+च मण्डपं भूषयित्वाथ => मण्डपम्+ भूषयित्वा+अथ भूषयित्वाथ => भूषयित्वा+अथ मण्डलेथ => मण्डले+अथ यजेद्विष्णुं ततः => यजेत्+विष्णुम्+ ततः दीक्षयेच्छिष्यान् => दीक्षयेत्+शिष्यान् विष्णुं हस्तेन => विष्णुम्+ हस्तेन मूर्द्धानं स्पृश्य => मूर्द्धानम्+ स्पृश्य प्रकृत्यादिविकृत्यन्तां साधिभूताधिदैवताम्॥36॥ => प्रकृत्यादिविकृत्यन्ताम्+ साधिभूताधिदैवताम्॥36॥ सृष्टिमाध्यात्मिकीं कृत्वा => सृष्टिम्+आध्यात्मिकीम्+ कृत्वा तां संहरेत् => ताम्+ संहरेत् तन्मात्रभूतां सकलां => तन्मात्रभूताम्+ सकलाम्+ सकलां जीवेन => सकलाम्+ जीवेन समतां गताम्॥37॥ => समताम्+ गताम्॥37॥ कुम्भेशं सूत्रं => कुम्भेशम्+ सूत्रम्+ सूत्रं संहृत्य => सूत्रम्+ संहृत्य समीपमागत्य => समीपम्+आगत्य तं सन्निवेश्य => तम्+ सन्निवेश्य सृष्टीशमाहुतीनां शतेन => सृष्टीशम्+आहुतीनाम्+ शतेन उदासीनमथासाद्य => उदासीनम्+अथ+असाद्य शुक्लं रजः => शुक्लम्+ रजः हृदयन्तेन => हृदयम्+तेन वियोगपदसंयुक्तैर्बीजैः => वियोगपदसंयुक्तैः+बीजैः जुहुयात्ततः॥41॥ => जुहुयात्+ततः॥41॥ वह्नावखिलतत्त्वानामालये => वह्नौ+अखिलतत्त्वानाम्+आलये नीयमानं क्रमात्सर्वं => नीयमानम्+ क्रमात्+सर्वम्+ क्रमात्सर्वं तत्राध्वानं => क्रमात्+सर्वम्+ तत्र+अध्वानम्+ तत्राध्वानं स्मरेद् => तत्र+अध्वानम्+ स्मरेत्+ स्मरेद् बुधः॥42॥ => स्मरेत्+ बुधः॥42॥ वियोज्यैवं आदायापाद्य => वियोज्य+एवम्+ आदाय+आपाद्य आदायापाद्य => आदाय+आपाद्य प्रकृत्याहृत्य => प्रकृत्या+आहृत्य जुहुयाद्यथोक्ते => जुहुयात्+यथा+उक्ते गर्भाधानं जातकर्म => गर्भाधानम्+ जातकर्म भोगञ्चैव => भोगम्+च+एव लयन्तथा। => लयम्+तथा। हुत्वाष्टौ => हुत्वा+अष्टौ तत्रैव => तत्र+एव शुद्धिन्तु => शुद्धिम्+तु शुद्धं तत्त्वं => शुद्धम्+ तत्त्वम्+ तत्त्वं समुद्धृत्य => तत्त्वम्+ समुद्धृत्य सन्नयेद्धि परे => सन्नयेत्+हि+ परे यावदव्याहृतं क्रमात्॥45॥ => यावत्+अव्याहृतम्+ क्रमात्॥45॥ परं ज्ञानयोगेन => परम्+ ज्ञानयोगेन विमुक्तबन्धनं जीवं => विमुक्तबन्धनम्+ जीवम्+ जीवं परस्मिन्नव्यये => जीवम्+ परस्मिन्+अव्यये परस्मिन्नव्यये => परस्मिन्+अव्यये निवृत्तं परमानन्दे => निवृत्तम्+ परमानन्दे स्मरेद्बुधः। => स्मरेत्+बुधः। पूर्णाहुतिं पश्चादेवं => पूर्णाहुतिम्+ पश्चात्+एवम्+ पश्चादेवं दीक्षा => पश्चात्+एवम्+ दीक्षा यैर्द्दीक्षा => यैः+दीक्षा ओं यं => ओम्+ यम्+ यं भूतानि => यम्+ भूतानि विशुद्धं हुं => विशुद्धम्+ हुम्+ हुं फट्। => हुम्+ फट्। ताडनं कुर्याद्वियोजनमिह => ताडनम्+ कुर्यात्+वियोजनम्+इह कुर्याद्वियोजनमिह => कुर्यात्+वियोजनम्+इह ओं यं => ओम्+ यम्+ यं भूतान्यापातयेहम्। => यम्+ भूतानि+आपातये+अहम्। भूतान्यापातयेहम्। => भूतानि+आपातये+अहम्। आदानं कृत्वा => आदानम्+ कृत्वा चानेन => च+अनेन योजनं शृणु। => योजनम्+ शृणु। ओं यं => ओम्+ यम्+ यं भूतानि => यम्+ भूतानि होममन्त्रं प्रवक्ष्यामि => होममन्त्रम्+ प्रवक्ष्यामि पूर्णाहुतेर्मनुम्॥49॥ => पूर्णाहुतेः+मनुम्॥49॥ ओं भूतानि => ओम्+ भूतानि ओं अं => ओम्+ अम्+ अं ओं => अम्+ ओम्+ ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो भगवते => नमः+ भगवते तद्वै => तत्+वै शिष्यन्तु => शिष्यम्+तु एवं तत्त्वानि => एवम्+ तत्त्वानि संशोधयेद् बुधः॥50॥ => संशोधयेत्+ बुधः॥50॥ नमोन्तेन => नमः+अन्तेन ओं रां => ओम्+ राम्+ रां कर्म्मेन्द्रियाणि। => राम्+ कर्म्मेन्द्रियाणि। ओं दें => ओम्+ देम्+ दें बुद्धीन्द्रियाणि। => देम्+ बुद्धीन्द्रियाणि। यं बीजेन => यम्+ बीजेन समानन्तु => समानम्+तु ओं सुं => ओम्+ सुम्+ सुं गन्धतन्मात्रे => सुम्+ गन्धतन्मात्रे हुं फट्। => हुम्+ फट्। ओं सम्पाहि => ओम्+ सम्+पाहि+ सम्पाहि हाम्। => सम्+पाहि+ हाम् ओं खं => ओम्+ खम्+ खं खं => खम्+ खम्+ खं क्षं => खम्+ क्षम् ओं सुं => ओम्+ सुम्+ सुं हुं => सुम्+ हुम्+ हुं गन्धतन्मात्रे => हुम्+ गन्धतन्मात्रे पूर्णाहुतिश्चैवमुत्तरेषु => पूर्णाहुतिः+च+एवम्+उत्तरेषु ओं रां => ओम्+ राम्+ रां रसतन्मात्रे। => राम्+ रसतन्मात्रे। ओं भें => ओम्+ भेम्+ भें रूपतन्मात्रे। => भेम्+ रूपतन्मात्रे। ओं रं => ओम्+ रम्+ रं स्पर्शतन्मात्रे। => रम्+ स्पर्शतन्मात्रे। एं शब्दतन्मात्रे। => एम्+ शब्दतन्मात्रे। ओं भं => ओम्+ भम्+ भं नमः। => भम्+ नमः। ओं सोम् => ओम्+ सोम् ओं नं => ओम्+ नम्+ नं बुद्धौ। => नम्+ बुद्धौ। ओम् ओं => ओम्+ ओम्+ ओं प्रकृतौ। => ओम्+ प्रकृतौ। एकमूर्त्तावयं प्रोक्तो => एकमूर्त्तौ+अयम्+ प्रोक्तः+ प्रोक्तो दीक्षायोगः => प्रोक्तः+ दीक्षायोगः एवमेव => एवम्+एव प्रयोगस्तु => प्रयोगः+तु सन्दध्यान्निर्वाणे => सन्दध्यात्+निर्वाणे प्रकृतिन्नरः। => प्रकृतिम्+नरः। समादध्यादीश्वरे => समादध्यात्+ईश्वरे प्रकृतिन्नरः॥53॥ => प्रकृतिम्+नरः॥53॥ शोधयित्वाथ => शोधयित्वा+अथ बुद्ध्याख्यान्यथ => बुद्ध्याख्यानि+अथ तन्मात्रमनोज्ञानमहङ्कृतिम्॥54॥ => तन्मात्रमनोज्ञानम्+अहङ्कृतिम्॥54॥ लिङ्गात्मानं विशोध्यान्ते => लिङ्गात्मानम्+ विशोध्य+अन्ते विशोध्यान्ते => विशोध्य+अन्ते प्रकृतिं शोधयेत् => प्रकृतिम्+ शोधयेत् पुरुषं प्राकृतं => पुरुषम्+ प्राकृतम्+ प्राकृतं शुद्धमीश्वरे => प्राकृतम्+ शुद्धम्+ईश्वरे शुद्धमीश्वरे => शुद्धम्+ईश्वरे पूर्णाहुतिं दद्याद्दीक्षेयं => पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ दद्याद्दीक्षेयं त्वधिकारिणी॥56॥ => दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ तु+अधिकारिणी॥56॥ त्वधिकारिणी॥56॥ => तु+अधिकारिणी॥56॥ अङ्गैराराध्य => अङ्गैः+आराध्य तत्त्वगणं समम्। => तत्त्वगणम्+ समम्। क्रमादेवं विशोध्यान्ते => क्रमात्+एवम्+ विशोध्य+अन्ते विशोध्यान्ते => विशोध्य+अन्ते पूर्णाहुतिं दद्याद्दीक्षेयं => पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ दद्याद्दीक्षेयं साधके => दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ साधके सम्पत्तिरशक्तिर्वात्मनो यदि॥58॥ => सम्पत्तिः+अशक्तिः+वा+आत्मनः+ यदि॥58॥ देवं यथा => देवम्+ यथा पूर्वं सर्वोपकरणान्वितम्। => पूर्वम्+ सर्वोपकरणान्वितम्। सद्योधिवास्य => सद्यः+अधिवास्य द्वादश्यां दीक्षयेद्देशिकोत्तमः॥59॥ => द्वादश्याम्+ दीक्षयेत्+देशिकोत्तमः॥59॥ दीक्षयेद्देशिकोत्तमः॥59॥ => दीक्षयेत्+देशिकोत्तमः॥59॥ भक्तो विनीतः => भक्तः+ विनीतः शारीरैर्गुणैः => शारीरैः+गुणैः शिष्यो नातिधनी => शिष्यः+ न+अतिधनी नातिधनी => न+अतिधनी यस्तु => यः+तु स्थण्डिलेभ्यर्च्च्य => स्थण्डिले+अभ्यर्च्च्य अध्वानं निखिलं => अध्वानम्+ निखिलम्+ निखिलं दैवं => निखिलम्+ दैवम्+ दैवं भौतं => दैवम्+ भौतम्+ भौतं वाध्यात्मिकीकृतम्। => भौतम्+ वा+आध्यात्मिकीकृतम्। वाध्यात्मिकीकृतम्। => वा+आध्यात्मिकीकृतम्। पूर्वं क्रमात् => पूर्वम्+ क्रमात् स्वमन्त्रैर्वासुदेवादीन् => स्वमन्त्रैः+वासुदेवादीन् पश्चात्संहारक्रमयोगतः। => पश्चात्+संहारक्रमयोगतः। शिष्यदेहात्समाहृत्य => शिष्यदेहात्+समाहृत्य क्रमात्तत्त्वानि => क्रमात्+तत्त्वानि लयं नीत्वाधिदैविके॥64॥ => लयम्+ नीत्वा+आधिदैविके॥64॥ नीत्वाधिदैविके॥64॥ => नीत्वा+आधिदैविके॥64॥ शुद्धं तत्त्वमशुद्धेन => शुद्धम्+ तत्त्वम्+अशुद्धेन तत्त्वमशुद्धेन => तत्त्वम्+अशुद्धेन प्रकृतिमापन्ने => प्रकृतिम्+आपन्ने मोचयेदधिकारे => मोचयेत्+अधिकारे नियुञ्ज्याद्देशिकः => नियुञ्ज्यात्+देशिकः अथान्यां शक्तिदीक्षां => अथ+अन्याम्+ शक्तिदीक्षाम्+ शक्तिदीक्षां वा => शक्तिदीक्षाम्+ वा स्थितो गुरुः॥66॥ => स्थितः+ गुरुः॥66॥ सम्प्रतिपन्नानां यतीनां => सम्प्रतिपन्नानाम्+ यतीनाम्+ यतीनां निर्द्धनस्य => यतीनाम्+ निर्द्धनस्य विष्णुं पार्श्वस्थं => विष्णुम्+ पार्श्वस्थम्+ पार्श्वस्थं स्थाप्य => पार्श्वस्थम्+ स्थाप्य शिष्यस्तिर्यगास्यः => शिष्यः+तिर्यगास्यः स्वयं स्थितः। => स्वयम्+ स्थितः। अध्वानं निखिलं => अध्वानम्+ निखिलम्+ निखिलं ध्यात्वा => निखिलम्+ ध्यात्वा स्वैर्विकल्पितम्॥68॥ => स्वैः+विकल्पितम्॥68॥ देवमाधिदैविकयाचनम्। => देवम्+आधिदैविकयाचनम्। पूर्ववत्ताडनादिना॥69॥ => पूर्ववत्+ताडनादिना॥69॥ क्रमात्तत्त्वानि => क्रमात्+तत्त्वानि वियोज्याथ => वियोज्य+अथ गृहीत्वात्मनि => गृहीत्वा+आत्मनि शोधयेद्ध्यानयोगेन => शोधयेत्+ध्यानयोगेन सर्वतो ज्ञानमुद्रया। => सर्वतः+ ज्ञानमुद्रया। चेश्वरे => च+ईश्वरे निर्वापयेच्छिष्यान् => निर्वापयेत्+शिष्यान् चैशे => च+ऐशे साधकं देशिकोत्तमः॥73॥ => साधकम्+ देशिकोत्तमः॥73॥ एवमेवाधिकारस्थो गृही => एवम्+एव+अधिकारस्थः+ गृही कर्म्मण्यतन्द्रितः। => कर्म्मणि+अतन्द्रितः। आत्मानं शोधयस्तिंष्ठेद्यावद्रागक्षयो => आत्मानम्+ शोधयन्+तिष्ठेत्+यावत्+रागक्षयः+ शोधयस्तिंष्ठेद्यावद्रागक्षयो भवेत्॥74॥ => शोधयन्+तिष्ठेत्+यावत्+रागक्षयः+ भवेत्॥74॥ क्षीणरागमथात्मानं ज्ञात्वा => क्षीणरागम्+अथ+आत्मानम्+ ज्ञात्वा ह्यधिकारन्तु => हि+अधिकारम्+तु मायामयं पाशं => मायामयम्+ पाशम्+ पाशं प्रव्रज्य => पाशम्+ प्रव्रज्य शरीरपातमाकाङ्क्षन्नासीताव्यक्तलिङ्गवान्॥76॥ => शरीरपातम्+आकाङ्क्षन्+आसीत+अव्यक्तलिङ्गवान्॥76॥ सर्वदीक्षाकथनं नाम => सर्वदीक्षाकथनम्+ नाम सप्तविंशोऽध्यायः॥27॥ => सप्तविंशः+अध्यायः॥27॥ अष्टाविंशोऽध्यायः => अष्टाविंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच अभिषेकं प्रवक्ष्यामि => अभिषेकम्+ प्रवक्ष्यामि यथाचार्य्यस्तु => यथा+आचार्य्यः+तु साधको येन => साधकः+ येन रोगाद्विमुच्यते॥1॥ => रोगात्+विमुच्यते॥1॥ राज्यं राजा => राज्यम्+ राजा सुतं स्त्रीञ्च => सुतम्+ स्त्रीम्+च स्त्रीञ्च => स्त्रीम्+च प्राप्नुयान्मलनाशनम्। => प्राप्नुयात्+मलनाशनम्। मध्यपूर्वादितो न्यसेत्॥2॥ => मध्यपूर्वादितः+ न्यसेत्॥2॥ कुर्य्यादथवा => कुर्य्यात्+अथवा विष्णुं प्राच्यैशान्योश्च => विष्णुम्+ प्राच्यैशान्योः+च प्राच्यैशान्योश्च => प्राच्यैशान्योः+च पुत्रकं साधकादिकम्। => पुत्रकम्+ साधकादिकम्। अभिषेकं समभ्यर्च्च्य => अभिषेकम्+ समभ्यर्च्च्य कुर्य्याद्गीतादिपूर्वकम्॥4॥ => कुर्य्यात्+गीतादिपूर्वकम्॥4॥ दद्याच्च => दद्यात्+च योगपीठादींस्त्वनुग्राह्यास्त्वया => योगपीठादीन्+तु+अनुग्राह्याः+त्वया गुरुश्च => गुरुः+च ब्रूयाद् गुरुः => ब्रूयात्+ गुरुः शिष्योऽथ => शिष्यः+अथ आचार्य्याभिषेको नाम => आचार्य्याभिषेकः+ नाम अष्टाविंशोऽध्यायः॥28॥ => अष्टाविंशः+अध्यायः॥28॥ ऊनत्रिंशोऽध्यायः => ऊनत्रिंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच साधयेन्मन्त्रं देवतायतनादिके। => साधयेत्+मन्त्रम्+ देवतायतनादिके। हरिमीश्वरम्॥1॥ => हरिम्+ईश्वरम्॥1॥ सर्व्वतोभद्रमालिखेत्॥2॥ => सर्व्वतोभद्रम्+आलिखेत्॥2॥ पद्मं पीठं => पद्मम्+ पीठम्+ पीठं पङ्क्त्या => पीठम्+ पङ्क्त्या बहिर्भवेत्। => बहिः+भवेत्। द्वाभ्यान्तु => द्वाभ्याम्+तु तस्माद् द्वाभ्यां => तस्मात्+ द्वाभ्याम्+ द्वाभ्यां द्वाराणि => द्वाभ्याम्+ द्वाराणि वर्त्तुलं भ्रामयित्वा => वर्त्तुलम्+ भ्रामयित्वा पद्मक्षेत्रं पुरोदितम्। => पद्मक्षेत्रम्+ पुरा+उदितम्। पुरोदितम्। => पुरा+उदितम्। भागं द्वादशमं => भागम्+ द्वादशमम्+ द्वादशमं बहिः॥4॥ => द्वादशमम्+ बहिः॥4॥ भ्रामयेच्छेषं चतुःक्षेत्रन्तु => भ्रामयेत्+शेषम्+ चतुःक्षेत्रम्+तु चतुःक्षेत्रन्तु => चतुःक्षेत्रम्+तु प्रथमं कर्णिकाक्षेत्रं => प्रथमम्+ कर्णिकाक्षेत्रम्+ कर्णिकाक्षेत्रं केशराणां => कर्णिकाक्षेत्रम्+ केशराणाम्+ केशराणां द्वितीयकम्॥5॥ => केशराणाम्+ द्वितीयकम्॥5॥ तृतीयं दलसन्धीनां => तृतीयम्+ दलसन्धीनाम्+ दलसन्धीनां दलाग्राणां => दलसन्धीनाम्+ दलाग्राणाम्+ दलाग्राणां चतुर्थकम्। => दलाग्राणाम्+ चतुर्थकम्। कोणदिङ्मध्यमन्ततः॥6॥ => कोणदिक्+मध्यमम्+ततः॥6॥ दलसन्धींस्तु => दलसन्धीन्+तु पातयित्वाथ => पातयित्वा+अथ पत्राष्टकं लिखेत्॥7॥ => पत्राष्टकम्+ लिखेत्॥7॥ दलसन्ध्यन्तरालन्तु => दलसन्ध्यन्तरालम्+तु मानं मध्ये => मानम्+ मध्ये दलाग्रं भ्रामयेत्तेन => दलाग्रम्+ भ्रामयेत्+तेन भ्रामयेत्तेन => भ्रामयेत्+तेन तदग्रं तदनन्तरम्॥8॥ => तदग्रम्+ तदनन्तरम्॥8॥ तदन्तरालं तत्पार्श्वे => तदन्तरालम्+ तत्पार्श्वे पद्मलक्ष्मैतत् => पद्मलक्ष्म+एतत् सामान्यं द्विषट्कदलमुच्यते। => सामान्यम्+ द्विषट्कदलम्+उच्यते। द्विषट्कदलमुच्यते। => द्विषट्कदलम्+उच्यते। प्राक्संस्थं भ्रामयेत् => प्राक्संस्थम्+ भ्रामयेत् षड् भवन्ति => षट्+ भवन्ति एवं द्वादश => एवम्+ द्वादश स्युर्द्विषट्कदलकञ्च => स्युः+द्विषट्कदलकम्+च पञ्चपत्राभिसिद्ध्यर्थं मत्स्यं => पञ्चपत्राभिसिद्ध्यर्थम्+ मत्स्यम्+ मत्स्यं कृत्वैवमब्जकम्। => मत्स्यम्+ कृत्वा+एवम्+अब्जकम्। कृत्वैवमब्जकम्। => कृत्वा+एवम्+अब्जकम्। पीठन्तत्र => पीठम्+तत्र पादार्थं द्विद्विकान्यपराणि => पादार्थम्+ द्विद्विकानि+अपराणि द्विद्विकान्यपराणि => द्विद्विकानि+अपराणि भवन्त्युत॥13॥ => भवन्ति+उत॥13॥ पङ्क्तिद्वयं दिक्षु => पङ्क्तिद्वयम्+ दिक्षु वीथ्यर्थन्तु => वीथ्यर्थम्+तु द्वाराण्याशासु => द्वाराणि+आशासु चतसृष्वपि॥14॥ => चतसृषु+अपि॥14॥ द्वाराणां पार्श्वतः => द्वाराणाम्+ पार्श्वतः कुर्याद्विचक्षणः। => कुर्यात्+विचक्षणः। तत्पार्श्व उपशोभास्तु => तत्पार्श्वे+ उपशोभाः+तु उपशोभास्तु => उपशोभाः+तु समीप उपशोभानां => समीपे+ उपशोभानाम्+ उपशोभानां कोणास्तु => उपशोभानाम्+ कोणाः+तु कोणास्तु => कोणाः+तु ततो द्वे => ततः+ द्वे चिन्तयेन्मध्यकोष्ठकैः॥16॥ => चिन्तयेत्+मध्यकोष्ठकैः॥16॥ बाह्यतो मृज्यादेकैकं => बाह्यतः+ मृज्यात्+एकैकम्+ मृज्यादेकैकं पार्श्वयोरपि। => मृज्यात्+एकैकम्+ पार्श्वयोः+अपि। पार्श्वयोरपि। => पार्श्वयोः+अपि। शोभार्थं पार्श्वयोस्त्रीणि => शोभार्थम्+ पार्श्वयोः+त्रीणि पार्श्वयोस्त्रीणि => पार्श्वयोः+त्रीणि लुम्पेद्दलस्य => लुम्पेत्+दलस्य तद्वद्विपर्यये => तद्वत्+विपर्यये कुर्य्यादुपशोभां ततः => कुर्य्यात्+उपशोभाम्+ ततः कोणस्यान्तर्बहिस्त्रीणि => कोणस्य+अन्तः+बहिः+त्रीणि चिन्तयेद्द्विर्विभेदतः॥18॥ => चिन्तयेत्+द्विः+विभेदतः॥18॥ एवं षोडशकोष्ठं => एवम्+ षोडशकोष्ठम्+ षोडशकोष्ठं स्यादेवमन्यत्तु => षोडशकोष्ठम्+ स्यात्+एवम्+अन्यत्+तु स्यादेवमन्यत्तु => स्यात्+एवम्+अन्यत्+तु षट्त्रिंशत्पदं पद्मन्तु => षट्त्रिंशत्+पदम्+ पद्मम्+तु पद्मन्तु => पद्मम्+तु पराभ्यां तु => पराभ्याम्+ तु पद्ममेकहस्ते => पद्मम्+एकहस्ते हस्तमात्रं स्याद्वृद्ध्या => हस्तमात्रम्+ स्यात्+वृद्ध्या स्याद्वृद्ध्या => स्यात्+वृद्ध्या वाचरेत्। => वा+आचरेत्। अपीठञ्चतुरस्रं स्याद्विकरञ्चक्रपङ्कजम्॥21॥ => अपीठम्+चतुरस्रम्+ स्यात्+विकरम्+चक्रपङ्कजम्॥21॥ स्याद्विकरञ्चक्रपङ्कजम्॥21॥ => स्यात्+विकरम्+चक्रपङ्कजम्॥21॥ पद्मार्द्धं नवभिः => पद्मार्द्धम्+ नवभिः प्रोक्तं नाभिस्तु => प्रोक्तम्+ नाभिः+तु नाभिस्तु => नाभिः+तु अष्टाभिर्द्वारकान् => अष्टाभिः+द्वारकान् कुर्य्यान्नेमिन्तु => कुर्य्यात्+नेमिम्+तु क्षेत्रमन्तर्द्वाभ्यामथाङ्कयेत्। => क्षेत्रम्+अन्तः+द्वाभ्याम्+अथ+अङ्कयेत्। पञ्चान्तस्वरसिद्ध्यर्थं तेष्वास्फाल्य => पञ्चान्तस्वरसिद्ध्यर्थम्+ तेषु+आस्फाल्य तेष्वास्फाल्य => तेषु+आस्फाल्य लिखेदरान्॥23॥ => लिखेत्+अरान्॥23॥ इन्दीवरदलाकारानथवा => इन्दीवरदलाकारान्+अथवा पद्मपत्रायतान्वापि => पद्मपत्रायतान्+वा+अपि लिखेदिच्छानुरूपतः॥24॥ => लिखेत्+इच्छानुरूपतः॥24॥ बहिर्न्नेमावरसन्ध्यन्तरे => बहिः+नेमौ+अरसन्ध्यन्तरे भ्रामयेदरमूलन्तु => भ्रामयेत्+अरमूलम्+तु स्थितो मध्यमरणिं => स्थितः+ मध्यम्+अरणिम्+ मध्यमरणिं भ्रामयेत् => मध्यम्+अरणिम्+ भ्रामयेत् एवं सिद्ध्यन्त्यराः => एवम्+ सिद्ध्यन्ति+अराः सिद्ध्यन्त्यराः => सिद्ध्यन्ति+अराः क्षेत्रं चतुर्द्दशकरं => क्षेत्रम्+ चतुर्द्दशकरम्+ चतुर्द्दशकरं समम्। => चतुर्द्दशकरम्+ समम्। शतं ह्यत्र => शतम्+ हि+अत्र ह्यत्र => हि+अत्र चतुर्भिस्तैर्म्मध्ये => चतुर्भिः+तैः+मध्ये भद्रं समालिखेत्। => भद्रम्+ समालिखेत्। परितो विसृजेद्वीथ्यै => परितः+ विसृजेत्+वीथ्यै विसृजेद्वीथ्यै => विसृजेत्+वीथ्यै पुनर्वीथ्यै => पुनः+वीथ्यै ग्रीवार्थं दिक्षु => ग्रीवार्थम्+ दिक्षु पश्चात्‍्रीणि => पश्चात्+त्रीणि बहिस्त्वेका => बहिः+तु+एका सप्तान्तस्त्रीणि => सप्तान्तः+त्रीणि मण्डलं नवभागं => मण्डलम्+ नवभागम्+ नवभागं स्यान्नवव्यूहं => नवभागम्+ स्यात्+नवव्यूहम्+ स्यान्नवव्यूहं हरिं => स्यात्+नवव्यूहम्+ हरिम्+ हरिं यजेत्॥31॥ => हरिम्+ यजेत्॥31॥ पञ्चविंशतिकव्यूहं मण्डलं => पञ्चविंशतिकव्यूहम्+ मण्डलम्+ मण्डलं विश्वरूपगम्। => मण्डलम्+ विश्वरूपगम्। द्वात्रिंशद्धस्तकं क्षेत्रं => द्वात्रिंशद्धस्तकम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं भक्तं => क्षेत्रम्+ भक्तम्+ भक्तं द्वात्रिंशता => भक्तम्+ द्वात्रिंशता एवं कृते => एवम्+ कृते चतुर्विंशत्यधिकन्तु => चतुर्विंशत्यधिकम्+तु कोष्ठकानां समुद्दिष्टं => कोष्ठकानाम्+ समुद्दिष्टम्+ समुद्दिष्टं मध्ये => समुद्दिष्टम्+ मध्ये भद्रकं परिलिख्याथ => भद्रकम्+ परिलिख्य+अथ परिलिख्याथ => परिलिख्य+अथ पङ्क्तिं विमृज्य => पङ्क्तिम्+ विमृज्य कोष्ठैर्द्दिक्षु => कोष्ठैः+दिक्षु भद्राष्टकं लिखेत्॥34॥ => भद्राष्टकम्+ लिखेत्॥34॥ ततोपि => ततः+अपि पङ्क्तिं सम्मृज्य => पङ्क्तिम्+ सम्मृज्य पङ्क्तिं विमृज्याथ => पङ्क्तिम्+ विमृज्य+अथ विमृज्याथ => विमृज्य+अथ द्वारद्वादशकं दिक्षु => द्वारद्वादशकम्+ दिक्षु परिलुप्यान्तर्मध्ये => परिलुप्य+अन्तः+मध्ये चत्वार्यन्तर्बहिर्द्वे => चत्वारि+अन्तः+बहिः+द्वे शोभार्थं परिमृज्य => शोभार्थम्+ परिमृज्य उपद्वारप्रसिद्ध्यर्थं त्रीण्यन्तः => उपद्वारप्रसिद्ध्यर्थम्+ त्रीणि+अन्तः त्रीण्यन्तः => त्रीणि+अन्तः शोभां पूर्ववत् => शोभाम्+ पूर्ववत् सप्तान्तस्त्रीणि => सप्त+अन्तः+त्रीणि परं ब्रह्म => परम्+ ब्रह्म वराहं पूजयित्वा => वराहम्+ पूजयित्वा सम्पूजयेत्तावत् => सम्पूजयेत्+तावत् षड्विंशमो भवेत्॥40॥ => षड्विंशमः+ भवेत्॥40॥ यथोक्तं व्यूहमखिलमेकस्मिन् => यथा+उक्तम्+ व्यूहम्+अखिलम्+एकस्मिन् व्यूहमखिलमेकस्मिन् => व्यूहम्+अखिलम्+एकस्मिन् यष्टव्यमिति => यष्टव्यम्+इति प्रचेता मन्यतेऽध्वरम्॥41॥ => प्रचेताः+ मन्यते+अध्वरम्॥41॥ मन्यतेऽध्वरम्॥41॥ => मन्यते+अध्वरम्॥41॥ सत्यस्तु => सत्यः+तु विभक्तं मन्यतेऽच्युतम्। => विभक्तम्+ मन्यते+अच्युतम्। मन्यतेऽच्युतम्। => मन्यते+अच्युतम्। करं क्षेत्रं => करम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं ह्युत्तरं => क्षेत्रम्+ हि+उत्तरम्+ ह्युत्तरं विभजेत् => हि+उत्तरम्+ विभजेत् एकैकं सप्तधा => एकैकम्+ सप्तधा भूयस्तथैवैकं द्विधा => भूयः+तथा+एव+एकम्+ द्विधा चतुःषष्ट्युत्तरं सप्तशतान्येकं => चतुःषष्ट्युत्तरम्+ सप्तशतानि+एकम्+ सप्तशतान्येकं सहस्रकम्॥43॥ => सप्तशतानि+एकम्+ सहस्रकम्॥43॥ कोष्ठकानां भद्रकञ्च => कोष्ठकानाम्+ भद्रकम्+च भद्रकञ्च => भद्रकम्+च वीथीं ततश्चाष्टभद्राण्यथ => वीथीम्+ ततः+च+अष्टभद्राणि+अथ ततश्चाष्टभद्राण्यथ => ततः+च+अष्टभद्राणि+अथ षोडशाब्जान्यथो => षोडशाब्जानि+अथो पङ्क्तिवीथिकजान्यथ॥45॥ => पङ्क्तिवीथिकजानि+अथ॥45॥ चत्वारिंशत्ततो वीथी => चत्वारिंशत्+ततः+ वीथी स्युर्द्दिक्षु => स्युः+दिक्षु त्रीण्येककं बाह्ये => त्रीणि+एककम्+ बाह्ये शोभोपद्वारसिद्धये॥47॥ => शोभा+उपद्वारसिद्धये॥47॥ द्वाराणां पार्श्वयोरन्तः => द्वाराणाम्+ पार्श्वयोः+अन्तः पार्श्वयोरन्तः => पार्श्वयोः+अन्तः षड् वा => षट्+ वा लुम्पेदेवमेव => लुम्पेत्+एवम्+एव षड् भवन्त्युपशोभिकाः॥48॥ => षट्+ भवन्ति+उपशोभिकाः॥48॥ भवन्त्युपशोभिकाः॥48॥ => भवन्ति+उपशोभिकाः॥48॥ एकस्यां दिशि => एकस्याम्+ दिशि एकैकस्यां दिशि => एकैकस्याम्+ दिशि द्वाराण्यपि => द्वाराणि+अपि भवन्त्युत। => भवन्ति+उत। भवेदेवं मर्त्येष्ट्यं => भवेत्+एवम्+ मर्त्येष्ट्यम्+ मर्त्येष्ट्यं मण्डलं => मर्त्येष्ट्यम्+ मण्डलम्+ मण्डलं शुभम्॥50॥ => मण्डलम्+ शुभम्॥50॥ मण्डलादिलक्षणं नाम => मण्डलादिलक्षणम्+ नाम ऊनत्रिंशोऽध्यायः॥29॥ => ऊनत्रिंशः+अध्यायः॥29॥ त्रिंशोऽध्यायः => त्रिंशः+अध्यायः नारद उवाच => नारदः+ उवाच यजेद्ब्रह्म => यजेत्+ब्रह्म साङ्गं पूर्वेब्जनाभकम्। => साङ्गम्+ पूर्वे+अब्जनाभकम्। पूर्वेब्जनाभकम्। => पूर्वे+अब्जनाभकम्। आग्नेयेब्जे => आग्नेये+अब्जे प्रकृतिं याम्येब्जे => प्रकृतिम्+ याम्ये+अब्जे याम्येब्जे => याम्ये+अब्जे पुरुषं यजेत्॥1॥ => पुरुषम्+ यजेत्॥1॥ पुरुषाद्दशिणे => पुरुषात्+दक्षिणे वह्निं नैर्ऋते => वह्निम्+ नैर्ऋते वारुणेनिलम्। => वारुणे+अनिलम्। आदित्यमैन्दवे => आदित्यम्+ऐन्दवे ऋग्यजुश्चैशपद्मके॥2॥ => ऋग्यजुः+च+ऐशपद्मके॥2॥ इन्द्रादींश्च => इन्द्रादीन्+च द्वितीयायां पद्मे => द्वितीयायाम्+ पद्मे सामाथर्वाणमाकाशं वायुं => सामाथर्वाणम्+आकाशम्+ वायुम्+ वायुं तेजस्तथा => वायुम्+ तेजः+तथा तेजस्तथा => तेजः+तथा पृथिवीञ्च => पृथिवीम्+च मनश्चैव => मनः+च+एव श्रोत्रं त्वक् => श्रोत्रम्+ त्वक् चक्षुरर्च्चयेत्। => चक्षुः+अर्च्चयेत्। रसनाञ्च => रसनाम्+च घ्राणं भूर्भुवश्चैव => घ्राणम्+ भूः+भुवः+च+एव भूर्भुवश्चैव => भूः+भुवः+च+एव महर्जनस्तपः => महः+जनः+तपः सत्यं तथाग्निष्टोममेव => सत्यम्+ तथा+अग्निष्टोमम्+एव तथाग्निष्टोममेव => तथा+अग्निष्टोमम्+एव अत्यग्निष्टोमकं चोक्थं => अत्यग्निष्टोमकम्+ च+उक्थम्+ चोक्थं षोडशीं => च+उक्थम्+ षोडशीम्+ षोडशीं वाजपेयकम्॥5॥ => षोडशीम्+ वाजपेयकम्॥5॥ अतिरात्रञ्च => अतिरात्रम्+च तथाप्तोर्याममर्च्चयेत्। => तथा+आप्तोर्यामम्+अर्च्चयेत्। मनो बुद्धिमहङ्कारं => मनः+ बुद्धिम्+अहङ्कारम्+ बुद्धिमहङ्कारं शब्दं => बुद्धिम्+अहङ्कारम्+ शब्दम्+ शब्दं स्पर्शञ्च => शब्दम्+ स्पर्शम्+च स्पर्शञ्च => स्पर्शम्+च रसं गन्धञ्च => रसम्+ गन्धम्+च गन्धञ्च => गन्धम्+च जीवं मनोधिपञ्चाहं => जीवम्+ मनोधिपम्+च+अहम्+ मनोधिपञ्चाहं प्रकृतिं => मनोधिपम्+च+अहम्+ प्रकृतिम्+ प्रकृतिं शब्दमात्रकम्॥7॥ => प्रकृतिम्+ शब्दमात्रकम्॥7॥ वासुदेवादिमूर्त्तीश्च => वासुदेवादिमूर्त्तीः+च चैव => च+एव श्रोत्रं त्वचं => श्रोत्रम्+ त्वचम्+ त्वचं प्रार्च्च्य => त्वचम्+ प्रार्च्च्य चक्षुश्च => चक्षुः+च रसनं तथा॥8॥ => रसनम्+ तथा॥8॥ घ्राणं वाक्पाणिपादञ्च => घ्राणम्+ वाक्पाणिपादम्+च वाक्पाणिपादञ्च => वाक्पाणिपादम्+च द्वात्रिंशद्वारिजेष्विमान्। => द्वात्रिंशद्वारिजेषु+इमान्। मासानां द्वादशाधिपान्। => मासानाम्+ द्वादशाधिपान्। सम्पूज्या मासानां => सम्पूज्याः+ मासानाम्+ मासानां पतयः => मासानाम्+ पतयः षड् वा => षट्+ वा पञ्चाथ => पञ्च+अथ चतुरोऽपरे॥11॥ => चतुरः+अपरे॥11॥ पातं ततः => पातम्+ ततः कुर्य्याल्लिखिते => कुर्य्यात्+लिखिते स्याद्रेखाः => स्यात्+रेखाः द्विहस्तेऽङ्गुष्ठमात्राः => द्विहस्ते+अङ्गुष्ठमात्राः स्युर्हस्ते => स्युः+हस्ते चार्द्धसमाः => च+अर्द्धसमाः पद्मं शुक्लेन => पद्मम्+ शुक्लेन सन्धींस्तु => सन्धीन्+तु श्यामतोथवा॥13॥ => श्यामतः+अथवा॥13॥ केशरा रक्तपीताः => केशराः+ रक्तपीताः भूषयेद्योगपीठन्तु => भूषयेत्+योगपीठम्+तु यथेष्टं सार्ववर्णिकैः॥14॥ => यथा+इष्टम्+ सार्ववर्णिकैः॥14॥ लतावितानपत्राद्यैर्वीथिकामुपशोभयेत्। => लतावितानपत्राद्यैः+वीथिकाम्+उपशोभयेत्। उपशोभाञ्च => उपशोभाम्+च कोणशङ्खांश्च => कोणशङ्खान्+च पूरणं प्रोक्तमेवमन्येषु => पूरणम्+ प्रोक्तम्+एवम्+अन्येषु प्रोक्तमेवमन्येषु => प्रोक्तम्+एवम्+अन्येषु त्रिकोणं सितरक्तेन => त्रिकोणम्+ सितरक्तेन द्विकोणं रक्तपीताभ्यां => द्विकोणम्+ रक्तपीताभ्याम्+ रक्तपीताभ्यां नाभिं => रक्तपीताभ्याम्+ नाभिम्+ नाभिं कृष्णेन => नाभिम्+ कृष्णेन नेमिन्तु => नेमिम्+तु रेखास्तु => रेखाः+तु शुक्लं स्याद्रक्तं => शुक्लम्+ स्यात्+रक्तम्+ स्याद्रक्तं कौसुम्भकादिकम्। => स्यात्+रक्तम्+ कौसुम्भकादिकम्। हारिद्रं कृष्णं => हारिद्रम्+ कृष्णम्+ कृष्णं स्याद्दग्धधान्यतः॥19॥ => कृष्णम्+ स्यात्+दग्धधान्यतः॥19॥ स्याद्दग्धधान्यतः॥19॥ => स्यात्+दग्धधान्यतः॥19॥ श्यामं बीजानां => श्यामम्+ बीजानाम्+ बीजानां लक्षजाप्यतः। => बीजानाम्+ लक्षजाप्यतः। चतुर्लक्षैस्तु => चतुर्लक्षैः+तु मन्त्राणां विद्यानां => मन्त्राणाम्+ विद्यानाम्+ विद्यानां लक्षसाधनम्॥20॥ => विद्यानाम्+ लक्षसाधनम्॥20॥ अयुतं बुद्धविद्यानां => अयुतम्+ बुद्धविद्यानाम्+ बुद्धविद्यानां स्तोत्राणाञ्च => बुद्धविद्यानाम्+ स्तोत्राणाम्+च स्तोत्राणाञ्च => स्तोत्राणाम्+च पूर्वमेवाथ => पूर्वम्+एव+अथ मन्त्रशुद्धिस्तथात्मनः॥21॥ => मन्त्रशुद्धिः+तथा+आत्मनः॥21॥ तथापरेण => तथा+अपरेण क्षेत्रीकृतो भवेत्। => क्षेत्रीकृतः+ भवेत्। पूर्वमेवासमो होमो => पूर्वम्+एव+असमः+ होमः+ होमो बीजानां => होमः+ बीजानाम्+ बीजानां सम्प्रकीर्तितः॥22॥ => बीजानाम्+ सम्प्रकीर्तितः॥22॥ मन्त्रादीनां प्रकीर्त्तिता। => मन्त्रादीनाम्+ प्रकीर्त्तिता। मासिकं व्रतमाचरेत्॥23॥ => मासिकम्+ व्रतम्+आचरेत्॥23॥ व्रतमाचरेत्॥23॥ => व्रतम्+आचरेत्॥23॥ न्यसेद्वामपादं न => न्यसेत्+वामपादम्+ न एवं द्वित्रिगुणेनैव => एवम्+ द्वित्रिगुणेन+एव द्वित्रिगुणेनैव => द्वित्रिगुणेन+एव मन्त्रध्यानं प्रवक्ष्यामि => मन्त्रध्यानम्+ प्रवक्ष्यामि स्यान्मन्त्रजं फलम्। => स्यात्+मन्त्रजम्+ फलम्। स्थूलं शब्दमयं => स्थूलम्+ शब्दमयम्+ शब्दमयं रूपं => शब्दमयम्+ रूपम्+ रूपं विग्रहं => रूपम्+ विग्रहम्+ विग्रहं बाह्यमिष्यते॥25॥ => विग्रहम्+ बाह्यम्+इष्यते॥25॥ बाह्यमिष्यते॥25॥ => बाह्यम्+इष्यते॥25॥ सूक्ष्मं ज्योतिर्म्मयं => सूक्ष्मम्+ ज्योतिर्म्मयम्+ ज्योतिर्म्मयं रूपं => ज्योतिर्म्मयम्+ रूपम्+ रूपं हार्द्दं => रूपम्+ हार्द्दम्+ हार्द्दं चिन्तामयं => हार्द्दम्+ चिन्तामयम्+ चिन्तामयं भवेत्। => चिन्तामयम्+ भवेत्। रहितं यत्तु => रहितम्+ यत्+तु यत्तु => यत्+तु परं परिकीर्त्तितम्॥27॥ => परम्+ परिकीर्त्तितम्॥27॥ वराहसिंहशक्तीनां स्थूलरूपं => वराहसिंहशक्तीनाम्+ स्थूलरूपम्+ स्थूलरूपं प्रधानतः। => स्थूलरूपम्+ प्रधानतः। रहितं रूपं => रहितम्+ रूपम्+ रूपं वासुदेवस्य => रूपम्+ वासुदेवस्य इतरेषां स्मृतं => इतरेषाम्+ स्मृतम्+ स्मृतं रूपं => स्मृतम्+ रूपम्+ रूपं हार्द्दं => रूपम्+ हार्द्दम्+ हार्द्दं चिन्तामयं => हार्द्दम्+ चिन्तामयम्+ चिन्तामयं सदा। => चिन्तामयम्+ सदा। स्थूलं वैराजमाख्यातं => स्थूलम्+ वैराजम्+आख्यातम्+ वैराजमाख्यातं सूक्ष्मं => वैराजम्+आख्यातम्+ सूक्ष्मम्+ सूक्ष्मं वै => सूक्ष्मम्+ वै लिङ्गितं भवेत्॥28॥ => लिङ्गितम्+ भवेत्॥28॥ रहितं रूपमैश्वरं => रहितम्+ रूपम्+ऐश्वरम्+ रूपमैश्वरं परिकीर्त्तितम्। => रूपम्+ऐश्वरम्+ परिकीर्त्तितम्। हृत्पुण्डरीकनिलयञ्चैतन्यं ज्योतिरव्ययम्॥29॥ => हृत्पुण्डरीकनिलयम्+चैतन्यम्+ ज्योतिः+अव्ययम्॥29॥ ज्योतिरव्ययम्॥29॥ => ज्योतिः+अव्ययम्॥29॥ बीजं बीजात्कमं => बीजम्+ बीजात्मकम्+ बीजात्कमं ध्यायेत् => बीजात्मकम्+ ध्यायेत् कुम्भान्तरगतो दीपो => कुम्भान्तरगतः+ दीपः+ दीपो निरुद्धप्रसवो => दीपः+ निरुद्धप्रसवः+ निरुद्धप्रसवो यथा॥30॥ => निरुद्धप्रसवः+ यथा॥30॥ केवलस्तिष्ठेदेवं मन्त्रेश्वरो => केवलः+तिष्ठेत्+एवम्+ मन्त्रेश्वरः+ मन्त्रेश्वरो हृदि। => मन्त्रेश्वरः+ हृदि। तावन्मात्रा गभस्तयः॥31॥ => तावन्मात्राः+ गभस्तयः॥31॥ बहिस्तद्वन्नाडीभिर्बीजरश्मयः। => बहिः+तद्वत्+नाडीभिः+बीजरश्मयः। अथावभासतो दैवीमात्मीकृत्य => अथ+अवभासतः+ दैवीम्+आत्मीकृत्य दैवीमात्मीकृत्य => दैवीम्+आत्मीकृत्य तनुं स्थिताः॥32॥ => तनुम्+ स्थिताः॥32॥ प्रस्थिता नाड्यो => प्रस्थिताः+ नाड्यः+ नाड्यो दर्शनेन्द्रियगोचराः। => नाड्यः+ दर्शनेन्द्रियगोचराः। तासां नाड्यौ => तासाम्+ नाड्यौ सम्यग्गुह्येन => सम्यक्+गुह्येन जपध्यानरतो मन्त्री => जपध्यानरतः+ मन्त्री मन्त्रलक्षणमश्नुते॥34॥ => मन्त्रलक्षणम्+अश्नुते॥34॥ सकामो योगमभ्यसन्। => सकामः+ योगम्+अभ्यसन्। योगमभ्यसन्। => योगम्+अभ्यसन्। अणिमादिमवाप्नोति => अणिमादिम्+अवाप्नोति भूतमात्रान्मुच्यते चेन्द्रियग्रहात्॥35॥ => भूतमात्रान्+मुच्यते+ च+इन्द्रियग्रहात्॥35॥ चेन्द्रियग्रहात्॥35॥ => च+इन्द्रियग्रहात्॥35॥ मण्डलादिवर्णनं नाम => मण्डलादिवर्णनम्+ नाम त्रिंशोऽध्यायः॥30॥ => त्रिंशः+अध्यायः॥30॥ एकत्रिंशोऽध्यायः => एकत्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच रक्षां स्वस्य => रक्षाम्+ स्वस्य परेषाञ्च => परेषाम्+च तां मार्जनाह्वयाम्। => ताम्+ मार्जनाह्वयाम्। सुखञ्च => सुखम्+च प्राप्नुयान्नरः॥1॥ => प्राप्नुयात्+नरः॥1॥ ओं नमः => ओम्+ नमः तत्सिध्यतु => तत्+सिध्यतु यत्तत्सिध्यतु => यत्+तत्+सिध्यतु यत्तत् => यत्+तत् हराशुभम्॥6॥ => हर+अशुभम्॥6॥ अपराजितचक्राद्यैश्चतुर्भिः => अपराजितचक्राद्यैः+चतुर्भिः अखण्डितानुभावैस्त्वं सर्वदुष्टहरो => अखण्डितानुभावैः+त्वम्+ सर्वदुष्टहरः+ सर्वदुष्टहरो भव॥7॥ => सर्वदुष्टहरः+ भव॥7॥ हरामुकस्य => हर+अमुकस्य दुरितं सर्वञ्च => दुरितम्+ सर्वम्+च सर्वञ्च => सर्वम्+च कुशलं कुरु। => कुशलम्+ कुरु। मृत्युबन्धार्त्तिभयदं दुरितस्य => मृत्युबन्धार्त्तिभयदम्+ दुरितस्य प्रयुक्तञ्चाभिचारकम्। => प्रयुक्तम्+च+आभिचारकम्। गदस्पर्शमहारोगप्रयोगं जरया => गदस्पर्शमहारोगप्रयोगम्+ जरया ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो वासुदेवाय => नमः+ वासुदेवाय केशवायादिचक्रिणे॥10॥ => केशवाय+आदिचक्रिणे॥10॥ नमोस्तु => नमः+अस्तु काश्यपायातिह्रस्वाय => काश्यपाय+अतिह्रस्वाय तुभ्यं वामनरूपायाक्रमते => तुभ्यम्+ वामनरूपाय+आक्रमते वामनरूपायाक्रमते => वामनरूपाय+आक्रमते गां नमो => गाम्+ नमः+ नमो नमः॥14॥ => नमः+ नमः॥14॥ वराहाशेषदुष्टानि => वराह+अशेषदुष्टानि यत्फलम्॥15॥ => यत्+फलम्॥15॥ दुष्टान्यस्यार्तिनाशन॥16॥ => दुष्टानि+अस्य+आर्तिनाशन॥16॥ ऋग्यजुःसामगर्भाभिर्वाग्भिर्वामनरूपधृक्। => ऋग्यजुःसामगर्भाभिः+वाग्भिः+वामनरूपधृक्। प्रशमं सर्वदुःखानि => प्रशमम्+ सर्वदुःखानि नयत्त्वस्य => नयतु+अस्य ऐकाहिकं द्व्याहिकञ्च => ऐकाहिकम्+ द्व्याहिकम्+च द्व्याहिकञ्च => द्व्याहिकम्+च त्रिदिवसं ज्वरम्। => त्रिदिवसम्+ ज्वरम्। चातुर्थकन्तथात्युग्रन्तथैव => चातुर्थकम्+तथा+अत्युग्रम्+तथा+एव दोषोत्थं सन्निपातोत्थं => दोषोत्थम्+ सन्निपातोत्थम्+ सन्निपातोत्थं तथैवागन्तुकं => सन्निपातोत्थम्+ तथा+एव+आगन्तुकम्+ तथैवागन्तुकं ज्वरम्। => तथा+एव+आगन्तुकम्+ ज्वरम्। शमं नयाशु => शमम्+ नय+आशु नयाशु => नय+आशु च्छिन्ध्यस्य => छिन्धि+अस्य नेत्रदुःखं शिरोदुःखं => नेत्रदुःखम्+ शिरोदुःखम्+ शिरोदुःखं दुःखञ्चोदरसम्भवम्। => शिरोदुःखम्+ दुःखम्+च+उदरसम्भवम्। दुःखञ्चोदरसम्भवम्। => दुःखम्+च+उदरसम्भवम्। अन्तःश्वासमतिश्वासं परितापं => अन्तःश्वासम्+अतिश्वासम्+ परितापम्+ परितापं सवेपथुम्॥20॥ => परितापम्+ सवेपथुम्॥20॥ गुदघ्राणाङ्घ्रिरोगांश्च => गुदघ्राणाङ्घ्रिरोगान्+च कुष्ठरोगांस्तथा => कुष्ठरोगान्+तथा कामलादींस्तथा => कामलादीन्+तथा प्रमेहांश्चातिदारुणान्॥21॥ => प्रमेहान्+च+अतिदारुणान्॥21॥ भगन्दरातिसारांश्च => भगन्दरातिसारान्+च मुखरोगाँश्च => मुखरोगान्+च अश्मरीं मूत्रकृच्छ्रांश्च => अश्मरीम्+ मूत्रकृच्छ्रान्+च मूत्रकृच्छ्रांश्च => मूत्रकृच्छ्रान्+च रोगानन्यांश्च => रोगान्+अन्यान्+च वातप्रभवा रोगा => वातप्रभवाः+ रोगाः+ रोगा ये => रोगाः+ ये कफोद्भवाश्च => कफोद्भवाः+च चान्ये => च+अन्ये आगन्तुकाश्च => आगन्तुकाः+च रोगा लूता => रोगाः+ लूताः+ लूता विस्फोटकादयः। => लूताः+ विस्फोटकादयः। प्रशमं यान्तु => प्रशमम्+ यान्तु विलयं यान्तु => विलयम्+ यान्तु विष्णोरुच्चारणेन => विष्णोः+उच्चारणेन क्षयं गच्छन्तु => क्षयम्+ गच्छन्तु चाशेषास्ते => च+अशेषाः+ते सकला रोगाः => सकलाः+ रोगाः सत्यं सत्यं => सत्यम्+ सत्यम्+ सत्यं वदाम्यहम्॥26॥ => सत्यम्+ वदामि+अहम्॥26॥ वदाम्यहम्॥26॥ => वदामि+अहम्॥26॥ स्थावरं जङ्गमं => स्थावरम्+ जङ्गमम्+ जङ्गमं वापि => जङ्गमम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि कृत्रिमं चापि => कृत्रिमम्+ च+अपि चापि => च+अपि यद्विषम्। => यत्+विषम्। दन्तोद्भवं नखभवमाकाशप्रभवं => दन्तोद्भवम्+ नखभवम्+आकाशप्रभवम्+ नखभवमाकाशप्रभवं विषम्॥27॥ => नखभवम्+आकाशप्रभवम्+ विषम्॥27॥ लूतादिप्रभवं यच्च => लूतादिप्रभवम्+ यत्+च यच्च => यत्+च विषमन्यत्तु => विषम्+अन्यत्+तु शमं नयतु => शमम्+ नयतु सर्वं कीर्त्तितोस्य => सर्वम्+ कीर्त्तितः+अस्य कीर्त्तितोस्य => कीर्त्तितः+अस्य प्रेतग्रहांश्चापि => प्रेतग्रहान्+च+अपि वेतालांश्च => वेतालान्+च पिशाचांश्च => पिशाचान्+च शकुनीपूतनाद्याश्च => शकुनीपूतनाद्याः+च मुखमण्डीं तथा => मुखमण्डीम्+ तथा क्रूरां रेवतीं => क्रूराम्+ रेवतीम्+ रेवतीं वृद्धरेवतीम्॥30॥ => रेवतीम्+ वृद्धरेवतीम्॥30॥ ग्रहांश्चोग्रांस्तथा => ग्रहान्+च+उग्रान्+तथा मातृग्रहानपि। => मातृग्रहान्+अपि। विष्णोश्चरितं हन्तु => विष्णोः+चरितम्+ हन्तु बालग्रहानिमान्॥31॥ => बालग्रहान्‌+इमान्॥31॥ वृद्धाश्च => वृद्धाः+च केचिद्ये => केचित्+ये चापि => च+अपि करालवदनो नरसिंहो => करालवदनः+ नरसिंहः+ नरसिंहो महाबलः। => नरसिंहः+ महाबलः। ग्रहानशेषान्निःशेषान् => ग्रहान्+अशेषान्+निःशेषान् जगतो हितः॥33॥ => जगतः+ हितः॥33॥ ग्रहानशेषान् => ग्रहान्+अशेषान् खादाग्निलोचन॥34॥ => खाद+अग्निलोचन॥34॥ रोगा ये => रोगाः+ ये महोत्पाता यद्विषं => महोत्पाताः+ यत्+विषम्+ यद्विषं ये => यत्+विषम्+ ये ग्रहपीडाश्च => ग्रहपीडाः+च दोषा ज्वालागर्द्दभकादयः। => दोषाः+ ज्वालागर्द्दभकादयः। किञ्चिद्रूपं समास्थाय => किञ्चित्+रूपम्+ समास्थाय वासुदेवास्य => वासुदेव+अस्य सुदर्शनञ्चक्रं ज्वालामालातिभीषणम्। => सुदर्शनम्+चक्रम्+ ज्वालामालातिभीषणम्। सर्वदुष्टोपशमनं कुरु => सर्वदुष्टोपशमनम्+ कुरु देववराच्युत॥38॥ => देववर+अच्युत॥38॥ क्षयं यान्तु => क्षयम्+ यान्तु प्राच्यां प्रतीच्यां => प्राच्याम्+ प्रतीच्याम्+ प्रतीच्यां च => प्रतीच्याम्+ च दक्षिणोत्तरतस्तथा। => दक्षिणोत्तरतः+तथा। रक्षाङ्करोत् => रक्षाम्+करोत् भुव्यन्तरीक्षे => भुवि+अन्तरीक्षे पार्श्वतोग्रतः। => पार्श्वतः+अग्रतः। रक्षाङ्करोतु => रक्षाम्+करोतु विष्णुर्ज्जगत्सर्वं सदेवासुरमानुषम्। => विष्णुः+जगत्+सर्वम्+ सदेवासुरमानुषम्। सममस्य => समम्+अस्य सङ्क्षयं यान्ति => सङ्क्षयम्+ यान्ति सकलं दुष्टमस्य => सकलम्+ दुष्टम्+अस्य दुष्टमस्य => दुष्टम्+अस्य विष्णुर्वेदान्तेषु => विष्णुः+वेदान्तेषु सकलं दुष्टमस्य => सकलम्+ दुष्टम्+अस्य दुष्टमस्य => दुष्टम्+अस्य यज्ञेश्वरो विष्णुर्द्देवेष्वपि => यज्ञेश्वरः+ विष्णुः+देवेषु+अपि विष्णुर्द्देवेष्वपि => विष्णुः+देवेषु+अपि सकलं यन्मयोक्तं => सकलम्+ यत्+मया+उक्तम्+ यन्मयोक्तं तथास्तु => यत्+मया+उक्तम्+ तथा+अस्तु तथास्तु => तथा+अस्तु शान्तिरस्तु => शान्तिः+अस्तु शिवञ्चास्तु => शिवम्+च+अस्तु दुष्टमस्य => दुष्टम्+अस्य कुशैर्न्निर्म्मथितं मया॥46॥ => कुशैः+निर्म्मथितम्+ मया॥46॥ गोविन्दो नरो => गोविन्दः+ नरः+ नरो नारायणस्तथा। => नरः+ नारायणः+तथा। नारायणस्तथा। => नारायणः+तथा। तथास्तु => तथा+अस्तु सर्वदुःखानां प्रशमो => सर्वदुःखानाम्+ प्रशमः+ प्रशमो जपनाद्धरेः॥47। => प्रशमः+ जपनात्+हरेः॥47। जपनाद्धरेः॥47। => जपनात्+हरेः॥47। अपमार्जनकं शस्त्रं => अपमार्जनकम्+ शस्त्रम्+ शस्त्रं सर्वरोगादिवारणम्। => शस्त्रम्+ सर्वरोगादिवारणम्। अहं हरिः => अहम्+ हरिः कुशो विष्णुर्हता => कुशः+ विष्णुः+हताः+ विष्णुर्हता रोगा => विष्णुः+हताः+ रोगाः+ रोगा मया => रोगाः+ मया कुशापमार्जनं नाम => कुशापमार्जनम्+ नाम एकत्रिंशोऽध्यायः॥31॥ => एकत्रिंशः+अध्यायः॥31॥ द्वात्रिंशोऽध्यायः => द्वात्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच चत्त्वारिंशत्तथाष्ट => चत्त्वारिंशत्+तथा+अष्ट कारयेद्धीमान् => कारयेत्+धीमान् सुरो भवेत्॥1॥ => सुरः+ भवेत्॥1॥ गर्भाधानन्तु => गर्भाधानम्+तु योन्यां वै => योन्याम्+ वै पुंसवनञ्चरेत्। => पुंसवनम्+चरेत्। सीमन्तोन्नयनञ्चैव => सीमन्तोन्नयनम्+च+एव अन्नाशनं ततश्चूडा => अन्नाशनम्+ ततः+चूडा ततश्चूडा => ततः+चूडा गोदानं स्नातकत्वञ्च => गोदानम्+ स्नातकत्वम्+च स्नातकत्वञ्च => स्नातकत्वम्+च पाकयज्ञाश्च => पाकयज्ञाः+च पार्वणश्राद्धं श्रावण्याग्रायणीति => पार्वणश्राद्धम्+ श्रावणी+आग्रायणी+इति श्रावण्याग्रायणीति => श्रावणी+आग्रायणी+इति चाश्वयुजी => च+अश्वयुजी हविर्यज्ञांश्च => हविः+यज्ञान्+च आधानञ्चाग्निहोत्रञ्च => आधानम्+च+अग्निहोत्रम्+च दर्शो वै => दर्शः+ वै चातुर्मास्यं पशुबन्धः => चातुर्मास्यम्+ पशुबन्धः सौत्रामणिरथापरः। => सौत्रामणिः+अथ+अपरः। अत्यग्निष्टोम उक्थश्च => अत्यग्निष्टोमः+ उक्थः+च उक्थश्च => उक्थः+च अतिरात्रोऽऽप्तोर्य्यामश्च => अतिरात्रः+आप्तोर्य्यामः+च सवा इमे॥7॥ => सवाः+ इमे॥7॥ हिरण्याङ्घ्रिर्हिरण्याक्षी => हिरण्याङ्घ्रिः+हिरण्याक्षी हिरण्यमित्र इत्यतः। => हिरण्यमित्रः+ इति+अतः। इत्यतः। => इति+अतः। हिरण्यपाणिर्हेमाक्षो हेमाङ्गो => हिरण्यपाणिः+हेमाक्षः+ हेमाङ्गः+ हेमाङ्गो हेमसूत्रकः॥8॥ => हेमाङ्गः+ हेमसूत्रकः॥8॥ हिरण्यास्यो हिरण्याङ्गो => हिरण्यास्यः+ हिरण्याङ्गः+ हिरण्याङ्गो हेमजिह्वो => हिरण्याङ्गः+ हेमजिह्वः+ हेमजिह्वो हिरण्यवान्। => हेमजिह्वः+ हिरण्यवान्। अश्वमेधो हि => अश्वमेधः+ हि सर्वेशो गुणाश्चाष्टाथ => सर्वेशः+ गुणाः+च+अष्ट+अथ गुणाश्चाष्टाथ => गुणाः+च+अष्ट+अथ क्षान्तिश्चैव => क्षान्तिः+च+एव तथार्ज्जवम्। => तथा+आर्ज्जवम्। शौचं चैवमनायासो => शौचम्+ च+एवम्+अनायासः+ चैवमनायासो मङ्गलं => च+एवम्+अनायासः+ मङ्गलम्+ मङ्गलं चापरो => मङ्गलम्+ च+अपरः+ चापरो गुणः॥10॥ => च+अपरः+ गुणः॥10॥ अकार्पण्यञ्चास्पृहा => अकार्पण्यम्+च+अस्पृहा जुहुयाच्छतम्। => जुहुयात्+शतम्। सौरशाक्तेयविष्ण्वीशदीक्षास्त्वेते => सौरशाक्तेयविष्ण्वीशदीक्षाः+तु+एते संस्कृतश्चैतैर्भुक्तिमुक्तिमवाप्नुयात्। => संस्कृतः+च+एतैः+भुक्तिमुक्तिम्+अवाप्नुयात्। सर्वरोगाद् विनिर्मुक्तो => सर्वरोगात्+ विनिर्मुक्तः+ विनिर्मुक्तो देववद्वर्त्तते => विनिर्मुक्तः+ देववत्+वर्त्तते देववद्वर्त्तते => देववत्+वर्त्तते जप्याद्धोमात् => जप्यात्+होमात् पूजनाच्च => पूजनात्+च ध्यानाद्देवस्य => ध्यानात्+देवस्य चेष्टभाक्॥12॥ => च+इष्टभाक्॥12॥ अष्टचत्वारिशत्संस्कारकथनं नाम => अष्टचत्वारिशत्संस्कारकथनम्+ नाम द्वात्रिंशोऽध्यायः॥32॥ => द्वात्रिंशः+अध्यायः॥32॥ त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः => त्रयस्त्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच पवित्रारोहणं वक्ष्ये => पवित्रारोहणम्+ वक्ष्ये वर्षपूजाकलं हरेः। => वर्षपूजाकलम्+ हरेः। श्रिया गौर्या => श्रियाः+ गौर्याः+ गौर्या गणेशस्य => गौर्याः+ गणेशस्य सरस्वत्या गुहस्य => सरस्वत्याः+ गुहस्य मार्त्तण्डमातृदुर्गाणां नागर्षिहरिमन्मथैः॥2॥ => मार्त्तण्डमातृदुर्गाणाम्+ नागर्षिहरिमन्मथैः॥2॥ ब्रह्मणस्तद्वद्द्वितीयादितिथेः क्रमात्। => ब्रह्मणः+तद्वत्+द्वितीयादितिथेः+ क्रमात्। यो भक्तः => यः+ भक्तः मन्त्रादिकं यदि। => मन्त्रादिकम्+ यदि। सौवर्णं राजतं => सौवर्णम्+ राजतम्+ राजतं ताम्रं => राजतम्+ ताम्रम्+ ताम्रं नेत्रकार्प्पासिकादिकम्॥4॥ => ताम्रम्+ नेत्रकार्प्पासिकादिकम्॥4॥ कर्त्तितं सूत्रं => कर्त्तितम्+ सूत्रम्+ सूत्रं तदलाभे => सूत्रम्+ तदलाभे त्रिगुणं त्रिगुणीकृत्य => त्रिगुणम्+ त्रिगुणीकृत्य अष्टोत्तरशतादूर्द्ध्वं चोत्तमादिकम्। => अष्टोत्तरशतात्+ऊर्द्ध्वम्+ च+उत्तमादिकम्। चोत्तमादिकम्। => च+उत्तमादिकम्। क्रियालोपविधानार्थं यत्त्वयाभिहितं => क्रियालोपविधानार्थम्+ यत्+त्वया+अभिहितम्+ यत्त्वयाभिहितं प्रभो॥6॥ => यत्+त्वया+अभिहितम्+ प्रभो॥6॥ अविघ्नं तु => अविघ्नम्+ तु भवेदत्र => भवेत्+अत्र जयाव्यय॥7॥ => जय+अव्यय॥7॥ तन्मण्डलायादौ => तत्+मण्डलाय+आदौ बन्धयेन्नरः। => बन्धयेत्+नरः। ओं नारायणाय => ओम्+ नारायणाय तन्नो विष्णुः => तत्‌+नः+ विष्णुः जानूरुनाभिनामान्तं प्रतिमासु => जानूरुनाभिनामान्तम्+ प्रतिमासु स्यादष्टोत्तरसहस्रतः। => स्यात्+अष्टोत्तरसहस्रतः। कल्पसाध्यं वा => कल्पसाध्यम्+ वा द्विगुणं षोडशाङ्गुलात्॥10॥ => द्विगुणम्+ षोडशाङ्गुलात्॥10॥ केशरं पत्रं => केशरम्+ पत्रम्+ पत्रं मन्त्राद्यं => पत्रम्+ मन्त्राद्यम्+ मन्त्राद्यं मण्डलान्तकम्। => मन्त्राद्यम्+ मण्डलान्तकम्। स्थण्डिलेऽङ्गुलमानेन => स्थण्डिले+अङ्गुलमानेन आचार्य्याणां च => आचार्य्याणाम्+ च नाभ्यन्तं द्वादशग्रन्थिं => नाभ्यन्तम्+ द्वादशग्रन्थिम्+ द्वादशग्रन्थिं तथा => द्वादशग्रन्थिम्+ तथा द्विर्माला => द्विः+माला चाष्टोत्तरं शतम्॥13॥ => च+अष्टोत्तरम्+ शतम्॥13॥ अथवार्कचतुर्विंशषट्त्रिंशन्मालिका => अथवा+अर्कचतुर्विंशषट्त्रिंशन्मालिका अनामामध्यमाङ्गुष्ठैर्मन्दाद्यैः => अनामामध्यमाङ्गुष्ठैः+मन्दाद्यैः विष्णुवन्मतम्॥15॥ => विष्णुवत्+मतम्॥15॥ पीठमानं स्यान्मेखलान्ते => पीठमानम्+ स्यात्+मेखलान्ते स्यान्मेखलान्ते => स्यात्+मेखलान्ते सूत्रग्रन्थिपरिचारेथ => सूत्रग्रन्थिपरिचारे+अथ रञ्जयेच्चन्दनाद्यैर्वा => रञ्जयेत्+चन्दनाद्यैः+वा स्नानसन्ध्यादिकृन्नरः। => स्नानसन्ध्यादिकृत्+नरः। एकादश्यां यागगृहे => एकादश्याम्+ यागगृहे भगवन्तं हरिं => भगवन्तम्+ हरिम्+ हरिं यजेत्॥18॥ => हरिम्+ यजेत्॥18॥ बलिं पीठे => बलिम्+ पीठे क्षौं क्षेत्रपालाय => क्षौम्+ क्षेत्रपालाय गङ्गाञ्च => गङ्गाम्+च यमुनां तथा। => यमुनाम्+ तथा। वास्त्वपसारण्म्॥20॥ => वा+अस्तु+अपसारणम्॥20॥ सारङ्गायेति => सारङ्गाय+इति भूतानां भूतशुद्धिं => भूतानाम्+ भूतशुद्धिम्+ भूतशुद्धिं स्थितश्चरेत्॥20॥ => भूतशुद्धिम्+ स्थितः+चरेत्॥20॥ स्थितश्चरेत्॥20॥ => स्थितः+चरेत्॥20॥ ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं गन्धतन्मात्रं => ह्रूम्+ गन्धतन्मात्रम्+ गन्धतन्मात्रं संहरामि => गन्धतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं रसतन्मात्रं => ह्रूम्+ रसतन्मात्रम्+ रसतन्मात्रं संहरामि => रसतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं रूपतन्मात्रं => ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ रूपतन्मात्रं संहरामि => रूपतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं स्पर्शतन्मात्रं => ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ स्पर्शतन्मात्रं संहरामि => स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं शब्दतन्मात्रं => ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ शब्दतन्मात्रं संहरामि => शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि पञ्चोद्घातैर्गन्धतन्मात्ररूपं भूमिमण्डलम्। => पञ्चोद्घातैः+गन्धतन्मात्ररूपम्+ भूमिमण्डलम्। चतुरस्रञ्च => चतुरस्रम्+च पीतञ्च => पीतम्+च कठिनं वज्रलाञ्छितम्॥21॥ => कठिनम्+ वज्रलाञ्छितम्॥21॥ इन्द्रादिदैवतं पादयुग्ममध्यगतं => इन्द्रादिदैवतम्+ पादयुग्ममध्यगतम्+ पादयुग्ममध्यगतं स्मरेत्। => पादयुग्ममध्यगतम्+ स्मरेत्। शुद्धञ्च => शुद्धम्+च रसतन्मात्रं प्रविलिप्याथ => रसतन्मात्रम्+ प्रविलिप्य+अथ प्रविलिप्याथ => प्रविलिप्य+अथ क्रमेणानेन => क्रमेण+अनेन ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं हः => ह्रीम्+ हः ह्रूं रसतन्मात्रं => ह्रूम्+ रसतन्मात्रम्+ रसतन्मात्रं संहरामि => रसतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं हः => ह्रीम्+ हः ह्रूं रूपतन्मात्रं => ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ रूपतन्मात्रं संहरामि => रूपतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं हः => ह्रीम्+ हः ह्रूं स्पर्शतन्मात्रं => ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ स्पर्शतन्मात्रं संहरामि => स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं हः => ह्रीम्+ हः ह्रूं शब्दतन्मात्रं => ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ शब्दतन्मात्रं संहरामि => शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि जानुनाभिमध्यगतं श्वेतं => जानुनाभिमध्यगतम्+ श्वेतम्+ श्वेतं वै => श्वेतम्+ वै शुक्लवर्णं चार्द्धचन्द्रं => शुक्लवर्णम्+ च+अर्द्धचन्द्रम्+ चार्द्धचन्द्रं ध्यायेद्वरुणदैवतम्॥23॥ => च+अर्द्धचन्द्रम्+ ध्यायेत्+वरुणदैवतम्॥23॥ ध्यायेद्वरुणदैवतम्॥23॥ => ध्यायेत्+वरुणदैवतम्॥23॥ चतुर्भिश्च => चतुर्भिः+च तदुद्घातैः => तत्+उद्घातैः शुद्धं तद्रसमात्रकम्। => शुद्धम्+ तत्+रसमात्रकम्। तद्रसमात्रकम्। => तत्+रसमात्रकम्। संहरेद्रूपतन्मात्रं => संहरेत्+रूपतन्मात्रम् ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं रूपतन्मात्रं => ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ रूपतन्मात्रं संहरामि => रूपतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं स्पर्शतन्मात्रं => ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ स्पर्शतन्मात्रं संहरामि => स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हः => ह्रूम्+ हः ह्रूं शब्दतन्मात्रं => ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ शब्दतन्मात्रं संहरामि => शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि त्रिभिस्तदुद्घातैस्त्रिकोणं वह्निमण्डलम्। => त्रिभिः+तत्+उद्घातैः+त्रिकोणम्+ वह्निमण्डलम्। नाभिकण्ठमध्यगतं रक्तं => नाभिकण्ठमध्यगतम्+ रक्तम्+ रक्तं स्वस्तिकलाञ्छितम्॥25॥ => रक्तम्+ स्वस्तिकलाञ्छितम्॥25॥ ध्यात्वानलाधिदैवन्तच्छुद्धं स्पर्शे => ध्यात्वा+अनलाधिदैवम्+तत्+शुद्धम्+ स्पर्शे लयं नयेत्। => लयम्+ नयेत्। ओं ह्रौं => ओम्+ ह्रौम्+ ह्रौं हः => ह्रौम्+ हः ह्रूं स्पर्शतन्मात्रं => ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ स्पर्शतन्मात्रं संहरामि => स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि ओं ह्रौं => ओम्+ ह्रौम्+ ह्रौं हः => ह्रौम्+ हः ह्रूं शब्दतन्मात्रं => ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ शब्दतन्मात्रं संहरामि => शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि कण्ठनासामध्यगतं वृत्तं => कण्ठनासामध्यगतम्+ वृत्तम्+ वृत्तं वै => वृत्तम्+ वै द्विरुद्घातैर्धूम्रवर्णं ध्यायेच्छुद्धेन्दुलाञ्छितम्। => द्विः+उद्घातैः+धूम्रवर्णम्+ ध्यायेत्+शुद्धेन्दुलाञ्छितम्। ध्यायेच्छुद्धेन्दुलाञ्छितम्। => ध्यायेत्+शुद्धेन्दुलाञ्छितम्। स्पर्शमात्रं शब्दमात्रैः => स्पर्शमात्रम्+ शब्दमात्रैः संहरेद्ध्यानयोगतः॥27॥ => संहरेत्+ध्यानयोगतः॥27॥ ओं ह्रौं => ओम्+ ह्रौम्+ ह्रौं हः => ह्रौम्+ हः ह्रूं शब्दतन्मात्रं => ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ शब्दतन्मात्रं संहरामि => शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि चाकाशं शुद्धस्फटिकसन्निभम्। => च+आकाशम्+ शुद्धस्फटिकसन्निभम्। नासापुटशिखान्तस्थमाकाशमुपसंहरेत्॥28॥ => नासापुटशिखान्तस्थम्+आकाशम्+उपसंहरेत्॥28॥ शोषणाद्यैर्द्देहशुद्धिं कुर्यादेवं => शोषणाद्यैः+देहशुद्धिम्+ कुर्यात्+एवम्+ कुर्यादेवं क्रमात्ततः। => कुर्यात्+एवम्+ क्रमात्+ततः। क्रमात्ततः। => क्रमात्+ततः। शुष्कं कलेवरं => शुष्कम्+ कलेवरम्+ कलेवरं ध्यायेत् => कलेवरम्+ ध्यायेत् पादाद्यञ्च => पादाद्यम्+च यं बीजेन => यम्+ बीजेन वं बीजेन => वम्+ बीजेन देहं रमित्यनेनैव => देहम्+ रम्+इति+अनेन+एव रमित्यनेनैव => रम्+इति+अनेन+एव ब्रह्मरन्ध्राद्विनिर्गतम्॥30॥ => ब्रह्मरन्ध्रात्+विनिर्गतम्॥30॥ बिन्दुन्ध्यात्वा => बिन्दुम्+ध्यात्वा चामृतस्य => च+अमृतस्य सम्प्लावयेल्लमित्यस्मात् => सम्प्लावयेत्+लम्+इति+अस्मात् देहं सम्पाद्य => देहम्+ सम्पाद्य न्यासं कृत्वा => न्यासम्+ कृत्वा मानसं यागमाचरेत्। => मानसम्+ यागम्+आचरेत्। यागमाचरेत्। => यागम्+आचरेत्। विष्णुं साङ्गं => विष्णुम्+ साङ्गम्+ साङ्गं हृदि => साङ्गम्+ हृदि देवेशम्प्रार्च्चयेद्भुक्तिमुक्तिदम्। => देवेशम्+प्रार्च्चयेत्+भुक्तिमुक्तिदम्। स्वागतं देवदेवेश => स्वागतम्+ देवदेवेश मानसीं पूजां => मानसीम्+ पूजाम्+ पूजां यथार्थं => पूजाम्+ यथार्थम्+ यथार्थं परिभाविताम्। => यथार्थम्+ परिभाविताम्। कूर्मोथ => कूर्मः+अथ पूज्योनन्तो मही => पूज्यः+अनन्तः+ मही मध्येग्न्यादौ => मध्ये+अग्न्यादौ धर्माद्या अधर्माद्याश्च => धर्माद्याः+ अधर्माद्याः+च अधर्माद्याश्च => अधर्माद्याः+च पद्मञ्च => पद्मम्+च कालतत्त्वञ्च => कालतत्त्वम्+च सूर्यादिमण्डलं पक्षिराजकः। => सूर्यादिमण्डलम्+ पक्षिराजकः। ततश्च => ततः+च वायव्यादीशान्ता गुरुपङ्क्तिकाः॥36॥ => वायव्यात्‌+ईशान्ताः+ गुरुपङ्क्तिकाः॥36॥ नारदो नलकूबरः। => नारदः+ नलकूबरः। गुरुर्गुरुपादुका => गुरुः+गुरुपादुका परो गुरुश्च => परः+ गुरुः+च गुरुश्च => गुरुः+च शान्तिश्च => शान्तिः+च पुष्टिस्तुष्टिर्म्महेन्द्राद्या मध्ये => पुष्टिः+तुष्टिः++महेन्द्राद्याः+ मध्ये चावाहितो हरिः। => च+अवाहितः+ हरिः। श्रीरतिकान्त्याद्या मूलेन => श्रीरतिकान्त्याद्याः+ मूलेन स्थापितोऽच्युतः॥39॥ => स्थापितः+अच्युतः॥39॥ अभिमुखो भवेति => अभिमुखः+ भव+इति भवेति => भव+इति सन्निहितो भव। => सन्निहितः+ भव। विन्यस्यार्घ्यादिकं दत्त्वा => विन्यस्य+अर्घ्यादिकम्+ दत्त्वा गन्धाद्यैर्मूलतो यजेत्॥40॥ => गन्धाद्यैः+मूलतः+ यजेत्॥40॥ ओं भीषय => ओम्+ भीषय शिरस्त्रासय => शिरः+त्रासय शस्त्रतोस्त्रकम्॥41॥ => शस्त्रतः+अस्त्रकम्‌॥41॥ नमस्ततः। => नमः+ततः। ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् नमो मूलबीजेन => नमः+ मूलबीजेन चाङ्गकम्॥42॥ => च+अङ्गकम्॥42॥ मूर्त्त्यावरणमर्च्चयेत्। => मूर्त्त्यावरणम्+अर्च्चयेत्। प्रद्युम्नश्चानिरुद्धकः॥43॥ => प्रद्युम्नः+च+अनिरुद्धकः॥43॥ श्रीधृतिरतिकान्तयो मूर्त्तयो => श्रीधृतिरतिकान्तयः+ मूर्त्तयः+ मूर्त्तयो हरेः। => मूर्त्तयः+ हरेः। शङ्खचक्रगदापद्ममग्न्यादौ => शङ्खचक्रगदापद्मम्+अग्न्यादौ शार्ङ्गञ्च => शार्ङ्गम्+च मुसलं खड्गं => मुसलम्+ खड्गम्+ खड्गं वनमालाञ्च => खड्गम्+ वनमालाम्+च वनमालाञ्च => वनमालाम्+च इन्द्राद्याश्च => इन्द्राद्याः+च तथानन्तो नैर्ऋत्यां => तथा+अनन्तः+ नैर्ऋत्याम्+ नैर्ऋत्यां वरुणस्ततः॥45॥ => नैर्ऋत्याम्+ वरुणः+ततः॥45॥ वरुणस्ततः॥45॥ => वरुणः+ततः॥45॥ ब्रह्मेन्द्रेशानयोर्मध्ये => ब्रह्मा+ईन्द्रेशानयोः+मध्ये अस्त्रावरणकं बहिः। => अस्त्रावरणकम्+ बहिः। ऐरावतस्ततश्छागो महिषो => ऐरावतः+ततः+छागः+ महिषः+ महिषो वानरो => महिषः+ वानरः+ वानरो झषः॥46॥ => वानरः+ झषः॥46॥ शशोऽथ => शशः+अथ कूर्म्मो हंसस्ततो => कूर्म्मः+ हंसः+ततः+ हंसस्ततो बहिः। => हंसः+ततः+ बहिः। कुमुदाद्या द्वारपाला => कुमुदाद्याः+ द्वारपालाः+ द्वारपाला द्वयं => द्वारपालाः+ द्वयम्+ द्वयं द्वयम्॥47॥ => द्वयम्+ द्वयम्॥47॥ पूर्व्वाद्युत्तरद्वारान्तं हरिं => पूर्व्वात्+उत्तरद्वारान्तम्+ हरिम्+ हरिं नत्वा => हरिम्+ नत्वा बलिं बहिः। => बलिम्+ बहिः। विष्णुपार्षदेभ्यो नमो => विष्णुपार्षदेभ्यः+ नमः+ नमो बलिपीठे => नमः+ बलिपीठे बलिं ददेत्॥48॥ => बलिम्+ ददेत्॥48॥ रक्षासूत्रञ्च => रक्षासूत्रम्+च पवित्रारोहणायेदं कौतुकं => पवित्रारोहणाय+इदम्+ कौतुकम्+ कौतुकं धारय => कौतुकम्+ धारय ओं नमः॥50॥ => ओम्+ नमः॥50॥ उपवासादिनियमं कुर्याद्वै => उपवासादिनियमम्+ कुर्यात्+वै कुर्याद्वै => कुर्यात्+वै उपवासादिनियतो देवं => उपवासादिनियतः+ देवम्+ देवं सन्तोषयाम्यहम्॥51॥ => देवम्+ सन्तोषयामि+अहम्॥51॥ सन्तोषयाम्यहम्॥51॥ => सन्तोषयामि+अहम्॥51॥ यावद्वैशेषिकं दिनम्॥52॥ => यावत्+वैशेषिकम्+ दिनम्॥52॥ यजमानो ह्यशक्तश्चेत् => यजमानः+ हि+अशक्तः+चेत् ह्यशक्तश्चेत् => हि+अशक्तः+चेत् कुर्य्यान्नक्तादिकं व्रती। => कुर्य्यात्+नक्तादिकम्+ व्रती। श्रीकरन्नित्यपूजनम्॥ => श्रीकरम्‌+नित्यपूजनम्॥ ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं श्रीं => ह्रीम्+ श्रीम्+ श्रीं श्रीधराय => श्रीम्+ श्रीधराय श्रीधरनित्यपूजाकथनं नाम => श्रीधरनित्यपूजाकथनम्+ नाम त्रयर्स्त्रिंशोऽध्यायः॥33॥ => त्रयर्स्त्रिंशः+अध्यायः॥33॥ चतुस्त्रिंशोऽध्यायः => चतुस्त्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच विशेदनेन => विशेत्+अनेन यागस्थानञ्च => यागस्थानम्+च नमो ब्रह्मण्यदेवाय => नमः+ ब्रह्मण्यदेवाय श्रीधरायाव्ययात्मने॥1॥ => श्रीधराय+अव्ययात्मने॥1॥ मण्डलं सायं => मण्डलम्+ सायम्+ सायं यागद्रव्यादि => सायम्+ यागद्रव्यादि चाहरेत्॥2॥ => च+आहरेत्॥2॥ विन्यस्यार्घ्यकरो नरः। => विन्यस्य+अर्घ्यकरः+ नरः। अर्घ्याद्भिस्तु => अर्घ्याद्भिः+तु द्वारदेशादिकं तथा॥3॥ => द्वारदेशादिकम्+ तथा॥3॥ आरभेद् द्वारयागञ्च => आरभेत्+ द्वारयागम्+च द्वारयागञ्च => द्वारयागम्+च पूर्वादिगा नगाः॥4॥ => पूर्वादिगाः+ नगाः॥4॥ ऋगिन्द्रशोभनं प्राच्यां => ऋक्+इन्द्रशोभनम्+ प्राच्याम्+ प्राच्यां यजुर्यमसुभद्रकम्। => प्राच्याम्+ यजुः+यमसुभद्रकम्। यजुर्यमसुभद्रकम्। => यजुः+यमसुभद्रकम्। सामापश्च => सामापः+च सुधन्वाख्यं सोमाथर्वसुहोत्रकम्॥5॥ => सुधन्वाख्यम्+ सोमाथर्वसुहोत्रकम्॥5॥ पताकाश्च => पताकाः+च कुमुदाद्या घटद्वयम्। => कुमुदाद्याः+ घटद्वयम्। स्वनाम्नार्च्याः => स्वनाम्ना+अर्च्याः पूर्णश्च => पूर्णः+च दक्षो वीरसेनः => दक्षः+ वीरसेनः द्वारपांश्चैव => द्वारपान्+च+एव अस्त्रजप्तपुष्पक्षेपाद्विघ्नानुत्सार्य => अस्त्रजप्तपुष्पक्षेपात्+विघ्नान्+उत्सार्य भूतशुद्धिं विधायाथ => भूतशुद्धिम्+ विधाय+अथ विधायाथ => विधाय+अथ फट्कारान्तां शिखां => फट्कारान्ताम्+ शिखाम्+ शिखां जप्त्वा => शिखाम्+ जप्त्वा गोमूत्रं सङ्कर्षणेन => गोमूत्रम्+ सङ्कर्षणेन पयस्तज्जाद् दधि => पयः+तज्जात्+ दधि नारायणाद् घृतम्। => नारायणात्+ घृतम्। घृताद्वै => घृतात्+वै भागतोधिकम्॥10॥ => भागतः+अधिकम्॥10॥ तदेकत्र => तत्+एकत्र पञ्चगव्यमुदाहृतम्। => पञ्चगव्यम्+उदाहृतम्। मण्डपप्रोक्षणायैकञ्चापरम्प्राशनाय => मण्डपप्रोक्षणाय+एकम्+च+अपरम्+प्राशनाय पूज्याज्ञां श्रावयेत्तांश्च => पूज्य+आज्ञाम्+ श्रावयेत्+तान्+च श्रावयेत्तांश्च => श्रावयेत्+तान्+च स्थातव्यं चाज्ञया => स्थातव्यम्+ च+आज्ञया चाज्ञया => च+आज्ञया विकिरेत्ततः। => विकिरेत्+ततः। हरेच्च => हरेत्+च ऐशान्यां दिशि => ऐशान्याम्+ दिशि तत्रस्थं स्थाप्य => तत्रस्थम्+ स्थाप्य कुम्भञ्च => कुम्भम्+च साङ्गं हरिं => साङ्गम्+ हरिम्+ हरिं प्रार्च्य => हरिम्+ प्रार्च्य वर्द्धन्यामस्त्रमर्चयेत्॥14॥ => वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्चयेत्॥14॥ प्रदक्षिणं यागगृहं => प्रदक्षिणम्+ यागगृहम्+ यागगृहं वर्द्धन्याच्छिन्नदारया। => यागगृहम्+ वर्द्धन्या+अछिन्नदारया। वर्द्धन्याच्छिन्नदारया। => वर्द्धन्या+अछिन्नदारया। सिञ्चन्नयेत्ततः => सिञ्चन्+नयेत्+ततः कुम्भं पूजयेच्च => कुम्भम्+ पूजयेत्+च पूजयेच्च => पूजयेत्+च गन्धादिभिर्हरिम्। => गन्धादिभिः+हरिम्। वर्द्धन्यां हेमगर्भायां => वर्द्धन्याम्+ हेमगर्भायाम्+ हेमगर्भायां यजेदस्त्रञ्च => हेमगर्भायाम्+ यजेत्+अस्त्रम्+च यजेदस्त्रञ्च => यजेत्+अस्त्रम्+च वास्तुलक्ष्मीं भूविनायकमर्च्चयेत्। => वास्तुलक्ष्मीम्+ भूविनायकम्+अर्च्चयेत्। भूविनायकमर्च्चयेत्। => भूविनायकम्+अर्च्चयेत्। स्नपनं कल्पयेद्विष्णोः => स्नपनम्+ कल्पयेत्+विष्णोः कल्पयेद्विष्णोः => कल्पयेत्+विष्णोः तथैव => तथा+एव पाद्यमर्घ्यमाचमनीयं पञ्चगव्यञ्च => पाद्यम्‌+अर्घ्यम्+आचमनीयम्+ पञ्चगव्यम्+च पञ्चगव्यञ्च => पञ्चगव्यम्+च पूर्वादिकलशेग्न्यादौ => पूर्वादिकलशे+अग्न्यादौ क्षीरं मधूष्णोदं => क्षीरम्+ मधु+उष्णोदम्+ मधूष्णोदं पाद्यं => मधु+उष्णोदम्+ पाद्यम्+ पाद्यं स्याच्चतुरङ्गकम्॥19॥ => पाद्यम्+ स्यात्+चतुरङ्गकम्॥19॥ स्याच्चतुरङ्गकम्॥19॥ => स्यात्+चतुरङ्गकम्॥19॥ पद्मश्यामाकदूर्वाश्च => पद्मश्यामाकदूर्वाः+च तथाष्टाङ्गार्घ्यमाख्यातं यवगन्धफलाक्षतम्॥20॥ => तथा+अष्टाङ्गार्घ्यम्+आख्यातम्+ यवगन्धफलाक्षतम्॥20॥ तिला द्रव्याणि => तिलाः+ द्रव्याणि चार्हणम्। => च+अर्हणम्। लवङ्गकक्कोलयुतं दद्यादाचमनीयकम्॥21॥ => लवङ्गकक्कोलयुतम्+ दद्यात्+आचमनीयकम्॥21॥ दद्यादाचमनीयकम्॥21॥ => दद्यात्+आचमनीयकम्॥21॥ स्नापयेन्मूलमन्त्रेण => स्नापयेत्+मूलमन्त्रेण देवं पञ्चामृतैरपि। => देवम्+ पञ्चामृतैः+अपि। पञ्चामृतैरपि। => पञ्चामृतैः+अपि। शुद्धोदं मध्यकुम्भेन => शुद्धोदम्+ मध्यकुम्भेन कलशान्निःसृतं तोयं => कलशात्+निःसृतम्+ तोयम्+ तोयं कूर्चाग्रं => तोयम्+ कूर्चाग्रम्+ कूर्चाग्रं संस्पृशेन्नरः। => कूर्चाग्रम्+ संस्पृशेत्+नरः। संस्पृशेन्नरः। => संस्पृशेत्+नरः। पाद्यञ्च => पाद्यम्+च अर्घ्यमाचमनन्ददेत्॥23॥ => अर्घ्यम्+आचमनम्+ददेत्॥23॥ पटेनाङ्गं सवस्त्रं => पटेन+अङ्गम्+ सवस्त्रम्+ सवस्त्रं मण्डलं => सवस्त्रम्+ मण्डलम्+ मण्डलं नयेत्। => मण्डलम्+ नयेत्। तत्राभ्यर्च्याचरेद्धोमं कुण्डादौ => तत्र+अभ्यर्च्य+आचरेत्+होमम्+ कुण्डादौ रेखाश्च => रेखाः+च दक्षिणादुत्तरान्ताश्च => दक्षिणात्+उत्तरान्ताः+च तिस्रश्चैवोत्तराग्रगाः॥25॥ => तिस्रः+च+एव+उत्तराग्रगाः॥25॥ योनिमुद्राम्प्रदर्शयेत्। => योनिमुद्राम्+प्रदर्शयेत्। ध्यात्वाग्निरूपञ्चाग्निन्तु => ध्यात्वा+अग्निरूपम्+च+अग्निम्+तु योन्यां कुण्डे => योन्याम्+ कुण्डे क्षिपेन्नरः॥26॥ => क्षिपेत्+नरः॥26॥ पात्राण्यासादयेत् => पात्राणि+आसादयेत् पश्चाद्दर्भस्रुक्स्रुवकादिभिः। => पश्चात्+दर्भस्रुक्स्रुवकादिभिः। परिधय इध्मव्रश्चनमेव => परिधयः+ इध्मव्रश्चनम्+एव इध्मव्रश्चनमेव => इध्मव्रश्चनम्+एव प्रोक्षणीपात्रमाज्यस्थाली => प्रोक्षणीपात्रम्+आज्यस्थाली प्रस्थद्वयं तण्डुलानां => प्रस्थद्वयम्+ तण्डुलानाम्+ तण्डुलानां युग्मं => तण्डुलानाम्+ युग्मम्+ युग्मं युग्ममधोमुखम्॥28॥ => युग्मम्+ युग्मम्+अधोमुखम्॥28॥ युग्ममधोमुखम्॥28॥ => युग्मम्+अधोमुखम्॥28॥ प्रागग्रगं कुशम्। => प्रागग्रगम्+ कुशम्। प्रणीतान्तु => प्रणीताम्+तु देवं प्रपूज्य => देवम्+ प्रपूज्य प्रणीतां स्थापयेदग्रे => प्रणीताम्+ स्थापयेत्+अग्रे स्थापयेदग्रे => स्थापयेत्+अग्रे द्रव्याणाञ्चैव => द्रव्याणाम्+च+एव प्रोक्षणीमद्भिः => प्रोक्षणीम्+अद्भिः चरुञ्च => चरुम्+च श्रपयेदग्नौ => श्रपयेत्+अग्नौ ब्रह्माणं दक्षिणे => ब्रह्माणम्+ दक्षिणे कुशानास्तीर्य्य => कुशान्‌+आस्तीर्य्य स्थापयेत्ततः॥31॥ => स्थापयेत्+ततः॥31॥ वैष्णवीकरणं कुर्य्याद् => वैष्णवीकरणम्+ कुर्य्यात्+ कुर्य्याद् गर्भाधानादिना => कुर्य्यात्+ गर्भाधानादिना गर्भाधानं पुंसवनं => गर्भाधानम्+ पुंसवनम्+ पुंसवनं सीमन्तोन्नयनञ्जनिः॥32॥ => पुंसवनम्+ सीमन्तोन्नयनम्+जनिः॥32॥ सीमन्तोन्नयनञ्जनिः॥32॥ => सीमन्तोन्नयनम्+जनिः॥32॥ नामादिसमावर्त्तनान्तं जुहुयादष्ट => नामादिसमावर्त्तनान्तम्+ जुहुयात्+अष्ट जुहुयादष्ट => जुहुयात्+अष्ट चाहुतीः। => च+आहुतीः। ऋतुमतीं लक्ष्मीं => ऋतुमतीम्+ लक्ष्मीम्+ लक्ष्मीं सञ्चिन्त्य => लक्ष्मीम्+ सञ्चिन्त्य प्रकृतिस्त्रिगुणात्मिका॥34॥ => प्रकृतिः+त्रिगुणात्मिका॥34॥ सर्वभूतानां विद्यामन्त्रगणस्य => सर्वभूतानाम्+ विद्यामन्त्रगणस्य कारणं वह्निः => कारणम्+ वह्निः प्राच्यां शिरः => प्राच्याम्+ शिरः समाख्यातं बाहू => समाख्यातम्+ बाहू उदरं कुण्डमित्युक्तं => उदरम्+ कुण्डम्+इति+उक्तम्+ कुण्डमित्युक्तं योनिर्योनिर्विधीयते। => कुण्डम्+इति+उक्तम्+ योनिः+योनिः+विधीयते। योनिर्योनिर्विधीयते। => योनिः+योनिः+विधीयते। गुणत्रयं मेखलाः => गुणत्रयम्+ मेखलाः स्युर्ध्यात्वैवं समिधो => स्युः+ध्यात्वा+एवम्+ समिधः+ समिधो दश॥37॥ => समिधः+ दश॥37॥ पञ्चाधिकांस्तु => पञ्चाधिकान्+तु प्रणवान्मुष्टिमुद्रया। => प्रणवान्+मुष्टिमुद्रया। पुनराधारौ => पुनः+आधारौ जुहुयाद्वाय्वग्न्यन्तं ततः => जुहुयात्+वाय्वग्न्यन्तम्+ ततः ईशान्तं मूलमन्त्रेण => ईशान्तम्+ मूलमन्त्रेण पद्ममध्यस्थं ध्यायेद्वह्निन्तु => पद्ममध्यस्थम्+ ध्यायेत्+वह्निम्+तु ध्यायेद्वह्निन्तु => ध्यायेत्+वह्निम्+तु वैष्णवं सप्तजिह्वं => वैष्णवम्+ सप्तजिह्वम्+ सप्तजिह्वं च => सप्तजिह्वम्+ च चन्द्रवक्त्रञ्च => चन्द्रवक्त्रम्+च सूर्याक्षं जुहुयाच्छतमष्ट => सूर्याक्षम्+ जुहुयात्+शतम्+अष्ट जुहुयाच्छतमष्ट => जुहुयात्+शतम्+अष्ट तदर्द्धञ्चाष्ट => तदर्द्धम्+च+अष्ट अङ्गानाञ्च => अङ्गानाम्+च अग्निकार्यकथनं नाम => अग्निकार्यकथनम्+ नाम चतुस्त्रिंशोऽध्यायः॥34॥ => चतुस्त्रिंशः+अध्यायः॥34॥ पञ्चत्रिंशोऽध्यायः => पञ्चत्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच सम्पाताहुतिनासिच्य => सम्पाताहुतिना+आसिच्य पवित्राण्यधिवासयेत्। => पवित्राणि+अधिवासयेत्। गुप्तान्यस्त्रेण => गुप्तानि+अस्त्रेण वस्त्रसंवेष्टितान्येव => वस्त्रसंवेष्टितानि+एव पात्रस्थान्यभिमन्त्रयेत्। => पात्रस्थानि+अभिमन्त्रयेत्। चैकधा => च+एकधा रक्षां विज्ञाप्य => रक्षाम्+ विज्ञाप्य दन्तकाष्ठञ्चामलकं पूर्वे => दन्तकाष्ठम्+च+आमलकम्+ पूर्वे चानिरुद्धेन => च+अनिरुद्धेन दर्भोदकञ्चाथ => दर्भोदकम्+च+अथ ऐशान्यां शिरसा => ऐशान्याम्+ शिरसा धूपं शिखया => धूपम्+ शिखया नैर्ऋतेप्यथ॥5॥ => नैर्ऋते+अपि+अथ॥5॥ कवचेनाथ => कवचेन+अथ चन्दनाम्ब्वक्षतदधिदूर्वाश्च => चन्दनाम्ब्वक्षतदधिदूर्वाः+च गृहं त्रिसूत्रेणावेष्ट्य => गृहम्+ त्रिसूत्रेण+आवेष्ट्य त्रिसूत्रेणावेष्ट्य => त्रिसूत्रेण+आवेष्ट्य पूजाक्रमेणाथ => पूजाक्रमेण+अथ स्वैर्गन्धपवित्रकम्॥7॥ => स्वैः+गन्धपवित्रकम्॥7॥ मन्त्रैर्वै => मन्त्रैः+वै द्वारपादिभ्यो विष्णुकुम्भे => द्वारपादिभ्यः+ विष्णुकुम्भे त्वनेन => तु+अनेन विष्णुतेजोभवं रम्यं => विष्णुतेजोभवम्+ रम्यम्+ रम्यं सर्वपातकनाशनम्॥8॥ => रम्यम्+ सर्वपातकनाशनम्॥8॥ सर्वकामप्रदं देवं => सर्वकामप्रदम्+ देवम्+ देवं तवाङ्गे => देवम्+ तव+अङ्गे तवाङ्गे => तव+अङ्गे धारयाम्यहम्। => धारयामि+अहम्। धूपदीपद्यैर्व्रजेद् द्वारसमीपतः॥9॥ => धूपदीपद्यैः+व्रजेत्+ द्वारसमीपतः॥9॥ गन्धपुष्पाक्षतोपेतं पवित्रञ्चाखिलेर्प्पयेत्। => गन्धपुष्पाक्षतोपेतम्+ पवित्रम्+च+अखिले+अर्प्पयेत्। पवित्रञ्चाखिलेर्प्पयेत्। => पवित्रम्+च+अखिले+अर्प्पयेत्। पवित्रं वैष्णवं => पवित्रम्+ वैष्णवम्+ वैष्णवं तेजो => वैष्णवम्+ तेजः+ तेजो महापातकनाशनम्॥10॥ => तेजः+ महापातकनाशनम्॥10॥ धर्म्मकामार्थसिद्ध्यर्थं स्वकेङ्गे => धर्म्मकामार्थसिद्ध्यर्थम्+ स्वके+अङ्गे स्वकेङ्गे => स्वके+अङ्गे धारयाम्यहम्। => धारयामि+अहम्। विष्णुतेजोभवेत्यादिमूलेन => विष्णुतेजोभव+इत्यादिमूलेन हरयेऽर्पयेत्॥12॥ => हरये+अर्पयेत्॥12॥ ततो दत्त्वा => ततः+ दत्त्वा देवं सम्प्रार्थयेत्ततः। => देवम्+ सम्प्रार्थयेत्+ततः। सम्प्रार्थयेत्ततः। => सम्प्रार्थयेत्+ततः। प्रातस्त्वां पूजयिष्यामि => प्रातः+त्वाम्+ पूजयिष्यामि इन्द्रादिभ्यस्ततो दत्त्वा => इन्द्रादिभ्यः+ततः+ दत्त्वा ततो देवाग्रतः => ततः+ देवाग्रतः कुम्भं वासोयुगसमन्वितम्। => कुम्भम्+ वासोयुगसमन्वितम्। गन्धपुष्पादिनाभूष्य => गन्धपुष्पादिना+आभूष्य मण्डपाद्बहिरागत्य => मण्डपात्+बहिः+आगत्य पञ्चगव्यञ्चरुन्दन्तकाष्ठञ्चैव => पञ्चगव्यम्+चरुम्+दन्तकाष्ठम्+च+एव क्रमाद्भवेत्। => क्रमात्+भवेत्। पुराणश्रवणं स्तोत्रं => पुराणश्रवणम्+ स्तोत्रम्+ स्तोत्रं पठन् => स्तोत्रम्+ पठन् जागरणं निशि॥17॥ => जागरणम्+ निशि॥17॥ परप्रेषकबालानां स्त्रीणां => परप्रेषकबालानाम्+ स्त्रीणाम्+ स्त्रीणां भोगभुजां => स्त्रीणाम्+ भोगभुजाम्+ भोगभुजां तथा। => भोगभुजाम्+ तथा। सद्योधिवासनं कुर्य्याद्विना => सद्योधिवासनम्+ कुर्य्यात्+विना कुर्य्याद्विना => कुर्य्यात्+विना पवित्राधिवासनं नाम => पवित्राधिवासनम्+ नाम पञ्चत्रिंशोऽध्यायः॥35॥ => पञ्चत्रिंशः+अध्यायः॥35॥ षट्त्रिंशोऽध्यायः => षट्त्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच स्नानादिकं कृत्वा => स्नानादिकम्+ कृत्वा समाकृष्याथ => समाकृष्य+अथ पूर्वाधिवासितं द्रव्यं => पूर्वाधिवासितम्+ द्रव्यम्+ द्रव्यं वस्त्राभरणगन्धकम्। => द्रव्यम्+ वस्त्राभरणगन्धकम्। सर्वनिर्म्माल्यं देवं => सर्वनिर्म्माल्यम्+ देवम्+ देवं संस्थाप्य => देवम्+ संस्थाप्य कषायैश्च => कषायैः+च शुद्धगन्धोदकैस्ततः। => शुद्धगन्धोदकैः+ततः। पूर्वाधिवासितं दद्याद्वस्त्रं => पूर्वाधिवासितम्+ दद्यात्+वस्त्रम्+ दद्याद्वस्त्रं गन्धं => दद्यात्+वस्त्रम्+ गन्धम्+ गन्धं च => गन्धम्+ च नित्यवच्च => नित्यवत्+च देवं सम्प्रार्थयेन्नमेत्। => देवम्+ सम्प्रार्थयेत्+नमेत्। सम्प्रार्थयेन्नमेत्। => सम्प्रार्थयेत्+नमेत्। पूजां नैमित्तिकीं => पूजाम्+ नैमित्तिकीम्+ नैमित्तिकीं चरेत्॥4॥ => नैमित्तिकीम्+ चरेत्॥4॥ प्रार्थयेद्धरिम्। => प्रार्थयेत्+हरिम्। अतो देवेति => अतः+ देव+इति देवेति => देव+इति नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्। => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्। कुरुष्वाद्य => कुरुष्व+अद्य यन्मया => यत्+मया दुष्कृतं कृतम्। => दुष्कृतम्+ कृतम्। शुद्धो भवाम्यहं => शुद्धः+ भवामि+अहम्+ भवाम्यहं देव => भवामि+अहम्+ देव पवित्रञ्च => पवित्रम्+च हृदाद्यैस्तु => हृदाद्यैः+तु आत्मानमभिषिच्य => आत्मानम्+अभिषिच्य विष्णुकुम्भञ्च => विष्णुकुम्भम्+च व्रजेद्देवसमीपतः॥8॥ => व्रजेत्+देवसमीपतः॥8॥ पवित्रमात्मने => पवित्रम्+आत्मने दद्याद्रक्षाबन्धं विसृज्य => दद्यात्+रक्षाबन्धम्+ विसृज्य ब्रह्मसूत्रञ्च => ब्रह्मसूत्रम्+च यन्मया => यत्+मया कल्पितं प्रभो॥9॥ => कल्पितम्+ प्रभो॥9॥ कर्म्मणां पूरणार्थाय => कर्म्मणाम्+ पूरणार्थाय दोषो न => दोषः+ न द्वारपालासनगुरुमुख्यानाञ्च => द्वारपालासनगुरुमुख्यानाम्+च वनमालाञ्च => वनमालाम्+च हुत्वाग्निवर्त्तिभ्यो विष्ण्वादिभ्यः => हुत्वा+अग्निवर्त्तिभ्यः+ विष्ण्वादिभ्यः पूर्णाहुतिं दद्यात् => पूर्णाहुतिम्+ दद्यात् अष्टोत्तरशतं वापि => अष्टोत्तरशतम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि पञ्चोपनिषदैस्ततः। => पञ्चोपनिषदैः+ततः। मणिविद्रुममालाभिर्म्मन्दारकुसुमादिभिः॥13॥ => मणिविद्रुममालाभिः+मन्दारकुसुमादिभिः॥13॥ इयं सांवत्सरी => इयम्+ सांवत्सरी तवास्तु => तव+अस्तु कौस्तुभं सततं => कौस्तुभम्+ सततम्+ सततं हृदि॥14॥ => सततम्+ हृदि॥14॥ पवित्रतन्तूंश्च => पवित्रतन्तून्+च पूजां च => पूजाम्+ च कामतोऽकामतो वापि => कामतः+अकामतः+ वा+अपि वापि => वा+अपि यत्कृतं नियमार्च्चने॥15॥ => यत्+कृतम्+ नियमार्च्चने॥15॥ तदस्तु => तत्‌+अस्तु क्षमाप्याथ => क्षमा+अपि+अथ पवित्रं मस्तकेऽर्प्पयेत्॥16॥ => पवित्रम्+ मस्तके+अर्प्पयेत्॥16॥ मस्तकेऽर्प्पयेत्॥16॥ => मस्तके+अर्प्पयेत्॥16॥ बलिं दक्षिणाभिर्वैष्णवन्तोषयेद् => बलिम्+ दक्षिणाभिः+वैष्णवम्+तोषयेत्+ दक्षिणाभिर्वैष्णवन्तोषयेद् गुरुम्। => दक्षिणाभिः+वैष्णवम्+तोषयेत्+ गुरुम्। भोजनवस्त्राद्यैर्द्दिवसं पक्षमेव => भोजनवस्त्राद्यैः+दिवसम्+ पक्षम्+एव पक्षमेव => पक्षम्+एव पवित्रं स्नानकाले => पवित्रम्+ स्नानकाले अनिवारितमन्नाद्यं दद्याद्भुङ्क्तेथ => अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ दद्यात्+भुङ्क्ते+अथ दद्याद्भुङ्क्तेथ => दद्यात्+भुङ्क्ते+अथ विसर्जनेह्नि => विसर्जने+अह्नि सांवत्सरीमिमां पूजां => सांवत्सरीम्+इमाम्+ पूजाम्+ पूजां सम्पाद्य => पूजाम्+ सम्पाद्य विधिवन्मम॥19॥ => विधिवत्+मम॥19॥ पवित्रकेदानीं विष्णुलोकं => पवित्रक+इदानीम्+ विष्णुलोकम्+ विष्णुलोकं विसर्ज्जितः। => विष्णुलोकम्+ विसर्ज्जितः। विष्वक्सेनं हि => विष्वक्सेनम्+ हि यावन्तस्तन्तवस्तस्मिन् => यावन्तः+तन्तवः+तस्मिन् तावद्युगसहस्राणि => तावत्+युगसहस्राणि कुलानां शतमुद्धृत्य => कुलानाम्+ शतम्+उद्धृत्य शतमुद्धृत्य => शतम्+उद्धृत्य दशापरान्। => दश+अपरान्। स्वयं मुक्तिमवाप्नुयात्॥22॥ => स्वयम्+ मुक्तिम्+अवाप्नुयात्॥22॥ मुक्तिमवाप्नुयात्॥22॥ => मुक्तिम्+अवाप्नुयात्॥22॥ विष्णुपवित्रारोहणं नाम => विष्णुपवित्रारोहणम्+ नाम षट्त्रिंशोऽध्यायः॥36॥ => षट्त्रिंशः+अध्यायः॥36॥ सप्तत्रिंशोऽध्यायः => सप्तत्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच सर्वदेवानां पवित्रारोहणं => सर्वदेवानाम्+ पवित्रारोहणम्+ पवित्रारोहणं शृणु। => पवित्रारोहणम्+ शृणु। पवित्रं सर्वलक्ष्म => पवित्रम्+ सर्वलक्ष्म स्वरसानलगं त्वपि॥1॥ => स्वरसानलगम्+ तु+अपि॥1॥ त्वपि॥1॥ => तु+अपि॥1॥ निमन्त्रयाम्यहं प्रातर्द्दद्यान्तुभ्यं => निमन्त्रयामि+अहम्+ प्रातः+दद्याम्+तुभ्यम्+ प्रातर्द्दद्यान्तुभ्यं पवित्रकम्॥2॥ => प्रातः+दद्याम्+तुभ्यम्+ पवित्रकम्॥2॥ नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्। => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्। नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्। => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्। मणिविद्रुममालाभिर्म्मन्दारकुसुमादिभिः॥4॥ => मणिविद्रुममालाभिः+मन्दारकुसुमादिभिः॥4॥ इयं सांवत्सरी => इयम्+ सांवत्सरी तवास्तु => तव+अस्तु सांवत्सरीमिमां पूजां => सांवत्सरीम्+इमाम्+ पूजाम्+ पूजां सम्पाद्य => पूजाम्+ सम्पाद्य विधिवन्मम॥5॥ => विधिवत्+मम॥5॥ पवित्रकेदानीं स्वर्गलोकं => पवित्रक+इदानीम्+ स्वर्गलोकम्+ स्वर्गलोकं विसर्ज्जितः। => स्वर्गलोकम्+ विसर्ज्जितः। नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्॥6॥ => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥6॥ नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्॥7॥ => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥7॥ नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्॥8॥ => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥8॥ नमस्तुभ्यं गृह्णीष्वेदं => नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ गृह्णीष्वेदं पवित्रकम्॥9॥ => गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥9॥ सूत्रमनिरुद्धमयं वरम्॥10॥ => सूत्रम्+अनिरुद्धमयम्+ वरम्॥10॥ धनधान्यायुरारोग्यप्रदं सम्प्रददामि => धनधान्यायुरारोग्यप्रदम्+ सम्प्रददामि सूत्रं सङ्कर्षणमयं => सूत्रम्+ सङ्कर्षणमयम्+ सङ्कर्षणमयं वरम्॥11॥ => सङ्कर्षणमयम्+ वरम्॥11॥ विद्यासन्ततिसौभाग्यप्रदं सम्प्रददामि => विद्यासन्ततिसौभाग्यप्रदम्+ सम्प्रददामि सूत्रं धर्म्मकामार्थमोक्षदम्॥12॥ => सूत्रम्+ धर्म्मकामार्थमोक्षदम्॥12॥ संसारसागरोत्तारकारणं प्रददामि => संसारसागरोत्तारकारणम्+ प्रददामि सूत्रं सर्व्वदं => सूत्रम्+ सर्व्वदम्+ सर्व्वदं पापनाशनम्॥13॥ => सर्व्वदम्+ पापनाशनम्॥13॥ अतीतानागतकुलसमुद्धारं ददामि => अतीतानागतकुलसमुद्धारम्+ ददामि मनुभिस्तु => मनुभिः+तु क्रमाद्ददे॥14॥ => क्रमात्+ददे॥14॥ सङ्क्षेपपवित्रारोहणं नाम => सङ्क्षेपपवित्रारोहणम्+ नाम सप्तत्रिंशोऽध्यायः॥37॥ => सप्तत्रिंशः+अध्यायः॥37॥ अष्टत्रिंशोऽध्यायः => अष्टत्रिंशः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच चिकीर्षोर्द्देवधामादि => चिकीर्षोः+देवधामादि सद्मकर्तॄणां शतजन्माघनाशनम्। => सद्मकर्तॄणाम्+ शतजन्माघनाशनम्। येनुमोदन्ति => ये+अनुमोदन्ति क्रियमाणं नरा => क्रियमाणम्+ नराः+ नरा गृहम्॥2॥ => नराः+ गृहम्॥2॥ तेऽपि => ते+अपि पापैर्व्विनिर्मुक्ताः => पापैः+विनिर्मुक्ताः प्रयान्त्यच्युतलोकताम्। => प्रयान्ति+अच्युतलोकताम्। समतीतं भविष्यञ्च => समतीतम्+ भविष्यम्+च भविष्यञ्च => भविष्यम्+च कुलानामयुतं नरः॥3॥ => कुलानाम्+अयुतम्+ नरः॥3॥ विष्णुलोकं नयत्याशु => विष्णुलोकम्+ नयति+आशु नयत्याशु => नयति+आशु हरेर्गृहम्। => हरेः+गृहम्। पितरो दृष्ट्वा => पितरः+ दृष्ट्वा ह्यलङ्कृताः॥4॥ => हि+अलङ्कृताः॥4॥ विमुक्ता नारकैर्दुःखैः => विमुक्ताः+ नारकैः+दुःखैः नारकैर्दुःखैः => नारकैः+दुःखैः ब्रह्महत्यादिपापौघघातकं देवतालयम्॥5॥ => ब्रह्महत्यादिपापौघघातकम्+ देवतालयम्॥5॥ फलं यन्नाप्यते => फलम्+ यत्+न+आप्यते यन्नाप्यते => यत्+न+आप्यते यज्ञैर्द्धाम => यज्ञैः+धाम तदाप्यते। => तत्+आप्यते। सर्व्वतीर्थस्नानफलं लभेत्॥6॥ => सर्व्वतीर्थस्नानफलम्+ लभेत्॥6॥ हतानाञ्च => हतानाम्+च यत्तत्फलादिकम्। => यत्+तत्+फलादिकम्। वापि => वा+अपि कृतं धाम => कृतम्+ धाम शम्भुलोकमष्टागाराद्धरौ => शम्भुलोकम्+अष्टागारात्+हरौ भुक्तिमुक्तिमवाप्नुयात्। => भुक्तिमुक्तिम्+अवाप्नुयात्। कनिष्ठं मध्यमं => कनिष्ठम्+ मध्यमम्+ मध्यमं श्रेष्ठं => मध्यमम्+ श्रेष्ठम्+ श्रेष्ठं कारयित्वा => श्रेष्ठम्+ कारयित्वा हरेर्गृहम्॥9॥ => हरेः+गृहम्॥9॥ स्वर्गं च => स्वर्गम्+ च वैष्णवं लोकं => वैष्णवम्+ लोकम्+ लोकं मोक्षमाप्नोति => लोकम्+ मोक्षम्+आप्नोति मोक्षमाप्नोति => मोक्षम्+आप्नोति श्रेष्ठमायतनं विष्णोः => श्रेष्ठम्+आयतनम्+ विष्णोः यद्धनवान् => यत्+धनवान् कनिष्ठेनैव => कनिष्ठेन+एव पुण्यं प्राप्नोत्यधनवान्नरः। => पुण्यम्+ प्राप्नोति+अधनवान्+नरः। प्राप्नोत्यधनवान्नरः। => प्राप्नोति+अधनवान्+नरः। धनं कृत्वा => धनम्+ कृत्वा स्वल्पेनापि => स्वल्पेन+अपि पुण्यं सम्प्राप्नोत्यधिकं => पुण्यम्+ सम्प्राप्नोति+अधिकम्+ सम्प्राप्नोत्यधिकं वरम्। => सम्प्राप्नोति+अधिकम्+ वरम्। लक्षेणाथ => लक्षेण+अथ शतेनार्द्धेन => शतेन+अर्द्धेन भवनं याति => भवनम्+ याति यत्रास्ते => यत्र+आस्ते क्रीडमाना ये => क्रीडमानाः+ ये पांसुभिर्भवनं हरेः॥13॥ => पांसुभिः+भवनम्+ हरेः॥13॥ तेपि => ते+अपि चायतने => च+आयतने तथाष्टमे॥14॥ => तथा+अष्टमे॥14॥ कर्त्तुरायतनं विष्णोर्यथोक्तात् => कर्त्तुः+आयतनम्+ विष्णोः+यथा+उक्तात् विष्णोर्यथोक्तात् => विष्णोः+यथा+उक्तात् त्रिगुणं फलम्। => त्रिगुणम्+ फलम्। भवनं ते => भवनम्+ ते पतितं पतमानन्तु => पतितम्+ पतमानम्+तु पतमानन्तु => पतमानम्+तु तथार्द्धपतितं नरः॥16॥ => तथा+अर्द्धपतितम्+ नरः॥16॥ हरेर्द्धाम => हरेः+धाम द्विगुणं फलम्। => द्विगुणम्+ फलम्। विष्णोरायतनस्येह => विष्णोः+आयतनस्य+इह स नरो => सः+ नरः+ नरो विष्णुलोकभाक्। => नरः+ विष्णुलोकभाक्। इष्टकानिचयस्तिष्ठेद् यावदायतने => इष्टकानिचयः+तिष्ठेत्+ यावत्+आयतने यावदायतने => यावत्+आयतने सकुलस्तस्य => सकुलः+तस्य स एव => सः+ एव स एव => सः+ एव कुलन्तेनैव => कुलम्+तेन+एव विष्णुरुद्रार्कदेव्यादेर्गृहकर्त्ता => विष्णुरुद्रार्कदेव्यादेः+गृहकर्त्ता स कीर्त्तिभाक्। => सः+ कीर्त्तिभाक्। किं तस्य => किम्+ तस्य वित्तनिचयैर्मूढस्य => वित्तनिचयैः+मूढस्य दुःखार्ज्जितैर्यः => दुःखार्ज्जितैः+यः नोपभोग्यं धनं => न+उपभोग्यम्+ धनम्+ धनं यस्य => धनम्+ यस्य नोपभोगाय => न+उपभोगाय बन्धूनां व्यर्थस्तस्य => बन्धूनाम्+ व्यर्थः+तस्य व्यर्थस्तस्य => व्यर्थः+तस्य ध्रुवो नृणां => ध्रुवः+ नृणाम्+ नृणां मृत्युर्वित्तनाशस्तथा => नृणाम्+ मृत्युः+वित्तनाशः+तथा मृत्युर्वित्तनाशस्तथा => मृत्युः+वित्तनाशः+तथा मूढस्तत्राऽनुबध्नाति => मूढः+तत्र+अनुबध्नाति जीवितेथ => जीविते+अथ वित्तं न => वित्तम्+ न नोपभोगाय => न+उपभोगाय धर्मार्थं तस्य => धर्मार्थम्+ तस्य स्वाम्येथ => स्वाम्ये+अथ को गुणः। => कः+ गुणः। तस्माद्वित्तं समासाद्य => तस्मात्+वित्तम्+ समासाद्य दैवाद्वा => दैवात्+वा पौरुषादथ॥25॥ => पौरुषात्+अथ॥25॥ दानेभ्यश्चाधिकं यस्मात् => दानेभ्यः+च+अधिकम्+ यस्मात् कीर्त्तनेभ्यो वरं => कीर्त्तनेभ्यः+ वरम्+ वरं यतः॥26॥ => वरम्+ यतः॥26॥ अतस्तत्कारयेद्धीमान् => अतः+तत्+कारयेत्+धीमान् विष्ण्वादेर्म्मन्दिरादिकम्। => विष्ण्वादेः+मन्दिरादिकम्। हरेर्द्धाम => हरेः+धाम भक्तिमद्भिर्न्नरोत्तमैः॥27॥ => भक्तिमद्भिः+नरोत्तमैः॥27॥ निवेशितं भवेत् => निवेशितम्+ भवेत् कृत्स्नं त्रैलोक्यं => कृत्स्नम्+ त्रैलोक्यम्+ त्रैलोक्यं सचराचरम्। => त्रैलोक्यम्+ सचराचरम्। भूतं भव्यं => भूतम्+ भव्यम्+ भव्यं भविष्यञ्च => भव्यम्+ भविष्यम्+च भविष्यञ्च => भविष्यम्+च स्थूलं सूक्ष्मं => स्थूलम्+ सूक्ष्मम्+ सूक्ष्मं तथेतरत्॥28॥ => सूक्ष्मम्+ तथा+इतरत्॥28॥ तथेतरत्॥28॥ => तथा+इतरत्॥28॥ आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्तं सर्व्वं => आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्तम्+ सर्व्वम्+ सर्व्वं विष्णोः => सर्व्वम्+ विष्णोः भवनं विष्णोर्न्न => भवनम्+ विष्णोः+न विष्णोर्न्न => विष्णोः+न भूयो भुवि => भूयः+ भुवि विष्णोर्द्धामकृतौ => विष्णोः+धामकृतौ फलं तद्वद्दिवौकसाम्॥30॥ => फलम्+ तद्वत्+दिवौकसाम्॥30॥ तद्वद्दिवौकसाम्॥30॥ => तद्वत्+दिवौकसाम्॥30॥ पुण्यं प्रतिमाकरणेधिकम्॥31॥ => पुण्यम्+ प्रतिमाकरणे+अधिकम्॥31॥ प्रतिमाकरणेधिकम्॥31॥ => प्रतिमाकरणे+अधिकम्॥31॥ फलस्यान्तो न => फलस्य+अन्तः+ न मृण्मयाद्दारुजे => मृण्मयात्+दारुजे पुण्यं दारुजादिष्टकाभवे॥32॥ => पुण्यम्+ दारुजात्‌+इष्टकाभवे॥32॥ दारुजादिष्टकाभवे॥32॥ => दारुजात्‌+इष्टकाभवे॥32॥ इष्टकोत्थाच्छैलजे => इष्टकोत्थात्+शैलजे स्याद्धेमादेरधिकं फलम्। => स्यात्+हेमादेः+अधिकम्+ फलम्। सप्तजन्मकृतं पापं => सप्तजन्मकृतम्+ पापम्+ पापं प्रारम्भादेव => पापम्+ प्रारम्भात्+एव प्रारम्भादेव => प्रारम्भात्+एव स्यान्नरकं न => स्यात्+नरकम्+ न स गच्छति। => सः+ गच्छति। कुलानां शतमुद्धृत्य => कुलानाम्+ शतम्+उद्धृत्य शतमुद्धृत्य => शतम्+उद्धृत्य विष्णुलोकं नयेन्नरः॥34॥ => विष्णुलोकम्+ नयेत्+नरः॥34॥ नयेन्नरः॥34॥ => नयेत्+नरः॥34॥ यमो यमभटानाह => यमः+ यमभटान्+आह यमभटानाह => यमभटान्+आह यम उवाच => यमः+ उवाच प्रतिमापूजादिकृतो नानेया => प्रतिमापूजादिकृतः+ न+आनेयाः+ नानेया नरकं => न+आनेयाः+ नरकम्+ नरकं नराः॥35॥ => नरकम्+ नराः॥35॥ देवालयाद्यकर्त्तार आनेयास्ते => देवालयाद्यकर्त्तारः+ आनेयाः+ते आनेयास्ते => आनेयाः+ते विचरध्वं यथान्यायन्नियोगो => विचरध्वम्+ यथान्यायम्+नियोगः+ यथान्यायन्नियोगो मम => यथान्यायम्+नियोगः+ मम नाज्ञाभङ्गं करिष्यन्ति => न+आज्ञाभङ्गम्+ करिष्यन्ति भवतां जन्तवः => भवताम्+ जन्तवः केवलं ये => केवलम्+ ये जगत्तातमनन्तं समुपाश्रिताः॥37॥ => जगत्तातम्+अनन्तम्+ समुपाश्रिताः॥37॥ परिहर्त्तव्यास्तेषां नात्रास्ति => परिहर्त्तव्याः+तेषाम्+ न+अत्र+अस्ति नात्रास्ति => न+अत्र+अस्ति भागवता लोके => भागवताः+ लोके तच्चित्तास्तत्परायणाः॥38॥ => तच्चित्ताः+तत्परायणाः॥38॥ विष्णुं ते => विष्णुम्+ ते वस्त्याज्याः => वः+त्याज्याः यस्तिष्ठन् => यः+तिष्ठन् गच्छन्नुत्तिष्ठन् => गच्छन्+उत्तिष्ठन् गोविन्दं ते => गोविन्दम्+ ते वस्त्याज्याः => वः+त्याज्याः नित्यनैमित्तिकैर्द्देवं ये => नित्यनैमित्तिकैः+देवम्+ ये नावलोक्या भवद्भिस्ते => न+अवलोक्याः+ भवद्भिः+ते भवद्भिस्ते => भवद्भिः+ते तद्गता यान्ति => तद्गताः+ यान्ति पुष्पधूपवासोभिर्भूषणैश्चातिवल्लभैः॥41॥ => पुष्पधूपवासोभिः+भूषणैः+च+अतिवल्लभैः॥41॥ ग्राह्या नराः => ग्राह्याः+ नराः सम्मार्जनपराश्च => सम्मार्जनपराः+च परित्याज्यास्तेषां पुत्रास्तथा => परित्याज्याः+तेषाम्+ पुत्राः+तथा पुत्रास्तथा => पुत्राः+तथा चायतनं विष्णोः => च+आयतनम्+ विष्णोः कारितं तत्कुलोद्भवम्॥43॥ => कारितम्+ तत्कुलोद्भवम्॥43॥ पुंसां शतं => पुंसाम्+ शतम्+ शतं नावलोक्यं => शतम्+ न+अवलोक्यम्+ नावलोक्यं भवद्भिर्दुष्टचेतसा। => न+अवलोक्यम्+ भवद्भिः+दुष्टचेतसा। भवद्भिर्दुष्टचेतसा। => भवद्भिः+दुष्टचेतसा। यस्तु => यः+तु देवालयं विष्णोर्द्दारुशैलमयं => देवालयम्+ विष्णोः+दारुशैलमयम्+ विष्णोर्द्दारुशैलमयं तथा॥44॥ => विष्णोः+दारुशैलमयम्+ तथा॥44॥ कारयेन्मृण्मयं वापि => कारयेत्+मृण्मयम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि अहन्यहनि => अहनि+अहनि यजतो यन्महाफलम्॥45॥ => यजतः+ यत्+महाफलम्॥45॥ यन्महाफलम्॥45॥ => यत्+महाफलम्॥45॥ फलं विष्णोर्यः => फलम्+ विष्णोः+यः विष्णोर्यः => विष्णोः+यः कुलानां शतमागामि => कुलानाम्+ शतम्+आगामि शतमागामि => शतम्+आगामि समतीतं तथा => समतीतम्+ तथा नयत्यच्युतलोकताम्। => नयति+अच्युतलोकताम्। सप्तलोकमयो विष्णुस्तस्य => सप्तलोकमयः+ विष्णुः+तस्य विष्णुस्तस्य => विष्णुः+तस्य तारयत्यक्षयांल्लोकानक्षयान् => तारयति+अक्षयान्+लोकान्+अक्षयान् इष्टकाचयविन्यासो यावन्त्यब्दानि => इष्टकाचयविन्यासः+ यावन्ति+अब्दानि यावन्त्यब्दानि => यावन्ति+अब्दानि तत्कर्त्तुर्द्दिवि => तत्कर्त्तुः+दिवि प्रतिमाकृद्विष्णुलोकं स्थापको => प्रतिमाकृत्+विष्णुलोकम्+ स्थापकः+ स्थापको लीयते => स्थापकः+ लीयते देवसद्मप्रतिकृतिप्रतिष्ठाकृत्तु => देवसद्मप्रतिकृतिप्रतिष्ठाकृत्+तु अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच यमोक्ता नानयंस्तेथ => यमोक्ताः+ न+आनयन्+ते+अथ नानयंस्तेथ => न+आनयन्+ते+अथ प्रतिष्ठादिकृतं हरेः। => प्रतिष्ठादिकृतम्+ हरेः। प्रतिष्ठार्थं देवानां => प्रतिष्ठार्थम्+ देवानाम्+ देवानां ब्रह्मणेऽब्रवीत्॥50॥ => देवानाम्+ ब्रह्मणे+अब्रवीत्॥50॥ ब्रह्मणेऽब्रवीत्॥50॥ => ब्रह्मणे+अब्रवीत्॥50॥ देवालयादिमाहात्म्यवर्णनं नाम => देवालयादिमाहात्म्यवर्णनम्+ नाम अष्टत्रिंशोऽध्यायः॥38॥ => अष्टत्रिंशः+अध्यायः॥38॥ ऊनचत्वारिंशोऽध्यायः => ऊनचत्वारिंशः+अध्यायः हयग्रीव उवाच => हयग्रीवः+ उवाच विष्ण्वादीनां प्रतिष्ठादि => विष्ण्वादीनाम्+ प्रतिष्ठादि मुनिभिर्लोके => मुनिभिः+लोके हयशीर्षं तन्त्रमाद्यं => हयशीर्षम्+ तन्त्रम्+आद्यम्+ तन्त्रमाद्यं तन्त्रं => तन्त्रम्+आद्यम्+ तन्त्रम्+ तन्त्रं त्रैलोक्यमोहनम्॥2॥ => तन्त्रम्+ त्रैलोक्यमोहनम्॥2॥ वैभवं पौष्करं => वैभवम्+ पौष्करम्+ पौष्करं तन्त्रं => पौष्करम्+ तन्त्रम्+ तन्त्रं प्रह्रादङ्गार्ग्यगालवम्। => तन्त्रम्+ प्रह्रादम्+गार्ग्यगालवम्। प्रह्रादङ्गार्ग्यगालवम्। => प्रह्रादम्+गार्ग्यगालवम्। नारदीयञ्च => नारदीयम्+च सम्प्रश्नं शाण्डिल्यं => सम्प्रश्नम्+ शाण्डिल्यम्+ शाण्डिल्यं वैश्वकं => शाण्डिल्यम्+ वैश्वकं सत्योक्तं शौनकं => सत्योक्तम्+ शौनकम्+ शौनकं तन्त्रं => शौनकम्+ तन्त्रम्+ तन्त्रं वासिष्ठं => तन्त्रम्+ वासिष्ठम्+ वासिष्ठं ज्ञानसागरम्। => वासिष्ठम्+ ज्ञानसागरम्। स्वायम्भुवं कापिलञ्च => स्वायम्भुवम्+ कापिलम्+च कापिलञ्च => कापिलम्+च तार्क्षं नारायणीयकम्॥4॥ => तार्क्षम्+ नारायणीयकम्॥4॥ आत्रेयं नारसिंहाख्यमानन्दाख्यं => आत्रेयम्+ नारसिंहाख्यम्+आनन्दाख्यम्+ नारसिंहाख्यमानन्दाख्यं तथारुणम्। => नारसिंहाख्यम्+आनन्दाख्यम्+ तथा+अरुणम्। तथारुणम्। => तथा+अरुणम्। बौधायनं तथार्षं => बौधायनम्+ तथा+आर्षम्+ तथार्षं तु => तथा+आर्षम्+ तु विश्वोक्तं तस्य => विश्वोक्तम्+ तस्य प्रतिष्ठां हि => प्रतिष्ठाम्+ हि कुर्य्यान्मध्यदेशादिसम्भवः। => कुर्य्यात्+मध्यदेशादिसम्भवः। आकाशवायुतेजोम्बुभूरेताः => आकाशवायुतेजोम्बुभूः+एताः अचैतन्यास्तमोद्रिक्ताः => अचैतन्याः+तमोद्रिक्ताः ब्रह्माहं विष्णुरमल => ब्रह्म+अहम्+ विष्णुः+अमलः+ विष्णुरमल इति => विष्णुः+अमलः+ इति विद्यात्स => विद्यात्+सः सर्वलक्षणहीनोपि => सर्वलक्षणहीनः+अपि स गुरुस्तन्त्रपारगः। => सः+ गुरुः+तन्त्रपारगः। गुरुस्तन्त्रपारगः। => गुरुः+तन्त्रपारगः। स्थाप्या देवा => स्थाप्याः+ देवाः+ देवा न => देवाः+ न नदीनान्तु => नदीनाम्+तु अग्नावग्नेश्च => अग्नौ+अग्नेः+च मातॄणां भूतानाञ्च => मातॄणाम्+ भूतानाम्+च भूतानाञ्च => भूतानाम्+च चण्डिकायाश्च => चण्डिकायाः+च मन्दिरं कुर्यात् => मन्दिरम्+ कुर्यात् वरुणादेश्च => वरुणादेः+च वायोर्न्नागस्य => वायोः+नागस्य विष्णोश्च => विष्णोः+च पूर्वदेवकुलं पीड्य => पूर्वदेवकुलम्+ पीड्य प्रासादं स्वल्पकं => प्रासादम्+ स्वल्पकम्+ स्वल्पकं त्वथ॥13॥ => स्वल्पकम्+ तु+अथ॥13॥ त्वथ॥13॥ => तु+अथ॥13॥ समं वाप्यधिकं => समम्+ वा+अपि+अधिकम्+ वाप्यधिकं वापि => वा+अपि+अधिकम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि कर्त्तव्यं विजानता। => कर्त्तव्यम्+ विजानता। उभयोर्द्विगुणां सीमां => उभयोः+द्विगुणाम्+ सीमाम्+ सीमां त्यक्त्वा => सीमाम्+ त्यक्त्वा चोच्छ्रयसम्मिताम्॥14॥ => च+उच्छ्रयसम्मिताम्॥14॥ प्रासादं कारयेदन्यं => प्रासादम्+ कारयेत्+अन्यम्+ कारयेदन्यं नोभयं => कारयेत्+अन्यम्+ न+उभयम्+ नोभयं पीडयेद् => न+उभयम्+ पीडयेत्+ पीडयेद् बुधः। => पीडयेत्+ बुधः। शोधितायां तु => शोधितायाम्+ तु कुर्याद्भूमिपरिग्रहम्॥15॥ => कुर्यात्+भूमिपरिग्रहम्॥15॥ प्राकारसीमापर्य्यन्तं ततो => प्राकारसीमापर्य्यन्तम्+ ततः+ ततो भूतबलिं => ततः+ भूतबलिम्+ भूतबलिं हरेत्। => भूतबलिम्+ हरेत्। माषं हरिद्राचूर्णन्तु => माषम्+ हरिद्राचूर्णम्+तु हरिद्राचूर्णन्तु => हरिद्राचूर्णम्+तु सलाजं दधिसक्तुभिः॥16॥ => सलाजम्+ दधिसक्तुभिः॥16॥ सक्तूँश्च => सक्तून्+च पातयित्वाष्टदिक्षु => पातयित्वा+अष्टदिक्षु राक्षसाश्च => राक्षसाः+च पिशाचाश्च => पिशाचाः+च यस्मिंस्तिष्ठन्ति => यस्मिन्+तिष्ठन्ति स्थानं कुर्य्यामहं => स्थानम्+ कुर्य्याम्+अहम्+ कुर्य्यामहं हरेः। => कुर्य्याम्+अहम्+ हरेः। गां गोभिश्चैवावदारयेत्॥18॥ => गाम्+ गोभिः+च+एव+अवदारयेत्॥18॥ गोभिश्चैवावदारयेत्॥18॥ => गोभिः+च+एव+अवदारयेत्॥18॥ परमाण्वष्टकेनैव => परमाण्वष्टकेन+एव रथरेण्वष्टकेनैव => रथरेण्वष्टकेन+एव तैरष्टभिस्तु => तैः+अष्टभिः+तु बालाग्रं लिक्षा => बालाग्रम्+ लिक्षा तैरष्टभिर्मता। => तैः+अष्टभिः+मता। ताभिर्यूकाष्टभिः => ताभिः+यूकाष्टभिः ताश्चाष्टौ => ताः+च+अष्टौ यवाष्टकैरङ्गुलं स्याच्चतुर्विंशाङ्गुलः => यवाष्टकैः+अङ्गुलम्+ स्यात्+चतुर्विंशाङ्गुलः स्याच्चतुर्विंशाङ्गुलः => स्यात्+चतुर्विंशाङ्गुलः स हस्तः => सः+ हस्तः भूपरिग्रहो नाम => भूपरिग्रहः+ नाम ऊनचत्वारिंशोऽध्यायः॥39॥ => ऊनचत्वारिंशः+अध्यायः॥39॥ चत्वारिंशोऽध्यायः => चत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच पूर्व्वमासीत् => पूर्व्वम्+आसीत् महद्भूतं सर्व्वभूतभयङ्करम्। => महद्भूतम्+ सर्व्वभूतभयङ्करम्। तद्देवैर्न्निहितं भूमौ => तत्+देवैः+निहितम्+ भूमौ स वास्तुपुरुषः => सः+ वास्तुपुरुषः ईशं कोणार्द्धसंस्थितम्। => ईशम्+ कोणार्द्धसंस्थितम्। घृताक्षतैस्तर्प्पयेत्तं पर्ज्जन्यं => घृताक्षतैः+तर्प्पयेत्+तम्+ पर्ज्जन्यम्+ पर्ज्जन्यं पदगं => पर्ज्जन्यम्+ पदगम्+ पदगं ततः॥2॥ => पदगम्+ ततः॥2॥ उत्पलाद्भिर्जयन्तञ्च => उत्पलाद्भिः+जयन्तम्+च द्विपदस्थं पताकया। => द्विपदस्थम्+ पताकया। महेन्द्रञ्चैककोष्ठस्थं सर्व्वरक्तैः => महेन्द्रम्+च+एककोष्ठस्थम्+ सर्व्वरक्तैः वितानेनार्द्धपदगं सत्यं => वितानेन+अर्द्धपदगम्+ सत्यम्+ सत्यं पदे => सत्यम्+ पदे भृशं घृतैः। => भृशम्+ घृतैः। चार्द्धपदे => च+अर्द्धपदे वह्निं पूषाणं => वह्निम्+ पूषाणम्+ पूषाणं लाजयैकतः। => पूषाणम्+ लाजया+एकतः। लाजयैकतः। => लाजया+एकतः। वितथं द्विष्ठं => वितथम्+ द्विष्ठम्+ द्विष्ठं मथनेन => द्विष्ठम्+ मथनेन धर्म्मेशमेकैकस्मिन् => धर्म्मेशम्+एकैकस्मिन् स्थितं द्वयम्। => स्थितम्+ द्वयम्। गन्धर्वं द्विपदं => गन्धर्वम्+ द्विपदम्+ द्विपदं गन्धैर्भृशं => द्विपदम्+ गन्धैः+भृशम्+ गन्धैर्भृशं शाकुनजिह्वया॥6॥ => गन्धैः+भृशम्+ शाकुनजिह्वया॥6॥ एकस्थमूर्ध्वसंस्थञ्च => एकस्थम्+ऊर्ध्वसंस्थम्+च मृगं नीलपटैस्तथा। => मृगम्+ नीलपटैः+तथा। नीलपटैस्तथा। => नीलपटैः+तथा। कृशरयार्द्धस्थं दन्तकाष्ठैः => कृशरया+अर्द्धस्थम्+ दन्तकाष्ठैः दौवारिकं द्विसंस्थञ्च => दौवारिकम्+ द्विसंस्थम्+च द्विसंस्थञ्च => द्विसंस्थम्+च सुग्रीवं यावकेन => सुग्रीवम्+ यावकेन पुष्पदन्तं कुशस्तम्बैः => पुष्पदन्तम्+ कुशस्तम्बैः पद्मैर्व्वरुणमेकतः॥8॥ => पद्मैः+वरुणम्+एकतः॥8॥ असुरं सुरया => असुरम्+ सुरया द्विष्ठं पदे => द्विष्ठम्+ पदे शेषं घृताम्भसा। => शेषम्+ घृताम्भसा। पापं पदार्द्धस्थं => पापम्+ पदार्द्धस्थम्+ पदार्द्धस्थं रोगमर्द्धे => पदार्द्धस्थम्+ रोगम्+अर्द्धे रोगमर्द्धे => रोगम्+अर्द्धे नागं मुख्यं => नागम्+ मुख्यम्+ मुख्यं भक्ष्यैर्द्विसंस्थितम्। => मुख्यम्+ भक्ष्यैः+द्विसंस्थितम्। भक्ष्यैर्द्विसंस्थितम्। => भक्ष्यैः+द्विसंस्थितम्। भल्लाटं पदे => भल्लाटम्+ पदे सोमं पदे => सोमम्+ पदे पायसेनाथ => पायसेन+अथ ऋषिं द्वये। => ऋषिम्+ द्वये। दितिं लोपिकाभिरर्द्धे => दितिम्+ लोपिकाभिः+अर्द्धे लोपिकाभिरर्द्धे => लोपिकाभिः+अर्द्धे दितिमथापरम्॥11॥ => दितिम्+अथ+अपरम्॥11॥ पूरिकाभिस्ततञ्चापमीशाधः => पूरिकाभिः+ततः+चापम्+ईशाधः ततोधश्चापवत्सन्तु => ततः+अधः+चापवत्सम्+तु चैकपदे => च+एकपदे लड्डुकैश्च => लड्डुकैः+च मरीचिन्तु => मरीचिम्+तु विवस्वतेऽरुणं दद्याच्चन्दनञ्चतुरङ्घ्रिषु॥14॥ => विवस्वते+अरुणम्+ दद्यात्+चन्दनम्+चतुरङ्घ्रिषु॥14॥ दद्याच्चन्दनञ्चतुरङ्घ्रिषु॥14॥ => दद्यात्+चन्दनम्+चतुरङ्घ्रिषु॥14॥ इन्द्रायान्नं निशान्वितम्। => इन्द्राय+अन्नम्+ निशान्वितम्। तस्याधो घृतान्नं => तस्य+अधः+ घृतान्नम्+ घृतान्नं कोणकोष्ठके॥15॥ => घृतान्नम्+ कोणकोष्ठके॥15॥ दातव्यमिन्द्राय => दातव्यम्+इन्द्राय यक्षायार्धं फलन्तथा। => यक्षाय+अर्धम्+ फलम्+तथा। फलन्तथा। => फलम्+तथा। मांसान्नं माषञ्च => मांसान्नम्+ माषम्+च माषञ्च => माषम्+च स्थाप्या ब्रह्मणे => स्थाप्याः+ ब्रह्मणे चरकीं माषसर्प्पिर्भ्यां => चरकीम्+ माषसर्प्पिर्भ्याम्+ माषसर्प्पिर्भ्यां स्कन्दं => माषसर्प्पिर्भ्याम्+ स्कन्दम्+ स्कन्दं कृशरया => स्कन्दम्+ कृशरया रक्तपद्मैर्विदारीञ्च => रक्तपद्मैः+विदारीम्+च कन्दर्पञ्च => कन्दर्पम्+च पूतनां पलपित्ताभ्यां => पूतनाम्+ पलपित्ताभ्याम्+ पलपित्ताभ्यां मांसासृग्भ्याञ्च => पलपित्ताभ्याम्+ मांसासृग्भ्याम्+च मांसासृग्भ्याञ्च => मांसासृग्भ्याम्+च पापां पिलिपिञ्जं => पापाम्+ पिलिपिञ्जम् अभावादक्षतैर्यजेत्॥20॥ => अभावात्+अक्षतैः+यजेत्॥20॥ रक्षोमातृगणेभ्यश्च => रक्षोमातृगणेभ्यः+च क्षेत्रपालेभ्यो बलीन् => क्षेत्रपालेभ्यः+ बलीन् अहुत्वैतानसन्तर्प्य => अहुत्वा+एतान्+असन्तर्प्य प्रासादादीन्न => प्रासादादीन्+न हरिं लक्ष्मीं => हरिम्+ लक्ष्मीम्+ लक्ष्मीं गणं => लक्ष्मीम्+ गणम्+ गणं पश्चात् => गणम्+ पश्चात् महीश्वरं वास्तुमयं => महीश्वरम्+ वास्तुमयम्+ वास्तुमयं वर्द्धन्या => वास्तुमयम्+ वर्द्धन्या सहितं घटम्। => सहितम्+ घटम्। ब्रह्माणं मध्यतः => ब्रह्माणम्+ मध्यतः ब्रह्मादींश्च => ब्रह्मादीन्+च पूर्णाहुतिं पश्चात् => पूर्णाहुतिम्+ पश्चात् कर्करीं सम्यक् => कर्करीम्+ सम्यक् मण्डलन्तु => मण्डलम्+तु ब्रह्मंस्तोयधाराञ्च => ब्रह्मन्+तोयधारान्+च पूर्व्ववत्तेन => पूर्व्ववत्+तेन प्रारम्भं तेन => प्रारम्भम्+ तेन ततो गर्त्तं => ततः+ गर्त्तम्+ गर्त्तं खनेन्मध्ये => गर्त्तम्+ खनेत्+मध्ये खनेन्मध्ये => खनेत्+मध्ये हस्तमात्रं प्रमाणतः॥26॥ => हस्तमात्रम्+ प्रमाणतः॥26॥ चतुरङ्गुलकं चाधश्चोपलिप्यार्च्चयेत्ततः। => चतुरङ्गुलकम्+ च+अधः+च+उपलिप्य+अर्च्चयेत्+ततः। चाधश्चोपलिप्यार्च्चयेत्ततः। => च+अधः+च+उपलिप्य+अर्च्चयेत्+ततः। चतुर्भुजं विष्णुमर्घ्यं => चतुर्भुजम्+ विष्णुम्+अर्घ्यम्+ विष्णुमर्घ्यं दद्यात्तु => विष्णुम्+अर्घ्यम्+ दद्यात्+तु दद्यात्तु => दद्यात्+तु श्वभ्रं शुक्लपुष्पाणि => श्वभ्रम्+ शुक्लपुष्पाणि दक्षिणावर्त्तकं श्रेष्ठं => दक्षिणावर्त्तकम्+ श्रेष्ठम्+ श्रेष्ठं बीजैर्म्मृद्भिश्च => श्रेष्ठम्+ बीजैः+मृद्भिः+च बीजैर्म्मृद्भिश्च => बीजैः+मृद्भिः+च अर्घ्यदानं विनिष्पाद्य => अर्घ्यदानम्+ विनिष्पाद्य गोवस्त्रादीन्ददेद्गुरौ। => गोवस्त्रादीन्+ददेत्+गुरौ। वैष्णवादिभ्य अर्च्चयेत्॥29॥ => वैष्णवादिभ्यः+ अर्च्चयेत्॥29॥ ततस्तु => ततः+तु खानयेद्यत्नाज्जलान्तं यावदेव => खानयेत्+यत्नात्+जलान्तम्+ यावत्+एव यावदेव => यावत्+एव स्थितं शल्यं => स्थितम्+ शल्यम्+ शल्यं न => शल्यम्+ न दोषदं भवेत्॥30॥ => दोषदम्+ भवेत्॥30॥ भित्तिर्वै => भित्तिः+वै गृहिणोऽसुखम्। => गृहिणः+असुखम्। यन्नामशब्दं शृणुयात्तत्तु => यत्+नामशब्दम्+ शृणुयात्+तत्+तु शृणुयात्तत्तु => शृणुयात्+तत्+तु शल्यं तदुद्भवम्॥31॥ => शल्यम्+ तदुद्भवम्॥31॥ अर्घ्यदानकथनं नाम => अर्घ्यदानकथनम्+ नाम चत्वारिंशोऽध्यायः॥40॥ => चत्वारिंशः+अध्यायः॥40॥ एकचत्वारिंशोऽध्यायः => एकचत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच पादप्रतिष्ठां वक्ष्यामि => पादप्रतिष्ठाम्+ वक्ष्यामि अग्रतो मण्डपः => अग्रतः+ मण्डपः कुण्डानान्तु => कुण्डानाम्+तु द्वारस्तम्भोच्छ्रयं शुभम्। => द्वारस्तम्भोच्छ्रयम्+ शुभम्। पादोनं पूरयेत् => पादोनम्+ पूरयेत् खातं तत्र => खातम्+ तत्र वास्तुं यजेत् => वास्तुम्+ यजेत् इष्टकाश्च => इष्टकाः+च स्युर्द्वादशाङ्गुलसम्मिताः। => स्युः+द्वादशाङ्गुलसम्मिताः। स्याच्छिलाप्यथ => स्यात्+शिला+अपि+अथ कुम्भांस्ताम्रमयान् => कुम्भान्+ताम्रमयान् स्थापयेदिष्टकाघटान्॥4॥ => स्थापयेत्+इष्टकाघटान्॥4॥ कुम्भैस्तोयसुपूरितैः॥5॥ => कुम्भैः+तोयसुपूरितैः॥5॥ हिरण्यव्रीहिसंयुक्तैर्गन्धचन्दनचर्च्चितैः। => हिरण्यव्रीहिसंयुक्तैः+गन्धचन्दनचर्च्चितैः। हिष्ठेति => हिष्ठा+इति देवीति => देवी+इति चाप्यथ॥6॥ => च+अपि+अथ॥6॥ तरत्समन्दीरिति => तरत्समन्दीः+इति पावमानीभिरेव => पावमानीभिः+एव वरुणमिति => वरुणम्+इति तथैव => तथा+एव वरुणस्येति => वरुणस्य+इति शुचिषदित्यपि। => शुचिषत्+इति+अपि। शय्यायां मण्डपे => शय्यायाम्+ मण्डपे प्राच्यां मण्डले => प्राच्याम्+ मण्डले हरिमर्च्चयेत्। => हरिम्+अर्च्चयेत्। जुहुयाज्जनयित्वाग्निं समिधो => जुहुयात्+जनयित्वा+अग्निम्+ समिधः+ समिधो द्वादशीस्ततः॥9॥ => समिधः+ द्वादशीः+ततः॥9॥ द्वादशीस्ततः॥9॥ => द्वादशीः+ततः॥9॥ आघारावाज्यभागौ => आघारौ+आज्यभागौ प्रणवेनैव => प्रणवेन+एव अष्टाहुतीस्तथाष्टान्तैराज्यं व्याहृतिभिः => अष्टाहुतीः+तथा+अष्टान्तैः+आज्यम्+ व्याहृतिभिः लोकेशानामग्नये => लोकेशानाम्+अग्नये पुरुषोत्तमायेति => पुरुषोत्तमाय+इति व्याहृतीर्जुहुयात्ततः॥11॥ => व्याहृतीः+जुहुयात्+ततः॥11॥ प्रायश्चित्तं ततः => प्रायश्चित्तम्+ ततः पूर्णां मूर्त्तिमांसघृतांस्तिलान्। => पूर्णाम्+ मूर्त्तिमांसघृतान्‌+तिलान्। मूर्त्तिमांसघृतांस्तिलान्। => मूर्त्तिमांसघृतान्‌+तिलान्। वेदाद्यैर्द्वादशान्तेन => वेदाद्यैः+द्वादशान्तेन प्राङ्मुखस्तु => प्राङ्मुखः+तु कुर्य्यादष्टदिक्षु => कुर्य्यात्+अष्टदिक्षु चैकां शिलां => च+एकाम्+ शिलाम्+ शिलां कुम्भं => शिलाम्+ कुम्भम्+ कुम्भं न्यसेदेतान् => कुम्भम्+ न्यसेत्+एतान् न्यसेदेतान् => न्यसेत्+एतान् पद्मं चैव => पद्मम्+ च+एव चैव => च+एव महापद्मं मकरं => महापद्मम्+ मकरम्+ मकरं कच्छपं => मकरम्+ कच्छपम्+ कच्छपं तथा। => कच्छपम्+ तथा। कुमुदञ्च => कुमुदम्+च नन्दं पद्मं => नन्दम्+ पद्मम्+ पद्मं शङ्खञ्च => पद्मम्+ शङ्खम्+च शङ्खञ्च => शङ्खम्+च कुम्भान्न => कुम्भात्+न चालयेत्तेषु => चालयेत्+तेषु न्यसेदष्टेष्टकाः => न्यसेत्+अष्ट+इष्टकाः ईशानान्ताश्च => ईशानान्ताः+च पूर्व्वादाविष्टकां प्रथमं => पूर्व्वादौ+इष्टिकाम्+ प्रथमम्+ प्रथमं न्यसेत्॥15॥ => प्रथमम्+ न्यसेत्॥15॥ शक्तयो विमलाद्यास्तु => शक्तयः+ विमलाद्याः+तु विमलाद्यास्तु => विमलाद्याः+तु इष्टकानान्तु => इष्टकानाम्+तु यथायोगं मध्ये => यथायोगम्+ मध्ये त्वनुग्रहा॥16॥ => तु+अनुग्रहा॥16॥ चाक्षते => च+अक्षते मुनेरङ्गिरसः => मुनेः+अङ्गिरसः त्वं प्रयच्छेष्टं => त्वम्+ प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रयच्छेष्टं प्रतिष्ठां => प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रतिष्ठाम्+ प्रतिष्ठां कारयाम्यहम्॥17॥ => प्रतिष्ठाम्+ कारयामि+अहम्॥17॥ कारयाम्यहम्॥17॥ => कारयामि+अहम्॥17॥ मन्त्रेणानेन => मन्त्रेण+अनेन इष्टका देशिकोत्तमः। => इष्टकाः+ देशिकोत्तमः। गर्भाधानं ततः => गर्भाधानम्+ ततः कुर्य्यान्मध्यस्थाने => कुर्य्यात्+मध्यस्थाने कुम्भोपरिष्टाद्देवेशं पद्मिनीं => कुम्भोपरिष्टात्+देवेशम्+ पद्मिनीम्+ पद्मिनीं न्यस्य => पद्मिनीम्+ न्यस्य मृत्तिकाश्चैव => मृत्तिकाः+च+एव धातवो रत्नमेव => धातवः+ रत्नम्+एव रत्नमेव => रत्नम्+एव दिक्पतेरस्त्रं यजेद्वै => दिक्पतेः+अस्त्रम्+ यजेत्+वै यजेद्वै => यजेत्+वै पृथिवीं यजेत्। => पृथिवीम्+ यजेत्। त्वं देवि => त्वम्+ देवि गर्भं समाश्रय। => गर्भम्+ समाश्रय। प्रजानां विजयावहे। => प्रजानाम्+ विजयावहे। पूर्णेङ्गिरसदायादे => पूर्णे+अङ्गिरसदायादे पूर्णकामं कुरुष्व => पूर्णकामम्+ कुरुष्व भद्रां मतिं => भद्राम्+ मतिम्+ मतिं मम। => मतिम्+ मम। रम्यतामिह। => रम्यताम्+इह। गन्धमाल्यैरलङ्कृते॥26॥ => गन्धमाल्यैः+अलङ्कृते॥26॥ मनुष्यादिकतुष्ट्यर्थं पशुवृद्धिकरी => मनुष्यादिकतुष्ट्यर्थम्+ पशुवृद्धिकरी एवमुक्त्वा => एवम्+उक्त्वा खातं गोमूत्रेण => खातम्+ गोमूत्रेण निधापयेद्गर्भं गर्भाधानं => निधापयेत्+गर्भम्+ गर्भाधानम्+ गर्भाधानं भवेन्निशि। => गर्भाधानम्+ भवेत्+निशि। भवेन्निशि। => भवेत्+निशि। प्रदद्याच्च => प्रदद्यात्+च गुरवेन्येषु => गुरवे+अन्येषु गर्भं न्यस्येष्टका => गर्भम्+ न्यस्य+इष्टकाः+ न्यस्येष्टका न्यस्य => न्यस्य+इष्टकाः+ न्यस्य ततो गर्भं => ततः+ गर्भम्+ गर्भं प्रपूरयेत्। => गर्भम्+ प्रपूरयेत्। पीठबन्धमतः => पीठबन्धम्+अतः कुर्य्यान्मितप्रासादमानतः॥30॥ => कुर्य्यात्+मितप्रासादमानतः॥30॥ पीठोत्तमञ्चोच्छ्रयेण => पीठोत्तमम्+च+उच्छ्रयेण प्रासादस्यार्द्धविस्तरात्। => प्रासादस्य+अर्द्धविस्तरात्। चोत्तमार्द्धतः॥31॥ => च+उत्तमार्द्धतः॥31॥ पीठबन्धोपरिष्टात्तु => पीठबन्धोपरिष्टात्+तु वास्तुयागं पुनर्यजेत्। => वास्तुयागम्+ पुनः+यजेत्। पुनर्यजेत्। => पुनः+यजेत्। निष्पापो दिवि => निष्पापः+ दिवि देवागारं करोमीति => देवागारम्+ करोमि+इति करोमीति => करोमि+इति यस्तु => यः+तु कायगतं पापं => कायगतम्+ पापम्+ पापं तदह्ना => पापम्+ तदह्ना किं पुनस्तस्य => किम्+ पुनः+तस्य पुनस्तस्य => पुनः+तस्य विधिनैव => विधिना+एव अष्टेष्टकसमायुक्तं यः => अष्टेष्टकसमायुक्तम्+ यः कुर्य्याद्देवतालयम्॥34॥ => कुर्य्यात्+देवतालयम्॥34॥ फलसम्पत्तिर्वक्तुं शक्येत => फलसम्पत्तिः+वक्तुम्+ शक्येत अनेनैवानुमेयं हि => अनेन+एव+अनुमेयम्+ हि फलं प्रासादविस्तरात्॥35॥ => फलम्+ प्रासादविस्तरात्॥35॥ प्रत्यग्द्वारं प्रकल्पयेत्। => प्रत्यग्द्वारम्+ प्रकल्पयेत्। प्रत्यङ्मुखो भवेत्॥ => प्रत्यङ्मुखः+ भवेत्॥ चोत्तरे => च+उत्तरे चैव => च+एव प्राङ्मुखो भवेत्॥36॥ => प्राङ्मुखः+ भवेत्॥36॥ पातालयोगकथनं नाम => पातालयोगकथनम्+ नाम एकचत्वारिंशोऽध्यायः॥41॥ => एकचत्वारिंशः+अध्यायः॥41॥ द्वाचत्वारिंशोऽध्यायः => द्वाचत्वारिंशः+अध्यायः हयग्रीव उवाच => हयग्रीवः+ उवाच प्रासादं सम्प्रवक्ष्यामि => प्रासादम्+ सम्प्रवक्ष्यामि सर्वसाधारणं शृणु। => सर्वसाधारणम्+ शृणु। चतुरस्रीकृतं क्षेत्रं => चतुरस्रीकृतम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं भजेत् => क्षेत्रम्+ भजेत् चतुर्भिस्तु => चतुर्भिः+तु कुर्य्यादायसमन्वितम्। => कुर्य्यात्+आयसमन्वितम्। द्वादशैव => द्वादश+एव भित्त्यर्थं परिकल्पयेत्॥2॥ => भित्त्यर्थम्+ परिकल्पयेत्॥2॥ जङ्घोच्छ्रायन्तु => जङ्घोच्छ्रायम्+तु कर्त्तव्यं चतुर्भागेण => कर्त्तव्यम्+ चतुर्भागेण चायतम्। => च+आयतम्। जङ्घायां द्विगुणोच्छ्रायं => जङ्घायाम्+ द्विगुणोच्छ्रायम्+ द्विगुणोच्छ्रायं मञ्जर्य्याः => द्विगुणोच्छ्रायम्+ मञ्जर्य्याः कल्पयेद् बुधः॥3॥ => कल्पयेत्+ बुधः॥3॥ तन्माननिर्गमं कार्य्यमुभयोः => तन्माननिर्गमम्+ कार्य्यम्+उभयोः कार्य्यमुभयोः => कार्य्यम्+उभयोः समं कार्य्यमग्रे => समम्+ कार्य्यम्+अग्रे कार्य्यमग्रे => कार्य्यम्+अग्रे द्विगुणेनापि => द्विगुणेन+अपि कर्त्तव्यं यथाशोभानुरूपतः॥5॥ => कर्त्तव्यम्+ यथाशोभानुरूपतः॥5॥ विस्तारान्मण्डपस्याग्रे => विस्तारात्+मण्डपस्य+अग्रे दैर्घ्यात्पादाधिकं कुर्य्यान्मध्यस्तम्भैर्विभूषितम्॥6॥ => दैर्घ्यात्+पादाधिकम्+ कुर्य्यात्+मध्यस्तम्भैः+विभूषितम्॥6॥ कुर्य्यान्मध्यस्तम्भैर्विभूषितम्॥6॥ => कुर्य्यात्+मध्यस्तम्भैः+विभूषितम्॥6॥ प्रासादगर्भमानं वा => प्रासादगर्भमानम्+ वा एकाशीतिपदैर्व्वास्तुं पश्चात् => एकाशीतिपदैः+वास्तुम्+ पश्चात् मण्डपमारभेत्॥7॥ => मण्डपम्+आरभेत्॥7॥ यजेद् द्वात्रिंशदन्तगान्॥8॥ => यजेत्+ द्वात्रिंशत्+अन्तगान्॥8॥ द्वात्रिंशदन्तगान्॥8॥ => द्वात्रिंशत्+अन्तगान्॥8॥ सर्वसाधारणं चैतत् => सर्वसाधारणम्+ च+एतत् चैतत् => च+एतत् प्रतिमाया वा => प्रतिमायाः+ वा प्रासादमपरं शृणु॥9॥ => प्रासादम्+अपरम्+ शृणु॥9॥ गर्भस्तु => गर्भः+तु गर्भमानास्तु => गर्भमानाः+तु भित्तेरायाममानेन => भित्तेः+आयाममानेन उत्सेधन्तु => उत्सेधम्+तु भित्त्युच्छायात्तु => भित्त्युच्छायात्+तु द्विगुणं शिखरं => द्विगुणम्+ शिखरम्+ शिखरं कल्पयेद् => शिखरम्+ कल्पयेत्+ कल्पयेद् बुधः॥11॥ => कल्पयेत्+ बुधः॥11॥ भ्रमणं परिकल्पयेत्। => भ्रमणम्+ परिकल्पयेत्। अग्रतो मुखमण्डपम्॥12॥ => अग्रतः+ मुखमण्डपम्॥12॥ रथकानान्तु => रथकानाम्+तु परिधेर्गुणभागेन => परिधेः+गुणभागेन रथकांस्तत्र => रथकान्+तत्र कुर्य्याद्रथकानान्तु => कुर्य्यात्+रथकानाम्+तु वामत्रयं स्थापनीयं => वामत्रयम्+ स्थापनीयम्+ स्थापनीयं रथकत्रितये => स्थापनीयम्+ रथकत्रितये शिखरार्थं हि => शिखरार्थम्+ हि सूत्रं तिर्य्यग्भूतं => सूत्रम्+ तिर्य्यग्भूतम्+ तिर्य्यग्भूतं निपातयेत्॥15॥ => तिर्य्यग्भूतम्+ निपातयेत्॥15॥ शिखरस्यार्द्धभागस्थं सिंहं => शिखरस्य+अर्द्धभागस्थम्+ सिंहम्+ सिंहं तत्र => सिंहम्+ तत्र शुकनासां स्थिरीकृत्य => शुकनासाम्+ स्थिरीकृत्य सूत्रं निधापयेत्। => सूत्रम्+ निधापयेत्। तदूर्ध्वन्तु => तदूर्द्ध्वम्‌+तु भवेद्वेदी => भवेत्+वेदी स्कन्धभग्नं न => स्कन्धभग्नम्+ न कर्त्तव्यं विकरालं => कर्त्तव्यम्+ विकरालम्+ विकरालं तथैव => विकरालम्+ तथा+एव तथैव => तथा+एव ऊर्ध्वं च => ऊर्ध्वम्+ च कलशं परिकल्पयेत्॥18॥ => कलशम्+ परिकल्पयेत्॥18॥ विस्ताराद् द्विगुणं => विस्तारात्+ द्विगुणम्+ द्विगुणं द्वारं => द्विगुणम्+ द्वारम्+ द्वारं कर्त्तव्यं => द्वारम्+ कर्त्तव्यम्+ कर्त्तव्यं तु => कर्त्तव्यम्+ तु तदूर्ध्वञ्च => तदूर्ध्वम्+च न्यसेच्छाखां सुमङ्गलैः॥19॥ => न्यसेत्+शाखाम्+ सुमङ्गलैः॥19॥ विष्वक्सेनवत्सदण्डौ => विष्वक्सेनवत्+सदण्डौ स्नाप्यमानान्तां घटैः => स्नाप्यमानाम्‌+ताम्+ घटैः साब्जां सुरूपिकाम्। => साब्जाम्+ सुरूपिकाम्। प्राकारस्योच्छ्रयो भवेत्॥21॥ => प्राकारस्य+उच्छ्रयः+ भवेत्॥21॥ पादहीनस्तु => पादहीनः+तु गोपुरस्योच्छ्रयो भवेत्। => गोपुरस्य+उच्छ्रयः+ भवेत्। गारुडं मण्डपञ्चाग्रे => गारुडम्+ मण्डपम्+च+अग्रे मण्डपञ्चाग्रे => मण्डपम्+च+अग्रे एकं भौमादिधाम => एकम्+ भौमादिधाम कुर्य्याद्धि => कुर्य्यात्+हि प्रतिमायान्तु => प्रतिमायाम्+तु चाष्टासु => च+अष्टासु चोपरि॥23॥ => च+उपरि॥23॥ पूर्वं वराहं => पूर्वम्+ वराहम्+ वराहं दक्षे => वराहम्+ दक्षे नृसिंहं श्रीधरं => नृसिंहम्+ श्रीधरम्+ श्रीधरं जले। => श्रीधरम्+ जले। हयग्रीवमाग्नेय्यां जामदग्न्यकम्॥24॥ => हयग्रीवम्+आग्नेय्याम्+ जामदग्न्यकम्॥24॥ नैर्ऋत्यां रामकं => नैर्ऋत्याम्+ रामकम्+ रामकं वायौ => रामकम्+ वायौ वामनं वासुदेवकम्। => वामनम्+ वासुदेवकम्। चाष्टमाद्यंशं त्यक्त्वा => च+अष्टमाद्यंशम्+ त्यक्त्वा वेधो न => वेधः+ न प्रासादलक्षणं नाम => प्रासादलक्षणम्+ नाम द्वाचत्वारिंशोऽध्यायः॥42॥ => द्वाचत्वारिंशः+अध्यायः॥42॥ त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः => त्रिचत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच स्थाप्या वक्ष्ये => स्थाप्याः+ वक्ष्ये वासुदेवं निवेशयेत्॥1॥ => वासुदेवम्+ निवेशयेत्॥1॥ वामनं नृहरिञ्चाश्वशीर्षं => वामनम्+ नृहरिम्+च+अश्वशीर्षम्+ नृहरिञ्चाश्वशीर्षं तद्वच्च => नृहरिम्+च+अश्वशीर्षम्+ तद्वत् चैव => च+एव चेशगोचरे॥2॥ => च+ईशगोचरे॥2॥ आग्नेय्यामम्बिकां => आग्नेय्याम्+अम्बिकाम् ब्रह्माणं लिङ्गमीशके॥3॥ => ब्रह्माणम्+ लिङ्गम्+ईशके॥3॥ लिङ्गमीशके॥3॥ => लिङ्गम्+ईशके॥3॥ रुद्ररूपन्तु => रुद्ररूपम्+तु वासुदेवं न्यसेन्मध्ये => वासुदेवम्+ न्यसेत्+मध्ये न्यसेन्मध्ये => न्यसेत्+मध्ये लोकपालांश्च => लोकपालान्+च पञ्चायतनकं कुर्य्यात् => पञ्चायतनकम्+ कुर्य्यात् पूर्वं दक्षे => पूर्वम्+ दक्षे मातृगणं न्यसेत्। => मातृगणम्+ न्यसेत्। स्कन्दं गणेशमीशानं => स्कन्दम्+ गणेशम्+ईशानम्+ गणेशमीशानं सूर्य्यादीन् => गणेशम्+ईशानम्+ सूर्य्यादीन् दशमत्स्यादीनाग्नेय्यां चण्डिकां => दशमत्स्यादीन्+आग्नेय्याम्+ चण्डिकाम्+ चण्डिकां तथा। => चण्डिकाम्+ तथा। नैर्ऋत्यामम्बिकां स्थाप्य => नैर्ऋत्याम्+अम्बिकाम्+ स्थाप्य पद्मामैशे => पद्माम्+ऐशे वासुदेवं मध्ये => वासुदेवम्+ मध्ये नारायणञ्च => नारायणम्+च विश्वरूपं न्यसेद्धरिम्॥8॥ => विश्वरूपम्+ न्यसेत्+हरिम्॥8॥ न्यसेद्धरिम्॥8॥ => न्यसेत्+हरिम्॥8॥ अन्यधामस्वयं हरिम्। => अन्यधामस्वयम्+ हरिम्। चैव => च+एव चैव => च+एव तत्कालपूजिताश्चैताः => तत्कालपूजिताः+च+एताः पर्वतानामभावे => पर्वतानाम्+अभावे गृह्णीयाद् भूगतां => गृह्णीयात्+ भूगताम्+ भूगतां शिलाम्। => भूगताम्+ शिलाम्। ह्यरुणा => हि+अरुणा वर्णिनां वर्णतः => वर्णिनाम्+ वर्णतः वर्णाद्यापादनं तत्र => वर्णाद्यापादनम्+ तत्र शिलायां शुक्लरेखाग्र्या => शिलायाम्+ शुक्लरेखाग्र्या स्याद्रूपाभावान्नपुंसका। => स्यात्+रूपाभावात्+नपुंसका। मण्डलं यस्यां => मण्डलम्+ यस्याम्+ यस्यां सगर्भां => यस्याम्+ सगर्भाम्+ सगर्भां तां => सगर्भाम्+ ताम्+ तां विवर्जयेत्॥15॥ => ताम्+ विवर्जयेत्॥15॥ प्रतिमार्थं वनं => प्रतिमार्थम्+ वनम्+ वनं गत्वा => वनम्+ गत्वा वनयागं समाचरेत्। => वनयागम्+ समाचरेत्। खात्वोपलिप्याथ => खात्वा+उपलिप्य+अथ हरिं यजेत्॥16॥ => हरिम्+ यजेत्॥16॥ बलिं दत्त्वा => बलिम्+ दत्त्वा कर्म्मशस्त्रं टङ्कादिकमथार्च्चयेत्। => कर्म्मशस्त्रम्+ टङ्कादिकम्+अथ+अर्च्चयेत्। टङ्कादिकमथार्च्चयेत्। => टङ्कादिकम्+अथ+अर्च्चयेत्। हुत्वाथ => हुत्वा+अथ प्रोक्षयेच्छिलाम्॥17॥ => प्रोक्षयेत्+शिलाम्॥17॥ रक्षां कृत्वा => रक्षाम्+ कृत्वा पूर्णाहुतिं दद्यात्ततो => पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+ततः+ दद्यात्ततो भूतबलिं => दद्यात्+ततः+ भूतबलिम्+ भूतबलिं गुरुः॥18॥ => भूतबलिम्+ गुरुः॥18॥ सत्त्वा यातुधानाश्च => सत्त्वाः+ यातुधानाः+च यातुधानाश्च => यातुधानाः+च सिद्धादयो वा => सिद्धादयः+ वा चान्ये => च+अन्ये विष्णुबिम्बार्थमस्माकं यात्रैषा => विष्णुबिम्बार्थम्+अस्माकम्+ यात्रा+एषा यात्रैषा => यात्रा+एषा विष्ण्वर्थं यद्भवेत् => विष्ण्वर्थम्+ यत्+भवेत् यद्भवेत् => यत्+भवेत् कार्य्यं युष्माकमपि => कार्य्यम्+ युष्माकम्+अपि युष्माकमपि => युष्माकम्+अपि तद्भवेत्॥20॥ => तत्‌+भवेत्॥20॥ प्रीता भवत => प्रीताः+ भवत गच्छतान्यत्र => गच्छत+अन्यत्र स्थानमिदं त्वरात्॥21॥ => स्थानम्+इदम्+ त्वरात्॥21॥ एवं प्रबोधिताः => एवम्+ प्रबोधिताः सत्त्वा यान्ति => सत्त्वाः+ यान्ति तृप्ता यथासुखम्। => तृप्ताः+ यथासुखम्। शिल्पिभिश्च => शिल्पिभिः+च चरुं प्राश्य => चरुम्+ प्राश्य स्वप्नमन्त्रं जपेन्निशि॥22॥ => स्वप्नमन्त्रम्+ जपेत्+निशि॥22॥ जपेन्निशि॥22॥ => जपेत्+निशि॥22॥ ओं नमः => ओम्+ नमः प्रसुप्तोस्मि => प्रसुप्तः+अस्मि तवान्तिकम्। => तव+अन्तिकम्। ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् शुभं सर्वं => शुभम्+ सर्वम्+ सर्वं ह्यशुभे => सर्वम्+ हि+अशुभे ह्यशुभे => हि+अशुभे प्रातरर्घ्यं शिलायां => प्रातरर्घ्यम्+ शिलायाम्+ शिलायां तु => शिलायाम्+ तु दत्त्वास्त्रेणास्त्रकं यजेत्॥25॥ => दत्त्वा+अस्त्रेण+अस्त्रकम्+ यजेत्॥25॥ कुद्दालटङ्कशस्त्राद्यं मध्वाज्याक्तमुखञ्चरेत्। => कुद्दालटङ्कशस्त्राद्यम्+ मध्वाज्याक्तमुखम्+चरेत्। मध्वाज्याक्तमुखञ्चरेत्। => मध्वाज्याक्तमुखम्+चरेत्। आत्मानं चिन्तयेद्विष्णुं => आत्मानम्+ चिन्तयेत्+विष्णुम्+ चिन्तयेद्विष्णुं शिल्पिनं => चिन्तयेत्+विष्णुम्+ शिल्पिनम्+ शिल्पिनं विश्वकर्म्मकम्॥26॥ => शिल्पिनम्+ विश्वकर्म्मकम्॥26॥ शस्त्रं विष्ण्वात्मकं => शस्त्रम्+ विष्ण्वात्मकम्+ विष्ण्वात्मकं दद्यात्मुखपृष्ठादि => विष्ण्वात्मकम्+ दद्यात्+मुखपृष्ठादि दद्यात्मुखपृष्ठादि => दद्यात्+मुखपृष्ठादि शिलां कृत्वा => शिलाम्+ कृत्वा पिण्डिकार्थं किञ्चिन्न्यूनान्तु => पिण्डिकार्थम्+ किञ्चित्+न्यूनाम्+तु किञ्चिन्न्यूनान्तु => किञ्चित्+न्यूनाम्+तु सवस्त्रां कारुवेश्मनि। => सवस्त्राम्+ कारुवेश्मनि। पूजयित्वाथ => पूजयित्वा+अथ प्रतिमां स => प्रतिमाम्+ सः+ स तु => सः+ तु शान्त्यादिवर्णनं नाम => शान्त्यादिवर्णनम्+ नाम त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः॥43॥ => त्रिचत्वारिंशः+अध्यायः॥43॥ चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः => चतुश्चत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच वासुदेवादिप्रतिमालक्षणं प्रवदामि => वासुदेवादिप्रतिमालक्षणम्+ प्रवदामि प्रासादस्योत्तरे => प्रासादस्य+उत्तरे पूर्वमुखीं वा => पूर्वमुखीम्+ वा चोत्तराननाम्॥1॥ => च+उत्तराननाम्॥1॥ बलिं दत्त्वाथो => बलिम्+ दत्त्वा+अथो+ दत्त्वाथो मध्यसूत्रकम्। => दत्त्वा+अथो+ मध्यसूत्रकम्। नवमेंऽशके॥2॥ => नवमे+अंशके॥2॥ शिलायां तु => शिलायाम्+ तु भागं स्वाङ्गुलमुच्यते। => भागम्+ स्वाङ्गुलम्+उच्यते। स्वाङ्गुलमुच्यते। => स्वाङ्गुलम्+उच्यते। द्व्यङ्गुलं गोलकं => द्व्यङ्गुलम्+ गोलकम्+ गोलकं नाम्ना => गोलकम्+ नाम्ना कालनेत्रं तदुच्यते॥3॥ => कालनेत्रम्+ तत्+उच्यते॥3॥ तदुच्यते॥3॥ => तत्+उच्यते॥3॥ भागमेकं त्रिधा => भागम्+एकम्+ त्रिधा पार्ष्णिभागं प्रकल्पयेत्। => पार्ष्णिभागम्+ प्रकल्पयेत्। भागमेकं तथा => भागम्+एकम्+ तथा ग्रीवायां भागमेव => ग्रीवायाम्+ भागम्+एव भागमेव => भागम्+एव मुकुटं तालमात्रं => मुकुटम्+ तालमात्रम्+ तालमात्रं स्यात्तालमात्रं => तालमात्रम्+ स्यात्+तालमात्रम्+ स्यात्तालमात्रं तथा => स्यात्+तालमात्रम्+ तथा तालेनैकेन => तालेन+एकेन कण्ठन्तु => कण्ठम्+तु हृदयं तथा॥5॥ => हृदयम्+ तथा॥5॥ नाभिमेढ्रान्तरन्तालं द्वितालावूरुकौ => नाभिमेढ्रान्तरम्+तालम्+ द्वितालौ+ऊरुकौ द्वितालावूरुकौ => द्वितालौ+ऊरुकौ कार्य्यं सूत्रद्वयं => कार्य्यम्+ सूत्रद्वयम्+ सूत्रद्वयं पादे => सूत्रद्वयम्+ पादे तथापरम्। => तथा+अपरम्। सूत्रद्वयं कार्य्यमूरुमध्ये => सूत्रद्वयम्+ कार्य्यम्+ऊरुमध्ये कार्य्यमूरुमध्ये => कार्य्यम्+ऊरुमध्ये तथापरम्॥7॥ => तथा+अपरम्॥7॥ तथापरं कार्य्यं => तथा+अपरम्+ कार्य्यम्+ कार्य्यं कट्यां => कार्य्यम्+ कट्याम्+ कट्यां सूत्रन्तथापरम्। => कट्याम्+ सूत्रम्+तथा+अपरम्। सूत्रन्तथापरम्। => सूत्रम्+तथा+अपरम्। चैवापरन्तथा॥8॥ => च+एव+अपरम्+तथा॥8॥ कार्य्यं कण्ठे => कार्य्यम्+ कण्ठे सूत्रद्वयं तथा। => सूत्रद्वयम्+ तथा। चापरं कार्यं => च+अपरम्+ कार्यम्+ कार्यं मस्तके => कार्यम्+ मस्तके तथापरम्॥9॥ => तथा+अपरम्॥9॥ कर्त्तव्यं सूत्रमेकं => कर्त्तव्यम्+ सूत्रम्+एकम्+ सूत्रमेकं विचक्षणैः। => सूत्रम्+एकम्+ विचक्षणैः। सूत्राण्यूर्ध्वं प्रदेयानि => सूत्राणि+ऊर्ध्वम्+ प्रदेयानि सप्तैव => सप्त+एव कक्षात्रिकान्तरेणैव => कक्षात्रिकान्तरेण+एव सूत्राण्येव => सूत्राणि+एव नासिकावक्त्रं कर्त्तव्यञ्चतुरङ्गुलम्। => नासिकावक्त्रम्+ कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्। कर्त्तव्यञ्चतुरङ्गुलम्। => कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्। आयामाच्चतुरङ्गुलौ॥12॥ => आयामात्+चतुरङ्गुलौ॥12॥ विस्ताराच्चिबुकन्तथा। => विस्तारात्+चिबुकम्+तथा। अष्टाङ्गुलं ललाटन्तु => अष्टाङ्गुलम्+ ललाटम्+तु ललाटन्तु => ललाटम्+तु कर्त्तव्यावलकान्वितौ। => कर्त्तव्यौ+अलकान्वितौ। चतुरङ्गुलमाख्यातमन्तरं कर्णनेत्रयोः॥14॥ => चतुरङ्गुलम्+आख्यातम्+अन्तरम्+ कर्णनेत्रयोः॥14॥ कर्णश्रोत्रं प्रकीर्त्तितम्॥15॥ => कर्णश्रोत्रम्+ प्रकीर्त्तितम्॥15॥ विद्धं षडङ्गुलं => विद्धम्+ षडङ्गुलम्+ षडङ्गुलं कर्णमविद्धञ्चतुरङ्गुलम्। => षडङ्गुलम्+ कर्णम्+अविद्धम्+चतुरङ्गुलम्। कर्णमविद्धञ्चतुरङ्गुलम्। => कर्णम्+अविद्धम्+चतुरङ्गुलम्। समं विद्धमविद्धं => समम्+ विद्धमविद्धम्+ विद्धमविद्धं वा => विद्धमविद्धम्+ वा गन्धपात्रं तथावर्त्तं => गन्धपात्रम्+ तथा+आवर्त्तम्+ तथावर्त्तं शष्कुलीं => तथा+आवर्त्तम्+ शष्कुलीम्+ शष्कुलीं कल्पयेत्तथा। => शष्कुलीम्+ कल्पयेत्+तथा। कल्पयेत्तथा। => कल्पयेत्+तथा। द्व्यङ्गुलेनाधरः => द्व्यङ्गुलेन+अधरः कार्यस्तस्यार्द्धेनोत्तराधरः॥17॥ => कार्यः+तस्य+अर्द्धेन+उत्तराधरः॥17॥ अर्द्धाङ्गुलं तथा => अर्द्धाङ्गुलम्+ तथा नेत्रं वक्त्रन्तु => नेत्रम्+ वक्त्रम्+तु वक्त्रन्तु => वक्त्रम्+तु सार्द्धमङ्गुलमुच्यते॥18॥ => सार्द्धम्+अङ्गुलम्+उच्यते॥18॥ अव्यात्तमेवं स्याद्वक्त्रं => अव्यात्तमेवम्+ स्यात्+वक्त्रम्+ स्याद्वक्त्रं व्यात्तं => स्यात्+वक्त्रम्+ व्यात्तम्+ व्यात्तं द्व्यङ्गुलमिष्यते। => व्यात्तम्+ द्व्यङ्गुलम्+इष्यते। द्व्यङ्गुलमिष्यते। => द्व्यङ्गुलम्+इष्यते। नासावंशसमुच्छ्रायं मूले => नासावंशसमुच्छ्रायम्+ मूले त्वेकाङ्गुलं मतम्॥19॥ => तु+एकाङ्गुलम्+ मतम्॥19॥ द्व्यङ्गुलं चाग्रे => द्व्यङ्गुलम्+ च+अग्रे चाग्रे => च+अग्रे अन्तरं चक्षुषोः => अन्तरम्+ चक्षुषोः कार्यं चतुरङ्गुलमानतः॥20॥ => कार्यम्+ चतुरङ्गुलमानतः॥20॥ द्व्यङ्गुलं चाक्षिकोणं => द्व्यङ्गुलम्+ च+अक्षिकोणम्+ चाक्षिकोणं च => च+अक्षिकोणम्+ च द्व्यङ्गुलं चान्तरं => द्व्यङ्गुलम्+ च+अन्तरम्+ चान्तरं तयोः। => च+अन्तरम्+ तयोः। त्र्यङ्गुलं नेत्रविस्तारं => त्र्यङ्गुलम्+ नेत्रविस्तारम्+ नेत्रविस्तारं द्रोणी => नेत्रविस्तारम्+ द्रोणी चार्द्धाङ्गुला => च+अर्द्धाङ्गुला भ्रुवोर्लेखा => भ्रुवोः+लेखा चैव => च+एव भ्रूमध्यं द्व्यङ्गुलं => भ्रूमध्यम्+ द्व्यङ्गुलम्+ द्व्यङ्गुलं कार्यं => द्व्यङ्गुलम्+ कार्यम्+ कार्यं भ्रूदैर्घ्यं => कार्यम्+ भ्रूदैर्घ्यम्+ भ्रूदैर्घ्यं चतुरङ्गुलम्। => भ्रूदैर्घ्यम्+ चतुरङ्गुलम्। षट्त्रिंशदङ्गुलायामम्मस्तकस्य => षट्त्रिंशदङ्गुलायामम्+मस्तकस्य मूर्त्तीनां केशवादीनां => मूर्त्तीनाम्+ केशवादीनाम्+ केशवादीनां द्वात्रिंशद्वेष्टनं => केशवादीनाम्+ द्वात्रिंशद्वेष्टनम्+ द्वात्रिंशद्वेष्टनं भवेत्। => द्वात्रिंशद्वेष्टनम्+ भवेत्। त्वधोग्रीवा => तु+अधोग्रीवा विस्ताराद्वेष्टनं पुनः॥24॥ => विस्तारात्+वेष्टनम्+ पुनः॥24॥ त्रिगुणं तु => त्रिगुणम्+ तु भवेदूर्द्ध्वं विस्तृताष्टाङ्गुलं => भवेत्+ऊर्द्ध्वम्+ विस्तृताष्टाङ्गुलम्+ विस्तृताष्टाङ्गुलं पुनः। => विस्तृताष्टाङ्गुलम्+ पुनः। ग्रीवात्रिगुणमायामं ग्रीवावक्षोन्तरं => ग्रीवात्रिगुणम्+आयामम्+ ग्रीवावक्षोन्तरम्+ ग्रीवावक्षोन्तरं भवेत्॥25॥ => ग्रीवावक्षोन्तरम्+ भवेत्॥25॥ स्कन्धावष्टाङ्गुलौ => स्कन्धौ+अष्टाङ्गुलौ त्रिकलावंशकौ => त्रिकलौ+अंशकौ चापि => च+अपि बाहुदण्डोर्द्ध्वतो ज्ञेयः => बाहुदण्डोर्द्ध्वतः+ ज्ञेयः कला नव॥27॥ => कलाः+ नव॥27॥ सप्तदशाङ्गुलो मध्ये => सप्तदशाङ्गुलः+ मध्ये कूर्प्परोर्द्धे => कूर्प्परः+अर्द्धे भवेन्नाहः => भवेत्+नाहः षोडशाङ्गुल उच्यते। => षोडशाङ्गुलः+ उच्यते। परीणाहो द्वादशाङ्गुल => परीणाहः+ द्वादशाङ्गुलः+ द्वादशाङ्गुल उच्यते॥29॥ => द्वादशाङ्गुलः+ उच्यते॥29॥ करतलं कीर्त्तितं => करतलम्+ कीर्त्तितम्+ कीर्त्तितं तु => कीर्त्तितम्+ तु दैर्घ्यं सप्ताङ्गुलं => दैर्घ्यम्+ सप्ताङ्गुलम्+ सप्ताङ्गुलं कार्यं => सप्ताङ्गुलम्+ कार्यम्+ कार्यं मध्या => कार्यम्+ मध्या तर्ज्जन्यनामिका => तर्ज्जनी+अनामिका चैव => च+एव तस्मादर्द्धाङ्गुलं विना। => तस्मात्+अर्द्धाङ्गुलम्+ विना। शेषाङ्गुल्यस्त्रिपर्विकाः। => शेषाङ्गुल्यः+त्रिपर्विकाः। सर्वासां पर्वणोर्द्धेन => सर्वासाम्+ पर्वणः+अर्द्धेन पर्वणोर्द्धेन => पर्वणः+अर्द्धेन नखमानं विधीयते॥32॥ => नखमानम्+ विधीयते॥32॥ वक्षसो यत् => वक्षसः+ यत् प्रमाणन्तु => प्रमाणम्+तु जठरं तत्प्रमाणतः। => जठरम्+ तत्प्रमाणतः। अङ्गुलैका भवेन्नाभी => अङ्गुलैका+ भवेत्+नाभी भवेन्नाभी => भवेत्+नाभी ततो मेढ्रान्तरं => ततः+ मेढ्रान्तरम्+ मेढ्रान्तरं कार्यं => मेढ्रान्तरम्+ कार्यम्+ कार्यं तालमात्रं => कार्यम्+ तालमात्रम्+ तालमात्रं प्रमाणतः। => तालमात्रम्+ प्रमाणतः। परीणाहो द्विचत्वारिंशदङ्गुलैः॥34॥ => परीणाहः+ द्विचत्वारिंशदङ्गुलैः॥34॥ अन्तरं स्तनयोः => अन्तरम्+ स्तनयोः कार्य्यं तालमात्रं => कार्य्यम्+ तालमात्रम्+ तालमात्रं प्रमाणतः। => तालमात्रम्+ प्रमाणतः। मण्डलं द्विपदं => मण्डलम्+ द्विपदम्+ द्विपदं भवेत्॥35॥ => द्विपदम्+ भवेत्॥35॥ चतुःषष्ट्यङ्गुलं कार्यं => चतुःषष्ट्यङ्गुलम्+ कार्यम्+ कार्यं वेष्टनं => कार्यम्+ वेष्टनम्+ वेष्टनं वक्षसः => वेष्टनम्+ वक्षसः चतुर्मुखञ्च => चतुर्मुखम्+च तदधो वेष्टनं => तदधः+ वेष्टनम्+ वेष्टनं परिकीर्त्तितम्॥36॥ => वेष्टनम्+ परिकीर्त्तितम्॥36॥ परिणाहस्तथा => परिणाहः+तथा कट्यां चतुःपञ्चाशदङ्गुलैः। => कट्याम्+ चतुःपञ्चाशदङ्गुलैः। विस्तारश्चोरुमूले => विस्तारः+च+ऊरुमूले तस्मादभ्यधिकं मध्ये => तस्मात्+अभ्यधिकम्+ मध्ये ततो निम्नतरं => ततः+ निम्नतरम्+ निम्नतरं क्रमात्। => निम्नतरम्+ क्रमात्। विस्तृताष्टाङ्गुलं जानु => विस्तृताष्टाङ्गुलम्+ जानु सप्ताङ्गुल उदाहृतः। => सप्ताङ्गुलः+ उदाहृतः। परिधिश्चास्य => परिधिः+च+अस्य जङ्घाग्रं पञ्चविस्तरात्॥39॥ => जङ्घाग्रम्+ पञ्चविस्तरात्॥39॥ परिधिश्चास्य => परिधिः+च+अस्य आयामादुत्थितौ => आयामात्+उत्थितौ चतुरङ्गुलमेव => चतुरङ्गुलम्+एव पूर्वं तु => पूर्वम्+ तु कर्त्तव्यं प्रमाणाच्चतुरङ्गुलम्। => कर्त्तव्यम्+ प्रमाणात्+चतुरङ्गुलम्। प्रमाणाच्चतुरङ्गुलम्। => प्रमाणात्+चतुरङ्गुलम्। त्रिकलं विस्तृतौ => त्रिकलम्+ विस्तृतौ त्र्यङ्गुलो गुह्यकः => त्र्यङ्गुलः+ गुह्यकः पञ्चाङ्गुलन्तु => पञ्चाङ्गुलम्+तु नाहोस्य => नाहः+अस्य अष्टमाष्टांशतो न्यूनाः => अष्टमाष्टांशतः+ न्यूनाः सपादाङ्गुलमुत्सेधमङ्गुष्ठस्य => सपादाङ्गुलम्+उत्सेधम्+अङ्गुष्ठस्य यवोनमङ्गुलं कार्यमङ्गुष्ठस्य => यवोनम्+अङ्गुलम्+ कार्यम्+अङ्गुष्ठस्य कार्यमङ्गुष्ठस्य => कार्यम्+अङ्गुष्ठस्य नखं तथा॥43॥ => नखम्+ तथा॥43॥ अर्द्धाङ्गुलं तथान्यासां => अर्द्धाङ्गुलम्+ तथा+अन्यासाम्+ तथान्यासां क्रमान् => तथा+अन्यासाम्+ क्रमात्+ क्रमान् न्यूनं => क्रमात्+ न्यूनम्+ न्यूनं तु => न्यूनम्+ तु मेढ्रं तु => मेढ्रम्+ तु परिणाहोत्र => परिणाहः+अत्र कोषाग्रं कर्त्तव्यञ्चतुरङ्गुलम्। => कोषाग्रम्+ कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्। कर्त्तव्यञ्चतुरङ्गुलम्। => कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्। स्यादेतदुद्देशलक्षणम्। => स्यात्+एतत्+उद्देशलक्षणम्। अनयैव => अनया+एव कार्यं लोके => कार्यम्+ लोके चक्रमधस्तात् => चक्रम्+अधस्तात् पद्ममेव => पद्मम्+एव शङ्खं गदाधस्ताद्वासुदेवस्य => शङ्खम्+ गदाधस्तात्+वासुदेवस्य गदाधस्ताद्वासुदेवस्य => गदाधस्तात्+वासुदेवस्य चापि => च+अपि पद्माभं पादपीठन्तु => पद्माभम्+ पादपीठम्+तु पादपीठन्तु => पादपीठम्+तु प्रतिमास्वेवमाचरेत्॥49॥ => प्रतिमासु+एवम्+आचरेत्॥49॥ प्रतिमालक्षणं नाम => प्रतिमालक्षणम्+ नाम चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः॥44॥ => चतुश्चत्वारिंशः+अध्यायः॥44॥ पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः => पञ्चचत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच पिण्डिकालक्षणं वक्ष्ये => पिण्डिकालक्षणम्+ वक्ष्ये उच्छ्रायं प्रतिमार्द्धन्तु => उच्छ्रायम्+ प्रतिमार्द्धम्+तु प्रतिमार्द्धन्तु => प्रतिमार्द्धम्+तु चतुःषष्टिपुटां च => चतुःषष्टिपुटाम्+ च पङ्क्तिद्वयं चाधस्तदूर्ध्वं => पङ्क्तिद्वयम्+ च+अधः+तदूर्ध्वम्+ चाधस्तदूर्ध्वं यत्तु => च+अधः+तदूर्ध्वम्+ यत्+तु यत्तु => यत्+तु समन्तादुभयोः => समन्तात्+उभयोः अन्तस्थं परिमार्जयेत्॥2॥ => अन्तस्थम्+ परिमार्जयेत्॥2॥ ऊर्ध्वं पङ्क्तिद्वयं => ऊर्ध्वम्+ पङ्क्तिद्वयम्+ पङ्क्तिद्वयं त्यक्त्वा => पङ्क्तिद्वयम्+ त्यक्त्वा अधस्ताद् यत्तु => अधस्तात्+ यत्+तु यत्तु => यत्+तु पार्श्वयोरुभयोः => पार्श्वयोः+उभयोः तयोर्मध्यगतौ => तयोः+मध्यगतौ मार्जयेत्ततः। => मार्जयेत्+ततः। ऊर्ध्वपङ्क्तिद्वयं बुधः॥4॥ => ऊर्ध्वपङ्क्तिद्वयम्+ बुधः॥4॥ खातं तस्यार्द्धमानतः। => खातम्+ तस्य+अर्द्धमानतः। तस्यार्द्धमानतः। => तस्य+अर्द्धमानतः। भागं भागं => भागम्+ भागम्+ भागं परित्यज्य => भागम्+ परित्यज्य पार्श्वयोरुभयोः => पार्श्वयोः+उभयोः चैकं पदं => च+एकम्+ पदम्+ पदं बाह्ये => पदम्+ बाह्ये प्रमाणं कारयेद् => प्रमाणम्+ कारयेत्+ कारयेद् बुधः। => कारयेत्+ बुधः। भागस्याग्रे => भागस्य+अग्रे स्यात्तोयविनिर्गमः॥6॥ => स्यात्+तोयविनिर्गमः॥6॥ भद्रेयं पिण्डिका => भद्रा+इयम्+ पिण्डिका लक्ष्मीस्तथा => लक्ष्मीः+तथा गोलकेनाधिकं वक्त्रमूर्ध्वं => गोलकेन+अधिकम्+ वक्त्रम्+ऊर्ध्वम्+ वक्त्रमूर्ध्वं तिर्य्यग्विवर्जितम्॥8॥ => वक्त्रम्+ऊर्ध्वम्+ तिर्य्यक्+विवर्जितम्॥8॥ तिर्य्यग्विवर्जितम्॥8॥ => तिर्य्यक्+विवर्जितम्॥8॥ कार्य्यं त्रिभागोनैर्यवैस्त्रिभिः। => कार्य्यम्+ त्रिभागोनैः+यवैः+त्रिभिः। त्रिभागोनैर्यवैस्त्रिभिः। => त्रिभागोनैः+यवैः+त्रिभिः। वैपुल्यं नेत्रयोः => वैपुल्यम्+ नेत्रयोः कर्णपाशोऽधिकः => कर्णपाशः+अधिकः नम्रं कलाविहीनन्तु => नम्रम्+ कलाविहीनम्+तु कलाविहीनन्तु => कलाविहीनम्+तु कुर्य्यादंशद्वयं तथा॥10॥ => कुर्य्यात्+अंशद्वयम्+ तथा॥10॥ तद्विस्तारोपशोभिता। => तत्+विस्तारोपशोभिता। नेत्रं विना => नेत्रम्+ विना कट्यां यथायोगं => कट्याम्+ यथायोगम्+ यथायोगं प्रकल्पयेत्। => यथायोगम्+ प्रकल्पयेत्। सप्तांशोनास्तथाङ्गुल्यो दीर्घं => सप्तांशोनाः+तथा+अङ्गुल्यः+ दीर्घम्+ दीर्घं विष्कम्भनाहतम्॥12॥ => दीर्घम्+ विष्कम्भनाहतम्॥12॥ मध्यपार्श्वं च => मध्यपार्श्वम्+ च तद्वृत्तं घनं => तद्वृत्तम्+ घनम्+ घनं पीनं => घनम्+ पीनम्+ पीनं कुचद्वयम्॥13॥ => पीनम्+ कुचद्वयम्॥13॥ शेषं पुरावत्स्यात् => शेषम्+ पुरावत्+स्यात् पुरावत्स्यात् => पुरावत्+स्यात् चाम्बुजं करे॥14॥ => च+अम्बुजम्+ करे॥14॥ बिल्वं स्वियौ => बिल्वम्+ स्वियौ चामरहस्तके। => च+अमरहस्तके। दीर्घघोणस्तु => दीर्घघोणः+तु गरुडश्चक्राङ्गाद्यानथो => गरुडः+चक्राङ्गाद्यान्+अथो पिण्डिकालक्ष्मादिलक्षणं नाम => पिण्डिकालक्ष्मादिलक्षणम्+ नाम पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः॥45॥ => पञ्चचत्वारिंशः+अध्यायः॥45॥ षट्चत्वारिंशोऽध्यायः => षट्चत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच शालग्रामादिमूर्त्तिश्च => शालग्रामादिमूर्त्तिः+च वक्ष्येहं भुक्तिमुक्तिदाः। => वक्ष्ये+अहम्+ भुक्तिमुक्तिदाः। वासुदेवोऽसितो द्वारे => वासुदेवः+असितः+ द्वारे सङ्कर्षणो लग्नद्विचक्रो => सङ्कर्षणः+ लग्नद्विचक्रः+ लग्नद्विचक्रो रक्त => लग्नद्विचक्रः+ रक्तः+ रक्त उत्तमः। => रक्तः+ उत्तमः। सूक्ष्मचक्रो बहुच्छिद्रः => सूक्ष्मचक्रः+ बहुच्छिद्रः प्रद्युम्नो नीलदीर्घकः॥2॥ => प्रद्युम्नः+ नीलदीर्घकः॥2॥ पीतोनिरुद्धः => पीतः+अनिरुद्धः पद्माङ्को वर्त्तुलो => पद्माङ्कः+ वर्त्तुलः+ वर्त्तुलो द्वित्रिरेखवान्। => वर्त्तुलः+ द्वित्रिरेखवान्। कृष्णो नारायणो => कृष्णः+ नारायणः+ नारायणो नाभ्युन्नतः => नारायणः+ नाभ्युन्नतः पृष्ठच्छिद्रश्च => पृष्ठच्छिद्रः+च स्थूलचक्रोऽसितो विष्णुर्मध्ये => स्थूलचक्रः+असितः+ विष्णुः+मध्ये विष्णुर्मध्ये => विष्णुः+मध्ये स्थूलस्त्रिरेखालाञ्छितः => स्थूलः+त्रिरेखालाञ्छितः कूर्मस्तथोन्नतः => कूर्मः+तथा+उन्नतः वर्त्तुलावर्त्तकोऽसितः॥6॥ => वर्त्तुलावर्त्तकः+असितः॥6॥ हयग्रीवोङ्कुशाकाररेखो नीलः => हयग्रीवः+अङ्कुशाकाररेखः+ नीलः एकचक्रोऽब्जी => एकचक्रः+अब्जी मत्स्यो दीर्घस्त्रिबिन्दुः => मत्स्यः+ दीर्घः+त्रिबिन्दुः दीर्घस्त्रिबिन्दुः => दीर्घः+त्रिबिन्दुः काचवर्णस्तु => काचवर्णः+तु श्रीधरो वनमालाङ्कः => श्रीधरः+ वनमालाङ्कः पञ्चरेखस्तु => पञ्चरेखः+तु वामनो वर्त्तुलश्चातिह्रस्वो => वामनः+ वर्त्तुलः+च+अतिह्रस्वः+ वर्त्तुलश्चातिह्रस्वो नीलः => वर्त्तुलः+च+अतिह्रस्वः+ नीलः श्यामस्त्रिविक्रमो दक्षरेखो => श्यामः+त्रिविक्रमः+ दक्षरेखः+ दक्षरेखो वामेन => दक्षरेखः+ वामेन अनन्तो नागभोगाङ्गो => अनन्तः+ नागभोगाङ्गः+ नागभोगाङ्गो नैकाभो => नागभोगाङ्गः+ न+एकाभः+ नैकाभो नैकमूर्त्तिमान्। => न+एकाभः+ न+एकमूर्त्तिमान्। नैकमूर्त्तिमान्। => न+एकमूर्त्तिमान्। स्थूलो दामोदरो => स्थूलः+ दामोदरः+ दामोदरो मध्यचक्रोऽधःसूक्ष्मबिन्दुकः॥10॥ => दामोदरः+ मध्यचक्रः+अधः+सूक्ष्मबिन्दुकः॥10॥ मध्यचक्रोऽधःसूक्ष्मबिन्दुकः॥10॥ => मध्यचक्रः+अधः+सूक्ष्मबिन्दुकः॥10॥ सुदर्शनस्त्वेकचक्रो लक्ष्मीनारायणो => सुदर्शनः+तु+एकचक्रः+ लक्ष्मीनारायणः+ लक्ष्मीनारायणो द्वयात्। => लक्ष्मीनारायणः+ द्वयात्। त्रिचक्रश्चाच्युतो देवस्त्रिचक्रो => त्रिचक्रः+च+अच्युतः+ देवः+त्रिचक्रः+ देवस्त्रिचक्रो वा => देवः+त्रिचक्रः+ वा जनार्द्दनश्चतुश्चक्रो वासुदेवश्च => जनार्द्दनः+चतुश्चक्रः+ वासुदेवः+च वासुदेवश्च => वासुदेवः+च षट्चक्रश्चैव => षट्चक्रः+च+एव सङ्कर्षणश्च => सङ्कर्षणः+च पुरुषोत्तमोष्टचक्रो नवव्यूहो => पुरुषोत्तमोष्टचक्रः+ नवव्यूहः+ नवव्यूहो नवाङ्कितः। => नवव्यूहः+ नवाङ्कितः। दशावतारो दशभिर्द्दशैकेनानिरुद्धकः॥13॥ => दशावतारः+ दशभिः+दशैकेन+अनिरुद्धकः॥13॥ दशभिर्द्दशैकेनानिरुद्धकः॥13॥ => दशभिः+दशैकेन+अनिरुद्धकः॥13॥ द्वादशभिरत ऊर्ध्वमनन्तकः॥14॥ => द्वादशभिः+अतः+ ऊर्ध्वम्+अनन्तकः॥14॥ ऊर्ध्वमनन्तकः॥14॥ => ऊर्ध्वम्+अनन्तकः॥14॥ शालग्रामादिमूर्त्तिलक्षणं नाम => शालग्रामादिमूर्त्तिलक्षणम्+ नाम षट्चत्वारिंशोऽध्यायः॥46॥ => षट्चत्वारिंशः+अध्यायः॥46॥ सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः => सप्तचत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच स्याद्धरेः => स्यात्+हरेः मीनादीनान्तु => मीनादीनाम्+तु पञ्चानां काम्याथो => पञ्चानाम्+ काम्या+अथो काम्याथो => काम्या+अथो वोभयात्मिका। => वा+उभयात्मिका। चक्रादीनां त्रयाणान्तु => चक्रादीनाम्+ त्रयाणाम्+तु त्रयाणान्तु => त्रयाणाम्+तु शालग्रामार्च्चनं शृणु। => शालग्रामार्च्चनम्+ शृणु। स्याच्चक्राब्जे => स्यात्+चक्राब्जे प्रणवं हृदि => प्रणवम्+ हृदि षडङ्गङ्करदेहयोः॥4॥ => षडङ्गम्+करदेहयोः॥4॥ कृतमुद्रात्रयश्चक्राद् बहिः => कृतमुद्रात्रयः+चक्रात्+ बहिः गुरुं यजेत्। => गुरुम्+ यजेत्। गणं वायवे => गणम्+ वायवे धातारं नैर्ऋते => धातारम्+ नैर्ऋते विधातारञ्च => विधातारम्+च कर्त्तारं हर्त्तारं => कर्त्तारम्+ हर्त्तारम्+ हर्त्तारं दक्षसौम्ययोः। => हर्त्तारम्+ दक्षसौम्ययोः। विष्वक्सेनं यजेदीशे => विष्वक्सेनम्+ यजेत्+ईशे यजेदीशे => यजेत्+ईशे आधारानन्तकं भुवम्। => आधारानन्तकम्+ भुवम्। पीठं पद्मं => पीठम्+ पद्मम्+ पद्मं चार्कचन्द्रवह्न्याख्यं => पद्मम्+ च+अर्कचन्द्रवह्न्याख्यम्+ चार्कचन्द्रवह्न्याख्यं मण्डलत्रयम्॥7॥ => च+अर्कचन्द्रवह्न्याख्यम्+ मण्डलत्रयम्॥7॥ आसनं द्वादशार्णेन => आसनम्+ द्वादशार्णेन शिलां यजेत्। => शिलाम्+ यजेत्। पूर्वादावथ => पूर्वादौ+अथ वेदाद्यैर्गायत्रीभ्यां जितादिना। => वेदाद्यैः+गायत्रीभ्याम्+ जितादिना। प्रणवेनार्च्चयेत् => प्रणवेन+अर्च्चयेत् पश्चान्मुद्रास्तिस्रः => पश्चात्+मुद्राः+तिस्रः पूजाथो => पूजा+अथो निष्कलोच्यते॥10॥ => निष्कला+उच्यते॥10॥ षोडशारञ्च => षोडशारम्+च सपद्मं मण्डलं => सपद्मम्+ मण्डलम्+ मण्डलं लिखेत्। => मण्डलम्+ लिखेत्। शङ्खचक्रगदाखड्गैर्गुर्वाद्यं पूर्ववद्यजेत्॥11॥ => शङ्खचक्रगदाखड्गैः+गुर्वाद्यम्+ पूर्ववत्+यजेत्॥11॥ पूर्ववद्यजेत्॥11॥ => पूर्ववत्+यजेत्॥11॥ वेदाद्यैरासनं ददेत्। => वेदाद्यैः+आसनम्+ ददेत्। शिलां न्यसेद् => शिलाम्+ न्यसेत्+ न्यसेद् द्वादशार्णैस्तृतीयं => न्यसेत्+ द्वादशार्णैः+तृतीयम्+ द्वादशार्णैस्तृतीयं पूजनं => द्वादशार्णैः+तृतीयम्+ पूजनम्+ पूजनं शृणु॥12॥ => पूजनम्+ शृणु॥12॥ अष्टारमब्जं विलिखेत् => अष्टारम्+अब्जम्+ विलिखेत् गुर्वाद्यं पूर्ववद्यजेत्। => गुर्वाद्यम्+ पूर्ववत्+यजेत्। पूर्ववद्यजेत्। => पूर्ववत्+यजेत्। अष्टार्णेनासनं दत्त्वा => अष्टार्णेन+आसनम्+ दत्त्वा तेनैव => तेन+एव शिलां न्यसेत्॥13॥ => शिलाम्+ न्यसेत्॥13॥ पूजयेद्दशधा => पूजयेत्+दशधा गायत्रीभ्यां जितं => गायत्रीभ्याम्+ जितम्+ जितं तथा॥14॥ => जितम्+ तथा॥14॥ शालग्रामादिपूजाकथनं नाम => शालग्रामादिपूजाकथनम्+ नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः॥47॥ => सप्तचत्वारिंशः+अध्यायः॥47॥ अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः => अष्टचत्वारिंशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच ओं रूपः => ओम्+ रूपः ततो गदी => ततः+ गदी माधवोरिशङ्खपद्मी => माधवः+अरिशङ्खपद्मी गोविन्द ऊर्जितः॥2॥ => गोविन्दः+ ऊर्जितः॥2॥ विष्णुश्च => विष्णुः+च शङ्खचक्राब्जगदिनं मधुसूदनमानमे॥3॥ => शङ्खचक्राब्जगदिनम्+ मधुसूदनम्+आनमे॥3॥ मधुसूदनमानमे॥3॥ => मधुसूदनम्+आनमे॥3॥ शङ्ख्यपि। => शङ्खी+अपि। मां सदा॥4॥ => माम्+ सदा॥4॥ शङ्ख्यपि। => शङ्खी+अपि। हृषीकेशो गदी => हृषीकेशः+ गदी पद्मनाभस्तु => पद्मनाभः+तु वासुदेवोब्जभृज्जगत्। => वासुदेवोब्जभृत्‌+जगत्। सङ्कर्षणो गदी => सङ्कर्षणः+ गदी अनिरुद्धश्चक्रगदी => अनिरुद्धः+चक्रगदी सुरेशोर्यब्जशङ्खाढ्यः => सुरेशः+अर्यब्जशङ्खाढ्यः देवो नृसिंहश्चक्राब्जगदाशङ्खी => देवः+ नृसिंहः+चक्राब्जगदाशङ्खी नृसिंहश्चक्राब्जगदाशङ्खी => नृसिंहः+चक्राब्जगदाशङ्खी उपेन्द्रश्चक्रपद्म्यपि। => उपेन्द्रः+चक्रपद्मी+अपि। आदिमूर्त्तिर्वासुदेवस्तस्मात् => आदिमूर्त्तिः+वासुदेवः+तस्मात् सङ्कर्षणोभवत्। => सङ्कर्षणः+अभवत्। सङ्कर्षणाच्च => सङ्कर्षणात्+च प्रद्युम्नादनिरुद्धकः॥13॥ => प्रद्युम्नात्+अनिरुद्धकः॥13॥ द्वादशाक्षरकं स्तोत्रं => द्वादशाक्षरकम्+ स्तोत्रम्+ स्तोत्रं चतुर्विंशतिमूर्त्तिमत्॥14॥ => स्तोत्रम्+ चतुर्विंशतिमूर्त्तिमत्॥14॥ पठेच्छृणुयाद्वापि => पठेत्+शृणुयात्+वा+अपि सर्वमाप्नुयात्॥15॥ => सर्वम्+आप्नुयात्॥15॥ चतुर्विंशतिमूर्त्तिस्तोत्रं नाम => चतुर्विंशतिमूर्त्तिस्तोत्रम्+ नाम अष्टाचत्वारिंशोऽध्यायः॥48॥ => अष्टाचत्वारिंशः+अध्यायः॥48॥ ऊनपञ्चाशोऽध्यायः => ऊनपञ्चाशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच दशावतारं मत्स्यादिलक्षणं => दशावतारम्+ मत्स्यादिलक्षणम्+ मत्स्यादिलक्षणं प्रवदामि => मत्स्यादिलक्षणम्+ प्रवदामि मत्स्याकारस्तु => मत्स्याकारः+तु कूर्म्माकृतिर्भवेत्॥1॥ => कूर्म्माकृतिः+भवेत्॥1॥ नराङ्गो वाथ => नराङ्गः+ वा+अथ वाथ => वा+अथ शङ्खं लक्ष्मीर्वा => शङ्खम्+ लक्ष्मीः+वा लक्ष्मीर्वा => लक्ष्मीः+वा पद्ममेव => पद्मम्+एव श्रीर्वामकूर्प्परस्था => श्रीः+वामकूर्प्परस्था वराहस्थापनाद्राज्यं भवाब्धितरणं => वराहस्थापनात्+राज्यम्+ भवाब्धितरणम्+ भवाब्धितरणं भवेत्॥3॥ => भवाब्धितरणम्+ भवेत्॥3॥ नरसिंहो विवृत्तास्यो => नरसिंहः+ विवृत्तास्यः+ विवृत्तास्यो वामोरुक्षतदानवः। => विवृत्तास्यः+ वामोरुक्षतदानवः। तद्वक्षो दारयन्माली => तद्वक्षः+ दारयन्+माली दारयन्माली => दारयन्+माली स्यादथवा => स्यात्+अथवा स्याच्चतुर्भुजः। => स्यात्+चतुर्भुजः। रामश्चापेषुहस्तः => रामः+चापेषुहस्तः परशुनान्वितः॥5॥ => परशुना+अन्वितः॥5॥ रामश्चापी => रामः+चापी रामो वाथ => रामः+ वा+अथ वाथ => वा+अथ लाङ्गलं दद्यादधः => लाङ्गलम्+ दद्यात्+अधः दद्यादधः => दद्यात्+अधः शङ्खं सुशोभनम्। => शङ्खम्+ सुशोभनम्। मुषलं दक्षिणोर्ध्वे => मुषलम्+ दक्षिणोर्ध्वे चक्रञ्चाधः => चक्रम्+च+अधः लम्बकर्णश्च => लम्बकर्णः+च गौराङ्गश्चाम्बरावृतः। => गौराङ्गः+च+अम्बरावृतः। ऊर्ध्वपद्मस्थितो बुद्धो => ऊर्ध्वपद्मस्थितः+ बुद्धः+ बुद्धो वरदाभयदायकः॥8॥ => बुद्धः+ वरदाभयदायकः॥8॥ धनुस्तृणान्वितः => धनुः+तृणान्वितः म्लेच्छोत्सादकरो द्विजः। => म्लेच्छोत्सादकरः+ द्विजः। अथवाश्वस्थितः => अथवा+अश्वस्थितः लक्षणं वासुदेवादिनवकस्य => लक्षणम्+ वासुदेवादिनवकस्य चक्रमुत्तमम्॥10॥ => चक्रम्+उत्तमम्॥10॥ नित्यं वासुदेवोस्ति => नित्यम्+ वासुदेवः+अस्ति वासुदेवोस्ति => वासुदेवः+अस्ति स वरदो => सः+ वरदः+ वरदो वाथ => वरदः+ वा+अथ वाथ => वा+अथ द्विभुजो वा => द्विभुजः+ वा रामो गदापद्मधरः => रामः+ गदापद्मधरः प्रद्युम्नो दक्षिणे => प्रद्युम्नः+ दक्षिणे वज्रं शङ्खं => वज्रम्+ शङ्खम्+ शङ्खं वामे => शङ्खम्+ वामे प्रद्युम्नो वा => प्रद्युम्नः+ वा चतुर्भुजोनिरुद्धः => चतुर्भुजः+अनिरुद्धः स्यात्तथा => स्यात्+तथा नारायणो विभुः॥13॥ => नारायणः+ विभुः॥13॥ चतुर्मुखश्चतुर्बाहुर्ब्बृहज्जठरमण्डलः। => चतुर्मुखः+चतुर्बाहुः+बृहज्जठरमण्डलः। लम्बकूर्च्चो जटायुक्तो => लम्बकूर्च्चः+ जटायुक्तः+ जटायुक्तो ब्रह्मा => जटायुक्तः+ ब्रह्मा चाक्षसूत्रञ्च => च+अक्षसूत्रम्+च स्रुवो वामे => स्रुवः+ वामे विष्णुरष्टभुजस्तार्क्षे => विष्णुः+अष्टभुजः+तार्क्षे खड्गस्तु => खड्गः+तु शरश्च => शरः+च वरदो वामे => वरदः+ वामे चतुर्बाहुर्न्नरसिंहश्चतुर्भुजः। => चतुर्बाहुः+नरसिंहः+चतुर्भुजः। शङ्खचक्रधरो वापि => शङ्खचक्रधरः+ वा+अपि वापि => वा+अपि चतुर्बाहुर्वराहस्तु => चतुर्बाहुः+वराहः+तु पृथ्वीं वामेन => पृथ्वीम्+ वामेन लक्ष्मीर्व्यवस्थिता। => लक्ष्मीः+व्यवस्थिता। त्रैलोक्यमोहनस्तार्क्ष्ये => त्रैलोक्यमोहनः+तार्क्ष्ये अष्टबाहुस्तु => अष्टबाहुः+तु चक्रं खड्गं => चक्रम्+ खड्गम्+ खड्गं च => खड्गम्+ च अङ्कुशं वामके => अङ्कुशम्+ वामके विश्वरूपोऽथ => विश्वरूपः+अथ मुद्गरं च => मुद्गरम्+ च पाशं शक्तिशूलं => पाशम्+ शक्तिशूलम्+ शक्तिशूलं शरं => शक्तिशूलम्+ शरम्+ शरं करे॥21॥ => शरम्+ करे॥21॥ शङ्खञ्च => शङ्खम्+च शार्ङ्गञ्च => शार्ङ्गम्+च गदां पाशं => गदाम्+ पाशम्+ पाशं च => पाशम्+ च लाङ्गलं परशुं => लाङ्गलम्+ परशुम्+ परशुं दण्डं => परशुम्+ दण्डम्+ दण्डं छुरिकां => दण्डम्+ छुरिकाम्+ छुरिकां चर्म्मक्षेपणम्॥22॥ => छुरिकाम्+ चर्म्मक्षेपणम्॥22॥ विंशद्बाहुश्चतुर्व्वक्त्रो दक्षिणस्थोथ => विंशद्बाहुः+चतुर्व्वक्त्रः+ दक्षिणस्थः+अथ दक्षिणस्थोथ => दक्षिणस्थः+अथ त्रिनेत्रो वामपार्श्वेन => त्रिनेत्रः+ वामपार्श्वेन शयितो जलशाय्यपि॥23॥ => शयितः+ जलशायी+अपि॥23॥ जलशाय्यपि॥23॥ => जलशायी+अपि॥23॥ धृतैकचरणो विमलाद्याभिरीडितः। => धृतैकचरणः+ विमलाद्याभिः+ईडितः। विमलाद्याभिरीडितः। => विमलाद्याभिः+ईडितः। नाभिपद्मचतुर्वक्त्रो हरिशङ्करको => नाभिपद्मचतुर्वक्त्रः+ हरिशङ्करकः+ हरिशङ्करको हरिः॥24॥ => हरिशङ्करकः+ हरिः॥24॥ गदाचक्रधरो पदे। => गदाचक्रधरः+ पदे। रुद्रकेशवलक्ष्माङ्गो गौरीलक्ष्मीसमन्वितः॥25॥ => रुद्रकेशवलक्ष्माङ्गः+ गौरीलक्ष्मीसमन्वितः॥25॥ शङ्खचक्रगदावेदपाणिश्चाश्वशिरा हरिः। => शङ्खचक्रगदावेदपाणिः+च+अश्वशिराः+ हरिः। वामपादो धृतः => वामपादः+ धृतः दत्तात्रेयो द्विबाहुः => दत्तात्रेयः+ द्विबाहुः स्याद्वामोत्सङ्गे => स्यात्+वामोत्सङ्गे विष्वक्सेनश्चक्रगदी => विष्वक्सेनः+चक्रगदी हरेर्गणः॥27॥ => हरेः+गणः॥27॥ प्रतिमालक्षणं नाम => प्रतिमालक्षणम्+ नाम ऊनपञ्चाशोऽध्यायः॥49॥ => ऊनपञ्चाशः+अध्यायः॥49॥ पञ्चाशोऽध्यायः => पञ्चाशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच स्याद्बिभ्रती => स्यात्+बिभ्रती पाशं खेटायुधाभयम्॥1॥ => पाशम्+ खेटायुधाभयम्॥1॥ डमरुं शक्तिकां => डमरुम्+ शक्तिकाम्+ शक्तिकां वामैर्न्नागपाशञ्च => शक्तिकाम्+ वामैः+नागपाशम्+च वामैर्न्नागपाशञ्च => वामैः+नागपाशम्+च कुठाराङ्कुशचापांश्च => कुठाराङ्कुशचापान्+च घण्टाध्वजगदांस्तथा॥2॥ => घण्टाध्वजगदान्+तथा॥2॥ हस्तैश्चण्डी => हस्तैः+चण्डी तदधो महिषश्छिन्नमूर्द्धा => तदधः+ महिषः+छिन्नमूर्द्धा महिषश्छिन्नमूर्द्धा => महिषः+छिन्नमूर्द्धा क्रुद्धस्तद्ग्रीवासम्भवः => क्रुद्धः+तद्ग्रीवासम्भवः शूलहस्तो वमद्रक्तो => शूलहस्तः+ वमद्रक्तः+ वमद्रक्तो रक्तस्रङ्मूर्द्धजेक्षणः॥4॥ => वमद्रक्तः+ रक्तस्रङ्मूर्द्धजेक्षणः॥4॥ सिंहेनास्वाद्यमानस्तु => सिंहेन+आस्वाद्यमानः+तु पाशबद्धो गले => पाशबद्धः+ गले सव्याङ्घ्रीर्नीचगासुरे॥5॥ => सव्याङ्घ्रीः+नीचगासुरे॥5॥ चण्डिकेयं त्रिनेत्रा => चण्डिका+इयम्+ त्रिनेत्रा तथेन्द्रादौ => तथा+इन्द्रादौ अष्टादशभुजैका => अष्टादशभुजा+एका मुण्डं च => मुण्डम्+ च आदर्शतर्जनीचापं ध्वजं => आदर्शतर्जनीचापम्+ ध्वजम्+ ध्वजं डमरुकं => ध्वजम्+ डमरुकम्+ डमरुकं तथा। => डमरुकम्+ तथा। पाशं वामे => पाशम्+ वामे चक्रन्देवी => चक्रम्+देवी एतैरेवायुधैर्युक्ताः => एतैः+एव+आयुधैः+युक्ताः डमरुं तर्जनीं => डमरुम्+ तर्जनीम्+ तर्जनीं त्यक्त्वा => तर्जनीम्+ त्यक्त्वा रुद्रचण्डादयो नव। => रुद्रचण्डादयः+ नव। चैव => च+एव आलीढा नव => आलीढाः+ नव सैव => सा+एव सिद्धाऽग्निहीना => सिद्धा+अग्निहीना चोर्ध्विका। => च+ऊर्ध्विका। लक्ष्मीर्याम्यकराम्भोजा => लक्ष्मीः+याम्यकराम्भोजा सवीणस्तुम्बुरुः => सवीणः+तुम्बुरुः मात्रग्रतो वृषे॥17॥ => मात्रग्रतः+ वृषे॥17॥ दक्षिणेऽस्या वामे => दक्षिणे+अस्याः+ वामे चक्रं धनुर्वृषे। => चक्रम्+ धनुर्वृषे। लक्ष्मीर्गदाब्जधृक्। => लक्ष्मीः+गदाब्जधृक्। स्यान्निर्म्मांसा => स्यात्+निर्म्मांसा कपालं पट्टिशङ्करे॥22॥ => कपालम्+ पट्टिशम्+करे॥22॥ पट्टिशङ्करे॥22॥ => पट्टिशम्+करे॥22॥ शूलं कर्त्री => शूलम्+ कर्त्री दक्षिणेऽस्याः => दक्षिणे+अस्याः शवारूढास्थिभूषणा। => शवारूढा+अस्थिभूषणा। विनायको नराकारो => विनायकः+ नराकारः+ नराकारो बृहत्कुक्षिर्गजाननः॥23॥ => नराकारः+ बृहत्कुक्षिः+गजाननः॥23॥ बृहत्कुक्षिर्गजाननः॥23॥ => बृहत्कुक्षिः+गजाननः॥23॥ बृहच्छुण्डो ह्युपवीती => बृहच्छुण्डः+ हि+उपवीती ह्युपवीती => हि+उपवीती मुखं सप्तकलं => मुखम्+ सप्तकलम्+ सप्तकलं भवेत्। => सप्तकलम्+ भवेत्। विस्ताराद्दैर्घ्यतश्चैव => विस्तारात्‌+दैर्घ्यतः+च+एव शुण्डं षट्त्रिंशदङ्गुलम्॥24॥ => शुण्डम्+ षट्त्रिंशत्+अङ्गुलम्॥24॥ षट्त्रिंशदङ्गुलम्॥24॥ => षट्त्रिंशत्+अङ्गुलम्॥24॥ षट्त्रिंशदङ्गुलं कण्ठं => षट्त्रिंशत्‌+अङ्गुलम्+ कण्ठम्+ कण्ठं गुह्यमध्यर्द्धमङ्गुलम्॥25॥ => कण्ठम्+ गुह्यम्‌+अध्यर्द्धम्+अङ्गुलम्॥25॥ गुह्यमध्यर्द्धमङ्गुलम्॥25॥ => गुह्यम्‌+अध्यर्द्धम्+अङ्गुलम्॥25॥ नाभिरूरू => नाभिः+ऊरू द्वादशञ्च => द्वादशम्+च स्वदन्तं परशुं => स्वदन्तम्+ परशुम्+ परशुं वामे => परशुम्+ वामे लड्डुकञ्चोत्पलं शये॥26॥ => लड्डुकम्+च+उत्पलम्+ शये॥26॥ स्कन्दो मयूरगः। => स्कन्दः+ मयूरगः। शाखो विशाखश्च => शाखः+ विशाखः+च विशाखश्च => विशाखः+च द्विभुजो बालरूपधृक्॥27॥ => द्विभुजः+ बालरूपधृक्॥27॥ कुक्कुटोथ => कुक्कुटः+अथ एकवक्त्रोथ => एकवक्त्रः+अथ षड्भुजो वा => षड्भुजः+ वा द्वादशभिर्ग्रामेऽरण्ये => द्वादशभिः+ग्रामे+अरण्ये शिखिपिच्छन्धनुः => शिखिपिच्छम्+धनुः खेटं पताकाभयकुक्कुटे। => खेटम्+ पताकाभयकुक्कुटे। कपालकर्तरीशूलपाशभृद्याम्यसौम्ययोः॥30॥ => कपालकर्तरीशूलपाशभृत्+याम्यसौम्ययोः॥30॥ स्याद् रुद्रचर्चिका। => स्यात्+ रुद्रचर्चिका। सैव => सा+एव चाष्टभुजा => च+अष्टभुजा नाटेश्वर्य्यथ => नाटेश्वरी+अथ इयमेव => इयम्+एव महालक्ष्मीरुपविष्टा => महालक्ष्मीः+उपविष्टा नृवाजिमहिषेभांश्च => नृवाजिमहिषेभान्+च दशबाहुस्त्रिनेत्रा => दशबाहुः+त्रिनेत्रा घण्टां च => घण्टाम्+ च खट्वाङ्गं च => खट्वाङ्गम्+ च त्रिशूलञ्च => त्रिशूलम्+च भवेदन्या => भवेत्+अन्या पाशाङ्कुशयुतारुणा॥35॥ => पाशाङ्कुशयुता+अरुणा॥35॥ भुजैर्द्वादशभिर्युता। => भुजैः+द्वादशभिः+युता। अम्बाष्टकमिदं स्मृतम्॥36॥ => अम्बाष्टकम्+इदम्+ स्मृतम्॥36॥ स्याद्भूमौ => स्यात्+भूमौ शाकिन्यो वक्रदृष्टयः। => शाकिन्यः+ वक्रदृष्टयः। स्युर्म्महारम्या => स्युः+महारम्या रूपिण्योप्सरसः => रूपिण्यः+अप्सरसः नन्दीशो द्वारपालकः। => नन्दीशः+ द्वारपालकः। महाकालोसिमुण्डी => महाकालः+असिमुण्डी स्याच्छूलखेटकवांस्तथा॥39॥ => स्यात्+शूलखेटकवान्+तथा॥39॥ कृशो भृङ्गी => कृशः+ भृङ्गी गजगोकर्णवक्त्राद्या वीरभद्रादयो => गजगोकर्णवक्त्राद्याः+ वीरभद्रादयः+ वीरभद्रादयो गणाः॥40॥ => वीरभद्रादयः+ गणाः॥40॥ घण्टाकर्णोष्टादशदोः => घण्टाकर्णः+अष्टादशदोः पापरोगं विदारयन्। => पापरोगम्+ विदारयन्। तर्जनीं खेटं => तर्जनीम्+ खेटम्+ खेटं शक्तिं => खेटम्+ शक्तिम्+ शक्तिं मुण्डञ्च => शक्तिम्+ मुण्डम्+च मुण्डञ्च => मुण्डम्+च चापं घण्टां => चापम्+ घण्टाम्+ घण्टां कुठारञ्च => घण्टाम्+ कुठारम्+च कुठारञ्च => कुठारम्+च द्वाभ्याञ्चैव => द्वाभ्याम्+च+एव घण्टामालाकुलो देवो => घण्टामालाकुलः+ देवः+ देवो विस्फोटकविमर्दनः॥43॥ => देवः+ विस्फोटकविमर्दनः॥43॥ देवीप्रतिमालक्षणं नाम => देवीप्रतिमालक्षणम्+ नाम पञ्चाशोऽध्यायः॥50॥ => पञ्चाशः+अध्यायः॥50॥ एकपञ्चाशोऽध्यायः => एकपञ्चाशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच सूर्य्यो द्विपद्मधृक्। => सूर्य्यः+ द्विपद्मधृक्। पिङ्गलो द्वारि => पिङ्गलः+ द्वारि स रवेर्गणः। => सः+ रवेः+गणः। रवेर्गणः। => रवेः+गणः। अथवाश्वसमारूढः => अथवा+अश्वसमारूढः कार्य्य एकस्तु => कार्य्यः+ एकः+तु एकस्तु => एकः+तु वरदा द्व्यब्जिनः => वरदाः+ द्व्यब्जिनः मुद्गरशूलचक्राब्जभृतोग्न्यादिविदिक्स्थिताः। => मुद्गरशूलचक्राब्जभृतः+अग्न्यादिविदिक्स्थिताः। सूर्य्यार्यमादिरक्षोन्ताश्चतुर्हस्ता द्विषड्दले॥4॥ => सूर्य्यार्यमादिरक्षोन्ताः+चतुर्हस्ताः+ द्विषड्दले॥4॥ सहस्रांशुस्तथापरः। => सहस्रांशुः+तथा+अपरः। तपनसञ्ज्ञश्च => तपनसञ्ज्ञः+च सविताथ => सविता+अथ रविश्चैवाथ => रविः+च+एव+अथ पर्ज्जन्यस्त्वष्टा => पर्ज्जन्यः+त्वष्टा मित्रोथ => मित्रः+अथ मेषादिराशिसंस्थाश्च => मेषादिराशिसंस्थाः+च कृष्णो रक्तो => कृष्णः+ रक्तः+ रक्तो मनाग्रक्तः => रक्तः+ मनाक्+रक्तः मनाग्रक्तः => मनाक्+रक्तः पीतवर्णश्च => पीतवर्णः+च शुकाभो धवलस्तथा॥7॥ => शुकाभः+ धवलः+तथा॥7॥ धवलस्तथा॥7॥ => धवलः+तथा॥7॥ धूम्रो नीलः => धूम्रः+ नीलः क्रमाद्वर्णाः => क्रमात्+वर्णाः विश्वार्च्चिरिन्दुसञ्ज्ञा => विश्वार्च्चिः+इन्दुसञ्ज्ञा वरुणादेश्च => वरुणादेः+च तेजश्चण्डो महावक्रो => तेजः+चण्डः+ महावक्रः+ महावक्रो द्विभुजः => महावक्रः+ द्विभुजः बुधश्चापाक्षपाणिः => बुधः+चापाक्षपाणिः स्याज्जीवः => स्यात्+जीवः कुण्ड्यक्षमालिकः॥11॥ => कुण्डी+अक्षमालिकः॥11॥ कुण्ड्यक्षमाली => कुण्डी+अक्षमाली किङ्किणीसूत्रवाञ्छनिः। => किङ्किणीसूत्रवान्+शनिः। अर्द्धचन्द्रधरो राहुः => अर्द्धचन्द्रधरः+ राहुः अनन्तस्तक्षकः => अनन्तः+तक्षकः पद्मो महाब्जः => पद्मः+ महाब्जः फणवक्त्रा महाप्रभाः॥13॥ => फणवक्त्राः+ महाप्रभाः॥13॥ इन्द्रो वज्री => इन्द्रः+ वज्री गजारूढश्छागगोग्निश्च => गजारूढः+छागगः+अग्निः+च यमो दण्डी => यमः+ दण्डी वायुर्ध्वजधरो मृगे। => वायुः+ध्वजधरः+ मृगे। कुबेरो मेषस्थ => कुबेरः+ मेषस्थः+ मेषस्थ ईशानश्च => मेषस्थः+ ईशानः+च ईशानश्च => ईशानः+च द्विबाहवो लोकपाला => द्विबाहवः+ लोकपालाः+ लोकपाला विश्वकर्म्माक्षसूत्रभृत्। => लोकपालाः+ विश्वकर्म्मा+अक्षसूत्रभृत्। विश्वकर्म्माक्षसूत्रभृत्। => विश्वकर्म्मा+अक्षसूत्रभृत्। पद्भ्यां सम्पीडितासुरः॥16॥ => पद्भ्याम्+ सम्पीडितासुरः॥16॥ स्युर्मालाविद्याधराश्च => स्युः+मालाविद्याधराः+च स्युर्वेताला विकृताननाः॥17॥ => स्युः+वेतालाः+ विकृताननाः॥17॥ प्रेता महोदराः => प्रेताः+ महोदराः प्रतिमालक्षणं नाम => प्रतिमालक्षणम्+ नाम एकपञ्चाशोऽध्यायः॥51॥ => एकपञ्चाशः+अध्यायः॥51॥ द्विपञ्चाशोऽध्यायः => द्विपञ्चाशः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच योगिन्यष्टाष्टकं वक्ष्ये => योगिन्यष्टाष्टकम्+ वक्ष्ये ऐन्द्रादीशान्ततः => ऐन्द्रात्+ईशान्ततः कृपणाक्षया॥1॥ => कृपणा+अक्षया॥1॥ चैव => च+एव चैव => च+एव बृहत्कुक्षिर्विकृता => बृहत्कुक्षिः+विकृता चैव => च+एव अष्टहस्ताश्चतुर्हस्ता => अष्टहस्ताः+चतुर्हस्ताः भैरवश्चार्कहस्तः => भैरवः+च+अर्कहस्तः कूर्परास्यो जटेन्दुभृत्॥9॥ => कूर्परास्यः+ जटेन्दुभृत्॥9॥ खड्गाङ्कुशकुठारेषुविश्वाभयभृदेकतः। => खड्गाङ्कुशकुठारेषुविश्वाभयभृत्+एकतः। गजचर्मधरो द्वाभ्यां => गजचर्मधरः+ द्वाभ्याम्+ द्वाभ्यां कृत्तिवासोहिभूषितः। => द्वाभ्याम्+ कृत्तिवासः+अहिभूषितः। कृत्तिवासोहिभूषितः। => कृत्तिवासः+अहिभूषितः। प्रेताशनो मातृमध्ये => प्रेताशनः+ मातृमध्ये पञ्चाननोथवा॥11॥ => पञ्चाननः+अथवा॥11॥ अविलोमाग्निपर्यन्तं दीर्घाष्टकैकभेदितम्। => अविलोमाग्निपर्यन्तम्+ दीर्घाष्टकैकभेदितम्। जात्यन्तैरन्वितं च => जात्यन्तैः+अन्वितम्+ च क्रमाद् यजेत्॥12॥ => क्रमात्+ यजेत्॥12॥ मन्दिराग्निदलारूढं सुवर्णरसकान्वितम्। => मन्दिराग्निदलारूढम्+ सुवर्णरसकान्वितम्। नादबिन्द्विन्दुसंयुक्तं मातृनाथाङ्गदीपितम्॥13॥ => नादबिन्द्विन्दुसंयुक्तम्+ मातृनाथाङ्गदीपितम्॥13॥ वीरभद्रो वृषारूढो => वीरभद्रः+ वृषारूढः+ वृषारूढो मात्रग्रे => वृषारूढः+ मात्रग्रे स चतुर्मुखः। => सः+ चतुर्मुखः। शूलं गलन्तिका => शूलम्+ गलन्तिका देवीप्रतिमालक्षणं नाम => देवीप्रतिमालक्षणम्+ नाम द्विपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥52॥ => द्विपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥52॥ त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः => त्रिपञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच लिङ्गादिलक्षणं वक्ष्ये => लिङ्गादिलक्षणम्+ वक्ष्ये तच्छृणु। => तत्+शृणु। दैर्घ्यार्द्धं वसुभिर्भक्त्वा => दैर्घ्यार्द्धम्+ वसुभिः+भक्त्वा वसुभिर्भक्त्वा => वसुभिः+भक्त्वा भागत्रयं ततः॥1॥ => भागत्रयम्+ ततः॥1॥ विष्कम्भं भूतभागैस्तु => विष्कम्भम्+ भूतभागैः+तु भूतभागैस्तु => भूतभागैः+तु चतुरस्रन्तु => चतुरस्रम्+तु आयामं मूर्तिभिर्भक्त्वा => आयामम्+ मूर्तिभिः+भक्त्वा मूर्तिभिर्भक्त्वा => मूर्तिभिः+भक्त्वा वर्द्धमानोयमुच्यते। => वर्द्धमानः+अयम्+उच्यते। चतुरस्रेस्य => चतुरस्रे+अस्य कर्णार्द्धं गुह्यकोणेषु => कर्णार्द्धम्+ गुह्यकोणेषु अष्टाग्रं वैष्णवं => अष्टाग्रम्+ वैष्णवम्+ वैष्णवं भागं => वैष्णवम्+ भागम्+ भागं सिध्यत्येव => भागम्+ सिध्यति+एव सिध्यत्येव => सिध्यति+एव षोडशास्रं ततः => षोडशास्रम्+ ततः कुर्य्याद् द्वात्रिंशास्रं => कुर्य्यात्+ द्वात्रिंशास्रम्+ द्वात्रिंशास्रं ततः => द्वात्रिंशास्रम्+ ततः चतुःषष्ट्यस्रकं कृत्वा => चतुःषष्ट्यस्रकम्+ कृत्वा वर्त्तुलं साधयेत्ततः। => वर्त्तुलम्+ साधयेत्+ततः। साधयेत्ततः। => साधयेत्+ततः। कर्तयेदथ => कर्तयेत्+अथ शिरो वै => शिरः+ वै विस्तारमथ => विस्तारम्+अथ भागार्द्धार्द्धन्तु => भागार्द्धार्द्धम्+तु छत्राकारं शिरो => छत्राकारम्+ शिरः+ शिरो भवेत्॥6॥ => शिरः+ भवेत्॥6॥ सदृशमायामं यस्य => सदृशम्+आयामम्+ यस्य तद्विभागसमं लिङ्गं => तत्+विभागसमम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं सर्वकामफलप्रदम्॥7॥ => लिङ्गम्+ सर्वकामफलप्रदम्॥7॥ विष्कम्भं देवपूजिते। => विष्कम्भम्+ देवपूजिते। सर्वेषामेव => सर्वेषाम्+एव लिङ्गानां लक्षणं => लिङ्गानाम्+ लक्षणम्+ लक्षणं शृणु => लक्षणम्+ शृणु मध्यसूत्रं समासाद्य => मध्यसूत्रम्+ समासाद्य ब्रह्मरुद्रान्तिकं बुधः। => ब्रह्मरुद्रान्तिकम्+ बुधः। षड्भागैर्भाजितो यथा॥9॥ => षड्भागैः+भाजितः+ यथा॥9॥ यमनसूत्राभ्यां मानमन्तरमुच्यते। => यमनसूत्राभ्याम्+ मानम्+अन्तरम्+उच्यते। मानमन्तरमुच्यते। => मानम्+अन्तरम्+उच्यते। यवाष्टमुत्तरे => यवाष्टम्+उत्तरे कार्यं शेषाणां => कार्यम्+ शेषाणाम्+ शेषाणां यवहानितः॥10॥ => शेषाणाम्+ यवहानितः॥10॥ अधोभागं त्रिधा => अधोभागम्+ त्रिधा त्वर्द्धमेकं परित्यजेत्। => तु+अर्द्धम्+एकम्+ परित्यजेत्। तद्द्वयं कृत्वा => तद्द्वयम्+ कृत्वा ऊर्ध्वभागत्रयं त्यजेत्॥11॥ => ऊर्ध्वभागत्रयम्+ त्यजेत्॥11॥ ऊर्ध्वञ्च => ऊर्ध्वम्+च पञ्चमाद्भागाद् भ्राम्य => पञ्चमात्+भागात्+ भ्राम्य रेखां प्रलम्बयेत्। => रेखाम्+ प्रलम्बयेत्। भागमेकं परित्यज्य => भागम्+एकम्+ परित्यज्य सङ्गमं कारयेत्तयोः॥12॥ => सङ्गमम्+ कारयेत्+तयोः॥12॥ कारयेत्तयोः॥12॥ => कारयेत्+तयोः॥12॥ साधारणं प्रोक्तं => साधारणम्+ प्रोक्तम्+ प्रोक्तं लिङ्गानां => प्रोक्तम्+ लिङ्गानाम्+ लिङ्गानां लक्षणं => लिङ्गानाम्+ लक्षणम्+ लक्षणं मया। => लक्षणम्+ मया। सर्वसाधारणं वक्ष्ये => सर्वसाधारणम्+ वक्ष्ये पिण्डिकान्तान्निबोध => पिण्डिकाम्+ताम्+निबोध ब्रह्मभागप्रवेशञ्च => ब्रह्मभागप्रवेशम्+च चोच्छ्रयम्। => च+उच्छ्रयम्। न्यसेद् ब्रह्मशिलां => न्यसेत्+ ब्रह्मशिलाम्+ ब्रह्मशिलां विद्वान् => ब्रह्मशिलाम्+ विद्वान् सम्यक्कर्मशिलोपरि॥14॥ => सम्यक्+कर्मशिलोपरि॥14॥ समुच्छ्रयं ज्ञात्वा => समुच्छ्रयम्+ ज्ञात्वा पिण्डिकां प्रविभाजयेत्। => पिण्डिकाम्+ प्रविभाजयेत्। द्विभागमुच्छ्रितं पीठं => द्विभागम्+उच्छ्रितम्+ पीठम्+ पीठं विस्तारं => पीठम्+ विस्तारम्+ विस्तारं लिङ्गसम्मितम्॥15॥ => विस्तारम्+ लिङ्गसम्मितम्॥15॥ त्रिभागं मध्यतः => त्रिभागम्+ मध्यतः खातं कृत्वा => खातम्+ कृत्वा पीठं विभाजयेत्। => पीठम्+ विभाजयेत्। बाहुल्यं परिकल्पयेत्॥16॥ => बाहुल्यम्+ परिकल्पयेत्॥16॥ मेखलामथ => मेखलाम्+अथ खातं स्यान्मेखलातुल्यं => खातम्+ स्यात्+मेखलातुल्यम्+ स्यान्मेखलातुल्यं क्रमान्निम्नन्तु => स्यात्+मेखलातुल्यम्+ क्रमात्+निम्नम्+तु क्रमान्निम्नन्तु => क्रमात्+निम्नम्+तु खातं वा => खातम्+ वा उच्छ्रायं तस्य => उच्छ्रायम्+ तस्य विकाराङ्गं तु => विकाराङ्गम्+ तु प्रविष्टमेकं तु => प्रविष्टम्+एकम्+ तु भागेनैकेन => भागेन+एकेन कण्ठं भागैस्त्रिभिः => कण्ठम्+ भागैः+त्रिभिः भागैस्त्रिभिः => भागैः+त्रिभिः कार्यं भागेनैकेन => कार्यम्+ भागेन+एकेन भागेनैकेन => भागेन+एकेन चोर्ध्वपट्टन्तु => च+ऊर्ध्वपट्टम्+तु भागं भागं => भागम्+ भागम्+ भागं प्रविष्टन्तु => भागम्+ प्रविष्टम्+तु प्रविष्टन्तु => प्रविष्टम्+तु कण्ठं ततः => कण्ठम्+ ततः निर्गमं भागमेकं => निर्गमम्+ भागम्+एकम्+ भागमेकं तु => भागम्+एकम्+ तु यावद्वै => यावत्+वै निर्गमस्तु => निर्गमः+तु मूलेङ्गुल्यग्रविस्तारमग्रे => मूले+अङ्गुल्यग्रविस्तारम्+अग्रे चार्द्धतः। => च+अर्द्धतः। ईषन्निम्नन्तु => ईषत्+निम्नम्+तु खातं तच्चोत्तरेण => खातम्+ तत्+च+उत्तरेण तच्चोत्तरेण => तत्+च+उत्तरेण पिण्डिकासहितं लिङ्गमेतत् => पिण्डिकासहितम्+ लिङ्गम्+एतत् लिङ्गमेतत् => लिङ्गम्+एतत् साधारणं स्मृतम्॥23॥ => साधारणम्+ स्मृतम्॥23॥ लिङ्गलक्षणं नाम => लिङ्गलक्षणम्+ नाम त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥53॥ => त्रिपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥53॥ चतुःपञ्चाशत्तमोऽध्यायः => चतुःपञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच वक्ष्याम्यन्यप्रकारेण => वक्ष्यामि+अन्यप्रकारेण लिङ्गमानादिकं शृणु। => लिङ्गमानादिकम्+ शृणु। लवणजं लिङ्गं => लवणजम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं घृतजं => लिङ्गम्+ घृतजम्+ घृतजं बुद्धिवर्द्धनम्॥1॥ => घृतजम्+ बुद्धिवर्द्धनम्॥1॥ वस्त्रलिङ्गन्तु => वस्त्रलिङ्गम्+तु लिङ्गन्तात्कालिकं विदुः। => लिङगम्+तात्कालिकम्+ विदुः। पक्वापक्वं मृण्मयं => पक्वापक्वम्+ मृण्मयम्+ मृण्मयं स्यादपक्वात् => मृण्मयम्+ स्यात्+अपक्वात् स्यादपक्वात् => स्यात्+अपक्वात् पक्वजं वरम्॥2॥ => पक्वजम्+ वरम्॥2॥ ततो दारुमयं => ततः+ दारुमयम्+ दारुमयं पुण्यं => दारुमयम्+ पुण्यम्+ पुण्यं दारुजात् => पुण्यम्+ दारुजात् शैलजं वरम्। => शैलजम्+ वरम्। शैलाद्वरं तु => शैलात्+वरम्+ तु मुक्ताजं ततो => मुक्ताजम्+ ततः+ ततो लौहं => ततः+ लौहम्+ लौहं सुवर्णजम्॥3॥ => लौहम्+ सुवर्णजम्॥3॥ राजतं कीर्त्तितं => राजतम्+ कीर्त्तितम्+ कीर्त्तितं ताम्रं => कीर्त्तितम्+ ताम्रम्+ ताम्रं पैत्तलं => ताम्रम्+ पैत्तलम्+ पैत्तलं भुक्तिमुक्तिदम्। => पैत्तलम्+ भुक्तिमुक्तिदम्। रङ्गजं रसलिङ्गञ्च => रङ्गजम्+ रसलिङ्गम्+च रसलिङ्गञ्च => रसलिङ्गम्+च भुक्तिमुक्तिप्रदं वरम्॥4॥ => भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ वरम्॥4॥ रसजं रसलोहादिरत्नगर्भन्तु => रसजम्+ रसलोहादिरत्नगर्भम्+तु रसलोहादिरत्नगर्भन्तु => रसलोहादिरत्नगर्भम्+तु नेष्टं सिद्धादि => न+इष्टम्+ सिद्धादि स्थापितेथ => स्थापिते+अथ स्वयम्भुवि॥5॥ => स्वयम्+भुवि॥5॥ तेषां पीठप्रासादकल्पना। => तेषाम्+ पीठप्रासादकल्पना। सूर्य्यबिम्बस्थं दर्पणे => सूर्य्यबिम्बस्थम्+ दर्पणे पूज्यो हरस्तु => पूज्यः+ हरः+तु हरस्तु => हरः+तु पूर्णार्च्चनं भवेत्। => पूर्णार्च्चनम्+ भवेत्। हस्तोत्तरविधं शैलं => हस्तोत्तरविधम्+ शैलम्+ शैलं दारुजं => शैलम्+ दारुजम्+ दारुजं तद्वदेव => दारुजम्+ तद्वत्+एव तद्वदेव => तद्वत्+एव चलमङ्गुलमानेन => चलम्+अङ्गुलमानेन अङ्गुलाद् गृहलिङ्गं => अङ्गुलात्+ गृहलिङ्गम्+ गृहलिङ्गं स्याद्यावत् => गृहलिङ्गम्+ स्यात्+यावत् स्याद्यावत् => स्यात्+यावत् त्रिसङ्ख्याकं नवधा => त्रिसङ्ख्याकम्+ नवधा लिङ्गन्धाम्नि => लिङ्गम्+धाम्नि एवं लिङ्गानि => एवम्+ लिङ्गानि षट्त्रिंशदधमेन => षट्त्रिंशत्+अधमेन इत्थमैक्येन => इत्थम्+ऐक्येन लिङ्गानां शतमष्टोत्तरं => लिङ्गानाम्+ शतम्+अष्टोत्तरम्+ शतमष्टोत्तरं भवेत्। => शतम्+अष्टोत्तरम्+ भवेत्। एकाङ्गुलादिपञ्चान्तं कनिष्ठं => एकाङ्गुलादिपञ्चान्तम्+ कनिष्ठम्+ कनिष्ठं चलमुच्यते॥11॥ => कनिष्ठम्+ चलम्+उच्यते॥11॥ चलमुच्यते॥11॥ => चलम्+उच्यते॥11॥ षडादिदशपर्यन्तञ्चलं लिङ्गञ्च => षडादिदशपर्यन्तम्+चलम्+ लिङ्गम्+च लिङ्गञ्च => लिङ्गम्+च ज्येष्ठं पञ्चदशान्तकम्॥12॥ => ज्येष्ठम्+ पञ्चदशान्तकम्॥12॥ षडङ्गुलं महारत्नै => षडङ्गुलम्+ महारत्नैः रत्नैरन्यैर्न्नवाङ्गुलम्। => रत्नैः+अन्यैः+नवाङ्गुलम्। रविभिर्हेमभारोत्थं लिङ्गं => रविभिः+हेमभारोत्थम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं शेषैस्त्रिपञ्चभिः॥13॥ => लिङ्गम्+ शेषैः+त्रिपञ्चभिः॥13॥ शेषैस्त्रिपञ्चभिः॥13॥ => शेषैः+त्रिपञ्चभिः॥13॥ युगं लुप्त्वोर्ध्वदेशतः। => युगम्+ लुप्त्वा+ऊर्ध्वदेशतः। लुप्त्वोर्ध्वदेशतः। => लुप्त्वा+ऊर्ध्वदेशतः। द्वात्रिंशत्षोडशांशांश्च => द्वात्रिंशत्षोडशांशाः+च कोणयोस्तु => कोणयोः+तु कण्ठो विंशतिस्त्रियुगैस्तथा। => कण्ठः+ विंशतिः+त्रियुगैः+तथा। विंशतिस्त्रियुगैस्तथा। => विंशतिः+त्रियुगैः+तथा। पार्श्वाभ्यां तु => पार्श्वाभ्याम्+ तु विलुप्ताभ्यां चललिङ्गं => विलुप्ताभ्याम्+ चललिङ्गम्+ चललिङ्गं भवेद्वरम्॥15॥ => चललिङ्गम्+ भवेत्+वरम्॥15॥ भवेद्वरम्॥15॥ => भवेत्+वरम्॥15॥ धाम्नो युगर्त्तुनागांशैर्द्वारं => धाम्नः+ युगर्त्तुनागांशैः+द्वारम्+ युगर्त्तुनागांशैर्द्वारं हीनादितः => युगर्त्तुनागांशैः+द्वारम्+ हीनादितः लिङ्गद्वारोच्छ्रयादर्वाग् भवेत् => लिङ्गद्वारोच्छ्रयात्+अर्वात्+ भवेत् गर्भार्द्धेनाधमं लिङ्गं => गर्भार्द्धेनाधमम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं भूतांशैः => लिङ्गम्+ भूतांशैः त्रिभिर्वरम्। => त्रिभिः+वरम्। तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये एवं स्युर्नव => एवम्+ स्युः+नव स्युर्नव => स्युः+नव भूतसूत्रैश्च => भूतसूत्रैः+च द्व्यन्तरो वामवामश्च => द्व्यन्तरः+ वामवामः+च वामवामश्च => वामवामः+च लिङ्गानां दीर्घता => लिङ्गानाम्+ दीर्घता हस्ताद्विवर्द्धते => हस्तात्+विवर्द्धते हस्तो यावत्स्युर्न्नव => हस्तः+ यावत्+स्युः+नव यावत्स्युर्न्नव => यावत्+स्युः+नव हीनमध्योत्तमं लिङ्गं => हीनमध्योत्तमम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं त्रिविधं => लिङ्गम्+ त्रिविधम्+ त्रिविधं त्रिविधात्मकम्॥19॥ => त्रिविधम्+ त्रिविधात्मकम्॥19॥ घटयेद्धीमान् => घटयेत्+धीमान् चाश्टोत्तरेषु => च+अष्टोत्तरेषु स्थिरदीर्घप्रमेयात्तु => स्थिरदीर्घप्रमेयात्+तु भागेशञ्चाप्यमीशञ्च => भागेशम्+च+आप्यम्+ईशम्+च देवेज्यन्तुल्यसंज्ञितम्॥21॥ => देवेज्यम्+तुल्यसंज्ञितम्॥21॥ दीर्घमायान्वितं कृत्वा => दीर्घमायान्वितम्+ कृत्वा लिङ्गं कुर्य्यात् => लिङ्गम्+ कुर्य्यात् चतुरष्टाष्टवृत्तञ्च => चतुरष्टाष्टवृत्तम्+च लिङ्गानामीप्सितं दैर्ध्यं => लिङ्गानाम्+ईप्सितम्+ दैर्ध्यम्+ दैर्ध्यं तेन => दैर्ध्यम्+ तेन कृत्वाङ्गुलानि => कृत्वा+अङ्गुलानि सुरैर्भूतैः => सुरैः+भूतैः शिखिभिर्व्वा => शिखिभिः+वा तान्यङ्गुलानि => तानि+अङ्गुलानि यच्छेषं लक्षयेच्च => यत्+शेषम्+ लक्षयेत्+च लक्षयेच्च => लक्षयेत्+च ध्वजाद्या ध्वजसिंहेभवृषा => ध्वजाद्याः+ ध्वजसिंहेभवृषाः+ ध्वजसिंहेभवृषा श्रेष्ठाः => ध्वजसिंहेभवृषाः+ श्रेष्ठाः स्यादग्निष्वाहवनीयकः। => स्यात्+अग्निषु+आहवनीयकः। उक्तायामस्य => उक्तायाम्+अस्य चार्द्धांशे => च+अर्द्धांशे नागांशैर्भाजिते => नागांशैः+भाजिते रसभूतांशषष्ठांशत्र्यंशाधिकशरैर्भवेत्। => रसभूतांशषष्ठांशत्र्यंशाधिकशरैः+भवेत्। आढ्यानाढ्यसुरेज्यार्कतुल्यानाञ्चतुरस्रता॥27॥ => आढ्यानाढ्यसुरेज्यार्कतुल्यानाम्+चतुरस्रता॥27॥ पञ्चमं वर्द्धमानाख्यं => पञ्चमम्+ वर्द्धमानाख्यम्+ वर्द्धमानाख्यं व्यासान्नाहप्रवृद्धितः। => वर्द्धमानाख्यम्+ व्यासात्+नाहप्रवृद्धितः। व्यासान्नाहप्रवृद्धितः। => व्यासात्+नाहप्रवृद्धितः। भेदा बहून्यत्र => भेदाः+ बहूनि+अत्र बहून्यत्र => बहूनि+अत्र आढ्यादीनां त्रिधा => आढ्यादीनाम्+ त्रिधा स्थौल्याद्यवधूतं तदष्टधा। => स्थौल्यात्+यवधूतम्+ तत्+अष्टधा। तदष्टधा। => तत्+अष्टधा। हस्ताज्जिनाख्यञ्च => हस्तात्+जिनाख्यम्+च युक्तं सर्वसमेन => युक्तम्+ सर्वसमेन नाद्ये => न+आद्ये पञ्चसप्तभिरेकत्वाज्जिनैर्भक्तैर्भवन्ति => पञ्चसप्तभिः+एकत्वात्+जिनैः+भक्तैः+भवन्ति एवमष्टाङ्गुलविस्तारो नवैककरगर्भतः॥31॥ => एवम्+अष्टाङ्गुलविस्तारः+ नवैककरगर्भतः॥31॥ तेषां कोणार्द्धकोणस्थैश्चिन्त्यात् => तेषाम्+ कोणार्द्धकोणस्थैः+चिन्त्यात् कोणार्द्धकोणस्थैश्चिन्त्यात् => कोणार्द्धकोणस्थैः+चिन्त्यात् विस्तारं मध्यतः => विस्तारम्+ मध्यतः स्थाप्यं वा => स्थाप्यम्+ वा मध्यतस्त्रयम्॥32॥ => मध्यतः+त्रयम्॥32॥ विभागादूर्ध्वमष्टास्रो द्व्यष्टास्रः => विभागात्+ऊर्ध्वम्+अष्टास्रः+ द्व्यष्टास्रः स्याच्छिवांशकः। => स्यात्+शिवांशकः। पादाज्जान्वन्तको ब्रह्मा => पादात्+जान्वन्तकः+ ब्रह्मा नाभ्यन्तो विष्णुरित्यतः॥33॥ => नाभ्यन्तः+ विष्णुः+इत्यतः॥33॥ विष्णुरित्यतः॥33॥ => विष्णुः+इत्यतः॥33॥ मूर्धान्तो भूतभागेशो => मूर्धान्तः+ भूतभागेशः+ भूतभागेशो व्यक्तेऽव्यक्ते => भूतभागेशः+ व्यक्ते+अव्यक्ते व्यक्तेऽव्यक्ते => व्यक्ते+अव्यक्ते पञ्चलिङ्गव्यवस्थायां शिरो => पञ्चलिङ्गव्यवस्थायाम्+ शिरः+ शिरो वर्त्तुलमुच्यते॥34॥ => शिरः+ वर्त्तुलम्+उच्यते॥34॥ वर्त्तुलमुच्यते॥34॥ => वर्त्तुलम्+उच्यते॥34॥ छत्राभं कुक्कुटाभं => छत्राभम्+ कुक्कुटाभम्+ कुक्कुटाभं वा => कुक्कुटाभम्+ वा फलं वदे॥35॥ => फलम्+ वदे॥35॥ लिङ्गमस्तकविस्तारं वसुभक्तन्तु => लिङ्गमस्तकविस्तारम्+ वसुभक्तम्+तु वसुभक्तन्तु => वसुभक्तम्+तु आद्यभागं चतुर्द्धा => आद्यभागम्+ चतुर्द्धा विस्तारोच्छ्रायतो भजेत्॥36॥ => विस्तारोच्छ्रायतः+ भजेत्॥36॥ पुण्डरीकन्तु => पुण्डरीकम्+तु विशालाख्यं विलोपनात्॥37॥ => विशालाख्यम्+ विलोपनात्॥37॥ त्रिशातनात्तु => त्रिशातनात्+तु श्रीवत्सं शत्रुकृद्वेदलोपनात्। => श्रीवत्सम्+ शत्रुकृत्+वेदलोपनात्। शत्रुकृद्वेदलोपनात्। => शत्रुकृत्+वेदलोपनात्। श्रेष्ठं कुक्कुटाभं => श्रेष्ठम्+ कुक्कुटाभम्+ कुक्कुटाभं सुराह्वये॥38॥ => कुक्कुटाभम्+ सुराह्वये॥38॥ त्रपुषं द्वयलोपनात्। => त्रपुषम्+ द्वयलोपनात्। प्रोक्तमर्द्धचन्द्रं शिरः => प्रोक्तम्+अर्द्धचन्द्रम्+ शिरः युगांशैश्च => युगांशैः+च त्वेकहान्यामृताक्षकम्। => तु+एकहान्या+अमृताक्षकम्। पूर्णबालेन्दुकुमुदं द्वित्रिवेदक्षयात् => पूर्णबालेन्दुकुमुदम्+ द्वित्रिवेदक्षयात् चतुस्त्रिरेकवदनं सुखलिङ्गमतः => चतुस्त्रिरेकवदनम्+ सुखलिङ्गम्+अतः सुखलिङ्गमतः => सुखलिङ्गम्+अतः पूजाभागं प्रकर्त्तव्यं => पूजाभागम्+ प्रकर्त्तव्यम्+ प्रकर्त्तव्यं मूर्त्त्यग्निपदकल्पितम्॥41। => प्रकर्त्तव्यम्+ मूर्त्त्यग्निपदकल्पितम्॥41। अर्क्कांशं पूर्ववत् => अर्क्कांशम्+ पूर्ववत् ललाटं नासिका => ललाटम्+ नासिका वदनं चिबुकं => वदनम्+ चिबुकम्+ चिबुकं ग्रीवा => चिबुकम्+ ग्रीवा युगभागैर्भुजाक्षिभिः। => युगभागैः+भुजाक्षिभिः। कराभ्यां मुकुलीकृत्य => कराभ्याम्+ मुकुलीकृत्य मुखं प्रति => मुखम्+ प्रति विस्तारादष्टमांशतः। => विस्तारात्+अष्टमांशतः। चतुर्मुखं मया => चतुर्मुखम्+ मया प्रोक्तं त्रिमुखञ्चोच्यते => प्रोक्तम्+ त्रिमुखम्+च+उच्यते त्रिमुखञ्चोच्यते => त्रिमुखम्+च+उच्यते कर्णपादाधिकास्तस्य => कर्णपादाधिकाः+तस्य चतुर्भिर्भागैस्तु => चतुर्भिः+र्भागैः+तु विस्तरादष्टमांशेन => विस्तरात्+अष्टमांशेन मुखानां प्रतिनिर्गमः। => मुखानाम्+ प्रतिनिर्गमः। एकवक्त्रं तथा => एकवक्त्रम्+ तथा कार्य्यं पूर्वस्यां => कार्य्यम्+ पूर्वस्याम्+ पूर्वस्यां सौम्यलोचनम्॥46॥ => पूर्वस्याम्+ सौम्यलोचनम्॥46॥ ललाटनासिकावक्त्रग्रीवायाञ्च => ललाटनासिकावक्त्रग्रीवायाम्+च भुजाच्च => भुजात्+च भुजहीनं विवर्तयेत्॥47॥ => भुजहीनम्+ विवर्तयेत्॥47॥ मुखैर्निर्गमनं हितम्। => मुखैः+निर्गमनम्+ हितम्। सर्वेषां मुखलिङ्गानां => सर्वेषाम्+ मुखलिङ्गानाम्+ मुखलिङ्गानां त्रपुषं => मुखलिङ्गानाम्+ त्रपुषम्+ त्रपुषं वाथ => त्रपुषम्+ वा+अथ वाथ => वा+अथ व्यक्ताव्यक्तलक्षणं नाम => व्यक्ताव्यक्तलक्षणम्+ नाम चतुःपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥54॥ => चतुःपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥54॥ पञ्चपञ्चाशत्तमोऽध्यायः => पञ्चपञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच परं प्रवक्ष्यामि => परम्+ प्रवक्ष्यामि प्रतिमानान्तु => प्रतिमानाम्+तु उच्छ्रितायामतोर्द्धेन => उच्छ्रितायामतः+अर्द्धेन तुल्यं त‍्‍त्रभागेण => तुल्यम्+ तत्‍त्रभागेण खातं च => खातम्+ च तत्प्रमाणं तु => तत्प्रमाणम्+ तु किञ्चिदुत्तरतो नतम्। => किञ्चित्+उत्तरतः+ नतम्। विस्तारमग्रे => विस्तारम्+अग्रे कुर्य्यात्तदर्द्धतः। => कुर्य्यात्+तदर्द्धतः। तोयमार्गन्तु => तोयमार्गम्+तु तुल्यं दैर्घ्यमीशस्य => तुल्यम्+ दैर्घ्यम्+ईशस्य दैर्घ्यमीशस्य => दैर्घ्यम्+ईशस्य ईशं वा => ईशम्+ वा तुल्यदीर्घञ्च => तुल्यदीर्घम्+च सूत्रं प्रकल्पयेत्॥5॥ => सूत्रम्+ प्रकल्पयेत्॥5॥ उच्छ्रायं पूर्ववत् => उच्छ्रायम्+ पूर्ववत् कुर्य्याद्भागषोडशसङ्ख्यया। => कुर्य्यात्+भागषोडशसङ्ख्यया। षट्कं द्विभागन्तु => षट्कम्+ द्विभागम्+तु द्विभागन्तु => द्विभागम्+तु कण्ठं कुर्यात्‍त्रभागकम्॥6॥ => कण्ठम्+ कुर्यात्+त्रिभागकम्॥6॥ कुर्यात्‍त्रभागकम्॥6॥ => कुर्यात्+त्रिभागकम्॥6॥ शेषास्त्वेकैकशः => शेषाः+तु+एकैकशः प्रतिष्ठानिर्गमास्तथा। => प्रतिष्ठानिर्गमाः+तथा। चेयं सामान्यप्रतिमासु => च+इयम्+ सामान्यप्रतिमासु प्रतिमाद्वारमुच्यते। => प्रतिमाद्वारम्+उच्यते। पिण्डिकापि => पिण्डिका+अपि यथाशोभं कर्त्तव्या => यथाशोभम्+ कर्त्तव्या सततं हरेः। => सततम्+ हरेः। सर्वेषामेव => सर्वेषाम्+एव देवानां विष्णूक्तं => देवानाम्+ विष्णूक्तम्+ विष्णूक्तं मानमुच्यते। => विष्णूक्तम्+ मानम्+उच्यते। मानमुच्यते। => मानम्+उच्यते। देवीनामपि => देवीनाम्+अपि सर्वासां लक्ष्म्युक्तं => सर्वासाम्+ लक्ष्म्युक्तम्+ लक्ष्म्युक्तं मानमुच्यते॥9॥ => लक्ष्म्युक्तम्+ मानम्+उच्यते॥9॥ मानमुच्यते॥9॥ => मानम्+उच्यते॥9॥ पिण्डिकालक्षणं नाम => पिण्डिकालक्षणम्+ नाम पञ्चपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥55॥ => पञ्चपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥55॥ षट्पञ्चाशत्तमोऽध्यायः => षट्पञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच प्रतिष्ठापञ्चकं वक्ष्ये => प्रतिष्ठापञ्चकम्+ वक्ष्ये योगकस्तयोः॥1॥ => योगकः+तयोः॥1॥ इच्छाफलार्थिभिस्तस्मात्प्रतिष्ठा => इच्छाफलार्थिभिः+तस्मात्+प्रतिष्ठा गर्भसूत्रं तु => गर्भसूत्रम्+ तु प्रासादस्याग्रतो गुरुः॥2॥ => प्रासादस्य+अग्रतः+ गुरुः॥2॥ अष्टषोडशविंशान्तं मण्डपञ्चाधमादिकम्। => अष्टषोडशविंशान्तम्+ मण्डपम्+च+अधमादिकम्। मण्डपञ्चाधमादिकम्। => मण्डपम्+च+अधमादिकम्। स्नानार्थं कलशार्थञ्च => स्नानार्थम्+ कलशार्थम्+च कलशार्थञ्च => कलशार्थम्+च यागद्रव्यार्थमर्द्धतः॥3॥ => यागद्रव्यार्थम्+अर्द्धतः॥3॥ त्रिभागेणार्द्धभागेन => त्रिभागेण+अर्द्धभागेन वेदिं कुर्यात्तु => वेदिम्+ कुर्यात्+तु कुर्यात्तु => कुर्यात्+तु कलशैर्घटिकाभिश्च => कलशैः+घटिकाभिः+च वितानाद्यैश्च => वितानाद्यैः+च अलङ्कृतो गुरुर्विष्णुं => अलङ्कृतः+ गुरुः+विष्णुम्+ गुरुर्विष्णुं ध्यात्वात्मानं => गुरुः+विष्णुम्+ ध्यात्वा+आत्मानम्+ ध्यात्वात्मानं प्रपूजयेत्॥5॥ => ध्यात्वा+आत्मानम्+ प्रपूजयेत्॥5॥ अङ्गुलीयप्रभृतिभिर्मूर्त्तिपान् => अङ्गुलीयप्रभृतिभिः+मूर्त्तिपान् स्थापयेच्च => स्थापयेत्+च मूर्त्तिपांस्तत्र => मूर्त्तिपान्+तत्र चार्द्धकोणे => च+अर्द्धकोणे तोरणार्थन्तु => तोरणार्थम्+तु प्लक्षं सुशोभनं => प्लक्षम्+ सुशोभनम्+ सुशोभनं पूर्वं => सुशोभनम्+ पूर्वम्+ पूर्वं सुभद्रन्दक्षतोरणम्। => पूर्वम्+ सुभद्रम्+दक्षतोरणम्। सुभद्रन्दक्षतोरणम्। => सुभद्रम्+दक्षतोरणम्। सुहोत्रञ्च => सुहोत्रम्+च पञ्चहस्तं तु => पञ्चहस्तम्+ तु स्योनापृथ्वीति => स्योनापृथ्वी+इति कलशान्मङ्गलाङ्कुरान्॥9॥ => कलशान्+मङ्गलाङ्कुरान्॥9॥ प्रदद्यादुपरिष्टाच्च => प्रदद्यात्+उपरिष्टात्+च कुर्य्याच्चक्रं सुदर्शनम्। => कुर्य्यात्+चक्रम्+ सुदर्शनम्। पञ्चहस्तप्रमाणन्तु => पञ्चहस्तप्रमाणम्+तु ध्वजं कुर्य्याद्विचक्षणः॥10॥ => ध्वजम्+ कुर्य्यात्+विचक्षणः॥10॥ कुर्य्याद्विचक्षणः॥10॥ => कुर्य्यात्+विचक्षणः॥10॥ वैपुल्यं चास्य => वैपुल्यम्+ च+अस्य चास्य => च+अस्य सप्तहस्तोच्छितं वास्य => सप्तहस्तोच्छितम्+ वा+अस्य वास्य => वा+अस्य कुण्डं सुरोत्तम॥11॥ => कुण्डम्+ सुरोत्तम॥11॥ अरुणोग्निनिभश्चैव => अरुणः+अग्निनिभः+च+एव शुक्लोथ => शुक्लः+अथ रक्तवर्णस्तथा => रक्तवर्णः+तथा कुमुदाक्षश्च => कुमुदाक्षः+च पुण्डरीकोथ => पुण्डरीकः+अथ पूज्या कोटिगुणैर्युक्ताः => पूज्याः+ कोटिगुणैर्युक्ताः पूर्व्वाद्या ध्वजदेवताः। => पूर्व्वाद्याः+ ध्वजदेवताः। जलाढकसुपूरास्तु => जलाढकसुपूराः+तु पक्वबिम्बोपमा घटाः॥14॥ => पक्वबिम्बोपमाः+ घटाः॥14॥ अष्टविंशाधिकशतं कालमण्डनवर्जिताः। => अष्टविंशाधिकशतम्+ कालमण्डनवर्जिताः। सहिरण्या वस्त्रकण्ठाः => सहिरण्याः+ वस्त्रकण्ठाः सोदकास्तोरणाद् बहिः॥15॥ => सोदकाः+तोरणात्+ बहिः॥15॥ स्थाप्याश्च => स्थाप्याः+च वेदिकायाश्च => वेदिकायाः+च कुम्भानाजिघ्रेति => कुम्भान्+आजिघ्र+इति कुम्भेष्वावाह्य => कुम्भेषु+आवाह्य इन्द्रागच्छ => इन्द्र+आगच्छ पूर्वद्वारञ्च => पूर्वद्वारम्+च नमोस्तु => नमः+अस्तु यजेद् बुधः॥18॥ => यजेत्+ बुधः॥18॥ आगच्छाग्ने => आगच्छ+अग्ने रक्षाग्नेयीं दिशं => रक्ष+आग्नेयीम्+ दिशम्+ दिशं देवैः => दिशम्+ देवैः पूजां गृह्ण => पूजाम्+ गृह्ण नमोस्तु => नमः+अस्तु अग्निर्मूर्द्धेति => अग्निर्मूर्द्धा+इति यजेद्वा => यजेत्+वा यमागच्छ => यम+आगच्छ त्वं दक्षिणद्वारं => त्वम्+ दक्षिणद्वारम्+ दक्षिणद्वारं वैवस्वत => दक्षिणद्वारम्+ वैवस्वत नमोस्तु => नमः+अस्तु वैवस्वतं सङ्गमनमित्यनेन => वैवस्वतम्+ सङ्गमनम्+इति+अनेन सङ्गमनमित्यनेन => सङ्गमनम्+इति+अनेन यजेद्यमम्॥21॥ => यजेत्+यमम्॥21॥ नैर्ऋतागच्छ => नैर्ऋत+आगच्छ इदमर्घ्यमिदं पाद्यं => इदम्+अर्घ्यम्+इदम्+ पाद्यम्+ पाद्यं रक्ष => पाद्यम्+ रक्ष त्वं नैर्ऋतीं => त्वम्+ नैर्ऋतीम्+ नैर्ऋतीं दिशम्॥22॥ => नैर्ऋतीम्+ दिशम्॥22॥ यजेदर्घ्यादिभिर्नरः। => यजेत्+अर्घ्यादिभिः+नरः। पश्चिमं द्वारं => पश्चिमम्+ द्वारम्+ द्वारं रक्ष => द्वारम्+ रक्ष नमोस्तु => नमः+अस्तु उरुं हि => उरुम्+ हि वरुणं यजेदर्घ्यादिभिर्गुरुः॥24॥ => वरुणम्+ यजेत्+अर्घ्यादिभिः+गुरुः॥24॥ यजेदर्घ्यादिभिर्गुरुः॥24॥ => यजेत्+अर्घ्यादिभिः+गुरुः॥24॥ वायो सबल => वायो+ सबल वायव्यं रक्ष => वायव्यम्+ रक्ष देवैस्त्वं समरुद्भिर्नमोस्तु => देवैः+त्वम्+ समरुद्भिः+नमः+अस्तु समरुद्भिर्नमोस्तु => समरुद्भिः+नमः+अस्तु इत्यादिभिश्चार्चेदोन्नमो => इति+आदिभिः+च+अर्चेत्+ओन्नमो वायवेपि => वायवे+अपि त्वमुत्तरद्वारं सकुबेर => त्वम्+उत्तरद्वारम्+ सकुबेर नमोस्तु => नमः+अस्तु सोमं राजानमिति => सोमम्+ राजानम्+इति राजानमिति => राजानम्+इति यजेत्सोमाय => यजेत्+सोमाय आगच्छेशान => आगच्छ+ईशान यज्ञमण्डपस्यैशानीं दिशं => यज्ञमण्डपस्य+ईशानीम्+ दिशम्+ दिशं रक्ष => दिशम्+ रक्ष नमोस्तु => नमः+अस्तु ईशानमस्येति => ईशानमस्य+इति यजेदीशानाय => यजेत्+ईशानाय नमोऽपि => नमः+अपि ब्रह्मन्नागच्छ => ब्रह्मन्+आगच्छ सलोकोर्ध्वां दिशं => सलोकोर्ध्वाम्+ दिशम्+ दिशं रक्ष => दिशम्+ रक्ष यज्ञस्याज => यज्ञस्य+अज नमोस्तु => नमः+अस्तु हिरण्यगर्भेति => हिरण्यगर्भ+इति यजेन्नमस्ते => यजेत्+नमः+ते ब्रह्मणेपि => ब्रह्मणे+अपि अनन्तागच्छ => अनन्त+आगच्छ कूर्म्मस्थाहिगणेश्वर। => कूर्म्मस्थ+अहिगणेश्वर। अधोदिशं रक्ष => अधोदिशम्+ रक्ष अनन्तेश => अनन्त+ईश नमोस्तु => नमः+अस्तु नमोस्तु => नमः+अस्तु सर्पेति => सर्प+इति यजेदनन्ताय => यजेत्+अनन्ताय नमोपि => नमः+अपि दिक्पतियागो नाम => दिक्पतियागः+ नाम षट्पञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥56॥ => षट्पञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥56॥ सप्तपञ्चाशत्तमोऽध्यायः => सप्तपञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच परिग्रहं कुर्य्यात् => परिग्रहम्+ कुर्य्यात् क्षिपेद् व्रीहींश्च => क्षिपेत्+ व्रीहीन्+च व्रीहींश्च => व्रीहीन्+च भूमिं घटे => भूमिम्+ घटे साङ्गकं हरिम्। => साङ्गकम्+ हरिम्। करकं तत्र => करकम्+ तत्र चाष्टशतं यजेत्॥2॥ => च+अष्टशतम्+ यजेत्॥2॥ प्रदक्षिणं परिभ्राम्य => प्रदक्षिणम्+ परिभ्राम्य कलशं विकिरोपरि॥3॥ => कलशम्+ विकिरोपरि॥3॥ पूजयेदच्युतं श्रियम्। => पूजयेत्+अच्युतम्+ श्रियम्। न्यसेच्छय्यान्तु => न्यसेत्+शय्याम्+तु तूलिकाञ्च => तूलिकाम्+च शय्यायां दिग्विदिक्षु => शय्यायाम्+ दिग्विदिक्षु यजेद्विष्णुं मधुघातं => यजेत्+विष्णुम्+ मधुघातम्+ मधुघातं त्रिविक्रमम्॥5॥ => मधुघातम्+ त्रिविक्रमम्॥5॥ वामनं दिक्षु => वामनम्+ दिक्षु श्रीधरञ्च => श्रीधरम्+च पद्मनाभं दामोदरमैशान्यां => पद्मनाभम्+ दामोदरम्+ऐशान्याम्+ दामोदरमैशान्यां स्नानमण्डपे॥6॥ => दामोदरम्+ऐशान्याम्+ स्नानमण्डपे॥6॥ पश्चादैशान्यां चतुष्कुम्भे => पश्चात्+ऐशान्याम्+ चतुष्कुम्भे सर्वद्रव्याण्यानीय => सर्वद्रव्याणि+आनीय कुम्भांस्तांश्चतुर्दिक्ष्वधिवासयेत्। => कुम्भान्+तान्+चतुर्दिक्षु+अधिवासयेत्। स्थापनीयास्तु => स्थापनीयाः+तु अभिषेकार्थमादरात्॥8॥ => अभिषेकार्थम्+आदरात्॥8॥ वटोदुम्बरकाश्वत्थांश्चम्पकाशोकश्रीद्रुमान्। => वटोदुम्बरकाश्वत्थान्+चम्पकाशोकश्रीद्रुमान्। पलाशार्जुनप्लक्षांस्तु => पलाशार्जुनप्लक्षान्+तु पल्लवांस्तु => पल्लवान्+तु पद्मकं रोचनां => पद्मकम्+ रोचनाम्+ रोचनां दूर्व्वां => रोचनाम्+ दूर्व्वाम् दर्भपिञ्जूलमेव => दर्भपिञ्जूलम्+एव जातीपुष्पं कुन्दपुष्पञ्चन्दनं => जातीपुष्पम्+ कुन्दपुष्पम्+चन्दनम्+ कुन्दपुष्पञ्चन्दनं रक्तचन्दनम्। => कुन्दपुष्पम्+चन्दनम्+ रक्तचन्दनम्। सिद्धार्थं तगरञ्चैव => सिद्धार्थम्+ तगरम्+च+एव तगरञ्चैव => तगरम्+च+एव तण्डुलं दक्षिणे => तण्डुलम्+ दक्षिणे सुवर्णं रजतञ्चैव => सुवर्णम्+ रजतम्+च+एव रजतञ्चैव => रजतम्+च+एव कूलद्वयमृदन्तथा। => कूलद्वयमृदम्+तथा। समुद्रगामिन्या विशेषात् => समुद्रगामिन्याः+ विशेषात् गोमयञ्च => गोमयम्+च शालींस्तिलांश्चैवापरे => शालीन्+तिलान्+च+एव+अपरे विष्णुपर्णीं श्यामलतां => विष्णुपर्णीम्+ श्यामलताम्+ श्यामलतां भृङ्गराजं => श्यामलताम्+ भृङ्गराजम्+ भृङ्गराजं शतावरीम्॥13॥ => भृङ्गराजम्+ शतावरीम्॥13॥ सहदेवां महादेवीं => सहदेवाम्+ महादेवीम्+ महादेवीं बलां => महादेवीम्+ बलाम्+ बलां व्याघ्रीं => बलाम्+ व्याघ्रीम्+ व्याघ्रीं सलक्ष्मणाम्। => व्याघ्रीम्+ सलक्ष्मणाम्। ऐशान्यामपरे => ऐशान्याम्+अपरे मङ्गल्यान्विनिवेशयेत्॥14॥ => मङ्गल्यान्+विनिवेशयेत्॥14॥ वल्मीकमृत्तिकां सप्तस्थानोत्थामपरे => वल्मीकमृत्तिकाम्+ सप्तस्थानोत्थाम्+अपरे सप्तस्थानोत्थामपरे => सप्तस्थानोत्थाम्+अपरे जाह्नवीवालुकातोयं विन्यसेदपरे => जाह्नवीवालुकातोयम्+ विन्यसेत्+अपरे विन्यसेदपरे => विन्यसेत्+अपरे मृत्तिकां पद्ममूलस्य => मृत्तिकाम्+ पद्ममूलस्य त्वपरे => तु+अपरे तीर्थपर्वतमृद्भिश्च => तीर्थपर्वतमृद्भिः+च युक्तमप्यपरे => युक्तम्+अपि+अपरे नागकेशरपुष्पञ्च => नागकेशरपुष्पम्+च काश्मीरमपरे => काश्मीरम्+अपरे पुष्पं चैवापरे => पुष्पम्+ च+एव+अपरे चैवापरे => च+एव+अपरे वैदूर्यं विद्रुमं => वैदूर्यम्+ विद्रुमम्+ विद्रुमं मुक्तां => विद्रुमम्+ मुक्ताम्+ मुक्तां स्फटिकं => मुक्ताम्+ स्फटिकम्+ स्फटिकं वज्रमेव => स्फटिकम्+ वज्रम्+एव वज्रमेव => वज्रम्+एव एतान्येकत्र => एतानि+एकत्र स्थापयेद्देवसत्तम। => स्थापयेत्+देवसत्तम। नदीनदतडागानां सलिलैरपरं => नदीनदतडागानाम्+ सलिलैः+अपरम्+ सलिलैरपरं न्यसेत्॥19॥ => सलिलैः+अपरम्+ न्यसेत्॥19॥ धान्यान्मण्डपे => धान्यान्+मण्डपे श्रीसूक्तेनाभिमन्त्रयेत्॥20॥ => श्रीसूक्तेन+अभिमन्त्रयेत्॥20॥ यवं सिद्धार्थकं => यवम्+ सिद्धार्थकम्+ सिद्धार्थकं गन्धं => सिद्धार्थकम्+ गन्धम्+ गन्धं कुशाग्रं => गन्धम्+ कुशाग्रम्+ कुशाग्रं चाक्षतं => कुशाग्रम्+ च+अक्षतम्+ चाक्षतं तथा। => च+अक्षतम्+ तथा। फलं तथा => फलम्+ तथा पुष्पमर्घ्यार्थं पूर्वतो => पुष्पम्+अर्घ्यार्थम्+ पूर्वतः+ पूर्वतो न्यसेत्॥21॥ => पूर्वतः+ न्यसेत्॥21॥ पद्मं श्यामलतां => पद्मम्+ श्यामलताम्+ श्यामलतां दूर्वां => श्यामलताम्+ दूर्वाम्+ दूर्वां विष्णुपर्णीं => दूर्वाम्+ विष्णुपर्णीम्+ विष्णुपर्णीं कुशांस्तथा। => विष्णुपर्णीम्+ कुशान्+तथा। कुशांस्तथा। => कुशान्+तथा। पाद्यार्थं दक्षिणे => पाद्यार्थम्+ दक्षिणे मधुपर्क्कं तु => मधुपर्क्कम्+ तु कक्कोलकं लवङ्गञ्च => कक्कोलकम्+ लवङ्गम्+च लवङ्गञ्च => लवङ्गम्+च जातीफलं शुभम्। => जातीफलम्+ शुभम्। ह्याचमनाय => हि+आचमनाय पात्रं नीराजनार्थं => पात्रम्+ नीराजनार्थम्+ नीराजनार्थं च => नीराजनार्थम्+ च तथोद्वर्त्तनमानिले। => तथा+उद्वर्त्तनम्+आनिले। गन्धपुष्पान्वितं पात्रमैशान्यां => गन्धपुष्पान्वितम्+ पात्रम्+ऐशान्याम्+ पात्रमैशान्यां पात्रके => पात्रम्+ऐशान्याम्+ पात्रके चामलकं सहदेवां => च+आमलकम्+ सहदेवाम्+ सहदेवां निशादिकम्। => सहदेवाम्+ निशादिकम्। षष्टिदीपान्न्यसेदष्टौ => षष्टिदीपान्+न्यसेत्+अष्टौ न्यसेन्नीराजनाय => न्यसेत्+नीराजनाय शङ्खं चक्रञ्च => शङ्खम्+ चक्रम्+च चक्रञ्च => चक्रम्+च श्रीवत्सं कुलिशं => श्रीवत्सम्+ कुलिशम्+ कुलिशं पङ्कजादिकम्। => कुलिशम्+ पङ्कजादिकम्। कलशाधिवासो नाम => कलशाधिवासः+ नाम सप्तपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥57॥ => सप्तपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥57॥ अष्टपञ्चाशत्तमोऽध्यायः => अष्टपञ्चाशत्तमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच ऐशान्यां जनयेत् => ऐशान्याम्+ जनयेत् कुण्डं गुरुर्व्वह्निञ्च => कुण्डम्+ गुरुः+वह्निम्+च गुरुर्व्वह्निञ्च => गुरुः+वह्निम्+च गायत्र्याष्टशतं हुत्वा => गायत्र्या+अष्टशतम्+ हुत्वा कारुशालायां शिल्पिभिर्मूर्त्तिपैर्व्रजेत्। => कारुशालायाम्+ शिल्पिभिः+मूर्त्तिपैः+व्रजेत्। शिल्पिभिर्मूर्त्तिपैर्व्रजेत्। => शिल्पिभिः+मूर्त्तिपैः+व्रजेत्। कौतुकञ्च => कौतुकम्+च बन्धयेद्दक्षिणे => बन्धयेत्+दक्षिणे शिपिविष्टेति => शिपिविष्ट+इति कर्त्तव्यं देशिकस्यापि => कर्त्तव्यम्+ देशिकस्य+अपि देशिकस्यापि => देशिकस्य+अपि प्रतिमां स्थाप्य => प्रतिमाम्+ स्थाप्य सवस्त्रां पूजितां => सवस्त्राम्+ पूजिताम्+ पूजितां स्तुवन्। => पूजिताम्+ स्तुवन्। नमस्तेर्च्ये => नमस्ते+अर्च्ये तुभ्यं नमो => तुभ्यम्+ नमः+ नमो नमः। => नमः+ नमः। सम्पूजयामीशे => सम्पूजयामि+ईशे नारायणमनामयम्॥5॥ => नारायणम्+अनामयम्॥5॥ शिल्पिदोषैस्त्वमृद्धियुक्ता => शिल्पिदोषैः+त्वम्‌+ऋद्धियुक्ता एवं विज्ञाप्य => एवम्+ विज्ञाप्य प्रतिमां नयेत्तां => प्रतिमाम्+ नयेत्+ताम्+ नयेत्तां स्नानमण्डपम्॥6॥ => नयेत्+ताम्+ स्नानमण्डपम्॥6॥ शिल्पिनन्तोषयेद्द्रव्यैर्गुरवे => शिल्पिनम्+तोषयेत्+द्रव्यैः+गुरवे गां प्रदापयेत्। => गाम्+ प्रदापयेत्। चित्रं देवेति => चित्रम्+ देव+इति देवेति => देव+इति चोन्मीलयेत्ततः॥7॥ => च+उन्मीलयेत्+ततः॥7॥ अग्निर्ज्योतीति => अग्निर्ज्योति+इति दृष्टिञ्च => दृष्टिम्+च दद्याद्वै => दद्यात्+वै घृतं सिद्धार्थकं => घृतम्+ सिद्धार्थकम्+ सिद्धार्थकं तथा॥8॥ => सिद्धार्थकम्+ तथा॥8॥ दूर्व्वां कुशाग्रं => दूर्व्वाम्+ कुशाग्रम्+ कुशाग्रं देवस्य => कुशाग्रम्+ देवस्य दद्याच्छिरसि => दद्यात्+शिरसि मधुवातेति => मधुवाता+इति चाभ्यञ्जयेद् गुरुः॥9॥ => च+अभ्यञ्जयेत्+ गुरुः॥9॥ मेति => मे+इति घृतेनाभ्यञ्जयेत् => घृतेन+अभ्यञ्जयेत् घृतवतीं पुनः॥10॥ => घृतवतीम्+ पुनः॥10॥ मसूरपिष्टेनोद्वर्त्य => मसूरपिष्टेन+उद्वर्त्य देवेति => देवा+इति क्षालयेदुष्णतोयेन => क्षालयेत्+उष्णतोयेन तेऽग्नेति => तेऽग्ने+इति द्रुपदादिवेत्यनुलिम्पेदापो => द्रुपदादिव+इति+अनुलिम्पेत्‌+आपो हिष्ठेति => हिष्ठा+इति नदीजैस्तीर्थजैः => नदीजैः+तीर्थजैः स्नानं पावमानीति => स्नानम्+ पावमानी+इति पावमानीति => पावमानी+इति समुद्रं गच्छ => समुद्रम्+ गच्छ चन्दनैस्तीर्थमृत्कलशेन => चन्दनैः+तीर्थमृत्कलशेन स्नापयेच्च => स्नापयेत्+च गायत्र्याप्युष्णवारिणा॥13॥ => गायत्र्या+अपि+उष्णवारिणा॥13॥ पञ्चमृद्भिर्हिरण्येति => पञ्चमृद्भिः+हिरण्य+इति स्नापयेत्परमेश्वरम्। => स्नापयेत्+परमेश्वरम्। सिकताद्भिरिमं => सिकताद्भिः+इमं मेति => मे+इति तद्विष्णोरिति => तद्विष्णोः+इति ओषध्यद्भिर्या => ओषध्यद्भिः+या ओषधीति => ओषधी+इति यज्ञायज्ञेति => यज्ञायज्ञ+इति पञ्चभिर्गव्यकैस्ततः॥15॥ => पञ्चभिः+गव्यकैः+ततः॥15॥ पृथिव्यां मन्त्रेण => पृथिव्याम्+ मन्त्रेण राजानमित्येवं विष्णो => राजानम्+इत्येवम्+ विष्णोः रराटं दक्षतः। => रराटम्+ दक्षतः। कुर्य्यादुद्वर्त्तनं हरेः॥17॥ => कुर्य्यात्+उद्वर्त्तनम्+ हरेः॥17॥ धात्रीं मांसीं => धात्रीम्+ मांसीम्+ मांसीं च => मांसीम्+ च मानस्तोकेति => मानस्तोके+इति गन्धद्वारेति => गन्धद्वारा+इति इदमापेति => इदमाप+इति घटैरेकाशीतिपदस्थितैः। => घटैः+एकाशीतिपदस्थितैः। एह्येहि => एहि+एहि विष्णो लोकानुग्रहकारक॥19॥ => विष्णो+ लोकानुग्रहकारक॥19॥ यज्ञभागं गृहाणेमं => यज्ञभागम्+ गृहाण+इमम्+ गृहाणेमं वासुदेव => गृहाण+इमम्+ वासुदेव नमोस्तु => नमः+अस्तु अनेनावाह्य => अनेन+आवाह्य देवेशं कुर्यात् => देवेशम्+ कुर्यात् त्वेति => त्वा+इति देशिकस्यापि => देशिकस्य+अपि पाद्यं दद्यादतो => पाद्यम्+ दद्यात्+अतो दद्यादतो => दद्यात्+अतो देवेति => देवा+इति चार्घ्यकम्॥21॥ => च+अर्घ्यकम्॥21॥ मधुपर्क्कं मयि => मधुपर्क्कम्+ मयि चाचमेत्। => च+आचमेत्। अक्षन्नमीमदन्तेति => अक्षन्नमीमदन्त+इति किरेद्दूर्वाक्षतं बुधः॥22॥ => किरेत्+दूर्वाक्षतम्+ बुधः॥22॥ काण्डान्निर्म्मञ्छनं कुर्य्याद्गन्धं => काण्डान्+निर्म्मञ्छनम्+ कुर्य्यात्+गन्धम्+ कुर्य्याद्गन्धं गन्धवतीति => कुर्य्यात्+गन्धम्+ गन्धवती+इति गन्धवतीति => गन्धवती+इति उन्नयामीति => उन्नयामि+इति माल्यञ्च => माल्यम्+च इदं विष्णुं => इदम्+ विष्णुम्+ विष्णुं पवित्रकम्॥23॥ => विष्णुम्+ पवित्रकम्॥23॥ वस्त्रयुग्मं वेदाहमित्युत्तरीयकम्। => वस्त्रयुग्मम्+ वेदाहम्+इति+उत्तरीयकम्। वेदाहमित्युत्तरीयकम्। => वेदाहम्+इति+उत्तरीयकम्। सकलीपुष्पं चौषधयः => सकलीपुष्पम्+ च+औषधयः चौषधयः => च+औषधयः धूपं दद्याद्धूरसीति => धूपम्+ दद्यात्+धूरसि+इति दद्याद्धूरसीति => दद्यात्+धूरसि+इति चाञ्चनम्। => च+अञ्चनम्। युञ्जन्तीति => युञ्जन्ति+इति तिलकं दीर्घायुष्ट्वेति => तिलकम्+ दीर्घायुष्ट्वा+इति दीर्घायुष्ट्वेति => दीर्घायुष्ट्वा+इति इन्द्रच्छत्रेति => इन्द्रच्छत्र+इति छत्रन्तु => छत्रम्‌+तु आदर्शन्तु => आदर्शम्+तु चामरन्तु => चामरम्+तु भूषां रथन्तरेण => भूषाम्+ रथन्तरेण व्यजनं वायुदैवत्यैर्मुञ्चामि => व्यजनम्+ वायुदैवत्यैः+मुञ्चामि वायुदैवत्यैर्मुञ्चामि => वायुदैवत्यैः+मुञ्चामि त्वेति => त्वा+इति संस्तुतिं कुर्य्याद्धरेः => संस्तुतिम्+ कुर्य्यात्‌+हरेः कुर्य्याद्धरेः => कुर्य्यात्‌+हरेः सर्वमेतत्समं कुर्य्यात् => सर्वम्+एतत्+समम्+ कुर्य्यात् देवस्योत्थानसमये => देवस्य+उत्थानसमये सौपर्णं सूक्तमुच्चरेत्॥28॥ => सौपर्णम्+ सूक्तम्+उच्चरेत्॥28॥ सूक्तमुच्चरेत्॥28॥ => सूक्तम्+उच्चरेत्॥28॥ उत्तिष्ठेति => उत्तिष्ठ+इति शाकुनेनैव => शाकुनेन+एव देवं ब्रह्मरथादिना॥29॥ => देवम्+ ब्रह्मरथादिना॥29॥ अतो देवेति => अतः+ देवा+इति देवेति => देवा+इति प्रतिमां पिण्डिकां => प्रतिमाम्+ पिण्डिकाम्+ पिण्डिकां तथा। => पिण्डिकाम्+ तथा। शय्यायां विष्णोस्तु => शय्यायाम्+ विष्णोः+तु विष्णोस्तु => विष्णोः+तु मृगराजं वृषं => मृगराजम्+ वृषम्+ वृषं नागं => वृषम्+ नागम्+ नागं व्यजनं => नागम्+ व्यजनम्+ व्यजनं कलशं => व्यजनम्+ कलशम्+ कलशं तथा। => कलशम्+ तथा। वैजयन्तीं तथा => वैजयन्तीम्+ तथा भेरीं दीपमित्यष्टमङ्गलम्॥31॥ => भेरीम्+ दीपम्+इति+अष्टमङ्गलम्॥31॥ दीपमित्यष्टमङ्गलम्॥31॥ => दीपम्+इति+अष्टमङ्गलम्॥31॥ दर्शयेदश्वसूक्तेन => दर्शयेत्+अश्वसूक्तेन त्रिपादिति। => त्रिपात्+इति। उखां पिधानकं => उखाम्+ पिधानकम्+ पिधानकं पात्रमम्बिकां => पिधानकम्+ पात्रम्‌+अम्बिकाम्+ पात्रमम्बिकां दर्व्विकां => पात्रम्‌+अम्बिकाम्+ दर्व्विकाम्+ दर्व्विकां ददेत्॥32॥ => दर्व्विकाम्+ ददेत्॥32॥ मुषलोलूखलं दद्याच्छिलां => मुषलोलूखलम्+ दद्यात्+शिलाम्+ दद्याच्छिलां सम्मार्जनीं => दद्यात्+शिलाम्+ सम्मार्जनीम्+ सम्मार्जनीं तथा। => सम्मार्जनीम्+ तथा। निद्राख्यं वस्त्ररत्नयुतं => निद्राख्यम्+ वस्त्ररत्नयुतम्+ वस्त्ररत्नयुतं घटम्। => वस्त्ररत्नयुतम्+ घटम्। स्नपनादिविधानं नाम => स्नपनादिविधानम्+ नाम अष्टपञ्चाशत्तमोऽध्यायः॥58॥ => अष्टपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥58॥ ऊनषष्टितमोऽध्यायः => ऊनषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच सान्निध्यकरणमधिवासनमुच्यते। => सान्निध्यकरणम्+अधिवासनम्+उच्यते। सर्व्वज्ञं सर्वगं => सर्व्वज्ञम्+ सर्वगम्+ सर्वगं ध्यात्वा => सर्वगम्+ ध्यात्वा आत्मानं पुरुषोत्तमम्॥1॥ => आत्मानम्+ पुरुषोत्तमम्॥1॥ चिच्छक्तिमभिमानिनीम्। => चिच्छक्तिम्+अभिमानिनीम्। निःसार्य्यात्मैकतां कृत्वा => निःसार्य्य+आत्मैकताम्+ कृत्वा योजयेन्मरुता => योजयेत्+मरुता पृथ्वीं वह्निबीजेन => पृथ्वीम्+ वह्निबीजेन संहरेद्वायुना => संहरेत्+वायुना चाग्निं वायुमाकाशतो => च+अग्निम्+ वायुम्+आकाशतः+ वायुमाकाशतो नयेत्॥3॥ => वायुम्+आकाशतः+ नयेत्॥3॥ अधिभूताधिदेवैस्तु => अधिभूताधिदेवैः+तु साध्याख्यैर्विभवैः => साध्याख्यैः+विभवैः संहरेत्तत् => संहरेत्+तत् क्रमाद् बुधः॥4॥ => क्रमात्+ बुधः॥4॥ आकाशं मनसाहत्य => आकाशम्+ मनसा+आहत्य मनसाहत्य => मनसा+आहत्य मनोहङ्करणे => मनः+अहङ्करणे अहङ्कारञ्च => अहङ्कारम्+च तञ्चाप्यव्याकृते => तम्+च+अपि+अव्याकृते अव्याकृतं ज्ञानरूपे => अव्याकृतम्+ ज्ञानरूपे स ईरितः। => सः+ ईरितः। स तामव्याकृतिं => सः+ ताम्+अव्याकृतिम्+ तामव्याकृतिं मायामवष्टभ्य => ताम्+अव्याकृतिम्+ मायाम्+अवष्टभ्य मायामवष्टभ्य => मायाम्+अवष्टभ्य सङ्कर्षणं स => सङ्कर्षणम्+ सः+ स शब्दात्मा => सः+ शब्दात्मा स्पर्शाख्यमसृजत् => स्पर्शाख्यम्+असृजत् मायां स => मायाम्+ सः+ स प्रद्युम्नं => सः+ प्रद्युम्नम्+ प्रद्युम्नं तेजोरूपं => प्रद्युम्नम्+ तेजोरूपम्+ तेजोरूपं स => तेजोरूपम्+ सः+ स चासृजत्॥7॥ => सः+ च+असृजत्॥7॥ चासृजत्॥7॥ => च+असृजत्॥7॥ अनिरुद्धं रसमात्रं => अनिरुद्धम्+ रसमात्रम्+ रसमात्रं ब्रह्माणं => रसमात्रम्+ ब्रह्माणम्+ ब्रह्माणं गन्धरूपकम्। => ब्रह्माणम्+ गन्धरूपकम्। स च => सः+ च हिरण्मयञ्चाण्डं सोऽसृजत् => हिरण्मयम्‌+च+अण्डम्+ सः+असृजत् सोऽसृजत् => सः+असृजत् शक्तिरात्मोपसंहृता॥9॥ => शक्तिः+आत्मोपसंहृता॥9॥ संयुक्तो वृत्तिमानिति => संयुक्तः+ वृत्तिमान्+इति वृत्तिमानिति => वृत्तिमान्+इति जीवो व्याहृतिसञ्ज्ञस्तु => जीवः+ व्याहृतिसञ्ज्ञः+तु व्याहृतिसञ्ज्ञस्तु => व्याहृतिसञ्ज्ञः+तु प्राणेष्वाध्यात्मिकः => प्राणेषु+आध्यात्मिकः प्राणैर्युक्ता => प्राणैः+युक्ता ततो बुद्धिः => ततः+ बुद्धिः चाष्टमूर्त्तिकी। => च+अष्टमूर्त्तिकी। अहङ्कारस्ततो जज्ञे => अहङ्कारः+ततः+ जज्ञे मनस्तस्मादजायत॥11॥ => मनः+तस्मात्+अजायत॥11॥ सङ्कल्पादियुतास्ततः। => सङ्कल्पादियुताः+ततः। स्पर्शश्च => स्पर्शः+च रूपञ्च => रूपम्+च रसो गन्ध => रसः+ गन्धः+ गन्ध इति => गन्धः+ इति ज्ञानशक्तियुतान्येतैरारब्धानीन्द्रियाणि => ज्ञानशक्तियुतानि+एतैः+आरब्धानि+इन्द्रियाणि पायुस्तथा => पायुः+तथा वागुपस्थश्च => वाक्+उपस्थः+च चैतानि => च+एतानि पञ्चभूतान्यतः => पञ्चभूतानि+अतः सलिलं पृथिवी => सलिलम्+ पृथिवी स्थूलमेभिः => स्थूलम्+एभिः शरीरन्तु => शरीरम्+तु सर्वाधारं प्रजायते॥15॥ => सर्वाधारम्+ प्रजायते॥15॥ प्राणतत्त्वं भकारन्तु => प्राणतत्त्वम्+ भकारम्+तु भकारन्तु => भकारम्+तु जीवोपाधिगतं न्यसेत्। => जीवोपाधिगतम्+ न्यसेत्। हृदयस्थं बकारन्तु => हृदयस्थम्+ बकारम्+तु बकारन्तु => बकारम्+तु बुद्धितत्त्वं न्यसेद् => बुद्धितत्त्वम्+ न्यसेत्+ न्यसेद् बुधः॥16॥ => न्यसेत्+ बुधः॥16॥ फकारमपि => फकारम्+अपि तत्रैव => तत्र+एव अहङ्कारमयं न्यसेत्। => अहङ्कारमयम्+ न्यसेत्। मनस्तत्त्वं पकारन्तु => मनः+तत्त्वम्+ पकारम्+तु पकारन्तु => पकारम्+तु न्यसेत्सङ्कल्पसम्भवम्॥18॥ => न्यसेत्+सङ्कल्पसम्भवम्॥18॥ शब्दतन्मात्रतत्त्वन्तु => शब्दतन्मात्रतत्त्वम्+तु नकारं मस्तके => नकारम्+ मस्तके स्पर्शात्मकं धकारन्तु => स्पर्शात्मकम्+ धकारम्+तु धकारन्तु => धकारम्+तु दकारं रूपतत्त्वन्तु => दकारम्+ रूपतत्त्वम्+तु रूपतत्त्वन्तु => रूपतत्त्वम्+तु थकारं वस्तिदेशे => थकारम्+ वस्तिदेशे रसतन्मात्रकं न्यसेत्॥20॥ => रसतन्मात्रकम्+ न्यसेत्॥20॥ तकारं गन्धतन्मात्रं => तकारम्+ गन्धतन्मात्रम्+ गन्धतन्मात्रं जङ्घयोर्व्विनिवेशयेत्। => गन्धतन्मात्रम्+ जङ्घयोः+विनिवेशयेत्। जङ्घयोर्व्विनिवेशयेत्। => जङ्घयोः+विनिवेशयेत्। णकारं श्रोत्रयोर्न्न्यस्य => णकारम्+ श्रोत्रयोः+न्यस्य श्रोत्रयोर्न्न्यस्य => श्रोत्रयोः+न्यस्य ढकारं विन्यसेत्त्वचि॥21॥ => ढकारम्+ विन्यसेत्+त्वचि॥21॥ विन्यसेत्त्वचि॥21॥ => विन्यसेत्+त्वचि॥21॥ डकारं नेत्रयुग्मे => डकारम्+ नेत्रयुग्मे रसनायां ठकारकम्। => रसनायाम्+ ठकारकम्। टकारं नासिकायान्तु => टकारम्+ नासिकायाम्+तु नासिकायान्तु => नासिकायाम्+तु ञकारं वाचि => ञकारम्+ वाचि झकारं करयोर्न्न्यस्य => झकारम्+ करयोः+न्यस्य करयोर्न्न्यस्य => करयोः+न्यस्य पाणितत्त्वं विचक्षणः। => पाणितत्त्वम्+ विचक्षणः। जकारं पदयोर्न्न्यस्य => जकारम्+ पदयोः+न्यस्य पदयोर्न्न्यस्य => पदयोः+न्यस्य छं पायौ => छम्+ पायौ चमुपस्थके॥23॥ => चम्+उपस्थके॥23॥ पृथिवीतत्त्वं ङकारं => पृथिवीतत्त्वम्+ ङकारम्+ ङकारं पादयुग्मके। => ङकारम्+ पादयुग्मके। घकारं गं => घकारम्+ गम्+ गं तत्त्वं => गम्+ तत्त्वम्+ तत्त्वं तैजसं => तत्त्वम्+ तैजसम्+ तैजसं हृदि => तैजसम्+ हृदि खकारं वायुतत्त्वञ्च => खकारम्+ वायुतत्त्वम्+च वायुतत्त्वञ्च => वायुतत्त्वम्+च नासिकायां निवेशयेत्। => नासिकायाम्+ निवेशयेत्। ककारं विन्यसेन्नित्यं => ककारम्+ विन्यसेत्+नित्यम्+ विन्यसेन्नित्यं खतत्त्वं => विन्यसेत्+नित्यम्+ खतत्त्वम्+ खतत्त्वं मस्तके => खतत्त्वम्+ मस्तके यकारं सूर्य्यदैवतम्। => यकारम्+ सूर्य्यदैवतम्। कलाषोडशसंयुक्तं सकारं => कलाषोडशसंयुक्तम्+ सकारम्+ सकारं तत्र => सकारम्+ तत्र चिन्तयेन्मन्त्री => चिन्तयेत्+मन्त्री बिन्दुं वह्नेस्तु => बिन्दुम्+ वह्नेः+तु वह्नेस्तु => वह्नेः+तु हकारं विन्यसेत्तत्र => हकारम्+ विन्यसेत्+तत्र विन्यसेत्तत्र => विन्यसेत्+तत्र आं परमेष्ठ्यात्मने => आम्+ परमेष्ठ्यात्मने आं नमः => आम्+ नमः ओं वां => ओम्+ वाम्+ वां नमो => वाम्+ नमः+ नमो नित्यात्मने => नमः+ नित्यात्मने नाञ्च => नाम्+च ओं वं => ओम्+ वम्+ वं नमः => वम्+ नमः तद्वच्चतुर्थी => तद्वत्+चतुर्थी अभ्यर्च्चायां पञ्चमी => अभ्यर्च्चायाम्+ पञ्चमी स्यात्पञ्चोपनिषदः => स्यात्+पञ्चोपनिषदः हुङ्कारं विन्यसेन्मध्ये => हुङ्कारम्+ विन्यसेत्+मध्ये विन्यसेन्मध्ये => विन्यसेत्+मध्ये मन्त्रमयं हरिम्॥31॥ => मन्त्रमयम्+ हरिम्॥31॥ यां मूर्तिं => याम्+ मूर्तिम्+ मूर्तिं स्थापयेत्तस्मात् => मूर्तिम्+ स्थापयेत्+तस्मात् स्थापयेत्तस्मात् => स्थापयेत्+तस्मात् मूलमन्त्रं न्यसेत्ततः। => मूलमन्त्रम्+ न्यसेत्+ततः। न्यसेत्ततः। => न्यसेत्+ततः। ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो भगवते => नमः+ भगवते भुजयोर्जङ्घयोरङ्घ्र्योः => भुजयोः+जङ्घयोः+अङ्घ्र्योः केशवं शिरसि => केशवम्+ शिरसि नारायणं न्यसेद्वक्त्रे => नारायणम्+ न्यसेत्+वक्त्रे न्यसेद्वक्त्रे => न्यसेत्+वक्त्रे ग्रीवायां माधवं => ग्रीवायाम्+ माधवम्+ माधवं न्यसेत्। => माधवम्+ न्यसेत्। गोविन्दं भुजयोर्न्यस्य => गोविन्दम्+ भुजयोः+न्यस्य भुजयोर्न्यस्य => भुजयोः+न्यस्य विष्णुं च => विष्णुम्+ च मधुसूदनकं पृष्ठे => मधुसूदनकम्+ पृष्ठे वामनं जठरे => वामनम्+ जठरे कट्यान्त्रिविक्रमं न्यस्य => कट्याम्+त्रिविक्रमम्+ न्यस्य जङ्घायां श्रीधरं => जङ्घायाम्+ श्रीधरम्+ श्रीधरं न्यसेत्॥35॥ => श्रीधरम्+ न्यसेत्॥35॥ हृषीकेशं दक्षिणायां => हृषीकेशम्+ दक्षिणायाम्+ दक्षिणायां पद्मनाभं => दक्षिणायाम्+ पद्मनाभम्+ पद्मनाभं तु => पद्मनाभम्+ तु दामोदरं पादयोश्च => दामोदरम्+ पादयोः+च पादयोश्च => पादयोः+च साधारणं प्रोक्तमादिमूर्त्तेस्तु => साधारणम्+ प्रोक्तम्+आदिमूर्त्तेः+तु प्रोक्तमादिमूर्त्तेस्तु => प्रोक्तम्+आदिमूर्त्तेः+तु प्रारब्धं स्थापनं => प्रारब्धम्+ स्थापनम्+ स्थापनं भवेत्॥37॥ => स्थापनम्+ भवेत्॥37॥ तस्यैव => तस्य+एव सजीवकरणं भवेत्। => सजीवकरणम्+ भवेत्। यस्या मूर्त्तेस्तु => यस्याः+ मूर्त्तेः+तु मूर्त्तेस्तु => मूर्त्तेः+तु यन्नाम => यत्+नाम तस्याद्यं चाक्षरं => तस्य+आद्यम्+ च+अक्षरम्+ चाक्षरं च => च+अक्षरम्+ च स्वरैर्द्वादशैर्भेद्यं ह्यङ्गानि => स्वरैः+द्वादशैः+भेद्यम्+ हि+अङ्गानि ह्यङ्गानि => हि+अङ्गानि मूलञ्च => मूलम्+च विष्णुं यजेद्गन्धादिना => विष्णुम्+ यजेत्+गन्धादिना यजेद्गन्धादिना => यजेत्+गन्धादिना पूर्व्ववच्चासनं ध्यायेत्सगात्रं => पूर्व्ववत्+च+आसनम्+ ध्यायेत्+सगात्रम्+ ध्यायेत्सगात्रं सपरिच्छदम्। => ध्यायेत्+सगात्रम्+ सपरिच्छदम्। शुभञ्चक्रं द्वादशारं => शुभम्+चक्रम्+ द्वादशारम्+ द्वादशारं ह्युपरिष्टाद्विचिन्तयेत्॥41॥ => द्वादशारम्+ हि+उपरिष्टात्+विचिन्तयेत्॥41॥ ह्युपरिष्टाद्विचिन्तयेत्॥41॥ => हि+उपरिष्टात्+विचिन्तयेत्॥41॥ त्रिनाभिचक्रं द्विनेमि => त्रिनाभिचक्रम्+ द्विनेमि स्वरैस्तच्च => स्वरैः+तत्+च प्रकृत्यादीन्निवेशयेत्॥42॥ => प्रकृत्यादीन्+निवेशयेत्॥42॥ पूजयेदारकाग्रेषु => पूजयेत्+आरकाग्रेषु सूर्य्यं द्वादशधा => सूर्य्यम्+ द्वादशधा कलाषोडशसंयुक्तं सोमन्तत्र => कलाषोडशसंयुक्तम्+ सोमम्+तत्र सोमन्तत्र => सोमम्+तत्र सबलं त्रितयं => सबलम्+ त्रितयम्+ त्रितयं नाभौ => त्रितयम्+ नाभौ चिन्तयेद्देशिकोत्तमः। => चिन्तयेत्+देशिकोत्तमः। पद्मञ्च => पद्मम्+च द्वादशदलं पद्ममध्ये => द्वादशदलम्+ पद्ममध्ये पौरुषीं शक्तिं => पौरुषीम्+ शक्तिम्+ शक्तिं ध्यात्वाभ्यर्च्य => शक्तिम्+ ध्यात्वा+अभ्यर्च्य ध्यात्वाभ्यर्च्य => ध्यात्वा+अभ्यर्च्य प्रतिमायां हरिं => प्रतिमायाम्+ हरिम्+ हरिं न्यस्य => हरिम्+ न्यस्य तं पूजयेत् => तम्+ पूजयेत् साङ्गं सावरणं => साङ्गम्+ सावरणम्+ सावरणं क्रमात्। => सावरणम्+ क्रमात्। द्वादशाक्षरबीजैस्तु => द्वादशाक्षरबीजैः+तु लोकपालादिकं क्रमात्। => लोकपालादिकम्+ क्रमात्। प्रतिमामर्च्चयेत् => प्रतिमाम्+अर्च्चयेत् पश्चाद्गन्धपुष्पादिभिर्द्विजः॥47॥ => पश्चात्+गन्धपुष्पादिभिः+द्विजः॥47॥ पश्चाज्जनयेद्वैष्णवानलम्॥48॥ => पश्चात्+जनयेत्+वैष्णवानलम्॥48॥ हुत्वाग्निं वैष्णवैर्म्मन्त्रैः => हुत्वा+अग्निम्+ वैष्णवैः+मन्त्रैः वैष्णवैर्म्मन्त्रैः => वैष्णवैः+मन्त्रैः कुर्य्याच्छान्त्युदकं बुधः। => कुर्य्यात्+शान्त्युदकम्+ बुधः। वह्निप्रणयनं चरेत्॥49॥ => वह्निप्रणयनम्+ चरेत्॥49॥ दक्षिणेग्निं हुतमिति => दक्षिणे+अग्निम्+ हुतम्+इति हुतमिति => हुतम्+इति कुण्डेग्निं प्रणयेद् => कुण्डे+अग्निम्+ प्रणयेत्+ प्रणयेद् बुधः। => प्रणयेत्+ बुधः। अग्निमग्नीति => अग्निमग्नी+इति कुण्डेग्निं प्रणयेद्बुधः॥50॥ => कुण्डे+अग्निम्+ प्रणयेत्+बुधः॥50॥ प्रणयेद्बुधः॥50॥ => प्रणयेत्+बुधः॥50॥ प्रणयेदग्निमग्निमग्नी => प्रणयेत्+अग्निम्+अग्निमग्नी मन्त्रस्त्वमग्ने => मन्त्रः+त्वमग्ने द्युभिरुच्यते॥51॥ => द्युभिः+उच्यते॥51॥ पलाशसमिधानान्तु => पलाशसमिधानाम्+तु होमयेच्च => होमयेत्+च वेदादिकैस्तथा॥52॥ => वेदादिकैः+तथा॥52॥ साज्यांस्तिलान् => साज्यान्+तिलान् व्याहृतिभिर्मूलमन्त्रेण => व्याहृतिभिः+मूलमन्त्रेण कुर्य्यात्ततः => कुर्य्यात्+ततः शान्तिहोमं मधुरत्रितयेन => शान्तिहोमम्+ मधुरत्रितयेन नाभिं हृन्मस्तकं => नाभिम्+ हृन्मस्तकम्+ हृन्मस्तकं ततः। => हृन्मस्तकम्+ ततः। घृतं दधि => घृतम्+ दधि पयो हुत्वा => पयः+ हुत्वा स्पृशेन्मूर्द्धन्यथो ततः॥54॥ => स्पृशेत्+मूर्द्धनि+अथो+ ततः॥54॥ शिरोनाभिपादांश्चतस्रः => शिरोनाभिपादान्+चतस्रः स्थापयेन्नदीः। => स्थापयेत्+नदीः। क्रमान्नाम्ना => क्रमात्+नाम्ना श्रपयेच्चरुम्। => श्रपयेत्+चरुम्। होमयेच्च => होमयेत्+च बलिं दद्यादुत्तरे => बलिम्+ दद्यात्+उत्तरे दद्यादुत्तरे => दद्यात्+उत्तरे भोजयेद् द्विजान्॥56॥ => भोजयेत्+ द्विजान्॥56॥ मासाधिपानां तुष्ट्यर्थं => मासाधिपानाम्+ तुष्ट्यर्थम्+ तुष्ट्यर्थं हेमगां => तुष्ट्यर्थम्+ हेमगाम्+ हेमगां गुरवे => हेमगाम्+ गुरवे दिक्पतिभ्यो बलिं => दिक्पतिभ्यः+ बलिम्+ बलिं दत्त्वा => बलिम्+ दत्त्वा कुर्य्याच्च => कुर्य्यात्+च अधिवासनं नाम => अधिवासनम्+ नाम ऊनषष्टितमोऽध्यायः॥59॥ => ऊनषष्टितमः+अध्यायः॥59॥ षष्टितमोऽध्यायः => षष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच पिण्डिकास्थापनार्थन्तु => पिण्डिकास्थापनार्थम्+तु गर्भागारं तु => गर्भागारम्+ तु विभजेद् ब्रह्मभागे => विभजेत्+ ब्रह्मभागे प्रतिमां स्थापयेद् => प्रतिमाम्+ स्थापयेत्+ स्थापयेद् बुधः॥1॥ => स्थापयेत्+ बुधः॥1॥ ब्रह्मभागं परित्यज्य => ब्रह्मभागम्+ परित्यज्य चाण्डज॥2॥ => च+अण्डज॥2॥ देवमानुषभागाभ्यां स्थाप्या => देवमानुषभागाभ्याम्+ स्थाप्या यत्नात्तु => यत्नात्+तु नपुंसकशिलायान्तु => नपुंसकशिलायाम्+तु रत्नन्यासं समाचरेत्॥3॥ => रत्नन्यासम्+ समाचरेत्॥3॥ हुत्वाथ => हुत्वा+अथ रत्नन्यासं च => रत्नन्यासम्+ च धातूँश्च => धातून्+च लोहादींश्चन्दनादिकान्॥4॥ => लोहादीन्+चन्दनादिकान्॥4॥ चेन्द्रादिमन्त्रैश्च => च+इन्द्रादिमन्त्रैः+च गर्त्तं गुग्गुलुनावृतम्॥5॥ => गर्त्तम्+ गुग्गुलुना+आवृतम्॥5॥ गुग्गुलुनावृतम्॥5॥ => गुग्गुलुना+आवृतम्॥5॥ रत्नन्यासविधिं कृत्वा => रत्नन्यासविधिम्+ कृत्वा प्रतिमामालभेद्गुरुः। => प्रतिमाम्+आलभेत्+गुरुः। सशलाकैर्द्दर्भपुञ्जैः => सशलाकैः+दर्भपुञ्जैः सबाह्यन्तैश्च => सबाह्यन्तैः+च प्रोक्षयेद्दर्भतोयेन => प्रोक्षयेत्‌+दर्भतोयेन स्थण्डिलं कुर्य्यात् => स्थण्डिलम्+ कुर्य्यात् सार्द्धहस्तप्रमाणं तु => सार्द्धहस्तप्रमाणम्+ तु चतुरस्रं सुशोभनम्॥8॥ => चतुरस्रम्+ सुशोभनम्॥8॥ यथान्यासं कलशानपि => यथान्यासम्+ कलशान्+अपि कलशानपि => कलशान्+अपि पूर्वाद्यानष्टवर्णेन => पूर्वाद्यान्+अष्टवर्णेन अग्निमानीय => अग्निम्+आनीय द्युभिरिति => द्युभिः+इति समिधो हुनेत्। => समिधः+ हुनेत्। अष्टान्तेनाष्टशतकं आज्यं => अष्टान्तेन+अष्टशतकम्+ आज्यम्+ आज्यं पूर्णां => आज्यम्+ पूर्णाम्+ पूर्णां प्रदापयेत्॥10॥ => पूर्णाम्+ प्रदापयेत्॥10॥ सिञ्चेद्देवस्य => सिञ्चेत्+देवस्य तन्मूर्द्ध्नि => तत्+मूर्द्ध्नि श्रीश्च => श्रीः+च ह्यनया => हि+अनया चोद्धृत्य => च+उद्धृत्य तद्विष्णोरिति => तद्विष्णोः+इति प्रासादाभिमुखं नयेत्॥12॥ => प्रासादाभिमुखम्+ नयेत्॥12॥ शिबिकायां हरिं => शिबिकायाम्+ हरिम्+ हरिं स्थाप्य => हरिम्+ स्थाप्य गीतवेदादिशब्दैश्च => गीतवेदादिशब्दैः+च स्त्रीभिर्विप्रैर्मङ्गलाष्टघटैः => स्त्रीभिः+विप्रैः+मङ्गलाष्टघटैः संस्नापयेद्धरिम्। => संस्नापयेत्+हरिम्। ततो गन्धादिनाभ्यर्च्य => ततः+ गन्धादिना+अभ्यर्च्य गन्धादिनाभ्यर्च्य => गन्धादिना+अभ्यर्च्य देवेति => देवा+इति वस्त्राद्यमष्टाङ्गार्घ्यं निवेद्य => वस्त्राद्यम्+अष्टाङ्गार्घ्यम्+ निवेद्य पिण्डिकायां देवस्य => पिण्डिकायाम्+ देवस्य त्वेति => त्वा+इति ओं त्रेलोक्यविक्रान्ताय => ओम्+ त्रेलोक्यविक्रान्ताय नमस्तेस्तु => नमः+ते+अस्तु पिण्डिकायान्तु => पिण्डिकायाम्+तु स्थिरं कुर्य्याद्विचक्षणः॥16॥ => स्थिरम्+ कुर्य्यात्+विचक्षणः॥16॥ कुर्य्याद्विचक्षणः॥16॥ => कुर्य्यात्+विचक्षणः॥16॥ द्यौरिति => द्यौः+इति विश्वतश्चक्षुरित्यपि। => विश्वतश्चक्षुः+इति+अपि। साङ्गं सावरणं => साङ्गम्+ सावरणम्+ सावरणं हरिम्। => सावरणम्+ हरिम्। खं तस्य => खम्+ तस्य मूर्त्तिन्तु => मूर्त्तिम्+तु कल्पयेद्विग्रहं तस्य => कल्पयेत्+विग्रहम्+ तस्य जीवमावाहयिष्यामि => जीवम्‌+आवाहयिष्यामि चैतन्यं परमानन्दं => चैतन्यम्+ परमानन्दम्+ परमानन्दं जाग्रत्स्वप्नविवर्जितम्। => परमानन्दम्+ जाग्रत्स्वप्नविवर्जितम्। ब्रह्मादिस्तम्बपर्य्यन्तं हृदयेषु => ब्रह्मादिस्तम्बपर्य्यन्तम्+ हृदयेषु स्थिरो भव => स्थिरः+ भव सजीवं कुरु => सजीवम्+ कुरु बिम्बं त्वं => बिम्बम्+ त्वम्+ त्वं सबाह्याभ्यन्तरस्थितः। => त्वम्+ सबाह्याभ्यन्तरस्थितः। पुरुषो देहोपाधिषु => पुरुषः+ देहोपाधिषु ज्योतिर्ज्ञानं परं => ज्योतिः+ज्ञानम्+ परम्+ परं ब्रह्म => परम्+ ब्रह्म एकमेवाद्वितीयकम्। => एकम्+एव+अद्वितीयकम्। सजीवीकरणं कृत्वा => सजीवीकरणम्+ कृत्वा सान्निध्यकरणन्नाम => सान्निध्यकरणम्+नाम हृदयं स्पृश्य => हृदयम्+ स्पृस्य सूक्तन्तु => सूक्तम्+तु पौरुषं ध्यायन् => पौरुषम्+ ध्यायन् इदं गुह्यमनु => इदम्+ गुह्यम्‌+अनु गुह्यमनु => गुह्यम्‌+अनु नमस्तेस्तु => नमः+ते+अस्तु विष्णो सन्निहितो => विष्णो+ सन्निहितः+ सन्निहितो भव॥26॥ => सन्निहितः+ भव॥26॥ यच्च => यत्+च परमं तत्त्वं => परमम्+ तत्त्वम्+ तत्त्वं यच्च => तत्त्वम्+ यत्+च यच्च => यत्+च ज्ञानमयं वपुः। => ज्ञानमयम्+ वपुः। सर्वमेकतो लीनमस्मिन्देहे => सर्वम्+एकतः+ लीनम्+अस्मिन्+देहे लीनमस्मिन्देहे => लीनम्+अस्मिन्+देहे आत्मानं सन्निधीकृत्य => आत्मानम्+ सन्निधीकृत्य स्थापयेदन्यानायुधादीन् => स्थापयेत्+अन्यान्+आयुधादीन् यात्रावर्षादिकं दृष्ट्वा => यात्रावर्षादिकम्+ दृष्ट्वा सन्निहितो हरिः। => सन्निहितः+ हरिः। स्तवाद्यैश्च => स्तवाद्यैः+च चाष्टाक्षरादिकम्॥29॥ => च+अष्टाक्षरादिकम्॥29॥ निर्गत्याभ्यर्चयेद्गुरुः। => निर्गत्य+अभ्यर्चयेत्+गुरुः। अग्निमण्डपमासाद्य => अग्निमण्डपम्+आसाद्य गरुडं स्थाप्य => गरुडम्+ स्थाप्य देवांश्च स्थाप्य => देवान्+च+ स्थाप्य विश्वक्सेनं तु => विश्वक्सेनम्+ तु सर्वपार्षदकेभ्यश्च => सर्वपार्षदकेभ्यः+च बलिं भूतेभ्य => बलिम्+ भूतेभ्यः+ भूतेभ्य अर्पयेत्। => भूतेभ्यः+ अर्पयेत्। दक्षिणां ददेत्॥32॥ => दक्षिणाम्+ ददेत्॥32॥ यागोपयोगिद्रव्याद्यमाचार्य्याय => यागोपयोगिद्रव्याद्यम्+आचार्य्याय नरोर्पयेत्। => नरः+अर्पयेत्। आचार्य्यदक्षिणार्द्धन्तु => आचार्य्यदक्षिणार्द्धम्‌+तु ऋत्विग्भ्यो दक्षिणां => ऋत्विग्भ्यः+ दक्षिणाम्+ दक्षिणां ददेत्॥33॥ => दक्षिणाम्+ ददेत्॥33॥ अन्येभ्यो दक्षिणां => अन्येभ्यः+ दक्षिणाम्+ दक्षिणां दद्याद्भोजयेद् => दक्षिणाम्+ दद्यात्+भोजयेत्+ दद्याद्भोजयेद् ब्राह्मणांस्ततः। => दद्यात्+भोजयेत्+ ब्राह्मणान्+ततः। ब्राह्मणांस्ततः। => ब्राह्मणान्+ततः। दद्याद्यजमानाय => दद्यात्+यजमानाय विष्णुं नयेत् => विष्णुम्+ नयेत् चात्मना => च+आत्मना सकलं कुलम्। => सकलम्+ कुलम्। सर्वेषामेव => सर्वेषाम्+एव देवानामेष साधारणो => देवानाम्‌+एषः+ साधारणः+ साधारणो विधिः। => साधारणः+ विधिः। तेषां शेषं => तेषाम्+ शेषम्+ शेषं कार्य्यं => शेषम्+ कार्य्यम्+ कार्य्यं समानकम्॥35॥ => कार्य्यम्+ समानकम्॥35॥ वासुदेवप्रतिष्ठादिकथनं नाम => वासुदेवप्रतिष्ठादिकथनम्+ नाम षष्टितमोऽध्यायः॥60॥ => षष्टितमः+अध्यायः॥60॥ एकषष्टितमोऽध्यायः => एकषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच चावभृथस्नानं विष्णोर्न्न => च+अवभृथस्नानम्+ विष्णोर्न्न त्वेति => त्वा+इति संस्थापयेद्धरिम्॥1॥ => संस्थापयेत्+हरिम्॥1॥ पूजयेद् गन्धपुष्पाद्यैर्बलिं => पूजयेत्+ गन्धपुष्पाद्यैः+बलिम्+ गन्धपुष्पाद्यैर्बलिं दत्त्वा => गन्धपुष्पाद्यैः+बलिम्+ दत्त्वा गुरुं यजेत्। => गुरुम्+ यजेत्। द्वारप्रतिष्ठां वक्ष्यामि => द्वारप्रतिष्ठाम्+ वक्ष्यामि द्वाराधो हेम => द्वाराधः+ हेम मन्त्रैर्वेदादिभिर्गुरुः॥3॥ => मन्त्रैः+वेदादिभिः+गुरुः॥3॥ होमयेद्वह्निं समिल्लाजतिलादिभिः। => होमयेत्+वह्निम्+ समिल्लाजतिलादिभिः। शय्यादिकञ्चाधो दद्यादाधारशक्तिकाम्॥4॥ => शय्यादिकम्+च+अधः+ दद्यात्+आधारशक्तिकाम्॥4॥ दद्यादाधारशक्तिकाम्॥4॥ => दद्यात्+आधारशक्तिकाम्॥4॥ शाखयोर्विन्यसेन्मूले => शाखयोः+विन्यसेत्+मूले देवीं लक्ष्मीं => देवीम्+ लक्ष्मीम्+ लक्ष्मीं सुरगणार्चिताम्॥5॥ => लक्ष्मीम्+ सुरगणार्चिताम्॥5॥ न्यस्याभ्यर्च्य => न्यस्य+अभ्यर्च्य यथान्यायं श्रीसूक्तेन => यथान्यायम्+ श्रीसूक्तेन आचार्यादेस्तु => आचार्यादेः+तु त्वाचार्य्यः => तु+आचार्य्यः स्थापयेद्धरिम्। => स्थापयेत्+हरिम्। प्रतिष्ठान्तु => प्रतिष्ठाम्+तु हृत्प्रतिष्ठेति => हृत्प्रतिष्ठा+इति तां शृणु॥7॥ => ताम्+ शृणु॥7॥ शुकनासाया वेद्याः => शुकनासायाः+ वेद्याः सौवर्णं राजतं => सौवर्णम्+ राजतम्+ राजतं कुम्भमथवा => राजतम्+ कुम्भम्+अथवा कुम्भमथवा => कुम्भम्+अथवा अष्टरत्नौषधीधातुबीजलौहान्वितं शुभम्। => अष्टरत्नौषधीधातुबीजलौहान्वितम्+ शुभम्। सवस्त्रं पूरितं => सवस्त्रम्+ पूरितम्+ पूरितं चाद्भिर्म्मण्डले => पूरितम्+ च+अद्भिः+मण्डले चाद्भिर्म्मण्डले => च+अद्भिः+मण्डले चाधिवासयेत्॥9॥ => च+अधिवासयेत्॥9॥ सपल्लवं नृसिंहेन => सपल्लवम्+ नृसिंहेन प्राणभूतं न्यसेत्ततः॥10॥ => प्राणभूतम्+ न्यसेत्+ततः॥10॥ न्यसेत्ततः॥10॥ => न्यसेत्+ततः॥10॥ वैराजभूतन्तं ध्यायेत् => वैराजभूतम्‌+तम्+ ध्यायेत् पुरुषवत्सर्व्वं प्रासादं => पुरुषवत्+सर्व्वम्+ प्रासादम्+ प्रासादं चिन्तयेद् => प्रासादम्+ चिन्तयेत् अधो दत्त्वा => अधः+ दत्त्वा सुवर्णं तु => सुवर्णम्+ तु तद्वद् भूतं => तद्वत्+ भूतम्+ भूतं घटं => भूतम्+ घटम्+ घटं न्यसेत्। => घटम्+ न्यसेत्। दक्षिणां दद्याद् => दक्षिणाम्+ दद्यात्+ दद्याद् ब्राह्मणादेश्च => दद्यात्+ ब्राह्मणादेः+च ब्राह्मणादेश्च => ब्राह्मणादेः+च पश्चाद्वेदिबन्धं तदूर्ध्वं => पश्चात्+वेदिबन्धम्+ तदूर्ध्वम्+ तदूर्ध्वं कण्ठबन्धनम्। => तदूर्ध्वम्+ कण्ठबन्धनम्। कर्त्तव्यं विमलामलसारकम्॥13॥ => कर्त्तव्यम्+ विमलामलसारकम्॥13॥ तदूर्ध्वं वृकलं => तदूर्ध्वम्+ वृकलम्+ वृकलं कुर्य्याच्चक्रञ्चाद्यं => वृकलम्+ कुर्य्यात्+चक्रम्+च+आद्यम्+ कुर्य्याच्चक्रञ्चाद्यं सुदर्शनम्। => कुर्य्यात्+चक्रम्+च+आद्यम्+ सुदर्शनम्। मूर्त्तिं श्रीवासुदेवस्य => मूर्त्तिम्+ श्रीवासुदेवस्य ग्रहगुप्तां निवेदयेत्॥14॥ => ग्रहगुप्ताम्+ निवेदयेत्॥14॥ कलशं वाथ => कलशम्+ वा+अथ वाथ => वा+अथ तदूर्ध्वं चक्रमुत्तमम्। => तदूर्ध्वम्+ चक्रम्+उत्तमम्। चक्रमुत्तमम्। => चक्रम्+उत्तमम्। वेद्याश्च => वेद्याः+च स्थाप्या अष्टौ => स्थाप्याः+ अष्टौ विघ्नेश्वरास्त्वज॥15॥ => विघ्नेश्वराः+तु+अज॥15॥ चत्वारो वा => चत्वारः+ वा स्थापनीया गरुत्मतः। => स्थापनीयाः+ गरुत्मतः। ध्वजारोहं च => ध्वजारोहम्+ च प्रासादबिम्बद्रव्याणां यावन्तः => प्रासादबिम्बद्रव्याणाम्+ यावन्तः कुम्भाण्डवेदिबिम्बानां भ्रमणाद्वायुनानघ। => कुम्भाण्डवेदिबिम्बानाम्+ भ्रमणात्+वायुना+अनघ। भ्रमणाद्वायुनानघ। => भ्रमणात्+वायुना+अनघ। कण्ठस्यावेष्टनात् => कण्ठस्य+आवेष्टनात् ज्ञेयं फलं => ज्ञेयम्+ फलम्+ फलं कोटिगुणं => फलम्+ कोटिगुणम्+ कोटिगुणं ध्वजात्॥18॥ => कोटिगुणम्+ ध्वजात्॥18॥ पताकां प्रकृतिं => पताकाम्+ प्रकृतिम्+ प्रकृतिं विद्धि => प्रकृतिम्+ विद्धि दण्डं पुरुषरूपिणम्। => दण्डम्+ पुरुषरूपिणम्। प्रासादं वासुदेवस्य => प्रासादम्+ वासुदेवस्य मूर्त्तिभेदं निबोध => मूर्त्तिभेदम्+ निबोध धारणाद्धरणीं विद्धि => धारणात्‌+धरणीम्+ विद्धि आकाशं शुषिरात्मकम्। => आकाशम्+ शुषिरात्मकम्। तेजस्तत् => तेजः+तत् पावकं विद्धि => पावकम्+ विद्धि वायुं स्पर्शगतं => वायुम्+ स्पर्शगतम्+ स्पर्शगतं तथा॥20॥ => स्पर्शगतम्+ तथा॥20॥ पाषाणादिष्वेव => पाषाणादिषु+एव जलं पार्थिवं => जलम्+ पार्थिवम्+ पार्थिवं पृथिवीगुणम्। => पार्थिवम्+ पृथिवीगुणम्। प्रतिशब्दोद्भवं शब्दं => प्रतिशब्दोद्भवम्+ शब्दम्+ शब्दं स्पर्शं => शब्दम्+ स्पर्शम्+ स्पर्शं स्यात् => स्पर्शम्+ स्यात् शुक्लादिकं भवेद्रूपं => शुक्लादिकम्+ भवेत्+रूपम्+ भवेद्रूपं रसमन्नादिदर्शनम्। => भवेत्+रूपम्+ रसम्+अन्नादिदर्शनम्। रसमन्नादिदर्शनम्। => रसम्+अन्नादिदर्शनम्। धूपादिगन्धं गन्धन्तु => धूपादिगन्धम्+ गन्धम्+तु गन्धन्तु => गन्धम्+तु शिरस्त्वण्डं निगदितं => शिरः+तु+अण्डम्+ निगदितम्+ निगदितं कलशं => निगदितम्+ कलशम्+ कलशं मूर्द्धजं => कलशम्+ मूर्द्धजम्+ मूर्द्धजं स्मृतम्॥23॥ => मूर्द्धजम्+ स्मृतम्॥23॥ कण्ठं कण्ठमिति => कण्ठम्+ कण्ठम्+इति कण्ठमिति => कण्ठम्+इति ज्ञेयं स्कन्धं => ज्ञेयम्+ स्कन्धम्+ स्कन्धं वेदी => स्कन्धम्+ वेदी मुखं द्वारं => मुखम्+ द्वारम्+ द्वारं भवेदस्य => द्वारम्+ भवेत्+अस्य भवेदस्य => भवेत्+अस्य जीव उच्यते। => जीवः+ उच्यते। तच्छक्तिं पिण्डिकां => तच्छक्तिम्+ पिण्डिकाम्+ पिण्डिकां विद्धि => पिण्डिकाम्+ विद्धि प्रकृतिं च => प्रकृतिम्+ च निश्चलत्वञ्च => निश्चलत्वम्+च गर्भोस्या अधिष्ठाता => गर्भः+अस्याः+ अधिष्ठाता एवमेष हरिः => एवम्+एषः+ हरिः साक्षात्प्रासादत्वेन => साक्षात्+प्रासादत्वेन त्वस्य => तु+अस्य शिवो ज्ञेयः => शिवः+ ज्ञेयः ऊर्ध्वभागो स्थितो => ऊर्ध्वभागे+ स्थितः+ स्थितो विष्णुरेवं => स्थितः+ विष्णुः+एवम्+ विष्णुरेवं तस्य => विष्णुः+एवम्+ तस्य प्रतिष्ठान्तु => प्रतिष्ठाम्+तु ध्वजं कृत्वा => ध्वजम्+ कृत्वा सुरैर्दैत्या जिताः => सुरैः+दैत्याः+ जिताः अण्डोर्ध्वं कलशं => अण्डोर्ध्वम्+ कलशम्+ कलशं न्यस्य => कलशम्+ न्यस्य तदूर्ध्वं विन्यसेद् => तदूर्ध्वम्+ विन्यसेत्+ विन्यसेद् ध्वजम्। => विन्यसेत्+ ध्वजम्। बिम्बार्द्धमानं दण्डस्य => बिम्बार्द्धमानम्+ दण्डस्य त्रिभागेनाथ => त्रिभागेन+अथ अष्टारं द्वादशारं => अष्टारम्+ द्वादशारम्+ द्वादशारं वा => द्वादशारम्+ वा मूर्त्तिमतान्वितम्। => मूर्त्तिमता+अन्वितम्। ध्वजदण्डस्तु => ध्वजदण्डः+तु विस्तारो मानं => विस्तारः+ मानम्+ मानं दण्डस्य => मानम्+ दण्डस्य दैर्ध्याद् द्विगुणं => दैर्ध्यात्+ द्विगुणम्+ द्विगुणं दण्डं => द्विगुणम्+ दण्डम्+ दण्डं वा => दण्डम्+ वा ध्वजयष्टिर्द्देवगृहे => ध्वजयष्टिः+देवगृहे ऐशान्यां वायवेथवा॥32॥ => ऐशान्याम्+ वायवे+अथवा॥32॥ वायवेथवा॥32॥ => वायवे+अथवा॥32॥ क्षौमाद्यैश्च => क्षौमाद्यैः+च ध्वजं कुर्याद्विचित्रं => ध्वजम्+ कुर्यात्+विचित्रम्+ कुर्याद्विचित्रं वैकवर्णकम्। => कुर्यात्+विचित्रम्+ वा+एकवर्णकम्। वैकवर्णकम्। => वा+एकवर्णकम्। भूषितं पापनाशनम्॥33॥ => भूषितम्+ पापनाशनम्॥33॥ दण्डाग्राद्धरणीं यावद्धस्तैकं => दण्डाग्रात्+धरणीम्+ यावत्‌+हस्तैकम्+ यावद्धस्तैकं विस्तरेण => यावत्‌+हस्तैकम्+ विस्तरेण स्यात्तुर्य्यांशाद्धीनतोर्चितः॥34॥ => स्यात्+तुर्य्यांशात्‌+हीनतः+अर्चितः॥34॥ चार्द्धेन => च+अर्द्धेन कार्य्यो विंशदङ्गुलसन्निभः॥35॥ => कार्य्यः+ विंशदङ्गुलसन्निभः॥35॥ चक्रं दण्डं => चक्रम्+ दण्डम्+ दण्डं ध्वजं => दण्डम्+ ध्वजम्+ ध्वजं तथा। => ध्वजम्+ तथा। सकलं कृत्वा => सकलम्+ कृत्वा नेत्रोन्मीलनकं त्यक्त्वा => नेत्रोन्मीलनकम्+ त्यक्त्वा पूर्वोक्तं सर्वमाचरेत्। => पूर्वोक्तम्+ सर्वम्+आचरेत्। सर्वमाचरेत्। => सर्वम्+आचरेत्। अधिवासयेच्च => अधिवासयेत्+च शय्यायां स्थाप्य => शय्यायाम्+ स्थाप्य सहस्रशीर्षेति => सहस्रशीर्ष+इति सूक्तं चक्रे => सूक्तम्+ चक्रे न्यसेद् बुधः। => न्यसेत्+ बुधः। सुदर्शनं मन्त्रं => सुदर्शनम्+ मन्त्रम्+ मन्त्रं मनस्तत्त्वं => मन्त्रम्+ मनः+तत्त्वम्+ मनस्तत्त्वं निवेशयेत्॥38॥ => मनः+तत्त्वम्+ निवेशयेत्॥38॥ तस्यैव => तस्य+एव सजीवकरणं स्मृतम्। => सजीवकरणम्+ स्मृतम्। मूर्त्तयो न्यस्याः => मूर्त्तयः+ न्यस्याः न्यसेत्तत्त्वानि => न्यसेत्+तत्त्वानि नृसिंहं विश्वरूपं => नृसिंहम्+ विश्वरूपम्+ विश्वरूपं वा => विश्वरूपम्+ वा सकलं विन्यसेद्दण्डे => सकलम्+ विन्यसेत्+दण्डे विन्यसेद्दण्डे => विन्यसेत्+दण्डे सूत्रात्मानं सजीवकम्। => सूत्रात्मानम्+ सजीवकम्। निष्कलं परमात्मानं => निष्कलम्+ परमात्मानम्+ परमात्मानं ध्वजे => परमात्मानम्+ ध्वजे न्यसेद्धरिम्॥41॥ => न्यसेत्+हरिम्॥41॥ तच्छक्तिं व्यापिनीं => तच्छक्तिम्+ व्यापिनीम्+ व्यापिनीं ध्यायेद् => व्यापिनीम्+ ध्यायेत्+ ध्यायेद् ध्वजरूपां => ध्यायेत्+ ध्वजरूपाम्+ ध्वजरूपां बलाबलाम्। => ध्वजरूपाम्+ बलाबलाम्। चाभ्यर्च्य => च+अभ्यर्च्य होमं कुण्डेषु => होमम्+ कुण्डेषु स्वर्णकलशं न्यस्य => स्वर्णकलशम्+ न्यस्य स्थापयेच्चक्रमन्त्रेण => स्थापयेत्+चक्रमन्त्रेण स्वर्णचक्रमधस्ततः॥43॥ => स्वर्णचक्रम्+अधः+ततः॥43॥ ततो निवेशयेच्चक्रं => ततः+ निवेशयेत्+चक्रम्+ निवेशयेच्चक्रं तन्मध्ये => निवेशयेत्+चक्रम्+ तन्मध्ये नृहरिं स्मरेत्॥44॥ => नृहरिम्+ स्मरेत्॥44॥ ओं क्षों => ओम्+ क्षोम्+ क्षों नृसिंहाय => क्षोम्+ नृसिंहाय स्थापयेद्धरिम्। => स्थापयेत्+हरिम्। ततो ध्वजं => ततः+ ध्वजम्+ ध्वजं गृहीत्वा => ध्वजम्+ गृहीत्वा ध्वजस्याग्रं निवेशयेत्। => ध्वजस्य+अग्रम्+ निवेशयेत्। ध्वजं मन्त्रेण => ध्वजम्+ मन्त्रेण शिरस्याधाय => शिरसि+आधाय पात्रं नारायणमनुस्मरन्। => पात्रम्+ नारायणम्+अनुस्मरन्। नारायणमनुस्मरन्। => नारायणम्+अनुस्मरन्। प्रदक्षिणं तु => प्रदक्षिणम्+ तु ततो निवेशयेत् => ततः+ निवेशयेत् दण्डं मन्त्रेणाष्टाक्षरेण => दण्डम्+ मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण मन्त्रेणाष्टाक्षरेण => मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण त्वेति => त्वा+इति ध्वजं मुञ्चेद्विचक्षणः॥48॥ => ध्वजम्+ मुञ्चेत्+विचक्षणः॥48॥ मुञ्चेद्विचक्षणः॥48॥ => मुञ्चेत्+विचक्षणः॥48॥ पात्रं ध्वजं => पात्रम्+ ध्वजम्+ ध्वजं कुञ्जरादि => ध्वजम्+ कुञ्जरादि दद्यादाचार्य्यके => दद्यात्+आचार्य्यके एष साधारणः => एषः+ साधारणः प्रोक्तो ध्वजस्यारोहणे => प्रोक्तः+ ध्वजस्य+आरोहणे ध्वजस्यारोहणे => ध्वजस्य+आरोहणे यच्चिह्नं तन्मन्त्रेण => यत्+चिह्नम्+ तन्मन्त्रेण स्थिरं चरेत्। => स्थिरम्+ चरेत्। ध्वजदानात्तु => ध्वजदानात्+तु ध्वजारोहणं नाम => ध्वजारोहणम्+ नाम एकषष्टितमोऽध्यायः॥61॥ => एकषष्टितमः+अध्यायः॥61॥ द्विषष्टितमोऽध्यायः => द्विषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच प्रतिष्ठां प्रवदामि => प्रतिष्ठाम्+ प्रवदामि प्रतिष्ठां प्रथमं => प्रतिष्ठाम्+ प्रथमम्+ प्रथमं तथा => प्रथमम्+ तथा सकलं कुर्य्यान्मण्डपस्नपनादिकम्। => सकलम्+ कुर्य्यात्+मण्डपस्नपनादिकम्। कुर्य्यान्मण्डपस्नपनादिकम्। => कुर्य्यात्+मण्डपस्नपनादिकम्। श्रियं न्यस्य => श्रियम्+ न्यस्य स्थापयेदष्ट => स्थापयेत्+अष्ट घृतेनाभ्यज्य => घृतेन+अभ्यज्य हिरण्यवर्णां हरिणीं => हिरण्यवर्णाम्+ हरिणीम्+ हरिणीं नेत्रे => हरिणीम्+ नेत्रे चोन्मीलयेच्छ्रियाः॥3॥ => च+उन्मीलयेत्+श्रियाः॥3॥ इत्येवं प्रदद्यान्मधुरत्रयम्। => इति+एवम्+ प्रदद्यात्+मधुरत्रयम्। प्रदद्यान्मधुरत्रयम्। => प्रदद्यात्+मधुरत्रयम्। अश्वपूर्वेति => अश्वपूर्वा+इति तां कुम्भेनाभिषेचयेत्॥4॥ => ताम्+ कुम्भेन+अभिषेचयेत्॥4॥ कुम्भेनाभिषेचयेत्॥4॥ => कुम्भेन+अभिषेचयेत्॥4॥ कांसोऽस्मितेति => कांसोऽस्मिता+इति पश्चिमेनाभिषेचयेत्। => पश्चिमेन+अभिषेचयेत्। प्रभासामुच्चार्य्यादित्यवर्णेति => प्रभासाम्+उच्चार्य्य+आदित्यवर्णे+इति चोत्तरात्॥5॥ => च+उत्तरात्॥5॥ मेति => मा+इति चाग्नेयात् => च+आग्नेयात् क्षुत्पिपासेति => क्षुत्पिपासा+इति गन्धद्वारेति => गन्धद्वारा+इति वायव्यान्मनसः => वायव्यात्+मनसः ईशानकलशेनैव => ईशानकलशेन+एव स्नानं मन्त्रेणापः => स्नानम्+ मन्त्रेण+आपः मन्त्रेणापः => मन्त्रेण+आपः पुष्करिणीं गन्धैरार्द्रामित्यादिपुष्पकैः। => पुष्करिणीम्+ गन्धैः+आर्द्राम्+इत्यादिपुष्पकैः। गन्धैरार्द्रामित्यादिपुष्पकैः। => गन्धैः+आर्द्राम्+इत्यादिपुष्पकैः। चाखिलम्॥8॥ => च+अखिलम्॥8॥ शय्यायां श्रीसूक्तेन => शय्यायाम्+ श्रीसूक्तेन चिच्छक्तिं विन्यस्याभ्यर्चयेत् => चिच्छक्तिम्+ विन्यस्य+अभ्यर्चयेत् विन्यस्याभ्यर्चयेत् => विन्यस्य+अभ्यर्चयेत् मण्डपेथ => मण्डपे+अथ कुण्डेष्वब्जानि => कुण्डेषु+अब्जानि सहस्रं शतमेव => सहस्रम्+ शतम्+एव शतमेव => शतम्+एव श्रीसूक्तेनैव => श्रीसूक्तेन+एव चार्पयेत्। => च+अर्पयेत्। प्रासादसंस्कारं सर्वं => प्रासादसंस्कारम्+ सर्वम्+ सर्वं कृत्वा => सर्वम्+ कृत्वा पिण्डिकां कृत्वा => पिण्डिकाम्+ कृत्वा प्रतिष्ठानं ततः => प्रतिष्ठानम्+ ततः सान्निध्यं पूर्ववत् => सान्निध्यम्+ पूर्ववत् प्रत्यृचं जपेत्॥12॥ => प्रत्यृचम्+ जपेत्॥12॥ चिच्छक्तिं बोधयित्वा => चिच्छक्तिम्+ बोधयित्वा सान्निध्यकं चरेत्। => सान्निध्यकम्+ चरेत्। ब्रह्मणेर्पयेत्। => ब्रह्मणे+अर्पयेत्। एवं देव्योऽखिलाः => एवम्+ देव्यः+अखिलाः देव्योऽखिलाः => देव्यः+अखिलाः स्थाप्यावाह्य => स्थाप्य+आवाह्य लक्ष्मीस्थापनं नाम => लक्ष्मीस्थापनम्+ नाम द्विषष्टितमोऽध्यायः॥62॥ => द्विषष्टितमः+अध्यायः॥62॥ त्रिषष्टितमोऽध्यायः => त्रिषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच एवं तार्क्ष्यस्य => एवम्+ तार्क्ष्यस्य ब्रह्मणो नृहरेस्तथा। => ब्रह्मणः+ नृहरेः+तथा। नृहरेस्तथा। => नृहरेः+तथा। तां शृणु॥1॥ => ताम्+ शृणु॥1॥ हूं फट => हूम्+ फट चक्रं चानेन => चक्रम्+ च+अनेन चानेन => च+अनेन ओं क्षौं => ओम्+ क्षौम्+ क्षौं नरसिंह => क्षौम्+ नरसिंह मन्त्रोयं पातालाख्यस्य => मन्त्रः+अयम्+ पातालाख्यस्य ओं क्षौं => ओम्+ क्षौम्+ क्षौं नमो => क्षौम्+ नमः+ नमो भगवते => नमः+ भगवते एह्येहि => एहि+एहि भगवन्नरसिंह => भगवन्+नरसिंह सर्व्वमन्त्रजातयश्च => सर्व्वमन्त्रजातयः+च सर्वतोऽनन्तज्वालावज्राशनिचक्रेण => सर्वतः+अनन्तज्वालावज्राशनिचक्रेण सर्वतोऽनन्तज्वालावज्रशरपञ्जरेण => सर्वतः+अनन्तज्वालावज्रशरपञ्जरेण सर्वपातालासुरवासिनां हृदयान्याकर्षय => सर्वपातालासुरवासिनाम्+ हृदयानि+आकर्षय हृदयान्याकर्षय => हृदयानि+आकर्षय शीघ्रं दह => शीघ्रम्+ दह तावद्यावन्मे => तावत्+यावत्+मे संशयान्मां भगवन्नरसिंहरूप => संशयात्+माम्+ भगवन्+नरसिंहरूप भगवन्नरसिंहरूप => भगवन्+नरसिंहरूप सर्वमन्त्ररूपेभ्यो रक्ष => सर्वमन्त्ररूपेभ्यः+ रक्ष हुं फट् => हुम्+ फट् नमोऽस्तु => नमः+अस्तु विद्येयं हरिरूपार्थसिद्धिदा॥3॥ => विद्या+इयम्+ हरिरूपार्थसिद्धिदा॥3॥ त्रैलोक्यमोहनैर्म्मन्त्रैः => त्रैलोक्यमोहनैः+मन्त्रैः स्थाप्यस्त्रैलोक्यमोहनः। => स्थाप्यः+त्रैलोक्यमोहनः। शान्तिकरो द्विभुजो => शान्तिकरः+ द्विभुजः+ द्विभुजो वा => द्विभुजः+ वा कारयेच्चक्रं पाञ्चजन्यमथो => कारयेत्+चक्रम्+ पाञ्चजन्यम्+अथो+ पाञ्चजन्यमथो ह्यधः। => पाञ्चजन्यम्+अथो+ हि+अधः। ह्यधः। => हि+अधः। श्रीपुष्टिसंयुतं कुर्य्याद् => श्रीपुष्टिसंयुतम्+ कुर्य्यात्+ कुर्य्याद् बलेन => कुर्य्यात्+ बलेन स्थापयेद्विष्णुं गृहे => स्थापयेत्+विष्णुम्+ गृहे मण्डपेऽपि => मण्डपे+अपि वामनं चैव => वामनम्+ च+एव चैव => च+एव वैकुण्ठं हयास्यमनिरुद्धकम्॥6॥ => वैकुण्ठम्+ हयास्यम्+अनिरुद्धकम्॥6॥ हयास्यमनिरुद्धकम्॥6॥ => हयास्यम्+अनिरुद्धकम्॥6॥ स्थापयेज्जलशय्यास्थं मत्स्यादींश्चावतारकान्। => स्थापयेत्+जलशय्यास्थम्+ मत्स्यादीन्+च+अवतारकान्। मत्स्यादींश्चावतारकान्। => मत्स्यादीन्+च+अवतारकान्। सङ्कर्षणं विश्वरूपं => सङ्कर्षणम्+ विश्वरूपम्+ विश्वरूपं लिङ्गं => विश्वरूपम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं वै => लिङ्गम्+ वै अर्द्धनारीश्वरं तद्वद्धरिशङ्करमातृकाः। => अर्द्धनारीश्वरम्+ तद्वत्+हरिशङ्करमातृकाः। तद्वद्धरिशङ्करमातृकाः। => तद्वत्+हरिशङ्करमातृकाः। भैरवं च => भैरवम्+ च सूर्य्यं ग्रहांस्तद्वद्विनायकम्॥8॥ => सूर्य्यम्+ ग्रहान्+तद्वत्+विनायकम्॥8॥ ग्रहांस्तद्वद्विनायकम्॥8॥ => ग्रहान्+तद्वत्+विनायकम्॥8॥ गौरीमिन्द्रादिभिस्सेव्यां चित्रजां => गौरीमिन्द्रादिभिः+सेव्याम्+ चित्रजाम्+ चित्रजां च => चित्रजाम्+ च पुस्तकानां प्रतिष्ठां => पुस्तकानाम्+ प्रतिष्ठाम्+ प्रतिष्ठां च => प्रतिष्ठाम्+ च मण्डलेऽभ्यर्च्य => मण्डले+अभ्यर्च्य लेख्यञ्च => लेख्यम्+च लिखितं पुस्तं => लिखितम्+ पुस्तम्+ पुस्तं गुरुं => पुस्तम्+ गुरुम्+ गुरुं विद्यां => गुरुम्+ विद्याम्+ विद्यां हरिं => विद्याम्+ हरिम्+ हरिं यजेत्॥10॥ => हरिम्+ यजेत्॥10॥ यजमानो गुरुं => यजमानः+ गुरुम्+ गुरुं विद्यां => गुरुम्+ विद्याम्+ विद्यां हरिं => विद्याम्+ हरिम्+ हरिं लिपिकृतं => हरिम्+ लिपिकृतम्+ लिपिकृतं नरम्। => लिपिकृतम्+ नरम्। पद्मिनीं ध्यायेत् => पद्मिनीम्+ ध्यायेत् रौप्यस्थमस्या => रौप्यस्थम्+अस्याः भोजयेच्छक्त्या => भोजयेत्+शक्त्या दद्याच्च => दद्यात्+च गुरुं विद्यां => गुरुम्+ विद्याम्+ विद्यां हरिं => विद्याम्+ हरिम्+ हरिं प्रार्च्य => हरिम्+ प्रार्च्य लिखेन्नरः। => लिखेत्+नरः। पूर्ववन्मण्डलाद्ये => पूर्ववत्+मण्डलाद्ये ऐशान्यां भद्रपीठके॥13॥ => ऐशान्याम्+ भद्रपीठके॥13॥ पुस्तकं दृष्ट्वा => पुस्तकम्+ दृष्ट्वा पूर्व्ववद् घटैः। => पूर्व्ववत्+ घटैः। नेत्रोन्मीलनकं कृत्वा => नेत्रोन्मीलनकम्+ कृत्वा शय्यायां तु => शय्यायाम्+ तु न्यसेन्नरः॥14॥ => न्यसेत्+नरः॥14॥ न्यसेत्तु => न्यसेत्+तु पौरुषं सूक्तं => पौरुषम्+ सूक्तम्+ सूक्तं वेदाद्यं => सूक्तम्+ वेदाद्यम्+ वेदाद्यं तत्र => वेदाद्यम्+ तत्र सजीवीकरणं प्रार्च्य => सजीवीकरणम्+ प्रार्च्य चरुं ततः॥15॥ => चरुम्+ ततः॥15॥ दक्षिणाभिस्तु => दक्षिणाभिः+तु भोजयेद् द्विजान्। => भोजयेत्+ द्विजान्। वापि => वा+अपि पुस्तकं नरैः॥16॥ => पुस्तकम्+ नरैः॥16॥ पुस्तकं स्थाप्य => पुस्तकम्+ स्थाप्य वस्त्रादिवेष्टितं पाठादादावन्ते => वस्त्रादिवेष्टितम्+ पाठात्+आदौ+अन्ते पाठादादावन्ते => पाठात्+आदौ+अन्ते जगच्छान्तिञ्चावधार्य्य => जगच्छान्तिम्+च+अवधार्य्य पुस्तकं वाचयेन्नरः। => पुस्तकम्+ वाचयेत्+नरः। वाचयेन्नरः। => वाचयेत्+नरः। अध्यायमेकं कुम्भाद्भिर्यजमानादि => अध्यायम्+एकम्+ कुम्भाद्भिः+यजमानादि कुम्भाद्भिर्यजमानादि => कुम्भाद्भिः+यजमानादि पुस्तकं दत्त्वा => पुस्तकम्+ दत्त्वा फलस्यान्तो न => फलस्य+अन्तः+ न त्रीण्याहुरतिदानानि => त्रीणि+आहुः+अतिदानानि विद्यादानफलं दत्त्वा => विद्यादानफलम्+ दत्त्वा मष्याक्तं पत्रसञ्चयम्। => मष्याक्तम्+ पत्रसञ्चयम्। यावत्तु => यावत्+तु पत्रसङ्ख्यानमक्षराणां तथाऽनघ॥20॥ => पत्रसङ्ख्यानम्+अक्षराणाम्+ तथा+अनघ॥20॥ तथाऽनघ॥20॥ => तथा+अनघ॥20॥ तावद्वर्षसहस्राणि => तावत्+वर्षसहस्राणि पञ्चरात्रं पुराणानि => पञ्चरात्रम्+ पुराणानि ददन्नरः। => ददत्+नरः। कुलैकविंशमुद्धृत्य => कुलैकविंशम्+उद्धृत्य देवादिप्रतिष्ठापुस्तकप्रतिष्ठाकथनं नाम => देवादिप्रतिष्ठापुस्तकप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम त्रिषष्टितमोऽध्यायः॥63॥ => त्रिषष्टितमः+अध्यायः॥63॥ चतुःषष्टितमोऽध्यायः => चतुःषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच कूपवापीतडागानां प्रतिष्ठां => कूपवापीतडागानाम्+ प्रतिष्ठाम्+ प्रतिष्ठां वच्मि => प्रतिष्ठाम्+ वच्मि तां शृणु। => ताम्+ शृणु। सोमो वरुण => सोमः+ वरुणः+ वरुण उत्तमः॥1॥ => वरुणः+ उत्तमः॥1॥ अग्नीषोममयं विश्वं => अग्नीषोममयम्+ विश्वम्+ विश्वं विष्णुरापस्तु => विश्वम्+ विष्णुः+आपः+तु विष्णुरापस्तु => विष्णुः+आपः+तु हैमं रौम्यं => हैमम्+ रौम्यम्+ रौम्यं रत्नजं => रौम्यम्+ रत्नजम्+ रत्नजं वा => रत्नजम्+ वा वरुणं कारयेन्नरः॥2॥ => वरुणम्+ कारयेत्+नरः॥2॥ कारयेन्नरः॥2॥ => कारयेत्+नरः॥2॥ द्विभुजं हंसपृष्ठस्थं => द्विभुजम्+ हंसपृष्ठस्थम्+ हंसपृष्ठस्थं दक्षिणेनाभयप्रदम्। => हंसपृष्ठस्थम्+ दक्षिणेन+अभयप्रदम्। दक्षिणेनाभयप्रदम्। => दक्षिणेन+अभयप्रदम्। नागपाशं तं => नागपाशम्+ तम्+ तं नदीनागादिसंयुतम्॥3॥ => तम्+ नदीनागादिसंयुतम्॥3॥ स्याद्वेदिका => स्यात्+वेदिका तोरणं वारुणं => तोरणम्+ वारुणम्+ वारुणं कुम्भं => वारुणम्+ कुम्भम्+ कुम्भं न्यसेच्च => कुम्भम्+ न्यसेत्+च न्यसेच्च => न्यसेत्+च चार्द्धचन्द्रे => च+अर्द्धचन्द्रे अग्न्याधानं चाप्यकुण्डे => अग्न्याधानम्+ च+आप्यकुण्डे चाप्यकुण्डे => च+आप्यकुण्डे पूर्णां प्रदापयेत्॥5॥ => पूर्णाम्+ प्रदापयेत्॥5॥ वरुणं स्नानपिठे => वरुणम्+ स्नानपिठे शतेति => शत+इति घृतेनाभ्यञ्जयेत् => घृतेन+अभ्यञ्जयेत् पश्चान्मूलमन्त्रेण => पश्चात्+मूलमन्त्रेण देवीति => देवी+इति अधिवासयेदष्टकुम्भान् => अधिवासयेत्+अष्टकुम्भान् सामुद्रं पूर्वकुम्भके॥7॥ => सामुद्रम्+ पूर्वकुम्भके॥7॥ गाङ्गमग्नौ => गाङ्गम्+अग्नौ वर्षतोयं दक्षे => वर्षतोयम्+ दक्षे रक्षस्तु => रक्षः+तु नदीतोयं पश्चिमे => नदीतोयम्+ पश्चिमे औद्भिज्जं चोत्तरे => औद्भिज्जम्+ च+उत्तरे चोत्तरे => च+उत्तरे ऐशान्यां तीर्थसम्भवम्। => ऐशान्याम्+ तीर्थसम्भवम्। नदीतोयं यासां => नदीतोयम्+ यासां राजेति => राजा+इति देवं निर्म्मार्ज्य => देवम्+ निर्म्मार्ज्य दुर्मित्रियेति => दुर्मित्रिया+इति चोन्मीलयेच्चित्रं तच्चक्षुर्मधुरत्रयैः॥10॥ => च+उन्मीलयेत्+चित्रम्+ तच्चक्षुः+मधुरत्रयैः॥10॥ तच्चक्षुर्मधुरत्रयैः॥10॥ => तच्चक्षुः+मधुरत्रयैः॥10॥ सम्पूरयेद्धैम्यां गुरवे => सम्पूरयेत्+हैम्याम्+ गुरवे गामथार्प्पयेत्। => गाम्+अथ+अर्प्पयेत्। समुद्रज्येष्ठेत्यभिषिञ्चेद्वरुणं पूर्वकुम्भतः॥11॥ => समुद्रज्येष्ठा+इति+अभिषिञ्चेत्+वरुणम्+ पूर्वकुम्भतः॥11॥ समुद्रं गच्छ => समुद्रम्+ गच्छ सोमो धेन्विति => सोमः+ धेनु+इति धेन्विति => धेनु+इति देवीरापो निर्झराद्भिर्न्नदाद्भिः => देवीरापः+ निर्झराद्भिः+नदाद्भिः निर्झराद्भिर्न्नदाद्भिः => निर्झराद्भिः+नदाद्भिः उद्भिदद्भ्यश्चोद्भिदेन => उद्भिदद्भ्यः+च+उद्भिदेन पावमान्याऽथ => पावमान्या+अथ पञ्चगव्याद्धिरण्यवर्णेति => पञ्चगव्यात्+हिरण्यवर्णा+इति अस्मेति => अस्मा+इति वर्षोत्थैर्व्याहृत्या => वर्षोत्थैः+व्याहृत्या वरुणञ्च => वरुणम्+च तडागोत्थैर्वरुणाद्भिस्तु => तडागोत्थैः+वरुणाद्भिः+तु देवीति => देवी+इति गिरिजैरेकाशीतिघटैस्ततः। => गिरिजैः+एकाशीतिघटैः+ततः। स्नापयेद्वरुणस्येति => स्नापयेत्+वरुणस्य+इति चार्घ्यकम्॥15॥ => च+अर्घ्यकम्॥15॥ मधुपर्कन्तु => मधुपर्कम्+तु बृहस्पतेति => बृहस्पते+इति वरुणेति => वरुण+इति पवित्रन्तु => पवित्रम्+तु प्रणवेनोत्तरीयकम्॥16॥ => प्रणवेन+उत्तरीयकम्॥16॥ प्रदद्याद्वरुणाय => प्रदद्यात्+वरुणाय चामरं दर्पणं => च+अमरम्+ दर्पणम्+ दर्पणं छत्रं => दर्पणम्+ छत्रम्+ छत्रं व्यजनं => छत्रम्+ व्यजनम्+ व्यजनं वैजयन्तिकाम्॥17॥ => व्यजनम्+ वैजयन्तिकाम्॥17॥ मूलेनोत्तिष्ठेत्युत्थाप्य => मूलेन+उत्तिष्ठ+इति+उत्थाप्य तां रात्रिमधिवासयेत्। => ताम्+ रात्रिम्+अधिवासयेत्। रात्रिमधिवासयेत्। => रात्रिम्+अधिवासयेत्। वरुणञ्चेति => वरुणम्+च+इति सान्निध्यं यद्वारण्येन => सान्निध्यम्+ यद्वारण्येन सजीवीकरणं मुलात् => सजीवीकरणम्+ मुलात् पुनर्गन्धादिना => पुनः+गन्धादिना वेदादिमन्त्रैर्गन्धाद्याश्चतस्रो धेनवो => वेदादिमन्त्रैः+गन्धाद्याः+चतस्रः+ धेनवः+ धेनवो दुहेत्। => धेनवः+ दुहेत्। दिक्ष्वथो => दिक्षु+अथो यवचरुं ततः => यवचरुम्+ ततः वाथ => वा+अथ मूलेनामन्त्रयेत्तथा। => मूलेन+आमन्त्रयेत्+तथा। चान्तरिक्षकः॥21॥ => च+अन्तरिक्षकः॥21॥ चेह => च+इह उग्रो भीमश्च => उग्रः+ भीमः+च भीमश्च => भीमः+च विष्णुश्च => विष्णुः+च वरुणो धाता => वरुणः+ धाता रायस्पोषो महेन्द्रकः। => रायस्पोषः+ महेन्द्रकः। अग्निर्यमो नैर्ऋतोऽथ => अग्निः+यमः+ नैर्ऋतः+अथ नैर्ऋतोऽथ => नैर्ऋतः+अथ वरुणो वायुरेव => वरुणः+ वायुः+एव वायुरेव => वायुः+एव कुबेर ईशोऽनन्तोऽथ => कुबेरः+ ईशः+अनन्तः+अथ ईशोऽनन्तोऽथ => ईशः+अनन्तः+अथ स्वाहेदं => स्वाहा+इदं विष्णुश्च => विष्णुः+च तद्विप्रासेति => तद्विप्रास+इति सोमो धेन्विति => सोमः+ धेनु+इति धेन्विति => धेनु+इति षड् हुत्वा => षट्+ हुत्वा मेति => मे+इति ष्ठेति => ष्ठा+इति तिसृभिरिमा => तिसृभिः+इमा रुद्रेति => रुद्र+इति बलिं दद्यात् => बलिम्+ दद्यात् गन्धपुष्पादिनाऽर्चयेत्। => गन्धपुष्पादिना+अर्चयेत्। प्रतिमां तु => प्रतिमाम्+ तु विन्यसेद् बुधः॥26॥ => विन्यसेत्+ बुधः॥26॥ पूजयेद्गन्धपुष्पाद्यैर्हेमपुष्पादिभिः => पूजयेत्+गन्धपुष्पाद्यैः+हेमपुष्पादिभिः जलाशयांस्तु => जलाशयान्+तु कृत्वाऽष्टौ => कृत्वा+अष्टौ वरुणस्येति => वरुणस्य+इति साज्यमष्टशतं ततः॥28॥ => साज्यम्+अष्टशतम्+ ततः॥28॥ चरुं यवमयं => चरुम्+ यवमयम्+ यवमयं हुत्वा => यवमयम्+ हुत्वा शान्तितोयं समाचरेत्। => शान्तितोयम्+ समाचरेत्। सेचयेन्मूर्द्ध्नि => सेचयेत्+मूर्द्ध्नि देवं तु => देवम्+ तु सजीवकरणं चरेत्॥29॥ => सजीवकरणम्+ चरेत्॥29॥ ध्यायेत्तु => ध्यायेत्+तु वरुणं युक्तं => वरुणम्+ युक्तम्+ युक्तं गौर्या => युक्तम्+ गौर्या ओं वरुणाय => ओम्+ वरुणाय नमोऽभ्यर्च्य => नमः+अभ्यर्च्य सान्निध्यमाचरेत्॥30॥ => सान्निध्यम्+आचरेत्॥30॥ नागपृष्ठाद्यैर्भ्रामयेत्तैः => नागपृष्ठाद्यैः+भ्रामयेत्+तैः ष्ठेति => ष्ठा+इति मध्यगतं सुगुप्तं => मध्यगतम्+ सुगुप्तम्+ सुगुप्तं विनिवेशयेत्। => सुगुप्तम्+ विनिवेशयेत्। ध्यायेच्च => ध्यायेत्+च वरुणं सृष्टिं => वरुणम्+ सृष्टिम्+ सृष्टिं ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥32॥ => सृष्टिम्+ ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥32॥ प्लावयेद्धराम्। => प्लावयेत्+धराम्। सर्वमापोमयं लोकं => सर्वम्+आपोमयम्+ लोकम्+ लोकं ध्यायेत् => लोकम्+ ध्यायेत् तोयमध्यस्थितं देवं => तोयमध्यस्थितम्+ देवम्+ देवं ततो => देवम्+ ततः+ ततो यूपं => ततः+ यूपम्+ यूपं निवेशयेत्। => यूपम्+ निवेशयेत्। चतुरस्रमथाष्टास्रं वर्त्तुलं => चतुरस्रम्+अथ+अष्टास्रम्+ वर्त्तुलम्+ वर्त्तुलं वा => वर्त्तुलम्+ वा देवतालिङ्गं दशहस्तं => देवतालिङ्गम्+ दशहस्तम्+ दशहस्तं तु => दशहस्तम्+ तु यूपं यज्ञीयवृक्षोत्थं => यूपम्+ यज्ञीयवृक्षोत्थं हैमं फलं => हैमम्+ फलम्+ फलं न्यसेत्॥35॥ => फलम्+ न्यसेत्॥35॥ वाप्यां पञ्चदशकरं => वाप्याम्+ पञ्चदशकरम्+ पञ्चदशकरं पुष्करिण्यां => पञ्चदशकरम्+ पुष्करिण्याम्+ पुष्करिण्यां तु => पुष्करिण्याम्+ तु पञ्चविंशाख्यं जलमध्ये => पञ्चविंशाख्यम्+ जलमध्ये यूपब्रह्मेति => यूपब्रह्म+इति तद्वेष्टयेद्वस्त्रैर्यूपोपरि => तत्+वेष्टयेत्+वस्त्रैः+यूपोपरि तदभ्यर्च्य => तत्+अभ्यर्च्य गन्धाद्यैर्जगच्छान्तिं समाचरेत्। => गन्धाद्यैः+जगच्छान्तिम्+ समाचरेत्। दक्षिणां गुरवे => दक्षिणाम्+ गुरवे दद्याद्भूगोहेमाम्बुपात्रकम्॥38॥ => दद्यात्+भूगोहेमाम्बुपात्रकम्॥38॥ द्विजेभ्यो दक्षिणा => द्विजेभ्यः+ दक्षिणा भोजयेत्तथा। => भोजयेत्+तथा। आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्ता ये => आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्ताः+ ये केचित्सलिलार्थिनः॥39॥ => केचित्+सलिलार्थिनः॥39॥ तृप्तिमुपगच्छन्तु => तृप्तिम्+उपगच्छन्तु तोयमुत्सर्जयेदेवं पञ्चगव्यं => तोयम्+उत्सर्जयेत्+एवम्+ पञ्चगव्यम्+ पञ्चगव्यं विनिक्षिपेत्॥40॥ => पञ्चगव्यम्+ विनिक्षिपेत्॥40॥ ष्ठेति => ष्ठा+इति शान्तितोयं द्विजैः => शान्तितोयम्+ द्विजैः तीर्थतोयं क्षिपेत् => तीर्थतोयम्+ क्षिपेत् पुण्यं गोकुलञ्चार्प्पयेद् => पुण्यम्+ गोकुलम्+च+अर्प्पयेत्+ गोकुलञ्चार्प्पयेद् द्विजान्॥41॥ => गोकुलम्+च+अर्प्पयेत्+ द्विजान्॥41॥ अनिवारितमन्नाद्यं सर्व्वजन्यञ्च => अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ सर्व्वजन्यम्+च सर्व्वजन्यञ्च => सर्व्वजन्यम्+च अश्वमेधसहस्राणां सहस्रं => अश्वमेधसहस्राणाम्+ सहस्रम्+ सहस्रं यः => सहस्रम्+ यः एकाहं स्थापयेत्तोयं => एकाहम्+ स्थापयेत्+तोयम्+ स्थापयेत्तोयं तत्पुण्यमयुतायुतम्। => स्थापयेत्+तोयम्+ तत्पुण्यम्+अयुतायुतम्। तत्पुण्यमयुतायुतम्। => तत्पुण्यम्+अयुतायुतम्। नरकं न => नरकम्+ न स गच्छति॥43॥ => सः+ गच्छति॥43॥ यस्मात्तस्मात् => यस्मात्+तस्मात् कर्त्तुर्न्न => कर्त्तुः+न तोयदानात्सर्वदानफलं प्राप्य => तोयदानात्+सर्वदानफलम्+ प्राप्य दिवं व्रजेत्॥44॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥44॥ कूपवापीतडागादिकथनं नाम => कूपवापीतडागादिकथनम्+ नाम चतुःषष्टितमोऽध्यायः॥64॥ => चतुःषष्टितमः+अध्यायः॥64॥ पञ्चषष्टितमोऽध्यायः => पञ्चषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच सभादिस्थापनं वक्ष्ये => सभादिस्थापनम्+ वक्ष्ये तथैतेषां प्रवर्तनम्। => तथा+एतेषाम्+ प्रवर्तनम्। परीक्षितायाञ्च => परीक्षितायाम्+च वास्तुयागं समाचरेत्॥1॥ => वास्तुयागम्+ समाचरेत्॥1॥ सभां कृत्वा => सभाम्+ कृत्वा कुलमुद्धत्य => कुलम्+उद्धत्य सप्तभौमं हरेर्गृहम्॥3॥ => सप्तभौमम्+ हरेः+गृहम्॥3॥ हरेर्गृहम्॥3॥ => हरेः+गृहम्॥3॥ राज्ञां तथान्येषां => राज्ञाम्+ तथा+अन्येषाम्+ तथान्येषां पूर्वाद्याश्वध्वजादयः। => तथा+अन्येषाम्+ पूर्वाद्याश्वध्वजादयः। चतुःशालं तु => चतुःशालम्+ तु त्रिशालं वा => त्रिशालम्+ वा द्विशालं वा => द्विशालम्+ वा एकशालमथापि => एकशालम्+अथ+अपि व्ययाधिकं न => व्ययाधिकम्+ न व्ययदोषकरं हि => व्ययदोषकरम्+ हि समं द्वयम्। => समम्+ द्वयम्। करराशिं समस्तन्तु => करराशिम्+ समस्तम्+तु समस्तन्तु => समस्तम्+तु कुर्य्याद्वसुगुणं गुरुः॥6॥ => कुर्य्यात्+वसुगुणम्+ गुरुः॥6॥ यच्छेषं स => यत्+शेषम्+ सः+ स व्ययो => सः+ व्ययः+ व्ययो गतः॥7॥ => व्ययः+ गतः॥7॥ करराशिं तु => करराशिम्+ तु ध्वजो धूम्रस्तथा => ध्वजः+ धूम्रः+तथा धूम्रस्तथा => धूम्रः+तथा वृषस्तु => वृषः+तु खरो गजः। => खरः+ गजः। ध्वाङ्क्षस्तु => ध्वाङ्क्षः+तु पूर्व्वादावुद्भवन्ति => पूर्व्वादौ+उद्भवन्ति त्रिशालकत्रयं शस्तं => त्रिशालकत्रयम्+ शस्तम्+ शस्तं उदक्पूर्व्वविवर्जितम्। => शस्तम्+ उदक्पूर्व्वविवर्जितम्। याम्यां परगृहोपेतं => याम्याम्+ परगृहोपेतम्+ परगृहोपेतं द्विशालं => परगृहोपेतम्+ द्विशालम्+ द्विशालं लभ्यते => द्विशालम्+ लभ्यते शालैकशालं तु => शालैकशालम्+ तु प्रत्यक्शालमथापि => प्रत्यक्शालम्+अथ+अपि एकशालद्वयं शस्तं => एकशालद्वयम्+ शस्तम्+ शस्तं शेषास्त्वन्ये => शस्तम्+ शेषाः+तु+अन्ये शेषास्त्वन्ये => शेषाः+तु+अन्ये चतुःशालं सदा => चतुःशालम्+ सदा शस्तं सर्व्वदोषविवर्जितम्। => शस्तम्+ सर्व्वदोषविवर्जितम्। भवनं सप्तभौमकम्॥12॥ => भवनम्+ सप्तभौमकम्॥12॥ द्वारवेद्यादिरहितं पूरणेन => द्वारवेद्यादिरहितम्+ पूरणेन देवगृहं देवतायाः => देवगृहम्+ देवतायाः मनुजानाञ्च => मनुजानाम्+च सर्वौषधीस्नानं कृत्वा => सर्वौषधीस्नानम्+ कृत्वा शुचिरतन्द्रितः॥14॥ => शुचिः+अतन्द्रितः॥14॥ मधुरैस्तु => मधुरैः+तु सतोरणं स्वस्ति => सतोरणम्+ स्वस्ति गृहं प्रविशेच्च => गृहम्+ प्रविशेत्+च प्रविशेच्च => प्रविशेत्+च पुष्टिकरं मन्त्रं => पुष्टिकरम्+ मन्त्रम्+ मन्त्रं पठेच्चेमं => मन्त्रम्+ पठेत्+च+इमम्+ पठेच्चेमं समाहितः॥16॥ => पठेत्+च+इमम्+ समाहितः॥16॥ ओं नन्दे => ओम्+ नन्दे प्रजानां विजयावहे॥17॥ => प्रजानाम्+ विजयावहे॥17॥ पूर्णेऽङ्गिरसदायादे => पूर्णे+अङ्गिरसदायादे पूर्णकामं कुरुष्व => पूर्णकामम्+ कुरुष्व भद्रां मतिं => भद्राम्+ मतिम्+ मतिं मम॥18॥ => मतिम्+ मम॥18॥ रम्यतामिह॥19॥ => रम्यताम्+इह॥19॥ परमाचार्य्यैर्गन्धमाल्यैरलङ्कृते। => परमाचार्य्यैः+गन्धमाल्यैः+अलङ्कृते। मुनेरङ्गिरसः => मुनेः+अङ्गिरसः त्वं प्रयच्छेष्टं => त्वम्+ प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रयच्छेष्टं प्रतिष्ठां => प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रतिष्ठाम्+ प्रतिष्ठां कारयाम्यहम्॥22॥ => प्रतिष्ठाम्+ कारयामि+अहम्॥22॥ कारयाम्यहम्॥22॥ => कारयामि+अहम्॥22॥ सभागृहस्थापनं नाम => सभागृहस्थापनम्+ नाम पञ्चषष्टितमोऽध्यायः॥65॥ => पञ्चषष्टितमः+अध्यायः॥65॥ षट्षष्टितमोऽध्यायः => षट्षष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच समुदायप्रतिष्ठाञ्च => समुदायप्रतिष्ठाम्+च आदित्या वसवो => आदित्याः+ वसवः+ वसवो रुद्राः => वसवः+ रुद्राः साध्या विश्वेऽश्विनौ => साध्याः+ विश्वे+अश्विनौ विश्वेऽश्विनौ => विश्वे+अश्विनौ ऋषयश्च => ऋषयः+च तेषां विशेषकम्। => तेषाम्+ विशेषकम्। यन्नाम => यत्+नाम तस्याद्यं गृह्य => तस्य+आद्यम्+ गृह्य चाक्षरम्॥2॥ => च+अक्षरम्॥2॥ मात्राभिर्भेदयित्वा => मात्राभिः+भेदयित्वा दीर्घाण्यङ्गानि => दीर्घाणि+अङ्गानि प्रथमं कल्पयेद्बीजं => प्रथमम्+ कल्पयेत्+बीजम्+ कल्पयेद्बीजं सबिन्दुं => कल्पयेत्+बीजम्+ सबिन्दुम्+ सबिन्दुं प्रणवं => सबिन्दुम्+ प्रणवम्+ प्रणवं नतिम्॥3॥ => प्रणवम्+ नतिम्॥3॥ सर्वेषां मूलमन्त्रेण => सर्वेषाम्+ मूलमन्त्रेण पूजनं स्थापनं => पूजनम्+ स्थापनम्+ स्थापनं तथा। => स्थापनम्+ तथा। नियमव्रतकृच्छ्राणां मठसङ्क्रमवेश्मनाम्॥4॥ => नियमव्रतकृच्छ्राणाम्+ मठसङ्क्रमवेश्मनाम्॥4॥ मासोपवासं द्वादश्यां => मासोपवासम्+ द्वादश्याम्+ द्वादश्यां इत्यादिस्थापनं => द्वादश्याम्+ इत्यादिस्थापनम्+ इत्यादिस्थापनं वदे। => इत्यादिस्थापनम्+ वदे। शिलां पूर्णघटं => शिलाम्+ पूर्णघटम्+ पूर्णघटं कांस्यं => पूर्णघटम्+ कांस्यम्+ कांस्यं सम्भारं => कांस्यम्+ सम्भारम्+ सम्भारं स्थापयेत्ततः॥5॥ => सम्भारम्+ स्थापयेत्+ततः॥5॥ स्थापयेत्ततः॥5॥ => स्थापयेत्+ततः॥5॥ ब्रह्मकूर्चं समाहृत्य => ब्रह्मकूर्चम्+ समाहृत्य श्रपेद् यवमयं => श्रपेत्+ यवमयम्+ यवमयं चरुम्। => यवमयम्+ चरुम्। कपिलायास्तु => कपिलायाः+तु तद्विष्णोरिति => तद्विष्णोः+इति प्रणवेनाभिघार्य्यैव => प्रणवेन+अभिघार्य्यैव सङ्घट्टयेत्ततः। => सङ्घट्टयेत्+ततः। साधयित्वाऽवतार्य्याथ => साधयित्वा+अवतार्य्य+अथ विष्णुमभ्यर्च्य => विष्णुम्+अभ्यर्च्य चैव => च+एव तद्विप्रासेति => तद्विप्रास+इति विश्वतश्चक्षुर्व्वेदाद्यैर्भूरग्नये => विश्वतश्चक्षुः+वेदाद्यैः+भूः+अग्नये तथैव => तथा+एव सोमञ्च => सोमम्+च राजानं इन्द्राद्यैर्होममाचरेत्। => राजानम्+ इन्द्राद्यैः+होमम्+आचरेत्। इन्द्राद्यैर्होममाचरेत्। => इन्द्राद्यैः+होमम्+आचरेत्। एवं हुत्वा => एवम्+ हुत्वा चरोर्भागान् => चरोः+भागान् दद्याद्दिग्बलिमादरात्॥10॥ => दद्यात्+दिग्बलिम्+आदरात्॥10॥ समिधोऽष्टशतं हुत्वा => समिधः+अष्टशतम्+ हुत्वा पालाशांश्चाज्यहोमकम्। => पालाशान्+च+आज्यहोमकम्। ब्रह्मविष्ण्वीशदेवानामनुयायिनाम्। => ब्रह्मविष्ण्वीशदेवानाम्+अनुयायिनाम्। ग्रहाणामाहुतीर्हुत्वा => ग्रहाणाम्+आहुतीः+हुत्वा लोकेशानामथो => लोकेशानाम्+अथो पर्वतानां नदीनाञ्च => पर्वतानाम्+ नदीनाम्+च नदीनाञ्च => नदीनाम्+च समुद्राणां तथाऽऽहुतीः। => समुद्राणाम्+ तथा+आहुतीः। तथाऽऽहुतीः। => तथा+आहुतीः। व्याहृतीर्द्दद्यात् => व्याहृतीः+दद्यात् पञ्चगव्यं चरुं => पञ्चगव्यम्+ चरुम्+ चरुं प्राश्य => चरुम्+ प्राश्य दत्त्वाचार्य्याय => दत्त्वा+आचार्य्याय तिलपात्रं हेमयुक्तं => तिलपात्रम्+ हेमयुक्तम्+ हेमयुक्तं सवस्त्रं => हेमयुक्तम्+ सवस्त्रम्+ सवस्त्रं गामलङ्कृताम्। => सवस्त्रम्+ गाम्+अलङ्कृताम्। गामलङ्कृताम्। => गाम्+अलङ्कृताम्। प्रीयतां भगवान् => प्रीयताम्+ भगवान् विष्णुरित्युत्सृजेद् व्रतं => विष्णुः+इति+उत्सृजेत्+ व्रतम्+ व्रतं बुधः॥15॥ => व्रतम्+ बुधः॥15॥ मासोपवासादेरन्यां प्रतिष्ठां => मासोपवासादेः+अन्याम्+ प्रतिष्ठाम्+ प्रतिष्ठां वच्मि => प्रतिष्ठाम्+ वच्मि यज्ञेनातोष्य => यज्ञेन+आतोष्य देवेशं श्रपयेद्वैष्णवं => देवेशम्+ श्रपयेत्+वैष्णवम्+ श्रपयेद्वैष्णवं चरुम्॥16॥ => श्रपयेत्+वैष्णवम्+ चरुम्॥16॥ श्यामाकैरथवा => श्यामाकैः+अथवा आज्येनाघार्य => आज्येन+आघार्य चोत्तार्य्य => च+उत्तार्य्य होमयेन्मूर्त्तिमन्त्रकैः॥17॥ => होमयेत्+मूर्त्तिमन्त्रकैः॥17॥ विष्ण्वादीनां मासपानां => विष्ण्वादीनाम्+ मासपानाम्+ मासपानां तदन्ते => मासपानाम्+ तदन्ते ओं विष्णवे => ओम्+ विष्णवे ओं विष्णवे => ओम्+ विष्णवे ओं विष्णवे => ओम्+ विष्णवे ओं नरसिंहाय => ओम्+ नरसिंहाय ओं पुरुषोत्तमाय => ओम्+ पुरुषोत्तमाय द्वादशाश्वत्थसमिधो होमयेद्घृतसम्प्लुताः॥18॥ => द्वादशाश्वत्थसमिधः+ होमयेत्+घृतसम्प्लुताः॥18॥ होमयेद्घृतसम्प्लुताः॥18॥ => होमयेत्+घृतसम्प्लुताः॥18॥ ततो द्वादश => ततः+ द्वादश चाहुतीः। => च+आहुतीः। विष्णुरिरावती => विष्णुः+इरावती चरोर्द्वादश => चरोः+द्वादश चाज्याहुतीस्तद्वत्तद्विप्रासेति => च+आज्याहुतीः+तद्वत्+तद्विप्रास+इति शेषहोमं ततः => शेषहोमम्+ ततः युञ्जतेत्यनुवाकन्तु => युञ्जते+इति+अनुवाकम्+तु ततो मासाधिपानान्तु => ततः+ मासाधिपानाम्+तु मासाधिपानान्तु => मासाधिपानाम्+तु त्रयोदशो गुरुस्तत्र => त्रयोदशः+ गुरुः+तत्र गुरुस्तत्र => गुरुः+तत्र तेभ्यो दद्यात् => तेभ्यः+ दद्यात् प्रीतिं समायान्तु => प्रीतिम्+ समायान्तु गोपथमुत्सृज्य => गोपथम्+उत्सृज्य यूपं तत्र => यूपम्+ तत्र दशहस्तं प्रपाऽऽराममठसङ्क्रमणादिषु। => दशहस्तम्+ प्रपाऽऽराममठसङ्क्रमणादिषु। होममेवन्तु => होमम्+एवम्+तु सर्वं यथाविधि॥25॥ => सर्वम्+ यथाविधि॥25॥ प्रविशेच्च => प्रविशेत्+च गृहं गृही। => गृहम्+ गृही। अनिवारितमन्नाद्यं सर्वेष्वेतेषु => अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ सर्वेषु+एतेषु सर्वेष्वेतेषु => सर्वेषु+एतेषु द्विजेभ्यो दक्षिणा => द्विजेभ्यः+ दक्षिणा आरामं कारयेद्यस्तु => आरामम्+ कारयेत्+यः+तु कारयेद्यस्तु => कारयेत्+यः+तु स चिरं => सः+ चिरम्+ चिरं वसेत्॥27॥ => चिरम्+ वसेत्॥27॥ वसेत्ततः। => वसेत्+ततः। प्रपादानाद्वारुणेन => प्रपादानात्+वारुणेन वसेद्दिवि॥28॥ => वसेत्+दिवि॥28॥ मार्गकृद्गवाम्। => मार्गकृत्+गवाम्। नियमव्रतकृद्विष्णुः => नियमव्रतकृत्+विष्णुः कृच्छ्रकृत्सर्वपापहा॥29॥ => कृच्छ्रकृत्+सर्वपापहा॥29॥ गृहं दत्त्वा => गृहम्+ दत्त्वा वसेत्स्वर्गे => वसेत्+स्वर्गे यावदाभूतसम्प्लवम्। => यावत्+आभूतसम्प्लवम्। समुदायप्रतिष्ठेष्टा => समुदायप्रतिष्ठा+इष्टा शिवादीनां गृहात्मनाम्॥30॥ => शिवादीनाम्+ गृहात्मनाम्॥30॥ समुदायप्रतिष्ठाकथनं नाम => समुदायप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम षट्षष्टितमोऽध्यायः॥66॥ => षट्षष्टितमः+अध्यायः॥66॥ सप्तषष्टितमोऽध्यायः => सप्तषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच जीर्णोद्धारविधिं वक्ष्ये => जीर्णोद्धारविधिम्+ वक्ष्ये भूषितां स्नपयेद् => भूषिताम्+ स्नपयेत्+ स्नपयेद् गुरुः। => स्नपयेत्+ गुरुः। अचलां विन्यसेद् => अचलाम्+ विन्यसेत्+ विन्यसेद् गेहे => विन्यसेत्+ गेहे अतिजीर्णां परित्यजेत्॥1॥ => अतिजीर्णाम्+ परित्यजेत्॥1॥ व्यङ्गां भग्नां => व्यङ्गाम्+ भग्नाम्+ भग्नां च => भग्नाम्+ च शैलाढ्यां न्यसेदन्यां => शैलाढ्याम्+ न्यसेत्+अन्याम्+ न्यसेदन्यां च => न्यसेत्+अन्याम्+ च सहस्रं नारसिंहेन => सहस्रम्+ नारसिंहेन तामुद्धरेद् गुरुः। => ताम्+उद्धरेत्+ गुरुः। दारवीं दारयेद्वह्नौ => दारवीम्+ दारयेत्+वह्नौ दारयेद्वह्नौ => दारयेत्+वह्नौ शैलजां प्रक्षिपेज्जले॥3॥ => शैलजाम्+ प्रक्षिपेत्+जले॥3॥ प्रक्षिपेज्जले॥3॥ => प्रक्षिपेत्+जले॥3॥ धातुजां रत्नजां => धातुजाम्+ रत्नजाम्+ रत्नजां वापि => रत्नजाम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि जलेऽम्बुधौ। => जले+अम्बुधौ। यानमारोप्य => यानम्+आरोप्य जीर्णाङ्गं छाद्य => जीर्णाङ्गम्+ छाद्य प्रक्षिपेत्तोये => प्रक्षिपेत्+तोये दक्षिणां ददेत्। => दक्षिणाम्+ ददेत्। तन्मानां स्थापयेद्दिने। => तन्मानाम्+ स्थापयेत्+दिने। स्थापयेद्दिने। => स्थापयेत्+दिने। कूपवापीतडागादेर्जीर्णोद्धारे => कूपवापीतडागादेः+जीर्णोद्धारे जीर्णोद्धारकथनं नाम => जीर्णोद्धारकथनम्+ नाम सप्तषष्टितमोऽध्यायः॥67॥ => सप्तषष्टितमः+अध्यायः॥67॥ अष्टषष्टितमोऽध्यायः => अष्टषष्टितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच विधिं चोत्सवस्य => विधिम्+ च+उत्सवस्य चोत्सवस्य => च+उत्सवस्य तस्मिन्नब्दे => तस्मिन्+अब्दे चैकरात्रं त्रिरात्रञ्चाष्टरात्रकम्॥1॥ => च+एकरात्रम्+ त्रिरात्रम्+च+अष्टरात्रकम्॥1॥ त्रिरात्रञ्चाष्टरात्रकम्॥1॥ => त्रिरात्रम्+च+अष्टरात्रकम्॥1॥ स्थापनं निष्फलं => स्थापनम्+ निष्फलम्+ निष्फलं भवेत्। => निष्फलम्+ भवेत्। चापि => च+अपि कारकस्यानुकूले => कारकस्य+अनुकूले यात्रान्देवस्य => यात्राम्+देवस्य मङ्गलाङ्कुररोपैस्तु => मङ्गलाङ्कुररोपैः+तु शरावघटिकापालीस्त्वङ्कुरारोहणे => शरावघटिकापालीः+तु+अङ्कुरारोहणे यवाञ्छालींस्तिलान् => यवान्+शालीन्+तिलान् बलिं दद्यात् => बलिम्+ दद्यात् पुरं निशि॥5॥ => पुरम्+ निशि॥5॥ कुमुदादेश्च => कुमुदादेः+च सर्वभूतेभ्य एव => सर्वभूतेभ्यः+ एव पदेऽश्वमेधस्य => पदे+अश्वमेधस्य फलं तेषां => फलम्+ तेषाम्+ तेषां न => तेषाम्+ न देवतागारं देवं => देवतागारम्+ देवम्+ देवं विज्ञापयेद् => देवम्+ विज्ञापयेत्+ विज्ञापयेद् गुरुः॥7॥ => विज्ञापयेत्+ गुरुः॥7॥ तस्यारम्भमनुज्ञातुमर्हसे => तस्य+आरम्भम्+अनुज्ञातुम्+अर्हसे देवमेवन्तु => देवम्+एवम्+तु प्ररोहघटिकाभ्यान्तु => प्ररोहघटिकाभ्याम्+तु वेदिकां भूषितां => वेदिकाम्+ भूषिताम्+ भूषितां व्रजेत्॥9॥ => भूषिताम्+ व्रजेत्॥9॥ चतुःस्तम्भान्तु => चतुःस्तम्भाम्+तु प्रतिमां न्यसेत्। => प्रतिमाम्+ न्यसेत्। काम्यार्थं लेख्यचित्रेषु => काम्यार्थम्+ लेख्यचित्रेषु तत्राधिवासयेत्॥10॥ => तत्र+अधिवासयेत्॥10॥ घृताभ्यङ्गन्तु => घृताभ्यङ्गम्+तु घृतधाराभिषेकं वा => घृतधाराभिषेकम्+ वा सकलां शर्वरीं => सकलाम्+ शर्वरीम्+ शर्वरीं बुधः॥11॥ => शर्वरीम्+ बुधः॥11॥ दर्पणं दर्श्य => दर्पणम्+ दर्श्य नीराजं गीतवाद्यैश्च => नीराजम्+ गीतवाद्यैः+च गीतवाद्यैश्च => गीतवाद्यैः+च व्यजनं पूजनं => व्यजनम्+ पूजनम्+ पूजनं दीपं => पूजनम्+ दीपम्+ दीपं गन्धपुष्पादिभिर्यजेत्॥12॥ => दीपम्+ गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥12॥ गन्धपुष्पादिभिर्यजेत्॥12॥ => गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥12॥ प्रतिमायाश्च => प्रतिमायाः+च भक्तानां सर्वतीर्थफलं => भक्तानाम्+ सर्वतीर्थफलम्+ सर्वतीर्थफलं धृते॥13॥ => सर्वतीर्थफलम्+ धृते॥13॥ यात्राबिम्बं रथे => यात्राबिम्बम्+ रथे नयेद् गुरुर्न्नदीं => नयेत्+ गुरुः+नदीम्+ गुरुर्न्नदीं नादैश्छत्राद्यै => गुरुः+नदीम्+ नादैः+छत्राद्यैः+ नादैश्छत्राद्यै राष्ट्रपालिकाः॥14॥ => नादैः+छत्राद्यैः+ राष्ट्रपालिकाः॥14॥ योजनादर्व्वाक् => योजनात्+अर्व्वाक् वेदीन्तु => वेदीम्+तु वाहनादवतार्य्यैनां तस्यां => वाहनात्+अवतार्य्य+एनाम्+ तस्याम्+ तस्यां वेद्यान्निवेशयेत्॥15॥ => तस्याम्+ वेद्याम्+निवेशयेत्॥15॥ वेद्यान्निवेशयेत्॥15॥ => वेद्याम्+निवेशयेत्॥15॥ चरुं वै => चरुम्+ वै पायसं होमयेत्ततः। => पायसम्+ होमयेत्+ततः। होमयेत्ततः। => होमयेत्+ततः। वैदिकैर्मन्त्रैस्तीर्थान्यावाहयेत्ततः॥16॥ => वैदिकैः+मन्त्रैः+तीर्थानि+आवाहयेत्+ततः॥16॥ पूजयेदर्घ्यमुख्यकैः। => पूजयेत्+अर्घ्यमुख्यकैः। पुनर्देवं समादाय => पुनः+देवम्+ समादाय कृत्वाऽघमर्षणम्॥17॥ => कृत्वा+अघमर्षणम्॥17॥ स्नायान्महाजनैर्व्विप्रैर्वेद्यामुत्तार्य्य => स्नायात्+महाजनैः+विप्रैः+वेद्याम्+उत्तार्य्य तं न्यसेत्। => तम्+ न्यसेत्। प्रासादं तु => प्रासादम्+ तु नयेत्ततः। => नयेत्+ततः। पावकस्थन्तु => पावकस्थम्+तु स्याद्भुक्तिमुक्तिकृत्॥18॥ => स्यात्+भुक्तिमुक्तिकृत्॥18॥ देवयात्रोत्सवकथनं नाम => देवयात्रोत्सवकथनम्+ नाम अष्टषष्टितमोऽध्यायः॥68॥ => अष्टषष्टितमः+अध्यायः॥68॥ ऊनसप्ततितमोऽध्यायः => ऊनसप्ततितमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच प्रासादस्याग्रतः => प्रासादस्य+अग्रतः कुम्भान्मण्डपे => कुम्भान्+मण्डपे कुर्य्याद् ध्यानार्च्चनं => कुर्य्यात्+ ध्यानार्च्चनम्+ ध्यानार्च्चनं होमं => ध्यानार्च्चनम्+ होमम्+ होमं हरेरादौ => होमम्+ हरेः+आदौ हरेरादौ => हरेः+आदौ सहस्रं वा => सहस्रम्+ वा शतं वापि => शतम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि स्नानद्रव्याण्यथाहृत्य => स्नानद्रव्याणि+अथ+आहृत्य कलशांश्चापि => कलशान्+च+अपि धारयेन्मण्डले => धारयेत्+मण्डले चतुरस्रं पुरं => चतुरस्रम्+ पुरम्+ पुरं कृत्वा => पुरम्+ कृत्वा रुद्रैस्तं प्रविभाजयेत्। => रुद्रैः+तम्+ प्रविभाजयेत्। चरुं स्थाप्य => चरुम्+ स्थाप्य पङ्क्तिं प्रमार्जयेत्॥4॥ => पङ्क्तिम्+ प्रमार्जयेत्॥4॥ शालिचूर्णादिनापूर्य्य => शालिचूर्णादिना+आपूर्य्य कुम्भमुद्रां ततो => कुम्भमुद्राम्+ ततः+ ततो बद्ध्वा => ततः+ बद्ध्वा घटं तत्रानयेद् => घटम्+ तत्र+आनयेत्+ तत्रानयेद् बुधः॥5॥ => तत्र+आनयेत्+ बुधः॥5॥ दर्भांस्तांस्तु => दर्भान्+तान्+तु पूर्णं सर्वरत्नयुतं => पूर्णम्+ सर्वरत्नयुतम्+ सर्वरत्नयुतं मध्ये => सर्वरत्नयुतम्+ मध्ये न्यसेद् घटम्॥6॥ => न्यसेत्+ घटम्॥6॥ यवव्रीहितिलांश्चैव => यवव्रीहितिलान्+च+एव कुलत्थमुद्गसिद्धार्थांस्तच्छुक्तानष्टदिक्षु => कुलत्थमुद्गसिद्धार्थान्+तच्छुक्तान्+अष्टदिक्षु घृतपूर्णं घटं => घृतपूर्णम्+ घटम्+ घटं न्यसेत्। => घटम्+ न्यसेत्। जम्बूशमीकपित्थानां त्वक्कषायैर्घटाष्टकम्। => जम्बूशमीकपित्थानाम्+ त्वक्कषायैः+घटाष्टकम्। त्वक्कषायैर्घटाष्टकम्। => त्वक्कषायैः+घटाष्टकम्। मधुपूर्णं घटं => मधुपूर्णम्+ घटम्+ घटं न्यसेत्॥9॥ => घटम्+ न्यसेत्॥9॥ तीर्थक्षेत्रखलेष्वष्टौ => तीर्थक्षेत्रखलेषु+अष्टौ स्युर्घटाष्टके॥10॥ => स्युः+घटाष्टके॥10॥ तिलतैलघटं न्यसेत्। => तिलतैलघटम्+ न्यसेत्। नारङ्गमथ => नारङ्गम्+अथ जम्बीरं खर्जूरं => जम्बीरम्+ खर्जूरम्+ खर्जूरं मृद्विकां => खर्जूरम्+ मृद्विकाम्+ मृद्विकां क्रमात्॥11॥ => मृद्विकाम्+ क्रमात्॥11॥ नारिकेलं न्यसेत् => नारिकेलम्+ न्यसेत् पूगं दाडिमं => पूगम्+ दाडिमम्+ दाडिमं पनसं => दाडिमम्+ पनसम्+ पनसं फलम्। => पनसम्+ फलम्। क्षीरपूर्णं घटं => क्षीरपूर्णम्+ घटम्+ घटं न्यसेत्॥12॥ => घटम्+ न्यसेत्॥12॥ कुङ्कुमं नागपुष्पञ्च => कुङ्कुमम्+ नागपुष्पम्+च नागपुष्पञ्च => नागपुष्पम्+च चम्पकं मालतीं => चम्पकम्+ मालतीम्+ मालतीं क्रमात्। => मालतीम्+ क्रमात्। मल्लिकामथ => मल्लिकाम्+अथ पुन्नागं करवीरं => पुन्नागम्+ करवीरम्+ करवीरं महोत्पलम्॥13॥ => करवीरम्+ महोत्पलम्॥13॥ चाप्ये => च+आप्ये नादेयमथ => नादेयम्+अथ सामुद्रं सारसं => सामुद्रम्+ सारसम्+ सारसं कौपमेव => सारसम्+ कौपम्+एव कौपमेव => कौपम्+एव वर्षजं हिमतोयञ्च => वर्षजम्+ हिमतोयम्+च हिमतोयञ्च => हिमतोयम्+च नैर्झरङ्गाङ्गमेव => नैर्झरम्+गाङ्गम्+एव उदकान्यथ => उदकानि+अथ सहदेवीं कुमारीं => सहदेवीम्+ कुमारीम्+ कुमारीं च => कुमारीम्+ च सिंहीं व्याघ्रीं => सिंहीम्+ व्याघ्रीम्+ व्याघ्रीं तथाऽमृताम्। => व्याघ्रीम्+ तथा+अमृताम्। तथाऽमृताम्। => तथा+अमृताम्। विष्णुपर्णीं शतशिवां => विष्णुपर्णीम्+ शतशिवाम्+ शतशिवां वचां => शतशिवाम्+ वचाम्+ वचां दिव्यौषधीर्न्यसेत्॥16॥ => वचाम्+ दिव्यौषधीः+न्यसेत्॥16॥ दिव्यौषधीर्न्यसेत्॥16॥ => दिव्यौषधीः+न्यसेत्॥16॥ दधिघटं न्यसेत्। => दधिघटम्+ न्यसेत्। पत्रमेलां त्वचं => पत्रमेलाम्+ त्वचम्+ त्वचं कुष्ठं => त्वचम्+ कुष्ठम्+ कुष्ठं बालकं => कुष्ठम्+ बालकम्+ बालकं चन्दनद्वयम्॥17॥ => बालकम्+ चन्दनद्वयम्॥17॥ लतां कस्तूरिकां => लताम्+ कस्तूरिकाम्+ कस्तूरिकां चैव => कस्तूरिकाम्+ च+एव चैव => च+एव कृष्णागुरुमनुक्रमात्। => कृष्णागुरुम्+अनुक्रमात्। शान्तितोयमथैकतः॥18॥ => शान्तितोयम्+अथ+एकतः॥18॥ चन्द्रतारं क्रमाच्छुक्लं => चन्द्रतारम्+ क्रमात्+शुक्लम्+ क्रमाच्छुक्लं गिरिसारं => क्रमात्+शुक्लम्+ गिरिसारम्+ गिरिसारं त्रपु => गिरिसारम्+ त्रपु घनसारं तथा => घनसारम्+ तथा शीर्षं पूर्वादौ => शीर्षम्+ पूर्वादौ रत्नमेव => रत्नम्+एव घृतेनाभ्यज्य => घृतेन+अभ्यज्य चोद्वर्त्य => च+उद्वर्त्य स्नपयेन्मूलमन्त्रतः। => स्नपयेत्+मूलमन्त्रतः। पूजयेद्वह्नौ => पूजयेत्+वह्नौ पूर्णाहुतिं चरेत्॥20॥ => पूर्णाहुतिम्+ चरेत्॥20॥ बलिञ्च => बलिम्+च सर्वभूतेभ्यो भोजयेद्दत्तदक्षिणः। => सर्वभूतेभ्यः+ भोजयेत्+दत्तदक्षिणः। भोजयेद्दत्तदक्षिणः। => भोजयेत्+दत्तदक्षिणः। देवैश्च => देवैः+च मुनिभिर्भूपैर्द्देवं संस्नाप्य => मुनिभिः+भूपैः+देवम्+ संस्नाप्य चेश्वराः॥21॥ => च+ईश्वराः॥21॥ स्नापयित्वेत्थं स्नपनोत्सवकं => स्नापयित्वा+इत्थम्+ स्नपनोत्सवकम्+ स्नपनोत्सवकं चरेत्। => स्नपनोत्सवकम्+ चरेत्। घटानां सर्वभाग् => घटानाम्+ सर्वभाक्+ सर्वभाग् भवेत्॥22॥ => सर्वभाक्+ भवेत्॥22॥ पूर्णसंस्नापनं कृतम्। => पूर्णसंस्नापनम्+ कृतम्। चोत्सवं स्नानपूर्वकम्॥23॥ => च+उत्सवम्+ स्नानपूर्वकम्॥23॥ यज्ञावभृथस्नानं नाम => यज्ञावभृथस्नानम्+ नाम ऊनसप्ततितमोऽध्यायः॥69॥ => ऊनसप्ततितमः+अध्यायः॥69॥ सप्ततितमोऽध्यायः => सप्ततितमः+अध्यायः भगवानुवाच => भगवान्+उवाच प्रतिष्ठां पादपानाञ्च => प्रतिष्ठाम्+ पादपानाम्+च पादपानाञ्च => पादपानाम्+च वक्ष्येऽहं भुक्तिमुक्तिदाम्। => वक्ष्ये+अहम्+ भुक्तिमुक्तिदाम्। सर्वौषध्युदकैर्ल्लिप्तान् => सर्वौषध्युदकैः+लिप्तान् वृक्षान्माल्यैरलङ्कृत्य => वृक्षान्+माल्यैः+अलङ्कृत्य वासोभिरभिवेष्टयेत्। => वासोभिः+अभिवेष्टयेत्। कार्य्यं सर्वेषां => कार्य्यम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां कर्णवेधनम्॥2॥ => सर्वेषाम्+ कर्णवेधनम्॥2॥ हेमशलाकयाऽञ्जनञ्च => हेमशलाकया+अञ्जनम्+च वेद्यान्तु => वेद्याम्+तु अधिवासयेच्च => अधिवासयेत्+च प्रत्येकं घटान् => प्रत्येकम्+ घटान् इन्द्रादेरधिवासोऽथ => इन्द्रादेः+अधिवासः+अथ कार्यो वनस्पतेः। => कार्यः+ वनस्पतेः। वृक्षमध्यादुत्सृजेद् गां => वृक्षमध्यात्+उत्सृजेत्+ गाम्+ गां ततोऽभिषेकमन्त्रतः॥4॥ => गाम्+ ततः+अभिषेकमन्त्रतः॥4॥ ततोऽभिषेकमन्त्रतः॥4॥ => ततः+अभिषेकमन्त्रतः॥4॥ ऋग्यजुःसाममन्त्रैश्च => ऋग्यजुःसाममन्त्रैः+च वारुणैर्मङ्गलै रवैः। => वारुणैः+मङ्गलैः+ रवैः। वृक्षवेदिककुम्भैश्च => वृक्षवेदिककुम्भैः+च स्नपनं द्विजपुङ्गवाः॥5॥ => स्नपनम्+ द्विजपुङ्गवाः॥5॥ तरूणां यजमानस्य => तरूणाम्+ यजमानस्य कुर्य्युश्च => कुर्य्युः+च भूषितो दक्षिणां => भूषितः+ दक्षिणाम्+ दक्षिणां दद्याद् => दक्षिणाम्+ दद्यात्+ दद्याद् गोभूभूषणवस्त्रकम्॥6॥ => दद्यात्+ गोभूभूषणवस्त्रकम्॥6॥ भोजनं दद्याद्यावद्दिनचतुष्टयम्। => भोजनम्+ दद्यात्+यावत्+दिनचतुष्टयम्। दद्याद्यावद्दिनचतुष्टयम्। => दद्यात्+यावत्+दिनचतुष्टयम्। होमस्तिलाद्यैः => होमः+तिलाद्यैः कार्यस्तु => कार्यः+तु पलाशसमिधैस्तथा॥7॥ => पलाशसमिधैः+तथा॥7॥ द्विगुणं दद्यात् => द्विगुणम्+ दद्यात् पूर्ववन्मण्डपादिकम्। => पूर्ववत्+मण्डपादिकम्। सिद्धिर्वृक्षारामप्रतिष्ठया॥8॥ => सिद्धिः+वृक्षारामप्रतिष्ठया॥8॥ स्कन्दायेशो यथा => स्कन्दाय+ईशः+ यथा प्रतिष्ठाद्यं तथा => प्रतिष्ठाद्यम्+ तथा पादपारामप्रतिष्ठाकथनं नाम => पादपारामप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम सप्ततितमोऽध्यायः॥70॥ => सप्ततितमः+अध्यायः॥70॥ एकसप्ततितमोऽध्यायः => एकसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच गणपूजां प्रवक्ष्यामि => गणपूजाम्+ प्रवक्ष्यामि निर्विघ्नामखिलार्थदाम्। => निर्विघ्नाम्+अखिलार्थदाम्। हृदयमेकदंष्ट्राय => हृदयम्+एकदंष्ट्राय सुदण्डहस्तायाक्षि => सुदण्डहस्ताय+अक्षि तथाऽस्त्रकम्॥2॥ => तथा+अस्त्रकम्॥2॥ गणो गुरुः => गणः+ गुरुः मुख्यास्थिमण्डलं चाधश्चोर्ध्वच्छदनमर्चयेत्॥3॥ => मुख्यास्थिमण्डलम्+ च+अधः+च+ऊर्ध्वच्छदनम्+अर्चयेत्॥3॥ चाधश्चोर्ध्वच्छदनमर्चयेत्॥3॥ => च+अधः+च+ऊर्ध्वच्छदनम्+अर्चयेत्॥3॥ पद्मकर्णिकबीजांश्च => पद्मकर्णिकबीजान्+च ज्वालिनीं नन्दयाऽर्च्चयेत्। => ज्वालिनीम्+ नन्दया+अर्च्चयेत्। नन्दयाऽर्च्चयेत्। => नन्दया+अर्च्चयेत्। आसनं गन्धमृत्तिका। => आसनम्+ गन्धमृत्तिका। यं शोषो => यम्+ शोषः+ शोषो रं => शोषः+ रम्+ रं च => रम्+ च दहनं प्लवो => दहनम्+ प्लवः+ प्लवो लं => प्लवः+ लम्+ लं वं => लम्+ वम्+ वं तथाऽमृतम्॥5॥ => वम्+ तथा+अमृतम्॥5॥ तथाऽमृतम्॥5॥ => तथा+अमृतम्॥5॥ तन्नो दन्ती => तन्नः+ दन्ती गणपतिर्गणाधिपो गणेशो => गणपतिः+गणाधिपः+ गणेशः+ गणेशो गणनायकः। => गणेशः+ गणनायकः। गणक्रीडो वक्रतुण्ड => गणक्रीडः+ वक्रतुण्डः+ वक्रतुण्ड एकदंष्ट्रो => वक्रतुण्डः+ एकदंष्ट्रः+ एकदंष्ट्रो महोदरः॥6॥ => एकदंष्ट्रः+ महोदरः॥6॥ गजवक्त्रो लम्बकुक्षिर्विकटो => गजवक्त्रः+ लम्बकुक्षिः+विकटः+ लम्बकुक्षिर्विकटो विघ्ननाशनः। => लम्बकुक्षिः+विकटः+ विघ्ननाशनः। धूम्रवर्णो महेन्द्राद्याः => धूम्रवर्णः+ महेन्द्राद्याः पूज्या गणपतेः => पूज्याः+ गणपतेः विनायकपूजाकथनं नाम => विनायकपूजाकथनम्+ नाम एकसप्ततितमोऽध्यायः॥71॥ => एकसप्ततितमः+अध्यायः॥71॥ द्विसप्ततितमोऽध्यायः => द्विसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच नित्याद्यं स्नानं => नित्याद्यम्+ स्नानम्+ स्नानं पूजां => स्नानम्+ पूजाम्+ पूजां प्रतिष्ठया। => पूजाम्+ प्रतिष्ठया। खात्वाऽसिना => खात्वा+असिना मृदमष्टाङ्गुलां ततः॥1॥ => मृदम्+अष्टाङ्गुलाम्+ ततः॥1॥ पुनस्तेनैव => पुनः+तेन+एव पयसस्तीरे => पयसः+तीरे निधायास्त्रेण => निधाय+अस्त्रेण शिखयोद्धृत्य => शिखया+उद्धृत्य विभजेत्त्रिधा। => विभजेत्+त्रिधा। नाभिपादान्तं प्रक्षाल्य => नाभिपादान्तम्+ प्रक्षाल्य पुनरन्यया॥3॥ => पुनः+अन्यया॥3॥ अस्त्राभिलब्धयालभ्य => अस्त्राभिलब्धया+आलभ्य निरुद्ध्याक्षाणि => निरुद्ध्य+अक्षाणि पाणिभ्यां प्राणान् => पाणिभ्याम्+ प्राणान् निमज्यासीत => निमज्य+आसीत हृद्यस्त्रं स्मरन् => हृदि+अस्त्रम्+ स्मरन् मलस्नानं विधायेत्थं => मलस्नानम्+ विधाय+इत्थम्+ विधायेत्थं समुत्थाय => विधाय+इत्थम्+ समुत्थाय अस्त्रसन्ध्यामुपास्याथ => अस्त्रसन्ध्याम्+उपास्य+अथ विधिस्नानं सदाचरेत्। => विधिस्नानम्+ सदा+आचरेत्। सदाचरेत्। => सदा+आचरेत्। सारस्वतादितीर्थानां एकमङ्कुशमुद्रया॥6॥ => सारस्वतादितीर्थानाम्+ एकम्+अङ्कुशमुद्रया॥6॥ एकमङ्कुशमुद्रया॥6॥ => एकम्+अङ्कुशमुद्रया॥6॥ हृदाकृष्य => हृदा+आकृष्य तथास्थाप्य => तथा+आस्थाप्य शेषं मृद्भागमादाय => शेषम्+ मृद्भागम्+आदाय मृद्भागमादाय => मृद्भागम्+आदाय कुर्याद्भागत्रयमुदङ्मुखः। => कुर्यात्+भागत्रयम्+उदङ्मुखः। अङ्गैर्द्दक्षिणमेकाद्यं पूर्वमस्त्रेण => अङ्गैः+दक्षिणम्+एकाद्यम्+ पूर्वम्+अस्त्रेण पूर्वमस्त्रेण => पूर्वम्+अस्त्रेण सौम्यं जपेद्भागत्रयं => सौम्यम्+ जपेत्+भागत्रयम्+ जपेद्भागत्रयं क्रमात्। => जपेत्+भागत्रयम्+ क्रमात्। पूर्वं हूं => पूर्वम्+ हूम्+ हूं फडन्तशरात्मना॥9॥ => हूम्+ फडन्तशरात्मना॥9॥ कुर्याच्छिवेन => कुर्यात्+शिवेन शिवतीर्थं भुजक्रमात्। => शिवतीर्थम्+ भुजक्रमात्। सर्वाङ्गमङ्गजप्तेन => सर्वाङ्गम्+अङ्गजप्तेन पठन्नङ्गचतुष्टयम्। => पठन्+अङ्गचतुष्टयम्। शिवं स्मरन्निमज्जेत => शिवम्+ स्मरन्+निमज्जेत स्मरन्निमज्जेत => स्मरन्+निमज्जेत हरिं गङ्गेति => हरिम्+ गङ्गा+इति गङ्गेति => गङ्गा+इति कुर्यादभिषेचनम्॥12॥ => कुर्यात्+अभिषेचनम्॥12॥ रक्षार्थं पूर्वादौ => रक्षार्थम्+ पूर्वादौ निक्षिपेज्जलम्। => निक्षिपेत्+जलम्। चोत्तीर्य => च+उत्तीर्य तत्तीर्थं संहारिण्योपसंहरेत्। => तत्तीर्थम्+ संहारिण्या+उपसंहरेत्। संहारिण्योपसंहरेत्। => संहारिण्या+उपसंहरेत्। अथातो विधिशुद्धेन => अथ+अतः+ विधिशुद्धेन स्नानमाचरेत्। => स्नानम्+आचरेत्। पादपर्यन्तं ह्रूं => पादपर्यन्तम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फडन्तशरात्मना॥15॥ => ह्रूम्+ फडन्तशरात्मना॥15॥ मलस्नानं विधिस्नानं => मलस्नानम्+ विधिस्नानम्+ विधिस्नानं समाचरेत्। => विधिस्नानम्+ समाचरेत्। क्रमेणोद्धूनयेन्मूर्द्ध्नि => क्रमेण+उद्धूनयेत्+मूर्द्ध्नि चावश्यकादिकम्। => च+आवश्यकादिकम्। स्त्रीपुन्नपुंसकं शूद्रं => स्त्रीपुन्नपुंसकम्+ शूद्रम्+ शूद्रं बिडालशशमूषिकम्॥18॥ => शूद्रम्+ बिडालशशमूषिकम्॥18॥ स्नानमाग्नेयकं स्पृष्ट्वा => स्नानम्+आग्नेयकम्+ स्पृष्ट्वा शुचावुद्वलकं चरेत्। => शुचौ+उद्वलकम्+ चरेत्। प्राङ्मुखेनोर्ध्वबाहुना॥19॥ => प्राङ्मुखेन+ऊर्ध्वबाहुना॥19॥ माहेन्द्रं स्नानमैशेन => माहेन्द्रम्+ स्नानम्+ऐशेन स्नानमैशेन => स्नानम्+ऐशेन कार्यं सप्तपदावधि। => कार्यम्+ सप्तपदावधि। पावनं नवमन्त्रेण => पावनम्+ नवमन्त्रेण स्नानन्तद्वर्मणाऽथवा। => स्नानम्+तद्वर्मणा+अथवा। सद्योजातादिभिर्म्मन्त्रैरम्भोभिरभिषेचनम्॥21॥ => सद्योजातादिभिः+मन्त्रैः+अम्भोभिः+अभिषेचनम्॥21॥ मन्त्रस्नानं भवेदेवं => मन्त्रस्नानम्+ भवेत्+एवम्+ भवेदेवं वारुणाग्नेययोरपि। => भवेत्+एवम्+ वारुणाग्नेययोः+अपि। वारुणाग्नेययोरपि। => वारुणाग्नेययोः+अपि। मानसं स्नानं => मानसम्+ स्नानम्+ स्नानं सर्वत्र => स्नानम्+ सर्वत्र विहितं च => विहितम्+ च तन्मन्त्रैरेवं स्नानादि => तन्मन्त्रैः+एवम्+ स्नानादि सन्ध्याविधिं प्रवक्ष्यामि => सन्ध्याविधिम्+ प्रवक्ष्यामि मन्त्रैर्भिन्नैः => मन्त्रैः+भिन्नैः समं गुह। => समम्+ गुह। पिबेदम्बु => पिबेत्+अम्बु स्वधान्तैरात्मतत्वाद्यैस्ततः => स्वधान्तैः+आत्मतत्वाद्यैः+ततः स्पृशेद्धृदा। => स्पृशेत्+हृदा। शकलीकरणं कृत्वा => शकलीकरणम्+ कृत्वा समावर्तयेन्मन्त्री => समावर्तयेत्+मन्त्री सन्ध्याञ्च => सन्ध्याम्+च ब्राह्मीं प्रातः => ब्राह्मीम्+ प्रातः स्मरेन्नरः॥26॥ => स्मरेत्+नरः॥26॥ हंसपद्मासनां रक्तां => हंसपद्मासनाम्+ रक्ताम्+ रक्तां चतुर्वक्त्रां => रक्ताम्+ चतुर्वक्त्राम्+ चतुर्वक्त्रां चतुर्भुजाम्। => चतुर्वक्त्राम्+ चतुर्भुजाम्। प्रस्कन्दमालिनीं दक्षे => प्रस्कन्दमालिनीम्+ दक्षे तार्क्ष्यपद्मासनां ध्यायेन्मध्याह्ने => तार्क्ष्यपद्मासनाम्+ ध्यायेत्+मध्याह्ने ध्यायेन्मध्याह्ने => ध्यायेत्+मध्याह्ने वैष्णवीं सिताम्। => वैष्णवीम्+ सिताम्। शङ्खचक्रधरां वामे => शङ्खचक्रधराम्+ वामे रौद्रीं ध्यायेद् => रौद्रीम्+ ध्यायेत्+ ध्यायेद् वृषाब्जस्थां => ध्यायेत्+ वृषाब्जस्थाम्+ वृषाब्जस्थां त्रिनेत्रां => वृषाब्जस्थाम्+ त्रिनेत्राम्+ त्रिनेत्रां शशिभूषिताम्। => त्रिनेत्राम्+ शशिभूषिताम्। त्रिशूलाक्षधरां दक्षे => त्रिशूलाक्षधराम्+ दक्षे साक्षिणीं कर्मणां => साक्षिणीम्+ कर्मणाम्+ कर्मणां सन्ध्याम् => कर्मणाम्+ सन्ध्याम् आत्मानं तत्प्रभानुगम्। => आत्मानम्+ तत्प्रभानुगम्। परमोच्यते॥31॥ => परमा+उच्यते॥31॥ पैत्र्यं मूले => पैत्र्यम्+ मूले ब्राह्म्यमङ्गुष्ठमूलस्थं तीर्थं => ब्राह्म्यम्+अङ्गुष्ठमूलस्थम्+ तीर्थम्+ तीर्थं दैवं => तीर्थम्+ दैवम्+ दैवं कराग्रतः॥32॥ => दैवम्+ कराग्रतः॥32॥ वह्नेस्तीर्थं सोमस्य => वह्नेः+तीर्थम्+ सोमस्य ऋषीणां तु => ऋषीणाम्+ तु शिवात्मकैर्म्मन्त्रैः => शिवात्मकैः+मन्त्रैः तीर्थं शिवात्मकम्। => तीर्थम्+ शिवात्मकम्। मार्ज्जनं संहितामन्त्रैस्तत्तोयेन => मार्ज्जनम्+ संहितामन्त्रैः+तत्तोयेन संहितामन्त्रैस्तत्तोयेन => संहितामन्त्रैः+तत्तोयेन वामपाणिपतत्तोययोजनं सव्यपाणिना। => वामपाणिपतत्तोययोजनम्+ सव्यपाणिना। क्रमान्मन्त्रैर्मार्जनं समुदाहृतम्॥35॥ => क्रमात्+मन्त्रैः+मार्जनम्+ समुदाहृतम्॥35॥ तदुपनासाग्रं दक्षपाणिपुटस्थितम्। => तदुपनासाग्रम्+ दक्षपाणिपुटस्थितम्। बोधरूपं सितं => बोधरूपम्+ सितम्+ सितं तोयं => सितम्+ तोयम्+ तोयं वाममाकृष्य => तोयम्+ वामम्+आकृष्य वाममाकृष्य => वामम्+आकृष्य पापं कज्जलाभासम्पिङ्गयारिच्य => पापम्+ कज्जलाभासम्+पिङ्गया+आरिच्य कज्जलाभासम्पिङ्गयारिच्य => कज्जलाभासम्+पिङ्गया+आरिच्य क्षिपेद्वज्रशिलायान्तु => क्षिपेत्+वज्रशिलायाम्+तु तद्भवेदघमर्षणम्॥37॥ => तत्+भवेत्+अघमर्षणम्॥37॥ शिवायार्घ्याञ्जलिन्दत्वा => शिवाय+अर्घ्याञ्जलिम्+दत्वा गायत्रीं शक्तितो => गायत्रीम्+ शक्तितः+ शक्तितो जपेत्॥38॥ => शक्तितः+ जपेत्॥38॥ तर्पणं सम्प्रवक्ष्यामि => तर्पणम्+ सम्प्रवक्ष्यामि तर्पयेद्वौ => तर्पयेत्+वौ शिवायेति => शिवाय+इति स्वाहान्यान् => स्वाहा+अन्यान् ह्रां हृदयाय => ह्राम्+ हृदयाय ह्रीं शिरसे => ह्रीम्+ शिरसे ह्रूं शिखायै => ह्रूम्+ शिखायै ह्रैं कवचाय। => ह्रैम्+ कवचाय। अस्त्रायाष्टौ => अस्त्राय+अष्टौ हृदादित्येभ्य एव => हृदा+आदित्येभ्यः+ एव हां वसुभ्योऽथ => हाम्+ वसुभ्यः+अथ वसुभ्योऽथ => वसुभ्यः+अथ रुद्रेभ्यो विश्वेभ्यश्चैव => रुद्रेभ्यः+ विश्वेभ्यः+च+एव विश्वेभ्यश्चैव => विश्वेभ्यः+च+एव भृगुभ्यो हामङ्गिरोभ्य => भृगुभ्यः+ हाम्+अङ्गिरोभ्यः+ हामङ्गिरोभ्य ऋषीन् => हाम्+अङ्गिरोभ्यः+ ऋषीन् कण्ठोपवीत्यथ॥41॥ => कण्ठोपवीती+अथ॥41॥ अत्रयेऽथ => अत्रये+अथ नमश्चाथ => नमः+च+अथ मनुष्यांश्च => मनुष्यान्+च हां सनन्दाय => हाम्+ सनन्दाय सर्व्वेभ्यो भूतेभ्यो => सर्व्वेभ्यः+ भूतेभ्यः+ भूतेभ्यो वौषट् => भूतेभ्यः+ वौषट् देवपितॄनथ। => देवपितॄन्+अथ। कुशमूलाग्रतस्तिलैः॥45॥ => कुशमूलाग्रतः+तिलैः॥45॥ कव्यवाहानलायाथ => कव्यवाहानलाय+अथ चाग्निसोमाय => च+अग्निसोमाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् प्रेतपितॄंस्तथा। => प्रेतपितॄन्+तथा। स्वधाऽथ => स्वधा+अथ वृद्धप्रपितामहेभ्यो मातृभ्यश्च => वृद्धप्रपितामहेभ्यः+ मातृभ्यः+च मातृभ्यश्च => मातृभ्यः+च हां मातामहेभ्यः => हाम्+ मातामहेभ्यः हां प्रमातामहेभ्यश्च॥49॥ => हाम्+ प्रमातामहेभ्यः+च॥49॥ प्रमातामहेभ्यश्च॥49॥ => प्रमातामहेभ्यः+च॥49॥ पितृभ्यस्तथा। => पितृभ्यः+तथा। सर्वाचार्य्येभ्य एव => सर्वाचार्य्येभ्यः+ एव दिशां दिक्पतिसिद्धानां => दिशाम्+ दिक्पतिसिद्धानाम्+ दिक्पतिसिद्धानां मातॄणां => दिक्पतिसिद्धानाम्+ मातॄणाम्+ मातॄणां ग्रहरक्षसाम्॥51॥ => मातॄणाम्+ ग्रहरक्षसाम्॥51॥ द्विसप्ततितमोऽध्यायः॥72॥ => द्विसप्ततितमः+अध्यायः॥72॥ त्रिसप्ततितमोऽध्यायः => त्रिसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच सूर्य्यार्चनं स्कन्द => सूर्य्यार्चनम्+ स्कन्द अहं तेजोमयः => अहम्+ तेजोमयः सूर्य्य इति => सूर्य्यः+ इति ध्यात्वार्घ्यमर्चयेत्॥1॥ => ध्यात्वा+अर्घ्यम्+अर्चयेत्॥1॥ पूरयेद्रक्तवर्णेन => पूरयेत्+रक्तवर्णेन तं सम्पूज्य => तम्+ सम्पूज्य रवेरङ्गैः => रवेः+अङ्गैः तज्जलैर्द्रव्यं पूर्वास्यो => तज्जलैः+द्रव्यम्+ पूर्वास्यः+ पूर्वास्यो भानुमर्चयेत्। => पूर्वास्यः+ भानुम्+अर्चयेत्। भानुमर्चयेत्। => भानुम्+अर्चयेत्। अं हृद्बीजादि => अम्+ हृद्बीजादि पूजनं दण्डिपिङ्गलौ॥3॥ => पूजनम्+ दण्डिपिङ्गलौ॥3॥ अं गणाय => अम्+ गणाय गुरुं पीठमध्ये => गुरुम्+ पीठमध्ये प्रभूतं चासनं => प्रभूतम्+ च+आसनम्+ चासनं यजेत्॥4॥ => च+आसनम्+ यजेत्॥4॥ विमलं सारमाराध्यं => विमलम्+ सारम्+आराध्यम्+ सारमाराध्यं परमं => सारम्+आराध्यम्+ परमम्+ परमं सुखम्। => परमम्+ सुखम्। रां च => राम्+ च दीप्तां रीं => दीप्ताम्+ रीम्+ रीं सूक्ष्मां => रीम्+ सूक्ष्माम्+ सूक्ष्मां रुं => सूक्ष्माम्+ रुम्+ रुं जयां => रुम्+ जयाम्+ जयां क्रमात्। => जयाम्+ क्रमात्। रूं भद्रां => रूम्+ भद्राम्+ भद्रां रें => भद्राम्+ रेम्+ रें विभूतीश्च => रेम्+ विभूतीः+च विभूतीश्च => विभूतीः+च विमलां रैममोघया॥6॥ => विमलाम्+ रैम्+अमोघया॥6॥ रैममोघया॥6॥ => रैम्+अमोघया॥6॥ रों रौं => रोम्+ रौम्+ रौं विद्युता => रौम्+ विद्युता शक्तिं पूर्वाद्याः => शक्तिम्+ पूर्वाद्याः रं मध्ये => रम्+ मध्ये अर्कासनं स्यात् => अर्कासनम्+ स्यात् सूर्य्यमूर्त्तिं षडक्षरम्॥7॥ => सूर्य्यमूर्त्तिम्+ षडक्षरम्॥7॥ ओं हं => ओम्+ हम्+ हं खं => हम्+ खम्+ खं खोलकायेति => खम्+ खोलकाय+इति खोलकायेति => खोलकाय+इति यजेदावाह्य => यजेत्+आवाह्य ललाटाकृष्टमञ्जल्यां ध्यात्वा => ललाटाकृष्टम्+अञ्जल्याम्+ ध्यात्वा रक्तं न्यसेद्रविम्॥8॥ => रक्तम्+ न्यसेत्+रविम्॥8॥ न्यसेद्रविम्॥8॥ => न्यसेत्+रविम्॥8॥ ह्रां ह्रीं => ह्राम्+ ह्रीम्+ ह्रीं सः => ह्रीम्+ सः नमो मुद्रयावाहनादिकम्। => नमः+ मुद्रया+आवाहनादिकम्। मुद्रयावाहनादिकम्। => मुद्रया+आवाहनादिकम्। बिम्बमुद्रां गन्धादिकं => बिम्बमुद्राम्+ गन्धादिकम्+ गन्धादिकं ददेत्॥9॥ => गन्धादिकम्+ ददेत्॥9॥ पद्ममुद्रां बिल्वमुद्रां => पद्ममुद्राम्+ बिल्वमुद्राम्+ बिल्वमुद्रां प्रदर्श्याग्नौ => बिल्वमुद्राम्+ प्रदर्श्य+अग्नौ प्रदर्श्याग्नौ => प्रदर्श्य+अग्नौ आं हृदयाय => आम्+ हृदयाय हुं कवचाय => हुम्+ कवचाय हां नेत्रायेति => हाम्+ नेत्राय+इति नेत्रायेति => नेत्राय+इति अस्त्रायेति => अस्त्राय+इति ततो मुद्राः => ततः+ मुद्राः हृदादीनां गोविषाणा => हृदादीनाम्+ गोविषाणा ग्रहाणां च => ग्रहाणाम्+ च सों सोमं => सोम्+ सोमम्+ सोमं बुं => सोमम्+ बुम्+ बुं बुधं => बुम्+ बुधम्+ बुधं बृञ्च => बुधम्+ बृम्+च बृञ्च => बृम्+च जीवं भं => जीवम्+ भम्+ भं भार्गवं => भम्+ भार्गवम्+ भार्गवं यजेत्॥13॥ => भार्गवम्+ यजेत्॥13॥ पूर्वादिकेऽग्न्यादौ => पूर्वादिके+अग्न्यादौ अं भौमं => अम्+ भौमम्+ भौमं शं => भौमम्+ शम्+ शं शनैश्चरम्। => शम्+ शनैश्चरम्। रं राहुं => रम्+ राहुम्+ राहुं कें => राहुम्+ केम्+ कें केतवे => केम्+ केतवे गन्धाद्यैश्च => गन्धाद्यैः+च मूलं जप्त्वार्घ्यपात्राम्बु => मूलम्+ जप्त्वा+अर्घ्यपात्राम्बु जप्त्वार्घ्यपात्राम्बु => जप्त्वा+अर्घ्यपात्राम्बु पराङ्मुखञ्चार्कं क्षमस्वेति => पराङ्मुखम्+च+अर्कम्+ क्षमस्व+इति क्षमस्वेति => क्षमस्व+इति ततो वदेत्॥15॥ => ततः+ वदेत्॥15॥ समाहृत्याणुसंहृतिम्। => समाहृत्य+अणुसंहृतिम्। शिवसूर्येति => शिवसूर्य+इति संहारिण्योपसंस्कृतिम्॥16॥ => संहारिणि+उपसंस्कृतिम्॥16॥ योजयेत्तेजश्चण्डाय => योजयेत्+तेजः+चण्डाय रविनिर्म्माल्यमर्प्पयेत्। => रविनिर्म्माल्यम्+अर्प्पयेत्। अभ्यर्च्यैशजपाद्ध्यानाद्धोमात्सर्वं रवेर्भवेत्॥17॥ => अभ्यर्च्य+ऐशजपात्+ध्यानात्+होमात्+सर्वम्+ रवेः+भवेत्॥17॥ रवेर्भवेत्॥17॥ => रवेः+भवेत्॥17॥ त्रिसप्ततितमोऽध्यायः॥73॥ => त्रिसप्ततितमः+अध्यायः॥73॥ चतुःसप्ततितमोऽध्यायः => चतुःसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच शिवपूजां प्रवक्ष्यामि => शिवपूजाम्+ प्रवक्ष्यामि द्वारमस्त्राम्बुना => द्वारम्+अस्त्राम्बुना होमादिद्वारपान्यजेत्॥1॥ => होमादिद्वारपान्+यजेत्॥1॥ गणं सरस्वतीं => गणम्+ सरस्वतीम्+ सरस्वतीं लक्ष्मीमूर्ध्वोदुम्बरके => सरस्वतीम्+ लक्ष्मीम्+ऊर्ध्वोदुम्बरके लक्ष्मीमूर्ध्वोदुम्बरके => लक्ष्मीम्+ऊर्ध्वोदुम्बरके दक्षिणेऽथ => दक्षिणे+अथ महाकालं च => महाकालम्+ च यमुनां दिव्यदृष्टिनिपातितः। => यमुनाम्+ दिव्यदृष्टिनिपातितः। विघ्नांश्च => विघ्नान्+च दक्षपार्ष्णित्रिभिर्घातैर्भूमिष्ठान्यागमन्दिरम्। => दक्षपार्ष्णित्रिभिः+घातैः+भूमिष्ठान्+यागमन्दिरम्। देहलीं लङ्घयेद्वामशाखामाश्रित्य => देहलीम्+ लङ्घयेत्+वामशाखाम्+आश्रित्य लङ्घयेद्वामशाखामाश्रित्य => लङ्घयेत्+वामशाखाम्+आश्रित्य विन्यस्यास्त्रमुदुम्बुरे। => विन्यस्य+अस्त्रम्+उदुम्बुरे। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां वास्त्वधिपतये => हाम्+ वास्त्वधिपतये मध्यतो यजेत्॥5॥ => मध्यतः+ यजेत्॥5॥ शुद्धानादाय => शुद्धान्+आदाय शिवान्मौनी => शिवात्+मौनी गङ्गादिकमनुव्रजेत्॥6॥ => गङ्गादिकम्+अनुव्रजेत्॥6॥ पूरयेदम्बुधौ => पूरयेत्+अम्बुधौ तांस्तान् => तान्+तान् पूजार्थं भूतशुद्ध्यादि => पूजार्थम्+ भूतशुद्ध्यादि ततो न्यस्य => ततः+ न्यस्य सौम्यास्यश्च => सौम्यास्यः+च संहारमुद्रयादाय => संहारमुद्रया+आदाय भोग्यकर्म्मोपभोगार्थं पाणिकच्छपिकाख्यया। => भोग्यकर्म्मोपभोगार्थम्+ पाणिकच्छपिकाख्यया। निजात्मानं द्वादशान्तपदेऽथवा॥10॥ => निजात्मानम्+ द्वादशान्तपदे+अथवा॥10॥ द्वादशान्तपदेऽथवा॥10॥ => द्वादशान्तपदे+अथवा॥10॥ सुषिरन्तनौ। => सुषिरम्+तनौ। चरणाङ्गुष्ठयोर्युग्मान् => चरणाङ्गुष्ठयोः+युग्मान् शक्तिं हृद्व्यापिनीं => शक्तिम्+ हृद्व्यापिनीम्+ हृद्व्यापिनीं पश्चाद्धूङ्कारे => हृद्व्यापिनीम्+ पश्चात्+हूङ्कारे पश्चाद्धूङ्कारे => पश्चात्+हूङ्कारे प्राणरोधं हि => प्राणरोधम्+ हि निवेशयेद्रेचकान्ते => निवेशयेत्+रेचकान्ते फडन्तेनाथ => फडन्तेन+अथ ग्रन्थीन्निर्भिद्य => ग्रन्थीन्+निर्भिद्य हूङ्कारं मूर्द्ध्नि => हूङ्कारम्+ मूर्द्ध्नि सम्पुटं हृदयेनाथ => सम्पुटम्+ हृदयेन+अथ हृदयेनाथ => हृदयेन+अथ हूं शिखोपरि => हूम्+ शिखोपरि शुद्धं बिन्द्वात्मकं => शुद्धम्+ बिन्द्वात्मकम्+ बिन्द्वात्मकं स्मरेत्। => बिन्द्वात्मकम्+ स्मरेत्। कृत्वाथ => कृत्वा+अथ कुम्भकं शम्भौ => कुम्भकम्+ शम्भौ लीनोऽथ => लीनः+अथ प्रतिलोमं स्वदेहे => प्रतिलोमम्+ स्वदेहे बिन्द्वन्तं तत्र => बिन्द्वन्तम्+ तत्र लयन्नीत्वा => लयम्+नीत्वा तथाकाशमविरोधेन => तथा+आकाशम्+अविरोधेन तच्छृणु॥17॥ => तत्+शृणु॥17॥ पार्थिवं मण्डलं => पार्थिवम्+ मण्डलम्+ मण्डलं पीतं => मण्डलम्+ पीतम्+ पीतं कठिनं => पीतम्+ कठिनम्+ कठिनं वज्रलाञ्लितम्। => कठिनम्+ वज्रलाञ्लितम्। हौमित्यात्मीयबीजेन => हौम्+इति+आत्मीयबीजेन पादादारभ्य => पादात्+आरभ्य मूर्द्धानं विचिन्त्य => मूर्द्धानम्+ विचिन्त्य उद्घातपञ्चकेनैव => उद्घातपञ्चकेन+एव वायुभूतं विचिन्तयेत्॥19॥ => वायुभूतम्+ विचिन्तयेत्॥19॥ अर्द्धचन्द्रं द्रवं => अर्द्धचन्द्रम्+ द्रवम्+ द्रवं सौम्यं => द्रवम्+ सौम्यम्+ सौम्यं शुभ्रमम्भोजलाञ्छितम्। => सौम्यम्+ शुभ्रम्+अम्भोजलाञ्छितम्। शुभ्रमम्भोजलाञ्छितम्। => शुभ्रम्+अम्भोजलाञ्छितम्। ह्रीमित्यनेन => ह्रीम्+इति+अनेन प्रतिष्ठारूपतां गतम्॥20॥ => प्रतिष्ठारूपताम्+ गतम्॥20॥ संयुक्तं राममन्त्रेण => संयुक्तम्+ राममन्त्रेण पुरुषान्तमकारणम्। => पुरुषान्तम्+अकारणम्। अर्घ्यञ्चतुर्भिरुद्घातैर्वह्निभूतं विशोधयेत्॥21॥ => अर्घ्यम्+चतुर्भिः+उद्घातैः+वह्निभूतम्+ विशोधयेत्॥21॥ आग्नेयं मण्डलं => आग्नेयम्+ मण्डलम्+ मण्डलं त्र्यस्त्रं => मण्डलम्+ त्र्यस्त्रम्+ त्र्यस्त्रं रक्तं => त्र्यस्त्रम्+ रक्तम्+ रक्तं स्वस्तिकलाञ्छितम्। => रक्तम्+ स्वस्तिकलाञ्छितम्। हूमित्यनेन => हूम्+इति+अनेन विद्यारूपं विभावयेत्॥22॥ => विद्यारूपम्+ विभावयेत्॥22॥ घोराणुत्रिभिरुद्घातैर्जलभूतं विशोधयेत्। => घोराणुत्रिभिः+उद्घातैः+जलभूतम्+ विशोधयेत्। षडस्रं मण्डलं => षडस्रम्+ मण्डलम्+ मण्डलं वायोर्बिन्दुभिः => मण्डलम्+ वायोः+बिन्दुभिः वायोर्बिन्दुभिः => वायोः+बिन्दुभिः षद्भिरङ्कितम्॥23॥ => षद्भिः+अङ्कितम्॥23॥ कृष्णं ह्रेमिति => कृष्णम्+ ह्रेम्+इति ह्रेमिति => ह्रेम्+इति जातं शान्तिकलामयम्। => जातम्+ शान्तिकलामयम्। सञ्चित्योद्घातयुग्मेन => सञ्चित्य+उद्घातयुग्मेन पृथ्वीभूतं विशोधयेत्॥24॥ => पृथ्वीभूतम्+ विशोधयेत्॥24॥ नभोबिन्दुमयं वृत्तं => नभोबिन्दुमयम्+ वृत्तम्+ वृत्तं बिन्दुशक्तिविभूषितम्। => वृत्तम्+ बिन्दुशक्तिविभूषितम्। व्योमाकारं सुवृत्तञ्च => व्योमाकारम्+ सुवृत्तम्+च सुवृत्तञ्च => सुवृत्तम्+च ध्यात्वैकोद्घातयोगेन => ध्यात्वा+एकोद्घातयोगेन सुविशुद्धं विभावयेत्॥26॥ => सुविशुद्धम्+ विभावयेत्॥26॥ आप्याययेत्ततः => आप्याययेत्+ततः सर्वं मूलेनामृतवर्षिणा। => सर्वम्+ मूलेन+अमृतवर्षिणा। मूलेनामृतवर्षिणा। => मूलेन+अमृतवर्षिणा। आधाराख्यमनन्तञ्च => आधाराख्यम्+अनन्तम्+च हृदासनमिदं ध्यात्वा => हृदासनम्+इदम्+ ध्यात्वा मूर्त्तिमावाहयेत्ततः। => मूर्त्तिम्+आवाहयेत्+ततः। शिवमयं तस्यामात्मानं => शिवमयम्+ तस्याम्+आत्मानम्+ तस्यामात्मानं द्वादशान्ततः॥28॥ => तस्याम्+आत्मानम्+ द्वादशान्ततः॥28॥ तां शक्तिमन्त्रेण => ताम्+ शक्तिमन्त्रेण सकलीकरणं मतम्॥30॥ => सकलीकरणम्+ मतम्॥30॥ प्राकारं तन्मन्त्रेणाथ => प्राकारम्+ तन्मन्त्रेण+अथ तन्मन्त्रेणाथ => तन्मन्त्रेण+अथ शक्तिजालमधश्चोर्ध्वं महामुद्रां => शक्तिजालम्+अधः+च+ऊर्ध्वम्+ महामुद्राम्+ महामुद्रां प्रदर्शयेत्॥31॥ => महामुद्राम्+ प्रदर्शयेत्॥31॥ आपादमस्तकं यावद् => आपादमस्तकम्+ यावत्+ यावद् भावपुष्पैः => यावत्+ भावपुष्पैः शिवं हृदि। => शिवम्+ हृदि। शिवमन्त्रैर्न्नाभिकुण्डे => शिवमन्त्रैः+नाभिकुण्डे बिन्दुरूपञ्च => बिन्दुरूपम्+च चिन्तयेच्छुभविग्रहम्॥33॥ => चिन्तयेत्+शुभविग्रहम्॥33॥ एकं स्वर्णादिपात्राणां => एकम्+ स्वर्णादिपात्राणाम्+ स्वर्णादिपात्राणां पात्रमस्त्राम्बुशोधितम्। => स्वर्णादिपात्राणाम्+ पात्रम्+अस्त्राम्बुशोधितम्। पात्रमस्त्राम्बुशोधितम्। => पात्रम्+अस्त्राम्बुशोधितम्। हृदापूर्य्य => हृदा+आपूर्य्य पूजयित्वाऽभिमन्त्रयेत्। => पूजयित्वा+अभिमन्त्रयेत्। हेति => ह+इति रचयित्वाऽर्घ्यमष्टाङ्गं सेचयेद्धेनुमुद्रया। => रचयित्वा+अर्घ्यम्+अष्टाङ्गम्+ सेचयेत्+धेनुमुद्रया। सेचयेद्धेनुमुद्रया। => सेचयेत्+धेनुमुद्रया। अभिषिञ्चेदथात्मानं मूर्द्ध्नि => अभिषिञ्चेत्+अथ+आत्मानम्+ मूर्द्ध्नि तत्तोयबिन्दुना॥36॥ => तत्+तोयबिन्दुना॥36॥ तत्रस्थं यागसम्भारं => तत्रस्थम्+ यागसम्भारम्+ यागसम्भारं प्रोक्षयेदस्त्रवारिणा। => यागसम्भारम्+ प्रोक्षयेत्+अस्त्रवारिणा। प्रोक्षयेदस्त्रवारिणा। => प्रोक्षयेत्+अस्त्रवारिणा। पिण्डैस्तनुत्राणेन => पिण्डैः+तनुत्राणेन दर्शयित्वाऽमृतां मुद्रां => दर्शयित्वा+अमृताम्+ मुद्राम्+ मुद्रां पुष्पं => मुद्राम्+ पुष्पम्+ पुष्पं दत्त्वा => पुष्पम्+ दत्त्वा तिलकं मूर्द्ध्नि => तिलकम्+ मूर्द्ध्नि पुष्पं मूलेन => पुष्पम्+ मूलेन वाचंयमो भवेत्॥39॥ => वाचंयमः+ भवेत्॥39॥ नादान्तोच्चारणान्मन्त्रं शोधयित्वा => नादान्तोच्चारणात्+मन्त्रम्+ शोधयित्वा पूजनेऽभ्यर्च्य => पूजने+अभ्यर्च्य सामान्यार्घ्यमुपाहरेत्॥40॥ => सामान्यार्घ्यम्+उपाहरेत्॥40॥ ब्रह्मपञ्चकमावर्त्त्य => ब्रह्मपञ्चकम्+आवर्त्त्य माल्यमादाय => माल्यम्+आदाय ऐशान्यान्दिशि => ऐशान्याम्+दिशि ततो हृदा। => ततः+ हृदा। सिञ्चेदिति => सिञ्चेत्+इति सुरान्यजेत्। => सुरान्+यजेत्। हां गुरुभ्योऽर्च्चयेच्छिवे॥43॥ => हाम्+ गुरुभ्यः+अर्च्चयेत्+शिवे॥43॥ गुरुभ्योऽर्च्चयेच्छिवे॥43॥ => गुरुभ्यः+अर्च्चयेत्+शिवे॥43॥ आधारशक्तिमङ्कुरनिभां कूर्म्मशिलास्थिताम्। => आधारशक्तिम्+अङ्कुरनिभाम्+ कूर्म्मशिलास्थिताम्। यजेद् ब्रह्मशिलारूढं => यजेत्+ ब्रह्मशिलारूढम्+ ब्रह्मशिलारूढं शिवस्यानन्तमासनम्॥44॥ => ब्रह्मशिलारूढम्+ शिवस्य+अनन्तम्+आसनम्॥44॥ शिवस्यानन्तमासनम्॥44॥ => शिवस्य+अनन्तम्+आसनम्॥44॥ विचित्रकेशप्रख्यानमन्योन्यं पृष्ठदर्शिनः। => विचित्रकेशप्रख्यानम्+अन्योन्यम्+ पृष्ठदर्शिनः। शिवस्यासनपादुकाम्॥45॥ => शिवस्य+आसनपादुकाम्॥45॥ धर्म्मं ज्ञानञ्च => धर्म्मम्+ ज्ञानम्+च ज्ञानञ्च => ज्ञानम्+च वैराग्यमैश्वर्य्यञ्चाग्निदिङ्मुखान्। => वैराग्यम्+ऐश्वर्य्यम्+च+अग्निदिङ्मुखान्। पद्मञ्च => पद्मम्+च मध्यतो नव। => मध्यतः+ नव। वरदाभयहस्ताश्च => वरदाभयहस्ताः+च शक्तयो धृतचामराः॥47॥ => शक्तयः+ धृतचामराः॥47॥ हां सर्व्वभूतदमनी => हाम्+ सर्व्वभूतदमनी क्षित्यादिशुद्धविद्यान्तु => क्षित्यादिशुद्धविद्याम्+तु तत्त्वव्यापकमासनम्॥49॥ => तत्त्वव्यापकम्+आसनम्॥49॥ देवं शुक्लं => देवम्+ शुक्लम्+ शुक्लं पञ्चमुखं => शुक्लम्+ पञ्चमुखम्+ पञ्चमुखं विभुम्। => पञ्चमुखम्+ विभुम्। दशबाहुं च => दशबाहुम्+ च खण्डेन्दुं दधानन्दक्षिणैः => खण्डेन्दुम्+ दधानम्+दक्षिणैः दधानन्दक्षिणैः => दधानम्+दक्षिणैः शक्त्यृष्टिशूलखट्वाङ्गवरदं वामकैः => शक्त्यृष्टिशूलखट्वाङ्गवरदम्+ वामकैः डमरुं बीजपूरञ्च => डमरुम्+ बीजपूरम्+च बीजपूरञ्च => बीजपूरम्+च नीलाब्जं सूत्रकोत्पलम्॥51॥ => नीलाब्जम्+ सूत्रकोत्पलम्॥51॥ द्वात्रिंशल्लक्षणोपेतां शैवीं => द्वात्रिंशल्लक्षणोपेताम्+ शैवीम्+ शैवीं मूर्त्तिन्तु => शैवीम्+ मूर्त्तिम्+तु मूर्त्तिन्तु => मूर्त्तिम्+तु हां हं => हाम्+ हम्+ हं हां => हम्+ हाम्+ हां शिवमूर्त्तये => हाम्+ शिवमूर्त्तये स्वप्रकाशं शिवं => स्वप्रकाशम्+ शिवम्+ शिवं स्मरन्॥52॥ => शिवम्+ स्मरन्॥52॥ ब्रह्मादिकारणत्यागान्मन्त्रं नीत्वा => ब्रह्मादिकारणत्यागात्+मन्त्रम्+ नीत्वा ततो ललाटमध्यस्थं => ततः+ ललाटमध्यस्थम्+ ललाटमध्यस्थं स्फुरत्तारापतिप्रभम्॥53॥ => ललाटमध्यस्थम्+ स्फुरत्तारापतिप्रभम्॥53॥ समाकीर्णं बिन्दुरूपं => समाकीर्णम्+ बिन्दुरूपम्+ बिन्दुरूपं परं => बिन्दुरूपम्+ परम्+ परं शिवम्। => परम्+ शिवम्। पुष्पाञ्जलिगतं ध्यात्वा => पुष्पाञ्जलिगतम्+ ध्यात्वा ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हौं => हाम्+ हौम्+ हौं शिवाय => हौम्+ शिवाय सन्निधायान्तिकं शिवम्॥55॥ => सन्निधाय+अन्तिकम्+ शिवम्॥55॥ निरोधयेन्निष्ठुरया => निरोधयेत्+निष्ठुरया विघ्नानुत्सार्य्य => विघ्नान्+उत्सार्य्य मुष्ट्याथ => मुष्ट्या+अथ लिङ्गमुद्रां नमस्कृतिम्॥56॥ => लिङ्गमुद्राम्+ नमस्कृतिम्॥56॥ हृदावगुण्ठयेत् => हृदा+अवगुण्ठयेत् पश्चादावाहः => पश्चात्+आवाहः निवेशनं स्थापनं => निवेशनम्+ स्थापनम्+ स्थापनं स्यात्सन्निधानं => स्थापनम्+ स्यात्+सन्निधानम्+ स्यात्सन्निधानं तवास्मि => स्यात्+सन्निधानम्+ तव+अस्मि तवास्मि => तव+अस्मि आकर्म्मकाण्डपर्य्यन्तं सन्निधेर्योपरिक्षयः। => आकर्म्मकाण्डपर्य्यन्तम्+ सन्निधेः+यः+अपरिक्षयः। सन्निधेर्योपरिक्षयः। => सन्निधेः+यः+अपरिक्षयः। स्वभक्तेश्च => स्वभक्तेः+च प्रकाशो यस्तद्भवेदवगुण्ठनम्॥58॥ => प्रकाशः+ यः+तत्+भवेत्+अवगुण्ठनम्॥58॥ यस्तद्भवेदवगुण्ठनम्॥58॥ => यः+तत्+भवेत्+अवगुण्ठनम्॥58॥ सकलीकरणं कृत्वा => सकलीकरणम्+ कृत्वा षड्भिरथैकताम्। => षड्भिः+अथ+एकताम्। अङ्गानामङ्गिना => अङ्गानाम्+अङ्गिना सार्द्धं विदध्यादमृतीकृतम्॥59॥ => सार्द्धम्+ विदध्यात्+अमृतीकृतम्॥59॥ विदध्यादमृतीकृतम्॥59॥ => विदध्यात्+अमृतीकृतम्॥59॥ चिच्छक्तिहृदयं शम्भोः => चिच्छक्तिहृदयम्+ शम्भोः शिर ऐश्वर्य्यमष्टधा। => शिरः+ ऐश्वर्य्यम्+अष्टधा। ऐश्वर्य्यमष्टधा। => ऐश्वर्य्यम्+अष्टधा। शिखावशित्वं चाभेद्यं => शिखावशित्वम्+ च+अभेद्यम्+ चाभेद्यं तेजः => च+अभेद्यम्+ तेजः कवचमैश्वरम्॥60॥ => कवचम्+ऐश्वरम्॥60॥ प्रतापो दुःसहश्चास्त्रमन्तरायापहारकम्। => प्रतापः+ दुःसहः+च+अस्त्रम्+अन्तरायापहारकम्। दुःसहश्चास्त्रमन्तरायापहारकम्। => दुःसहः+च+अस्त्रम्+अन्तरायापहारकम्। चेति => च+इति हृत्पुरःसरमुच्चार्य्य => हृत्पुरःसरम्+उच्चार्य्य पाद्यं पादाम्बुजद्वन्द्वे => पाद्यम्+ पादाम्बुजद्वन्द्वे वक्त्रेष्वाचमनीयकम्॥62॥ => वक्त्रेषु+आचमनीयकम्॥62॥ अर्घ्यं शिरसि => अर्घ्यम्+ शिरसि एवं संस्कृत्य => एवम्+ संस्कृत्य संस्कारैर्द्दशभिः => संस्कारैः+दशभिः अभ्युक्ष्योद्वर्त्य => अभ्युक्ष्य+उद्वर्त्य अर्घ्योदबिन्दुपुष्पाद्यैर्गड्डूकैः => अर्घ्योदबिन्दुपुष्पाद्यैः+गड्डूकैः स्नापयेच्छनैः। => स्नापयेत्+शनैः। पयोदधिघृतक्षौद्रशर्क्कराद्यैरनुक्रमात्॥65॥ => पयोदधिघृतक्षौद्रशर्क्कराद्यैः+अनुक्रमात्॥65॥ ईशादिमन्त्रितैर्द्रव्यैरर्च्य => ईशादिमन्त्रितैः+द्रव्यैः+अर्च्य तेषां विपर्य्ययः। => तेषाम्+ विपर्य्ययः। सर्वैर्मूलेन => सर्वैः+मूलेन स्नपयेच्छिवम्॥66॥ => स्नपयेत्+शिवम्॥66॥ यथेष्टं शीतलैर्जलैः। => यथा+इष्टम्+ शीतलैः+जलैः। शीतलैर्जलैः। => शीतलैः+जलैः। निर्म्मार्ज्यार्घ्यं प्रदद्याच्च => निर्म्मार्ज्य+अर्घ्यम्+ प्रदद्यात्+च प्रदद्याच्च => प्रदद्यात्+च नोपरि => न+उपरि शून्यमस्तकं लिङ्गं => शून्यमस्तकम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं पुष्पैः => लिङ्गम्+ पुष्पैः कुर्य्यात्ततो ददेत्॥68॥ => कुर्य्यात्+ततः+ ददेत्॥68॥ धूपभाजनमस्त्रेण => धूपभाजनम्+अस्त्रेण प्रोक्ष्याभ्यर्च्य => प्रोक्ष्य+अभ्यर्च्य पूजितां घण्टां => पूजिताम्+ घण्टाम्+ घण्टां चादाय => घण्टाम्+ च+आदाय चादाय => च+आदाय गुग्गुलं ददेत्। => गुग्गुलम्+ ददेत्। दद्यादाचमनं पश्चात् => दद्यात्+आचमनम्+ पश्चात् स्वधान्तं हृदयाणुना॥70॥ => स्वधान्तम्+ हृदयाणुना॥70॥ आरात्रिकं समुत्तार्य्य => आरात्रिकम्+ समुत्तार्य्य तथैवाचामयेत् => तथा+एव+आचामयेत् प्रणम्यादाय => प्रणम्य+आदाय देवाज्ञां भोगाङ्गानि => देवाज्ञाम्+ भोगाङ्गानि चन्द्रभं चैशे => चन्द्रभम्+ च+ऐशे चैशे => च+ऐशे शिवं चामीकरप्रभम्। => शिवम्+ चामीकरप्रभम्। शिखां रक्ताञ्च => शिखाम्+ रक्ताम्+च रक्ताञ्च => रक्ताम्+च कृष्णं वर्म्म => कृष्णम्+ वर्म्म चतुर्वक्त्रं चतुर्बाहुं => चतुर्वक्त्रम्+ चतुर्बाहुम्+ चतुर्बाहुं दलस्थान् => चतुर्बाहुम्+ दलस्थान् पूजयेदिमान्। => पूजयेत्+इमान्। दंष्ट्राकरालमप्यस्त्रं पूर्वादौ => दंष्ट्राकरालम्+अपि+अस्त्रम्+ पूर्वादौ हौं शिवाय => हौम्+ शिवाय ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हूं => हाम्+ हूम्+ हूं हीं => हूम्+ हीम्+ हीं हों => हीम्+ होम्+ हों शिरश्च। => होम्+ शिरः+च। शिरश्च। => शिरः+च। हृं शिखायै => हृम्+ शिखायै हैं वर्म्म => हैम्+ वर्म्म हश्चास्त्रं परिवारयुताय => हः+च+अस्त्रम्+ परिवारयुताय पाद्यञ्च => पाद्यम्+च आचामञ्चार्घ्यमेव => आचामम्+च+अर्घ्यम्+एव गन्धं पुष्पं => गन्धम्+ पुष्पम्+ पुष्पं धूपदीपं => पुष्पम्+ धूपदीपम्+ धूपदीपं नैवेद्याचमनीयकम्॥75॥ => धूपदीपम्+ नैवेद्याचमनीयकम्॥75॥ करोद्वर्त्तनताम्बूलं मुखवासञ्च => करोद्वर्त्तनताम्बूलम्+ मुखवासम्+च मुखवासञ्च => मुखवासम्+च शिरस्यारोप्य => शिरसि+आरोप्य मूलमष्टशतं जप्त्वा => मूलम्+अष्टशतम्+ जप्त्वा हृदयेनाभिमन्त्रितम्। => हृदयेन+अभिमन्त्रितम्। वेष्टितं खड्गं => वेष्टितम्+ खड्गम्+ खड्गं रक्षितं => खड्गम्+ रक्षितम्+ रक्षितं कुशपुष्पकैः॥77॥ => रक्षितम्+ कुशपुष्पकैः॥77॥ अक्षतैर्मुद्रया => अक्षतैः+मुद्रया युक्तं शिवमुद्भवसञ्ज्ञया। => युक्तम्+ शिवम्+उद्भवसञ्ज्ञया। शिवमुद्भवसञ्ज्ञया। => शिवम्+उद्भवसञ्ज्ञया। गुह्यातिगुह्यगुप्त्यर्थं गृहाणास्मत्कृतं => गुह्यातिगुह्यगुप्त्यर्थम्+ गृहाणास्मत्कृतम्+ गृहाणास्मत्कृतं जपम्॥78॥ => गृहाणास्मत्कृतम्+ जपम्॥78॥ सिद्धिर्भवतु => सिद्धिः+भवतु त्वत्प्रसादात्त्वयि => त्वत्प्रसादात्+त्वयि श्लोकं पठित्वाद्यं => श्लोकम्+ पठित्वा+आद्यम्+ पठित्वाद्यं दक्षहस्तेन => पठित्वा+आद्यम्+ दक्षहस्तेन मूलाणुनार्घ्यतोयेन => मूलाणुना+अर्घ्यतोयेन यत्किञ्चित् => यत्+किञ्चित् तन्मे => तत्+मे हूं क्षः => हूम्+ क्षः शिवो दाता => शिवः+ दाता शिवो भोक्ता => शिवः+ भोक्ता सर्वमिदं जगत्॥81॥ => सर्वम्+इदम्+ जगत्॥81॥ शिवो जयति => शिवः+ जयति शिवः सोहमेव => शिवः+ सः+अहम्+एव सोहमेव => सः+अहम्+एव श्लोकद्वयमधीत्यैवं जपं => श्लोकद्वयम्+अधीत्य+एवम्+ जपम्+ जपं देवाय => जपम्+ देवाय चार्प्पयेत्॥82॥ => च+अर्प्पयेत्॥82॥ शिवाङ्गानां दशांशञ्च => शिवाङ्गानाम्+ दशांशम्+च दशांशञ्च => दशांशम्+च दत्त्वार्घ्यं स्तुतिमाचरेत्। => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ स्तुतिम्+आचरेत्। स्तुतिमाचरेत्। => स्तुतिम्+आचरेत्। नमेच्चाष्टाङ्गञ्चाष्टमूर्त्तये। => नमेत्+च+अष्टाङ्गम्+च+अष्टमूर्त्तये। ध्यानादिभिश्चैव => ध्यानादिभिः+च+एव यजेच्चित्रेऽनलादिषु॥83॥ => यजेत्+चित्रे+अनलादिषु॥83॥ चतुःसप्ततितमोऽध्यायः॥74॥ => चतुःसप्ततितमः+अध्यायः॥74॥ पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः => पञ्चसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच अर्घपात्रकरो यायादग्न्यागारं => अर्घपात्रकरः+ यायात्+अग्न्यागारम्+ यायादग्न्यागारं सुसंवृतः। => यायात्+अग्न्यागारम्+ सुसंवृतः। यागोपकरणं सर्वं => यागोपकरणम्+ सर्वम्+ सर्वं दिव्यदृष्ट्या => सर्वम्+ दिव्यदृष्ट्या कुण्डमीक्षेत् => कुण्डम्+ईक्षेत् प्रोक्षणं ताडनं => प्रोक्षणम्+ ताडनम्+ ताडनं कुशैः। => ताडनम्+ कुशैः। विदध्यादस्त्रमन्त्रेण => विदध्यात्+अस्त्रमन्त्रेण वर्म्मणाभ्युक्षणं मतम्॥2॥ => वर्म्मणा+अभ्युक्षणम्+ मतम्॥2॥ खातमुद्धारं पूरणं => खातम्+उद्धारम्+ पूरणम्+ पूरणं समतामपि। => पूरणम्+ समताम्+अपि। समतामपि। => समताम्+अपि। सेकं कुट्टनन्तु => सेकम्+ कुट्टनम्+तु कुट्टनन्तु => कुट्टनम्+तु सम्मार्ज्जनं समालेपं => सम्मार्ज्जनम्+ समालेपम्+ समालेपं कलारूपप्रकल्पनम्। => समालेपम्+ कलारूपप्रकल्पनम्। त्रिसूत्रीपरिधानं च => त्रिसूत्रीपरिधानम्+ च वर्म्मणाभ्यर्च्चनं सदा॥4॥ => वर्म्मणाभ्यर्च्चनम्+ सदा॥4॥ रेखात्रयमुदक् => रेखात्रयम्+उदक् कुर्य्यादेकां पूर्वाननामधः। => कुर्य्यात्+एकाम्+ पूर्वाननाम्+अधः। पूर्वाननामधः। => पूर्वाननाम्+अधः। यद्वा => यत्+वा तासां विपर्य्ययः॥5॥ => तासाम्+ विपर्य्ययः॥5॥ दर्भैश्चतुष्पथम्। => दर्भैः+चतुष्पथम्। अक्षपात्रन्तनुत्रेण => अक्षपात्रम्+तनुत्रेण विन्यसेद्विष्टरं हृदा॥6॥ => विन्यसेत्+विष्टरम्+ हृदा॥6॥ वागीश्वरीं तत्र => वागीश्वरीम्+ तत्र ईशमावाह्य => ईशम्+आवाह्य वह्निं सदाश्रयानीतं => वह्निम्+ सदाश्रयानीतम्+ सदाश्रयानीतं शुद्धपात्रोपरिस्थितम्॥7॥ => सदाश्रयानीतम्+ शुद्धपात्रोपरिस्थितम्॥7॥ क्रव्यादांशं परित्यज्य => क्रव्यादांशम्+ परित्यज्य औदर्य्यं चैन्दवं => औदर्य्यम्+ च+ऐन्दवम्+ चैन्दवं भौतं => च+ऐन्दवम्+ भौतम्+ भौतं एकीकृत्यानलत्रयम्॥8॥ => भौतम्+ एकीकृत्य+अनलत्रयम्॥8॥ एकीकृत्यानलत्रयम्॥8॥ => एकीकृत्य+अनलत्रयम्॥8॥ ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं वह्निचैतन्याय => हूम्+ वह्निचैतन्याय संहितामन्त्रितं वह्निं => संहितामन्त्रितम्+ वह्निम्+ वह्निं धेनुमुद्रामृतीकृतम्॥9॥ => वह्निम्+ धेनुमुद्रामृतीकृतम्॥9॥ रक्षितं हेतिमन्त्रेण => रक्षितम्+ हेतिमन्त्रेण कवचेनावगुण्ठितम्। => कवचेन+अवगुण्ठितम्। पूजितन्त्रिः => पूजितम्+त्रिः कुण्डस्योर्ध्वं प्रदक्षिणम्॥10॥ => कुण्डस्य+ऊर्ध्वम्+ प्रदक्षिणम्॥10॥ शिवबीजमिति => शिवबीजम्+इति क्षिप्यमानं विभावयेत्॥11॥ => क्षिप्यमानम्+ विभावयेत्॥11॥ भूमिष्ठजानुको मन्त्री => भूमिष्ठजानुकः+ मन्त्री हृदात्मसम्मुखं क्षिपेत्। => हृदात्मसम्मुखम्+ क्षिपेत्। ततोऽन्तस्थितबीजस्य => ततः+अन्तस्थितबीजस्य सम्भृतिं परिधानस्य => सम्भृतिम्+ परिधानस्य शौचमाचमनं हृदा। => शौचम्+आचमनम्+ हृदा। पूजनं कृत्वा => पूजनम्+ कृत्वा तद्रक्षार्थं शराणुना॥13॥ => तद्रक्षार्थम्+ शराणुना॥13॥ बध्नीयाद्गर्भजं देव्याः => बध्नीयात्+गर्भजम्+ देव्याः कङ्कणं पाणिपल्लवे। => कङ्कणम्+ पाणिपल्लवे। ततो हृदयमन्त्रेण => ततः+ हृदयमन्त्रेण जुहुयादाहुतित्रयम्। => जुहुयात्+आहुतित्रयम्। आहुतित्रितयं दद्याच्छिरसाम्बुकणान्वितम्। => आहुतित्रितयम्+ दद्यात्+शिरसा+अम्बुकणान्वितम्। दद्याच्छिरसाम्बुकणान्वितम्। => दद्यात्+शिरसा+अम्बुकणान्वितम्। सीमन्तोन्नयनं षष्ठे => सीमन्तोन्नयनम्+ षष्ठे जुहुयादाहुतीस्तिस्त्रः => जुहुयात्+आहुतीः+तिस्त्रः शिखयैव => शिखया+एव वक्त्राङ्गकल्पनां कुर्य्याद्वक्त्रोद्घाटननिष्कृती॥17॥ => वक्त्राङ्गकल्पनाम्+ कुर्य्यात्+वक्त्रोद्घाटननिष्कृती॥17॥ कुर्य्याद्वक्त्रोद्घाटननिष्कृती॥17॥ => कुर्य्यात्+वक्त्रोद्घाटननिष्कृती॥17॥ जातकर्म्मनृकर्म्मभ्यां दशमे => जातकर्म्मनृकर्म्मभ्याम्+ दशमे वह्निं सन्धुक्ष्य => वह्निम्+ सन्धुक्ष्य स्नानं गर्भमलापहम्॥18॥ => स्नानम्+ गर्भमलापहम्॥18॥ सुवर्णबन्धनं देव्या => सुवर्णबन्धनम्+ देव्या कृतं ध्यात्वा => कृतम्+ ध्यात्वा हृदार्च्चयेत्। => हृदा+अर्च्चयेत्। प्रोक्षयेदस्त्रवारिणा॥19॥ => प्रोक्षयेत्+अस्त्रवारिणा॥19॥ कुम्भन्तु => कुम्भम्+तु बहिरस्त्रेण => बहिः+अस्त्रेण ताडयेद्वर्म्मणोत्क्षयेत्। => ताडयेत्+वर्म्मणाउत्क्षयेत्। अस्त्रेणोत्तरपूर्व्वाग्रान्मेखलासु => अस्त्रेण+उत्तरपूर्व्वाग्रान्+मेखलासु स्थापयेत्तेषु => स्थापयेत्+तेषु वक्त्राणामस्त्रमन्त्रेण => वक्त्राणाम्+अस्त्रमन्त्रेण ततो नालापनुत्तये॥21॥ => ततः+ नालापनुत्तये॥21॥ ब्रह्माणं शङ्करं => ब्रह्माणम्+ शङ्करम्+ शङ्करं विष्णुमनन्तञ्च => शङ्करम्+ विष्णुम्+अनन्तम्+च विष्णुमनन्तञ्च => विष्णुम्+अनन्तम्+च हृदार्च्चयेत्॥22॥ => हृदा+अर्च्चयेत्॥22॥ दूर्वाक्षतैश्च => दूर्वाक्षतैः+च पर्य्यन्तं परिधिस्थाननुक्रमात्। => पर्य्यन्तम्+ परिधिस्थान्+अनुक्रमात्। परिधिस्थाननुक्रमात्। => परिधिस्थान्+अनुक्रमात्। इन्द्रादीशानपर्य्यन्तान्विष्टरस्थाननुक्रमात्॥23॥ => इन्द्रात्+ईशानपर्य्यन्तान्+विष्टरस्थान्+अनुक्रमात्॥23॥ अग्नेरभिमुखीभूतान् => अग्नेः+अभिमुखीभूतान् हृदार्च्चयेत्। => हृदा+अर्च्चयेत्। विघ्नसङ्घातं बालकं => विघ्नसङ्घातम्+ बालकम्+ बालकं पालयिष्यथ॥24॥ => बालकम्+ पालयिष्यथ॥24॥ शैवीमाज्ञामिमान्तेषां श्रावयेत्तदनन्तम्। => शैवीम्+आज्ञाम्+इमाम्+तेषाम्+ श्रावयेत्+तदनन्तम्। श्रावयेत्तदनन्तम्। => श्रावयेत्+तदनन्तम्। स्रुक्स्रुवावूर्ध्ववदनाधोमुखैः => स्रुक्स्रुवौ+ऊर्ध्ववदनाधोमुखैः प्रताप्याग्नौ => प्रताप्य+अग्नौ क्रमात्तत्त्वत्रयं न्यस्य => क्रमात्+तत्त्वत्रयम्+ न्यस्य हां हीं => हाम्+ हीम्+ हीं हूं => हीम्+ हूम्+ हूं सं => हूम्+ सम्+ सं रवैः => सम्+ रवैः शक्तिं स्तुवे => शक्तिम्+ स्रुवे शम्भुं विन्यस्य => शम्भुम्+ विन्यस्य कुशानामुपरिष्टात्तौ => कुशानाम्+उपरिष्टात्+तौ गव्यमाज्यं समादाय => गव्यम्+आज्यम्+ समादाय स्वकां ब्रह्ममयीं => स्वकाम्+ ब्रह्ममयीम्+ ब्रह्ममयीं मूर्त्तिं => ब्रह्ममयीम्+ मूर्त्तिम्+ मूर्त्तिं सञ्चिन्त्यादाय => मूर्त्तिम्+ सञ्चिन्त्य+आदाय सञ्चिन्त्यादाय => सञ्चिन्त्य+आदाय कुण्डस्योर्ध्वं हृदावर्त्यं => कुण्डस्य+ऊर्ध्वम्+ हृदा+आवर्त्य+ हृदावर्त्यं भ्रामयित्वाग्निगोचरे। => हृदा+आवर्त्य+ भ्रामयित्वा+अग्निगोचरे। भ्रामयित्वाग्निगोचरे। => भ्रामयित्वा+अग्निगोचरे। पुनर्व्विष्णुमयीं ध्यात्वा => पुनः+विष्णुमयीम्+ ध्यात्वा घृतमीशानगोचरे॥30॥ => घृतम्+ईशानगोचरे॥30॥ धृत्वादाय => धृत्वा+आदाय स्वाहान्तं शिरसाणुना। => स्वाहान्तम्+ शिरसा+अणुना। शिरसाणुना। => शिरसा+अणुना। जुहुयाद्विष्णवे => जुहुयात्+विष्णवे बिन्दुं रुद्ररूपमनन्तरम्॥31॥ => बिन्दुम्+ रुद्ररूपम+अनन्तरम्॥31॥ रुद्ररूपमनन्तरम्॥31॥ => रुद्ररूपम+अनन्तरम्॥31॥ भावयन्निजमात्मानं नाभौ => भावयन्+निजम्+आत्मानम्+ नाभौ प्लवेत्ततः। => प्लवेत्+ततः। प्रादेशमात्रदर्भाभ्यामङ्गुष्ठानामिकाग्रकैः॥32॥ => प्रादेशमात्रदर्भाभ्याम्+अङ्गुष्ठानामिकाग्रकैः॥32॥ धृताभ्यां सम्मुखं => धृताभ्याम्+ सम्मुखम्+ सम्मुखं वह्नेरस्त्रेणाप्लवमाचरेत्। => सम्मुखम्+ वह्नेः+अस्त्रेण+आप्लवम्+आचरेत्। वह्नेरस्त्रेणाप्लवमाचरेत्। => वह्नेः+अस्त्रेण+आप्लवम्+आचरेत्। हृदात्मसम्मुखं तद्वत् => हृदा+आत्मसम्मुखम्+ तद्वत् सम्प्लवनन्ततः॥33॥ => सम्प्लवनम्+ततः॥33॥ हृदालब्धदग्धदर्भं शस्त्रक्षेपात् => हृदा+आलब्धदग्धदर्भम्+ शस्त्रक्षेपात् दीप्तेनापरदर्भेण => दीप्तेन+अपरदर्भेण निवाह्यानेन => निवाह्य+अनेन निर्द्दग्धं वह्नौ => निर्द्दग्धम्+ वह्नौ दर्भं पुनः => दर्भम्+ पुनः कृतग्रन्थिकुशं प्रादेशसम्मितम्॥35॥ => कृतग्रन्थिकुशम्+ प्रादेशसम्मितम्॥35॥ पक्षद्वयमिडादीनां त्रयं => पक्षद्वयम्+इडादीनाम्+ त्रयम्+ त्रयं चाज्ये => त्रयम्+ च+आज्ये चाज्ये => च+आज्ये क्रमाद्भागत्रयादाज्यं स्रुवेणादाय => क्रमात्+भागत्रयात्+आज्यम्+ स्रुवेण+आदाय स्रुवेणादाय => स्रुवेण+आदाय स्वेत्यग्नौ => स्व+इति+अग्नौ भागं शेषमाज्यं => भागम्+ शेषम्+आज्यम्+ शेषमाज्यं क्षिपेत् => शेषम्+आज्यम्+ क्षिपेत् ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सोमाय => हाम्+ सोमाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् अग्नीषोमाभ्यां स्वाहा। => अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा। नेत्राणां अग्नेर्नेत्रत्रये => नेत्राणाम्+ अग्नेः+नेत्रत्रये अग्नेर्नेत्रत्रये => अग्नेः+नेत्रत्रये चतुर्थीमाहुतिं यजेत्। => चतुर्थीम्+आहुतिम्+ यजेत्। ओं हाम् => ओम्+ हाम् बोधयेद्धेनुमुद्रया॥38॥ => बोधयेत्+धेनुमुद्रया॥38॥ रक्षेदाज्यं शराणुना। => रक्षेत्+आज्यम्+ शराणुना। कुर्य्यादभ्युक्ष्य => कुर्य्यात्+अभ्युक्ष्य वक्त्राभिघारसन्धानं वक्त्रैकीकरणं => वक्त्राभिघारसन्धानम्+ वक्त्रैकीकरणम्+ वक्त्रैकीकरणं तथा। => वक्त्रैकीकरणम्+ तथा। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सद्योजाताय => हाम्+ सद्योजाताय ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां वामदेवाय => हाम्+ वामदेवाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं तत्पुरुषाय => ओम्+ तत्पुरुषाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् इत्येकैकघृताहुत्या => इति+एकैकघृताहुत्या कुर्य्याद्वक्त्राभिघारकम्॥40॥ => कुर्य्यात्+वक्त्राभिघारकम्॥40॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सद्योजातवामदेवाभ्यां => हाम्+ सद्योजातवामदेवाभ्याम्+ सद्योजातवामदेवाभ्यां स्वाहा। => सद्योजातवामदेवाभ्याम्+ स्वाहा। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां वामदेवाघोराभ्यां => हाम्+ वामदेवाघोराभ्याम्+ वामदेवाघोराभ्यां स्वाहा। => वामदेवाघोराभ्याम्+ स्वाहा। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां अघोरतत्पुरुषाभ्यां => हाम्+ अघोरतत्पुरुषाभ्याम्+ अघोरतत्पुरुषाभ्यां स्वाहा। => अघोरतत्पुरुषाभ्याम्+ स्वाहा। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां तत्पुरुषेशानाभ्यां => हाम्+ तत्पुरुषेशानाभ्याम्+ तत्पुरुषेशानाभ्यां स्वाहा। => तत्पुरुषेशानाभ्याम्+ स्वाहा। वक्त्रानुसन्धानं मन्त्रैरेभिः => वक्त्रानुसन्धानम्+ मन्त्रैः+एभिः मन्त्रैरेभिः => मन्त्रैः+एभिः क्रमाच्चरेत्। => क्रमात्+चरेत्। अग्नितो गतया => अग्नितः+ गतया वायुं निर्ऋतादिशिवान्तया॥41॥ => वायुम्+ निर्ऋतादिशिवान्तया॥41॥ वक्त्राणामेकतां कुर्य्यात् => वक्त्राणाम्+एकताम्+ कुर्य्यात् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सद्योजातवामदेवाघोरतत्पुरुषेशानेभ्यः => हाम्+ सद्योजातवामदेवाघोरतत्पुरुषेशानेभ्यः वक्त्राणामन्तर्भावस्तदाकृतिः॥42॥ => वक्त्राणाम्+अन्तर्भावः+तदाकृतिः॥42॥ वह्निमभ्यर्च्य => वह्निम्+अभ्यर्च्य दत्त्वास्त्रेणाहुतित्रयम्। => दत्त्वा+अस्त्रेण+आहुतित्रयम्। शिवाग्निस्त्वं हुताशन॥43॥ => शिवाग्निः+त्वम्+ हुताशन॥43॥ पूर्णां यथाविधि॥44॥ => पूर्णाम्+ यथाविधि॥44॥ ततो हृदम्बुजे => ततः+ हृदम्बुजे साङ्गं ससेनं => साङ्गम्+ ससेनम्+ ससेनं भासुरं => ससेनम्+ भासुरम्+ भासुरं परम्। => भासुरम्+ परम्। पूर्व्ववदावाह्य => पूर्व्ववत्+आवाह्य प्रार्थ्याज्ञान्तर्प्पयेच्छिवम्॥45॥ => प्रार्थ्य+आज्ञाम्+तर्प्पयेत्+शिवम्॥45॥ नाडीसन्धानमात्मना। => नाडीसन्धानम्+आत्मना। होमं कुर्य्यादङ्गैर्द्दशांशतः॥46॥ => होमम्+ कुर्य्यात्+अङ्गैः+दशांशतः॥46॥ कुर्य्यादङ्गैर्द्दशांशतः॥46॥ => कुर्य्यात्+अङ्गैः+दशांशतः॥46॥ कार्षिको होमः => कार्षिकः+ होमः मधुनस्तथा। => मधुनः+तथा। शुक्तिमात्राहुतिर्द्दध्नः => शुक्तिमात्राहुतिः+दध्नः सर्व्वभक्षाणां लाजानां => सर्व्वभक्षाणाम्+ लाजानाम्+ लाजानां मुष्टिसम्मितम्। => लाजानाम्+ मुष्टिसम्मितम्। खण्डत्रयन्तु => खण्डत्रयम्+तु मूलानां फलानां => मूलानाम्+ फलानाम्+ फलानां स्वप्रमाणतः॥48॥ => फलानाम्+ स्वप्रमाणतः॥48॥ ग्रासार्द्धमात्रमन्नानां सूक्ष्माणि => ग्रासार्द्धमात्रम्+अन्नानाम्+ सूक्ष्माणि इक्षोरापर्व्विकं मानं => इक्षोः+आपर्व्विकम्+ मानम्+ मानं लतानामङ्गुलद्वयम्॥49॥ => मानम्+ लतानाम्+अङ्गुलद्वयम्॥49॥ लतानामङ्गुलद्वयम्॥49॥ => लतानाम्+अङ्गुलद्वयम्॥49॥ पुष्पं पत्रं => पुष्पम्+ पत्रम्+ पत्रं स्वमानेन => पत्रम्+ स्वमानेन समिधां तु => समिधाम्+ तु कलायसम्मितानेतान् => कलायसम्मितान्+एतान् गुग्गुलुं वदरास्थिवत्। => गुग्गुलुम्+ वदरास्थिवत्। कन्दानामष्टमं भागं => कन्दानाम्+अष्टमम्+ भागम्+ भागं जुहुयाद्विधिवत् => भागम्+ जुहुयात्+विधिवत् जुहुयाद्विधिवत् => जुहुयात्+विधिवत् होमं निर्वर्त्तयेदेवं => होमम्+ निर्वर्त्तयेत्+एवम्+ निर्वर्त्तयेदेवं ब्रह्मबीजपदैस्ततः। => निर्वर्त्तयेत्+एवम्+ ब्रह्मबीजपदैः+ततः। ब्रह्मबीजपदैस्ततः। => ब्रह्मबीजपदैः+ततः। पूर्णायां निधायाधोमुखं => पूर्णायाम्+ निधाय+अधोमुखम्+ निधायाधोमुखं स्रुवम्॥52॥ => निधाय+अधोमुखम्+ स्रुवम्॥52॥ पुष्पमारोप्य => पुष्पम्+आरोप्य पश्चाद्वामेन => पश्चात्+वामेन समुद्गतोऽर्द्धकायश्च => समुद्गतः+अर्द्धकायः+च तन्मृलमाधाय => तन्मृलम्+आधाय ब्रह्मादिकारणात्यागाद्विनिःसृत्य => ब्रह्मादिकारणात्यागात्+विनिःसृत्य तयोर्मूलमतन्द्रितः॥55॥ => तयोः+मूलम्+अतन्द्रितः॥55॥ मूलमन्त्रमविस्पष्टं वौषडन्तं => मूलमन्त्रम्+अविस्पष्टम्+ वौषडन्तम्+ वौषडन्तं समुच्चरेत्। => वौषडन्तम्+ समुच्चरेत्। जुहुयादाज्यं यवसम्मितधारया॥56॥ => जुहुयात्+आज्यम्+ यवसम्मितधारया॥56॥ आचामं चन्दनं => आचामम्+ चन्दनम्+ चन्दनं दत्त्वा => चन्दनम्+ दत्त्वा ताम्बूलप्रभृतीनपि। => ताम्बूलप्रभृतीन्+अपि। तद्भूतिमावन्द्य => तद्भूतिम्+आवन्द्य विदध्यात्प्रणतिं परम्॥57॥ => विदध्यात्+प्रणतिम्+ परम्॥57॥ ततो वह्निं => ततः+ वह्निम्+ वह्निं समभ्यर्च्य => वह्निम्+ समभ्यर्च्य संहारमुद्रयाहृत्य => संहारमुद्रय+आहृत्य क्षमस्वेत्यभिधाय => क्षमस्व+इति+अभिधाय परिधीस्तांश्च => परिधीन्+तान्+च हृदाऽणुना। => हृदा+अणुना। परयात्मीये => परया+आत्मीये सर्वपाकाग्रमादाय => सर्वपाकाग्रम्+आदाय अन्तर्बहिर्बलिं दद्यादाग्नेय्यां => अन्तः+बहिः+बलिम्+ दद्यात्+आग्नेय्याम्+ दद्यादाग्नेय्यां कुण्डसन्निधौ॥60॥ => दद्यात्+आग्नेय्याम्+ कुण्डसन्निधौ॥60॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां रुद्रेभ्यः => हाम्+ रुद्रेभ्यः मातृभ्यो दक्षिणे => मातृभ्यः+ दक्षिणे हां गणेभ्यश्च => हाम्+ गणेभ्यः+च गणेभ्यश्च => गणेभ्यः+च तेभ्यस्त्वयं बलिः॥61॥ => तेभ्यः+तु+अयम्+ बलिः॥61॥ हाञ्च => हाम्+च यक्षेभ्य ईशाने => यक्षेभ्यः+ ईशाने हां ग्रहेभ्य => हाम्+ ग्रहेभ्यः+ ग्रहेभ्य उ। => ग्रहेभ्यः+ उ। हामसुरेभ्यश्च => हाम्+असुरेभ्यः+च रक्षोभ्यो नैर्ऋते => रक्षोभ्यः+ नैर्ऋते हाञ्च => हाम्+च नागेभ्यो नक्षत्रेभ्यश्च => नागेभ्यः+ नक्षत्रेभ्यः+च नक्षत्रेभ्यश्च => नक्षत्रेभ्यः+च हां राशिभ्यः => हाम्+ राशिभ्यः विश्वेभ्यो नैर्ऋते => विश्वेभ्यः+ नैर्ऋते वारुण्यां क्षेत्रपालाय => वारुण्याम्+ क्षेत्रपालाय अन्तर्बलिरुदाहृतः। => अन्तर्बलिः+उदाहृतः। इन्द्रायाग्नियमाय => इन्द्राय+अग्नियमाय हीशाने => हि+ईशाने वायसादेर्बहिर्बलिः। => वायसादेः+बहिः+बलिः। बलिद्वयगतान्मन्त्रान् => बलिद्वयगतान्+मन्त्रान् संहारमुद्रयाऽऽत्मनि॥66॥ => संहारमुद्रया+आत्मनि॥66॥ अग्निकार्य्यं नाम => अग्निकार्य्यम्+ नाम पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः॥ => पञ्चसप्ततितमः+अध्यायः॥ षट्सप्ततितमोऽध्यायः => षट्सप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच शिवान्तिकङ्गत्वा => शिवान्तिकम्+गत्वा पूजाहोमादिकं मम। => पूजाहोमादिकम्+ मम। पुण्यफलमित्यभिधाय => पुण्यफलम्+इति+अभिधाय मुद्रयोद्भवसञ्ज्ञया। => मुद्रया+उद्भवसञ्ज्ञया। स्थिरचित्तो निवेदयेत्॥2॥ => स्थिरचित्तः+ निवेदयेत्॥2॥ पूर्ववदभ्यर्च्य => पूर्ववत्+अभ्यर्च्य अर्घ्यं पराङ्मुखं => अर्घ्यम्+ पराङ्मुखम्+ पराङ्मुखं दत्त्वा => पराङ्मुखम्+ दत्त्वा क्षमस्वेत्यभिधाय => क्षमस्व+इति+अभिधाय नाराचमुद्रयाऽस्त्रेण => नाराचमुद्रया+अस्त्रेण फडन्तेनात्मसञ्चयम्। => फडन्तेन+आत्मसञ्चयम्। लिङ्गं मूर्त्तिमन्त्रेण => लिङ्गम्+ मूर्त्तिमन्त्रेण त्वर्च्चिते => तु+अर्च्चिते मन्त्रसङ्घातमात्मनि। => मन्त्रसङ्घातम्+आत्मनि। विधिनोक्तेन => विधिना+उक्तेन विदध्याच्चण्डपूजनम्॥5॥ => विदध्यात्+चण्डपूजनम्॥5॥ ओं चण्डेशानाय => ओम्+ चण्डेशानाय नमो मध्यतश्चण्डमूर्त्तये। => नमः+ मध्यतः+चण्डमूर्त्तये। मध्यतश्चण्डमूर्त्तये। => मध्यतः+चण्डमूर्त्तये। ओं धूलिचण्डेश्वराय => ओम्+ धूलिचण्डेश्वराय हूं फट् => हूम्+ फट् तमाह्वयेत्॥6॥ => तम्+आह्वयेत्॥6॥ हूं फट् => हूम्+ फट् ओं चण्डशिरसे => ओम्+ चण्डशिरसे ओं चण्डशिखायै => ओम्+ चण्डशिखायै हूं फट् => हूम्+ फट् हूं फट् => हूम्+ फट् चण्डं रुद्राग्निजं => चण्डम्+ रुद्राग्निजम्+ रुद्राग्निजं स्मरेत्। => रुद्राग्निजम्+ स्मरेत्। शूलटङ्कधरं कृष्णं => शूलटङ्कधरम्+ कृष्णम्+ कृष्णं साक्षसूत्रकमण्डलुम्॥8॥ => कृष्णम्+ साक्षसूत्रकमण्डलुम्॥8॥ टङ्काकारेऽर्द्धचन्द्रे => टङ्काकारे+अर्द्धचन्द्रे चतुर्व्वक्त्रं प्रपूजयेत्। => चतुर्व्वक्त्रम्+ प्रपूजयेत्। जपं कुर्य्यादङ्गानान्तु => जपम्+ कुर्य्यात्+अङ्गानाम्+तु कुर्य्यादङ्गानान्तु => कुर्य्यात्+अङ्गानाम्+तु शेषनिर्माल्यं चण्डेशाय => शेषनिर्माल्यम्+ चण्डेशाय लेह्यचोष्याद्यनुवरं ताम्बूलं => लेह्यचोष्याद्यनुवरम्+ ताम्बूलम्+ ताम्बूलं स्रग्विलेपनम्। => ताम्बूलम्+ स्रग्विलेपनम्। निर्म्माल्यं भोजनं => निर्म्माल्यम्+ भोजनम्+ भोजनं तुभ्यं => भोजनम्+ तुभ्यम्+ तुभ्यं प्रदत्तन्तु => तुभ्यम्+ प्रदत्तम्+तु प्रदत्तन्तु => प्रदत्तम्+तु सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् क्रियाकाण्डं मया => क्रियाकाण्डम्+ मया तवाज्ञाया। => तव+आज्ञाया। न्यूनाधिकं कृतं => न्यूनाधिकम्+ कृतम्+ कृतं मोहात् => कृतम्+ मोहात् परिपूर्णं सदाऽस्तु => परिपूर्णम्+ सदा+अस्तु सदाऽस्तु => सदा+अस्तु देवेशं दत्त्वाऽर्घ्यं => देवेशम्+ दत्त्वा+अर्घ्यम्+ दत्त्वाऽर्घ्यं तस्य => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ तस्य मन्त्रानात्मनि => मन्त्रान्+आत्मनि निर्म्माल्यापनयस्थानं लिम्पेद्गोमयवारिणा॥14॥ => निर्म्माल्यापनयस्थानम्+ लिम्पेत्+गोमयवारिणा॥14॥ लिम्पेद्गोमयवारिणा॥14॥ => लिम्पेत्+गोमयवारिणा॥14॥ प्रोक्ष्यार्घ्यादि => प्रोक्ष्य+अर्घ्यादि विसृज्याथ => विसृज्य+अथ आचान्तोऽन्यत्समाचरेत्॥15॥ => आचान्तोऽन्यत्+समाचरेत्॥15॥ चण्डपूजाकथनं नाम => चण्डपूजाकथनम्+ नाम षट्सप्ततितमोऽध्यायः॥76॥ => षट्सप्ततितमः+अध्यायः॥76॥ सप्तसप्ततितमोऽध्यायः => सप्तसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच कपिलापूजनं वक्ष्ये => कपिलापूजनम्+ वक्ष्ये एभिर्म्मन्त्रैर्यजेच्च => एभिः+मन्त्रैः+यजेत्+च ओं कपिले => ओम्+ कपिले ओं कपिले => ओम्+ कपिले ओं कपिले => ओम्+ कपिले ओं कपिले => ओम्+ कपिले ओं भुक्तिमुक्तिप्रदे => ओम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदे जगन्मातर्देवानाममृतप्रदे। => जगन्मातः+देवानाम्+अमृतप्रदे। ग्रासमीप्सितार्थञ्च => ग्रासम्+ईप्सितार्थम्+च वन्दिताऽसि => वन्दिता+असि पापं यन्मया => पापम्+ यत्+मया यन्मया => यत्+मया दुष्कृतं कृतम्॥4॥ => दुष्कृतम्+ कृतम्॥4॥ गावो ममाग्रतो => गावः+ मम+अग्रतः+ ममाग्रतो नित्यं => मम+अग्रतः+ नित्यम्+ नित्यं गावः => नित्यम्+ गावः पृष्ठत एव => पृष्ठतः+ एव गावो मे => गावः+ मे चापि => च+अपि गवां मध्ये => गवाम्+ मध्ये वसाम्यहम्॥5॥ => वसामि+अहम्॥5॥ दत्तं गृह्णन्तु => दत्तम्+ गृह्णन्तु ग्रासं जप्त्वा => ग्रासम्+ जप्त्वा स्यां निर्म्मलः => स्याम्+ निर्म्मलः नमेन्नरः॥6॥ => नमेत्+नरः॥6॥ पीठमूर्त्तिशिवाङ्गानां पूजा => पीठमूर्त्तिशिवाङ्गानाम्+ पूजा स्यादष्टपुष्पिका॥7॥ => स्यात्+अष्टपुष्पिका॥7॥ पाकमानयेत्। => पाकम्+आनयेत्। ततो मृत्युञ्जयेनैव => ततः+ मृत्युञ्जयेन+एव मृत्युञ्जयेनैव => मृत्युञ्जयेन+एव सिञ्चेत्तं वारिबिन्दुभिः। => सिञ्चेत्+तम्+ वारिबिन्दुभिः। सर्वपाकाग्रमुद्धत्य => सर्वपाकाग्रम्+उद्धृत्य अथार्द्धं चुल्लिकाहोमे => अथ+अर्द्धम्+ चुल्लिकाहोमे विधानायोपकल्पयेत्। => विधानाय+उपकल्पयेत्। चुल्लीं तद्वह्निं => चुल्लीम्+ तद्वह्निम्+ तद्वह्निं पूरकाहुतिम्॥10॥ => तद्वह्निम्+ पूरकाहुतिम्॥10॥ चैकं ततो => च+एकम्+ ततः+ ततो रेचकवायुना। => ततः+ रेचकवायुना। वह्निबीजं समादाय => वह्निबीजम्+ समादाय कादिस्थानगतिक्रमात्॥11॥ => कादिस्थान्+अगतिक्रमात्॥11॥ शिवाग्निस्त्वमिति => शिवाग्निः+त्वम्+इति ओं हाम् => ओम्+ हाम् नमो वै => नमः+ वै हां सोमाय => हाम्+ सोमाय प्रजानां पतये => प्रजानाम्+ पतये सर्वेभ्यश्चैव => सर्वेभ्यः+च+एव सर्वविश्वेभ्य एव => सर्वविश्वेभ्यः+ एव पूर्वादावर्च्चयेदिमान्। => पूर्वादौ+अर्च्चयेत्+इमान्। स्वाहान्तामाहुतिं दत्त्वा => स्वाहान्ताम्+आहुतिम्+ दत्त्वा यजेद्धर्माय => यजेत्+धर्माय वामबाहावधर्म्माय => वामबाहौ+अधर्म्माय विघ्नराजो गृहद्वारे => विघ्नराजः+ गृहद्वारे पेषण्यां सुभगे => पेषण्याम्+ सुभगे ओं रौद्रिके => ओम्+ रौद्रिके नमो गिरिके => नमः+ गिरिके नमश्चोलूखले => नमः+च+उलूखले बलप्रियायायुधाय => बलप्रियाय+आयुधाय नमस्ते => नमः+ते सम्मार्ज्जन्यां देवतोक्ते => सम्मार्ज्जन्याम्+ देवतोक्ते वास्तुबलिं ततः॥18॥ => वास्तुबलिम्+ ततः॥18॥ मौनमास्थितः॥19॥ => मौनम्+आस्थितः॥19॥ वटाश्वत्थार्क्कवाताविसर्ज्जभल्लातकांस्त्यजेत्। => वटाश्वत्थार्क्कवाताविसर्ज्जभल्लातकान्+त्यजेत्। आपोशानं पुरादाय => आपोशानम्+ पुरादाय स्वाहान्तेनाहुतीः => स्वाहान्तेन+आहुतीः दत्त्वादीप्योदरानलम्। => दत्त्वा+दीप्य+उदरानलम्। कूर्म्मोऽथ => कूर्म्मः+अथ कृकरो देवदत्तो => कृकरः+ देवदत्तः+ देवदत्तो धनञ्जयः॥21॥ => देवदत्तः+ धनञ्जयः॥21॥ एतेभ्य उपवायुभ्यः => एतेभ्यः+ उपवायुभ्यः स्वाहापोशानवारिणा। => स्वाहा+उपोशानवारिणा। भक्तादिकं निवेद्याय => भक्तादिकम्+ निवेद्याय पिबेच्छेषोदकं नरः॥22॥ => पिबेत्+शेषोदकम्+ नरः॥22॥ अमृतोपस्तरणमसि => अमृतोपस्तरणम्+असि प्राणाहुतीस्ततो ददेत्। => प्राणाहुतीः+ततः+ ददेत्। स्वाहाऽपानाय => स्वाहा+अपानाय ततस्तथा॥23॥ => ततः+तथा॥23॥ चुल्लकमाचरेत्। => चुल्लकम्+आचरेत्। अमृतापिधानमसीति => अमृतापिधानम्+असि+इति शरीरेऽन्नादिवायवः॥24॥ => शरीरे+अन्नादिवायवः॥24॥ वास्तुपूजाकथनं नाम => वास्तुपूजाकथनम्+ नाम सप्तसप्ततितमोऽध्यायः॥77॥ => सप्तसप्ततितमः+अध्यायः॥77॥ अष्टसप्ततितमोऽध्यायः => अष्टसप्ततितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच पवित्रारोहणं वक्ष्ये => पवित्रारोहणम्+ वक्ष्ये नित्यं तन्नित्यमुद्दिष्टं => नित्यम्+ तत्+नित्यम्+उद्दिष्टम्+ तन्नित्यमुद्दिष्टं नैमित्तिकमथापरम्॥1॥ => तत्+नित्यम्+उद्दिष्टम्+ नैमित्तिकम्+अथ+अपरम्॥1॥ नैमित्तिकमथापरम्॥1॥ => नैमित्तिकम्+अथ+अपरम्॥1॥ आषाढादिचतुर्द्दश्यामथ => आषाढादिचतुर्द्दश्याम्+अथ कर्त्तव्यं चतुर्द्दश्यष्टमीषु => कर्त्तव्यम्+ चतुर्द्दश्यष्टमीषु कुर्य्याद्वा => कुर्य्यात्+वा कार्तिकीं यावत्तिथौ => कार्तिकीम्+ यावत्+तिथौ यावत्तिथौ => यावत्+तिथौ सौवर्णं राजतं => सौवर्णम्+ राजतम्+ राजतं ताम्रं => राजतम्+ ताम्रम्+ ताम्रं कृतादिषु => ताम्रम्+ कृतादिषु कार्प्पासजं वापि => कार्प्पासजम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि प्रणवश्चन्द्रमा वह्निर्ब्रह्मा => प्रणवः+चन्द्रमाः+ वह्निः+ब्रह्मा वह्निर्ब्रह्मा => वह्निः+ब्रह्मा नागो गुहो => नागः+ गुहः+ गुहो हरिः॥5॥ => गुहः+ हरिः॥5॥ अष्टोत्तरशतान्यर्द्धं तदर्धं => अष्टोत्तरशतानि+अर्द्धम्+ तदर्धम्+ तदर्धं चोत्तमादिकम्॥6॥ => तदर्धम्+ च+उत्तमादिकम्॥6॥ चोत्तमादिकम्॥6॥ => च+उत्तमादिकम्॥6॥ एकाशीत्याऽथवा => एकाशीत्या+अथवा सूत्रैस्त्रिंशताऽप्यऽप्यष्टयुक्तया। => सूत्रैः+त्रिंशता+अपि+अष्टयुक्तया। कर्त्तव्यं तुल्यग्रन्थ्यन्तरालकम्॥7॥ => कर्त्तव्यम्+ तुल्यग्रन्थ्यन्तरालकम्॥7॥ व्यासादष्टाङ्गुलानि => व्यासात्+अष्टाङ्गुलानि तथैव => तथा+एव पिण्डिकास्पर्शं चतुर्थं => पिण्डिकास्पर्शम्+ चतुर्थम्+ चतुर्थं सर्वदैवतम्। => चतुर्थम्+ सर्वदैवतम्। गङ्गावतारकं कार्य्यं => गङ्गावतारकम्+ कार्य्यम्+ कार्य्यं सुजातेन => कार्य्यम्+ सुजातेन ग्रन्थिं कुर्य्याच्च => ग्रन्थिम्+ कुर्य्यात्+च कुर्य्याच्च => कुर्य्यात्+च अघोरेणाथ => अघोरेण+अथ पुरुषेणैव => पुरुषेण+एव कस्तूरीरोचनाचन्द्रैर्हरिद्रागैरिकादिभिः। => कस्तूरीरोचनाचन्द्रैः+हरिद्रागैरिकादिभिः। ग्रन्थयो दश => ग्रन्थयः+ दश कर्त्तव्या अथवा => कर्त्तव्याः+ अथवा अन्तरं वा => अन्तरम्+ वा यथाशोभमेकद्विचतुरङ्गुलम्। => यथाशोभम्+एकद्विचतुरङ्गुलम्। त्वपराजिता॥12॥ => तु+अपराजिता॥12॥ जयाऽन्या => जया+अन्या ग्रन्थयोऽभ्यधिकाः => ग्रन्थयः+अभ्यधिकाः चन्द्रवह्न्यर्कपवित्रं शिववद्धृदि। => चन्द्रवह्न्यर्कपवित्रम्+ शिववत्+हृदि। शिववद्धृदि। => शिववत्+हृदि। एकैकं निजमूर्त्तौ => एकैकम्+ निजमूर्त्तौ स्यादेकैकं तथा => स्यात्+एकैकम्+ तथा हस्तादिनवहस्तान्तं लिङ्गानां => हस्तादिनवहस्तान्तम्+ लिङ्गानाम्+ लिङ्गानां स्यात्पवित्रकम्॥15॥ => लिङ्गानाम्+ स्यात्+पवित्रकम्॥15॥ स्यात्पवित्रकम्॥15॥ => स्यात्+पवित्रकम्॥15॥ अष्टाविंशतितो वृद्धं => अष्टाविंशतितः+ वृद्धम्+ वृद्धं दशभिर्द्दशभिः => वृद्धम्+ दशभिः+दशभिः दशभिर्द्दशभिः => दशभिः+दशभिः द्व्यङ्गुलाभ्यन्तरास्तत्र => द्व्यङ्गुलाभ्यन्तराः+तत्र क्रमादेकाङ्गुलान्तराः॥16॥ => क्रमात्+एकाङ्गुलान्तराः॥16॥ ग्रन्थयो मानमप्येषां => ग्रन्थयः+ मानम्+अपि+एषाम्+ मानमप्येषां लिङ्गविस्तारसस्मितम्। => मानम्+अपि+एषाम्+ लिङ्गविस्तारसस्मितम्। सप्तम्यां वा => सप्तम्याम्+ वा त्रयोदश्यां कृतनित्यक्रियः => त्रयोदश्याम्+ कृतनित्यक्रियः नैमित्तिकीं सन्ध्यां => नैमित्तिकीम्+ सन्ध्याम्+ सन्ध्यां विशेषेण => सन्ध्याम्+ विशेषेण सूर्य्यमर्च्चयेत्। => सूर्य्यम्+अर्च्चयेत्। प्रणवार्घ्यकरो गुरुः॥19॥ => प्रणवार्घ्यकरः+ गुरुः॥19॥ द्वाराण्यस्त्रेण => द्वाराणि+अस्त्रेण पूर्वादिक्रमतोऽर्च्चयेत्। => पूर्वादिक्रमतः+अर्च्चयेत्। हां शान्तिकलाद्वाराय => हाम्+ शन्तिकलाद्वाराय प्रतिद्वारं द्वौ => प्रतिद्वारम्+ द्वौ भृङ्गिणेऽथ => भृङ्गिणे+अथ नित्यं च => नित्यम्+ च वास्तुं भूतशुद्धिं => वास्तुम्+ भूतशुद्धिम्+ भूतशुद्धिं विशेषार्घ्यकरः => भूतशुद्धिम्+ विशेषार्घ्यकरः प्रोक्षणाद्यं विधायाथ => प्रोक्षणाद्यम्+ विधाय+अथ विधायाथ => विधाय+अथ यज्ञसम्भारकृन्नरः। => यज्ञसम्भारकृत्+नरः। मन्त्रयेद्दर्भदूर्वाद्यैः => मन्त्रयेत्+दर्भदूर्वाद्यैः पुष्पाद्यैश्च => पुष्पाद्यैः+च शिवहस्तं विधायेत्थं => शिवहस्तम्+ विधाय+इत्थम्+ विधायेत्थं स्वशिरस्यधिरोपयेत्। => विधाय+इत्थम्+ स्वशिरसि+अधिरोपयेत्। स्वशिरस्यधिरोपयेत्। => स्वशिरसि+अधिरोपयेत्। शिवोऽहमादिः => शिवः+अहम्+आदिः सर्वज्ञो मम => सर्वज्ञः+ मम अत्यर्थं भावयेद्देवं => अत्यर्थम्+ भावयेत्+देवम्+ भावयेद्देवं ज्ञानखड्गकरो => भावयेत्+देवम्+ ज्ञानखड्गकरः+ ज्ञानखड्गकरो गुरुः। => ज्ञानखड्गकरः+ गुरुः। नेर्ऋतीं दिशमासाद्य => नेर्ऋतीम्+ दिशम्+आसाद्य दिशमासाद्य => दिशम्+आसाद्य प्रक्षिपेदुदगाननः॥26॥ => प्रक्षिपेत्+उदगाननः॥26॥ पञ्चगव्यञ्च => पञ्चगव्यम्+च चतुष्पथान्तसंस्कारैर्वीक्षणाद्यैः => चतुष्पथान्तसंस्कारैः+वीक्षणाद्यैः विकिरांस्तत्र => विकिरान्+तत्र कुशकूर्च्योपसंहरेत्। => कुशकूर्च्या+उपसंहरेत्। तानीशदिशि => तान्+ईशदिशि वर्द्धन्यामासनायोपकल्पयेत्॥28॥ => वर्द्धन्याम्+आसनाय+उपकल्पयेत्॥28॥ लक्ष्मीं प्रपूजयेत्। => लक्ष्मीम्+ प्रपूजयेत्। पश्चिमाभिमुखं कुम्भं => पश्चिमाभिमुखम्+ कुम्भम्+ कुम्भं सर्वधान्योपरि => कुम्भम्+ सर्वधान्योपरि वृषारूढं सिंहस्थां => वृषारूढम्+ सिंहस्थाम्+ सिंहस्थां वर्द्धनीन्ततः। => सिंहस्थाम्+ वर्द्धनीम्+ततः। वर्द्धनीन्ततः। => वर्द्धनीम्+ततः। साङ्गं शिवन्देवं => साङ्गम्+ शिवम्+देवम्+ शिवन्देवं वर्द्धन्यामस्त्रमर्च्चयेत्॥30॥ => शिवम्+देवम्+ वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥30॥ वर्द्धन्यामस्त्रमर्च्चयेत्॥30॥ => वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥30॥ वर्द्धनीं सम्यगादाय => वर्द्धनीम्+ सम्यक्+आदाय सम्यगादाय => सम्यक्+आदाय शिवाज्ञां श्रावयेन्मन्त्री => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+मन्त्री श्रावयेन्मन्त्री => श्रावयेत्+मन्त्री पूर्वादीशानगोचरम्। => पूर्वात्+ईशानगोचरम्। अविच्छिन्नपयोधारां मूलमन्त्रमुदीरयेत्॥32॥ => अविच्छिन्नपयोधाराम्+ मूलमन्त्रम्+उदीरयेत्॥32॥ मूलमन्त्रमुदीरयेत्॥32॥ => मूलमन्त्रम्+उदीरयेत्॥32॥ समन्ताद् भ्रामयेदेनां => समन्तात्+ भ्रामयेत्+एनाम्+ भ्रामयेदेनां रक्षार्थं => भ्रामयेत्+एनाम्+ रक्षार्थम्+ रक्षार्थं शस्त्ररूपिणीम्। => रक्षार्थम्+ शस्त्ररूपिणीम्। पूर्वं कलशमारोप्य => पूर्वम्+ कलशम्+आरोप्य कलशमारोप्य => कलशम्+आरोप्य शस्त्रार्थन्तस्य => शस्त्रार्थम्+तस्य यजेद्देवं स्थिरासने। => यजेत्+देवम्+ स्थिरासने। वर्द्धन्यां प्रणवस्थायामायुधन्तदनु => वर्द्धन्याम्+ प्रणवस्थायाम्+आयुधम्+तदनु प्रणवस्थायामायुधन्तदनु => प्रणवस्थायाम्+आयुधम्+तदनु भगलिङ्गसमायोगं विदध्याल्लिङ्गमुद्रया। => भगलिङ्गसमायोगम्+ विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया। विदध्याल्लिङ्गमुद्रया। => विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया। बोधासिं मूलमन्त्रजपन्तथा॥35॥ => बोधासिम्+ मूलमन्त्रजपम्+तथा॥35॥ मूलमन्त्रजपन्तथा॥35॥ => मूलमन्त्रजपम्+तथा॥35॥ वर्द्धन्यां रक्षां => वर्द्धन्याम्+ रक्षाम्+ रक्षां विज्ञापयेदपि। => रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+अपि। विज्ञापयेदपि। => विज्ञापयेत्+अपि। गणेशं वायवेऽभ्यर्च्य => गणेशम्+ वायवे+अभ्यर्च्य वायवेऽभ्यर्च्य => वायवे+अभ्यर्च्य हरं पञ्चामृतादिभिः॥36॥ => हरम्+ पञ्चामृतादिभिः॥36॥ विधिवच्च => विधिवत्+च चरुं कृत्वा => चरुम्+ कृत्वा तं विभजेत्‍त्रधा। => तम्+ विभजेत्+त्रिधा। विभजेत्‍त्रधा। => विभजेत्+त्रिधा। शिवाग्निभ्यां संरक्षेद्भागमात्मनि॥38॥ => शिवाग्निभ्याम्+ संरक्षेत्+भागम्+आत्मनि॥38॥ संरक्षेद्भागमात्मनि॥38॥ => संरक्षेत्+भागम्+आत्मनि॥38॥ देयं पूर्वतो => देयम्+ पूर्वतः+ पूर्वतो दन्तधावनम्। => पूर्वतः+ दन्तधावनम्। तस्माद्घोरशिखाभ्यां वा => तस्मात्+घोरशिखाभ्याम्+ वा चोत्तरे => च+उत्तरे जलं वामेन => जलम्+ वामेन गन्धान्वितं जलम्॥40॥ => गन्धान्वितम्+ जलम्॥40॥ पञ्चगव्यं पलाशादिपुटकं => पञ्चगव्यम्+ पलाशादिपुटकम्+ पलाशादिपुटकं वै => पलाशादिपुटकम्+ वै ऐशान्यां कुसुमं => ऐशान्याम्+ कुसुमम्+ कुसुमं दद्यादाग्नेय्यां => कुसुमम्+ दद्यात्+आग्नेय्याम्+ दद्यादाग्नेय्यां दिशि => दद्यात्+आग्नेय्याम्+ दिशि अगुरुं निर्ऋताशायां => अगुरुम्+ निर्ऋताशायाम्+ निर्ऋताशायां वायव्यां => निर्ऋताशायाम्+ वायव्याम्+ वायव्यां च => वायव्याम्+ च कज्जलं कुङ्कुमन्तैलं => कज्जलम्+ कुङ्कुमम्+तैलम्+ कुङ्कुमन्तैलं शलाकां => कुङ्कुमम्+तैलम्+ शलाकाम्+ शलाकां केशशोधनीम्॥43॥ => शलाकाम्+ केशशोधनीम्॥43॥ ताम्बूलं दर्पणं => ताम्बूलम्+ दर्पणम्+ दर्पणं दद्यादुत्तरे => दर्पणम्+ दद्यात्+उत्तरे दद्यादुत्तरे => दद्यात्+उत्तरे रोचनामपि। => रोचनाम्+अपि। आसनं पादुके => आसनम्+ पादुके पात्रं योगपट्टातपत्रकम्॥44॥ => पात्रम्+ योगपट्टातपत्रकम्॥44॥ ऐशान्यामीशमन्त्रेण => ऐशान्याम्+ईशमन्त्रेण दद्यादीशानतुष्टये। => दद्यात्+ईशानतुष्टये। पूर्वस्याञ्चरुकं साज्यं => पूर्वस्याम्+चरुकम्+ साज्यम्+ साज्यं दद्याद् => साज्यम्+ दद्यात्+ दद्याद् गन्धादिकं => दद्यात्+ गन्धादिकम्+ गन्धादिकं नवे॥45॥ => गन्धादिकम्+ नवे॥45॥ प्रोक्षितान्यर्घ्यवारिणा। => प्रोक्षितानि+अर्घ्यवारिणा। कृष्णाजिनादिनाऽऽच्छाद्य => कृष्णाजिनादिना+आच्छाद्य साक्षिणं सर्वकृत्यानां => साक्षिणम्+ सर्वकृत्यानाम्+ सर्वकृत्यानां गोप्तारं => सर्वकृत्यानाम्+ गोप्तारम्+ गोप्तारं शिवमव्ययम्॥47॥ => गोप्तारम्+ शिवम्+अव्ययम्॥47॥ शिवमव्ययम्॥47॥ => शिवम्+अव्ययम्॥47॥ शोधयेच्च => शोधयेत्+च वाराणामेकविंशतिम्॥48॥ => वाराणाम्+एकविंशतिम्॥48॥ वेष्टयेत्सूत्रैर्गन्धाद्यं रवये => वेष्टयेत्+सूत्रैः+गन्धाद्यम्+ रवये नन्द्यादिभ्योऽथ => नन्द्यादिभ्यः+अथ गन्धाख्यं वास्तोश्चाथ => गन्धाख्यम्+ वास्तोः+च+अथ वास्तोश्चाथ => वास्तोः+च+अथ शस्त्रेभ्यो लोकपालेभ्यः => शस्त्रेभ्यः+ लोकपालेभ्यः ह्यात्मने => हि+आत्मने सर्वौषधीलिप्तं धूपितं => सर्वौषधीलिप्तम्+ धूपितम्+ धूपितं पुष्पदूर्वया॥51॥ => धूपितम्+ पुष्पदूर्वया॥51॥ पवित्रं तत् => पवित्रम्+ तत् विधायाञ्जलिमध्यगम्। => विधाय+अञ्जलिमध्यगम्। विधिं प्रति॥52॥ => विधिम्+ प्रति॥52॥ प्रभवामन्त्रयामि => प्रभो+आमन्त्रयामि त्वां त्वदिच्छावाप्तिकारिकाम्। => त्वाम्+ त्वदिच्छावाप्तिकारिकाम्। तत्सिद्धिमनुजानीहि => तत्सिद्धिम्+अनुजानीहि यजतश्चिदचित्पते॥53॥ => यजतः+चिदचित्पते॥53॥ नमस्तेऽस्तु => नमः+ते+अस्तु आमन्त्रितोऽसि => आमन्त्रितः+असि मन्त्रेशैर्ल्लोकपालैश्च => मन्त्रेशैः+लोकपालैः+च निमन्त्रयाम्यहन्तुभ्यं प्रभाते => निमन्त्रयामि+अहम्+तुभ्यम्+ प्रभाते नियमञ्च => नियमम्+च तवाज्ञया। => तव+आज्ञया। इत्येवन्देवमामन्त्र्य => इति+एवम्+देवम्+आमन्त्र्य रेचकेनामृतीकृतम्॥56॥ => रेचकेन+अमृतीकृतम्॥56॥ शिवान्तं मूलमुच्चार्य्य => शिवान्तम्+ मूलम्+उच्चार्य्य मूलमुच्चार्य्य => मूलम्+उच्चार्य्य तच्छिवाय => तत्+शिवाय जपं स्तोत्रं => जपम्+ स्तोत्रम्+ स्तोत्रं प्रणामञ्च => स्तोत्रम्+ प्रणामम्+च प्रणामञ्च => प्रणामम्+च शम्भुं क्षमापयेत्॥57॥ => शम्भुम्+ क्षमापयेत्॥57॥ चरोस्तृतीयांशं तद्ददीत => चरोः+तृतीयांशम्+ तत्+ददीत तद्ददीत => तत्+ददीत दिग्वासिभ्यो दिगीशेभ्यो => दिग्वासिभ्यः+ दिगीशेभ्यः+ दिगीशेभ्यो भूतमातृगणेभ्य => दिगीशेभ्यः+ भूतमातृगणेभ्यः+ भूतमातृगणेभ्य उ॥58॥ => भूतमातृगणेभ्यः+ उ॥58॥ क्षेत्रपादिभ्यो नमः => क्षेत्रपादिभ्यः+ नमः बलिस्त्वयम्। => बलिः+तु+अयम्। दिङ्नागाद्यैश्च => दिङ्नागाद्यैः+च चाग्नये => च+अग्नये विधिच्छिद्रपूरकं होममाचरेत्। => विधिच्छिद्रपूरकम्+ होमम्+आचरेत्। होममाचरेत्। => होमम्+आचरेत्। पूर्णां व्याहृतिहोमञ्च => पूर्णाम्+ व्याहृतिहोमम्+च व्याहृतिहोमञ्च => व्याहृतिहोमम्+च तत ओमग्नये => ततः+ ओम्+अग्नये ओमग्नये => ओम्+अग्नये चैव => च+एव ओमग्नीषोमाभ्यां स्वाहाऽग्नये => ओम्+अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा+अग्नये स्वाहाऽग्नये => स्वाहा+अग्नये इत्याहुतिचतुष्कन्तु => इति+आहुतिचतुष्कम्+तु कुर्य्यात्तु => कुर्य्यात्+तु वह्निकुण्डार्च्चितं देवं => वह्निकुण्डार्च्चितम्+ देवम्+ देवं मण्डलाभ्यर्च्चिते => देवम्+ मण्डलाभ्यर्च्चिते योजयेत्तत्तः। => योजयेत्+तत्तः। अस्त्रञ्च => अस्त्रम्+च हृदयन्ततः॥63॥ => हृदयम्+ततः॥63॥ कलाभिर्वाऽथ => कलाभिः+वा+अथ षडङ्गं ब्रह्ममूलैर्व्वा => षडङ्गम्+ ब्रह्ममूलैः+वा ब्रह्ममूलैर्व्वा => ब्रह्ममूलैः+वा हृद्वर्म्मास्त्रञ्च => हृद्वर्म्मास्त्रम्+च पूजयित्वाऽङ्गसम्भवैः। => पूजयित्वा+अङ्गसम्भवैः। रक्षार्थं जगदीशाय => रक्षार्थम्+ जगदीशाय पुष्पधूपाद्यैर्द्दत्त्वा => पुष्पधूपाद्यैः+दत्त्वा पादान्तिकं गत्वा => पादान्तिकम्+ गत्वा बहिराचम्य => बहिः+आचम्य पञ्चगव्यञ्चरुन्दन्तधावनञ्च => पञ्चगव्यम्+चरुम्+दन्तधावनम्+च क्रमाद् यजेत्॥67॥ => क्रमात्+ यजेत्॥67॥ आचान्तो मन्त्रसम्बद्धः => आचान्तः+ मन्त्रसम्बद्धः स्वपेदन्तः => स्वपेत्+अन्तः स्मरन्नीशं बुभुक्षुर्दर्भसंस्तरे॥68॥ => स्मरन्+ईशम्+ बुभुक्षुः+दर्भसंस्तरे॥68॥ बुभुक्षुर्दर्भसंस्तरे॥68॥ => बुभुक्षुः+दर्भसंस्तरे॥68॥ अनेनैव => अनेन+एव मुमुक्षुरपि => मुमुक्षुः+अपि केवलम्भस्मशय्यायां सोपवासः => केवलम्+भस्मशय्यायाम्+ सोपवासः पवित्राधिवासनविधिर्नाम => पवित्राधिवासनविधिः+नाम अष्टसप्ततितमोऽध्यायः॥78॥ => अष्टसप्ततितमः+अध्यायः॥78॥ एकोनाशीतितमोऽध्यायः => एकोनाशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच कृतसन्ध्यार्चनो मन्त्री => कृतसन्ध्यार्चनः+ मन्त्री ऐशान्यां भाजने => ऐशान्याम्+ भाजने ततो विसर्ज्य => ततः+ विसर्ज्य देवेशं निर्म्माल्यमपनीय => देवेशम्+ निर्म्माल्यम्+अपनीय निर्म्माल्यमपनीय => निर्म्माल्यम्+अपनीय पूर्ववद् भूतले => पूर्ववत्+ भूतले कृत्वाह्निकमथ => कृत्वाह्निकम्+अथ शिवेऽनले। => शिवे+अनले। नैमित्तिकीं सविस्तारां => नैमित्तिकीम्+ सविस्ताराम्+ सविस्तारां कुर्य्यात् => सविस्ताराम्+ कुर्य्यात् पूजां विशेषतः॥4॥ => पूजाम्+ विशेषतः॥4॥ मन्त्राणां तर्पणं => मन्त्राणाम्+ तर्पणम्+ तर्पणं प्रायश्चित्तहोमं => तर्पणम्+ प्रायश्चित्तहोमम्+ प्रायश्चित्तहोमं शरात्मना। => प्रायश्चित्तहोमम्+ शरात्मना। अष्टोत्तरशतं कृत्वा => अष्टोत्तरशतम्+ कृत्वा पूर्णाहुतिं शनैः॥5॥ => पूर्णाहुतिम्+ शनैः॥5॥ पवित्रं भानवे => पवित्रम्+ भानवे शम्भोरुपविश्य => शम्भोः+उपविश्य पवित्रमात्मने => पवित्रम्+आत्मने दद्याद् गणाय => दद्यात्+ गणाय ओं कालात्मना => ओम्+ कालात्मना यद्दिष्टं मामके => यत्+इष्टम्+ मामके कृतं क्लिष्टं => कृतम्+ क्लिष्टम्+ क्लिष्टं समुत्सृष्टं => क्लिष्टम्+ समुत्सृष्टम्+ समुत्सृष्टं कृतं => समुत्सृष्टम्+ कृतम्+ कृतं गुप्तञ्च => कृतम्+ गुप्तम्+च गुप्तञ्च => गुप्तम्+च तदस्तु => तत्+अस्तु क्लिष्टमक्लिष्टं कृतं => क्लिष्टम्+अक्लिष्टम्+ कृतम्+ कृतं क्लिष्टमसंस्कृतम्। => कृतम्+ क्लिष्टम्+असंस्कृतम्। क्लिष्टमसंस्कृतम्। => क्लिष्टम्+असंस्कृतम्। सर्वात्मनाऽमुना => सर्वात्मना+अमुना ओं पूरय => ओम्+ पूरय मखव्रतं नियमेश्वराय => मखव्रतम्+ नियमेश्वराय मूलं लयान्तमुच्चार्य्य => मूलम्+ लयान्तम्+उच्चार्य्य लयान्तमुच्चार्य्य => लयान्तम्+उच्चार्य्य पवित्रेणार्च्चयेच्छिवम्। => पवित्रेण+अर्च्चयेत्+शिवम्। ईश्वरान्तं समुच्चार्य्य => ईश्वरान्तम्+ समुच्चार्य्य पवित्रमधिरोपयेत्। => पवित्रम्+अधिरोपयेत्। शिवान्तं मन्त्रमुच्चार्य्य => शिवान्तम्+ मन्त्रम्+उच्चार्य्य मन्त्रमुच्चार्य्य => मन्त्रम्+उच्चार्य्य देवं पवित्रकम्। => देवम्+ पवित्रकम्। शिवमुच्चार्य => शिवम्+उच्चार्य मूलं लयान्तमुच्चार्य => मूलम्+ लयान्तम्+उच्चार्य लयान्तमुच्चार्य => लयान्तम्+उच्चार्य दद्याद् गङ्गावतारकम्। => दद्यात्+ गङ्गावतारकम्। प्रोक्तं मुमुक्षूणां => प्रोक्तम्+ मुमुक्षूणाम्+ मुमुक्षूणां पवित्रकम्॥14॥ => मुमुक्षूणाम्+ पवित्रकम्॥14॥ विनिर्दिष्टं बुभुक्षूणां => विनिर्दिष्टम्+ बुभुक्षूणाम्+ बुभुक्षूणां शिवतत्त्वात्मभिः => बुभुक्षूणाम्+ शिवतत्त्वात्मभिः स्वाहान्तं वा => स्वाहान्तम्+ वा नमोऽन्तं वा => नमोऽन्तम्+ वा मन्त्रमेषामुदीरयेत्॥15॥ => मन्त्रम्+एषाम्+उदीरयेत्॥15॥ ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां विद्यातत्त्वाधिपतये => हाम्+ विद्यातत्त्वाधिपतये ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं शिवतत्त्वाधिपतये => हौम्+ शिवतत्त्वाधिपतये गङ्गावतारन्तु => गङ्गावतारम्+तु प्रार्थयेत्तं कृताञ्जलिः। => प्रार्थयेत्+तम्+ कृताञ्जलिः। त्वङ्गतिः => त्वम्+गतिः सर्व्वभूतानां संस्थितस्त्वञ्चराचरे॥16॥ => सर्व्वभूतानाम्+ संस्थितः+त्वम्+चराचरे॥16॥ संस्थितस्त्वञ्चराचरे॥16॥ => संस्थितः+त्वम्+चराचरे॥16॥ भूतानां द्रष्टा => भूतानाम्+ द्रष्टा त्वं परमेश्वर। => त्वम्+ परमेश्वर। त्वत्तो नान्या => त्वत्तः+ न+अन्या नान्या => न+अन्या गतिर्म्मम॥ => गतिः+मम॥ मन्त्रहीनं क्रियाहीनं => मन्त्रहीनम्+ क्रियाहीनम्+ क्रियाहीनं द्रव्यहीनञ्च => क्रियाहीनम्+ द्रव्यहीनम्+च द्रव्यहीनञ्च => द्रव्यहीनम्+च जपहोमार्च्चनैर्हीनं कृतं => जपहोमार्च्चनैः+हीनम्+ कृतम्+ कृतं नित्यं => कृतम्+ नित्यम्+ नित्यं मया => नित्यम्+ मया अकृतं वाक्यहीनं => अकृतम्+ वाक्यहीनम्+ वाक्यहीनं च => वाक्यहीनम्+ च सपूतत्वं परेशान => सपूतत्वम्+ परेशान पवित्रं पापनाशनम्॥19॥ => पवित्रम्+ पापनाशनम्॥19॥ पवित्रितं सर्वं => पवित्रितम्+ सर्वम्+ सर्वं जगत् => सर्वम्+ जगत् खण्डितं यन्मया => खण्डितम्+ यत्+मया यन्मया => यत्+मया व्रतं वैकल्पयोगतः॥20॥ => व्रतम्+ वैकल्पयोगतः॥20॥ सर्वं तवाज्ञासूत्रगुम्फितम्। => सर्वम्+ तव+आज्ञासूत्रगुम्फितम्। तवाज्ञासूत्रगुम्फितम्। => तव+आज्ञासूत्रगुम्फितम्। जपं निवेद्य => जपम्+ निवेद्य स्तोत्रं विधाय => स्तोत्रम्+ विधाय गुरुणादिष्टं गृह्णीयान्नियमन्नरः। => गुरुणा+आदिष्टम्+ गृह्णीयात्+नियमम्+नरः। गृह्णीयान्नियमन्नरः। => गृह्णीयात्+नियमम्+नरः। चतुर्म्मासं त्रिमासं => चतुर्म्मासम्+ त्रिमासम्+ त्रिमासं वा => त्रिमासम्+ वा त्र्यहमेकाहमेव => त्र्यहम्+एकाहम्+एव क्षमयित्वेशं गत्वा => क्षमयित्वा+ईशम्+ गत्वा कुण्डान्तिकं व्रती। => कुण्डान्तिकम्+ व्रती। शिवेऽप्येवं पवित्राणां => शिवे+अपि+एवम्+ पवित्राणाम्+ पवित्राणां चतुष्टयम्॥23॥ => पवित्राणाम्+ चतुष्टयम्॥23॥ अन्तर्बलिं पवित्रञ्च => अन्तः+बलिम्+ पवित्रम्+च पवित्रञ्च => पवित्रम्+च रुद्रादिभ्यो निवेदयेत्॥24॥ => रुद्रादिभ्यः+ निवेदयेत्॥24॥ शिवं स्तुत्वा => शिवम्+ स्तुत्वा सप्रणामं क्षमापयेत्। => सप्रणामम्+ क्षमापयेत्। प्रायश्चित्तकृतं होमं => प्रायश्चित्तकृतम्+ होमम्+ होमं कृत्वा => होमम्+ कृत्वा पूर्णाहुतिं दत्त्वा => पूर्णाहुतिम्+ दत्त्वा वह्निस्थं विसृजेच्छिवम्। => वह्निस्थम्+ विसृजेत्+शिवम्। विसृजेच्छिवम्। => विसृजेत्+शिवम्। होमं व्याहृतिमिः => होमम्+ व्याहृतिमिः रुन्ध्यान्निष्ठुरयाऽनलम्॥26। => रुन्ध्यात्+निष्ठुरया+अनलम्॥26। अग्न्यादिभ्यस्ततो दद्यादाहुतीनां => अग्न्यादिभ्यः+ततः+ दद्यात्+आहुतीनाम्+ दद्यादाहुतीनां चतुष्टयम्। => दद्यात्+आहुतीनाम्+ चतुष्टयम्। दिक्पतिभ्यस्ततो दद्यात् => दिक्पतिभ्यः+ततः+ दद्यात् सपवित्रं बहिर्बलिम्॥27॥ => सपवित्रम्+ बहिः+बलिम्॥27॥ बहिर्बलिम्॥27॥ => बहिः+बलिम्॥27॥ सप्रमाणं पवित्रकम्॥ => सप्रमाणम्+ पवित्रकम्॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां भूः => हाम्+ भूः ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां भुवः => हाम्+ भुवः ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां स्वः => हाम्+ स्वः ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां भुर्भुवः => हाम्+ भुर्भुवः होमं व्याहृतिभिः => होमम्+ व्याहृतिभिः दत्त्वाऽऽहुतिचतुष्टयम्॥28॥ => दत्त्वा+आहुतिचतुष्टयम्॥28॥ ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सोमाय => हाम्+ सोमाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् अग्नीषोमाभ्यां स्वाहा। => अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा। ओं हाम् => ओम्+ हाम् गुरुं शिवमिवाभ्यर्च्य => गुरुम्+ शिवम्+इव+अभ्यर्च्य शिवमिवाभ्यर्च्य => शिवम्+इव+अभ्यर्च्य समग्रं सफलं => समग्रम्+ सफलम्+ सफलं तस्य => सफलम्+ तस्य तुष्टो गुरुः => तुष्टः+ गुरुः सम्यगित्याह => सम्यग्+इति+आह इत्थं गुरोः => इत्थम्+ गुरोः वस्त्रादिकं ददेत्। => वस्त्रादिकम्+ ददेत्। दानेनानेन => दानेन+अनेन प्रीयतां मे => प्रीयताम्+ मे स्नानादिकं प्रातः => स्नानादिकम्+ प्रातः पवित्राण्यष्टपुष्पैस्तं पूजयित्वा => पवित्राणि+अष्टपुष्पैः+तम्+ पूजयित्वा नित्यं नैमित्तिकं => नित्यम्+ नैमित्तिकम्+ नैमित्तिकं कृत्वा => नैमित्तिकम्+ कृत्वा प्रणम्याग्नौ => प्रणम्य+अग्नौ शिवं यजेत्॥33॥ => शिवम्+ यजेत्॥33॥ प्रायश्चित्तं ततोऽस्त्रेण => प्रायश्चित्तम्+ ततः+अस्त्रेण ततोऽस्त्रेण => ततः+अस्त्रेण पूर्णाहुतिं यजेत्। => पूर्णाहुतिम्+ यजेत्। शिवायाथ => शिवाय+अथ कर्म्मेदं ममास्तु => कर्म्म+इदम्+ मम+अस्तु ममास्तु => मम+अस्तु मुक्तिकामस्तु => मुक्तिकामः+तु कर्म्मेदं माऽस्तु => कर्म्म+इदम्+ मा+अस्तु माऽस्तु => मा+अस्तु वह्निस्थं नाडीयोगेन => वह्निस्थम्+ नाडीयोगेन शिवं संयोजयेच्छिवे। => शिवम्+ संयोजयेत्+शिवे। संयोजयेच्छिवे। => संयोजयेत्+शिवे। न्यस्याग्निसङ्घातं पावकं => न्यस्य+अग्निसङ्घातम्+ पावकम्+ पावकं च => पावकम्+ च प्रविश्यान्तः => प्रविश्य+अन्तः साक्षेपं क्षमस्वेति => साक्षेपम्+ क्षमस्व+इति क्षमस्वेति => क्षमस्व+इति लोकपालादीनादायेशात् => लोकपालादीन्+आदाय+ईशात् पूजां कृत्वा => पूजाम्+ कृत्वा तन्निर्माल्यादिकं तस्मै => तन्निर्माल्यादिकम्+ तस्मै सपवित्रं समर्पयेत्। => सपवित्रम्+ समर्पयेत्। चण्डं विधिना => चण्डम्+ विधिना पूर्ववद्यजेत्॥39॥ => पूर्ववत्+यजेत्॥39॥ किञ्चिद्वार्षिकं कर्म्म => किञ्चित्+वार्षिकम्+ कर्म्म कृतं न्यूनाधिकं => कृतम्+ न्यूनाधिकम्+ न्यूनाधिकं मया। => न्यूनाधिकम्+ मया। तदस्तु => तत्+अस्तु परिपूर्णं मे => परिपूर्णम्+ मे तवाज्ञया॥40। => तव+आज्ञया॥40। देवेशं नत्वा => देवेशम्+ नत्वा शिवं यजेत्॥ => शिवम्+ यजेत्॥ पञ्चयोजनसंस्थोऽपि => पञ्चयोजनसंस्थः+अपि पवित्रं गुरुसन्निधौ॥41॥ => पवित्रम्+ गुरुसन्निधौ॥41॥ पवित्रारोहणं नाम => पवित्रारोहणम्+ नाम एकोनाशीतितमोऽध्यायः॥79॥ => एकोनाशीतितमः+अध्यायः॥79॥ अशीतितमोऽध्यायः => अशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच दमनकारोहविधिं पूर्ववदाचरेत्। => दमनकारोहविधिम्+ पूर्ववत्+आचरेत्। पूर्ववदाचरेत्। => पूर्ववत्+आचरेत्। जातो भैरवो => जातः+ भैरवः+ भैरवो दमिताः => भैरवः+ दमिताः तेनाथ => तेन+अथ शप्तो विटपो => शप्तः+ विटपः+ विटपो भवेति => विटपः+ भव+इति भवेति => भव+इति प्रसन्नेनेरितं चेदं => प्रसन्नेन+ईरितम्+ च+इदम्+ चेदं पूजयिष्यन्ति => च+इदम्+ पूजयिष्यन्ति परिपूर्णफलं तेषां => परिपूर्णफलम्+ तेषाम्+ तेषां नान्यथा => तेषाम्+ न+अन्यथा नान्यथा => न+अन्यथा सप्तम्यां वा => सप्तम्याम्+ वा त्रयोदश्यां दमनं => त्रयोदश्याम्+ दमनम्+ दमनं संहितात्मभिः॥3॥ => दमनम्+ संहितात्मभिः॥3॥ बोधयेद् वृक्षं => बोधयेत्+ वृक्षम्+ वृक्षं भववाक्येन => वृक्षम्+ भववाक्येन त्वमत्र => त्वम्+अत्र शिवकार्यं समुद्दिश्य => शिवकार्यम्+ समुद्दिश्य नेतव्योऽसि => नेतव्यः+असि गृहेऽप्यामन्त्रणं कुर्य्यात् => गृहे+अपि+आमन्त्रणम्+ कुर्य्यात् चाधिवासनम्॥5॥ => च+अधिवासनम्॥5॥ मूलं दद्यात्तस्य => मूलम्+ दद्यात्+तस्य दद्यात्तस्य => दद्यात्+तस्य वाऽथ => वा+अथ नालं धात्रीं => नालम्+ धात्रीम्+ धात्रीं तथोत्तरे। => धात्रीम्+ तथा+उत्तरे। तथोत्तरे। => तथा+उत्तरे। भग्नपत्रञ्च => भग्नपत्रम्+च प्राच्यां पुष्पञ्च => प्राच्याम्+ पुष्पम्+च पुष्पञ्च => पुष्पम्+च पुटिकास्थं फलं => पुटिकास्थम्+ फलम्+ फलं मूलमथैशान्यां => फलम्+ मूलम्+अथ+ऐशान्याम्+ मूलमथैशान्यां यजेच्छिवम्। => मूलम्+अथ+ऐशान्याम्+ यजेत्+शिवम्। यजेच्छिवम्। => यजेत्+शिवम्। पञ्चाङ्गमञ्जलौ => पञ्चाङ्गम्+अञ्जलौ आमन्त्रितोऽसि => आमन्त्रितः+असि कर्त्तव्यस्तपसो लाभः => कर्त्तव्यः+तपसः+ लाभः पूर्णं सर्वं => पूर्णम्+ सर्वम्+ सर्वं तवाज्ञया॥9॥ => सर्वम्+ तव+आज्ञया॥9॥ तवाज्ञया॥9॥ => तव+आज्ञया॥9॥ शेषं पात्रस्थं => शेषम्+ पात्रस्थम्+ पात्रस्थं पिधायाथ => पात्रस्थम्+ पिधाय+अथ पिधायाथ => पिधाय+अथ जगन्नाथं गन्धपुष्पादिभिर्यजेत्॥10॥ => जगन्नाथम्+ गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥10॥ गन्धपुष्पादिभिर्यजेत्॥10॥ => गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥10॥ नित्यं नैमित्तिकं => नित्यम्+ नैमित्तिकम्+ नैमित्तिकं कृत्वा => नैमित्तिकम्+ कृत्वा पूजयेत्ततः। => पूजयेत्+ततः। शेषमञ्जलिमादाय => शेषम्+अञ्जलिम्+आदाय मूलाद्यैरीश्वरान्तैश्च => मूलाद्यैः+ईश्वरान्तैः+च ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं मखेश्वराय => हौम्+ मखेश्वराय मखं पूरय => मखम्+ पूरय शिवं वह्निं => शिवम्+ वह्निम्+ वह्निं च => वह्निम्+ च गुरुं प्रार्च्याथ => गुरुम्+ प्रार्च्य+अथ प्रार्च्याथ => प्रार्च्य+अथ भगवन्नतिरिक्तं वा => भगवन्+अतिरिक्तम्+ वा हीनं वा => हीनम्+ वा यन्मया => यत्+मया सर्वं तदस्तु => सर्वम्+ तत्+अस्तु तदस्तु => तत्+अस्तु सम्पूर्णं यच्च => सम्पूर्णम्+ यत्+च यच्च => यत्+च दामनकं मम॥ => दामनकम्+ मम॥ सकलं चैत्रमासोत्थं => सकलम्+ चैत्रमासोत्थम्+ चैत्रमासोत्थं फलं => चैत्रमासोत्थम्+ फलम्+ फलं प्राप्य => फलम्+ प्राप्य दिवं व्रजेत्॥13॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥13॥ दमनकारोहणविधिर्नाम => दमनकारोहणविधिः+नाम अशीतितमोऽध्यायः॥80॥ => अशीतितमः+अध्यायः॥80॥ एकाशीतितमोऽध्यायः => एकाशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच भोगमोक्षार्थं दीक्षां => भोगमोक्षार्थम्+ दीक्षाम्+ दीक्षां पापक्षयङ्करीम्। => दीक्षाम्+ पापक्षयङ्करीम्। मलमायादिपाशानां विश्लेषः => मलमायादिपाशानाम्+ विश्लेषः ज्ञानञ्च => ज्ञानम्+च विज्ञातकलनामैको द्वितीयः => विज्ञातकलनामा+एकः+ द्वितीयः शास्त्रेऽनुग्राह्यस्त्रिविधो मतः। => शास्त्रे+अनुग्राह्यः+त्रिविधः+ मतः। तत्राद्यो मलमात्रेण => तत्र+आद्यः+ मलमात्रेण मुक्तोऽन्यो मलकर्मभिः॥3॥ => मुक्तः+अन्यः+ मलकर्मभिः॥3॥ कलादिभूमिपर्य्यन्तं स्तवैस्तु => कलादिभूमिपर्य्यन्तम्+ स्तवैः+तु स्तवैस्तु => स्तवैः+तु सकलो युतः। => सकलः+ युतः। निराधाराऽथ => निराधारा+अथ दीक्षाऽपि => दीक्षा+अपि द्वयोस्तेषां साधारा => द्वयोः+तेषाम्+ साधारा निराधारेति => निराधारा+इति आचार्य्यमूर्तिमास्थाय => आचार्य्यमूर्तिम्+आस्थाय यां कुरुते => याम्+ कुरुते साधिकरणोच्यते। => साधिकरणा+उच्यते। इयं चतुर्विधा => इयम्+ चतुर्विधा साधिकारानधिकारा => साधिकारा+अनधिकारा तदभिधीयते। => तत्+अभिधीयते। त्वसमर्थानां समयाचारवर्ज्जिता। => तु+असमर्थानाम्+ समयाचारवर्ज्जिता। स्यादधिकारिता॥9॥ => स्यात्+अधिकारिता॥9॥ भवेद्दीक्षा => भवेत्+दीक्षा साधकाचार्य्ययोरतः। => साधकाचार्य्ययोः+अतः। दीक्षितानान्तु => दीक्षितानाम्+तु यदास => यदा+आस नित्यमात्राधिकारत्वाद्दीक्षा => नित्यमात्राधिकारत्वात्+दीक्षा द्विविधेयं द्विरूपा => द्विविधा+इयम्+ द्विरूपा प्रत्येकमुपजायते॥11॥ => प्रत्येकम्+उपजायते॥11॥ इत्थं लब्धाधिकारेण => इत्थम्+ लब्धाधिकारेण दीक्षाऽऽचार्य्येण => दीक्षा+आचार्य्येण स्कन्ददीक्षां गुरुः => स्कन्ददीक्षाम्+ गुरुः नित्यक्रियां ततः॥13॥ => नित्यक्रियाम्+ ततः॥13॥ विघ्नानुत्सार्य्य => विघ्नान्+उत्सार्य्य देहल्यां न्यस्यास्त्रं => देहल्याम्+ न्यस्य+अस्त्रम्+ न्यस्यास्त्रं स्वासने => न्यस्य+अस्त्रम्+ स्वासने भूतसंशुद्धिं मन्त्रयोगं => भूतसंशुद्धिम्+ मन्त्रयोगम्+ मन्त्रयोगं यथोदितम्। => मन्त्रयोगम्+ यथोदितम्। सयवक्षीरनीरञ्च => सयवक्षीरनीरम्+च विशेषार्घ्यमिदन्ततः। => विशेषार्घ्यम्+इदम्+ततः। द्रव्यशुद्धिं तिलकं => द्रव्यशुद्धिम्+ तिलकम्+ तिलकं स्वासनात्मनोः॥16॥ => तिलकम्+ स्वासनात्मनोः॥16॥ पूजनं मन्त्रशुद्धिञ्च => पूजनम्+ मन्त्रशुद्धिम्+च मन्त्रशुद्धिञ्च => मन्त्रशुद्धिम्+च पञ्चगव्यञ्च => पञ्चगव्यम्+च लाजचन्दनसिद्धार्थभस्मदूर्वाक्षतं कुशान्॥17॥ => लाजचन्दनसिद्धार्थभस्मदूर्वाक्षतम्+ कुशान्॥17॥ शुद्धलाजांस्तान् => शुद्धलाजान्+तान् सधूपानस्त्रमन्त्रितान्। => सधूपान्+अस्त्रमन्त्रितान्। प्रोक्षितानेतान् => प्रोक्षितान्+एतान् कवचेनावगुण्ठितान्॥18॥ => कवचेन+अवगुण्ठितान्॥18॥ दर्भाणान्तालमानेन => दर्भाणाम्+तालमानेन सप्तजप्तं शिवास्त्रेण => सप्तजप्तम्+ शिवास्त्रेण वेणीं बोधासिमुत्तमम्। => वेणीम्+ बोधासिम्+उत्तमम्। बोधासिमुत्तमम्। => बोधासिम्+उत्तमम्। शिवमात्मनि => शिवम्+आत्मनि सृष्ट्याधारमभीप्सितम्॥20॥ => सृष्ट्याधारम्+अभीप्सितम्॥20॥ निष्कलं च => निष्कलम्+ च शिवं न्यस्य => शिवम्+ न्यस्य शिवोऽहमिति => शिवः+अहम्+इति उष्णीषं शिरसि => उष्णीषम्+ शिरसि अलङ्कुर्यात्स्वदेहकम्॥21॥ => अलङ्कुर्यात्+स्वदेहकम्॥21॥ गन्धमण्डनकं स्वीये => गन्धमण्डनकम्+ स्वीये दिदध्याद्दक्षिणे => दिदध्यात्+दक्षिणे विधिनाऽत्रार्च्चयेदीशमित्थं स्याच्छिवमस्तकम्॥22॥ => विधिना+अत्र+अर्च्चयेत्+ईशम्+इत्थम्+ स्यात्+शिवमस्तकम्॥22॥ स्याच्छिवमस्तकम्॥22॥ => स्यात्+शिवमस्तकम्॥22॥ भास्वरं निजमस्तके। => भास्वरम्+ निजमस्तके। शिवादभिन्नमात्मानं कर्त्तारं => शिवात्+अभिन्नमात्मानम्+ कर्त्तारम्+ कर्त्तारं भावयेद्यथा॥23॥ => कर्त्तारम्+ भावयेत्+यथा॥23॥ भावयेद्यथा॥23॥ => भावयेत्+यथा॥23॥ कर्म्मणां साक्षी => कर्म्मणाम्+ साक्षी होमाधिकरणं वह्नौ => होमाधिकरणम्+ वह्नौ स्वात्मन्यनुगृहीतेति => स्वात्मनि+अनुगृहीता+इति षडाधारो य => षडाधारः+ यः+ य ईश्वरः। => यः+ ईश्वरः। सोऽहमेवेति => सः+अहम्+एव+इति भावं स्थिरतरं => भावम्+ स्थिरतरम्+ स्थिरतरं पुनः॥25॥ => स्थिरतरम्+ पुनः॥25॥ नैर्ऋत्याभिमुखो नरः। => नैर्ऋत्यभिमुखः+ नरः। सार्घ्याम्बुपञ्चगव्याभ्यां प्रोक्षयेद्यागमण्डपम्॥26॥ => सार्घ्याम्बुपञ्चगव्याभ्याम्+ प्रोक्षयेत्+यागमण्डपम्॥26॥ प्रोक्षयेद्यागमण्डपम्॥26॥ => प्रोक्षयेत्+यागमण्डपम्॥26॥ संस्कुर्य्यादीक्षणादिभिः। => संस्कुर्य्यात्+ईक्षणादिभिः। विकिरांस्तत्र => विकिरान्+तत्र तानीशदिशि => तान्+ईशदिशि वर्द्धन्यामासनायोपकल्पयेत्। => वर्द्धन्याम्+आसनाय+उपकल्पयेत्। लक्ष्मीं प्रपूजयेत्॥28॥ => लक्ष्मीम्+ प्रपूजयेत्॥28॥ पूरयन्तीं हृदा => पूरयन्तीम्+ हृदा यजेच्छम्भुं शक्तिं => यजेत्+शम्भुम्+ शक्तिम्+ शक्तिं कुम्भस्य => शक्तिम्+ कुम्भस्य पश्चिमस्यान्तु => पश्चिमस्याम्+तु सिंहस्थां वर्द्धनीं => सिंहस्थाम्+ वर्द्धनीम्+ वर्द्धनीं खड्गरूपिणीम्॥30॥ => वर्द्धनीम्+ खड्गरूपिणीम्॥30॥ शक्रादिदिक्पालान्विष्ण्वन्तान् => शक्रादिदिक्पालान्+विष्ण्वन्तान् हृदाऽभ्यर्च्य => हृदा+अभ्यर्च्य प्रथमन्तां समादाय => प्रथमन्ताम्+ समादाय कुम्भस्याग्राभिगामिनीम्। => कुम्भस्य+अग्राभिगामिनीम्। अविच्छिन्नपयोधारं भ्रामयित्वा => अविच्छिन्नपयोधारम्+ भ्रामयित्वा शिवाज्ञां लोकपालानां => शिवाज्ञाम्+ लोकपालानाम्+ लोकपालानां श्रावयेन्मूलमुच्चरन्। => लोकपालानाम्+ श्रावयेत्+मूलम्+उच्चरन्। श्रावयेन्मूलमुच्चरन्। => श्रावयेत्+मूलम्+उच्चरन्। यथायोगं कुम्भं => यथायोगम्+ कुम्भम्+ कुम्भं धृत्वाऽथ => कुम्भम्+ धृत्वा+अथ धृत्वाऽथ => धृत्वा+अथ तां धरेत्॥33॥ => ताम्+ धरेत्॥33॥ साङ्गं सम्पूज्य => साङ्गम्+ सम्पूज्य शोध्यमध्वानं वर्द्धन्यामस्त्रमर्च्चयेत्॥34॥ => शोध्यम्+अध्वानम्+ वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥34॥ वर्द्धन्यामस्त्रमर्च्चयेत्॥34॥ => वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥34॥ ओं हः => ओम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं फट् => हूम्+ फट् ओं हृदयाय => ओम्+ हृदयाय हूं फट् => हूम्+ फट् ओं श्रीं => ओम्+ श्रीम्+ श्रीं शिरसे => श्रीम्+ शिरसे हूं फट् => हूम्+ फट् ओं यं => ओम्+ यम्+ यं शिखायै => यम्+ शिखायै हूं फट् => हूम्+ फट् ओं गूं => ओम्+ गूम्+ गूं कवचाय => गूम्+ कवचाय हूं फट् => हूम्+ फट् ओं फट् => ओम्+ फट् हूं फट् => हूम्+ फट् चतुर्वक्त्रं सदंष्ट्रञ्च => चतुर्वक्त्रम्+ सदंष्ट्रम्+च सदंष्ट्रञ्च => सदंष्ट्रम्+च स्मरेदस्त्रं सशक्तिकम्। => स्मरेत्+अस्त्रम्+ सशक्तिकम्। समुद्गरत्रिशूलासिं सूर्य्यकोटिसमप्रभम्॥35॥ => समुद्गरत्रिशूलासिम्+ सूर्य्यकोटिसमप्रभम्॥35॥ भगलिङ्गसमायोगं विदध्याल्लिङ्गमुद्रया। => भगलिङ्गसमायोगम्+ विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया। विदध्याल्लिङ्गमुद्रया। => विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया। कुम्भं हृदा => कुम्भम्+ हृदा मुष्ट्यास्त्रवर्द्धनीम्॥36॥ => मुष्ट्या+अस्त्रवर्द्धनीम्॥36॥ त्वादौ => तु+आदौ वर्द्धनीं स्पृशेत्। => वर्द्धनीम्+ स्पृशेत्। मुखरक्षार्थं ज्ञानखड्गं => मुखरक्षार्थम्+ ज्ञानखड्गम्+ ज्ञानखड्गं समर्पयेत्॥37॥ => ज्ञानखड्गम्+ समर्पयेत्॥37॥ शस्त्रञ्च => शस्त्रम्+च शतं कुम्भे => शतम्+ कुम्भे वर्द्धन्यां रक्षां => वर्द्धन्याम्+ रक्षाम्+ रक्षां विज्ञापयेत्ततः॥38॥ => रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+ततः॥38॥ विज्ञापयेत्ततः॥38॥ => विज्ञापयेत्+ततः॥38॥ यथेदं कृतयत्नेन => यथा+इदम्+ कृतयत्नेन रक्षणीयं जगन्नाथ => रक्षणीयम्+ जगन्नाथ प्रणवस्थं चतुर्बाहुं => प्रणवस्थम्+ चतुर्बाहुम्+ चतुर्बाहुं वायव्ये => चतुर्बाहुम्+ वायव्ये गणमर्च्चयेत्। => गणम्+अर्च्चयेत्। शिवमभ्यर्च्य => शिवम्+अभ्यर्च्य सार्घ्यकुण्डं व्रजेन्नरः॥40॥ => सार्घ्यकुण्डम्+ व्रजेत्+नरः॥40॥ व्रजेन्नरः॥40॥ => व्रजेत्+नरः॥40॥ निविष्टो मन्त्रतृप्त्यर्थमर्घ्यगन्धघृतादिकम्। => निविष्टः+ मन्त्रतृप्त्यर्थम्+अर्घ्यगन्धघृतादिकम्। मन्त्रतृप्त्यर्थमर्घ्यगन्धघृतादिकम्। => मन्त्रतृप्त्यर्थम्+अर्घ्यगन्धघृतादिकम्। वामेऽसव्ये => वामे+असव्ये मुख्यतामूर्ध्ववक्त्रस्य => मुख्यताम्+ऊर्ध्ववक्त्रस्य शिवं यजेत्॥42॥ => शिवम्+ यजेत्॥42॥ त्वग्निशिष्ययोः। => तु+अग्निशिष्ययोः। शोध्याध्वानं यथाविधि॥43॥ => शोध्य+अध्वानम्+ यथाविधि॥43॥ कुण्डमानं मुखं => कुण्डमानम्+ मुखम्+ मुखं ध्यात्वा => मुखम्+ ध्यात्वा हृदाहुतिभिरीप्सितम्। => हृदाहुतिभिः+ईप्सितम्। सप्तजिह्वानामग्नेर्होमाय => सप्तजिह्वानाम्+अग्नेः+होमाय विरेफावन्तिमौ => विरेफौ+अन्तिमौ जिह्वाबीजानुपक्रमात्॥45॥ => जिह्वाबीजान्+उपक्रमात्॥45॥ क्षीरादिमधुरैर्होमं कुर्य्याच्छान्तिकपौष्टिके। => क्षीरादिमधुरैः+होमम्+ कुर्य्यात्+शान्तिकपौष्टिके। कुर्य्याच्छान्तिकपौष्टिके। => कुर्य्यात्+शान्तिकपौष्टिके। लवणै राजिकातक्रकटुतैलैश्च => लवणैः+ राजिकातक्रकटुतैलैः+च राजिकातक्रकटुतैलैश्च => राजिकातक्रकटुतैलैः+च समिद्भिरपि => समिद्भिः+अपि क्रुद्धो भाष्याणुना => क्रुद्धः+ भाष्याणुना कदम्बकलिकाहोमाद्यक्षिणी => कदम्बकलिकाहोमात्+यक्षिणी बिल्वं राज्याय => बिल्वम्+ राज्याय लक्ष्म्यर्थं पाटलांश्चम्पकानपि। => लक्ष्म्यर्थम्+ पाटलान्+चम्पकान्+अपि। पाटलांश्चम्पकानपि। => पाटलान्+चम्पकान्+अपि। प्रियङ्गुपाटलीपुष्पं चूतपत्रं => प्रियङ्गुपाटलीपुष्पम्+ चूतपत्रम्+ चूतपत्रं ज्वरान्तकम्॥51॥ => चूतपत्रम्+ ज्वरान्तकम्॥51॥ मृत्युञ्जयो मृत्युजित् => मृत्युञ्जयः+ मृत्युजित् स्याद् वृद्धिः => स्यात्+ वृद्धिः स्यात्तिलहोमतः। => स्यात्+तिलहोमतः। प्रस्तुतमुच्यते॥52॥ => प्रस्तुतम्+उच्यते॥52॥ आहुत्यष्टशतैर्मूलमङ्गानि => आहुत्यष्टशतैः+मूलमङ्गानि पूर्णां यथा => पूर्णाम्+ यथा प्रतिशिष्यं शतं => प्रतिशिष्यम्+ शतम्+ शतं जपेत्। => शतम्+ जपेत्। शतद्वयञ्च => शतद्वयम्+च होतव्यं मूलमन्त्रेण => होतव्यम्+ मूलमन्त्रेण मूलाद्यष्टास्त्रमन्त्राणां स्वाहान्तैस्तर्पणं => मूलाद्यष्टास्त्रमन्त्राणाम्+ स्वाहान्तैः+तर्पणम्+ स्वाहान्तैस्तर्पणं सकृत्॥55॥ => स्वाहान्तैः+तर्पणम्+ सकृत्॥55॥ शिखासम्पुटितैर्बीजैर्ह्रूं फडन्तैश्च => शिखासम्पुटितैः+बीजैः+ह्रूम्+ फडन्तैः+च फडन्तैश्च => फडन्तैः+च ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं शिवाय => हौम्+ शिवाय स्वाहेत्यादिमन्त्रैश्च => स्वाहा+इति+आदिमन्त्रैः+च ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रौं => ह्रूम्+ ह्रौम्+ ह्रौं ह्रीं => ह्रौम्+ ह्रीम्+ ह्रीं शिवाय => ह्रीम्+ शिवाय ह्रूं फडित्यादिदीपनम्। => ह्रूम्+ फट्+इति+आदिदीपनम्। फडित्यादिदीपनम्। => फट्+इति+आदिदीपनम्। स्थालीं क्षालितां => स्थालीम्+ क्षालिताम्+ क्षालितां वर्म्मगुण्ठिताम्॥57॥ => क्षालिताम्+ वर्म्मगुण्ठिताम्॥57॥ चन्दनादिसमालब्धां बध्नीयात् => चन्दनादिसमालब्धाम्+ बध्नीयात् कटकं गले। => कटकम्+ गले। वर्म्मास्त्रजप्तसद्दर्भपत्रभ्यां चरुसिद्धये॥58॥ => वर्म्मास्त्रजप्तसद्दर्भपत्रभ्याम्+ चरुसिद्धये॥58॥ वर्म्माद्यैरासने => वर्म्माद्यैः+आसने न्यस्तायां मूर्त्तिभूतायां => न्यस्तायाम्+ मूर्त्तिभूतायाम्+ मूर्त्तिभूतायां भावपुष्पैः => मूर्त्तिभूतायाम्+ भावपुष्पैः शिवं यजेत्॥59॥ => शिवम्+ यजेत्॥59॥ वस्त्रबद्धमुखायां वा => वस्त्रबद्धमुखायाम्+ वा स्थाल्यां पुष्पैर्बहिर्भवैः। => स्थाल्याम्+ पुष्पैः+बहिः+भवैः। पुष्पैर्बहिर्भवैः। => पुष्पैः+बहिः+भवैः। चुल्ल्यां पश्चिमवक्त्रायां => चुल्ल्याम्+ पश्चिमवक्त्रायाम्+ पश्चिमवक्त्रायां शुद्धायां => पश्चिमवक्त्रायाम्+ शुद्धायाम्+ शुद्धायां वीक्षणादिभिः॥60॥ => शुद्धायाम्+ वीक्षणादिभिः॥60॥ न्यस्ताहङ्कारबीजायां न्यस्तायां => न्यस्ताहङ्कारबीजायाम्+ न्यस्तायाम्+ न्यस्तायां कुण्डदक्षिणे। => न्यस्तायाम्+ कुण्डदक्षिणे। धर्म्माधर्म्मशरीरायां जप्तायां => धर्म्माधर्म्मशरीरायाम्+ जप्तायाम्+ जप्तायां मानुषात्मना॥61॥ => जप्तायाम्+ मानुषात्मना॥61॥ स्थालीमारोपयेदस्त्रजप्तां गव्याम्बुमार्जिताम्। => स्थालीम्+आरोपयेत्+अस्त्रजप्ताम्+ गव्याम्बुमार्जिताम्। गव्यं पयोऽस्त्रसंशुद्धं => गव्यम्+ पयोऽस्त्रसंशुद्धम्+ पयोऽस्त्रसंशुद्धं प्रसादशतमन्त्रितम्॥62॥ => पयोऽस्त्रसंशुद्धम्+ प्रसादशतमन्त्रितम्॥62॥ श्यामकादीनां निक्षिपेत्तत्र => श्यामकादीनाम्+ निक्षिपेत्+तत्र निक्षिपेत्तत्र => निक्षिपेत्+तत्र तद्यथा। => तत्+यथा। तेषां प्रसृतिपञ्चकम्॥63॥ => तेषाम्+ प्रसृतिपञ्चकम्॥63॥ प्रसृतिं प्रसृतिं => प्रसृतिम्+ प्रसृतिम्+ प्रसृतिं पश्चाद्वर्द्धयेद् => प्रसृतिम्+ पश्चात्+वर्द्धयेत्+ पश्चाद्वर्द्धयेद् द्व्यादिषु => पश्चात्+वर्द्धयेत्+ द्व्यादिषु कुर्य्याच्चानलमन्त्रेण => कुर्य्यात्+च+अनलमन्त्रेण पिधानं कवचाणुना॥64॥ => पिधानम्+ कवचाणुना॥64॥ पूर्वास्यश्चरुकं पचेत्। => पूर्वास्यः+चरुकम्+ पचेत्। तच्चुल्ल्यां श्रुवमापूर्य्य => तच्चुल्ल्याम्+ श्रुवम्+आपूर्य्य श्रुवमापूर्य्य => श्रुवम्+आपूर्य्य संहितामन्त्रैर्द्दत्त्वा => संहितामन्त्रैः+दत्त्वा स्थालीं सद्दर्भेऽस्त्राणुना => स्थालीम्+ सद्दर्भे+अस्त्राणुना सद्दर्भेऽस्त्राणुना => सद्दर्भे+अस्त्राणुना पिधायास्यां तद्देहलेपनं => पिधाय+अस्याम्+ तद्देहलेपनम्+ तद्देहलेपनं हृदा। => तद्देहलेपनम्+ हृदा। सुशीतलो भवत्येवं => सुशीतलः+ भवति+एवम्+ भवत्येवं प्राप्य => भवति+एवम्+ प्राप्य विदध्यात्संहितामन्त्रैः => विदध्यात्+संहितामन्त्रैः शिष्यं प्रति => शिष्यम्+ प्रति सम्पातश्च => सम्पातः+च शुद्धिं संहितया => शुद्धिम्+ संहितया चरुकं सकृदालभ्य => चरुकम्+ सकृत्+अलभ्य सकृदालभ्य => सकृत्+अलभ्य तयैव => तया+एव धेनुमुद्रामृतीभूतं स्थण्डिले => धेनुमुद्रामृतीभूतम्+ स्थण्डिले शान्तिकं नयेत्। => शान्तिकम्+ नयेत्। साज्यभागं स्वशिष्याणां => साज्यभागम्+ स्वशिष्याणाम्+ स्वशिष्याणां भागो => स्वशिष्याणाम्+ भागः+ भागो देवाय => भागः+ देवाय कुर्य्यात्तु => कुर्य्यात्+तु समध्वाज्यमिदं त्रयम्। => समध्वाज्यम्+इदम्+ त्रयम्। दद्यात्तेनैवाचमनीयकम्॥71॥ => दद्यात्+तेन+एव+आचमनीयकम्॥71॥ साज्यं मन्त्रशतं => साज्यम्+ मन्त्रशतम्+ मन्त्रशतं हुत्वा => मन्त्रशतम्+ हुत्वा पूर्णां यथाविधि। => पूर्णाम्+ यथाविधि। मण्डलं कुण्डतः => मण्डलम्+ कुण्डतः रुद्रमातृगणादीनां निर्वृत्यान्तर्बलिं => रुद्रमातृगणादीनाम्+ निर्वृत्यान्तर्बलिम्+ निर्वृत्यान्तर्बलिं हृदा। => निर्वृत्यान्तर्बलिम्+ हृदा। शिवमध्येऽप्यलब्धाज्ञो विधायैकत्वभावनम्॥73॥ => शिवमध्ये+अपि+अलब्धाज्ञः+ विधाय+ऐकत्वभावनम्॥73॥ विधायैकत्वभावनम्॥73॥ => विधाय+ऐकत्वभावनम्॥73॥ सर्वज्ञतादियुक्तोऽहं समन्ताच्चोपरि => सर्वज्ञतादियुक्तः+अहम्+ समन्तात्+च+उपरि समन्ताच्चोपरि => समन्तात्+च+उपरि ममांशो योजनास्थानमधिष्ठाताऽहमध्वरे॥74॥ => मम+अंशः+ योजनास्थानम्+अधिष्ठाता+अहम्+अध्वरे॥74॥ योजनास्थानमधिष्ठाताऽहमध्वरे॥74॥ => योजनास्थानम्+अधिष्ठाता+अहम्+अध्वरे॥74॥ शिवोऽहमित्यहङ्कारी => शिवः+अहम्+इति+अहङ्कारी निष्क्रमेद् यागमण्डपाद्। => निष्क्रमेत्+ यागमण्डपात्। शिष्यं शुक्लवस्त्रौत्तरीयकम्। => शिष्यम्+ शुक्लवस्त्रौत्तरीयकम्। स्नातञ्चोदङ्मुखं मुक्त्यै => स्नातम्+च+उदङ्मुखम्+ मुक्त्यै पूर्ववक्त्रन्तु => पूर्ववक्त्रम्+तु ऊर्ध्वं कायं => ऊर्ध्वम्+ कायम्+ कायं समारोप्य => कायम्+ समारोप्य पूर्वास्यं प्रविलोकयेत्। => पूर्वास्यम्+ प्रविलोकयेत्। चरणादिशिखां यावन्मुक्तौ => चरणादिशिखाम्+ यावत्+मुक्तौ यावन्मुक्तौ => यावत्+मुक्तौ शैवं धाम => शैवम्+ धाम विघ्नानां शान्तये => विघ्नानाम्+ शान्तये ताडयेदस्त्रभस्मना॥79॥ => ताडयेत्+अस्त्रभस्मना॥79॥ पुनरस्त्राम्बुना => पुनः+अस्त्राम्बुना नाभेरूर्ध्वं कुशाग्रेण => नाभेः+ऊर्ध्वम्+ कुशाग्रेण मार्जनीयास्त्रमुच्चरन्॥80॥ => मार्जनीयास्त्रम्+उच्चरन्॥80॥ त्रिधाऽऽलभेत => त्रिधा+आलभेत तन्मूलैरघमर्षाय => तत्+मूलैः+अघमर्षाय शिवं साङ्गं => शिवम्+ साङ्गम्+ साङ्गं सासनं => साङ्गम्+ सासनम्+ सासनं विन्यसेत्ततः। => सासनम्+ विन्यसेत्+ततः। विन्यसेत्ततः। => विन्यसेत्+ततः। पुष्पादिपूजितस्यास्य => पुष्पादिपूजितस्य+अस्य प्रदक्षिणक्रमादेनं प्रवेश्य => प्रदक्षिणक्रमात्+एनम्+ प्रवेश्य सवस्त्रमासनं दद्यात् => सवस्त्रम्+आसनम्+ दद्यात् यथावर्णं निवेदयेत्। => यथावर्णम्+ निवेदयेत्। संहारमुद्रयात्मानं मूर्त्या => संहारमुद्रया+आत्मानम्+ मूर्त्या न्यासं कृत्वा => न्यासम्+ कृत्वा तमर्चयेत्। => तम्+अर्चयेत्। शिवहस्तं प्रदातव्यं => शिवहस्तम्+ प्रदातव्यम्+ प्रदातव्यं रुद्रेशपददायकम्। => प्रदातव्यम्+ रुद्रेशपददायकम्। शिवसेवाग्रहोपायं दत्तहस्तं => शिवसेवाग्रहोपायम्+ दत्तहस्तम्+ दत्तहस्तं शिवाणुना॥86॥ => दत्तहस्तम्+ शिवाणुना॥86॥ पुष्पमपनीयार्च्चकान्तरम्। => पुष्पम्+अपनीय+अर्च्चकान्तरम्। तत्पात्रस्थानमन्त्राढ्यं शिवदेवगणानुगम्॥87॥ => तत्पात्रस्थानमन्त्राढ्यम्+ शिवदेवगणानुगम्॥87॥ विप्रादीनां क्रमान्नाम => विप्रादीनाम्+ क्रमात्+नाम क्रमान्नाम => क्रमात्+नाम कुर्य्याद्वा => कुर्य्यात्+वा प्रणतिं कुम्भवर्द्धन्योः => प्रणतिम्+ कुम्भवर्द्धन्योः कारयित्वाऽनलान्तिकम्॥88॥ => कारयित्वा+अनलान्तिकम्॥88॥ सौम्यास्यमुपवेशयेत्। => सौम्यास्यम्+उपवेशयेत्। शिष्यदेहविनिष्क्रान्तां सुषुम्णामिव => शिष्यदेहविनिष्क्रान्ताम्+ सुषुम्णाम्+इव सुषुम्णामिव => सुषुम्णाम्+इव निजविग्रहलीनाञ्च => निजविग्रहलीनाम्+च दर्भाग्रं दक्षिणे => दर्भाग्रम्+ दक्षिणे तन्मूलमात्मजङ्घायामग्रञ्चेति => तन्मूलम्+आत्मजङ्घायाम्+अग्रम्+च+इति हृदयं गत्वा => हृदयम्+ गत्वा स्वकीयं हृदयान्तरम्। => स्वकीयम्+ हृदयान्तरम्। नाडीसन्धानमीदृशम्॥92॥ => नाडीसन्धानम्+ईदृशम्॥92॥ तत्सन्निधानार्थञ्जुहुयादाहुतित्रयम्। => तत्सन्निधानार्थम्+जुहुयात्+आहुतित्रयम्। शिवहस्तस्थिरत्वार्थं शतं => शिवहस्तस्थिरत्वार्थम्+ शतम्+ शतं मूलेन => शतम्+ मूलेन इत्थं समयदीक्षायां => इत्थम्+ समयदीक्षायाम्+ समयदीक्षायां भवेद्योग्यो => समयदीक्षायाम्+ भवेत्+योग्यः+ भवेद्योग्यो भवार्च्चने॥94॥ => भवेत्+योग्यः+ भवार्च्चने॥94॥ समयदीक्षाकथनं नाम => समयदीक्षाकथनम्+ नाम एकाशीतितमोऽध्यायः॥81॥ => एकाशीतितमः+अध्यायः॥81॥ द्व्यशीतितमोऽध्यायः => द्व्यशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच संस्कारदीक्षाया विधानं => संस्कारदीक्षायाः+ विधानम्+ विधानं शृणु => विधानम्+ शृणु आवाहयेन्महेशस्य => आवाहयेत्+महेशस्य शिरो हृदि॥1॥ => शिरः+ हृदि॥1॥ दद्यात्तेनैवाहुतिपञ्चकम्॥2॥ => दद्यात्+तेन+एव+आहुतिपञ्चकम्॥2॥ कुसुमेनास्त्रलिप्तेन => कुसुमेन+अस्त्रलिप्तेन ताडयेत्तं हृदा => ताडयेत्+तम्+ हृदा प्रस्फुरत्तारकाकारं चैतन्यं => प्रस्फुरत्तारकाकारम्+ चैतन्यम्+ चैतन्यं तत्र => चैतन्यम्+ तत्र हुङ्कारमुक्तं रेचकयोगतः। => हुङ्कारम्+उक्तम्+ रेचकयोगतः। तदाकृष्य => तत्+आकृष्य ततो वागीश्वरीयौनौ => ततः+ वागीश्वरीयौनौ मुद्रयोद्भवसञ्ज्ञया। => मुद्रया+उद्भवसञ्ज्ञया। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हां => हाम्+ हाम्+ हां हाम् => हाम्+ हाम् जुहुयादिष्टसिद्धये। => जुहुयात्+इष्टसिद्धये। होमो वह्नौ => होमः+ वह्नौ शस्यतेऽनलः। => शस्यते+अनलः। इत्येवमादिभिश्चिह्नैर्हुत्वा => इति+एवम्+आदिभिः+चिह्नैः+हुत्वा दहेद्वा => दहेत्+वा तं भवात्मना॥8॥ => तम्+ भवात्मना॥8॥ जन्मतो नामकरणाच => जन्मतः+ नामकरणात् शक्तावुत्कर्षणं च => शक्तौ+उत्कर्षणम्+ च गर्भाधानं तदुच्यते॥11॥ => गर्भाधानम्+ तत्+उच्यते॥11॥ तदुच्यते॥11॥ => तत्+उच्यते॥11॥ स्वान्तत्र्यात्मगुणव्यक्तिरिह => स्वान्तत्र्यात्मगुणव्यक्तिः+इह पुंसवनं मतम्। => पुंसवनम्+ मतम्। मायात्मनोर्विवेकेन => मायात्मनोः+विवेकेन ज्ञानं सीमन्तवर्द्धनम्॥12॥ => ज्ञानम्+ सीमन्तवर्द्धनम्॥12॥ शिवादितत्त्वशुद्धेस्तु => शिवादितत्त्वशुद्धेः+तु स्वीकारो जननं => स्वीकारः+ जननम्+ जननं मतम्। => जननम्+ मतम्। यच्छिवत्वेन => यत्+शिवत्वेन नो मतम्॥13॥ => नः+ मतम्॥13॥ संहारमुद्रयात्मानं स्फुरद्वह्निकणोपमम्। => संहारमुद्रया+आत्मानम्+ स्फुरद्वह्निकणोपमम्। मूलमन्त्रमुदीरयेत्। => मूलमन्त्रम्+उदीरयेत्। समवशीभावं तदा => समवशीभावम्+ तदा शिवयोर्हृदि॥15॥ => शिवयोः+हृदि॥15॥ ब्रह्मादिकारणात्यागक्रमाद्रेचकयोगतः। => ब्रह्मादिकारणात्यागक्रमात्+रेचकयोगतः। शिवान्तमात्मानमादायोद्भवमुद्रया॥16॥ => शिवान्तम्+आत्मानम्+आदाय+उद्भवमुद्रया॥16॥ हृदयाम्भोजकर्णिकायां विनिक्षिपेत्॥17॥ => हृदयाम्भोजकर्णिकायाम्+ विनिक्षिपेत्॥17॥ पूजां शिवस्य => पूजाम्+ शिवस्य वह्नेश्च => वह्नेः+च कुर्य्यात्तदोचिताम्। => कुर्य्यात्+तदा+उचिताम्। प्रणतिञ्चात्मने => प्रणतिम्+च+आत्मने शिष्यं समयान् => शिष्यम्+ समयान् श्रावयेत्तथा॥18॥ => श्रावयेत्+तथा॥18॥ देवं न => देवम्+ न निन्देच्छास्त्राणि => निन्देत्+शास्त्राणि ददीतार्थं समर्थस्य => ददीत+अर्थम्+ समर्थस्य ईशानाद्यैर्हृदाद्यैर्वा => ईशानाद्यैः+हृदाद्यैः+वा पात्रेष्वारोप्य => पात्रेषु+आरोप्य सम्पादितद्रुतं हुत्वा => सम्पादितद्रुतम्+ हुत्वा घटाधस्तादारोप्य => घटाधस्तात्+आरोप्य शिवादाज्ञां समादाय => शिवात्+आज्ञाम्+ समादाय एवं समयदीक्षायां => एवम्+ समयदीक्षायाम्+ समयदीक्षायां विशिष्टायां => समयदीक्षायाम्+ विशिष्टायाम्+ विशिष्टायां विशेषतः। => विशिष्टायाम्+ विशेषतः। समयदीक्षाकथनं नाम => समयदीक्षाकथनम्+ नाम द्व्यशीतितमोऽध्यायः॥82॥ => द्व्यशीतितमः+अध्यायः॥82॥ त्र्यशीतितमोऽध्यायः => त्र्यशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच निर्वाणदीक्षायां कुर्य्यान्मूलादिदीपनम्। => निर्वाणदीक्षायाम्+ कुर्य्यात्+मूलादिदीपनम्। कुर्य्यान्मूलादिदीपनम्। => कुर्य्यात्+मूलादिदीपनम्। पाशबन्धनशक्त्यर्थं ताडनादिकृतेन => पाशबन्धनशक्त्यर्थम्+ ताडनादिकृतेन प्रत्येकं तत्‍्रयेण => प्रत्येकम्+ तत्+त्रयेण तत्‍्रयेण => तत्+त्रयेण बीजगर्भशिखार्द्धन्तु => बीजगर्भशिखार्द्धम्+तु ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रौं => ह्रूम्+ ह्रौम्+ ह्रौं हौं => ह्रौम्+ हौम्+ हौं ह्रूं => हौम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फडिति => ह्रूम्+ फट्+इति फडिति => फट्+इति ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हौं => ह्रूम्+ हौम्+ हौं हौं => हौम्+ हौम्+ हौं ह्रूं => हौम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फडति => ह्रूम्+ फट्+इति फडति => फट्+इति हृदय एवं => हृदये+ एवम्+ एवं शिरोमुखे॥3॥ => एवम्+ शिरोमुखे॥3॥ प्रत्येकं दीपनं => प्रत्येकम्+ दीपनम्+ दीपनं कुर्य्यात् => दीपनम्+ कुर्य्यात् चास्य => च+अस्य वषडन्तादिनाणुना॥4॥ => वषडन्तादिना+अणुना॥4॥ हवनं संवरैः => हवनम्+ संवरैः सर्वत्राप्यायनादिषु॥5॥ => सर्वत्र+अपि+अयनादिषु॥5॥ स्वसव्यभागस्थं मण्डले => स्वसव्यभागस्थम्+ मण्डले शिष्यं सम्पूज्य => शिष्यम्+ सम्पूज्य सूत्रं सुषुम्णेति => सूत्रम्+ सुषुम्णा+इति सुषुम्णेति => सुषुम्णा+इति तच्छिखाबन्धं पादाङ्गुष्ठान्तमानयेत्। => तत्+शिखाबन्धम्+ पादाङ्गुष्ठान्तम्+आनयेत्। पादाङ्गुष्ठान्तमानयेत्। => पादाङ्गुष्ठान्तम्+आनयेत्। मुमुक्षोस्तु => मुमुक्षोः+तु बध्नीयाच्छिष्यकायके॥7॥ => बध्नीयात्+शिष्यकायके॥7॥ पुंसस्तु => पुंसः+तु नार्य्या नियोजयेत्। => नार्य्याः+ नियोजयेत्। शक्तिं च => शक्तिम्+ च पूजितान्तस्य => पूजिताम्+तस्य संहारमुद्रयाऽऽदाय => संहारमुद्रया+आदाय सूत्रं तेनैव => सूत्रम्+ तेन+एव तेनैव => तेन+एव नाडीन्त्वादाय => नाडीम्+तु+आदाय हृदार्च्चयेत्॥9॥ => हृदा+अर्च्चयेत्॥9॥ हृदयेनाहुतित्रयम्। => हृदयेन+आहुतित्रयम्। प्रदद्यात्सन्निधानार्थं शक्तावप्येवमेव => प्रदद्यात्+सन्निधानार्थम्+ शक्तौ+अपि+एवम्+एव शक्तावप्येवमेव => शक्तौ+अपि+एवम्+एव ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां वर्णाध्वने => हाम्+ वर्णाध्वने नमो हं => नमः+ हम्+ हं भवनाध्वने => हम्+ भवनाध्वने ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां कलाध्वने => हाम्+ कलाध्वने शोध्याध्वानं हि => शोध्य+अध्वानम्+ हि न्यस्यास्त्रवारिणा => न्यस्य+अस्त्रवारिणा शिष्यं प्रोक्ष्यास्त्रमन्त्रितेन => शिष्यम्+ प्रोक्ष्य+अस्त्रमन्त्रितेन प्रोक्ष्यास्त्रमन्त्रितेन => प्रोक्ष्य+अस्त्रमन्त्रितेन गुरुश्च => गुरुः+च हूङ्कारयुक्तं रेचकयोगतः। => हूङ्कारयुक्तम्+ रेचकयोगतः। चैतन्यं हंसबीजस्थं => चैतन्यम्+ हंसबीजस्थम्+ हंसबीजस्थं विश्लिष्येदायुधात्मना॥13॥ => हंसबीजस्थम्+ विश्लिष्येत्+आयुधात्मना॥13॥ विश्लिष्येदायुधात्मना॥13॥ => विश्लिष्येत्+आयुधात्मना॥13॥ ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं हूं => हौम्+ हूम्+ हूं फट्। => हूम्+ फट्। हां हं => हाम्+ हम्+ हं स्वाहेति => हम्+ स्वाहा+इति स्वाहेति => स्वाहा+इति चाणुना। => च+अणुना। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हाम् => हम्+ हाम् व्यापकं भावयेदेनं => व्यापकम्+ भावयेत्+एनम्+ भावयेदेनं तनुत्रेणावगुण्ठयेत्। => भावयेत्+एनम्+ तनुत्रेण+अवगुण्ठयेत्। तनुत्रेणावगुण्ठयेत्। => तनुत्रेण+अवगुण्ठयेत्। आहुतित्रितयं दद्यात् => आहुतित्रितयम्+ दद्यात् विद्यादेहञ्च => विद्यादेहम्+च तस्यामितरतत्त्वाद्यं मन्त्रभूतं => तस्याम्+इतरतत्त्वाद्यम्+ मन्त्रभूतम्+ मन्त्रभूतं विचिन्तयेत्॥16॥ => मन्त्रभूतम्+ विचिन्तयेत्॥16॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हौं => हाम्+ हौम्+ हौं शान्त्यतीतकलापाशाय => हौम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय नम इत्यनेनावलोकयेत्। => नमः+ इति+अनेन+अवलोकयेत्। इत्यनेनावलोकयेत्। => इति+अनेन+अवलोकयेत्। मन्त्रमप्येकं पदं => मन्त्रम्+अपि+एकम्+ पदम्+ पदं वर्णाश्च => पदम्+ वर्णाः+च वर्णाश्च => वर्णाः+च तथाऽष्टौ => तथा+अष्टौ भुवनान्यस्यां बीजनाडीकथद्वयम्॥17॥ => भुवनानि+अस्याम्+ बीजनाडीकथद्वयम्॥17॥ विषयञ्च => विषयम्+च गुणञ्चैकं कारणं => गुणम्+च+एकम्+ कारणम्+ कारणं च => कारणम्+ च सितायां शान्त्यतीतायामन्तर्भाव्य => सितायाम्+ शान्त्यतीतायाम्+अन्तर्भाव्य शान्त्यतीतायामन्तर्भाव्य => शान्त्यतीतायाम्+अन्तर्भाव्य संहारमुद्रयाऽऽदाय => संहारमुद्रया+आदाय पूजयेदाहुतीस्तिस्रो दद्यात् => पूजयेत्+आहुतीः+तिस्रः+ दद्यात् तथाऽब्जस्थमेकं कारणमीश्वरम्॥20॥ => तथा+अब्जस्थम्+एकम्+ कारणम्+ईश्वरम्॥20॥ कारणमीश्वरम्॥20॥ => कारणम्+ईश्वरम्॥20॥ एकञ्च => एकम्+च विषयं शान्तौ => विषयम्+ शान्तौ कृष्णायामच्युतं स्मरेत्॥21॥ => कृष्णायाम्+अच्युतम्+ स्मरेत्॥21॥ जुहुयान्निजबीजेन => जुहुयात्+निजबीजेन सान्निध्यायाहुतित्रयम्॥22॥ => सान्निध्याय+आहुतित्रयम्॥22॥ विद्यायां सप्त => विद्यायाम्+ सप्त पादानामेकविंशतिम्। => पादानाम्+एकविंशतिम्। सञ्चरं चैकं => सञ्चरम्+ च+एकम्+ चैकं लोकानां => च+एकम्+ लोकानाम्+ लोकानां पञ्चविंशतिम्॥23॥ => लोकानाम्+ पञ्चविंशतिम्॥23॥ गुणानान्त्रयमेकञ्च => गुणानाम्+त्रयम्+एकम्+च विषयं रुद्रकारणम्। => विषयम्+ रुद्रकारणम्। अन्तर्भाव्यातिरिक्तायां बीजनाडीकथद्वयम्॥24॥ => अन्तर्भाव्यातिरिक्तायाम्+ बीजनाडीकथद्वयम्॥24॥ अस्त्रमादाय => अस्त्रम्+आदाय दध्याच्च => दध्यात्+च परं द्व्यधिकविंशतिम्। => परम्+ द्व्यधिकविंशतिम्। लोकानाञ्च => लोकानाम्+च कलानाञ्च => कलानाम्+च षष्टिं गुणचतुष्टयम्॥25॥ => षष्टिम्+ गुणचतुष्टयम्॥25॥ मन्त्राणं त्रयमेकञ्च => मन्त्राणम्+ त्रयम्+एकम्+च त्रयमेकञ्च => त्रयम्+एकम्+च विषयं कारणं => विषयम्+ कारणम्+ कारणं हरिम्। => कारणम्+ हरिम्। प्रतिष्ठायां शुक्लायान्ताडनादिकम्॥26॥ => प्रतिष्ठायाम्+ शुक्लायाम्+ताडनादिकम्॥26॥ शुक्लायान्ताडनादिकम्॥26॥ => शुक्लायाम्+ताडनादिकम्॥26॥ नाभिसूत्रस्थां सन्निधायाहुतीर्यजेत्। => नाभिसूत्रस्थाम्+ सन्निधाय+आहुतीः+यजेत्। सन्निधायाहुतीर्यजेत्। => सन्निधाय+आहुतीः+यजेत्। ह्रीं भुवनानां => ह्रीम्+ भुवनानाम्+ भुवनानां शतं => भुवनानाम्+ शतम्+ शतं साग्रं => शतम्+ साग्रम्+ साग्रं पदानामष्टविंशतिम्॥27॥ => साग्रम्+ पदानाम्+अष्टविंशतिम्॥27॥ पदानामष्टविंशतिम्॥27॥ => पदानाम्+अष्टविंशतिम्॥27॥ बीजनाडीसमीराणां द्वयोरिन्द्रिययोरपि। => बीजनाडीसमीराणाम्+ द्वयोः+इन्द्रिययोः+अपि। द्वयोरिन्द्रिययोरपि। => द्वयोः+इन्द्रिययोः+अपि। वर्णन्तत्त्वञ्च => वर्णम्+तत्त्वम्+च विषयमेकैकं गुणपञ्चकम्॥28॥ => विषयम्+एकैकम्+ गुणपञ्चकम्॥28॥ हेतुं ब्रह्माण्डमन्त्रस्थं => हेतुम्+ ब्रह्माण्डमन्त्रस्थम्+ ब्रह्माण्डमन्त्रस्थं शम्बराणं => ब्रह्माण्डमन्त्रस्थम्+ शम्बराणम्+ शम्बराणं चतुष्टयम्। => शम्बराणम्+ चतुष्टयम्। पीतवर्णायामन्तर्भाव्य => पीतवर्णायाम्+अन्तर्भाव्य यत्तत्त्वभागान्ते => यत्+तत्त्वभागान्ते जुहुयादाहुतीस्तिस्रः => जुहुयात्+आहुतीः+तिस्रः इत्यादाय => इति+आदाय योजयेच्छिष्यविग्रहात्। => योजयेत्+शिष्यविग्रहात्। सबीजायान्तु => सबीजायाम्+तु दीक्षायां समयाचारयागतः॥31॥ => दीक्षायाम्+ समयाचारयागतः॥31॥ देहारम्भकरक्षार्थं मन्त्रसिद्धिफलादपि। => देहारम्भकरक्षार्थम्+ मन्त्रसिद्धिफलात्+अपि। मन्त्रसिद्धिफलादपि। => मन्त्रसिद्धिफलात्+अपि। इष्टापूर्त्तादिधर्म्मार्थं व्यतिरिक्तं => इष्टापूर्त्तादिधर्म्मार्थम्+ व्यतिरिक्तम्+ व्यतिरिक्तं प्रबन्धकम्॥32॥ => व्यतिरिक्तम्+ प्रबन्धकम्॥32॥ चैतन्यबोधकं सूक्ष्मं => चैतन्यबोधकम्+ सूक्ष्मम्+ सूक्ष्मं कलानामन्तरे => सूक्ष्मम्+ कलानाम्+अन्तरे कलानामन्तरे => कलानाम्+अन्तरे अमुनैव => अमुना+एव क्रमेणाथ => क्रमेण+अथ कुर्य्यात्तर्पणदीपने॥33॥ => कुर्य्यात्+तर्पणदीपने॥33॥ तिसृभिस्तिसृभिस्तथा। => तिसृभि+तिसृभिः+तथा। ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं शान्त्यतीतकलापाशाय => हौम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय स्वाहेत्यादितर्पणम्। => स्वाहा+इत्यादितर्पणम्। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हां => हम्+ हाम्+ हां शान्त्यतीतकलापाशाय => हाम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय हूम्फडित्यादिदीपनम्। => हूम्+फट्+इत्यादिदीपनम्। सूत्रं व्याप्तिबोधाय => सूत्रम्+ व्याप्तिबोधाय साङ्गं शिवं => साङ्गम्+ शिवम्+ शिवं यजेत्। => शिवम्+ यजेत्। कलामन्त्रैर्भित्त्वा => कलामन्त्रैः+भित्त्वा पाशाननुक्रमात्॥35॥ => पाशान्+अनुक्रमात्॥35॥ नमोऽन्तैश्च => नमः+अन्तैः+च कुर्य्याद् ग्रहणबन्धने। => कुर्य्यात्+ ग्रहणबन्धने। ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं हां => हूम्+ हाम्+ हां हौं => हाम्+ हौम्+ हौं हां => हौम्+ हाम्+ हां हूं => हाम्+ हूम्+ हूं फट् => हूम्+ फट् शान्त्यतीतकलां गृह्णामि। => शान्त्यतीतकलाम्+ गृह्णामि। चेत्यादिमन्त्रैः => च+इत्यादिमन्त्रैः कलानां ग्रहणबन्धनादिप्रयोगः। => कलानाम्+ ग्रहणबन्धनादिप्रयोगः। पाशादीनाञ्च => पाशादीनाम्+च स्वीकारो ग्रहणं => स्वीकारः+ ग्रहणम्+ ग्रहणं बन्धनं => ग्रहणम्+ बन्धनम्+ बन्धनं पुनः॥36॥ => बन्धनम्+ पुनः॥36॥ पुरुषं प्रति => पुरुषम्+ प्रति उपवेश्याथ => उपवेश्य+अथ सूत्रं शिष्यस्कन्धे => सूत्रम्+ शिष्यस्कन्धे शतं मूलेन => शतम्+ मूलेन स्त्रियाश्च => स्त्रियाः+च हृदस्त्रसम्पुटं सूत्रं => हृदस्त्रसम्पुटम्+ सूत्रम्+ सूत्रं विधायाभ्यर्च्चयेद्धृदा। => सूत्रम्+ विधाय+अभ्यर्च्चयेत्+हृदा। विधायाभ्यर्च्चयेद्धृदा। => विधाय+अभ्यर्च्चयेत्+हृदा। सूत्रं शिवेन => सूत्रम्+ शिवेन कलशस्याधो रक्षां => कलशस्य+अधः+ रक्षाम्+ रक्षां विज्ञापयेदिति। => रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+इति। विज्ञापयेदिति। => विज्ञापयेत्+इति। शिष्यं पुष्पं => शिष्यम्+ पुष्पम्+ पुष्पं करे => पुष्पम्+ करे बहिर्यायाद् यागमन्दिरमध्यतः। => बहिः+यायात्+ यागमन्दिरमध्यतः। मण्डलत्रितयं कृत्वा => मण्डलत्रितयम्+ कृत्वा मुमुक्षूनुत्तराननान्॥41॥ => मुमुक्षून्+उत्तराननान्॥41॥ पूर्व्ववक्त्रांश्च => पूर्व्ववक्त्रान्+च शिष्यांस्तत्र => शिष्यान्+तत्र प्राशयेच्चुल्लकत्रयम्॥42॥ => प्राशयेत्+चुल्लकत्रयम्॥42॥ चरुन्ततस्तृतीये => चरुम्+ततः+तृतीये अष्टग्रासप्रमाणं वा => अष्टग्रासप्रमाणम्+ वा सम्भोजनं दत्त्वा => सम्भोजनम्+ दत्त्वा पूतैराचामयेज्जलैः। => पूतैः+आचामयेत्+जलैः। दन्तकाष्ठं हृदा => दन्तकाष्ठम्+ हृदा प्रक्षिपेच्छोभने => प्रक्षिपेत्+शोभने मूलेनाष्टोत्तरं शतम्। => मूलेन+अष्टोत्तरम्+ शतम्। पूजाविसर्जनञ्चास्य => पूजाविसर्जनम्+च+अस्य निर्म्माल्यमपनीयाथ => निर्म्माल्यम्+अपनीय+अथ शेषमग्नौ => शेषम्+अग्नौ यजेच्चरोः॥47॥ => यजेत्+चरोः॥47॥ कलशं लोकपालांश्च => कलशम्+ लोकपालान्+च लोकपालांश्च => लोकपालान्+च विसृजेद्गणमग्निञ्च => विसृजेत्+गणम्+अग्निम्+च रक्षितं यदि => रक्षितम्+ यदि बाह्यतो लोकपालानां => बाह्यतः+ लोकपालानाम्+ लोकपालानां दत्त्वा => लोकपालानाम्+ दत्त्वा सङ्क्षेपतो बलिम्। => सङ्क्षेपतः+ बलिम्। शुद्धतोयैर्वा => शुद्धतोयैः+वा यागालयं विशेत्॥49॥ => यागालयम्+ विशेत्॥49॥ दर्भशय्यायां पूर्वशीर्षान् => दर्भशय्यायाम्+ पूर्वशीर्षान् सद्भस्मशय्यायां यतीन् => सद्भस्मशय्यायाम्+ यतीन् शिखाबद्धशिखानस्त्रसप्तमाणवकान्वितान्। => शिखाबद्धशिखान्+अस्त्रसप्तमाणवकान्वितान्। स्नापयेच्छिष्यांस्ततो यायात् => स्नापयेत्+शिष्यान्+ततः+ यायात् पुनर्बहिः॥51॥ => पुनः+बहिः॥51॥ ओं हिलि => ओम्+ हिलि पञ्चगव्यञ्चरुं प्राश्य => पञ्चगव्यम्+चरुम्+ प्राश्य शिवं ध्यात्वा => शिवम्+ ध्यात्वा शय्यामास्थाय => शय्याम्+आस्थाय दीक्षागतङ्क्रियाकाण्डं संस्मरन् => दीक्षागतम्+क्रियाकाण्डम्+ संस्मरन् संविशेद् गुरुः। => संविशेत्+ गुरुः। प्रोक्तो विधिर्दीक्षाधिवासने॥53॥ => प्रोक्तः+ विधिः+दीक्षाधिवासने॥53॥ विधिर्दीक्षाधिवासने॥53॥ => विधिः+दीक्षाधिवासने॥53॥ निर्वाणदीक्षायामधिवासनं नाम => निर्वाणदीक्षायाम्+अधिवासनम्+ नाम त्र्यशीतितमोऽध्यायः॥83॥ => त्र्यशीतितमः+अध्यायः॥83॥ चतुरशीतितमोऽध्यायः => चतुरशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच कृतस्नानादिको गुरुः। => कृतस्नानादिकः+ गुरुः। प्रशस्ताऽभ्यवहारिता॥1॥ => प्रशस्ता+अभ्यवहारिता॥1॥ गजाश्वारोहणं स्वप्ने => गजाश्वारोहणम्+ स्वप्ने शुभं शुक्लांशुकादिकम्। => शुभम्+ शुक्लांशुकादिकम्। तैलाभ्यङ्गादिकं हीनं => तैलाभ्यङ्गादिकम्+ हीनम्+ हीनं होमो => हीनम्+ होमः+ होमो घोरेण => होमः+ घोरेण नित्यकर्म्मद्वयं कृत्वा => नित्यकर्म्मद्वयम्+ कृत्वा स्वाचान्तो नित्यवत् => स्वाचान्तः+ नित्यवत् कुर्यान्नैमित्तिके => कुर्यात्+नैमित्तिके चात्मानं शिवहस्तं => च+आत्मानम्+ शिवहस्तम्+ शिवहस्तं तथात्मनि। => शिवहस्तम्+ तथा+आत्मनि। तथात्मनि। => तथा+आत्मनि। कुम्भगं प्रार्च्च्य => कुम्भगम्+ प्रार्च्च्य इन्द्रादीनामनुक्रमात्॥4॥ => इन्द्रादीनाम्+अनुक्रमात्॥4॥ वाऽपि => वा+अपि तर्पणं पूजनं => तर्पणम्+ पूजनम्+ पूजनं वह्नेः => पूजनम्+ वह्नेः पूर्णान्तं मन्त्रतर्पणम्॥5॥ => पूर्णान्तम्+ मन्त्रतर्पणम्॥5॥ शस्त्रेणाष्टाधिकं शतम्। => शस्त्रेण+अष्टाधिकम्+ शतम्। हूं सम्पुटेनैव => हूम्+ सम्पुटेन+एव सम्पुटेनैव => सम्पुटेन+एव अन्तर्बलिविधानञ्च => अन्तः+बलिविधानम्+च लब्धानुज्ञो बहिर्व्रजेत्॥7॥ => लब्धानुज्ञः+ बहिः+व्रजेत्॥7॥ बहिर्व्रजेत्॥7॥ => बहिः+व्रजेत्॥7॥ कुर्य्यात्समयवत्तत्र => कुर्य्यात्+समयवत्+तत्र सम्पातहोमं तन्नाडीरूपदर्भकरानुगम्॥8॥ => सम्पातहोमम्+ तत्+नाडीरूपदर्भकरानुगम्॥8॥ तन्नाडीरूपदर्भकरानुगम्॥8॥ => तत्+नाडीरूपदर्भकरानुगम्॥8॥ तिस्रो हुत्वा => तिस्रः+ हुत्वा मूलाणुनाऽऽहुतीः। => मूलाणुना+आहुतीः। कुम्भस्थं शिवमभ्यर्च्च्य => कुम्भस्थम्+ शिवम्+अभ्यर्च्च्य शिवमभ्यर्च्च्य => शिवम्+अभ्यर्च्च्य पाशसूत्रमुपाहरेत्॥9॥ => पाशसूत्रम्+उपाहरेत्॥9॥ शिष्यस्याभ्यर्च्चितस्य => शिष्यस्य+अभ्यर्च्चितस्य तच्छिखायां निबध्नीयात् => तच्छिखायाम्+ निबध्नीयात् तं निवेश्य => तम्+ निवेश्य निवृत्तेस्तु => निवृत्तेः+तु व्याप्तिमालोक्य => व्याप्तिम्+आलोक्य भुवनान्यस्यां शतमष्टाधिकं => भुवनानि+अस्याम्+ शतम्+अष्टाधिकम्+ शतमष्टाधिकं ततः॥11॥ => शतम्+अष्टाधिकम्+ ततः॥11॥ कपालोऽजश्च => कपालः+अजः+च बुद्धश्च => बुद्धः+च विभूतिरव्ययः => विभूतिः+अव्ययः अग्नी रुद्रो => अग्निः+ रुद्रः+ रुद्रो हुताशी => रुद्रः+ हुताशी पिङ्गलं खादको => पिङ्गलम्+ खादकः+ खादको हरः। => खादकः+ हरः। ज्वलनो दहनो => ज्वलनः+ दहनः+ दहनो बभ्रुर्भस्मान्तकक्षपान्तकौ॥13॥ => दहनः+ बभ्रुः+भस्मान्तकक्षपान्तकौ॥13॥ बभ्रुर्भस्मान्तकक्षपान्तकौ॥13॥ => बभ्रुः+भस्मान्तकक्षपान्तकौ॥13॥ याम्यमृत्युहरो धाता => याम्यमृत्युहरः+ धाता कालो धर्म्मोऽप्यधर्मश्च => कालः+ धर्म्मः+अपि+अधर्मः+च धर्म्मोऽप्यधर्मश्च => धर्म्मः+अपि+अधर्मः+च नैर्ऋतो मारणो => नैर्ऋतः+ मारणः+ मारणो हन्ता => मारणः+ हन्ता क्रूरदृष्टिर्भयानकः। => क्रूरदृष्टिः+भयानकः। उर्ध्वांशको विरूपाक्षो => उर्ध्वांशकः+ विरूपाक्षः+ विरूपाक्षो धूम्रलोहितदंष्ट्रवान्॥15॥ => विरूपाक्षः+ धूम्रलोहितदंष्ट्रवान्॥15॥ बलश्चातिबलश्चैव => बलः+च+अतिबलः+च+एव पाशहस्तो महाबलः। => पाशहस्तः+ महाबलः। श्वेतश्च => श्वेतः+च जयभद्रश्च => जयभद्रः+च दीर्घबाहुर्जलान्तक॥16॥ => दीर्घबाहुः+जलान्तक॥16॥ वडवास्यश्च => वडवास्यः+च भीमश्च => भीमः+च दशैते => दश+एते शीघ्रो लघुर्व्वायुवेगः => शीघ्रः+ लघुः+वायुवेगः लघुर्व्वायुवेगः => लघुः+वायुवेगः सूक्ष्मस्तीक्ष्णः => सूक्ष्मः+तीक्ष्णः नानारत्नधरस्तथा॥18॥ => नानारत्नधरः+तथा॥18॥ निधीशो रूपवान् => निधीशः+ रूपवान् धन्यो सौम्यदेहः => धन्यः+ सौम्यदेहः प्रकाशोऽप्यथ => प्रकाशः+अपि+अथ कामरूपो दशोत्तरे॥19॥ => कामरूपः+ दशोत्तरे॥19॥ विद्याधरो ज्ञानधरः => विद्याधरः+ ज्ञानधरः सर्वज्ञो वेदपारगः। => सर्वज्ञः+ वेदपारगः। मातृवृत्तश्च => मातृवृत्तः+च पिङ्गाक्षो भूतपालो => पिङ्गाक्षः+ भूतपालः+ भूतपालो बलिप्रियः॥20॥ => भूतपालः+ बलिप्रियः॥20॥ सूखदुःखहरा दश। => सूखदुःखहराः+ दश। पालको धीरः => पालकः+ धीरः पातालाधिपतिस्तथा॥21॥ => पातालाधिपतिः+तथा॥21॥ वृषो वृषधरो => वृषः+ वृषधरः+ वृषधरो वीर्य्यो => वृषधरः+ वीर्य्यः+ वीर्य्यो ग्रसनः => वीर्य्यः+ ग्रसनः लोहितश्चैव => लोहितः+च+एव विज्ञेया दश => विज्ञेयाः+ दश शम्भुर्विभुर्गणाध्यक्षस्त्रयक्षस्त्रिदशवन्दितः। => शम्भुः+विभुः+गणाध्यक्षः+त्रयक्षः+त्रिदशवन्दितः। संहारश्च => संहारः+च विहारश्च => विहारः+च लाभो लिप्सुर्विचक्षणः॥23॥ => लाभः+ लिप्सुः+विचक्षणः॥23॥ लिप्सुर्विचक्षणः॥23॥ => लिप्सुः+विचक्षणः॥23॥ कुहककालाग्निरुद्रो हाटक => कुहककालाग्निरुद्रः+ हाटकः+ हाटक एव => हाटकः+ एव कुष्माण्डश्चैव => कुष्माण्डः+च+एव सत्यश्च => सत्यः+च विष्णुश्च => विष्णुः+च रुद्रश्चाष्टाविमे => रुद्रः+च+अष्टौ+इमे एतेषामेव => एतेषाम्+एव भुवनानामपि => भुवनानाम्+अपि सर्वसान्निध्यकृद् ब्रह्मविष्णुरुद्रशरार्च्चितः॥26॥ => सर्वसान्निध्यकृत्+ ब्रह्मविष्णुरुद्रशरार्च्चितः॥26॥ ओं साक्षिन् => ओम्+ साक्षिन् ओं रुद्रान्तक => ओम्+ रुद्रान्तक ओं पतङ्ग => ओम्+ पतङ्ग ओं शब्द => ओम्+ शब्द ओं सूक्ष्म => ओम्+ सूक्ष्म ओं शिव => ओम्+ शिव ओं नमः => ओम्+ नमः ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो नमः। => नमः+ नमः। मन्त्रवर्णाष्टको मतः॥27॥ => मन्त्रवर्णाष्टकः+ मतः॥27॥ बीजाकारो मकारश्च => बीजाकारः+ मकारः+च मकारश्च => मकारः+च नाड्याविडापिङ्गलाह्वये। => नाड्यौ+इडापिङ्गलाह्वये। प्राणापानावुभौ => प्राणापानौ+उभौ तथेन्द्रिये॥28॥ => तथा+इन्द्रिये॥28॥ गन्धस्तु => गन्धः+तु प्रोक्तो गन्धादिगुणपञ्चके। => प्रोक्तः+ गन्धादिगुणपञ्चके। पार्थिवं मण्डलं => पार्थिवम्+ मण्डलम्+ मण्डलं पीतं => मण्डलम्+ पीतम्+ पीतं वज्राङ्कं => पीतम्+ वज्राङ्कम्+ वज्राङ्कं चतुरस्रकम्॥29॥ => वज्राङ्कम्+ चतुरस्रकम्॥29॥ विस्तारो योजनानान्तु => विस्तारः+ योजनानाम्+तु योजनानान्तु => योजनानाम्+तु अत्रैवान्तर्गता => अत्र+एव+अन्तर्गता योनयोऽपि => योनयः+अपि प्रथमा सर्वदेवानां => प्रथमाः+ सर्वदेवानाम्+ सर्वदेवानां मन्वाद्या => सर्वदेवानाम्+ मन्वाद्याः+ मन्वाद्या देवयोनयः। => मन्वाद्याः+ देवयोनयः। पशवश्चतुर्द्धा => पशवः+चतुर्द्धा स्थावरं पञ्चमं => स्थावरम्+ पञ्चमम्+ पञ्चमं सर्वं => पञ्चमम्+ सर्वम्+ सर्वं योनिः => सर्वम्+ योनिः पैशाचं राक्षसं => पैशाचम्+ राक्षसम्+ राक्षसं याक्षं => राक्षसम्+ याक्षम्+ याक्षं गान्धर्व्वं => याक्षम्+ गान्धर्व्वम्+ गान्धर्व्वं चैन्द्रमेव => गान्धर्व्वम्+ च+ऐन्द्रम्+एव चैन्द्रमेव => च+ऐन्द्रम्+एव सौम्यं प्राणेश्वरं => सौम्यम्+ प्राणेश्वरम्+ प्राणेश्वरं ब्राह्ममष्टमं => प्राणेश्वरम्+ ब्राह्मम्+अष्टमम्+ ब्राह्ममष्टमं परिकीर्त्तितम्। => ब्राह्मम्+अष्टमम्+ परिकीर्त्तितम्। अष्टानां पार्थिवन्तत्त्वमधिकारास्पदं => अष्टानाम्+ पार्थिवम्+तत्त्वम्+अधिकारास्पदम्+ पार्थिवन्तत्त्वमधिकारास्पदं मतम्॥33॥ => पार्थिवम्+तत्त्वम्+अधिकारास्पदम्+ मतम्॥33॥ लयस्तु => लयः+तु भोगो ब्रह्मा => भोगः+ ब्रह्मा ततो जाग्रदवस्थानैः => ततः+ जाग्रदवस्थानैः समस्तैर्भुवनादिभिः॥34॥ => समस्तैः+भुवनादिभिः॥34॥ निवृत्तिं गमितां => निवृत्तिम्+ गमिताम्+ गमितां ध्यात्वा => गमिताम्+ ध्यात्वा ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रूं => हाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हां => ह्रूम्+ हाम्+ हां निवृत्तिकलापाशाय => हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूं फट् => हूम्+ फट् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हां => हाम्+ हाम्+ हां निवृत्तिकलापाशाय => हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय स्वाहेत्यनेनाङ्कुशमुद्रया => स्वाहा+इति+अनेन+अङ्कुशमुद्रया पूरकेणाकृष्य => पूरकेण+आकृष्य ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रां => ह्रूम्+ ह्राम्+ ह्रां ह्रूं => ह्राम्+ ह्रूम्+ ह्रूं निवृत्तिकलापाशाय => ह्रूम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूं फडित्यनेन => हूम्+ फट्+इति+अनेन फडित्यनेन => फट्+इति+अनेन कुम्भकेनाधःस्थानादादाय => कुम्भकेन+अधःस्थानात्+आदाय ओं ह्रं => ओम्+ ह्रम्+ ह्रं हां => ह्रम्+ हाम्+ हां निवृत्तिकलापाशाय => हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय नम इत्यनेनोद्भवमुद्रया => नमः+ इति+अनेन+उद्भवमुद्रया इत्यनेनोद्भवमुद्रया => इति+अनेन+उद्भवमुद्रया ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां निवृत्तिकलापाशाय => हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय नम इत्यनेनार्घ्यं => नमः+ इति+अनेन+अर्घ्यम्+ इत्यनेनार्घ्यं दत्त्वा => इति+अनेन+अर्घ्यम्+ दत्त्वा विमुखेनैव => विमुखेन+एव स्वाहान्तेनैव => स्वाहान्तेन+एव सन्निधानायाहुतित्रयं सन्तर्पणाहुतित्रयं => सन्निधानाय+आहुतित्रयम्+ सन्तर्पणाहुतित्रयम्+ सन्तर्पणाहुतित्रयं च => सन्तर्पणाहुतित्रयम्+ च ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ब्रह्मणो => हाम्+ ब्रह्मणः+ ब्रह्मणो नम => ब्रह्मणः+ नमः+ नम इति => नमः+ इति ब्रह्माणमावाह्य => ब्रह्माणम्+आवाह्य तवाधिकारेऽस्मिन् => तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुं दीक्षयाम्यहम्॥35॥ => मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्॥35॥ दीक्षयाम्यहम्॥35॥ => दीक्षयामि+अहम्॥35॥ भाव्यं त्वयाऽनुकूलेन => भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन त्वयाऽनुकूलेन => त्वया+अनुकूलेन विधिं विज्ञापयेदिति। => विधिम्+ विज्ञापयेत्+इति। विज्ञापयेदिति। => विज्ञापयेत्+इति। आवाहयेत्ततो देवीं => आवाहयेत्+ततः+ देवीम्+ देवीं रक्षां => देवीम्+ रक्षाम्+ रक्षां वागीश्वरीं => रक्षाम्+ वागीश्वरीम्+ वागीश्वरीं हृदा॥36॥ => वागीश्वरीम्+ हृदा॥36॥ इच्छाज्ञानक्रियारूपां षड्विधां => इच्छाज्ञानक्रियारूपाम्+ षड्विधाम्+ षड्विधां ह्येककारणम्। => षड्विधाम्+ हि+एककारणम्। ह्येककारणम्। => हि+एककारणम्। पूजयेत्तर्पयेद्देवीं प्रकारेणामुना => पूजयेत्+तर्पयेत्+देवीम्+ प्रकारेण+अमुना प्रकारेणामुना => प्रकारेण+अमुना वागीश्वरीं विनिःशेषयोनिविक्षोभकारणम्। => वागीश्वरीम्+ विनिःशेषयोनिविक्षोभकारणम्। हूं फडन्तशराणुना॥38॥ => हूम्+ फडन्तशराणुना॥38॥ ताडयेद्धृदये => ताडयेत्+हृदये प्रविशेत्स विधानवित्। => प्रविशेत्+सः+ विधानवित्। चैतन्यं हृदि => चैतन्यम्+ हृदि निवृत्तिस्थं युतं => निवृत्तिस्थम्+ युतम्+ युतं पाशैर्ज्येष्ठया => युतम्+ पाशैः+ज्येष्ठया पाशैर्ज्येष्ठया => पाशैः+ज्येष्ठया विभजेद्यथा। => विभजेत्+यथा। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हूं => हाम्+ हूम्+ हूं हः => हूम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। ओं हं => ओम्+ हम्+ हं स्वाहेत्यनेनाथ => हम्+ स्वाहा+इति+अनेन+अथ स्वाहेत्यनेनाथ => स्वाहा+इति+अनेन+अथ पूरकेणाङ्कुशमुद्रया॥40॥ => पूरकेण+अङ्कुशमुद्रया॥40॥ तदाकृष्य => तत्+आकृष्य गृहीत्वाऽऽत्मनि => गृहीत्वा+आत्मनि ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रूं => हाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हाम् => ह्रूम्+ हाम् पित्रोर्विभाव्य => पित्रोः+विभाव्य संयोगं चैतन्यं => संयोगम्+ चैतन्यम्+ चैतन्यं रेचकेन => चैतन्यम्+ रेचकेन ब्रह्मादिकारणत्यागक्रमान्नीत्वा => ब्रह्मादिकारणत्यागक्रमात्+नीत्वा गर्भाधानार्थमादाय => गर्भाधानार्थम्+आदाय क्षिपेद्वागीश्वरीयोनौ => क्षिपेत्+वागीश्वरीयोनौ वामयोद्भवमुद्रया। => वामया+उद्भवमुद्रया। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हां => हाम्+ हाम्+ हां हां => हाम्+ हाम्+ हां आत्मने => हाम्+ आत्मने पूजयेदप्यनेनैव => पूजयेत्+अपि+अनेन+एव तर्पयेदपि => तर्पयेत्+अपि देहशुद्धिं हृदा => देहशुद्धिम्+ हृदा नात्र => न+अत्र पुंसवनं स्त्र्यादिशरीरस्यापि => पुंसवनम्+ स्त्र्यादिशरीरस्य+अपि स्त्र्यादिशरीरस्यापि => स्त्र्यादिशरीरस्य+अपि सीमन्तोन्नयनं वापि => सीमन्तोन्नयनम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि तथैव => तथा+एव भावयेदेषामधिकारं शिवाणुना। => भावयेत्+एषाम्+अधिकारम्+ शिवाणुना। भोगं कवचमन्त्रेण => भोगम्+ कवचमन्त्रेण मोहरूपमभेदञ्च => मोहरूपम्+अभेदम्+च लयसञ्ज्ञं विभावयेत्। => लयसञ्ज्ञम्+ विभावयेत्। स्रोतसां शुद्धिं => स्रोतसाम्+ शुद्धिम्+ शुद्धिं हृदा => शुद्धिम्+ हृदा निष्कृत्यैव => निष्कृत्य+एव पश्चाद् यजेत => पश्चात्+ यजेत शतमाहुतीः। => शतम्+आहुतीः। पाशानाञ्च => पाशानाम्+च पञ्चपञ्चाहुतीर्यजेत्। => पञ्चपञ्चाहुतीः+यजेत्। छेदनं कुर्य्यात् => छेदनम्+ कुर्य्यात् तद्यथा। => तत्+यथा। ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं निवृत्तिकलापाशाय => हूम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूं फट्। => हूम्+ फट्। बन्धकत्वञ्च => बन्धकत्वम्+च हस्ताभ्याञ्च => हस्ताभ्याम्+च दहेदनुकलास्त्रेण => दहेत्+अनुकलास्त्रेण पञ्चाहुतीर्दत्त्वा => पञ्चाहुतीः+दत्त्वा ओं हः => ओम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। प्रायश्चित्तं ततः => प्रायश्चित्तम्+ ततः कुर्यादस्त्राहुतिभिरष्टभिः॥53॥ => कुर्यात्+अस्त्राहुतिभिः+अष्टभिः॥53॥ अथावाह्य => अथ+आवाह्य विधातारं पूजयेत्तर्पयेत्तथा। => विधातारम्+ पूजयेत्+तर्पयेत्+तथा। पूजयेत्तर्पयेत्तथा। => पूजयेत्+तर्पयेत्+तथा। तत ओं => ततः+ ओम्+ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां शब्दस्पर्शशुद्धब्रह्मन् => हाम्+ शब्दस्पर्शशुद्धब्रह्मन् स्वाहेत्याहुतित्रयेणाधिकारमस्य => स्वाहा+इति+आहुतित्रयेण+अधिकारम्+अस्य बह्मन्नस्य => बह्मन्+अस्य पशोस्त्वया॥54॥ => पशोः+त्वया॥54॥ स्थेयं शिवाज्ञां => स्थेयम्+ शिवाज्ञाम्+ शिवाज्ञां श्रावयेदिति। => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति। श्रावयेदिति। => श्रावयेत्+इति। ततो विसृज्य => ततः+ विसृज्य धातारं नाड्या => धातारम्+ नाड्या संहारमुद्रयात्मानं कुम्भकेन => संहारमुद्रया+आत्मानम्+ कुम्भकेन राहुयुक्तैकदेशेन => राहुयुक्त+एकदेशेन रेचकेनोद्भवाख्यया। => रेचकेन+उद्भवाख्यया। पूजयित्वार्घ्यपात्रस्थतोयबिन्दुसुधोपमम्॥57॥ => पूजयित्वा+अर्घ्यपात्रस्थतोयबिन्दुसुधोपमम्॥57॥ दद्याद्वौषडन्तशिवाणुना। => दद्यात्+वौषडन्तशिवाणुना। पूर्णो निवृत्तिरिति => पूर्णः+ निवृत्तिः+इति निवृत्तिरिति => निवृत्तिः+इति निर्वाणदीक्षायां निवृत्तिकलाशोधनं => निर्वाणदीक्षायाम्+ निवृत्तिकलाशोधनम्+ निवृत्तिकलाशोधनं नाम => निवृत्तिकलाशोधनम्+ नाम चतुरशीतितमोऽध्यायः॥84॥ => चतुरशीतितमः+अध्यायः॥84॥ पञ्चाशीतितमोऽध्यायः => पञ्चाशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच तत्त्वयोरथ => तत्त्वयोः+अथ सन्धानं कुर्य्याच्छुद्धविशुद्धयोः। => सन्धानम्+ कुर्य्यात्+शुद्धविशुद्धयोः। कुर्य्याच्छुद्धविशुद्धयोः। => कुर्य्यात्+शुद्धविशुद्धयोः। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रूं => हाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं हां => ह्रूम्+ हाम्+ हां अप्तेजोवायुराकाशं => हाम्+ अप्तेजोवायुराकाशम्+ अप्तेजोवायुराकाशं तन्मात्रेन्द्रियबुद्धयः। => अप्तेजोवायुराकाशम्+ तन्मात्रेन्द्रियबुद्धयः। गुणत्रयमहङ्कारश्चतुर्विंशः => गुणत्रयम्+अहङ्कारः+चतुर्विंशः पुमानिति॥2॥ => पुमान्+इति॥2॥ प्रतिष्ठायां निविष्टानि => प्रतिष्ठायाम्+ निविष्टानि तत्त्वान्येतानि => तत्त्वानि+एतानि षष्टिर्भुवनैस्तुल्यसञ्ज्ञिताः। => षष्टिः+भुवनैः+तुल्यसञ्ज्ञिताः। तावन्त एव => तावन्तः+ एव रुद्राश्च => रुद्राः+च विज्ञेयास्तत्र => विज्ञेयाः+तत्र तद्यथा॥4॥ => तत्+यथा॥4॥ प्रभावश्च => प्रभावः+च पुष्करोऽपि => पुष्करः+अपि पादिश्च => पादिः+च दण्डिश्च => दण्डिः+च भावभूतिरथाष्टमः॥5॥ => भावभूतिः+अथ+अष्टमः॥5॥ नकुलीशो हरिश्चन्द्रः => नकुलीशः+ हरिश्चन्द्रः श्रीशैलो दशमः => श्रीशैलः+ दशमः अन्वीशोऽस्नातिकेशश्च => अन्वीशः+अस्नातिकेशः+च महाकालोऽथ => महाकालः+अथ केदारो भैरवश्चैव => केदारः+ भैरवः+च+एव भैरवश्चैव => भैरवः+च+एव द्वितीयाष्टकमीरितम्। => द्वितीयाष्टकम्+ईरितम्। ततो गयाकुरुक्षेत्रखलानादिकनादिके॥7॥ => ततः+ गयाकुरुक्षेत्रखलानादिकनादिके॥7॥ विमलश्चाट्टहासश्च => विमलः+च+अट्टहासः+च महेन्द्रो भीम => महेन्द्रः+ भीमः+ भीम एव => भीमः+ एव वस्वापदं रुद्रकोटिरवियुक्तो => वस्वापदम्+ रुद्रकोटिः+अवियुक्तः+ रुद्रकोटिरवियुक्तो महाबलः॥8॥ => रुद्रकोटिः+अवियुक्तः+ महाबलः॥8॥ गोकर्णो भद्रकर्णश्च => गोकर्णः+ भद्रकर्णः+च भद्रकर्णश्च => भद्रकर्णः+च स्थाणुरेव => स्थाणुः+एव अजेशश्चैव => अजेशः+च+एव सर्वज्ञो भास्वरः => सर्वज्ञः+ भास्वरः सुबाहुर्म्मत्तरूपी => सुबाहुः+मत्तरूपी विशालो जटिलस्तथा। => विशालः+ जटिलः+तथा। जटिलस्तथा। => जटिलः+तथा। रौद्रोऽथ => रौद्रः+अथ पिङ्गलाक्षश्च => पिङ्गलाक्षः+च भवेत्ततः॥10॥ => भवेत्+ततः॥10॥ विदुरश्चैव => विदुरः+च+एव घोरश्च => घोरः+च प्राजापत्यो हुताशनः। => प्राजापत्यः+ हुताशनः। कर्णोऽप्यथ => कर्णः+अपि+अथ पिङ्गलश्चैव => पिङ्गलः+च+एव हरो वै => हरः+ वै शङ्कुकर्णो विधानश्च => शङ्कुकर्णः+ विधानः+च विधानश्च => विधानः+च श्रीकण्ठश्चन्द्रशेखरः॥12॥ => श्रीकण्ठः+चन्द्रशेखरः॥12॥ सहैतेन => सह+एतेन कथ्यन्तेऽथ => कथ्यन्ते+अथ पदान्यपि। => पदानि+अपि। ओं प्रमथ => ओम्+ प्रमथ ओं तेजः => ओम्+ तेजः ओं ज्योतिः => ओम्+ ज्योतिः ओं पुरुष => ओम्+ पुरुष ओं नाना => ओम्+ नाना ओं धूधू => ओम्+ धूधू ओं भूः => ओम्+ भूः ओं भुवः => ओम्+ भुवः ओं स्वः => ओम्+ स्वः सर्वसर्वेति => सर्वसर्व+इति त्रयो मन्त्रा => त्रयः+ मन्त्राः+ मन्त्रा वामदेवः => मन्त्राः+ वामदेवः रसनापायुरिन्द्रिये॥14॥ => रसनापायुः+इन्द्रिये॥14॥ रसस्तु => रसः+तु विषयो रूपशब्दस्पर्शरसा => विषयः+ रूपशब्दस्पर्शरसाः+ रूपशब्दस्पर्शरसा गुणाः। => रूपशब्दस्पर्शरसाः+ गुणाः। मण्डलं वर्त्तुलं => मण्डलम्+ वर्त्तुलम्+ वर्त्तुलं तच्च => वर्त्तुलम्+ तत्+च तच्च => तत्+च पुण्डरीकाङ्कितं सितम्॥15॥ => पुण्डरीकाङ्कितम्+ सितम्॥15॥ स्वप्नावस्थाप्रतिष्ठायां कारणं => स्वप्नावस्थाप्रतिष्ठायाम्+ कारणम्+ कारणं गरुडध्वजम्। => कारणम्+ गरुडध्वजम्। प्रतिष्ठान्तकृतं सर्वं => प्रतिष्ठान्तकृतम्+ सर्वम्+ सर्वं सञ्चिन्त्य => सर्वम्+ सञ्चिन्त्य सूत्रं देहे => सूत्रम्+ देहे प्रविश्यैनां वियोजयेत्। => प्रविश्य+एनाम्+ वियोजयेत्। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां खीं => हाम्+ खीम्+ खीं हां => खीम्+ हाम्+ हां प्रतिष्ठाकलापाशाय => हाम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय ओं फट् => ओम्+ फट् स्वाहान्तेनानेनैव => स्वाहान्तेन+अनेन+एव पूरकेणाङ्कुशमुद्रया => पूरकेण+अङ्कुशमुद्रया ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रूं => हाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रां => ह्रूम्+ ह्राम्+ ह्रां ह्रूं => ह्राम्+ ह्रूम्+ ह्रूं प्रतिष्ठा => ह्रूम्+ प्रतिष्ठा ह्रूं फडित्यनेन => ह्रूम्+ फट्+इति+अनेन फडित्यनेन => फट्+इति+अनेन हृदयादधो नाडीसूत्रादादाय => हृदयात्+अधः+ नाडीसूत्रात्+आदाय नाडीसूत्रादादाय => नाडीसूत्रात्+आदाय ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रूं => हाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रां => ह्रूम्+ ह्राम्+ ह्रां हां => ह्राम्+ हाम्+ हां प्रतिष्ठाकलापाशाय => हाम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय नम इत्यनेनोद्भवमुद्रया => नमः+ इति+अनेन+उद्भवमुद्रया इत्यनेनोद्भवमुद्रया => इति+अनेन+उद्भवमुद्रया ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ह्रीं => हाम्+ ह्रीम्+ ह्रीं प्रतिष्ठाकलापाशाय => ह्रीम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय नम इत्यनेनार्च्चयित्वा => नमः+ इति+अनेन+अर्च्चयित्वा इत्यनेनार्च्चयित्वा => इति+अनेन+अर्च्चयित्वा स्वाहान्तेनाहुतीनां त्रयेण => स्वाहान्तेन+आहुतीनाम्+ त्रयेण ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां विष्णवे => हाम्+ विष्णवे नम इति => नमः+ इति विष्णुमावाह्य => विष्णुम्+आवाह्य तवाधिकारेऽस्मिन् => तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुं दीक्षयाम्यहम्॥17॥ => मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्॥17॥ दीक्षयाम्यहम्॥17॥ => दीक्षयामि+अहम्॥17॥ भाव्यं त्वयानुकूलेन => भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन त्वयानुकूलेन => त्वया+अनुकूलेन विष्णुं विज्ञापयेदिति। => विष्णुम्+ विज्ञापयेत्+इति। विज्ञापयेदिति। => विज्ञापयेत्+इति। ततो वागीश्वरीं => ततः+ वागीश्वरीम्+ वागीश्वरीं देवीं => वागीश्वरीम्+ देवीम्+ देवीं वागीशमपि => देवीम्+ वागीशम्+अपि वागीशमपि => वागीशम्+अपि आवाह्याभ्यर्च्य => आवाह्य+अभ्यर्च्य शिष्यं वक्षसि => शिष्यम्+ वक्षसि ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हां => हाम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं फट्। => हम्+ फट्। प्रविशेदप्यनेनैव => प्रविशेत्+अपि+अनेन+एव चैतन्यं विभजेत्ततः॥19॥ => चैतन्यम्+ विभजेत्+ततः॥19॥ विभजेत्ततः॥19॥ => विभजेत्+ततः॥19॥ पाशसंयुक्तं ज्येष्ठयाऽङ्कुशमुद्रया। => पाशसंयुक्तम्+ ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया। ज्येष्ठयाऽङ्कुशमुद्रया। => ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हों => हम्+ होम्+ हों ह्रूं => होम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट्। => ह्रूम्+ फट्। हृदाकृष्य => हृत्+आकृष्य तेनैव => तेन+एव तं नमोन्तेन => तम्+ नमोन्तेन ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हों => हम्+ होम्+ हों आत्मने => होम्+ आत्मने पितृसंयोगं भावयित्वोद्भवाख्यया॥21॥ => पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्यया॥21॥ भावयित्वोद्भवाख्यया॥21॥ => भावयित्वा+उद्भवाख्यया॥21॥ तदनेनैव => तत्+अनेन+एव ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हाम् => हम्+ हाम् ह्येवं शिरसा => हि+एवम्+ शिरसा वाधिकाराय => वा+अधिकाराय ह्येवं गर्भाधानाय => हि+एवम्+ गर्भाधानाय निष्कृत्यैवं शतं => निष्कृत्य+एवम्+ शतम्+ शतं जपेत्। => शतम्+ जपेत्। एवं पाशवियोगेऽपि => एवम्+ पाशवियोगे+अपि पाशवियोगेऽपि => पाशवियोगे+अपि छिन्द्यादस्त्रेण => छिन्द्यात्+अस्त्रेण ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं प्रतिष्ठाकलापाशाय => ह्रीम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय पाशमस्त्रेण => पाशम्+अस्त्रेण कलास्त्रेणैव => कलास्त्रेण+एव प्रायश्चित्तनिषेधार्थं दद्यादष्टाहुतीस्ततः। => प्रायश्चित्तनिषेधार्थम्+ दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः। दद्यादष्टाहुतीस्ततः। => दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः। ओं हः => ओम्+ हः ह्रूं फट्। => ह्रूम्+ फट्। हृदावाह्य => हृदा+अवाह्य हृषीकेशं कृत्वा => हृषीकेशम्+ कृत्वा कुर्य्यादधिकारसमर्पणम्। => कुर्य्यात्+अधिकारसमर्पणम्। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां रसशुल्कं => हाम्+ रसशुल्कम्+ रसशुल्कं गृहाण => रसशुल्कम्+ गृहाण पशोरस्य => पशोः+अस्य स्थेयं बन्धकत्वेन => स्थेयम्+ बन्धकत्वेन शिवाज्ञां श्रावयेदिति। => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति। श्रावयेदिति। => श्रावयेत्+इति। ततो विसृज्य => ततः+ विसृज्य गोविन्दं विद्यात्मानं => गोविन्दम्+ विद्यात्मानम्+ विद्यात्मानं नियोज्य => विद्यात्मानम्+ नियोज्य स्वस्थं विधायोद्भवमुद्रया॥30॥ => स्वस्थम्+ विधाय+उद्भवमुद्रया॥30॥ विधायोद्भवमुद्रया॥30॥ => विधाय+उद्भवमुद्रया॥30॥ तोयबिन्दुं यथा => तोयबिन्दुम्+ यथा पूर्णां विधानेन => पूर्णाम्+ विधानेन प्रतिष्ठाऽपि => प्रतिष्ठा+अपि निर्वाणदीक्षायां प्रतिष्ठाकलाशोधनं => निर्वाणदीक्षायाम्+ प्रतिष्ठाकलाशोधनम्+ प्रतिष्ठाकलाशोधनं नाम => प्रतिष्ठाकलाशोधनम्+ नाम पञ्चाशीतितमोऽध्यायः॥85॥ => पञ्चाशीतितमः+अध्यायः॥85॥ षडशीतितमोऽध्यायः => षडशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच सन्धानमथ => सन्धानम्+अथ तत्त्वं वर्णय => तत्त्वम्+ वर्णय तद्यथा॥1॥ => तत्+यथा॥1॥ ओं हों => ओम्+ होम्+ हों क्षीमिति => होम्+ क्षीम्+इति क्षीमिति => क्षीम्+इति रागश्च => रागः+च कालो माया => कालः+ माया तथाऽविद्या => तथा+अविद्या तत्त्वानामिति => तत्त्वानाम्+इति विद्यायां प्रकीर्त्तिताः। => विद्यायाम्+ प्रकीर्त्तिताः। ओं नमः => ओम्+ नमः हं शिवाय => हम्+ शिवाय ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो नमो => नमः+ नमः+ नमो गुह्यातिगुह्याय => नमः+ गुह्यातिगुह्याय ओं व्योम। => ओम्+ व्योम। ओं रूद्राणां => ओम्+ रूद्राणाम्+ रूद्राणां भुवनानाञ्च => रूद्राणाम्+ भुवनानाम्+च भुवनानाञ्च => भुवनानाम्+च स्वरूपमथ => स्वरूपम्+अथ प्रथमो वामदेवः => प्रथमः+ वामदेवः स्यात्ततः => स्यात्+ततः वटुः प्रशान्तनामा => वटुः+ प्रशान्तनामा शिवश्च => शिवः+च सशिवो बभ्रुरक्षयः => सशिवः+ बभ्रुः+अक्षयः बभ्रुरक्षयः => बभ्रुः+अक्षयः शम्भुरेव => शम्भुः+एव तथाऽन्यो रूपवर्द्धनः॥6॥ => तथा+अन्यः+ रूपवर्द्धनः॥6॥ मनोन्मनो महावीर्य्यश्चित्राड्गस्तदनन्तरम्। => मनोन्मनः+ महावीर्य्यः+चित्राड्गः+तदनन्तरम्। महावीर्य्यश्चित्राड्गस्तदनन्तरम्। => महावीर्य्यः+चित्राड्गः+तदनन्तरम्। कल्याण इति => कल्याणः+ इति मन्त्रो घोरामरौ => मन्त्रः+ घोरामरौ विषयो रूपमेवैकमिन्द्रिये => विषयः+ रूपम्+एव+एकम्+इन्द्रिये रूपमेवैकमिन्द्रिये => रूपम्+एव+एकम्+इन्द्रिये स्पर्शश्च => स्पर्शः+च रूपञ्च => रूपम्+च त्रय एते => त्रयः+ एते अवस्थाऽत्र => अवस्था+अत्र सुषुप्तिश्च => सुषुप्तिः+च रुद्रो देवस्तु => रुद्रः+ देवः+तु देवस्तु => देवः+तु विद्यामध्यगतं सर्वं => विद्यामध्यगतम्+ सर्वम्+ सर्वं भावयेद्भवनादिकम्॥10॥ => सर्वम्+ भावयेत्+भवनादिकम्॥10॥ भावयेद्भवनादिकम्॥10॥ => भावयेत्+भवनादिकम्॥10॥ ताडनं छेदनं => ताडनम्+ छेदनम्+ छेदनं तत्र => छेदनम्+ तत्र प्रवेशञ्चापि => प्रवेशम्+च+अपि ग्रहणं कुर्याद्विद्यया => ग्रहणम्+ कुर्यात्+विद्यया कुर्याद्विद्यया => कुर्यात्+विद्यया आत्मन्यारोप्य => आत्मनि+आरोप्य कलां कुण्डे => कलाम्+ कुण्डे रुद्रं कारणमावाह्य => रुद्रम्+ कारणम्+आवाह्य कारणमावाह्य => कारणम्+आवाह्य शिशुं प्रति॥12॥ => शिशुम्+ प्रति॥12॥ पित्रोरावाहनं कृत्वा => पित्रोः+आवाहनम्+ कृत्वा ताडयेच्छिशुम्। => ताडयेत्+शिशुम्। तदात्मनि => तदा+आत्मनि आकृष्यादाय => आकृष्य+आदाय पूर्वोक्तविधिनाऽऽत्मनि => पूर्वोक्तविधिना+अत्मनि योजयेद् योनौ => योजयेत्+ योनौ देहसम्पत्तिं जन्माधिकारमेव => देहसम्पत्तिम्+ जन्माधिकारम्+एव जन्माधिकारमेव => जन्माधिकारम्+एव भोगं लयन्तथा => भोगम्+ लयम्+तथा लयन्तथा => लयम्+तथा निष्कृत्यैव => निष्कृत्य+एव शतमाहुतीः॥16॥ => शतम्+आहुतीः॥16॥ पाशशैथिल्यं मलशक्तितिरोहिताम्। => पाशशैथिल्यम्+ मलशक्तितिरोहिताम्। छेदनं मर्द्दनं => छेदनम्+ मर्द्दनम्+ मर्द्दनं तेषां => मर्द्दनम्+ तेषाम्+ तेषां वर्त्तुलीकरणं => तेषाम्+ वर्त्तुलीकरणम्+ वर्त्तुलीकरणं तथा॥17॥ => वर्त्तुलीकरणम्+ तथा॥17॥ दाहं तदक्षराभावं => दाहम्+ तत्+अक्षराभावम्+ तदक्षराभावं प्रायश्चित्तमथोदितम्। => तत्+अक्षराभावम्+ प्रायश्चित्तम्+अथ+उदितम्। प्रायश्चित्तमथोदितम्। => प्रायश्चित्तम्+अथ+उदितम्। रुद्राण्यावाहनं पूजा => रुद्राणि+आवाहनम्+ पूजा ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं रूपगन्धौ => ह्रीम्+ रूपगन्धौ शुल्कं रुद्र => शुल्कम्+ रुद्र शाम्भवीमाज्ञां रुद्रं => शाम्भवीम्+आज्ञाम्+ रुद्रम्+ रुद्रं विसृज्य => रुद्रम्+ विसृज्य चैतन्यं पाशसूत्रे => चैतन्यम्+ पाशसूत्रे बिन्दुं शिरसि => बिन्दुम्+ शिरसि पूर्णां विधानेन => पूर्णाम्+ विधानेन कार्य्यं विद्यायां => कार्य्यम्+ विद्यायाम्+ विद्यायां ताडनादिकम्। => विद्यायाम्+ ताडनादिकम्। स्वबीजन्तु => स्वबीजम्+तु स्यादिति => स्यात्+इति निर्व्वाणदिक्षायां विद्याशोधनं => निर्व्वाणदिक्षायाम्+ विद्याशोधनम्+ विद्याशोधनं नाम => विद्याशोधनम्+ नाम षडशीतितमोऽध्यायः॥86॥ => षडशीतितमः+अध्यायः॥86॥ सप्ताशीतितमोऽध्यायः => सप्ताशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच सन्दध्यादधुना => सन्दध्यात्+अधुना विद्यां शान्त्या => विद्याम्+ शान्त्या सार्द्धं यथाविधि। => सार्द्धम्+ यथाविधि। तत्त्वद्वयं लीनं => तत्त्वद्वयम्+ लीनम्+ लीनं भावेश्वरसदाशिवौ॥1॥ => लीनम्+ भावेश्वरसदाशिवौ॥1॥ हकारश्च => हकारः+च क्षकारश्च => क्षकारः+च समाननामानो भुवनैः => समाननामानः+ भुवनैः तद्यथा॥2॥ => तत्+यथा॥2॥ क्षुद्रो विमलः => क्षुद्रः+ विमलः शिव इत्यपि। => शिवः+ इति+अपि। इत्यपि। => इति+अपि। सूक्ष्माम्बुजेश्वरश्चेति => सूक्ष्माम्बुजेश्वरः+च+इति ध्यानाहारायेति => ध्यानाहाराय+इति त्वक्कारावस्या स्पर्शस्तु => त्वक्कारौ+अस्याः+ स्पर्शः+तु स्पर्शस्तु => स्पर्शः+तु विषयो मतः। => विषयः+ मतः। द्वावेकः => द्वौ+एकः कारणमीश्वरः॥6॥ => कारणम्+ईश्वरः॥6॥ तुर्य्यावस्थेति => तुर्य्यावस्था+इति शान्तिस्थं सम्भाव्य => शान्तिस्थम्+ सम्भाव्य विदध्यात्ताडनं भेदं => विदध्यात्+ताडनम्+ भेदम्+ भेदं प्रवेशञ्च => भेदम्+ प्रवेशम्+च प्रवेशञ्च => प्रवेशम्+च ग्रहणं कुर्य्याच्छान्ते => ग्रहणम्+ कुर्य्यात्+शान्ते कुर्य्याच्छान्ते => कुर्य्यात्+शान्ते आत्मन्यारोप्य => आत्मनि+आरोप्य कलां कुण्डे => कलाम्+ कुण्डे तवाधिकारेऽस्मिन् => तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुं दीक्षयाम्यहम्। => मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्। दीक्षयाम्यहम्। => दीक्षयामि+अहम्। भाव्यं त्वयाऽनुकूलेन => भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन त्वयाऽनुकूलेन => त्वया+अनुकूलेन विज्ञापनामिति॥9॥ => विज्ञापनाम्+इति॥9॥ आवाहनादिकं पित्रोः => आवाहनादिकम्+ पित्रोः विधायादाय => विधाय+आदाय चैतन्यं विधिनाऽऽत्मनि => चैतन्यम्+ विधिना+अत्मनि विधिनाऽऽत्मनि => विधिना+अत्मनि पितृसंयोगं भावयित्वोद्भवाख्या। => पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्या। भावयित्वोद्भवाख्या। => भावयित्वा+उद्भवाख्या। वाऽधिकाराय => वा+अधिकाराय ह्येव => हि+एव पाशशैथिल्यं निष्कृत्यैवं => पाशशैथिल्यम्+ निष्कृत्य+एवम्+ निष्कृत्यैवं शतं => निष्कृत्य+एवम्+ शतम्+ शतं जपेत्। => शतम्+ जपेत्। शस्त्रेणाहुतिपञ्चकम्॥14॥ => शस्त्रेण+आहुतिपञ्चकम्॥14॥ एवं पाशवियोगेऽपि => एवम्+ पाशवियोगे+अपि पाशवियोगेऽपि => पाशवियोगे+अपि छिन्द्यादस्त्रेण => छिन्द्यात्+अस्त्रेण पाशान्बीजवता => पाशान्+बीजवता ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं शान्तिकलापाशाय => हौम्+ शान्तिकलापाशाय हूं फट्। => हूम्+ फट्। पाशमस्रेण => पाशम्+अस्रेण कलास्त्रेणैव => कलास्त्रेण+एव दद्यादष्टाहुतीरथ॥17॥ => दद्यात्+अष्टाहुतीः+अथ॥17॥ ओं हः => ओम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। हृदेश्वरं समावाह्य => हृदा+ईश्वरम्+ समावाह्य ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां ईश्वर => हाम्+ ईश्वर शुल्कं गृहाण => शुल्कम्+ गृहाण पशोरस्येश्वर => पशोः+अस्य+ईश्वर स्थेयं बन्धकत्वेन => स्थेयम्+ बन्धकत्वेन शिवाज्ञां श्रावयेदिति॥19॥ => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति॥19॥ श्रावयेदिति॥19॥ => श्रावयेत्+इति॥19॥ विसृजेदीश्वरन्देवं रौद्रात्मानं => विसृजेत्+ईश्वरम्+देवम्+ रौद्रात्मानम्+ रौद्रात्मानं नियोजयेत्। => रौद्रात्मानम्+ नियोजयेत्। ईषच्चन्द्रमिवात्मानं विधिनाऽऽत्मनि => ईषत्+चन्द्रम्+इव+आत्मानम्+ विधिना+आत्मनि विधिनाऽऽत्मनि => विधिना+आत्मनि संयोजयेदेनं शुद्धयोद्भवमुद्रया। => संयोजयेत्+एनम्+ शुद्धया+उद्भवमुद्रया। शुद्धयोद्भवमुद्रया। => शुद्धया+उद्भवमुद्रया। शिरस्यमृतबिन्दुकम्॥21॥ => शिरसि+अमृतबिन्दुकम्॥21॥ पूर्णां विधानज्ञो => पूर्णाम्+ विधानज्ञः+ विधानज्ञो निःशेषविधिपूरणीम्॥22॥ => विधानज्ञः+ निःशेषविधिपूरणीम्॥22॥ अस्यामपि => अस्याम्+अपि विधातव्यं पूर्ववत्ताडनादिकम्। => विधातव्यम्+ पूर्ववत्+ताडनादिकम्। पूर्ववत्ताडनादिकम्। => पूर्ववत्+ताडनादिकम्। स्वबीजन्तु => स्वबीजम्+तु स्याच्छुद्धिः => स्यात्+शुद्धिः शान्तेरपीडिता॥23॥ => शान्तेः+अपि+ईडिता॥23॥ निर्वाणदीक्षायां शान्तिशोधनं => निर्वाणदीक्षायाम्+ शान्तिशोधनम्+ शान्तिशोधनं नाम => शान्तिशोधनम्+ नाम सप्ताशीतितमोऽध्यायः॥87॥ => सप्ताशीतितमः+अध्यायः॥87॥ अष्टाशीतितमोऽध्यायः => अष्टाशीतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच सन्धानं शान्त्यतीतायाः => सन्धानम्+ शान्त्यतीतायाः सार्द्धं विशुद्धया। => सार्द्धम्+ विशुद्धया। पूर्ववत्तत्र => पूर्ववत्+तत्र तद् यथा॥1॥ => तत्+ यथा॥1॥ ओं हीं => ओम्+ हीम्+ हीं क्षौं => हीम्+ क्षौम्+ क्षौं हौं => क्षौम्+ हौम्+ हौं हाम् => हौम्+ हाम् दीपकं रोचिकञ्चैव => दीपकम्+ रोचिकम्+च+एव रोचिकञ्चैव => रोचिकम्+च+एव मोचकं चोर्ध्वगामि => मोचकम्+ च+ऊर्ध्वगामि चोर्ध्वगामि => च+ऊर्ध्वगामि व्योमरूपमनाथञ्च => व्योमरूपम्+अनाथम्+च स्यादनाश्रितमष्टमम्। => स्यात्+अनाश्रितम्+अष्टमम्। ओङ्कारपदमीशाने => ओङ्कारपदम्+ईशाने मन्त्रो वर्णाश्च => मन्त्रः+ वर्णाः+च वर्णाश्च => वर्णाः+च अकारादिविसर्गान्ता बीजेन => अकारादिविसर्गान्ताः+ बीजेन कुहूश्च => कुहूः+च स्पर्शनं श्रोत्रम् => स्पर्शनम्+ श्रोत्रम् विषयो नमः। => विषयः+ नमः। शब्दो गुणोऽस्यावस्था => शब्दः+ गुणः+अस्य+अवस्था गुणोऽस्यावस्था => गुणः+अस्य+अवस्था सदाशिवो देव => सदाशिवः+ देवः+ देव इति => देवः+ इति शान्त्यतीताख्यं विदध्यात्ताडनादिकम्॥6॥ => शान्त्यतीताख्यम्+ विदध्यात्+ताडनादिकम्॥6॥ विदध्यात्ताडनादिकम्॥6॥ => विदध्यात्+ताडनादिकम्॥6॥ कलापाशं समाताड्य => कलापाशम्+ समाताड्य प्रविश्यान्तर्न्नमोऽन्तेन => प्रविश्य+अन्तः+नमोऽन्तेन शिखाहृत्सम्पुटीभूतं स्वाहान्तं => शिखाहृत्सम्पुटीभूतम्+ स्वाहान्तम्+ स्वाहान्तं सृणिमुद्रया। => स्वाहान्तम्+ सृणिमुद्रया। पाशं मस्तकसूत्रतः॥8॥ => पाशम्+ मस्तकसूत्रतः॥8॥ रेचकेनोद्भवाख्यया। => रेचकेन+उद्भवाख्यया। वह्निं कुण्डे => वह्निम्+ कुण्डे पूजादिकं सर्वं => पूजादिकम्+ सर्वम्+ सर्वं निवृत्तेरिव => सर्वम्+ निवृत्तेः+इव निवृत्तेरिव => निवृत्तेः+इव सदाशिवं समावाह्य => सदाशिवम्+ समावाह्य ख्यातेऽधिकारेऽस्मिन् => ख्याते+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुं दीक्षयाम्यहम्। => मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्। दीक्षयाम्यहम्। => दीक्षयामि+अहम्। भाव्यं त्वयाऽनुकूलेन => भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन त्वयाऽनुकूलेन => त्वया+अनुकूलेन विज्ञापयेदिति॥11॥ => विज्ञापयेत्+इति॥11॥ पित्रोरावाहनं पूजां => पित्रोः+आवाहनम्+ पूजाम्+ पूजां कृत्वा => पूजाम्+ कृत्वा शिष्यं वक्षसि => शिष्यम्+ वक्षसि ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हूं => हाम्+ हूम्+ हूं हं => हूम्+ हम्+ हं फट्। => हम्+ फट्। चाप्यनेनैव => च+अपि+अनेन+एव चैतन्यं विभजेत्ततः। => चैतन्यम्+ विभजेत्+ततः। विभजेत्ततः। => विभजेत्+ततः। पाशसंयुक्तं ज्येष्ठयाऽङ्कुशमुद्रया॥13॥ => पाशसंयुक्तम्+ ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया॥13॥ ज्येष्ठयाऽङ्कुशमुद्रया॥13॥ => ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया॥13॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हः => हाम्+ हः ह्रूं फट्। => ह्रूम्+ फट्। तदाकृष्य => तत्+आकृष्य तेनैव => तेन+एव तन्नमोऽन्तेन => तत्+नमोऽन्तेन ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां हं => हाम्+ हम्+ हं हीम् => हम्+ हीम् पितृसंयोगं भावयित्वोद्भवाख्यया। => पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्यया। भावयित्वोद्भवाख्यया। => भावयित्वा+उद्भवाख्यया। तदनेनैव => तत्+अनेन+एव गर्ब्भाधानादिकं सर्वं => गर्ब्भाधानादिकम्+ सर्वम्+ सर्वं पूर्वोक्तविधिना => सर्वम्+ पूर्वोक्तविधिना निष्कृत्यैव => निष्कृत्य+एव शतं जपेत्॥16॥ => शतम्+ जपेत्॥16॥ पाशानाञ्च => पाशानाम्+च पञ्चाहुतीर्द्दद्यादायुधेन => पञ्च+आहुतीः+दद्यात्+आयुधेन पाशानायुधमन्त्रेण => पाशान्+आयुधमन्त्रेण छिन्द्यादस्त्रेण => छिन्द्यात्+अस्त्रेण ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां शान्त्यतीतकलापाशाय => हाम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय ह्रूं फट्। => ह्रूम्+ फट्। पाशानस्त्रेण => पाशान्+अस्त्रेण कलास्त्रेणैव => कलास्त्रेण+एव प्रायश्चित्तनिषेधार्थं दद्यादष्टाहुतीस्ततः॥20॥ => प्रायश्चित्तनिषेधार्थम्+ दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः॥20॥ दद्यादष्टाहुतीस्ततः॥20॥ => दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः॥20॥ सदाशिवं हृदावाह्य => सदाशिवम्+ हृदा+आवाह्य हृदावाह्य => हृदा+आवाह्य कुर्य्यादधिकारसमर्पणम्॥21॥ => कुर्य्यात्+अधिकारसमर्पणम्॥21॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां सदाशिव => हाम्+ सदाशिव मनोबिन्दुं शुल्कं => मनोबिन्दुम्+ शुल्कम्+ शुल्कं गृहाण => शुल्कम्+ गृहाण पशोरस्य => पशोः+अस्य स्थेयं शिवाज्ञां => स्थेयम्+ शिवाज्ञाम्+ शिवाज्ञां श्रावयेदिति॥22॥ => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति॥22॥ श्रावयेदिति॥22॥ => श्रावयेत्+इति॥22॥ पूर्णां विसृजेत्तु => पूर्णाम्+ विसृजेत्+तु विसृजेत्तु => विसृजेत्+तु ततो विशुद्धमात्मानं => ततः+ विशुद्धम्+आत्मानम्+ विशुद्धमात्मानं शरच्चन्द्रमिवोदितम्॥23॥ => विशुद्धम्+आत्मानम्+ शरच्चन्द्रम्+इव+उदितम्॥23॥ शरच्चन्द्रमिवोदितम्॥23॥ => शरच्चन्द्रम्+इव+उदितम्॥23॥ गुरुरात्मनि। => गुरुः+आत्मनि। शिष्यदेहस्थमुद्धृत्योद्भवमुद्रया॥24॥ => शिष्यदेहस्थम्+उद्धृत्य+उद्भवमुद्रया॥24॥ दद्यादाप्यायनायास्य => दद्यात्+आप्यायनाय+अस्य मस्तकेऽर्घ्याम्बुबिन्दुकम्। => मस्तके+अर्घ्याम्बुबिन्दुकम्। विसृजेत्तथा॥25॥ => विसृजेत्+तथा॥25॥ यन्मया => यत्+मया कारुण्यान्मोक्षयित्वा => कारुण्यात्+मोक्षयित्वा तद्व्रजत्वं स्थानमात्मनः॥26॥ => तत्+व्रजत्वम्+ स्थानम्+आत्मनः॥26॥ स्थानमात्मनः॥26॥ => स्थानम्+आत्मनः॥26॥ शिखां छिन्द्याच्छिवास्त्रेण => शिखाम्+ छिन्द्यात्+शिवास्त्रेण छिन्द्याच्छिवास्त्रेण => छिन्द्यात्+शिवास्त्रेण ओं क्लीं => ओम्+ क्लीम्+ क्लीं शिखायै => क्लीम्+ शिखायै हूं फट् => हूम्+ फट् ओं हः => ओम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। तां घृतपूर्णायां => ताम्+ घृतपूर्णायाम्+ घृतपूर्णायां गोविड्गोलकमध्यागाम्। => घृतपूर्णायाम्+ गोविड्गोलकमध्यागाम्। संविधायास्त्रमन्त्रेण => संविधाय+अस्त्रमन्त्रेण हूं फडन्तेन => हूम्+ फडन्तेन ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं हः => हौम्+ हः हूं फट्। => हूम्+ फट्। शिष्यं संस्नाप्याचम्य => शिष्यम्+ संस्नाप्य+आचम्य संस्नाप्याचम्य => संस्नाप्य+आचम्य योजनिकास्थमात्मानं शस्त्रमन्त्रेण => योजनिकास्थम्+आत्मानम्+ शस्त्रमन्त्रेण वियोज्याकृष्य => वियोज्य+आकृष्य पूर्व्ववद् द्वादशान्ततः। => पूर्व्ववत्+ द्वादशाम्+ततः। द्वादशान्ततः। => द्वादशाम्+ततः। आत्मीयहृदयाम्भोजकर्णिकायां निवेशयेत्॥30॥ => आत्मीयहृदयाम्भोजकर्णिकायाम्+ निवेशयेत्॥30॥ पूरितं स्रुवमाज्येन => पूरितम्+ स्रुवम्+आज्येन स्रुवमाज्येन => स्रुवम्+आज्येन नित्योक्तविधिनाऽऽदाय => नित्योक्तविधिना+आदाय प्रसारितशिरोग्रीवो नादोच्चारानुसारतः। => प्रसारितशिरोग्रीवः+ नादोच्चारानुसारतः। शिष्यादपि => शिष्यात्+अपि षड्विधाध्वानं स्रुगग्रे => षड्विधाध्वानम्+ स्रुगग्रे बिन्दुवद् ध्यात्वा => बिन्दुवत्+ ध्यात्वा प्रथमं प्राणसंयोगस्वरूपमपरन्ततः॥34॥ => प्रथमम्+ प्राणसंयोगस्वरूपम्+अपरम्+ततः॥34॥ प्राणसंयोगस्वरूपमपरन्ततः॥34॥ => प्राणसंयोगस्वरूपम्+अपरम्+ततः॥34॥ हृदयादिक्रमोच्चारविसृष्टं मन्त्रसञ्ज्ञकम्। => हृदयादिक्रमोच्चारविसृष्टम्+ मन्त्रसञ्ज्ञकम्। पूरकं कुम्भकं => पूरकम्+ कुम्भकम्+ कुम्भकं कृत्वा => कुम्भकम्+ कृत्वा वदनं मनाक्॥35॥ => वदनम्+ मनाक्॥35॥ सुषुम्णानुगतं नादस्वरूपन्तु => सुषुम्णानुगतम्+ नादस्वरूपम्+तु नादस्वरूपन्तु => नादस्वरूपम्+तु त्यागात्प्रशान्तविस्वरं लयः॥36॥ => त्यागात्+प्रशान्तविस्वरम्+ लयः॥36॥ शक्तिनादोर्ध्वसञ्चारस्तच्छक्तिविस्वरं मतम्। => शक्तिनादोर्ध्वसञ्चारः+तच्छक्तिविस्वरम्+ मतम्। निखिलस्यापि => निखिलस्य+अपि तत्कालविस्वरं षष्ठं => तत्कालविस्वरम्+ षष्ठम्+ षष्ठं शक्त्यतीतञ्च => षष्ठम्+ शक्त्यतीतम्+च शक्त्यतीतञ्च => शक्त्यतीतम्+च तदेतद् योजनास्थानं => तत्+एतत्+ योजनास्थानम्+ योजनास्थानं विस्वरन्तत्त्वसञ्ज्ञकम्॥38॥ => योजनास्थानम्+ विस्वरम्+तत्त्वसञ्ज्ञकम्॥38॥ विस्वरन्तत्त्वसञ्ज्ञकम्॥38॥ => विस्वरम्+तत्त्वसञ्ज्ञकम्॥38॥ पूरकं कुम्भकं => पूरकम्+ कुम्भकम्+ कुम्भकं कृत्वा => कुम्भकम्+ कृत्वा वदनं मनाक्। => वदनम्+ मनाक्। शनैरुदीरयन् => शनैः+उदीरयन् मूलं कृत्वा => मूलम्+ कृत्वा शिष्यात्मनो लयम्॥39॥ => शिष्यात्मनः+ लयम्॥39॥ उकारं परतो => उकारम्+ परतः+ परतो नाभेर्वितस्तिं => परतः+ नाभेः+वितस्तिम्+ नाभेर्वितस्तिं व्याप्य => नाभेः+वितस्तिम्+ व्याप्य परं मकारन्तु => परम्+ मकारम्+तु मकारन्तु => मकारम्+तु हृदयाच्चतुरङ्गुलम्। => हृदयात्+चतुरङ्गुलम्। ओङ्कारं वाचकं => ओङ्कारम्+ वाचकम्+ वाचकं विष्णोस्ततोऽष्टाङ्गुलकण्टकम्॥41॥ => वाचकम्+ विष्णोः+ततः+अष्टाङ्गुलकण्टकम्॥41॥ विष्णोस्ततोऽष्टाङ्गुलकण्टकम्॥41॥ => विष्णोः+ततः+अष्टाङ्गुलकण्टकम्॥41॥ चतुरङ्गुलतालुस्थं मकारं => चतुरङ्गुलतालुस्थम्+ मकारम्+ मकारं रुद्रवाचकम्। => मकारम्+ रुद्रवाचकम्। तद्वल्ललाटमध्यस्थं बिन्दुमीश्वरवाचकम्॥42॥ => तद्वल्ललाटमध्यस्थम्+ बिन्दुम्+ईश्वरवाचकम्॥42॥ बिन्दुमीश्वरवाचकम्॥42॥ => बिन्दुम्+ईश्वरवाचकम्॥42॥ नादं सदाशिवं => नादम्+ सदाशिवम्+ सदाशिवं देवं => सदाशिवम्+ देवम्+ देवं ब्रह्मरन्ध्रावसानकम्। => देवम्+ ब्रह्मरन्ध्रावसानकम्। शक्तिं च => शक्तिम्+ च ब्रह्मरन्ध्रस्थां त्यजन्नित्यमनुक्रमात्॥43॥ => ब्रह्मरन्ध्रस्थाम्+ त्यजत्+नित्यम्+अनुक्रमात्॥43॥ त्यजन्नित्यमनुक्रमात्॥43॥ => त्यजत्+नित्यम्+अनुक्रमात्॥43॥ दिव्यं पिपीलिकास्पर्शं => दिव्यम्+ पिपीलिकास्पर्शम्+ पिपीलिकास्पर्शं तस्मिन्नेवानुभूय => पिपीलिकास्पर्शम्+ तस्मिन्+एव+अनुभूय तस्मिन्नेवानुभूय => तस्मिन्+एव+अनुभूय मनोऽतीते => मनः+अतीते शिष्यात्मानं विभावयेत्॥45॥ => शिष्यात्मानम्+ विभावयेत्॥45॥ सर्पिषो धारां => सर्पिषः+ धाराम्+ धारां ज्वालान्तेऽपि => धाराम्+ ज्वालान्ते+अपि ज्वालान्तेऽपि => ज्वालान्ते+अपि पूर्णां विधानेन => पूर्णाम्+ विधानेन गुणापादनमाचरेत्। => गुणापादनम्+आचरेत्। ओं हाम् => ओम्+ हाम् सर्वज्ञो भव => सर्वज्ञः+ भव ओं हाम् => ओम्+ हाम् परितृप्तो भव => परितृप्तः+ भव ओं ह्रूम् => ओम्+ ह्रूम् अनादिबोधो भव => अनादिबोधः+ भव ओं हौम् => ओम्+ हौम् स्वतन्त्रो भव => स्वतन्त्रः+ भव ओं हौं => ओम्+ हौम्+ हौं आत्मन् => हौम्+ आत्मन् अलुप्तशक्तिर्भव => अलुप्तशक्तिः+भव ओं हः => ओम्+ हः अनन्तशक्तिर्भव => अनन्तशक्तिः+भव इत्थं षड्गुणमात्मानं => इत्थम्+ षड्गुणम्+आत्मानम्+ षड्गुणमात्मानं गृहीत्वा => षड्गुणम्+आत्मानम्+ गृहीत्वा विन्यस्येदर्घ्यादमृतबिन्दुकम्। => विन्यस्येत्+अर्घ्यात्+अमृतबिन्दुकम्। शिवाद्दक्षिणमण्डले॥49॥ => शिवात्+दक्षिणमण्डले॥49॥ सौम्यवक्त्रं व्यवस्थाप्य => सौम्यवक्त्रम्+ व्यवस्थाप्य शिष्यं दक्षिणमात्मनः। => शिष्यम्+ दक्षिणम्+आत्मनः। दक्षिणमात्मनः। => दक्षिणम्+आत्मनः। त्वयैवानुगृहीतोऽयं मूर्त्तिमास्थाय => त्वया+एव+अनुगृहीतः+अयम्+ मूर्त्तिम्+आस्थाय मूर्त्तिमास्थाय => मूर्त्तिम्+आस्थाय तस्माद्भक्तिं चाप्यस्य => तस्मात्‌+भक्तिम्+ च+अपि+अस्य चाप्यस्य => च+अपि+अस्य देवेशं प्रणम्य => देवेशम्+ प्रणम्य श्रेयस्तवास्त्विति => श्रेयः+तव+अस्तु+इति ब्रूयादाशिषं शिष्यमादरात्। => ब्रूयात्+आशिषम्+ शिष्यम्+आदरात्। शिष्यमादरात्। => शिष्यम्+आदरात्। देवेऽष्टपुष्पिकाम्॥ => देवे+अष्टपुष्पिकाम्॥ पुत्रकं शिवकुम्भेन => पुत्रकम्+ शिवकुम्भेन विसृजेन्मखम्॥52॥ => विसृजेत्+मखम्॥52॥ निर्वाणदीक्षासमापनं नाम => निर्वाणदीक्षासमापनम्+ नाम अष्टाशीतितमोऽध्यायः॥88॥ => अष्टाशीतितमः+अध्यायः॥88॥ ऊननवतितमोऽध्यायः => ऊननवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच लघुत्वादुपदिश्यते। => लघुत्वात्+उपदिश्यते। यथायोगं निजात्मना॥1॥ => यथायोगम्+ निजात्मना॥1॥ मणिगणानिव॥2॥ => मणिगणान्+इव॥2॥ पूर्णां तत्त्वव्रातोपगर्भिताम्। => पूर्णाम्+ तत्त्वव्रातोपगर्भिताम्। एकयैव => एकया+एव शिष्यो निर्व्वाणमधिगच्छति॥4॥ => शिष्यः+ निर्व्वाणम्+अधिगच्छति॥4॥ निर्व्वाणमधिगच्छति॥4॥ => निर्व्वाणम्+अधिगच्छति॥4॥ चान्यां स्थिरत्वापादनाय => च+अन्याम्+ स्थिरत्वापादनाय पूर्णां प्रकुर्वीत => पूर्णाम्+ प्रकुर्वीत एकतत्त्वदीक्षाकथनं नाम => एकतत्त्वदीक्षाकथनम्+ नाम ऊननवतितमोऽध्यायः। => ऊननवतितमः+अध्यायः॥89॥ नवतितमोऽध्यायः => नवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच शिवमभ्यर्च्याभिषेकं कुर्य्याच्छिष्यादिके => शिवम्+अभ्यर्च्य+अभिषेकम्+ कुर्य्यात्+शिष्यादिके कुर्य्याच्छिष्यादिके => कुर्य्यात्+शिष्यादिके कुम्भानीशादिकाष्ठासु => कुम्भान्+ईशादिकाष्ठासु क्रमशो नव => क्रमशः+ नव क्षारोदं क्षीरोदं => क्षारोदम्+ क्षीरोदम्+ क्षीरोदं दध्युदं => क्षीरोदम्+ दध्युदम्+ दध्युदं घृतसागरम्। => दध्युदम्+ घृतसागरम्। इक्षुकादम्बरीस्वादुमस्तूदानष्टसागरान्॥2॥ => इक्षुकादम्बरीस्वादुमस्तूदान्+अष्टसागरान्॥2॥ निवेशयेद् यथासङ्ख्यमष्टौ => निवेशयेत्+ यथासङ्ख्यम्+अष्टौ यथासङ्ख्यमष्टौ => यथासङ्ख्यम्+अष्टौ विद्येश्वरानथ। => विद्येश्वरान्+अथ। एकं शिखण्डिनं => एकम्+ शिखण्डिनम्+ शिखण्डिनं रुद्रं => शिखण्डिनम्+ रुद्रम्+ रुद्रं श्रीकण्ठन्तु => रुद्रम्+ श्रीकण्ठम्+तु श्रीकण्ठन्तु => श्रीकण्ठम्+तु त्रिमूर्त्तमेकरुद्राक्षमेकनेत्रं शिवोत्तमम्। => त्रिमूर्त्तम्+एकरुद्राक्षम्+एकनेत्रम्+ शिवोत्तमम्। सप्तमं सूक्ष्मनामानमनन्तं => सप्तमम्+ सूक्ष्मनामानम्+अनन्तम्+ सूक्ष्मनामानमनन्तं रुद्रमष्टमम्॥4॥ => सूक्ष्मनामानम्+अनन्तम्+ रुद्रम्+अष्टमम्॥4॥ रुद्रमष्टमम्॥4॥ => रुद्रम्+अष्टमम्॥4॥ शिवं समुद्रञ्च => शिवम्+ समुद्रम्+च समुद्रञ्च => समुद्रम्+च शिवमन्त्रं च => शिवमन्त्रम्+ च करद्वयायामां वेदीमष्टाङ्गुलोच्छ्रिताम्। => करद्वयायामाम्+ वेदीम्+अष्टाङ्गुलोच्छ्रिताम्। वेदीमष्टाङ्गुलोच्छ्रिताम्। => वेदीम्+अष्टाङ्गुलोच्छ्रिताम्। विन्यस्यानन्तमानसम्॥6॥ => विन्यस्य+अनन्तमानसम्॥6॥ शिष्यं निवेश्य => शिष्यम्+ निवेश्य पूर्वास्यं सकलीकृत्य => पूर्वास्यम्+ सकलीकृत्य सिद्धार्थदधितोयैश्च => सिद्धार्थदधितोयैः+च कुर्य्यान्निर्म्मन्थनं ततः। => कुर्य्यात्+निर्म्मन्थनम्+ ततः। क्षारोदानुक्रमेणाथ => क्षारोदानुक्रमेण+अथ स्नापयेच्छिष्यं स्वधाधारणयान्वितम्। => स्नापयेत्+शिष्यम्+ स्वधाधारणयान्वितम्। शिष्यं पुनः => शिष्यम्+ पुनः पूर्ववदर्च्चयेत्। => पूर्ववत्+अर्च्चयेत्। उष्णीषं योगपट्टञ्च => उष्णीषम्+ योगपट्टम्+च योगपट्टञ्च => योगपट्टम्+च मुकुटं कर्त्तरीं => मुकुटम्+ कर्त्तरीम्+ कर्त्तरीं घटीम्॥10॥ => कर्त्तरीम्+ घटीम्॥10॥ अक्षमालां पुस्तकादि => अक्षमालाम्+ पुस्तकादि दीक्षाव्याख्याप्रतिष्ठाद्यं ज्ञात्वाऽद्यप्रभृति => दीक्षाव्याख्याप्रतिष्ठाद्यम्+ ज्ञात्वा+अद्यप्रभृति ज्ञात्वाऽद्यप्रभृति => ज्ञात्वा+अद्यप्रभृति विधातव्यमाज्ञां संश्रावयेदिति। => विधातव्यम्+आज्ञाम्+ संश्रावयेत्+इति। संश्रावयेदिति। => संश्रावयेत्+इति। शिष्यं प्रणिपत्य => शिष्यम्+ प्रणिपत्य विघ्नज्वालापनोदार्थं कुर्य्याद्विज्ञापनां => विघ्नज्वालापनोदार्थम्+ कुर्य्यात्+विज्ञापनाम्+ कुर्य्याद्विज्ञापनां यथा। => कुर्य्यात्+विज्ञापनाम्+ यथा। अभिषेकार्थमादिष्टस्त्वयाऽहं गुरुमूर्त्तिना॥13॥ => अभिषेकार्थम्+आदिष्टः+त्वया+अहम्+ गुरुमूर्त्तिना॥13॥ सोऽयमभिषिक्तो मया => सः+अयम्+अभिषिक्तः+ मया पञ्चपञ्चाहुतीर्यजेत्॥14॥ => पञ्च+पञ्च+आहुतीः+यजेत्॥14॥ पूर्णां ततः => पूर्णाम्+ ततः शिष्यं स्थापयेन्निजदक्षिणे। => शिष्यम्+ स्थापयेत्+निजदक्षिणे। स्थापयेन्निजदक्षिणे। => स्थापयेत्+निजदक्षिणे। शिष्यदक्षिणपाणिस्था अङ्गुष्ठाद्यङ्गुलीः => शिष्यदक्षिणपाणिस्थाः+ अङ्गुष्ठाद्यङ्गुलीः लाञ्छयेदुपबद्धाय => लाञ्छयेत्+उपबद्धाय प्रणामं कारयेदमुम्॥16॥ => प्रणामम्+ कारयेत्+अमुम्॥16॥ कारयेदमुम्॥16॥ => कारयेत्+अमुम्॥16॥ कुम्भेऽनले => कुम्भे+अनले स्वस्मिंस्ततस्तत्कृत्यमाविशेत्। => स्वस्मिन्+ततः+तत्कृत्यम्+आविशेत्। अनुग्राह्यास्त्वया => अनुग्राह्याः+त्वया भूपवन्मानवादीनामभिषेकादभीप्सितम्। => भूपवत्+मानवादीनाम्+अभिषेकात्+अभीप्सितम्। आं श्रां => आम्+ श्राम्+ श्रां श्रौं => श्राम्+ श्रौम्+ श्रौं पशुं => श्रौम्+ पशुम्+ पशुं हूं => पशुम्+ हूम्+ हूं फडिति => हूम्+ फट्+इति फडिति => फट्+इति अभिषेकादिकथनं नाम => अभिषेकादिकथनम्+ नाम नवतितमोऽध्यायः॥90॥ => नवतितमः+अध्यायः॥90॥ एकनवतितमोऽध्यायः => एकनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच शिवं विष्णुं => शिवम्+ विष्णुम्+ विष्णुं पूजयेद्भास्करादिकान्। => विष्णुम्+ पूजयेत्+भास्करादिकान्। पूजयेद्भास्करादिकान्। => पूजयेत्+भास्करादिकान्। यो देवान्देवलोकं => यः+ देवान्+देवलोकम्+ देवान्देवलोकं स => देवान्+देवलोकम्+ सः+ स याति => सः+ याति स्वकुलमुद्धरन्। => स्वकुलम्+उद्धरन्। पापं समुपार्ज्जितम्॥2॥ => पापम्+ समुपार्ज्जितम्॥2॥ देवानां भस्मीभवति => देवानाम्+ भस्मीभवति घृताद्यैश्च => घृताद्यैः+च सुरो भवेत्॥3॥ => सुरः+ भवेत्॥3॥ चन्दनेनानुलिप्याथ => चन्दनेन+अनुलिप्य+अथ पूजयेत्तथा। => पूजयेत्+तथा। देवास्तु => देवाः+तु द्वाभ्यां शुभाशुभम्॥5॥ => द्वाभ्याम्+ शुभाशुभम्॥5॥ त्रिभिर्जीवो मूलधातुश्चतुर्भिर्ब्राह्मणादिधीः। => त्रिभिः+जीवः+ मूलधातुः+चतुर्भिः+ब्राह्मणादिधीः। मूलधातुश्चतुर्भिर्ब्राह्मणादिधीः। => मूलधातुः+चतुर्भिः+ब्राह्मणादिधीः। चैवं जपादिकम्॥6॥ => च+एवम्+ जपादिकम्॥6॥ द्विपमकान्तके। => द्विपम्+अकान्तके। अशुभं मध्यमं => अशुभम्+ मध्यमम्+ मध्यमं मध्येष्विन्द्रस्त्रिषु => मध्यमम्+ मध्येषु+इन्द्रः+त्रिषु मध्येष्विन्द्रस्त्रिषु => मध्येषु+इन्द्रः+त्रिषु जीविताब्दं यमोऽब्ददशहा => जीविताब्दम्+ यमः+अब्ददशहा यमोऽब्ददशहा => यमः+अब्ददशहा सूर्य्येभास्येशदुर्गाश्रीविष्णुमन्त्रैर्ल्लिखेत् => सूर्य्येभास्येशदुर्गाश्रीविष्णुमन्त्रैः+लिखेत् आरभ्यैकं त्रिकं => आरभ्य+एकम्+ त्रिकम्+ त्रिकं यावत्‍त्रचतुष्कावसानकम्॥9॥ => त्रिकम्+ यावत्+‍त्रचतुष्कावसानकम्॥9॥ यावत्‍त्रचतुष्कावसानकम्॥9॥ => यावत्+‍त्रचतुष्कावसानकम्॥9॥ मरुद् व्योम => मरुत्+ व्योम मरुद्बीजैश्चतुःषष्टिपदे => मरुद्बीजैः+चतुःषष्टिपदे अक्षाणां पतनात् => अक्षाणाम्+ पतनात् स्पर्शाद्विषमादौ => स्पर्शात्+विषम्+आदौ एकत्रिकादिमारभ्य => एकत्रिकादिम्+आरभ्य चाष्टत्रिकं तथा। => च+अष्टत्रिकम्+ तथा। समा हीना => समाः+ हीनाः+ हीना विषमाः => हीनाः+ विषमाः आद्यैस्तैः => आद्यैः+तैः काद्यैस्त्रिपुरानाममन्त्रकाः॥12॥ => काद्यैः+त्रिपुरानाममन्त्रकाः॥12॥ ह्रीं बीजाः => ह्रीम्+ बीजाः स्युर्न्नमोऽन्ता यत्र => स्युः+नमोऽन्ताः+ यत्र शतं षष्ठ्यदिकं => शतम्+ षष्ठ्यदिकम्+ षष्ठ्यदिकं ततः॥13॥ => षष्ठ्यदिकम्+ ततः॥13॥ आं ह्रीं => आम्+ ह्रीम्+ ह्रीं मन्त्राः => ह्रीम्+ मन्त्राः सरस्वत्याश्चण्डिकायास्तथैव => सरस्वत्याः+चण्डिकायाः+तथा+एव गौर्य्याश्च => गौर्य्याः+च दुर्गाया आं => दुर्गायाः+ आम्+ आं श्रीं => आम्+ श्रीम्+ श्रीं मन्त्राः => श्रीम्+ मन्त्राः श्रियस्तथा॥14॥ => श्रियः+तथा॥14॥ क्षौं कौं => क्षौम्+ कौम्+ कौं मन्त्राः => कौम्+ मन्त्राः आं हौं => आम्+ हौम्+ हौं मन्त्राः => हौम्+ मन्त्राः आं गं => आम्+ गम्+ गं मन्त्रा => गम्+ मन्त्राः+ मन्त्रा गणेशस्य => मन्त्राः+ गणेशस्य आं मन्त्राश्च => आम्+ मन्त्राः+च मन्त्राश्च => मन्त्राः+च काद्यैस्तथा => काद्यैः+तथा काद्यैस्तैः => काद्यैः+तैः सस्वरैराद्यैः => सस्वरैः+आद्यैः कान्तैर्म्मन्त्रास्तथाखिलाः॥16॥ => कान्तैः+मन्त्राः+तथा+अखिलाः॥16॥ रवीशदेवीविष्णूनां खब्धिदेवेन्द्रवर्त्तनात्। => रवीशदेवीविष्णूनाम्+ खब्धिदेवेन्द्रवर्त्तनात्। शतत्रयं षष्ट्यधिकं => शतत्रयम्+ षष्ट्यधिकम्+ षष्ट्यधिकं प्रत्येकं => षष्ट्यधिकम्+ प्रत्येकम्+ प्रत्येकं मण्डलं => प्रत्येकम्+ मण्डलम्+ मण्डलं क्रमात्। => मण्डलम्+ क्रमात्। अभिषिक्तो जपेद् => अभिषिक्तः+ जपेत्+ जपेद् ध्यायेच्छिष्यादीन् => जपेत्+ ध्यायेत्+शिष्यादीन् ध्यायेच्छिष्यादीन् => ध्यायेत्+शिष्यादीन् दीक्षयेद्गुरुः॥17॥ => दीक्षयेत्+गुरुः॥17॥ नानामन्त्रादिकथनं नाम => नानामन्त्रादिकथनम्+ नाम एकनवतितमोऽध्यायः॥91॥ => एकनवतितमः+अध्यायः॥91॥ द्विनवतितमोऽध्यायः => द्विनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच प्रतिष्ठां सम्प्रवक्ष्यामि => प्रतिष्ठाम्+ सम्प्रवक्ष्यामि सङ्क्षेपतो गुह। => सङ्क्षेपतः+ गुह। पीठं शक्तिं => पीठम्+ शक्तिम्+ शक्तिं शिवो => शक्तिम्+ शिवः+ शिवो लिङ्गं => शिवः+ लिङ्गम्+ लिङ्गं तद्योगः => लिङ्गम्+ तद्योगः स शिवाणुभिः॥1॥ => सः+ शिवाणुभिः॥1॥ भेदास्तेषां रूपं => भेदाः+तेषाम्+ रूपम्+ रूपं वदामि => रूपम्+ वदामि स्थापनन्तु => स्थापनम्+तु यथायोगं पीठ => यथायोगम्+ पीठे स्थितस्थापनमुच्यते॥3॥ => स्थितस्थापनम्+उच्यते॥3॥ उत्थापनञ्च => उत्थापनम्+च यस्यां तु => यस्याम्+ तु लिङ्गमारोप्य => लिङ्गम्+आरोप्य आस्थापनं तदुद्दिष्टं => आस्थापनम्+ तत्+उद्दिष्टम्+ तदुद्दिष्टं द्विधा => तत्+उद्दिष्टम्+ द्विधा चैतन्यं नियुञ्जीत => चैतन्यम्+ नियुञ्जीत परं शिवम्॥5॥ => परम्+ शिवम्॥5॥ यदाधारादिभेदेन => यत्+आधारादिभेदेन प्रासादेष्वपि => प्रासादेषु+अपि परीक्षामथ => परीक्षाम्+अथ कुर्य्यात्प्रासादकाम्यया॥6॥ => कुर्य्यात्+प्रासादकाम्यया॥6॥ विप्रादीनां मही => विप्रादीनाम्+ मही चैषां विशिष्यते। => च+एषाम्+ विशिष्यते। उत्तमान्तां महीं => उत्तमाम्+ताम्+ महीम्+ महीं विद्यात्तोयाद्यैर्वा => महीम्+ विद्यात्+तोयाद्यैः+वा विद्यात्तोयाद्यैर्वा => विद्यात्+तोयाद्यैः+वा अस्थ्यङ्गारादिभिर्दुष्टामत्यन्तं शोधयेद् => अस्थ्यङ्गारादिभिः+दुष्टाम्+अत्यन्तम्+ शोधयेत्+ शोधयेद् गुरुः॥9॥ => शोधयेत्+ गुरुः॥9॥ नगरग्रामदुर्गार्थं गृहप्रासादकारणम्। => नगरग्रामदुर्गार्थम्+ गृहप्रासादकारणम्। खननैर्गोकुलावासैः => खननैः+गोकुलावासैः कर्षणैर्वा => कर्षणैः+वा मुहुर्मुहुः॥10॥ => मुहुः+मुहुः॥10॥ निर्वर्त्याघोरास्त्रं सहस्रं => निर्वर्त्य+अघोरास्त्रम्+ सहस्रम्+ सहस्रं विधिना => सहस्रम्+ विधिना समीकृत्योपलिप्तायां भूमौ => समीकृत्य+उपलिप्तायाम्+ भूमौ संशोधयेद्दिशः। => संशोधयेत्+दिशः। स्वर्णदध्यक्षतै रेखाः => स्वर्णदध्यक्षतैः+ रेखाः मध्यादीशानकोष्ठस्थे => मध्यात्+ईशानकोष्ठस्थे शिवं यजेत्। => शिवम्+ यजेत्। वास्तुमभ्यर्च्य => वास्तुम्+अभ्यर्च्य रक्षोगणानिष्ट्वा => रक्षोगणान्+इष्ट्वा दिग्बलिं क्षिपेत्। => दिग्बलिम्+ क्षिपेत्। भूमिं संसिच्य => भूमिम्+ संसिच्य कुद्दालाद्यं प्रपूजयेत्॥14॥ => कुद्दालाद्यम्+ प्रपूजयेत्॥14॥ अन्यं वस्त्रयुगच्छन्नं => अन्यम्+ वस्त्रयुगच्छन्नम्+ वस्त्रयुगच्छन्नं कुम्भं => वस्त्रयुगच्छन्नम्+ कुम्भम्+ कुम्भं स्कन्धे => कुम्भम्+ स्कन्धे पूजां कुम्भे => पूजाम्+ कुम्भे लग्नेऽग्निकोष्ठके। => लग्ने+अग्निकोष्ठके। कुद्दालेनाभिषिक्तेन => कुद्दालेन+अभिषिक्तेन नैर्ऋत्यां क्षेपयेन्मृत्स्नां => नैर्ऋत्याम्+ क्षेपयेत्+मृत्स्नाम्+ क्षेपयेन्मृत्स्नां खाते => क्षेपयेत्+मृत्स्नाम्+ खाते कुम्भजलं क्षिपेत्। => कुम्भजलम्+ क्षिपेत्। पूर्व्वसीमान्तं नयेद् => पूर्व्वसीमान्तम्+ नयेत्+ नयेद् यावदभीप्सितम्॥17॥ => नयेत्+ यावत्+अभीप्सितम्॥17॥ यावदभीप्सितम्॥17॥ => यावत्+अभीप्सितम्॥17॥ क्षणं स्थित्वा => क्षणम्+ स्थित्वा यावदीशानगोचरम्॥18॥ => यावत्+ईशानगोचरम्॥18॥ अर्घ्यदानमिदं प्रोक्तं => अर्घ्यदानम्+इदम्+ प्रोक्तम्+ प्रोक्तं तत्र => प्रोक्तम्+ तत्र इत्थं परिग्रहं => इत्थम्+ परिग्रहम्+ परिग्रहं भूमेः => परिग्रहम्+ भूमेः कर्करान्तं जलान्तं => कर्करान्तम्+ जलान्तम्+ जलान्तं वा => जलान्तम्+ वा खानयेद् भूः => खानयेत्+ भूः कुमारीं चेद् => कुमारीम्+ चेत्+ चेद् विधिना => चेत्+ विधिना शल्यमुद्धरेत्॥20॥ => शल्यम्+उद्धरेत्॥20॥ मानवश्चेत् => मानवः+चेत् अग्नेर्ध्वजादिपतिताः => अग्नेः+ध्वजादिपतिताः शल्यमाख्यान्ति॥21॥ => शल्यम्+आख्यान्ति॥21॥ कर्त्तुश्चाङ्गविकारेण => कर्त्तुः+च+अङ्गविकारेण जानीयात्तत्प्रमाणतः। => जानीयात्+तत्प्रमाणतः। पश्वादीनां प्रवेशेन => पश्वादीनाम्+ प्रवेशेन कीर्त्तनैर्विरुतैर्द्दिशः॥22॥ => कीर्त्तनैः+विरुतैः+दिशः॥22॥ मातृकामष्टवर्गाढ्यां फलके => मातृकाम्+अष्टवर्गाढ्याम्+ फलके शल्यज्ञानं वर्गवशात् => शल्यज्ञानम्+ वर्गवशात् पूर्वादीशान्ततः => पूर्वात्+ईशान्ततः चैव => च+एव लोहन्तु => लोहम्+तु कवर्गेऽङ्गारमग्नितः। => कवर्गे+अङ्गारम्+अग्नितः। टवर्गेऽस्थि => टवर्गे+अस्थि चेष्टका => च+इष्टका चाप्ये => च+आप्ये कपालञ्च => कपालम्+च लोहमादिशेत्॥25॥ => लोहम्+आदिशेत्॥25॥ रजतं तद्वदवर्गाच्चानर्थकरानपि। => रजतम्+ तद्वत्+अवर्गात्+च+अनर्थकरान्+अपि। तद्वदवर्गाच्चानर्थकरानपि। => तद्वत्+अवर्गात्+च+अनर्थकरान्+अपि। प्रोक्ष्यात्मभिः => प्रोक्ष्य+आत्मभिः करापूरैरष्टाङ्गुलमृदन्तरैः॥26॥ => करापूरैः+अष्टाङ्गुलमृदन्तरैः॥26॥ पादोनं खातमापूर्य्य => पादोनम्+ खातम्+आपूर्य्य खातमापूर्य्य => खातम्+आपूर्य्य सजलैर्मुद्गराहतैः। => सजलैः+मुद्गराहतैः। लिप्तां समप्लवां => लिप्ताम्+ समप्लवाम्+ समप्लवां तत्र => समप्लवाम्+ तत्र भुवं गुरुः॥27॥ => भुवम्+ गुरुः॥27॥ सामान्यार्घ्यकरो यायान्मण्डपं => सामान्यार्घ्यकरः+ यायात्+मण्डपम्+ यायान्मण्डपं वक्ष्यमाणकम्। => यायात्+मण्डपम्+ वक्ष्यमाणकम्। तोरणद्वाःपतीनिष्ट्वा => तोरणद्वाःपतीन्+इष्ट्वा कुर्य्यात्तत्रात्मशुद्ध्यादि => कुर्य्यात्+तत्र+आत्मशुद्ध्यादि कलशं वर्द्धनीसक्तं => कलशम्+ वर्द्धनीसक्तम्+ वर्द्धनीसक्तं लोकपालशिवार्च्चनम्॥29॥ => वर्द्धनीसक्तम्+ लोकपालशिवार्च्चनम्॥29॥ अग्नेर्जननपूजादि => अग्नेः+जननपूजादि सर्व्वं पूर्ववदाचरेत्। => सर्व्वम्+ पूर्ववत्+आचरेत्। पूर्ववदाचरेत्। => पूर्ववत्+आचरेत्। यजमानान्वितो यायाच्छिलानां => यजमानान्वितः+ यायात्+शिलानाम्+ यायाच्छिलानां स्नानमण्डपम्॥30॥ => यायात्+शिलानाम्+ स्नानमण्डपम्॥30॥ शस्ताश्चतुरस्राः => शस्ताः+चतुरस्राः पाषाणानां शिलाः => पाषाणानाम्+ शिलाः इष्टकानां तदर्द्धतः। => इष्टकानाम्+ तदर्द्धतः। प्रासादेऽश्मशिलाः => प्रासादे+अश्मशिलाः इष्टका इष्टकामये॥32॥ => इष्टकाः+ इष्टकामये॥32॥ अङ्किता नववक्त्राद्यैः => अङ्किताः+ नववक्त्राद्यैः आसां पद्मो => आसाम्+ पद्मः+ पद्मो महापद्मः => पद्मः+ महापद्मः शङ्खोऽथ => शङ्खः+अथ मकरस्तथा। => मकरः+तथा। समुद्रश्चेति => समुद्रः+च+इति पञ्चामी => पञ्च+अमी क्रमादधः॥34॥ => क्रमात्+अधः॥34॥ चापराजिता। => च+अपराजिता। सुभद्रश्च => सुभद्रः+च विभद्रश्च => विभद्रः+च जयोऽथ => जयः+अथ विजयश्चैव => विजयः+च+एव पूर्णस्तथोत्तरः॥36॥ => पूर्णः+तथा+उत्तरः॥36॥ नवानान्तु => नवानाम्+तु यथासङ्ख्यं निधिकुम्भा => यथासङ्ख्यम्+ निधिकुम्भाः+ निधिकुम्भा अमी => निधिकुम्भाः+ अमी आसनं प्रथमं => आसनम्+ प्रथमम्+ प्रथमं दत्त्वा => प्रथमम्+ दत्त्वा ताड्योल्लिख्य => ताड्य+उल्लिख्य सर्वासामविशेषेण => सर्वासाम्+अविशेषेण तनुत्रेणावगुण्ठनम्। => तनुत्रेण+अवगुण्ठनम्। मृद्भिर्गोमयगोमूत्रकषायैर्गन्धवारिणा॥38॥ => मृद्भिः+गोमयगोमूत्रकषायैः+गन्धवारिणा॥38॥ हूं फडन्तेन => हूम्+ फडन्तेन मलस्नानं समाचरेत्। => मलस्नानम्+ समाचरेत्। स्नानं पञ्चामृतेन => स्नानम्+ पञ्चामृतेन गन्धतोयान्तरं कुर्य्यान्निजनामाङ्किताणुना। => गन्धतोयान्तरम्+ कुर्य्यात्+निजनामाङ्किताणुना। कुर्य्यान्निजनामाङ्किताणुना। => कुर्य्यात्+निजनामाङ्किताणुना। फलरत्नसुवर्णानां गोशृड्गसलिलैस्ततः॥40॥ => फलरत्नसुवर्णानाम्+ गोशृड्गसलिलैः+ततः॥40॥ गोशृड्गसलिलैस्ततः॥40॥ => गोशृड्गसलिलैः+ततः॥40॥ वस्त्रैराच्छादयेच्छिलाम्। => वस्त्रैः+आच्छादयेत्+शिलाम्। स्वर्णोत्थमासनं दत्त्वा => स्वर्णोत्थम्+आसनम्+ दत्त्वा यागं प्रदक्षिणम्॥41॥ => यागम्+ प्रदक्षिणम्॥41॥ शय्यायां कुशतल्पे => शय्यायाम्+ कुशतल्पे धरान्तं तत्त्वसञ्चयम्॥42॥ => धरान्तम्+ तत्त्वसञ्चयम्॥42॥ त्रिखण्डव्यापकं तत्त्वत्रयञ्चानुक्रमान् => त्रिखण्डव्यापकम्+ तत्त्वत्रयम्+च+अनुक्रमान् तत्त्वत्रयञ्चानुक्रमान् => तत्त्वत्रयम्+च+अनुक्रमान् तन्मात्रकावधौ॥43॥ => तन्मात्रकौ+अवधौ॥43॥ शिवविद्यात्मनां स्थितिः। => शिवविद्यात्मनाम्+ स्थितिः। तत्त्वेशांश्च => तत्त्वेशान्+च हृदाऽर्च्चयेत्॥44॥ => हृदा+अर्च्चयेत्॥44॥ ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं शिवतत्त्वाय => हूम्+ शिवतत्त्वाय ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं शिवतत्त्वाधिपतये => हूम्+ शिवतत्त्वाधिपतये ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां विद्यातत्त्वाय => हाम्+ विद्यातत्त्वाय ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां विद्यातत्त्वाधिपाय => हाम्+ विद्यातत्त्वाधिपाय ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं हाम् => ओम्+ हाम् प्रतितत्त्वं न्यसेदष्टौ => प्रतितत्त्वम्+ न्यसेत्+अष्टौ न्यसेदष्टौ => न्यसेत्+अष्टौ प्रतिशिलां शिलाम्। => प्रतिशिलाम्+ शिलाम्। सर्वं पशुपतिं => सर्वम्+ पशुपतिम्+ पशुपतिं चोग्रं => पशुपतिम्+ च+उग्रम्+ चोग्रं रुद्रं => च+उग्रम्+ रुद्रम्+ रुद्रं भवमथेश्वरम्॥46॥ => रुद्रम्+ भवम्+अथ+ईश्वरम्॥46॥ भवमथेश्वरम्॥46॥ => भवम्+अथ+ईश्वरम्॥46॥ महादेवं च => महादेवम्+ च भीमं च => भीमम्+ च मूर्त्तीशांश्च => मूर्त्तीशान्+च ओं धरामूर्त्तये => ओम्+ धरामूर्त्तये ओं धराधिपतये => ओम्+ धराधिपतये यथासङ्ख्यं निजाणुभिः॥47॥ => यथासङ्ख्यम्+ निजाणुभिः॥47॥ कुम्भांस्तन्मन्त्रैर्वा => कुम्भान्+तन्मन्त्रैः+वा इन्द्रादीनां तु => इन्द्रादीनाम्+ तु लूं रूं => लूम्+ रूम्+ रूं शूं => रूम्+ शूम्+ शूं पूं => शूम्+ पूम्+ पूं वूं => पूम्+ वूम्+ वूं यूं => वूम्+ यूम्+ यूं मूं => यूम्+ मूम्+ मूं हूं => मूम्+ हूम्+ हूं क्षूमिति। => हूम्+ क्षूम्+इति। क्षूमिति। => क्षूम्+इति। उक्तो नवशिलापक्षः => उक्तः+ नवशिलापक्षः प्रतितत्त्वं न्यसेन्मूर्त्तीः => प्रतितत्त्वम्+ न्यसेत्+मूर्त्तीः न्यसेन्मूर्त्तीः => न्यसेत्+मूर्त्तीः विष्णुस्तथा => विष्णुः+तथा रुद्र ईश्वरश्च => रुद्रः+ ईश्वरः+च ईश्वरश्च => ईश्वरः+च मूर्त्तीशा यष्टव्यास्तासु => मूर्त्तीशाः+ यष्टव्याः+तासु यष्टव्यास्तासु => यष्टव्याः+तासु ओं पृथ्वीमूर्त्तये => ओम्+ पृथ्वीमूर्त्तये ओं पृथ्वीमूर्त्त्यधिपतये => ओम्+ पृथ्वीमूर्त्त्यधिपतये न्यासो मध्यशिलाक्रमात्॥51॥ => न्यासः+ मध्यशिलाक्रमात्॥51॥ भूतिदर्भैस्तिलैस्ततः। => भूतिदर्भैः+तिलैः+ततः। धारिकां शक्तिं => धारिकाम्+ शक्तिम्+ शक्तिं विन्यस्याभ्यर्च्य => शक्तिम्+ विन्यस्य+अभ्यर्च्य विन्यस्याभ्यर्च्य => विन्यस्य+अभ्यर्च्य मूर्त्तीर्मूर्त्तीशांश्च => मूर्त्तीः+मूर्त्तीशान्+च ततो ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थं => ततः+ ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थम्+ ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थं मूलाङ्गं => ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थम्+ मूलाङ्गम्+ मूलाङ्गं ब्रह्मभिः => मूलाङ्गम्+ ब्रह्मभिः शतादिपूर्णान्तं प्रोक्ष्याः => शतादिपूर्णान्तम्+ प्रोक्ष्याः पूजयेच्च => पूजयेत्+च प्रतितत्त्वमनुक्रमात्॥54॥ => प्रतितत्त्वम्+अनुक्रमात्॥54॥ सान्निध्यमथ => सान्निध्यम्+अथ सन्धानं कृत्वा => सन्धानम्+ कृत्वा शुद्धं पुनर्न्यसेत्। => शुद्धम्+ पुनः+न्यसेत्। पुनर्न्यसेत्। => पुनः+न्यसेत्। एवं भागत्रये => एवम्+ भागत्रये आत्मतत्त्वविद्यातत्त्वाभ्यां नमः => आत्मतत्त्वविद्यातत्त्वाभ्याम्+ नमः संस्पृशेद् दर्भमूलाद्यैर्ब्रह्माङ्गादित्रयं => संस्पृशेत्+ दर्भमूलाद्यैः+ब्रह्माङ्गादित्रयम्+ दर्भमूलाद्यैर्ब्रह्माङ्गादित्रयं क्रमात्। => दर्भमूलाद्यैः+ब्रह्माङ्गादित्रयम्+ क्रमात्। कुर्य्यात्तत्त्वानुसन्धानं ह्रस्वदीर्घप्रयोगतः॥56॥ => कुर्य्यात्+तत्त्वानुसन्धानम्+ ह्रस्वदीर्घप्रयोगतः॥56॥ ओं हाम् => ओम्+ हाम् उं विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्यां => उम्+ विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्याम्+ विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्यां नमः। => विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्याम्+ नमः। पूर्णांस्ताम्रकुम्भान् => पूर्णान्+ताम्रकुम्भान् निजैर्म्मन्त्रैः => निजैः+मन्त्रैः होममाचरेत्। => होमम्+आचरेत्। शिलानामथ => शिलानाम्+अथ सर्वासां संस्मरेदधिदेवताः॥ => सर्वासाम्+ संस्मरेत्+अधिदेवताः॥ संस्मरेदधिदेवताः॥ => संस्मरेत्+अधिदेवताः॥ कृतस्नाना हेमवर्णाः => कृतस्नानाः+ हेमवर्णाः न्यूनादिदोषमोषार्थं वास्तुभूमेश्च => न्यूनादिदोषमोषार्थम्+ वास्तुभूमेः+च वास्तुभूमेश्च => वास्तुभूमेः+च यजेदस्त्रेण => यजेत्+अस्त्रेण मूर्द्धान्तमाहुतीनां शतं => मूर्द्धान्तम्+आहुतीनाम्+ शतम्+ शतं शतम्॥59॥ => शतम्+ शतम्॥59॥ शिलान्यासकथनं नाम => शिलान्यासकथनम्+ नाम द्विनवतितमोऽध्यायः॥92॥ => द्विनवतितमः+अध्यायः॥92॥ त्रिनवतितमोऽध्यायः => त्रिनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच प्रासादमासूत्र्य => प्रासादम्+आसूत्र्य वर्त्तयेद्वास्तुमण्डपम्। => वर्त्तयेत्+वास्तुमण्डपम्। कोष्ठचतुःषष्टिं क्षेत्रे => कोष्ठचतुःषष्टिम्+ क्षेत्रे विन्यसेद् वंशौ => विन्यसेत्+ वंशौ रज्जवोऽष्टौ => रज्जवः+अष्टौ षट्पदास्तास्तु => षट्पदाः+ताः+तु वास्तुन्तत्रार्च्चयेद् यथा॥2॥ => वास्तुम्+तत्र+अर्च्चयेत्+ यथा॥2॥ आकुञ्चितकचं वास्तुमुत्तानमसुराकृतिम्। => आकुञ्चितकचम्+ वास्तुम्+उत्तानम्+असुराकृतिम्। वास्तुमुत्तानमसुराकृतिम्। => वास्तुम्+उत्तानम्+असुराकृतिम्। पैत्र्यां पादपुटे => पैत्र्याम्+ पादपुटे रौद्र्यां शिरोऽस्य => रौद्र्याम्+ शिरः+अस्य शिरोऽस्य => शिरः+अस्य हृदयेऽञ्जलिः॥4॥ => हृदये+अञ्जलिः॥4॥ समारूढा देवताः => समारूढाः+ देवताः कोणाधिपास्तत्र => कोणाधिपाः+तत्र कोणार्द्धेष्वष्टसु => कोणार्द्धेषु+अष्टसु षट्पदास्तु => षट्पदाः+तु मरीच्याद्या दिक्षु => मरीच्याद्याः+ दिक्षु चतुष्पदो ब्रह्मा => चतुष्पदः+ ब्रह्मा शेषास्तु => शेषाः+तु महामर्म्मानुजं फलम्। => महामर्म्मानुजम्+ फलम्। त्रिशूलं स्वस्तिकं => त्रिशूलम्+ स्वस्तिकम्+ स्वस्तिकं वज्रं => स्वस्तिकम्+ वज्रम्+ वज्रं महास्वस्तिकसम्पुटौ॥7॥ => वज्रम्+ महास्वस्तिकसम्पुटौ॥7॥ त्रिकटुं मणिबन्धं => त्रिकटुम्+ मणिबन्धम्+ मणिबन्धं च => मणिबन्धम्+ च सुविशुद्धं पदं => सुविशुद्धम्+ पदम्+ पदं तथा। => पदम्+ तथा। वास्तोर्भित्त्यादिषु => वास्तोः+भित्त्यादिषु साज्यमक्षतमीशाय => साज्यम्+अक्षतम्+ईशाय पर्जन्यायाम्बुजोदकम्। => पर्जन्याय+अम्बुजोदकम्। ददीताथ => ददीत+अथ पताकां कुङ्कुमोज्ज्वलाम्॥9॥ => पताकाम्+ कुङ्कुमोज्जवलाम्॥9॥ धूम्रं वितानकम्। => धूम्रम्+ वितानकम्। घृतगोधूममाज्यभक्तं भृशाय => घृतगोधूमम्+आज्यभक्तम्+ भृशाय विमांसमन्तरिक्षाय => विमांसम्+अन्तरिक्षाय शकुन्तेभ्यस्तु => शकुन्तेभ्यः+तु मधुक्षीराज्यसम्पूर्णां प्रदद्याद्वह्नये => मधुक्षीराज्यसम्पूर्णाम्+ प्रदद्यात्+वह्नये प्रदद्याद्वह्नये => प्रदद्यात्+वह्नये पूर्णं सुवर्णाम्बु => पूर्णम्+ सुवर्णाम्बु दद्याद् गृहक्षते => दद्यात्+ गृहक्षते क्षौद्रं यमराजे => क्षौद्रम्+ यमराजे गन्धं गन्धर्वनाथाय => गन्धम्+ गन्धर्वनाथाय जिह्वां भृङ्गाय => जिह्वाम्+ भृङ्गाय याम्यामित्यष्टदेवताः॥13॥ => याम्याम्+इति+अष्टदेवताः॥13॥ तिलोदकं क्षीरं => तिलोदकम्+ क्षीरम्+ क्षीरं वृक्षजं => क्षीरम्+ वृक्षजम्+ वृक्षजं दन्तधावनम्। => वृक्षजम्+ दन्तधावनम्। प्रदद्याद् धेनुमुद्रया॥14॥ => प्रदद्यात्+ धेनुमुद्रया॥14॥ रक्तं प्रचेतसे => रक्तम्+ प्रचेतसे पद्ममसुराय => पद्मम्+असुराय घृतं गुडौदनं => घृतम्+ गुडौदनम्+ गुडौदनं शेषे => गुडौदनम्+ शेषे पश्चिमाशायां देवाष्टकमितीरितम्॥16॥ => पश्चिमाशायाम्+ देवाष्टकम्+इति+ईरितम्॥16॥ देवाष्टकमितीरितम्॥16॥ => देवाष्टकम्+इति+ईरितम्॥16॥ ध्वजं पीतं => ध्वजम्+ पीतम्+ पीतं नागाय => पीतम्+ नागाय मुद्गसूपं सुसंस्कृतम्॥17॥ => मुद्गसूपम्+ सुसंस्कृतम्॥17॥ पायसं साज्यं => पायसम्+ साज्यम्+ साज्यं शालूकमूषये => साज्यम्+ शालूकम्+ऊषये शालूकमूषये => शालूकम्+ऊषये लोपीमदितये => लोपीम्+अदितये पुरीमित्युत्तराष्टकम्॥18॥ => पुरीम्+इति+उत्तराष्टकम्॥18॥ प्राच्यां षट्पदाय => प्राच्याम्+ षट्पदाय चन्दनं रक्तं => चन्दनम्+ रक्तम्+ रक्तं षट्पदाय => रक्तम्+ षट्पदाय हरिद्रौदनमिन्द्राय => हरिद्रौदनम्+इन्द्राय मिश्रान्नमिन्द्राधस्तान्निवेदयेत्॥21॥ => मिश्रान्नम्+इन्द्राधस्तात्+निवेदयेत्॥21॥ वारुण्यां षट्पदासीने => वारुण्याम्+ षट्पदासीने सगुडमोदनम्। => सगुडम्+ओदनम्। घृतसिद्धान्नं वायुकोणाधरे => घृतसिद्धान्नम्+ वायुकोणाधरे तदधो रुद्रदासाय => तदधः+ रुद्रदासाय मासं मार्गमथोत्तरे। => मासम्+ मार्गम्+अथ+उत्तरे। मार्गमथोत्तरे। => मार्गम्+अथ+उत्तरे। माषनैवेद्यं षट्पदस्थे => माषनैवेद्यम्+ षट्पदस्थे क्रमाद्दद्याद्दधि => क्रमात्+दद्यात्+दधि क्षीरं पूजयित्वा => क्षीरम्+ पूजयित्वा पञ्चगव्याक्षतोपेतञ्चरुं साज्यं => पञ्चगव्याक्षतोपेतम्+चरुम्+ साज्यम्+ साज्यं निवेदयेत्॥25॥ => साज्यम्+ निवेदयेत्॥25॥ ईशादिवायुपर्य्यन्तकोणेष्वथ => ईशादिवायुपर्य्यन्तकोणेषु+अथ चरक्याद्याश्चतस्रः => चरक्याद्याः+चतस्रः पूजयेद् यथा॥26॥ => पूजयेत्+ यथा॥26॥ सघृतं मांसं => सघृतम्+ मांसम्+ मांसं विदार्य्यै => मांसम्+ विदार्य्यै पलं पित्तं => पलम्+ पित्तम्+ पित्तं रुधिरं => पित्तम्+ रुधिरम्+ रुधिरं च => रुधिरम्+ च ततो माषौदनं => ततः+ माषौदनम्+ माषौदनं प्राच्यां => माषौदनम्+ प्राच्याम्+ प्राच्यां स्कन्दाय => प्राच्याम्+ स्कन्दाय दक्षिणाशायां पूपान् => दक्षिणाशायाम्+ पूपान् वारुण्यामामिषं रुधिरान्वितम्॥29॥ => वारुण्याम्+आमिषम्+ रुधिरान्वितम्॥29॥ उदीच्यां पिलिपिञ्जाय => उदीच्याम्+ पिलिपिञ्जाय रक्तान्नं कुसुमानि => रक्तान्नम्+ कुसुमानि यजेद्वा => यजेत्+वा सकलं वास्तुं => सकलम्+ वास्तुम्+ वास्तुं कुशदध्यक्षतैर्जलैः॥30॥ => वास्तुम्+ कुशदध्यक्षतैः+जलैः॥30॥ कुशदध्यक्षतैर्जलैः॥30॥ => कुशदध्यक्षतैः+जलैः॥30॥ एकाशीतिपदैर्यजेत्। => एकाशीतिपदैः+यजेत्। षट्पदाश्च => षट्पदाः+च पादिकास्तस्मिन्नागाद्याश्च => पादिकाः+तस्मिन्+नागाद्याः+च षट्पदस्था मरीच्याद्या => षट्पदस्थाः+ मरीच्याद्याः+ मरीच्याद्या ब्रह्मा => मरीच्याद्याः+ ब्रह्मा शतपदोऽपि => शतपदः+अपि वंशद्वयं कोणगतं => वंशद्वयम्+ कोणगतम्+ कोणगतं दुर्जयं => कोणगतम्+ दुर्जयम्+ दुर्जयं दुर्द्धरं => दुर्जयम्+ दुर्द्धरम्+ दुर्द्धरं सदा॥33॥ => दुर्द्धरम्+ सदा॥33॥ न्यासस्तथा => न्यासः+तथा स्कन्दादयस्तत्र => स्कन्दादयः+तत्र विज्ञेयाश्चैव => विज्ञेयाः+च+एव चरक्याद्या भूतपदा => चरक्याद्याः+ भूतपदाः+ भूतपदा रज्जुवंशादि => भूतपदाः+ रज्जुवंशादि चतुस्त्रिंशच्छतं भवेत्॥35॥ => चतुस्त्रिंशच्छतम्+ भवेत्॥35॥ चतुःषष्टिपदो ब्रह्मा => चतुःषष्टिपदः+ ब्रह्मा मरीच्याद्याश्च => मरीच्याद्याः+च चतुःपञ्चाशत्पदिका आपाद्यष्टौ => चतुःपञ्चाशत्पदिकाः+ आपाद्यष्टौ ईशानाद्या नवपदाः => ईशानाद्याः+ नवपदाः चरक्याद्यास्तद्वदेव => चरक्याद्याः+तद्वत्+एव ज्ञेयो वंशसहस्रैस्तु => ज्ञेयः+ वंशसहस्रैः+तु वंशसहस्रैस्तु => वंशसहस्रैः+तु न्यासो नवगुणस्तत्र => न्यासः+ नवगुणः+तत्र नवगुणस्तत्र => नवगुणः+तत्र कर्त्तव्यो देशवास्तुवत्॥38॥ => कर्त्तव्यः+ देशवास्तुवत्॥38॥ पञ्चविंशत्पदो वास्तुर्वैतालाख्यश्चितौ => पञ्चविंशत्पदः+ वास्तुः+वैतालाख्यः+चितौ वास्तुर्वैतालाख्यश्चितौ => वास्तुः+वैतालाख्यः+चितौ अन्यो नवपदो => अन्यः+ नवपदः+ नवपदो वास्तुः => नवपदः+ वास्तुः षोडशाङ्घ्रिस्तथापरः॥39॥ => षोडशाङ्घ्रिः+तथा+अपरः॥39॥ षडस्रत्र्यस्रवृत्तादेर्म्मध्ये => षडस्रत्र्यस्रवृत्तादेः+मध्ये स्याच्चतुरस्रकम्। => स्यात्+चतुरस्रकम्। समं पृष्ठे => समम्+ पृष्ठे नैवेद्यं सर्वेषां => नैवेद्यम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां वा => सर्वेषाम्+ वा श्रेष्ठस्तु => श्रेष्ठः+तु वास्तुपूजाकथनं नाम => वास्तुपूजाकथनम्+ नाम त्रिनवतितमोऽध्यायः॥93॥ => त्रिनवतितमः+अध्यायः॥93॥ चतुर्नवतितमोऽध्यायः => चतुर्नवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच पूजयेद्वहिः। => पूजयेत्+बहिः। आहुतित्रितयं दद्यात् => आहुतित्रितयम्+ दद्यात् प्रतिदेवमनुक्रमात्॥1॥ => प्रतिदेवम्+अनुक्रमात्॥1॥ भूतबलिं लग्ने => भूतबलिम्+ लग्ने शिलान्यासमनुक्रमात्। => शिलान्यासम्+अनुक्रमात्। न्यसेच्छक्तिं कुम्भञ्चानन्तमुत्तमम्॥2॥ => न्यसेत्+शक्तिम्+ कुम्भम्+च+अनन्तम्+उत्तमम्॥2॥ कुम्भञ्चानन्तमुत्तमम्॥2॥ => कुम्भम्+च+अनन्तम्+उत्तमम्॥2॥ कुम्भेऽस्मिन् => कुम्भे+अस्मिन् धारयेच्छिलाम्। => धारयेत्+शिलाम्। कुम्भानष्टौ => कुम्भान्+अष्टौ लोकपालाणुभिर्न्यस्य => लोकपालाणुभिः+न्यस्य शिलास्तेष्वथ => शिलाः+तेषु+अथ शम्बरैर्मूर्त्तिनाथानां यथा => शम्बरैः+मूर्त्तिनाथानाम्+ यथा स्युर्भित्तिमध्यतः। => स्युः+भित्तिमध्यतः। धर्म्मादिकानष्टौ => धर्म्मादिकान्+अष्टौ कोणं विभागशः॥5॥ => कोणम्+ विभागशः॥5॥ नन्दाद्याश्चतस्रोऽग्न्यादिकोणगाः। => नन्दाद्याः+चतस्रः+अग्न्यादिकोणगाः। अजिताद्याश्च => अजिताद्याः+च पूर्वादिजयादिष्वथ => पूर्वादिजयादिषु+अथ ब्रह्माणं चोपरि => ब्रह्माणम्+ च+उपरि चोपरि => च+उपरि व्यापकं च => व्यापकम्+ च चिन्तयेदेषु => चिन्तयेत्+एषु चाधानं व्योमप्रासादमध्यगम्॥7॥ => च+आधानम्+ व्योमप्रासादमध्यगम्॥7॥ बलिन्दत्त्वा => बलिम्+दत्त्वा जपेदस्त्रं विघ्नदोषनिवारणम्। => जपेत्+अस्त्रम्+ विघ्नदोषनिवारणम्। शिलापञ्चकपक्षेऽपि => शिलापञ्चकपक्षे+अपि मनागुद्दिश्यते => मनाक्+उद्दिश्यते सुभद्रकलशेऽर्द्धतः। => सुभद्रकलशे+अर्द्धतः। कोणेष्वग्न्यादिषु => कोणेषु+अग्न्यादिषु चतस्रोऽपि => चतस्रः+अपि मातृवद्भावसम्मताः। => मातृवत्+भावसम्मताः। ओं पूर्णे => ओम्+ पूर्णे त्वं महाविद्ये => त्वम्+ महाविद्ये सर्वसम्पूर्णमेवात्र => सर्वसम्पूर्णम्+एव+अत्र कुरुष्वाङ्गिरसः => कुरुष्व+अङ्गिरसः ओं नन्दे => ओम्+ नन्दे त्वं नन्दिनी => त्वम्+ नन्दिनी पुंसां त्वामत्र => पुंसाम्+ त्वाम्+अत्र त्वामत्र => त्वाम्+अत्र स्थापयाम्यहम्॥11॥ => स्थापयामि+अहम्॥11॥ यावच्चन्द्रार्कतारकम्। => यावत्+चन्द्रार्कतारकम्। कामं श्रियन्नन्दे => कामम्+ श्रियम्+नन्दे श्रियन्नन्दे => श्रियम्+नन्दे यत्नतस्त्वया। => यत्नतः+त्वया। ओं भद्रे => ओम्+ भद्रे त्वं सर्वदा => त्वम्+ सर्वदा भद्रं लोकानां => भद्रम्+ लोकानाम्+ लोकानां कुरु => लोकानाम्+ कुरु ओं जयेऽत्र => ओम्+ जये+अत्र जयेऽत्र => जये+अत्र श्रीदाऽऽयुर्दा => श्रीदा+आयुर्दा ओं जयेऽत्र => ओम्+ जये+अत्र जयेऽत्र => जये+अत्र त्वं स्थापिता => त्वम्+ स्थापिता नित्यञ्जयाय => नित्यम्+जयाय ओं रिक्तेऽतिरिक्तदोषघ्ने => ओम्+ रिक्ते+अतिरिक्तदोषघ्ने रिक्तेऽतिरिक्तदोषघ्ने => रिक्ते+अतिरिक्तदोषघ्ने तिष्ठास्मिन् => तिष्ठ+अस्मिन् गगनायतनन्ध्यात्वा => गगनायतनम्+ध्यात्वा तत्त्वत्रयं न्यसेत्। => तत्त्वत्रयम्+ न्यसेत्। प्रायश्चित्तन्ततो हुत्वा => प्रायश्चित्तम्+ततः+ हुत्वा विसृजेन्मखम्॥17॥ => विसृजेत्+मखम्॥17॥ शिलान्यासकथनं नाम => शिलान्यासकथनम्+ नाम चतुर्नवतितमोऽध्यायः॥94॥ => चतुर्नवतितमः+अध्यायः॥94॥ पञ्चनवतितमोऽध्यायः => पञ्चनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच लिङ्गप्रतिष्ठां च => लिङ्गप्रतिष्ठाम्+ च ताञ्चरेत् => ताम्+चरेत् पञ्चमन्दिनम्। => पञ्चमम्+दिनम्। नवमीं षष्ठीं => नवमीम्+ षष्ठीम्+ षष्ठीं वर्जयित्वा => षष्ठीम्+ वर्जयित्वा शोभनास्तिथयः => शोभनाः+तिथयः श्रवणश्चेति => श्रवणः+च+इति लग्नञ्च => लग्नम्+च शस्तो जीवो => शस्तः+ जीवः+ जीवो नवर्क्षेषु => जीवः+ नवर्क्षेषु विनर्तुं शितः॥6॥ => विनर्तुम्+ शितः॥6॥ शशाङ्को बलदः => शशाङ्कः+ बलदः रविर्दशत्रिषट्संस्थो राहुस्त्रिदशषड्गतः॥7॥ => रविः+दशत्रिषट्संस्थः+ राहुः+त्रिदशषड्गतः॥7॥ राहुस्त्रिदशषड्गतः॥7॥ => राहुः+त्रिदशषड्गतः॥7॥ शस्ता मन्दाङ्गारार्ककेतवः। => शस्ताः+ मन्दाङ्गारार्ककेतवः। क्रूराश्च => क्रूराः+च पापाश्च => पापाः+च सर्व एकादशस्थिताः॥8॥ => सर्वे+ एकादशस्थिताः॥8॥ एषां दृष्टिर्मुनौ => एषाम्+ दृष्टिः+मुनौ दृष्टिर्मुनौ => दृष्टिः+मुनौ त्वार्द्धिकी => तु+आर्द्धिकी स्यान्मीनमेषयोः। => स्यात्+मीनमेषयोः। मकरो मिथुनं => मकरः+ मिथुनम्+ मिथुनं पञ्च => मिथुनम्+ पञ्च चरा धनुस्तुलामेषा => चराः+ धनुस्तुलामेषाः+ धनुस्तुलामेषा द्विः => धनुस्तुलामेषाः+ द्विः स्वभावास्तृतीयकाः॥12॥ => स्वभावाः+तृतीयकाः॥12॥ शुभग्रहैर्दृष्टः => शुभग्रहैः+दृष्टः शस्तो लग्नः => शस्तः+ लग्नः गुरुशुक्रबुधैर्युक्तो लग्नो => गुरुशुक्रबुधैः+युक्तः+ लग्नः+ लग्नो दद्याद्बलायुषी॥13॥ => लग्नः+ दद्यात्+बलायुषी॥13॥ दद्याद्बलायुषी॥13॥ => दद्यात्+बलायुषी॥13॥ राज्यं शौर्य्यं => राज्यम्+ शौर्य्यम्+ शौर्य्यं बलं => शौर्य्यम्+ बलम्+ बलं पुत्रान् => बलम्+ पुत्रान् यशोधर्म्मादिकं बहु। => यशोधर्म्मादिकम्+ बहु। सप्तमस्तुर्य्यो दशमः => सप्तमः+तुर्य्यः+ दशमः केन्द्र उच्यते॥14॥ => केन्द्रः+ उच्यते॥14॥ गुरुशुक्रबुधास्तत्र => गुरुशुक्रबुधाः+तत्र त्र्येकादशचतुर्थस्था लग्नात् => त्र्येकादशचतुर्थस्थाः+ लग्नात् अतोप्यनीचकर्मार्थं योज्यास्तिथ्यादयो => अतः+अपि+अनीचकर्मार्थम्+ योज्याः+तिथ्यादयः+ योज्यास्तिथ्यादयो बुधैः। => योज्याः+तिथ्यादयः+ बुधैः। पञ्चगुणां भूमिं => पञ्चगुणाम्+ भूमिम्+ भूमिं त्यक्त्वा => भूमिम्+ त्यक्त्वा हस्ताद् द्वादशसोपानात् => हस्तात्+ द्वादशसोपानात् कुर्य्यान्मण्डपमग्रतः। => कुर्य्यात्+मण्डपम्+अग्रतः। चतुरस्रं चतुर्द्वारं => चतुरस्रम्+ चतुर्द्वारम्+ चतुर्द्वारं स्नानार्थन्तु => चतुर्द्वारम्+ स्नानार्थम्+तु स्नानार्थन्तु => स्नानार्थम्+तु एकास्यं चतुरास्यं => एकास्यम्+ चतुरास्यम्+ चतुरास्यं वा => चतुरास्यम्+ वा रौद्र्यां प्राच्युत्तरेथवा। => रौद्र्याम्+ प्राच्युत्तरे+अथवा। प्राच्युत्तरेथवा। => प्राच्युत्तरे+अथवा। हास्तिको दशहस्तो => हास्तिकः+ दशहस्तः+ दशहस्तो वै => दशहस्तः+ वै मण्डपोर्ककरोऽथवा॥18॥ => मण्डपः+अर्ककरः+अथवा॥18॥ शेषं स्यान्मण्डपाष्टकम्। => शेषम्+ स्यात्+मण्डपाष्टकम्। स्यान्मण्डपाष्टकम्। => स्यात्+मण्डपाष्टकम्। वेदीपादान्तरं त्यक्त्वा => वेदीपादान्तरम्+ त्यक्त्वा एकं वा => एकम्+ वा शिवकाष्ठायां प्राच्यां => शिवकाष्ठायाम्+ प्राच्याम्+ प्राच्यां वा => प्राच्याम्+ वा मुष्टिमात्रं शतार्द्धे => मुष्टिमात्रम्+ शतार्द्धे स्याच्छते => स्यात्+शते चारत्निमात्रकम्। => च+अरत्निमात्रकम्। हस्तं सहस्रहोमे => हस्तम्+ सहस्रहोमे स्यान्नियुते => स्यात्+नियुते चतुष्करं कुण्डं => चतुष्करम्+ कुण्डम्+ कुण्डं कोटिहोमेऽष्टहस्तकम्। => कुण्डम्+ कोटिहोमे+अष्टहस्तकम्। कोटिहोमेऽष्टहस्तकम्। => कोटिहोमे+अष्टहस्तकम्। भगाभमग्नौ => भगाभम्+अग्नौ त्र्यस्रञ्च => त्र्यस्रम्+च षडस्रं वायवे => षडस्रम्+ वायवे पद्मं सौम्ये => पद्मम्+ सौम्ये चाष्टास्रकं शिवे। => च+अष्टास्रकम्+ शिवे। तिर्य्यक्पातशिवं खातमूर्ध्वं => तिर्य्यक्पातशिवम्+ खातम्+ऊर्ध्वम्+ खातमूर्ध्वं मेखलया => खातम्+ऊर्ध्वम्+ मेखलया तद्बहिर्म्मेखलास्तिस्रो वेदवह्नियमाङ्गुलैः। => तद्बहिः+मेखलाः+तिस्रः+ वेदवह्नियमाङ्गुलैः। षड्भिरेका => षड्भिः+एका कुण्डाकारास्तु => कुण्डाकाराः+तु तासामुपरि => तासाम्+उपरि स्यान्मध्येऽश्वत्थदलाकृतिः। => स्यात्+मध्ये+अश्वत्थदलाकृतिः। उच्छ्रायेणाङ्गुलं तस्माद्विस्तारेणाङ्गुलाष्टकम्॥25॥ => उच्छ्रायेण+अङ्गुलम्+ तस्मात्+विस्तारेण+अङ्गुलाष्टकम्॥25॥ तस्माद्विस्तारेणाङ्गुलाष्टकम्॥25॥ => तस्मात्+विस्तारेण+अङ्गुलाष्टकम्॥25॥ दैर्घ्यं कुण्डार्द्धमानेन => दैर्घ्यम्+ कुण्डार्द्धमानेन कुण्डकण्ठसमोऽधरः। => कुण्डकण्ठसमः+अधरः। पूर्वाग्नियाम्यकुण्डानां योनिः => पूर्वाग्नियाम्यकुण्डानाम्+ योनिः स्यादुत्तरानना॥26॥ => स्यात्+उत्तरानना॥26॥ शेषाणामैशान्येऽन्यतरा => शेषाणाम्+ऐशान्ये+अन्यतरा कुण्डानां यश्चतुर्विंशो => कुण्डानाम्+ यः+चतुर्विंशः+ यश्चतुर्विंशो भागः => यः+चतुर्विंशः+ भागः सोङ्गुल इत्यतः॥27॥ => सोङ्गुलः+ इति+अतः॥27॥ इत्यतः॥27॥ => इति+अतः॥27॥ प्लक्षोदुम्बरकाश्वत्थवटजास्तोरणाः => प्लक्षोदुम्बरकाश्वत्थवटजाः+तोरणाः शान्तिभूतिबलारोग्यपूर्वाद्या नामतः => शान्तिभूतिबलारोग्यपूर्वाद्याः+ नामतः स्युर्युतान्याम्रदलादिभिः॥29॥ => स्युः+युतानि+आम्रदलादिभिः॥29॥ पूर्वादितोब्जजे => पूर्वादितः+अब्जजे नीलाऽनन्तस्य => नीला+अनन्तस्य पञ्चहस्तास्तदर्द्धाञ्च => पञ्चहस्ताः+तदर्द्धाम्+च दीर्घाश्च => दीर्घाः+च हस्तप्रदेशिता दण्डा => हस्तप्रदेशिताः+ दण्डा ध्वजानां पञ्चहस्तकाः। => ध्वजानाम्+ पञ्चहस्तकाः। वल्मीकाद्दन्तिदन्ताग्रात्तथा => वल्मीकात्+दन्तिदन्ताग्रात्+तथा पद्मषण्डाद्वराहाच्च => पद्मषण्डात्+वराहात्+च गोष्ठादपि => गोष्ठात्+अपि वैकुण्ठेष्टौ => वैकुण्ठे+अष्टौ कषायपञ्चकं ग्राह्यमार्त्तवञ्च => कषायपञ्चकम्+ ग्राह्यम्+आर्त्तवम्+च ग्राह्यमार्त्तवञ्च => ग्राह्यम्+आर्त्तवम्+च शस्तं पुष्पफलं => शस्तम्+ पुष्पफलम्+ पुष्पफलं वक्ष्ये => पुष्पफलम्+ वक्ष्ये स्नानायापाहरेत् => स्नानाय+अपाहरेत् पञ्चगव्यामृतं तथा। => पञ्चगव्यामृतम्+ तथा। पिष्टनिर्मितवस्त्रादिद्रव्यं निर्म्मज्जनाय => पिष्टनिर्मितवस्त्रादिद्रव्यम्+ निर्म्मज्जनाय सहस्रशुषिरं कुम्भं => सहस्रशुषिरम्+ कुम्भम्+ कुम्भं मण्डलाय => कुम्भम्+ मण्डलाय शतमोषधिमूलानां विजया => शतमोषधिमूलानाम्+ विजया ऋद्धिं सुवर्चसा => ऋद्धिम्+ सुवर्चसा तिलदर्भौघो भस्मस्नानन्तु => तिलदर्भौघः+ भस्मस्नानम्+तु भस्मस्नानन्तु => भस्मस्नानम्+तु यवगोधूमबिल्वानां चुर्णानि => यवगोधूमबिल्वानाम्+ चुर्णानि विलेपनं सकर्प्पूरं => विलेपनम्+ सकर्प्पूरम्+ सकर्प्पूरं स्नानार्थं => सकर्प्पूरम्+ स्नानार्थम्+ स्नानार्थं कुम्भगण्डकान्। => स्नानार्थम्+ कुम्भगण्डकान्। खट्वाञ्च => खट्वाम्+च तूलिकायुग्मं सोपधानं => तूलिकायुग्मम्+ सोपधानम्+ सोपधानं सवस्त्रकाम्॥40॥ => सोपधानम्+ सवस्त्रकाम्॥40॥ कुर्य्याद्वित्तानुसारेण => कुर्य्यात्+वित्तानुसारेण घृतक्षौद्रयुतं पात्रं => घृतक्षौद्रयुतम्+ पात्रम्+ पात्रं कुर्य्यात् => पात्रम्+ कुर्य्यात् वर्द्धनीं शिवकुम्भञ्च => वर्द्धनीम्+ शिवकुम्भम्+च शिवकुम्भञ्च => शिवकुम्भम्+च लोकपालघटानपि। => लोकपालघटान्+अपि। एकं निद्राकृते => एकम्+ निद्राकृते कुम्भं शान्त्यर्थं => कुम्भम्+ शान्त्यर्थम्+ शान्त्यर्थं कुण्डसङ्ख्यया॥42॥ => शान्त्यर्थम्+ कुण्डसङ्ख्यया॥42॥ द्वारपालादिधर्म्मादिप्रशान्तादिघटानपि। => द्वारपालादिधर्म्मादिप्रशान्तादिघटान्+अपि। वास्तुलक्ष्मीगणेशानां कलशानपरानपि॥43॥ => वास्तुलक्ष्मीगणेशानाम्+ कलशान्+अपरान्+अपि॥43॥ कलशानपरानपि॥43॥ => कलशान्+अपरान्+अपि॥43॥ वस्त्रैराच्छादयेत् => वस्त्रैः+आच्छादयेत् कुम्भानाहरेद्गौरसर्षपान्॥45॥ => कुम्भान्+आहरेत्+गौरसर्षपान्॥45॥ विकिरार्थन्तथा => विकिरार्थम्+तथा ज्ञानखड्गञ्च => ज्ञानखड्गम्+च सापिधानां चरुस्थालीं => सापिधानाम्+ चरुस्थालीम्+ चरुस्थालीं दर्व्वीं => चरुस्थालीम्+ दर्व्वीम्+ दर्व्वीं च => दर्व्वीम्+ च घृतक्षौद्रान्वितं पात्रं => घृतक्षौद्रान्वितम्+ पात्रम्+ पात्रं पादाभ्यङ्गकृते => पात्रम्+ पादाभ्यङ्गकृते विष्टरांस्त्रिशता => विष्टरान्+त्रिशता दर्भदलैर्बाहुप्रमाणकान्॥47॥ => दर्भदलैः+बाहुप्रमाणकान्॥47॥ चतुरश्चतुरस्तद्वत् => चतुरः+चतुरः+तद्वत् परिधीनपि। => परिधीन्+अपि। तिलपात्रं हविः => तिलपात्रम्+ हविः पात्रमर्धपात्रं पवित्रकम्॥48॥ => पात्रम्+अर्धपात्रम्+ पवित्रकम्॥48॥ घटो धूपप्रदानकम्। => घटः+ धूपप्रदानकम्। पिटकं पीठं => पिटकम्+ पीठम्+ पीठं व्यजनं => पीठम्+ व्यजनम्+ व्यजनं शुष्कमिन्धनम्॥49॥ => व्यजनम्+ शुष्कम्+इन्धनम्॥49॥ शुष्कमिन्धनम्॥49॥ => शुष्कम्+इन्धनम्॥49॥ पुष्पं पत्रं => पुष्पम्+ पत्रम्+ पत्रं गुग्गुलञ्च => पत्रम्+ गुग्गुलम्+च गुग्गुलञ्च => गुग्गुलम्+च घृतैर्द्दीपांश्च => घृतैः+दीपान्+च त्रिसूत्रीञ्च => त्रिसूत्रीम्+च गव्यमाज्यं यवांस्तिलान्॥50॥ => गव्यमाज्यम्+ यवान्+तिलान्॥50॥ यवांस्तिलान्॥50॥ => यवान्+तिलान्॥50॥ त्रिमधुरं समिधो => त्रिमधुरम्+ समिधः+ समिधो दशपर्विकाः। => समिधः+ दशपर्विकाः। बाहुमात्रं स्रुवं => बाहुमात्रम्+ स्रुवम्+ स्रुवं हस्तम् => स्रुवम्+ हस्तम् समिधोऽर्कपलाशोत्थाः => समिधः+अर्कपलाशोत्थाः शतमष्ट => शतम्+अष्ट यवतिला गृहोपकरणं => यवतिलाः+ गृहोपकरणम्+ गृहोपकरणं तथा। => गृहोपकरणम्+ तथा। देवादिभ्योम्ऽशुकद्वयम्॥53॥ => देवादिभ्यो+अंशुकद्वयम्॥53॥ कुर्य्यादाचार्यपूजार्थं वित्तशाठ्यं => कुर्य्यात्+आचार्यपूजार्थम्+ वित्तशाठ्यम्+ वित्तशाठ्यं विवर्जयेत्॥54॥ => वित्तशाठ्यम्+ विवर्जयेत्॥54॥ स्याज्जापिभिस्तुल्या => स्यात्+जापिभिः+तुल्या पुष्पपद्मादिरागञ्च => पुष्पपद्मादिरागम्+च वैदूर्य्यं रत्नमष्टमम्॥56॥ => वैदूर्य्यम्+ रत्नम्+अष्टमम्॥56॥ रत्नमष्टमम्॥56॥ => रत्नम्+अष्टमम्॥56॥ श्रीखण्डं सारिकङ्कुष्ठं => श्रीखण्डम्+ सारिकम्+कुष्ठम्+ सारिकङ्कुष्ठं शङ्खिनी => सारिकम्+कुष्ठम्+ शङ्खिनी ह्योषधीगणः॥57॥ => हि+ओषधीगणः॥57॥ हेमताम्रमयं रक्तं => हेमताम्रमयम्+ रक्तम्+ रक्तं राजतञ्च => रक्तम्+ राजतम्+च राजतञ्च => राजतम्+च शीसकञ्चेति => शीसकम्+च+इति हरितालं मनःशिला॥58॥ => हरितालम्+ मनःशिला॥58॥ गैरिकं हेममाक्षीकं => गैरिकम्+ हेममाक्षीकम्+ हेममाक्षीकं पारदो => हेममाक्षीकम्+ पारदः+ पारदो वह्निगैरिकम्। => पारदः+ वह्निगैरिकम्। गन्धकाभ्रकमित्यष्टौ => गन्धकाभ्रकम्+इति+अष्टौ धातवो व्रीहयस्तथा॥59॥ => धातवः+ व्रीहयः+तथा॥59॥ व्रीहयस्तथा॥59॥ => व्रीहयः+तथा॥59॥ सतिलान्माषान्मुद्गानप्याहरेद्यवान्। => सतिलान्+माषान्+मुद्गान्+अपि+आहरेत्+यवान्। श्यामकानेवं व्रीहयोऽप्यष्ट => श्यामकान्+एवम्+ व्रीहयः+अपि+अष्ट व्रीहयोऽप्यष्ट => व्रीहयः+अपि+अष्ट पञ्चनवतितमोऽध्यायः॥95॥ => पञ्चनवतितमः+अध्यायः॥95॥ षण्णवतितमोऽध्यायः => षण्णवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच नित्यद्वयं कृत्वा => नित्यद्वयम्+ कृत्वा प्रणवार्थकरो गुरुः। => प्रणवार्थकरः+ गुरुः। सहायैर्मूर्त्तिपैर्विप्रैः => सहायैः+मूर्त्तिपैः+विप्रैः गच्छेन्मखालयम्॥1॥ => गच्छेत्+मखालयम्॥1॥ शान्त्यादितोरणांस्तत्र => शान्त्यादितोरणान्+तत्र प्रदक्षिणक्रमादेषां शाखायां => प्रदक्षिणक्रमात्+एषाम्+ शाखायाम्+ शाखायां द्वारपालकान्॥2॥ => शाखायाम्+ द्वारपालकान्॥2॥ तथोत्तरे॥3॥ => तथा+उत्तरे॥3॥ भूतं सञ्जीवनामृतौ॥4॥ => भूतम्+ सञ्जीवनामृतौ॥4॥ पूजयेदनुपूर्वशः। => पूजयेत्+अनुपूर्वशः। स्वनामभिश्चतुर्थ्यन्तैः => स्वनामभिः+चतुर्थ्यन्तैः लोकग्रहवसुद्वाःस्थस्रवन्तीनां द्वयं => लोकग्रहवसुद्वाःस्थस्रवन्तीनाम्+ द्वयम्+ द्वयं द्वयम्। => द्वयम्+ द्वयम्। भानुत्रयं युगं => भानुत्रयम्+ युगम्+ युगं वेदो => युगम्+ वेदः+ वेदो लक्ष्मीर्गणपतिस्तथा॥6॥ => वेदः+ लक्ष्मीः+गणपतिः+तथा॥6॥ लक्ष्मीर्गणपतिस्तथा॥6॥ => लक्ष्मीः+गणपतिः+तथा॥6॥ देवा मखागारे => देवाः+ मखागारे वज्रं शक्तिं => वज्रम्+ शक्तिम्+ शक्तिं तथा => शक्तिम्+ तथा दण्डं खड्गं => दण्डम्+ खड्गम्+ खड्गं पाशं => खड्गम्+ पाशम्+ पाशं ध्वजं => पाशम्+ ध्वजम्+ ध्वजं गदाम्। => ध्वजम्+ गदाम्। त्रिशूलं चक्रमम्भोजम्पताकास्वर्च्चयेत् => त्रिशूलम्+ चक्रम्+अम्भोजम्+पताकासु+अर्च्चयेत् चक्रमम्भोजम्पताकास्वर्च्चयेत् => चक्रम्+अम्भोजम्+पताकासु+अर्च्चयेत् ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् कुमुदाक्षश्च => कुमुदाक्षः+च पुण्डरीकोथ => पुण्डरीकः+अथ ओं कौं => ओम्+ कौम्+ कौं कुमुदाय => कौम्+ कुमुदाय नम इत्यादिमन्त्रैः॥10॥ => नमः+ इत्यादिमन्त्रैः॥10॥ हेतुकं त्रिपुरघ्नञ्च => हेतुकम्+ त्रिपुरघ्नम्+च त्रिपुरघ्नञ्च => त्रिपुरघ्नम्+च शक्त्याख्यं यमजिह्वकम्। => शक्त्याख्यम्+ यमजिह्वकम्। कालं करालिनं => कालम्+ करालिनम्+ करालिनं षष्ठमेकाङ्घ्रिम्भीममष्टकम्॥11॥ => करालिनम्+ षष्ठम्+एकाङ्घ्रिम्+भीमम्+अष्टकम्॥11॥ षष्ठमेकाङ्घ्रिम्भीममष्टकम्॥11॥ => षष्ठम्+एकाङ्घ्रिम्+भीमम्+अष्टकम्॥11॥ तथैव => तथा+एव पूजयेद् दिक्षु => पूजयेत्+ दिक्षु क्षेत्रपालाननुक्रमात्। => क्षेत्रपालान्+अनुक्रमात्। कुसुमैर्धूपैः => कुसुमैः+धूपैः वंशस्थूणास्वनुक्रमात्। => वंशस्थूणासु+अनुक्रमात्। सद्योजातादिभिर्यजेत्॥13॥ => सद्योजातादिभिः+यजेत्॥13॥ मण्डपं धाम => मण्डपम्+ धाम पताकाशक्तिसंयुक्तं तत्त्वदृष्ट्यावलोकयेत्॥14॥ => पताकाशक्तिसंयुक्तम्+ तत्त्वदृष्ट्या+अवलोकयेत्॥14॥ तत्त्वदृष्ट्यावलोकयेत्॥14॥ => तत्त्वदृष्ट्या+अवलोकयेत्॥14॥ दिव्यान्तरिक्षभूमिष्ठविघ्नानुत्सार्य्य => दिव्यान्तरिक्षभूमिष्ठविघ्नान्+उत्सार्य्य प्रदक्षिणक्रमाद्गत्वा => प्रदक्षिणक्रमात्+गत्वा निविष्टो वेदिदक्षिणे। => निविष्टः+ वेदिदक्षिणे। कुर्य्याद् भूतशुद्धिं => कुर्य्यात्+ भूतशुद्धिम्+ भूतशुद्धिं यथा => भूतशुद्धिम्+ यथा अन्तर्य्यागं विशेषार्घ्यं => अन्तर्य्यागम्+ विशेषार्घ्यम्+ विशेषार्घ्यं मन्त्रद्रव्यादिशोधनम्। => विशेषार्घ्यम्+ मन्त्रद्रव्यादिशोधनम्। पूजां पञ्चगव्यादि => पूजाम्+ पञ्चगव्यादि साधारङ्कलशन्तस्मिन् => साधारम्+कलशम्+तस्मिन् विन्यसेत्तदनन्तरम्। => विन्यसेत्+तदनन्तरम्। विशेषाच्छिवतत्त्वाय => विशेषात्+शिवतत्त्वाय तत्त्वत्रयमनुक्रमात्॥18॥ => तत्त्वत्रयम्+अनुक्रमात्॥18॥ ललाटस्कन्धपादान्तं शिवविद्यात्मकं => ललाटस्कन्धपादान्तम्+ शिवविद्यात्मकम्+ शिवविद्यात्मकं परम्। => शिवविद्यात्मकम्+ परम्। रुद्रनारायणब्रह्मदैवतं निजसञ्चरैः॥19॥ => रुद्रनारायणब्रह्मदैवतम्+ निजसञ्चरैः॥19॥ ओं हं => ओम्+ हम्+ हं हाम्। => हम्+ हाम्। मूर्त्तीस्तदीश्वरांस्तत्र => मूर्त्तीः+तदीश्वरान्+तत्र पूर्ववद्विनिवेशयेत्। => पूर्ववत्+विनिवेशयेत्। तद्व्यापकं शिवं => तत्+व्यापकम्+ शिवम्+ शिवं साङ्गं => शिवम्+ साङ्गम्+ साङ्गं शिवहस्तञ्च => साङ्गम्+ शिवहस्तम्+च शिवहस्तञ्च => शिवहस्तम्+च पटलमाधूय => पटलम्+आधूय आत्मानं मूर्त्तिपैः => आत्मानम्+ मूर्त्तिपैः सार्द्वं स्रग्वस्त्रकुसुमादिभिः। => सार्द्वम्+ स्रग्वस्त्रकुसुमादिभिः। शिवोस्मीति => शिवः+अस्मि+इति बोधासिमुद्धरेत्॥22॥ => बोधासिम्+उद्धरेत्॥22॥ संस्कुर्य्यान्मखमण्डपम्। => संस्कुर्य्यात्+मखमण्डपम्। कुशकूर्चोपसंहरेत्॥23॥ => कुशकूर्च्या+उपसंहरेत्॥23॥ वर्द्धन्यां वास्त्वादीन् => वर्द्धन्याम्+ वास्त्वादीन् पूर्ववद्यजेत्। => पूर्ववत्+यजेत्। पूजयेच्च => पूजयेत्+च कलशारूढांल्लोकपालाननुक्रमात्। => कलशारूढान्+लोकपालान्+अनुक्रमात्। पूजयेद्विधिना => पूजयेत्+विधिना ऐरावतगजारूढं स्वर्णवर्णं => ऐरावतगजारूढम्+ स्वर्णवर्णम्+ स्वर्णवर्णं किरीटिनम्। => स्वर्णवर्णम्+ किरीटिनम्। सहस्रनयनं शक्रं => सहस्रनयनम्+ शक्रम्+ शक्रं वज्रपाणिं => शक्रम्+ वज्रपाणिम्+ वज्रपाणिं विभावयेत्॥26॥ => वज्रपाणिम्+ विभावयेत्॥26॥ सप्तार्च्चिषं च => सप्तार्च्चिषम्+ च विभ्राणमक्षमालां कमण्डलुम्। => विभ्राणम्+अक्षमालाम्+ कमण्डलुम्। ज्वालामालाकुलं रक्तं => ज्वालामालाकुलम्+ रक्तम्+ रक्तं शक्तिहस्तमजासनम्॥27॥ => रक्तम्+ शक्तिहस्तम्+अजासनम्॥27॥ शक्तिहस्तमजासनम्॥27॥ => शक्तिहस्तम्+अजासनम्॥27॥ महिषस्थं दण्डहस्तं => महिषस्थम्+ दण्डहस्तम्+ दण्डहस्तं यमं => दण्डहस्तम्+ यमम्+ यमं कालानलं => यमम्+ कालानलम्+ कालानलं स्मरेत्। => कालानलम्+ स्मरेत्। रक्तनेत्रं खरारूढं => रक्तनेत्रम्+ खरारूढम्+ खरारूढं खड्गहस्तञ्च => खरारूढम्+ खड्गहस्तम्+च खड्गहस्तञ्च => खड्गहस्तम्+च वरुणं मकरे => वरुणम्+ मकरे श्वेतं नागपाशधरं => श्वेतम्+ नागपाशधरम्+ नागपाशधरं स्मरेत्। => नागपाशधरम्+ स्मरेत्। वायुं च => वायुम्+ च नीलं कुबेरं => नीलम्+ कुबेरम्+ कुबेरं मेघसंस्थितम्॥29॥ => कुबेरम्+ मेघसंस्थितम्॥29॥ त्रिशूलिनं वृषे => त्रिशूलिनम्+ वृषे चेशं कूर्म्मेनन्तन्तु => च+ईशम्+ कूर्म्मे+अनन्तम्+तु कूर्म्मेनन्तन्तु => कूर्म्मे+अनन्तम्+तु ब्रह्माणं हंसगं => ब्रह्माणम्+ हंसगम्+ हंसगं ध्यायेच्चतुर्वक्त्रं => हंसगम्+ ध्यायेत्+चतुर्वक्त्रम्+ ध्यायेच्चतुर्वक्त्रं चतुर्भुजम्॥30॥ => ध्यायेत्+चतुर्वक्त्रम्+ चतुर्भुजम्॥30॥ वेद्यां धर्मादिकान् => वेद्याम्+ धर्मादिकान् कुम्भेष्वनन्तादीन् => कुम्भेषु+अनन्तादीन् पूजयन्त्यपि => पूजयन्ति+अपि शिवाज्ञां श्रावयेत् => शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत् कुम्भं भ्रामयेदात्मपृष्ठगम्। => कुम्भम्+ भ्रामयेत्+आत्मपृष्ठगम्। भ्रामयेदात्मपृष्ठगम्। => भ्रामयेत्+आत्मपृष्ठगम्। स्थापयेदादौ => स्थापयेत्+आदौ कुम्भं तदनु => कुम्भम्+ तदनु शिवं स्थिरासनं => शिवम्+ स्थिरासनम्+ स्थिरासनं कुम्भे => स्थिरासनम्+ कुम्भे शस्त्रार्थञ्च => शस्त्रार्थम्+च यथापूर्वं स्पृशेदुद्भवमुद्रया॥33॥ => यथापूर्वम्+ स्पृशेत्+उद्भवमुद्रया॥33॥ स्पृशेदुद्भवमुद्रया॥33॥ => स्पृशेत्+उद्भवमुद्रया॥33॥ निजयागं जगन्नाथ => निजयागम्+ जगन्नाथ रक्षार्थं कुम्भे => रक्षार्थम्+ कुम्भे खड्गं निवेशयेत्॥34॥ => खड्गम्+ निवेशयेत्॥34॥ मण्डलेऽथवा। => मण्डले+अथवा। मण्डलेभ्यर्च्य => मण्डले+अभ्यर्च्य देवेशं व्रजेद्वै => देवेशम्+ व्रजेत्+वै व्रजेद्वै => व्रजेत्+वै कुण्डनाभिं पुरस्कृत्य => कुण्डनाभिम्+ पुरस्कृत्य निविष्टा मूर्त्तिधारिणः। => निविष्टाः+ मूर्त्तिधारिणः। गुरोरादेशतः => गुरोः+आदेशतः कुर्युर्न्निजकुण्डेषु => कुर्युः+निजकुण्डेषु जपेयुर्जापिनः => जपेयुः+जापिनः सङ्ख्यं मन्त्रमन्ये => सङ्ख्यम्+ मन्त्रम्+अन्ये मन्त्रमन्ये => मन्त्रम्+अन्ये पठेयुर्ब्राह्मणाः => पठेयुः+ब्राह्मणाः शान्तिं स्वशाखावेदपारगाः॥37॥ => शान्तिम्+ स्वशाखावेदपारगाः॥37॥ श्रीसूक्तं पावमानीश्च => श्रीसूक्तम्+ पावमानीः+च पावमानीश्च => पावमानीः+च मैत्रकञ्च => मैत्रकम्+च सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् देवव्रतन्तु => देवव्रतम्+तु भारुण्डं ज्येष्ठसाम => भारुण्डम्+ ज्येष्ठसाम पुरुषं गीतिमेतानि => पुरुषम्+ गीतिम्+एतानि गीतिमेतानि => गीतिम्+एतानि रुद्रं पुरुषसूक्तञ्च => रुद्रम्+ पुरुषसूक्तम्+च पुरुषसूक्तञ्च => पुरुषसूक्तम्+च श्लोकाध्यायं विशेषतः। => श्लोकाध्यायम्+ विशेषतः। ब्राह्मणञ्च => ब्राह्मणम्+च पश्चिमायां समुच्चरेत्॥40॥ => पश्चिमायाम्+ समुच्चरेत्॥40॥ नीलरुद्रं तथाथर्वीं => नीलरुद्रम्+ तथाथर्वीम्+ तथाथर्वीं सूक्ष्मासूक्ष्मन्तथैव => तथाथर्वीम्+ सूक्ष्मासूक्ष्मम्+तथा+एव सूक्ष्मासूक्ष्मन्तथैव => सूक्ष्मासूक्ष्मम्+तथा+एव उत्तरेऽथर्वशीर्षञ्च => उत्तरे+अथर्वशीर्षम्+च तत्परस्तु => तत्परः+तु आचार्य्यश्चाग्निमुत्पाद्य => आचार्य्यः+च+अग्निम्+उत्पाद्य प्रतिकुण्‍डं प्रदापयेत्। => प्रतिकुण्‍डम्+ प्रदापयेत्। धूपदीपचरूणाञ्च => धूपदीपचरूणाम्+च ददीताग्निं समुद्धरेत्। => ददीत+अग्निम्+ समुद्धरेत्। पूववच्छिवमभ्यर्च्य => पूववत्+शिवम्+अभ्यर्च्य होमङ्कृत्वा => होमम्+कृत्वा पूर्णां दत्त्वा => पूर्णाम्+ दत्त्वा पूर्ववच्चरुकं कृत्वा => पूर्ववत्+चरुकम्+ कृत्वा प्रतिकुण्डं निवेदयेत्। => प्रतिकुण्डम्+ निवेदयेत्। यजमानालङ्कृतास्तु => यजमानालङ्कृताः+तु निधायेशं ताडयित्वावगुण्ठयेत्। => निधाय+ईशम्+ ताडयित्वा+अवगुण्ठयेत्। ताडयित्वावगुण्ठयेत्। => ताडयित्वा+अवगुण्ठयेत्। गोमूत्रैर्गोमयेनापि => गोमूत्रैः+गोमयेन+अपि चान्तरान्तरा। => च+अन्तरा+अन्तरा। देशिको मूर्त्तिपैः => देशिकः+ मूर्त्तिपैः सार्द्धं कृत्वा => सार्द्धम्+ कृत्वा सितपुष्पैश्च => सितपुष्पैः+च नयेदुत्तरवेदिकाम्। => नयेत्+उत्तरवेदिकाम्। दत्तासनायाञ्च => दत्तासनायाम्+च शय्यायां सन्निवेश्य => शय्यायाम्+ सन्निवेश्य गुरुरालिखेत्। => गुरुः+आलिखेत्। अञ्जयेल्लक्ष्मकृत् => अञ्जयेत्+लक्ष्मकृत् पश्चाच्छास्त्रदृष्टेन => पश्चात्+शास्त्रदृष्टेन लक्ष्मीं शिल्पी => लक्ष्मीम्+ शिल्पी त्र्यंशादर्द्धोथ => त्र्यंशादर्द्धः+अथ पादार्द्धादर्द्धाया अर्द्धतोथवा। => पादार्द्धात्+अर्द्धायाः+ अर्द्धतः+अथवा। अर्द्धतोथवा। => अर्द्धतः+अथवा। सर्वकामप्रसिद्ध्यर्थं शुभं => सर्वकामप्रसिद्ध्यर्थम्+ शुभम्+ शुभं लक्ष्मावतारणम्॥52॥ => शुभम्+ लक्ष्मावतारणम्॥52॥ विस्तारो लक्ष्म => विस्तारः+ लक्ष्म भवेल्लिङ्गस्य => भवेत्+लिङ्गस्य भागैरष्टाभिरावृता। => भागैः+अष्टाभिः+आवृता। गाम्भीर्य्याद् विस्तरादपि॥54॥ => गाम्भीर्य्यात्+ विस्तरात्+अपि॥54॥ विस्तरादपि॥54॥ => विस्तरात्+अपि॥54॥ एवमष्टांशवृद्ध्या => एवम्+अष्टांशवृद्ध्या भवेदष्टयवा => भवेत्+अष्टयवा गम्भीरात्र => गम्भीरा+अत्र एवमष्टांशवृद्ध्या => एवम्+अष्टांशवृद्ध्या भवेदष्टयवा => भवेत्+अष्टयवा गम्भीरान्नवहास्तिके॥56॥ => गम्भीरात्+नवहास्तिके॥56॥ विष्कम्भो भवेद्वै => विष्कम्भः+ भवेत्+वै भवेद्वै => भवेत्+वै गम्भीरत्वपृथुत्वाभ्यां रेखापि => गम्भीरत्वपृथुत्वाभ्याम्+ रेखा+अपि रेखापि => रेखा+अपि सूक्ष्मं लिङ्गमस्तकमस्तकम्॥58॥ => सूक्ष्मम्+ लिङ्गमस्तकमस्तकम्॥58॥ लक्ष्मक्षेत्रेष्टधाभक्ते => लक्ष्मक्षेत्रे+अष्टधाभक्ते भागद्वयन्त्वधः॥59॥ => भागद्वयम्+तु+अधः॥59॥ सम्बद्धं कारयेत् => सम्बद्धम्+ कारयेत् लक्षणोद्धारो यवौ => लक्षणोद्धारः+ यवौ स्वरूपं लक्षणन्तेषां => स्वरूपम्+ लक्षणम्+तेषाम्+ लक्षणन्तेषां प्रभा => लक्षणम्+तेषाम्+ प्रभा नयनोन्मीलनं वक्त्रे => नयनोन्मीलनम्+ वक्त्रे लक्ष्मणोद्धाररेखाञ्च => लक्ष्मणोद्धाररेखाम्+च अर्च्चयेच्च => अर्च्चयेत्+च ततो लिङ्गं => ततः+ लिङ्गम्+ लिङ्गं स्नापयित्वा => लिङ्गम्+ स्नापयित्वा शिल्पिनन्तोषयित्वा => शिल्पिनम्+तोषयित्वा दद्याद् गां => दद्यात्+ गाम्+ गां गुरवे => गाम्+ गुरवे लिङ्गं धूपादिभिः => लिङ्गम्+ धूपादिभिः प्राच्यं गायेयुर्भर्तृगास्स्त्रियः। => प्राच्यम्+ गायेयुः+भर्तृगाः+स्त्रियः। गायेयुर्भर्तृगास्स्त्रियः। => गायेयुः+भर्तृगाः+स्त्रियः। चापसव्येन => च+अपसव्येन सूत्रेणाथ => सूत्रेण+अथ रोचनं दत्त्वा => रोचनम्+ दत्त्वा कुर्यान्निर्मञ्जनादिकम्। => कुर्यात्+निर्मञ्जनादिकम्। विसृजेच्च => विसृजेत्+च सार्द्धं हृदा => सार्द्धम्+ हृदा विरूक्षणं कषायैश्च => विरूक्षणम्+ कषायैः+च कषायैश्च => कषायैः+च विरूक्षणं विलेपञ्च => विरूक्षणम्+ विलेपम्+च विलेपञ्च => विलेपम्+च सुगन्धैश्चन्दनादिभिः। => सुगन्धैः+चन्दनादिभिः। पुष्पैर्वर्मणा => पुष्पैः+वर्मणा घृतौघैर्जलदुग्धैश्च => घृतौघैः+जलदुग्धैः+च कुशाद्यैरर्घ्यसूचितैः॥71॥ => कुशाद्यैः+अर्घ्यसूचितैः॥71॥ स्तुत्यादिभिस्तुष्टमर्चयेत्पुरुषाणुना। => स्तुत्यादिभिः+तुष्टम्+अर्चयेत्+पुरुषाणुना। देवं ब्रूयादुत्थीयतां => देवम्+ ब्रूयात्+उत्थीयताम्+ ब्रूयादुत्थीयतां प्रभो॥72॥ => ब्रूयात्+उत्थीयताम्+ प्रभो॥72॥ देवं ब्रह्मरथेनैव => देवम्+ ब्रह्मरथेन+एव ब्रह्मरथेनैव => ब्रह्मरथेन+एव क्षिप्रं द्रव्याणि => क्षिप्रम्+ द्रव्याणि तन्नयेत्। => तत्+नयेत्। शय्यायां विनिवेशयेत्॥73॥ => शय्यायाम्+ विनिवेशयेत्॥73॥ विन्यसेदासने => विन्यसेत्+आसने पिण्डिकान्तस्य => पिण्डिकाम्+तस्य न्यसेद्ब्रह्मशिलान्तदा॥74॥ => न्यसेत्+ब्रह्मशिलाम्+तदा॥74॥ शस्त्रमस्त्रशतालब्धनिद्राकुम्भध्रुवासनम्। => शस्त्रम्+अस्त्रशतालब्धनिद्राकुम्भध्रुवासनम्। दत्त्वार्घ्यं हृदयेन => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ हृदयेन उत्थाप्योक्तासने => उत्थाप्य+उक्तासने लिङ्गं शिरसा => लिङ्गम्+ शिरसा न्यसेत्तस्मिन् => न्यसेत्+तस्मिन् दद्याद्धूपञ्च => दद्यात्+धूपम्+च गृहोपकृतिनैवेद्यं हृदा => गृहोपकृतिनैवेद्यम्+ हृदा घृतक्षौद्रयुतं पात्रमभ्यङ्गाय => घृतक्षौद्रयुतम्+ पात्रम्+अभ्यङ्गाय पात्रमभ्यङ्गाय => पात्रम्+अभ्यङ्गाय देशिकश्च => देशिकः+च स्थितस्तत्र => स्थितः+तत्र शक्त्यादिभूमिपर्य्यन्तं स्वतत्त्वाधिपसंयुतम्। => शक्त्यादिभूमिपर्य्यन्तम्+ स्वतत्त्वाधिपसंयुतम्। पुष्पमालाभिस्त्रिशण्डं परिकल्पयेत्॥79॥ => पुष्पमालाभिः+त्रिशण्डम्+ परिकल्पयेत्॥79॥ मायापदेशशक्त्यन्तन्तुर्य्याशाष्टांशवर्त्तुलम्। => मायापदेशशक्त्यन्तम्+तुर्य्याशाष्टांशवर्त्तुलम्। तत्रात्मतत्त्वविद्याख्यं शिवं => तत्र+आत्मतत्त्वविद्याख्यम्+ शिवम्+ शिवं सृष्टिक्रमेण => शिवम्+ सृष्टिक्रमेण पूर्वादिक्रमतो यथा॥81॥ => पूर्वादिक्रमतः+ यथा॥81॥ क्ष्मावह्निर्यजमानार्क्कजलवायुनिशाकरान्। => क्ष्मावह्निः+यजमानार्क्कजलवायुनिशाकरान्। आकाशमूर्त्तिरूपांस्तान् => आकाशमूर्त्तिरूपान्+तान् न्यसेत्तदधिनायकान्॥82॥ => न्यसेत्+तदधिनायकान्॥82॥ सर्वं पशुपतिं => सर्वम्+ पशुपतिम्+ पशुपतिं चोग्रं => पशुपतिम्+ च+उग्रम्+ चोग्रं रुद्रं => च+उग्रम्+ रुद्रम्+ रुद्रं भवमखेश्वरम्। => रुद्रम्+ भवमखेश्वरम्। महादेवञ्च => महादेवम्+च भीमञ्च => भीमम्+च मन्त्रास्तद्वाचका => मन्त्राः+तद्वाचका लवशषचयसाश्च => लवशषचयसाः+च हकारश्च => हकारः+च प्रणवो हृदयाणुर्वा => प्रणवः+ हृदयाणुः+वा हृदयाणुर्वा => हृदयाणुः+वा मूलमन्त्रोऽथवा => मूलमन्त्रः+अथवा पञ्चाथवा => पञ्च+अथवा वायुमाकाशमेव => वायुम्+आकाशम्+एव क्रमात्तदधिपान् => क्रमात्+तदधिपान् ब्रह्माणं धरणीधरम्। => ब्रह्माणम्+ धरणीधरम्। रुद्रमीशं सदाख्यञ्च => रुद्रम्+ईशम्+ सदाख्यम्+च सदाख्यञ्च => सदाख्यम्+च मुमुक्षोर्वा => मुमुक्षोः+वा अजाताद्यास्तदीश्वराः। => अजाताद्याः+तदीश्वराः। त्रितत्त्वं वाथ => त्रितत्त्वम्+ वा+अथ वाथ => वा+अथ न्यसेद्व्याप्त्यात्मकारणम्॥87॥ => न्यसेत्+व्याप्त्यात्मकारणम्॥87॥ चात्मनि => च+आत्मनि विद्येशा अशुद्धे => विद्येशाः+ अशुद्धे द्रष्टव्या मूर्त्तिपाश्चैव => द्रष्टव्याः+ मूर्त्तिपाः+च+एव मूर्त्तिपाश्चैव => मूर्त्तिपाः+च+एव भोगिनो मन्त्रनायकाः॥88॥ => भोगिनः+ मन्त्रनायकाः॥88॥ पञ्चविंशत्तथैवाष्टपञ्चत्रीणि => पञ्चविंशत्+तथा+एव+अष्टपञ्चत्रीणि एषान्तत्त्वं तदीशानामिन्द्रादीनां => एषाम्+तत्त्वम्+ तदीशानाम्+इन्द्रादीनाम्+ तदीशानामिन्द्रादीनां ततो => तदीशानाम्+इन्द्रादीनाम्+ ततः+ ततो यथा॥89॥ => ततः+ यथा॥89॥ ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां शक्तितत्त्वाय => हाम्+ शक्तितत्त्वाय नम इत्यादि। => नमः+ इत्यादि। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां शक्तितत्त्वाधिपाय => हाम्+ शक्तितत्त्वाधिपाय नम इत्यादि। => नमः+ इत्यादि। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां क्ष्मामूर्त्तये => हाम्+ क्ष्मामूर्त्तये ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां क्ष्मामूर्त्त्यधीशाय => हाम्+ क्ष्मामूर्त्त्यधीशाय नम इत्यादि। => नमः+ इत्यादि। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां पृथिवीमूर्त्तये => हाम्+ पृथिवीमूर्त्तये ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां मूर्त्त्यधिपाय => हाम्+ मूर्त्त्यधिपाय नम इत्यादि। => नमः+ इत्यादि। ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां शिवतत्त्वाधिपाय => हाम्+ शिवतत्त्वाधिपाय नम इत्यादि। => नमः+ इत्यादि। नाभिकन्दात्समुच्चार्य्य => नाभिकन्दात्+समुच्चार्य्य ब्रह्मादिकारणत्यागाद् द्वादशान्तसमाश्रितम्॥90॥ => ब्रह्मादिकारणत्यागात्+ द्वादशान्तसमाश्रितम्॥90॥ मन्त्रञ्च => मन्त्रम्+च भिन्नं प्राप्तानन्दरसोपमम्। => भिन्नम्+ प्राप्तानन्दरसोपमम्। द्वादशान्तात्समानीय => द्वादशान्तात्+समानीय निष्कलं व्यापकं => निष्कलम्+ व्यापकम्+ व्यापकं शिवम्॥91॥ => व्यापकम्+ शिवम्॥91॥ अष्टात्रिंशत्कलोपेतं सहस्रकिरणोज्ज्वलम्। => अष्टात्रिंशत्कलोपेतम्+ सहस्रकिरणोज्ज्वलम्। सर्वशक्तिमयं साङ्गं => सर्वशक्तिमयम्+ साङ्गम्+ साङ्गं ध्यात्वा => साङ्गम्+ ध्यात्वा जीवन्यासो भवेदेवं => जीवन्यासः+ भवेत्+एवम्+ भवेदेवं लिङ्गे => भवेत्+एवम्+ लिङ्गे साम्प्रतं यथा॥93॥ => साम्प्रतम्+ यथा॥93॥ पिण्डिकाञ्च => पिण्डिकाम्+च कृतस्नानां विलिप्ताञ्चन्दनादिभिः। => कृतस्नानाम्+ विलिप्ताम्+चन्दनादिभिः। विलिप्ताञ्चन्दनादिभिः। => विलिप्ताम्+चन्दनादिभिः। सद्वस्त्रैश्च => सद्वस्त्रैः+च पञ्चरत्नादिसंयुक्तां लिङ्गस्योत्तरतः => पञ्चरत्नादिसंयुक्ताम्+ लिङ्गस्य+उत्तरतः लिङ्गस्योत्तरतः => लिङ्गस्य+उत्तरतः लिङ्गवत्कृतविन्यासां विधिवत्सम्प्रपूजयेत्॥95॥ => लिङ्गवत्कृतविन्यासाम्+ विधिवत्+सम्प्रपूजयेत्॥95॥ विधिवत्सम्प्रपूजयेत्॥95॥ => विधिवत्+सम्प्रपूजयेत्॥95॥ कृतस्नानादिकान्तत्र => कृतस्नानादिकाम्+तत्र शिलां न्यसेत्। => शिलाम्+ न्यसेत्। कृतस्नानादिसंस्कारं शक्त्यन्तं => कृतस्नानादिसंस्कारम्+ शक्त्यन्तम्+ शक्त्यन्तं वृषभं => शक्त्यन्तम्+ वृषभम्+ वृषभं तथा॥96॥ => वृषभम्+ तथा॥96॥ प्रणवपूर्वं हुं => प्रणवपूर्वम्+ हुम्+ हुं पूं => हुम्+ पूम्+ पूं ह्रीं => पूम्+ ह्रीम्+ ह्रीं मध्यादन्यतमेन => ह्रीम्+ मध्यात्+अन्यतमेन मध्यादन्यतमेन => मध्यात्+अन्यतमेन क्रियाशक्तियुतां पिण्डीं => क्रियाशक्तियुताम्+ पिण्डीम्+ पिण्डीं शिलामाधाररूपिणीम्॥97॥ => पिण्डीम्+ शिलाम्+आधाररूपिणीम्॥97॥ शिलामाधाररूपिणीम्॥97॥ => शिलाम्+आधाररूपिणीम्॥97॥ प्राकारत्रितयन्ततः। => प्राकारत्रितयम्+ततः। लोकपालांश्च => लोकपालान्+च सायुधान्याजयेद्बहिः॥98॥ => सायुधान्+याजयेत्+बहिः॥98॥ ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं ह्रं => हूम्+ ह्रम्+ ह्रं क्रियाशक्तये => ह्रम्+ क्रियाशक्तये ओं हूं => ओम्+ हूम्+ हूं ह्रां => हूम्+ ह्राम्+ ह्रां हः => ह्राम्+ हः स्वाहेति => स्वाहा+इति ओं हाम् => ओम्+ हाम् ओं हां => ओम्+ हाम्+ हां वृषभाय => हाम्+ वृषभाय दीप्तिमत्युग्रा => दीप्तिम्+अत्युग्रा चैता => च+एता न्यसेद्वा => न्यसेत्+वा तिस्रोथवा => तिस्रः+अथवा तथेच्छा => तथा+इच्छा पूर्ववच्छान्तिमूर्त्तिषु॥100॥ => पूर्ववत्+शान्तिमूर्त्तिषु॥100॥ मृत्युर्मायाभवज्वराः। => मृत्युः+मायाभवज्वराः। चाथ => च+अथ तिस्रोथवा => तिस्रः+अथवा अत्रापि => अत्र+अपि गोर्य्यादिसंवरैरैव => गोर्य्यादिसंवरैः+एव सर्वमाचरेत्॥103॥ => सर्वम्+आचरेत्॥103॥ एवं विधाय => एवम्+ विधाय विन्यासं गत्वा => विन्यासम्+ गत्वा कुण्डान्तिकं ततः। => कुण्डान्तिकम्+ ततः। महेशानं मेखलासु => महेशानम्+ मेखलासु क्रियाशक्तिं तथान्यासु => क्रियाशक्तिम्+ तथा+अन्यासु तथान्यासु => तथा+अन्यासु नादमोष्ठे => नादम्+ओष्ठे घटं स्थण्डिलवह्नीशैः => घटम्+ स्थण्डिलवह्नीशैः नाडीसन्धानकन्ततः॥105॥ => नाडीसन्धानकम्+ततः॥105॥ पद्मतन्तुसमां शक्तिमुद्घातेन => पद्मतन्तुसमाम्+ शक्तिम्+उद्घातेन+ शक्तिमुद्घातेन समुद्यताम्। => शक्तिम्+उद्घातेन+ समुद्यताम्। निःसरन्तीं समुद्गताम्॥106॥ => निःसरन्तीम्+ समुद्गताम्॥106॥ पुनश्च => पुनः+च विशतीं स्वस्य => विशतीम्+ स्वस्य एवं सर्वत्र => एवम्+ सर्वत्र सन्धेयं मूर्त्तिपैश्च => सन्धेयम्+ मूर्त्तिपैः+च मूर्त्तिपैश्च => मूर्त्तिपैः+च धारिकां शक्तिं => धारिकाम्+ शक्तिम्+ शक्तिं कुण्डे => शक्तिम्+ कुण्डे तत्त्वतत्त्वेश्वरा मूर्त्तीर्मूर्त्तीशांश्च => तत्त्वतत्त्वेश्वराः+ मूर्त्तीः+मूर्त्तीशान्+च मूर्त्तीर्मूर्त्तीशांश्च => मूर्त्तीः+मूर्त्तीशान्+च शतं सहस्रमर्द्धं => शतम्+ सहस्रम्+अर्द्धम्+ सहस्रमर्द्धं वा => सहस्रम्+अर्द्धम्+ वा तत्त्वतत्त्वेश्वरा मूर्त्तिर्मूर्त्तीशांश्च => तत्त्वतत्त्वेश्वराः+ मूर्त्तिः+मूर्त्तीशान्+च मूर्त्तिर्मूर्त्तीशांश्च => मूर्त्तिः+मूर्त्तीशान्+च जुहुयुर्मूर्त्तिपा अपि॥110॥ => जुहुयुः+मूर्त्तिपाः+ अपि॥110॥ ततो ब्रह्मभिरङ्गैश्च => ततः+ ब्रह्मभिः+अङ्गैः+च ब्रह्मभिरङ्गैश्च => ब्रह्मभिः+अङ्गैः+च शक्तिं कुम्भाम्भः => शक्तिम्+ कुम्भाम्भः लिङ्गमूलं च => लिङ्गमूलम्+ च जपेयुर्होमसङ्ख्यया। => जपेयुः+होमसङ्ख्यया। सन्निधानं हृदा => सन्निधानम्+ हृदा कुर्युर्वर्मणा => कुर्युः+वर्मणा चावगुण्ठनम्॥112॥ => च+अवगुण्ठनम्॥112॥ एवं संशोध्य => एवम्+ संशोध्य पूर्ववत्सर्वं होमसङ्ख्याजपादिकम्॥113॥ => पूर्ववत्+सर्वम्+ होमसङ्ख्याजपादिकम्॥113॥ लिङ्गमध्याग्रकं स्पृशेत्। => लिङ्गमध्याग्रकम्+ स्पृशेत्। सन्धानं तदिदानीमिहोच्यते॥114॥ => सन्धानम्+ तत्+इदानीम्+इह+उच्यते॥114॥ तदिदानीमिहोच्यते॥114॥ => तत्+इदानीम्+इह+उच्यते॥114॥ ओँ हाँ => ओम्+ हाँ ओं आँ => ओम्+ आँ एवञ्च => एवम्+च यजमानादिमूर्त्तिभिरभिसन्धेयम्। => यजमानादिमूर्त्तिभिः+अभिसन्धेयम्। पञ्चमूर्त्यात्मकेप्येवं सन्धानं => पञ्चमूर्त्यात्मके+अपि+एवम्+ सन्धानम्+ सन्धानं हृदयादिभिः॥115॥ => सन्धानम्+ हृदयादिभिः॥115॥ स्वीयबीजैर्वा => स्वीयबीजैः+वा ज्ञेयन्तत्त्वत्रयात्मके। => ज्ञेयम्+तत्त्वत्रयात्मके। वृषेष्वेवं पूर्णाछिन्नं => वृषेषु+एवम्+ पूर्णाछिन्नम्+ पूर्णाछिन्नं सुसंवरैः॥116॥ => पूर्णाछिन्नम्+ सुसंवरैः॥116॥ भागाभागविशुद्ध्यर्थं होमं => भागाभागविशुद्ध्यर्थम्+ होमम्+ होमं कुर्य्याच्छतादिकम्। => होमम्+ कुर्य्यात्+शतादिकम्। कुर्य्याच्छतादिकम्। => कुर्य्यात्+शतादिकम्। शिवेनाष्टाधिकं शतम्॥117॥ => शिवेन+अष्टाधिकम्+ शतम्॥117॥ हुत्वाथ => हुत्वा+अथ कृतं कर्म्म => कृतम्+ कर्म्म एतत्समन्वितं कर्म => एतत्+समन्वितम्+ कर्म ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो भगवते => नमः+ भगवते नमोस्तु => नमः+अस्तु विधिपूर्णमपूर्णं वा => विधिपूर्णम्+अपूर्णम्+ वा स्वशक्त्यापूर्य्य => स्वशक्त्या+आपूर्य्य ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं शाङ्करि => ह्रीम्+ शाङ्करि न्यसेज्ज्ञानी => न्यसेत्+ज्ञानी क्रियाख्यं पीठविग्रहे॥120॥ => क्रियाख्यम्+ पीठविग्रहे॥120॥ आधाररूपिणीं शक्तिं => आधाररूपिणीम्+ शक्तिम्+ शक्तिं न्यसेद् => शक्तिम्+ न्यसेत्+ न्यसेद् ब्रह्मशिलोपरि। => न्यसेत्+ ब्रह्मशिलोपरि। सप्तरात्रं वा => सप्तरात्रम्+ वा पञ्चरात्रं त्रिरात्रकम्॥121॥ => पञ्चरात्रम्+ त्रिरात्रकम्॥121॥ एकरात्रमथो => एकरात्रम्+अथो वापि => वा+अपि यद्वा => यत्+वा विनाधिवासनं यागः => विनाधिवासनम्+ यागः कृतोऽपि => कृतः+अपि प्रत्यहं देयमाहुतीनां => प्रत्यहम्+ देयम्+आहुतीनाम्+ देयमाहुतीनां शतं => देयम्+आहुतीनाम्+ शतम्+ शतं शतम्। => शतम्+ शतम्। शिवकुम्भादिपूजाञ्च => शिवकुम्भादिपूजाम्+च दिग्बलिञ्च => दिग्बलिम्+च गुर्वादिसहितो वासो => गुर्वादिसहितः+ वासः+ वासो रात्रौ => वासः+ रात्रौ स वसतेरधेर्भावे => सः+ वसतेः+अधेः+भावे वसतेरधेर्भावे => वसतेः+अधेः+भावे घ ईरितः॥124॥ => घः+ ईरितः॥124॥ अधिवासनविधिर्नाम => अधिवासनविधिः+नाम षण्णवतितमोऽध्यायः॥96॥ => षण्णवतितमः+अध्यायः॥96॥ सप्तनवतितमोऽध्यायः => सप्तनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच प्रातर्न्नित्यविधिं कृत्वा => प्रातः+नित्यविधिम्+ कृत्वा देहशुद्ध्यादिमाचरेत्॥1॥ => देहशुद्ध्यादिम्+आचरेत्॥1॥ दिक्पतींश्च => दिक्पतीन्+च शिवकुम्भञ्च => शिवकुम्भम्+च लिङ्गं वह्निं => लिङ्गम्+ वह्निम्+ वह्निं सन्तर्प्प => वह्निम्+ सन्तर्प्प शिवाज्ञातस्ततो गच्छेत् => शिवाज्ञातः+ततः+ गच्छेत् प्रासादं शस्त्रमुच्चरन्। => प्रासादम्+ शस्त्रम्+उच्चरन्। शस्त्रमुच्चरन्। => शस्त्रम्+उच्चरन्। प्रक्षिपेद्विघ्नान् => प्रक्षिपेत्+विघ्नान् स्थापयेल्लिङ्गं वेधदोषविशङ्कया। => स्थापयेत्+लिङ्गम्+ वेधदोषविशङ्कया। तस्मान्मध्यं परित्यज्य => तस्मात्+मध्यम्+ परित्यज्य किञ्चिदीशानमाश्रित्य => किञ्चित्+ईशानम्+आश्रित्य शिलां मध्ये => शिलाम्+ मध्ये तामनन्ताख्यां सर्वाधारस्वरूपिणीम्॥5॥ => ताम्+अनन्ताख्याम्+ सर्वाधारस्वरूपिणीम्॥5॥ सर्वगां सृष्टियोगेन => सर्वगाम्+ सृष्टियोगेन विन्यसेदचलां शिलाम्। => विन्यसेत्+अचलाम्+ शिलाम्। अथवानेन => अथवा+अनेन शिवस्यासनरूपिणीम्॥6॥ => शिवस्य+आसनरूपिणीम्॥6॥ ओं नमो => ओम्+ नमः+ नमो व्यापिनि => नमः+ व्यापिनि स्थिरेऽचले => स्थिरे+अचले ह्रं लं => ह्रम्+ लम्+ लं ह्रीं => लम्+ ह्रीम्+ ह्रीं स्वाहा => ह्रीम्+ स्वाहा स्थातव्यमिह => स्थातव्यम्+इह इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा निरुध्याद्रौद्रमुद्रया। => निरुध्यात्+रौद्रमुद्रया। तथोशीरादिकौषधीः॥8॥ => तथा+उशीरादिकौषधीः॥8॥ हरितालादिकांस्तथा। => हरितालादिकान्+तथा। धान्यप्रभृतिशस्यांश्च => धान्यप्रभृतिशस्यान्+च पूर्वमुक्ताननुक्रमात्॥9॥ => पूर्वम्+उक्तान्+अनुक्रमात्॥9॥ प्रभारागत्वदेहत्ववीर्य्यशक्तिमयानिमान्। => प्रभारागत्वदेहत्ववीर्य्यशक्तिमयान्+इमान्। भावयन्नेकचित्तस्तु => भावयन्+एकचित्तः+तु न्यसेदेकैकशः => न्यसेत्+एकैकशः प्रक्षिपेन्मध्यगर्त्तादौ => प्रक्षिपेत्+मध्यगर्त्तादौ यद्वा => यत्+वा मेरुं सुवर्णजम्॥12॥ => मेरुम्+ सुवर्णजम्॥12॥ मधूकाक्षतसंयुक्तमञ्जनेन => मधूकाक्षतसंयुक्तम्+अञ्जनेन पृथिवीं राजतीं => पृथिवीम्+ राजतीम्+ राजतीं यद्वा => राजतीम्+ यत्+वा यद्वा => यत्+वा यद्वा => यत्+वा सर्वबीजसुवर्णाभ्यां समायुक्तां => सर्वबीजसुवर्णाभ्याम्+ समायुक्ताम्+ समायुक्तां विनिक्षिपेत्। => समायुक्ताम्+ विनिक्षिपेत्। स्वर्णजं राजतं => स्वर्णजम्+ राजतम्+ राजतं वापि => राजतम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि सुवर्णं कृशरायुक्तं => सुवर्णम्+ कृशरायुक्तम्+ कृशरायुक्तं पद्मनालं => कृशरायुक्तम्+ पद्मनालम्+ पद्मनालं ततो => पद्मनालम्+ ततः+ ततो न्यसेत्। => ततः+ न्यसेत्। शक्त्यादिमूर्त्तिपर्य्यन्तमासनम्॥15॥ => शक्त्यादिमूर्त्तिपर्य्यन्तम्+आसनम्॥15॥ पायसेनाथ => पायसेन+अथ गुग्गुलुनाथवा। => गुग्गुलुना+अथवा। श्वभ्रमाच्छाद्य => श्वभ्रम्+आच्छाद्य तनुत्रेणास्त्ररक्षितम्॥16॥ => तनुत्रेण+अस्त्ररक्षितम्॥16॥ दिक्पतिभ्यो बलिं => दिक्पतिभ्यः+ बलिम्+ बलिं दत्त्वा => बलिम्+ दत्त्वा समाचान्तोऽथ => समाचान्तः+अथ शतं सम्यग् => शतम्+ सम्यग् देवमासनं मङ्गलादिभिः। => देवम्+आसनम्+ मङ्गलादिभिः। गुरुर्द्देवाग्रतो गछेन्मूर्त्तिपैश्च => गुरुः+देवाग्रतः+ गछेत्+मूर्त्तिपैः+च गछेन्मूर्त्तिपैश्च => गछेत्+मूर्त्तिपैः+च लिङ्गं संस्थाप्य => लिङ्गम्+ संस्थाप्य दत्त्वार्घ्यं प्रासादं => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ प्रासादम्+ प्रासादं सन्निवेशयेत्। => प्रासादम्+ सन्निवेशयेत्। तदर्द्धेनाथ => तदर्द्धेन+अथ द्वारसंस्पर्शं द्वारेणैव => द्वारसंस्पर्शम्+ द्वारेण+एव द्वारेणैव => द्वारेण+एव कोणेनापि => कोणेन+अपि अयमेव => अयम्+एव विधिर्ज्ञेयो व्यक्तलिङ्गेऽपि => विधिः+ज्ञेयः+ व्यक्तलिङ्गे+अपि व्यक्तलिङ्गेऽपि => व्यक्तलिङ्गे+अपि प्रवेशनं द्वारे => प्रवेशनम्+ द्वारे लोकैरपि => लोकैः+अपि विदुर्गोत्रक्षयं गृहम्॥24॥ => विदुः+गोत्रक्षयम्+ गृहम्॥24॥ लिङ्गं द्वारस्य => लिङ्गम्+ द्वारस्य तूर्य्यमङ्गलनिर्घोषैर्दूर्व्वाक्षतसमन्वितम्॥25॥ => तूर्य्यमङ्गलनिर्घोषैः+दूर्व्वाक्षतसमन्वितम्॥25॥ हृदेत्युक्त्वा => हृदा+इति+उक्त्वा महापाशुपतं पठेत्। => महापाशुपतम्+ पठेत्। घटं श्वभ्राद् => घटम्+ श्वभ्रात्+ श्वभ्राद् देशिको => श्वभ्रात्+ देशिकः+ देशिको मूर्त्तिपैः => देशिकः+ मूर्त्तिपैः मन्त्रं सन्धारयित्वा => मन्त्रम्+ सन्धारयित्वा विलिप्तं कुङ्कुमादिभिः। => विलिप्तम्+ कुङ्कुमादिभिः। शक्तिशक्तिमतोरैक्यं ध्यात्वा => शक्तिशक्तिमतोः+ऐक्यम्+ ध्यात्वा चैव => च+एव लयान्तं मूलमुच्चार्य्य => लयान्तम्+ मूलम्+उच्चार्य्य मूलमुच्चार्य्य => मूलम्+उच्चार्य्य यद्वा => यत्+वा वाष्टमांशेन => वा+अष्टमांशेन सर्वस्याथ => सर्वस्य+अथ सीसकं नाभिदीर्घाभिः => सीसकम्+ नाभिदीर्घाभिः श्वभ्रं वालुकयापूर्य्य => श्वभ्रम्+ वालुकया+आपूर्य्य वालुकयापूर्य्य => वालुकया+आपूर्य्य स्थिरीभवेति => स्थिरीभव+इति ततो लिङ्गे => ततः+ लिङ्गे मूलमुच्चार्य्य => मूलम्+उच्चार्य्य शक्त्यन्तं सृष्ट्या => शक्त्यन्तम्+ सृष्ट्या निष्कलं न्यसेत्। => निष्कलम्+ न्यसेत्। स्थाप्यमानं यदा => स्थाप्यमानम्+ यदा लिङ्गं याम्यां => लिङ्गम्+ याम्याम्+ याम्यां दिशमथाश्रयेत्॥31॥ => याम्याम्+ दिशम्+अथ+आश्रयेत्॥31॥ दिशमथाश्रयेत्॥31॥ => दिशम्+अथ+आश्रयेत्॥31॥ पूर्णान्तं दक्षिणान्वितम्। => पूर्णान्तम्+ दक्षिणान्वितम्। स्फुटितेपि => स्फुटिते+अपि जुहुयान्मूलमन्त्रेण => जुहुयात्+मूलमन्त्रेण किञ्चान्येष्वपि => किञ्च+अन्येषु+अपि शिवशान्तिं समाश्रयेत्॥33॥ => शिवशान्तिम्+ समाश्रयेत्॥33॥ युक्तं न्यासादिभिर्लिङ्गं => युक्तम्+ न्यासादिभिः+लिङ्गम्+ न्यासादिभिर्लिङ्गं कुर्वन्नेवं => न्यासादिभिः+लिङ्गम्+ कुर्वन्+एवम्+ कुर्वन्नेवं न => कुर्वन्+एवम्+ न पीठबन्धमतः => पीठबन्धम्+अतः लक्षणस्यांशलक्षणम्॥34॥ => लक्षणस्य+अंशलक्षणम्॥34॥ गौरीमन्त्रं लयं => गौरीमन्त्रम्+ लयम्+ लयं नीत्वा => लयम्+ नीत्वा पिण्डीञ्च => पिण्डीम्+च पार्श्वसंसिद्धिं वालुकावज्रलेपनम्॥35॥ => पार्श्वसंसिद्धिम्+ वालुकावज्रलेपनम्॥35॥ ततो मूर्त्तिधरैः => ततः+ मूर्त्तिधरैः सार्द्धं गुरुः => सार्द्धम्+ गुरुः शान्तिं घटोर्ध्वतः। => शान्तिम्+ घटोर्ध्वतः। कलशैरन्यैस्तद्वत् => कलशैः+अन्यैः+तद्वत् चन्दनाद्यैश्च => चन्दनाद्यैः+च उमामहेशमन्त्राभ्यां तौ => उमामहेशमन्त्राभ्याम्+ तौ स्पृशेल्लिङ्गमुद्रया॥37॥ => स्पृशेत्+लिङ्गमुद्रया॥37॥ ततस्त्रितत्त्वविन्यासं षडर्चादिपुरःसरम्। => ततः+त्रितत्त्वविन्यासम्+ षडर्चादिपुरःसरम्। मूर्त्तिं तदीशानामङ्गानां => मूर्त्तिम्+ तदीशानाम्+अङ्गानाम्+ तदीशानामङ्गानां ब्रह्मणामथ॥38॥ => तदीशानाम्+अङ्गानाम्+ ब्रह्मणाम्+अथ॥38॥ ब्रह्मणामथ॥38॥ => ब्रह्मणाम्+अथ॥38॥ स्नापयेत्ततः। => स्नापयेत्+ततः। गन्धैर्व्विलिप्य => गन्धैः+विलिप्य स्रग्धूपदीपनैवेद्यैर्हृदयेन => स्रग्धूपदीपनैवेद्यैः+हृदयेन दत्त्वार्घ्यं च => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ च जपं कृत्वा => जपम्+ कृत्वा चन्द्रार्क्कतारकं यावन्मन्त्रेण => चन्द्रार्क्कतारकम्+ यावत्+मन्त्रेण यावन्मन्त्रेण => यावत्+मन्त्रेण स्वेच्छयैव => स्वेच्छया+एव स्थातव्यमिह => स्थातव्यम्+इह प्रणम्यैवं बहिर्गत्वा => प्रणम्य+एवम्+ बहिः+गत्वा बहिर्गत्वा => बहिः+गत्वा वृषभं पश्चात् => वृषभम्+ पश्चात् पूर्व्ववद्बलिमाचरेत्। => पूर्व्ववत्+बलिम्+आचरेत्। ततो मृत्युजिता => ततः+ मृत्युजिता सशिवो हुत्वा => सशिवः+ हुत्वा शान्त्यर्थं पायसेन => शन्त्यर्थम्+ पायसेन ज्ञानाज्ञानकृतं यच्च => ज्ञानाज्ञानकृतम्+ यत्+च यच्च => यत्+च तद् भक्त्या => तत्+ भक्त्या सर्वं निवेदयेत्॥45॥ => सर्वम्+ निवेदयेत्॥45॥ दानं महोत्सवं => दानम्+ महोत्सवम्+ महोत्सवं पश्चात् => महोत्सवम्+ पश्चात् कुर्य्याद्दिनचतुष्टयम्। => कुर्य्यात्+दिनचतुष्टयम्। त्रिसन्ध्यं त्रिदिनं => त्रिसन्ध्यम्+ त्रिदिनम्+ त्रिदिनं मन्त्री => त्रिदिनम्+ मन्त्री चतुर्थेहनि => चतुर्थे+अहनि पूर्णाञ्च => पूर्णाम्+च चरुकं बहुरूपिणा। => चरुकम्+ बहुरूपिणा। दिनचतुष्टयं यावत्तन्निर्म्माल्यन्तदूर्ध्वतः। => दिनचतुष्टयम्+ यावत्+तत्+निर्म्माल्यन्तदूर्ध्वतः। यावत्तन्निर्म्माल्यन्तदूर्ध्वतः। => यावत्+तत्+निर्म्माल्यन्तदूर्ध्वतः। निर्म्माल्यापनयं कृत्वा => निर्म्माल्यापनयम्+ कृत्वा लिङ्गचैतन्यं कुर्य्यात् => लिङ्गचैतन्यम्+ कुर्य्यात् क्षमस्वेति => क्षमस्व+इति आवाहनमभिव्यक्तिर्व्विसर्गः => आवाहनम्+अभिव्यक्तिः+विसर्गः प्रोक्तं स्थिराद्याहुतिसप्तकम्। => प्रोक्तम्+ स्थिराद्याहुतिसप्तकम्। स्थिरस्तथाप्रमेयश्चानादिबोधस्तथैव => स्थिरः+तथा+अप्रमेयः+च+अनादिबोधः+तथा+एव नित्योथ => नित्यः+अथ सर्व्वगश्चैवाविनाशी => सर्व्वगः+च+एव+अविनाशी दृष्ट एव => दृष्टः+ एव गुणा महेशस्य => गुणाः+ महेशस्य ओं नमः => ओम्+ नमः स्थिरो भवेत्याहुतीनां => स्थिरः+ भव+इति+आहुतीनाम्+ भवेत्याहुतीनां क्रमः। => भव+इति+आहुतीनाम्+ क्रमः। एवमेतच्च => एवम्+एतत्+च कुम्भद्वयञ्च => कुम्भद्वयम्+च तन्मध्यादेककुम्भाम्भसा => तन्मध्यात्+एककुम्भाम्भसा तद् द्वितीयन्तु => तत्+ द्वितीयम्+तु द्वितीयन्तु => द्वितीयम्+तु बलिं समाचाम्य => बलिम्+ समाचाम्य बहिर्गच्छेत् => बहिः+गच्छेत् जगतीबाह्यतश्चण्डमैशान्यान्दिशि => जगतीबाह्यतः+चण्डम्+ऐशान्याम्+दिशि पूर्ववन्न्यासहोमादि => पूर्ववत्+न्यासहोमादि विधिवत्तत्र => विधिवत्+तत्र पूजयेत्ततः। => पूजयेत्+ततः। त्वर्चना => तु+अर्चना एवं सद्योजाताय => एवम्+ सद्योजाताय ओं ह्रूं => ओम्+ ह्रूम्+ ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् ओं विं => ओम्+ विम्+ विं वामदेवाय => विम्+ वामदेवाय ह्रूं फट् => ह्रूम्+ फट् ओं वुँ => ओम्+ वुँ ओं तत्पुरुषाय => ओम्+ तत्पुरुषाय वौमीशानाय => वौम्+ईशानाय ह्रूं फट्॥ => ह्रूम्+ फट्॥ जपं निवेद्य => जपम्+ निवेद्य सन्निहितो यावत्तावत्त्वं => सन्निहितः+ यावत्+तावत्+त्वम्+ यावत्तावत्त्वं सन्निधो => यावत्+तावत्+त्वम्+ सन्निधः+ सन्निधो भव॥58॥ => सन्निधः+ भव॥58॥ न्यूनाधिकञ्च => न्यूनाधिकम्+च यत्किञ्चित् => यत्+किञ्चित् कृतमज्ञानतो मया। => कृतम्+अज्ञानतः+ मया। सर्वं परिपूरय॥59॥ => सर्वम्+ परिपूरय॥59॥ चण्डोऽधिकृतो भवेत्॥60॥ => चण्डः+अधिकृतः+ भवेत्॥60॥ स्थण्डिलेशविधावपि। => स्थण्डिलेशविधौ+अपि। चण्डं ससुतं => चण्डम्+ ससुतम्+ ससुतं यजमानं => ससुतम्+ यजमानम्+ यजमानं हि => यजमानम्+ हि स्थापकं यजमानोपि => स्थापकम्+ यजमानः+अपि यजमानोपि => यजमानः+अपि वित्तशाठ्यं विना => वित्तशाठ्यम्+ विना दद्याद् भूहिरण्यादि => दद्यात्+ भूहिरण्यादि ब्राह्माणांस्तथा॥63॥ => ब्राह्माणान्+तथा॥63॥ दैवज्ञं शिल्पिनं => दैवज्ञम्+ शिल्पिनम्+ शिल्पिनं प्रार्च्य => शिल्पिनम्+ प्रार्च्य यदत्र => यत्+अत्र खेदितो भगवन्मया॥64॥ => खेदितः+ भगवन्+मया॥64॥ भगवन्मया॥64॥ => भगवन्+मया॥64॥ सर्वं कारुण्याम्बुनिधे => सर्वम्+ कारुण्याम्बुनिधे प्रतिष्ठापुण्यसद्भावं स्फुरत्तारकसप्रभम्। => प्रतिष्ठापुण्यसद्भावम्+ स्फुरत्तारकसप्रभम्। कुशपुष्पाक्षतोपेतं स्वकरेण => कुशपुष्पाक्षतोपेतम्+ स्वकरेण पाशुपतोपेतं प्रणम्य => पाशुपतोपेतम्+ प्रणम्य ततोऽपि => ततः+अपि बलिभिर्भूतान् => बलिभिः+भूतान् स्थातव्यं भवता => स्थातव्यम्+ भवता तावद् यावत् => तावत्+ यावत् सन्निहितो हरः। => सन्निहितः+ हरः। गुरुर्वस्त्रादिसंयुक्तं गृह्णीयाद्यागमण्डपम्॥68॥ => गुरुः+वस्त्रादिसंयुक्तम्+ गृह्णीयात्+यागमण्डपम्॥68॥ गृह्णीयाद्यागमण्डपम्॥68॥ => गृह्णीयात्+यागमण्डपम्॥68॥ सर्वोपकरणं शिल्पी => सर्वोपकरणम्+ शिल्पी स्थाप्या मन्त्रैरागमसम्भवैः॥69॥ => स्थाप्याः+ मन्त्रैः+आगमसम्भवैः॥69॥ मन्त्रैरागमसम्भवैः॥69॥ => मन्त्रैः+आगमसम्भवैः॥69॥ भेदाद्वा => भेदात्+वा साध्यप्रमुखदेवाश्च => साध्यप्रमुखदेवाः+च सरिदोषधयस्तथा॥70॥ => सरिदोषधयः+तथा॥70॥ किन्नराद्याश्च => किन्नराद्याः+च पृथिवीतत्त्वमाश्रिताः। => पृथिवीतत्त्वम्+आश्रिताः। स्नानं सरस्वतीलक्ष्मीनदीनामम्भसि => स्नानम्+ सरस्वतीलक्ष्मीनदीनाम्+अम्भसि सरस्वतीलक्ष्मीनदीनामम्भसि => सरस्वतीलक्ष्मीनदीनाम्+अम्भसि भुवनाधिपतीनाञ्च => भुवनाधिपतीनाम्+च स्थानं यत्र => स्थानम्+ यत्र अण्डवृद्धिप्रधानान्तं त्रितत्त्वं => अण्डवृद्धिप्रधानान्तम्+ त्रितत्त्वम्+ त्रितत्त्वं ब्रह्मणः => त्रितत्त्वम्+ ब्रह्मणः तन्मात्रादिप्रधानान्तं पदमेतत् => तन्मात्रादिप्रधानान्तम्+ पदम्+एतत् पदमेतत् => पदम्+एतत् त्रिकं हरेः। => त्रिकम्+ हरेः। नाट्येशगणमातॄणां यक्षेशशरजन्मनाम्॥73॥ => नाट्येशगणमातॄणाम्+ यक्षेशशरजन्मनाम्॥73॥ शुद्धविद्यान्तं पदं => शुद्धविद्यान्तम्+ पदम्+ पदं गणपतेस्तथा। => पदम्+ गणपतेः+तथा। गणपतेस्तथा। => गणपतेः+तथा। मायांशदेशशक्त्यन्तं शिवाशिवोप्तरोचिषाम्॥74॥ => मायांशदेशशक्त्यन्तम्+ शिवाशिवोप्तरोचिषाम्॥74॥ पदमीश्वरपर्य्यन्तं व्यक्तार्च्चासु => पदम्+ईश्वरपर्य्यन्तम्+ व्यक्तार्च्चासु कूर्म्माद्यं कीर्त्तितं => कूर्म्माद्यम्+ कीर्त्तितम्+ कीर्त्तितं यच्च => कीर्त्तितम्+ यत्+च यच्च => यत्+च यच्च => यत्+च पञ्चब्रह्मशिलां विना। => पञ्चब्रह्मशिलाम्+ विना। षड्भिर्विभाजिते => षड्भिः+विभाजिते भागञ्च => भागम्+च स्थापनं पञ्चमांशे => स्थापनम्+ पञ्चमांशे स्थापनं सप्तमे => स्थापनम्+ सप्तमे धारणाभिर्विशुद्धिः => धारणाभिः+विशुद्धिः मानसन्तत्र => मानसम्+तत्र नेत्रोद्घाटनमन्त्रेष्टमासनादिप्रकल्पनम्। => नेत्रोद्घाटनमन्त्रेष्टम्+आसनादिप्रकल्पनम्। पुष्पैर्यथा => पुष्पैः+यथा चित्रं न => चित्रम्+ न विधिस्तु => विधिः+तु सम्प्रत्येव => सम्प्रति+एव पञ्चभिर्वा => पञ्चभिः+वा त्रिभिर्वापि => त्रिभिः+वा+अपि कुर्य्याद् विभाजिते॥80॥ => कुर्य्यात्+ विभाजिते॥80॥ भागांशो भवेद्भागद्वयेन => भागांशः+ भवेत्+भागद्वयेन भवेद्भागद्वयेन => भवेत्+भागद्वयेन स्वपीठेष्वपि => स्वपीठेषु+अपि स्याल्लिङ्गेषु => स्यात्+लिङ्गेषु संस्कारो विधिवत् => संस्कारः+ विधिवत् ब्रह्मशिलारत्नप्रभूतेश्चानिवेदनम्॥82॥ => ब्रह्मशिलारत्नप्रभूतेः+च+अनिवेदनम्॥82॥ योजनं पिण्डिकायाश्च => योजनम्+ पिण्डिकायाः+च पिण्डिकायाश्च => पिण्डिकायाः+च नियमो न => नियमः+ न स्नापनं संहितामन्त्रैर्न्यासं => स्नापनम्+ संहितामन्त्रैः+न्यासम्+ संहितामन्त्रैर्न्यासं होमञ्च => संहितामन्त्रैः+न्यासम्+ होमम्+च होमञ्च => होमम्+च नदीसमुद्ररोहाणां स्थापनं => नदीसमुद्ररोहाणाम्+ स्थापनम्+ स्थापनं पूर्ववन् => स्थापनम्+ पूर्ववत् ऐहिकं मृण्मयं => ऐहिकम्+ मृण्मयम्+ मृण्मयं लिङ्गं => मृण्मयम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं पिष्टकादि => लिङ्गम्+ पिष्टकादि सम्पूजयेच्छुद्धं दीक्षणादिविधानतः॥85॥ => सम्पूजयेत्+शुद्धम्+ दीक्षणादिविधानतः॥85॥ ततो मन्त्रानात्मानं => ततः+ मन्त्रान्+आत्मानम्+ मन्त्रानात्मानं सन्निधाय => मन्त्रान्+आत्मानम्+ सन्निधाय प्रक्षिपेल्लिङ्गं वत्सरात् => प्रक्षिपेत्+लिङ्गम्+ वत्सरात् कामदं भवेत्॥86॥ => कामदम्+ भवेत्॥86॥ विष्ण्वादिस्थापनं चैव => विष्ण्वादिस्थापनम्+ च+एव चैव => च+एव सप्तनवतितमोऽध्यायः॥97॥ => सप्तनवतितमः+अध्यायः॥97॥ अष्टनवतितमोऽध्यायः => अष्टनवतितमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच गौरीप्रतिष्ठाञ्च => गौरीप्रतिष्ठाम्+च सहितां शृणु। => सहिताम्+ शृणु। मण्डपाद्यं पुरो => मण्डपाद्यम्+ पुरः+ पुरो यच्च => पुरः+ यत्+च यच्च => यत्+च चाधिरोपयेत्॥1॥। => च+अधिरोपयेत्॥1॥। शय्यायान्तांश्च => शय्यायाम्+तान्+च मन्त्रान्मूर्त्त्यादिकान् => मन्त्रान्+मूर्त्त्यादिकान् आत्मविद्याशिवान्तञ्च => आत्मविद्याशिवान्तम्+च कुर्यादीशनिवेशनम्॥2॥ => कुर्यात्+ईशनिवेशनम्॥2॥ शक्तिं परां => शक्तिम्+ पराम्+ परां ततो => पराम्+ ततः+ ततो न्यस्य => ततः+ न्यस्य पिण्डीं क्रियाशक्तिस्वरूपिणीम्॥3॥ => पिण्डीम्+ क्रियाशक्तिस्वरूपिणीम्॥3॥ सदेशव्यापिकां ध्यात्वा => सदेशव्यापिकाम्+ ध्यात्वा न्यस्तरत्नादिकां तथा। => न्यस्तरत्नादिकाम्+ तथा। एवं संस्थाप्य => एवम्+ संस्थाप्य तां पश्चाद्देवीन्तस्यान्नियोजयेत्॥4॥ => ताम्+ पश्चात्+देवीम्+तस्याम्+नियोजयेत्॥4॥ पश्चाद्देवीन्तस्यान्नियोजयेत्॥4॥ => पश्चात्+देवीम्+तस्याम्+नियोजयेत्॥4॥ परशक्तिस्वरूपान्तां स्वाणुना => परशक्तिस्वरूपाम्+ताम्+ स्वाणुना ततो न्यसेत् => ततः+ न्यसेत् क्रियाशक्तिं पीठे => क्रियाशक्तिम्+ पीठे ज्ञानञ्च => ज्ञानम्+च ततोपि => ततः+अपि व्यापिनीं शक्तिं => व्यापिनीम्+ शक्तिम्+ शक्तिं समावाह्य => शक्तिम्+ समावाह्य अम्बिकां शिवनाम्नीञ्च => अम्बिकाम्+ शिवनाम्नीम्+च शिवनाम्नीञ्च => शिवनाम्नीम्+च ओं कूर्माय => ओम्+ कूर्माय ओं स्कन्दाय => ओम्+ स्कन्दाय ओं ह्रीँ => ओम्+ ह्रीँ ओं पद्मासनाय => ओम्+ पद्मासनाय केशवास्तथा। => केशवाः+तथा। ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं कर्णिकायै => ह्रीम्+ कर्णिकायै ओं क्षं => ओम्+ क्षम्+ क्षं पुष्कराक्षेभ्य => क्षम्+ पुष्कराक्षेभ्यः+ पुष्कराक्षेभ्य इहार्चयेत्। => पुष्कराक्षेभ्यः+ इह+अर्चयेत्। इहार्चयेत्। => इह+अर्चयेत्। ओं हाँ => ओम्+ हाँ ह्रीं च => ह्रीम्+ च ह्रूं क्रियायै => ह्रूम्+ क्रियायै ततो नमः। => ततः+ नमः। रुं धर्माय => रुम्+ धर्माय रुं ज्ञानाय => रुम्+ ज्ञानाय ओं वैराग्याय => ओम्+ वैराग्याय ओं वै => ओम्+ वै ओं रुम् => ओम्+ रुम् हुं वाचे => हुम्+ वाचे हुं च => हुम्+ च क्रैं ज्वालिन्यै => क्रैम्+ ज्वालिन्यै ततो नमः। => ततः+ नमः। ओं ह्रौं => ओम्+ ह्रौम्+ ह्रौं शमायै => ह्रौम्+ शमायै ततो नमः। => ततः+ नमः। ह्रौं रौं => ह्रौम्+ रौम्+ रौं क्रौं => रौम्+ क्रौम्+ क्रौं नवशक्त्यै => क्रौम्+ नवशक्त्यै गौं च => गौम्+ च गौं गौरीमूर्त्तये => गौम्+ गौरीमूर्त्तये गौर्य्या मूलमथोच्यते। => गौर्य्याः+ मूलम्+अथ+उच्यते। मूलमथोच्यते। => मूलम्+अथ+उच्यते। ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं सः => ह्रीम्+ सः गां ह्रूं => गाम्+ ह्रूम्+ ह्रूं ह्रीं => ह्रूम्+ ह्रीम्+ ह्रीं शिवो => ह्रीम्+ शिवः+ शिवो गूं => शिवः+ गूम्+ गूं स्यात् => गूम्+ स्यात् गों नेत्राय => गोम्+ नेत्राय ओं गौं => ओम्+ गौम्+ गौं विज्ञानशक्तये, => गौम्+ विज्ञानशक्तये, गूं क्रियाशक्तये => गूम्+ क्रियाशक्तये ओं सुं => ओम्+ सुम्+ सुं सुभगायै => सुम्+ सुभगायै ह्रीं बीजललिता => ह्रीम्+ बीजललिता ओं ह्रीं => ओम्+ ह्रीम्+ ह्रीं कामिन्यै => ह्रीम्+ कामिन्यै कामशालिनीमन्त्रैर्गौरीं प्रतिष्ठाप्य => कामशालिनीमन्त्रैः+गौरीम्+ प्रतिष्ठाप्य जप्त्वाथ => जप्त्वा+अथ नामाष्टनवतितमोऽध्यायः॥98॥ => नाम+अष्टनवतितमः+अध्यायः॥98॥ एकोनशततमोऽध्यायः => एकोनशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच सूर्य्यप्रतिष्ठाञ्च => सूर्य्यप्रतिष्ठाम्+च पूर्ववन्मण्डपादिकम्। => पूर्ववत्+मण्डपादिकम्। स्नानादिकञ्च => स्नानादिकम्+च विद्यामासनशय्यायां साङ्गं => विद्याम्+आसनशय्यायाम्+ साङ्गम्+ साङ्गं विन्यस्य => साङ्गम्+ विन्यस्य त्रितत्त्वं विन्यसेत्तत्र => त्रितत्त्वम्+ विन्यसेत्+तत्र विन्यसेत्तत्र => विन्यसेत्+तत्र सस्वरं खादिपञ्चकम्॥2॥ => सस्वरम्+ खादिपञ्चकम्॥2॥ पिण्डीं संशोध्य => पिण्डीम्+ संशोध्य सदेशपदपर्य्यन्तं विन्यस्य => सदेशपदपर्य्यन्तम्+ विन्यस्य सर्वतो मुख्या => सर्वतः+ मुख्या विधिवत्ततः। => विधिवत्+ततः। सूर्य्यं शक्त्यन्तं => सूर्य्यम्+ शक्त्यन्तम्+ शक्त्यन्तं स्थापयेद्गुरुः॥4॥ => शक्त्यन्तम्+ स्थापयेत्+गुरुः॥4॥ स्थापयेद्गुरुः॥4॥ => स्थापयेत्+गुरुः॥4॥ स्वाम्यन्तमथवादित्यं पादान्तन्नाम => स्वाम्यन्तम्+अथवा+आदित्यम्+ पादान्तम्+नाम पादान्तन्नाम => पादान्तम्+नाम सूर्य्यमन्त्रास्तु => सूर्य्यमन्त्राः+तु पूर्वेक्ता द्रष्टव्याः => पूर्वेक्ताः+ द्रष्टव्याः स्थापनेपि => स्थापने+अपि नामैकोनशततमोऽध्यायः॥99॥ => नाम+एकोनशततमः+अध्यायः॥99॥ शततमोऽध्यायः => शततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच द्वाराश्रितप्रतिष्ठाया वक्ष्यामि => द्वाराश्रितप्रतिष्ठायाः+ वक्ष्यामि विधिमप्यथ। => विधिम्+अपि+अथ। त्रयमात्मादिसेश्वरम्। => त्रयम्+आत्मादिसेश्वरम्। सन्निवेश्याथ => सन्निवेश्य+अथ जप्त्वात्र => जप्त्वा+अत्र द्वारादथो => द्वारात्+अथो यजेद्वास्तुन्तत्रैवानन्तमन्त्रतः। => यजेत्+वास्तुम्+तत्र+एव+अनन्तमन्त्रतः। रत्नादिपञ्चकं न्यस्य => रत्नादिपञ्चकम्+ न्यस्य शन्तिहोमं विधाय => शन्तिहोमम्+ विधाय रुग् वचो => रुक्+ वचः+ वचो दूर्वा => वचः+ दूर्वा प्रासादाधश्च => प्रासादाधः+च रक्षार्थं प्रणवेन => रक्षार्थम्+ प्रणवेन द्वारमुत्तरतः => द्वारम्+उत्तरतः किञ्चिदाश्रितं सन्निवेशयेत्। => किञ्चित्+आश्रितम्+ सन्निवेशयेत्। आत्मतत्त्वमधो न्यस्य => आत्मतत्त्वम्+अधः+ न्यस्य विद्यातत्त्वञ्च => विद्यातत्त्वम्+च शिवमाकाशदेशे => शिवम्+आकाशदेशे व्यापकं सर्वमङ्गले। => व्यापकम्+ सर्वमङ्गले। ततो महेशनाथं => ततः+ महेशनाथम्+ महेशनाथं च => महेशनाथम्+ च विन्यसेन्मूलमन्त्रतः॥7॥ => विन्यसेत्+मूलमन्त्रतः॥7॥ द्वाराश्रितांश्च => द्वाराश्रितान्+च जुहुयाच्छतमर्द्धं वा => जुहुयात्+शतम्+अर्द्धम्+ वा द्विगुणं शक्तितोथवा॥8॥ => द्विगुणम्+ शक्तितः+अथवा॥8॥ शक्तितोथवा॥8॥ => शक्तितः+अथवा॥8॥ न्यूनादिदोषमोषार्थं हेतितो => न्यूनादिदोषमोषार्थम्+ हेतितः+ हेतितो जुहुयाच्छतम्। => हेतितः+ जुहुयात्+शतम्। जुहुयाच्छतम्। => जुहुयात्+शतम्। दिग्बलिम्पूर्ववद्धुत्त्वा => दिग्बलिम्+पूर्ववत्+हुत्त्वा प्रदद्याद्दक्षिणादिकम्॥9॥ => प्रदद्यात्+दक्षिणादिकम्॥9॥ शततमोऽध्यायः॥100॥ => शततमः+अध्यायः॥100॥ एकाधिकशततमोऽध्यायः => एकाधिकशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच प्रासादस्थापनं वक्ष्ये => प्रासादस्थापनम्+ वक्ष्ये तच्चैतन्यं स्वयोगतः। => तत्+चैतन्यम्+ स्वयोगतः। पूर्ववेद्याश्च => पूर्ववेद्याः+च स्वर्णाद्येकतमोद्भूतं पञ्चगव्येन => स्वर्णाद्येकतमोद्भूतम्+ पञ्चगव्येन मधुक्षीरयुतं कुम्भं => मधुक्षीरयुतम्+ कुम्भम्+ कुम्भं न्यस्तरत्नादिपञ्चकम्। => कुम्भम्+ न्यस्तरत्नादिपञ्चकम्। स्रग्वस्रं गन्धलिप्तञ्च => स्रग्वस्रम्+ गन्धलिप्तम्+च गन्धलिप्तञ्च => गन्धलिप्तम्+च चूतादिपल्लवानाञ्च => चूतादिपल्लवानाम्+च कृत्यञ्च => कृत्यम्+च सर्वात्मभिन्नमात्मानं स्वाणुना => सर्वात्मभिन्नम्+आत्मानम्+ स्वाणुना बोधयेच्छम्भौ => बोधयेत्+शम्भौ ततो गुरुः॥5॥ => ततः+ गुरुः॥5॥ विग्रहन्तद्गुणानाञ्च => विग्रहम्+तद्गुणानाम्+च बोधकञ्च => बोधकम्+च क्षान्तं वागीश्वरं => क्षान्तम्+ वागीश्वरम्+ वागीश्वरं तत्तु => वागीश्वरम्+ तत्+तु तत्तु => तत्+तु व्रातं तत्र => व्रातम्+ तत्र नाडीर्दश => नाडीः+दश प्राणानिन्द्रियाणि => प्राणान्+इन्द्रियाणि तदधिपाश्च => तदधिपाः+च शम्भुं व्यापिनञ्च => शम्भुम्+ व्यापिनम्+च व्यापिनञ्च => व्यापिनम्+च निरुन्ध्याद्रोधमुद्रया। => निरुन्ध्यात्+रोधमुद्रया। सुवर्णाद्युद्भवं यद्वा => सुवर्णाद्युद्भवम्+ यत्+वा यद्वा => यत्+वा पुरुषं पुरुषानुगम्॥10॥ => पुरुषम्+ पुरुषानुगम्॥10॥ संस्कृतन्ततः। => संस्कृतम्+ततः। शय्यायां कुम्भमारोप्य => शय्यायाम्+ कुम्भम्+आरोप्य कुम्भमारोप्य => कुम्भम्+आरोप्य रुद्रमुमापतिम्॥11॥ => रुद्रम्+उमापतिम्॥11॥ तस्मिंश्च => तस्मिन्+च होमञ्च => होमम्+च प्रोक्षणं स्पर्शनं => प्रोक्षणम्+ स्पर्शनम्+ स्पर्शनं जपम्॥12॥ => स्पर्शनम्+ जपम्॥12॥ सान्निध्याबोधनं सर्वं => सान्निध्याबोधनम्+ सर्वम्+ सर्वं भागत्रयविभागतः। => सर्वम्+ भागत्रयविभागतः। विधायैवं प्रकृत्यन्ते => विधाय+एवम्+ प्रकृत्यन्ते तं विनिवेशयेत्॥13॥ => तम्+ विनिवेशयेत्॥13॥ नामैकाधिकशततमोऽध्यायः॥101॥ => नाम+एकाधिकशततमः+अध्यायः॥101॥ द्व्यधिकशततमोऽध्यायः => द्व्यधिकशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच यथोद्दिष्टा => यथा+उद्दिष्टा तडागार्द्धप्रवेशाद्वा => तडागार्द्धप्रवेशात्+वा यद्वा => यत्+वा स्यान्मूर्त्तिमानतः। => स्यात्+मूर्त्तिमानतः। स च => सः+ च त्रिशूलयुक्तस्तु => त्रिशूलयुक्तः+तु अग्रचूलाभिधो मतः॥3॥ => अग्रचूलाभिधः+ मतः॥3॥ समाख्यातो मूर्ध्नि => समाख्यातः+ मूर्ध्नि बीजपूरकयुक्तो वा => बीजपूरकयुक्तः+ वा चित्रो ध्वजश्च => चित्रः+ ध्वजः+च ध्वजश्च => ध्वजः+च जङ्घातो यथा => जङ्घातः+ यथा जङ्घार्द्धतो भवेत्। => जङ्घार्द्धतः+ भवेत्। भवेद्वा => भवेत्+वा दण्डमानस्तु => दण्डमानः+तु तद्यदृच्छया॥5॥ => तत्+यदृच्छया॥5॥ समाख्यातो यस्तु => समाख्यातः+ यः+तु यस्तु => यः+तु शक्रैर्ग्रहै => शक्रैः+ग्रहैः रसैर्वापि => रसैः+वा+अपि हस्तैर्दण्डस्तु => हस्तैः+दण्डः+तु उत्तमादिक्रमेणैव => उत्तमादिक्रमेण+एव सूरिभिस्ततः। => सूरिभिः+ततः। शालजादिर्वा => शालजादिः+वा स दण्डः => सः+ दण्डः अयमारोप्यमाणस्तु => अयम्+आरोप्यमाणः+तु भङ्गमायाति => भङ्गम्+आयाति राज्ञोनिष्टं विजानीयाद्याजमानस्य => राज्ञः+अनिष्टम्+ विजानीयात्+याजमानस्य विजानीयाद्याजमानस्य => विजानीयात्+याजमानस्य पूर्ववच्छान्तिमाचरेत्। => पूर्ववत्+शान्तिम्+आचरेत्। द्वारपालादिपूजाञ्च => द्वारपालादिपूजाम्+च मन्त्राणान्तर्पणन्तथा॥9॥ => मन्त्राणाम्+तर्पणम्+तथा॥9॥ चूलकं दण्डं => चूलकम्+ दण्डम्+ दण्डं स्नापयेदस्त्रमन्त्रतः। => दण्डम्+ स्नापयेत्+अस्त्रमन्त्रतः। स्नापयेदस्त्रमन्त्रतः। => स्नापयेत्+अस्त्रमन्त्रतः। अनेनैव => अनेन+एव ध्वजं सम्प्रोक्ष्य => ध्वजम्+ सम्प्रोक्ष्य स्नानं प्रासादङ्कारयेत्ततः। => स्नानम्+ प्रासादम्+कारयेत्+ततः। प्रासादङ्कारयेत्ततः। => प्रासादम्+कारयेत्+ततः। रसमाच्छाद्य => रसम्+आच्छाद्य शय्यायां न्यस्य => शय्यायाम्+ न्यस्य लिङ्गवन्न्यासो न => लिङ्गवत्+न्यासः+ न ज्ञानं न => ज्ञानम्+ न तयार्थतत्त्वञ्च => तया+अर्थतत्त्वम्+च विद्यातत्त्वं द्वितीयकम्। => विद्यातत्त्वम्+ द्वितीयकम्। शिवतत्त्वं पुनर्ध्वजे॥13॥ => शिवतत्त्वम्+ पुनः+ध्वजे॥13॥ पुनर्ध्वजे॥13॥ => पुनः+ध्वजे॥13॥ निष्कलञ्च => निष्कलम्+च शिवन्तत्र => शिवम्+तत्र न्यस्याङ्गानि => न्यस्य+अङ्गानि ततो मन्त्री => ततः+ मन्त्री प्रतिभागञ्च => प्रतिभागम्+च तैस्तु => तैः+तु अन्यथापि => अन्यथा+अपि कृतं यच्च => कृतम्+ यत्+च यच्च => यत्+च ध्वजसंस्कारणं क्वचित्॥15॥ => ध्वजसंस्कारणम्+ क्वचित्॥15॥ अस्त्रयागविधावेवं तत्सर्वमुपदर्शितम्। => अस्त्रयागविधौ+एवम्+ तत्+सर्वम्+उपदर्शितम्। तत्सर्वमुपदर्शितम्। => तत्+सर्वम्+उपदर्शितम्। होमादिकं विधायाथ => होमादिकम्+ विधाय+अथ विधायाथ => विधाय+अथ शिवं सम्पूज्य => शिवम्+ सम्पूज्य सर्वतत्त्वमयं ध्यात्वा => सर्वतत्त्वमयम्+ ध्यात्वा शिवञ्च => शिवम्+च व्यापकं न्यसेत्। => व्यापकम्+ न्यसेत्। अनन्तं कालरुद्रञ्च => अनन्तम्+ कालरुद्रम्+च कालरुद्रञ्च => कालरुद्रम्+च भुवनैर्लोकपालैश्च => भुवनैः+लोकपालैः+च शतरुद्रादिभिर्वृतम्॥19॥ => शतरुद्रादिभिः+वृतम्॥19॥ ब्रह्माण्डकमिदं ध्यात्वा => ब्रह्माण्डकम्+इदम्+ ध्यात्वा जङ्घायाञ्च => जङ्घायाम्+च सर्वावरणसञ्ज्ञञ्च => सर्वावरणसञ्ज्ञम्+च योगाष्टकसमायुक्तं नाशावधिगुणत्रयम्॥21॥ => योगाष्टकसमायुक्तम्+ नाशावधिगुणत्रयम्॥21॥ पटस्थं पुरुषं => पटस्थम्+ पुरुषम्+ पुरुषं सिंहं => पुरुषम्+ सिंहम्+ सिंहं वामञ्च => सिंहम्+ वामम्+च वामञ्च => वामम्+च मञ्जरीवेदिकायाञ्च => मञ्जरीवेदिकायाम्+च मायां सरुद्राञ्च => मायाम्+ सरुद्राम्+च सरुद्राञ्च => सरुद्राम्+च विद्याश्चामलसारके। => विद्याः+च+अमलसारके। चेश्वरं बिन्दुं => च+ईश्वरम्+ बिन्दुम्+ बिन्दुं विद्येश्वरसमन्वितम्॥23॥ => बिन्दुम्+ विद्येश्वरसमन्वितम्॥23॥ जटाजूटञ्च => जटाजूटम्+च तं विद्याच्छूलं => तम्+ विद्यात्+शूलम्+ विद्याच्छूलं चन्द्रार्द्धरूपकम्। => विद्यात्+शूलम्+ चन्द्रार्द्धरूपकम्। शक्तित्रयं च => शक्तित्रयम्+ च तत्रैव => तत्र+एव नादं विभाव्य => नादम्+ विभाव्य कुण्डलीं शक्तिमिति => कुण्डलीम्+ शक्तिम्+इति शक्तिमिति => शक्तिम्+इति वाथ => वा+अथ लिङ्गं पिण्डिकयाथवा॥25॥ => लिङ्गम्+ पिण्डिकया+अथवा॥25॥ पिण्डिकयाथवा॥25॥ => पिण्डिकया+अथवा॥25॥ सुमन्त्रैश्च => सुमन्त्रैः+च यजमानो ध्वजे => यजमानः+ ध्वजे फलमीहितम्॥27॥ => फलम्+ईहितम्॥27॥ पाशुपतं ध्यायन् => पाशुपतम्+ ध्यायन् स्थिरमन्त्राधिपैर्युतम्। => स्थिरमन्त्राधिपैः+युतम्। शस्त्रयुक्तांश्च => शस्त्रयुक्तान्+च न्यूनादिदोषशान्त्यर्थं हुत्वा => न्यूनादिदोषशान्त्यर्थम्+ हुत्वा दक्षिणां दद्याद् => दक्षिणाम्+ दद्यात्+ दद्याद् यजमानो => दद्यात्+ यजमानः+ यजमानो दिवं => यजमानः+ दिवम्+ दिवं व्रजेत्॥29॥ => दिवम्+ व्रजेत्॥29॥ प्रतिमालिङ्गवेदीनां यावन्तः => प्रतिमालिङ्गवेदीनाम्+ यावन्तः तावद्युगसहस्राणि => तावत्+युगसहस्राणि कर्त्तुर्भोगभुजः => कर्त्तुः+भोगभुजः ध्वजारोहणादिविधिर्नाम => ध्वजारोहणादिविधिः+नाम द्व्यधिकशततमोऽध्यायः॥102॥ => द्व्यधिकशततमः+अध्यायः॥102॥ त्र्यधिकशततमोऽध्यायः => त्र्यधिकशततमः+अध्यायः जीर्णोद्धारः। => जीर्णो+उद्धारः। ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच जीर्णादीनाञ्च => जीर्णादीनाम्+च लिङ्गानामुद्धारं विधिना => लिङ्गानाम्+उद्धारम्+ विधिना लक्ष्मोज्झितञ्च => लक्ष्मोज्झितम्+च भग्नञ्च => भग्नम्+च स्थूलं वज्रहतं => स्थूलम्+ वज्रहतम्+ वज्रहतं तथा॥1॥ => वज्रहतम्+ तथा॥1॥ सम्पुटं स्फुटितं => सम्पुटम्+ स्फुटितम्+ स्फुटितं व्यङ्गं => स्फुटितम्+ व्यङ्गम्+ व्यङ्गं लिङ्गमित्येवमादिकम्। => व्यङ्गम्+ लिङ्गम्+इति+एवम्+आदिकम्। लिङ्गमित्येवमादिकम्। => लिङ्गम्+इति+एवम्+आदिकम्। इत्यादिदुष्टलिङ्गानां योज्या => इत्यादिदुष्टलिङ्गानाम्+ योज्या चालितञ्चलितं लिङ्गमत्यर्थं => चालितम्+चलितम्+ लिङ्गम्+अत्यर्थम्+ लिङ्गमत्यर्थं विषमस्थितम्। => लिङ्गम्+अत्यर्थम्+ विषमस्थितम्। दिङ्मूढं पातितं => दिङ्मूढम्+ पातितम्+ पातितं लिङ्गं => पातितम्+ लिङ्गम्+ लिङ्गं मध्यस्थं => लिङ्गम्+ मध्यस्थम्+ मध्यस्थं पतितं => मध्यस्थम्+ पतितम्+ पतितं तथा॥3॥ => पतितम्+ तथा॥3॥ एवं विधञ्च => एवम्+ विधम्+च विधञ्च => विधम्+च निर्व्रणञ्च => निर्व्रणम्+च भवेद्यदि। => भवेत्+यदि। तदपाक्रियते => तत्+अपाक्रियते ततोऽन्यत्रापि => ततः+अन्यत्र+अपि सुस्थितं दुस्थितं => सुस्थितम्+ दुस्थितम्+ दुस्थितं वापि => दुस्थितम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि शिवलिङ्गं न => शिवलिङ्गम्+ न स्थापनं कुर्य्यात् => स्थापनम्+ कुर्य्यात् पूजादिभिश्च => पूजादिभिः+च संयुक्तं जीर्णाद्यमपि => संयुक्तम्+ जीर्णाद्यम्+अपि जीर्णाद्यमपि => जीर्णाद्यम्+अपि मण्डपमीशे => मण्डपम्+ईशे वास्तुदेवांस्तु => वास्तुदेवान्+तु दिग्बलिं च => दिग्बलिम्+ च बहिर्दत्त्वा => बहिः+दत्त्वा स्वयं गुरुः॥8॥ => स्वयम्+ गुरुः॥8॥ शम्भुं विज्ञापयेत्ततः। => शम्भुम्+ विज्ञापयेत्+ततः। विज्ञापयेत्ततः। => विज्ञापयेत्+ततः। दुष्टलिङ्गमिदं शम्भोः => दुष्टलिङ्गम्+इदम्+ शम्भोः शान्तिरुद्धरणस्य => शान्तिः+उद्धरणस्य रुचिस्तवादिविधिना => रुचिः+तव+अदिविधिना मां शिव। => माम्+ शिव। एवं विज्ञाप्य => एवम्+ विज्ञाप्य देवेशं शान्तिहोमं => देवेशम्+ शान्तिहोमम्+ शान्तिहोमं समाचरेत्॥10॥ => शान्तिहोमम्+ समाचरेत्॥10॥ मध्वाज्यक्षीरदूर्वाभिर्मूलेनाष्टाधिकं शतम्। => मध्वाज्यक्षीरदूर्वाभिः+मूलेन+अष्टाधिकम्+ शतम्। ततो लिङ्गं => ततः+ लिङ्गम्+ लिङ्गं च => लिङ्गम्+ च ओं व्यापकेश्वरायेति => ओम्+ व्यापकेश्वराय+इति व्यापकेश्वरायेति => व्यापकेश्वराय+इति नात्यन्तं शिववादिना। => न+अत्यन्तम्+ शिववादिना। ओं व्यापकं => ओम्+ व्यापकम्+ व्यापकं हृदयेश्वराय => व्यापकम्+ हृदयेश्वराय ओं व्यापकेश्वराय => ओम्+ व्यापकेश्वराय ततस्तत्राश्रितं तत्त्वं => ततः+तत्र+आश्रितम्+ तत्त्वम्+ तत्त्वं श्रावयेदस्त्रमन्त्रतः॥12॥ => तत्त्वम्+ श्रावयेत्+अस्त्रमन्त्रतः॥12॥ श्रावयेदस्त्रमन्त्रतः॥12॥ => श्रावयेत्+अस्त्रमन्त्रतः॥12॥ कोपीह => कः+अपि+इह कोपि => कः+अपि लिङ्गमाश्रित्य => लिङ्गम्+आश्रित्य लिङ्गन्त्यक्त्वा => लिङ्गम्+त्यक्त्वा शिवाज्ञाभिर्यत्रेष्टं तत्र => शिवाज्ञाभिः+यत्र+इष्टम्+ तत्र विद्याविद्येश्वरैर्युक्तः => विद्याविद्येश्वरैः+युक्तः स भवोत्र => सः+ भवः+अत्र भवोत्र => भवः+अत्र सहस्रं प्रतिभागे => सहस्रम्+ प्रतिभागे कुशैर्जपेत्ततः। => कुशैः+जपेत्+ततः। दत्त्वार्घ्यं च => दत्त्वा+अर्घ्यम्+ च तत्त्वतत्त्वाधिपांस्तथा॥15॥ => तत्त्वतत्त्वाधिपान्+तथा॥15॥ शिवमन्तं गृणन् => शिवम्+अन्तम्+ गृणन् निक्षिपेन्मन्त्री => निक्षिपेत्+मन्त्री पुष्ठ्यर्थं जुहुयाच्छतम्॥17॥ => पुष्ठ्यर्थम्+ जुहुयात्+शतम्॥17॥ जुहुयाच्छतम्॥17॥ => जुहुयात्+शतम्॥17॥ दिक्पतीनाञ्च => दिक्पतीनाम्+च शतं शतम्। => शतम्+ शतम्। रक्षां विधाय => रक्षाम्+ विधाय लिङ्गमन्यत्ततस्तत्र => लिङ्गम्+अन्यत्+ततः+तत्र स्थापयेद् गुरुः। => स्थापयेत्+ गुरुः। असुरैर्मुनिभिर्गोत्रैस्तन्त्रविद्भिः => असुरैः+मुनिभिः+गोत्रैः+तन्त्रविद्भिः जीर्णं वाप्यथवा => जीर्णम्+ वा+अपि+अथवा वाप्यथवा => वा+अपि+अथवा भग्नं विधिनापि => भग्नम्+ विधिना+अपि विधिनापि => विधिना+अपि एष एव => एषः+ एव कार्यो जीर्णधामसमुद्धृतौ॥20॥ => कार्यः+ जीर्णधामसमुद्धृतौ॥20॥ मन्त्रगणं न्यस्य => मन्त्रगणम्+ न्यस्य मरणं प्रोक्तं => मरणम्+ प्रोक्तम्+ प्रोक्तं विस्तारे => प्रोक्तम्+ विस्तारे तद्रव्यं श्रेष्ठद्रव्यं => तद्रव्यम्+ श्रेष्ठद्रव्यम्+ श्रेष्ठद्रव्यं वा => श्रेष्ठद्रव्यम्+ वा सकार्यं तत्प्रमाणकम्। => सकार्यम्+ तत्प्रमाणकम्। जीर्णोद्धारो नाम => जीर्णोद्धारः+ नाम त्र्यधिकशततमोऽध्यायः॥103॥ => त्र्यधिकशततमः+अध्यायः॥103॥ चतुरधिकशततमोऽध्यायः => चतुरधिकशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच प्रासादसामान्यलक्षणं ते => प्रासादसामान्यलक्षणम्+ ते भित्तेर्भागेन => भित्तेः+भागेन क्षेत्रेन्तर्भागे => क्षेत्रे+अन्तर्भागे सुषिरं भागविस्तीर्णं => सुषिरम्+ भागविस्तीर्णम्+ भागविस्तीर्णं भित्तयो => भागविस्तीर्णम्+ भित्तयः+ भित्तयो भागविस्तरात्। => भित्तयः+ भागविस्तरात्। त्रिभिस्तु => त्रिभिः+तु शेषो भित्तिरिति => शेषः+ भित्तिः+इति भित्तिरिति => भित्तिः+इति भक्तेथवा => भक्ते+अथवा भित्तिर्भागैकविस्तरात्॥4॥ => भित्तिः+भागैकविस्तरात्॥4॥ गर्भो भागेन => गर्भः+ भागेन विस्तीर्णो भागद्वयेन => विस्तीर्णः+ भागद्वयेन विस्ताराद् द्विगुणो => विस्तारात्+ द्विगुणः+ द्विगुणो वापि => द्विगुणः+ वा+अपि वापि => वा+अपि सपादद्विगुणोऽपि => सपादद्विगुणः+अपि अर्द्धार्द्धद्विगुणो वापि => अर्द्धार्द्धद्विगुणः+ वा+अपि वापि => वा+अपि क्वचिदुच्छ्रयः। => क्वचित्+उच्छ्रयः। क्वचिद्भवेत्॥6॥ => क्वचित्+भवेत्॥6॥ परिधिस्त्र्यंशको मध्ये => परिधिः+त्र्यंशकः+ मध्ये रथकांस्तत्र => रथकान्+तत्र चामुण्डं भैरवं => चामुण्डम्+ भैरवम्+ भैरवं तेषु => भैरवम्+ तेषु नाट्येशं च => नाट्येशम्+ च देवानामष्टौ => देवानाम्+अष्टौ चतुरोऽपि => चतुरः+अपि प्रदक्षिणं बहिः => प्रदक्षिणम्+ बहिः स्थाप्या स्कन्दोग्निर्वायुगोचरे॥9॥ => स्थाप्याः+ स्कन्दः+अग्निः+वायुगोचरे॥9॥ स्कन्दोग्निर्वायुगोचरे॥9॥ => स्कन्दः+अग्निः+वायुगोचरे॥9॥ एवं यमादयो => एवम्+ यमादयः+ यमादयो न्यस्याः => यमादयः+ न्यस्याः स्वस्यां स्वस्यां => स्वस्याम्+ स्वस्याम्+ स्वस्यां दिशि => स्वस्याम्+ दिशि शिखरं कृत्वा => शिखरम्+ कृत्वा त्वग्नेः => तु+अग्नेः सकण्ठो मलसारकः। => सकण्ठः+ मलसारकः। पुष्पकश्चान्यः => पुष्पकः+च+अन्यः कैलासो मणिकस्तथा॥11॥ => कैलासः+ मणिकः+तथा॥11॥ मणिकस्तथा॥11॥ => मणिकः+तथा॥11॥ त्रिविष्टपञ्च => त्रिविष्टपम्+च पञ्चैव => पञ्च+एव चतुरस्रस्तु => चतुरस्रः+तु तत्राद्यो द्वितीयोपि => तत्र+आद्यः+ द्वितीयः+अपि द्वितीयोपि => द्वितीयः+अपि वृत्तो वृत्तायतश्चान्यो => वृत्तः+ वृत्तायतः+च+अन्यः+ वृत्तायतश्चान्यो ह्यष्टास्रश्चापि => वृत्तायतः+च+अन्यः+ हि+अष्टास्रः+च+अपि ह्यष्टास्रश्चापि => हि+अष्टास्रः+च+अपि एकैको नवधाभेदैश्चत्वारिंशच्च => एकैकः+ नवधाभेदैः+चत्वारिंशत्+च नवधाभेदैश्चत्वारिंशच्च => नवधाभेदैः+चत्वारिंशत्+च प्रथमो मेरुर्द्वितीयो => प्रथमः+ मेरुः+द्वितीयः+ मेरुर्द्वितीयो मन्दरस्तथा। => मेरुः+द्वितीयः+ मन्दरः+तथा। मन्दरस्तथा। => मन्दरः+तथा। विमानञ्च => विमानम्+च सर्वतोभद्र एव => सर्वतोभद्रः+ एव चरुको नन्दिको => चरुकः+ नन्दिकः+ नन्दिको नन्दिर्वर्द्धमानस्तथापरः। => नन्दिकः+ नन्दिः+वर्द्धमानः+तथा+अपरः। नन्दिर्वर्द्धमानस्तथापरः। => नन्दिः+वर्द्धमानः+तथा+अपरः। श्रीवत्सश्चेति => श्रीवत्सः+च+इति गृहराजश्च => गृहराजः+च शालागृहञ्च => शालागृहम्+च विशालश्च => विशालः+च समो ब्रह्म => समः+ ब्रह्म मन्दिरं भुवनन्तथा॥16॥ => मन्दिरम्+ भुवनम्+तथा॥16॥ भुवनन्तथा॥16॥ => भुवनम्+तथा॥16॥ नवैते => नव+एते बलयो दुन्दुभिः => बलयः+ दुन्दुभिः पद्मो महापद्मक => पद्मः+ महापद्मकः+ महापद्मक एव => महापद्मकः+ एव वान्य उष्णीषः => वा+अन्यः+ उष्णीषः शङ्खश्च => शङ्खः+च कलशस्तथा। => कलशः+तथा। खवृक्षश्च => खवृक्षः+च तथाप्येते => तथा+अपि+एते गजोथ => गजः+अथ वृषभो हंसो => वृषभः+ हंसः+ हंसो गरुत्मान्नृक्षनायकः। => हंसः+ गरुत्मान्+ऋक्षनायकः। गरुत्मान्नृक्षनायकः। => गरुत्मान्+ऋक्षनायकः। भूषणो भूधरश्चान्न्ये => भूषणः+ भूधरः+च+अन्न्ये भूधरश्चान्न्ये => भूधरः+च+अन्न्ये समुद्भूता नवैते => समुद्भूताः+ नव+एते नवैते => नव+एते वज्रं चक्रन्तथा => वज्रम्+ चक्रम्+तथा चक्रन्तथा => चक्रम्+तथा चान्यत् => च+अन्यत् स्वस्तिकं वज्रस्वस्तिकम्॥20॥ => स्वस्तिकम्+ वज्रस्वस्तिकम्॥20॥ चित्रं स्वस्तिकखड्गञ्च => चित्रम्+ स्वस्तिकखड्गम्+च स्वस्तिकखड्गञ्च => स्वस्तिकखड्गम्+च श्रीकण्ठ एव => श्रीकण्ठः+ एव विजयो नामतश्चैते => विजयः+ नामतः+च+एते नामतश्चैते => नामतः+च+एते नगराणामिमाः => नगराणाम्+इमाः सञ्ज्ञा लाटादीनामिमास्तथा। => सञ्ज्ञाः+ लाटादीनाम्+इमाः+तथा। लाटादीनामिमास्तथा। => लाटादीनाम्+इमाः+तथा। ग्रीवार्द्धेनोन्नतञ्चूलम्पृथुलञ्च => ग्रीवार्द्धेन+उन्नतम्+चूलम्+पृथुलम्+च वेदिकाङ्कृत्वा => वेदिकाम्+कृत्वा कण्ठं तु => कण्ठम्+ तु कर्त्तव्यं चतुर्भिस्तु => कर्त्तव्यम्+ चतुर्भिः+तु चतुर्भिस्तु => चतुर्भिः+तु ह्युदाहृता॥24॥ => हि+उदाहृता॥24॥ महताङ्गर्भपादतः। => महताम्+गर्भपादतः। उछ्राया द्विगुणास्तेषामन्यथा => उछ्रायाः+ द्विगुणाः+तेषाम्+अन्यथा द्विगुणास्तेषामन्यथा => द्विगुणाः+तेषाम्+अन्यथा अङ्गुलानां शतादिह। => अङ्गुलानाम्+ शतात्+इह। शतादिह। => शतात्+इह। उत्तमान्यपि => उत्तमानि+अपि त्रीण्येव => त्रीणि+एव स्युस्त्रीण्येव => स्युः+त्रीणि+एव विस्तारो ह्युछ्रायोऽभ्यधिकस्त्रिधा॥27॥ => विस्तारः+ हि+उछ्रायः+अभ्यधिकः+त्रिधा॥27॥ ह्युछ्रायोऽभ्यधिकस्त्रिधा॥27॥ => हि+उछ्रायः+अभ्यधिकः+त्रिधा॥27॥ चतुर्भिरष्टभिर्वापि => चतुर्भिः+अष्टभिः+वा+अपि दशभिरङ्गुलैस्ततः। => दशभिः+अङ्गुलैः+ततः। विशाखास्तदुदुम्बरे॥28॥ => विशाखाः+तत्+उदुम्बरे॥28॥ बाहुल्यं सर्वेषामेव => बाहुल्यम्+ सर्वेषाम्+एव सर्वेषामेव => सर्वेषाम्+एव शाखाभिर्द्वारमिष्टदम्॥29॥ => शाखाभिः+द्वारम्+इष्टदम्॥29॥ शाखाशेषं विभूषयेत्॥30॥ => शाखाशेषम्+ विभूषयेत्॥30॥ त्वभूतिता। => तु+अभूतिता। भयं द्वारे => भयम्+ द्वारे दारिद्र्यं वर्णविद्धे => दारिद्र्यम्+ वर्णविद्धे दारिद्र्यं शिलाविद्धेन => दारिद्र्यम्+ शिलाविद्धेन दारिद्र्यं वेधदोषो => दारिद्र्यम्+ वेधदोषः+ वेधदोषो न => वेधदोषः+ न छेदादुत्पाटनाद्वापि => छेदात्+उत्पाटनात्+वा+अपि सीमाया द्विगुणत्यागाद् => सीमायाः+ द्विगुणत्यागात्+ द्विगुणत्यागाद् वेधदोषो => द्विगुणत्यागात्+ वेधदोषः+ वेधदोषो न => वेधदोषः+ न सामान्यप्रासादलक्षणं नाम => सामान्यप्रासादलक्षणम्+ नाम चतुरधिकशततमोऽध्यायः॥104॥ => चतुरधिकशततमः+अध्यायः॥104॥ पञ्चाधिकशततमोऽध्यायः => पञ्चाधिकशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच नगरग्रामदुर्गाद्या गृहप्रासादवृद्धये। => नगरग्रामदुर्गाद्याः+ गृहप्रासादवृद्धये। एकाशीतिपदैर्वस्तुं पूजयेत् => एकाशीतिपदैः+वस्तुम्+ पूजयेत् प्रागास्या दशधा => प्रागास्याः+ दशधा नाड्यस्तासां नामानि => नाड्यः+तासाम्+ नामानि सुभद्राथ => सुभद्रा+अथ द्वादशान्याश्च => द्वादश+अन्याः+च लक्ष्मीर्विभूतिर्विमला => लक्ष्मीः+विभूतिः+विमला स्मृतास्तत्र => स्मृताः+तत्र ईशाद्यष्टाष्टकं दिक्षु => ईशाद्यष्ट+अष्टकम्+ दिक्षु यजेदीशं धनञ्जयम्। => यजेत्+ईशम्+ धनञ्जयम्। शक्रमर्कं तथा => शक्रम्+अर्कम्+ तथा सत्यं भृशं => सत्यम्+ भृशम्+ भृशं व्योम => भृशम्+ व्योम हव्यवाहञ्च => हव्यवाहम्+च पूषाणं वितथं => पूषाणम्+ वितथम्+ वितथं भौममेव => वितथम्+ भौमम्+एव भौममेव => भौमम्+एव कृतान्तमथ => कृतान्तम्+अथ गन्धर्वं भृङ्गं => गन्धर्वम्+ भृङ्गम्+ भृङ्गं मृगञ्च => भृङ्गम्+ मृगम्+च मृगञ्च => मृगम्+च पितरं द्वारपालञ्च => पितरम्+ द्वारपालम्+च द्वारपालञ्च => द्वारपालम्+च सुग्रीवं पुष्पदन्तकम्। => सुग्रीवम्+ पुष्पदन्तकम्। वरुणं दैत्यशेषौ => वरुणम्+ दैत्यशेषौ यक्ष्माणं पश्चिमे => यक्ष्माणम्+ पश्चिमे रोगाहिमुख्यो भल्लाटः => रोगाहिमुख्यः+ भल्लाटः सौभाग्यमदितिर्दितिः। => सौभाग्यम्+अदितिः+दितिः। पदगो ब्रह्मा => पदगः+ ब्रह्मा पूज्योर्द्धे => पूज्यः+अर्द्धे ब्रह्मेशान्तरकोष्ठस्थमायाख्यान्तु => ब्रह्मेशान्तरकोष्ठस्थमायाख्याम्+तु तदधश्चापवत्साख्यं केन्द्रान्तरेषु => तदधः+च+आपवत्साख्यम्+ केन्द्रान्तरेषु तदधो द्व्यंशे => तदधः+ द्व्यंशे त्वधः॥10॥ => तु+अधः॥10॥ विष्णुमिन्दुमिन्द्रं त्वधो => विष्णुम्+इन्दुम्+इन्द्रम्+ तु+अधः+ त्वधो जयम्। => तु+अधः+ जयम्। वरुणब्रह्मणोर्म्मध्ये => वरुणब्रह्मणोः+मध्ये मित्राख्यं षट्पदे => मित्राख्यम्+ षट्पदे नित्यं द्विपञ्च => नित्यम्+ द्विपम्+च द्विपञ्च => द्विपम्+च तदधो द्व्यङ्घ्रिगं => तदधः+ द्व्यङ्घ्रिगम्+ द्व्यङ्घ्रिगं यक्ष्म => द्व्यङ्घ्रिगम्+ यक्ष्म चरकीं स्कन्दविकटं => चरकीम्+ स्कन्दविकटम्+ स्कन्दविकटं विदारीं => स्कन्दविकटम्+ विदारीम्+ विदारीं पूतनां => विदारीम्+ पूतनाम्+ पूतनां क्रमात्। => पूतनाम्+ क्रमात्। जम्भं पापं => जम्भम्+ पापम्+ पापं पिलिपिच्छं => पापम्+ पिलिपिच्छम्+ पिलिपिच्छं यजेदीशादिबाह्यतः॥13॥ => पिलिपिच्छम्+ यजेत्+ईशादिबाह्यतः॥13॥ यजेदीशादिबाह्यतः॥13॥ => यजेत्+ईशादिबाह्यतः॥13॥ एकाशीतिपदं वेश्म => एकाशीतिपदम्+ वेश्म मण्डपश्च => मण्डपः+च पूर्ववद्देवताः => पूर्ववत्+देवताः पूज्या ब्रह्म => पूज्याः+ ब्रह्म मरीचिश्च => मरीचिः+च विवस्वांश्च => विवस्वान्+च मित्रं पृथ्वीधरस्तथा। => मित्रम्+ पृथ्वीधरः+तथा। पृथ्वीधरस्तथा। => पृथ्वीधरः+तथा। दशकोष्ठस्थिता दिक्षु => दशकोष्ठस्थिताः+ दिक्षु त्वन्ये => तु+अन्ये तथेशाग्नी => तथा+ईशाग्नी यज्ञाद्योकः => यज्ञात्+योकः क्रमाद् गुह। => क्रमात्+ गुह। सदिग्विंशत्करैर्दैर्घ्यादष्टाविंशति => सदिग्विंशत्करैः+दैर्घ्यात्+अष्टाविंशति शिवाख्यश्च => शिवाख्यः+च सदोभयोः। => सदा+उभयोः। रुद्रद्विगुणिता नाहाः => रुद्रद्विगुणिताः+ नाहाः पृथुष्णोभिर्विना => पृथुष्णोभिः+विना स्याद्ग्रहद्विगुणं दैर्घ्यात्तिथिभिश्चैव => स्यात्+ग्रहद्विगुणम्+ दैर्घ्यात्+तिथिभिः+च+एव दैर्घ्यात्तिथिभिश्चैव => दैर्घ्यात्+तिथिभिः+च+एव अन्येषां पृथक् => अन्येषाम्+ पृथक् कुड्यन्तु => कुड्यम्+तु भेदादनेकधा॥20॥ => भेदात्+अनेकधा॥20॥ तुल्यञ्च => तुल्यम्+च वीथीभिर्द्वारवीथी => वीथीभिः+द्वारवीथी विनाग्रतः। => विना+अग्रतः। श्रीजयं पृष्ठतो => श्रीजयम्+ पृष्ठतः+ पृष्ठतो हीनं => पृष्ठतः+ हीनम्+ हीनं भद्रोयं => हीनम्+ भद्रः+अयम्+ भद्रोयं पार्श्वयोर्व्विना॥21॥ => भद्रः+अयम्+ पार्श्वयोः+विना॥21॥ पार्श्वयोर्व्विना॥21॥ => पार्श्वयोः+विना॥21॥ वीथ्यर्द्धेनोपवीथ्याद्यमेकद्वित्रिपुरान्वितम्॥22॥ => वीथ्यर्द्धेन+उपवीथ्याद्यम्+एकद्वित्रिपुरान्वितम्॥22॥ सामान्यानथ => सामान्यान्+अथ गृहं वक्ष्ये => गृहम्+ वक्ष्ये सर्वेषां सर्वकामदम्। => सर्वेषाम्+ सर्वकामदम्। एकद्वित्रिचतुःशालमष्टशालं यथाक्रमात्॥23॥ => एकद्वित्रिचतुःशालम्+अष्टशालम्+ यथाक्रमात्॥23॥ एकं याम्ये => एकम्+ याम्ये सौमास्यं द्वे => सौमास्यम्+ द्वे चतुःशालन्तु => चतुःशालम्+तु साम्मुख्यात्तयोरिन्द्रेन्द्रमुक्तयोः॥24॥ => साम्मुख्यात्+तयोः+इन्द्रेन्द्रमुक्तयोः॥24॥ शिवास्यमम्बुपास्यैष इन्द्रास्ये => शिवास्यम्+अम्बुपास्य+एषः+ इन्द्रास्ये द्ण्डाख्यं प्राग्याम्येवातसञ्ज्ञकम्॥25॥ => द्ण्डाख्यम्+ प्राग्याम्येवातसञ्ज्ञकम्॥25॥ गृहवल्याख्यं त्रिशूलं => गृहवल्याख्यम्+ त्रिशूलम्+ त्रिशूलं तद्विनर्द्धिकृत्। => त्रिशूलम्+ तद्विनर्द्धिकृत्। पूर्वशालाविहीनं स्यात् => पूर्वशालाविहीनम्+ स्यात् सुक्षेत्रं वृद्धिदायकम्॥26॥ => सुक्षेत्रम्+ वृद्धिदायकम्॥26॥ भवेच्छूली => भवेत्+शूली त्रिशालं वृद्धिकृत् => त्रिशालम्+ वृद्धिकृत् यक्षघ्नं जलहीनौकः => यक्षघ्नम्+ जलहीनौकः सुतघ्नं बहुशत्रुकृत्॥27॥ => सुतघ्नम्+ बहुशत्रुकृत्॥27॥ इन्द्रादिक्रमतो वच्मि => इन्द्रादिक्रमतः+ वच्मि गृहाण्यहम्। => गृहाणि+अहम्। प्रक्षालानुस्रगावासमग्नौ => प्रक्षालानुस्रगावासम्+अग्नौ कुर्यादीशे => कुर्यात्+ईशे स्वामिहस्तमितं वेश्म => स्वामिहस्तमितम्+ वेश्म विस्तारायामपिण्डिकम्॥30॥ => विस्तारायाम्+अपिण्डिकम्॥30॥ त्रिगुणं हस्तसंयुक्तं => त्रिगुणम्+ हस्तसंयुक्तम्+ हस्तसंयुक्तं कृत्वाष्टांशैर्हृतं => हस्तसंयुक्तम्+ कृत्वा+अष्टांशैः+हृतम्+ कृत्वाष्टांशैर्हृतं तथा। => कृत्वा+अष्टांशैः+हृतम्+ तथा। तच्छेषोयं स्थितस्तेन => तच्छेषः+अयम्+ स्थितः+तेन स्थितस्तेन => स्थितः+तेन वायसान्तं ध्वजादिकम्॥31॥ => वायसान्तम्+ ध्वजादिकम्॥31॥ रसर्षिवसुतो भवेत्। => रसर्षिवसुतः+ भवेत्। सर्वनाशकरं वेश्म => सर्वनाशकरम्+ वेश्म चान्ते => च+अन्ते तस्माच्च => तस्मात्+च शुभकृन्निलयो मतः। => शुभकृत्+निलयः+ मतः। समो वा => समः+ वा हट्ट एव => हट्टे+ एव दिक्ष्वष्टाष्टकसङ्ख्यया॥34॥ => दिक्षु+अष्टाष्टकसङ्ख्यया॥34॥ फलान्येषां यथाक्रमम्। => फलानि+एषाम्+ यथाक्रमम्। भयं नारी => भयम्+ नारी चलत्वं च => चलत्वम्+ च जयो वृद्धिः => जयः+ वृद्धिः कलिश्च => कलिः+च नैस्व्यञ्च => नैस्व्यम्+च प्राग्द्वारेष्वष्टसु => प्राग्द्वारेषु+अष्टसु दाहोऽसुखं सुहृन्नाशो => दाहः+असुखम्+ सुहृन्नाशः+ सुहृन्नाशो धननाशो => सुहृन्नाशः+ धननाशः+ धननाशो मृतिर्द्धनम्॥36॥ => धननाशः+ मृतिः+धनम्॥36॥ मृतिर्द्धनम्॥36॥ => मृतिः+धनम्॥36॥ शिल्पित्वं तनयः => शिल्पित्वम्+ तनयः स्याच्च => स्यात्+च शेषं भोगं => शेषम्+ भोगम्+ भोगं चापत्यञ्च => भोगम्+ च+अपत्यम्+च चापत्यञ्च => च+अपत्यम्+च रोगो मदार्त्तिमुख्यत्वं => रोगः+ मदार्त्तिमुख्यत्वम्+ मदार्त्तिमुख्यत्वं चार्थायुः => मदार्त्तिमुख्यत्वम्+ च+अर्थायुः चार्थायुः => च+अर्थायुः मानश्च => मानः+च उत्तरस्यान्दिशि => उत्तरस्याम्+दिशि गृहादिवास्तुर्नाम => गृहादिवास्तुः+नाम पञ्चाधिकशततमोऽध्यायः॥105॥ => पञ्चाधिकशततमः+अध्यायः॥105॥ षडधिकशततमोऽध्यायः => षडधिकशततमः+अध्यायः ईश्वर उवाच => ईश्वरः+ उवाच नगरादिकवास्तुञ्च => नगरादिकवास्तुम्+च योजनं योजनार्द्धं => योजनम्+ योजनार्द्धम्+ योजनार्द्धं वा => योजनार्द्धम्+ वा तदर्थं स्थानमाश्रयेत्॥1॥ => तदर्थम्+ स्थानम्+आश्रयेत्॥1॥ स्थानमाश्रयेत्॥1॥ => स्थानम्+आश्रयेत्॥1॥ वास्तुनगरं प्राकाराद्यन्तु => वास्तुनगरम्+ प्राकाराद्यम्+तु प्राकाराद्यन्तु => प्राकाराद्यम्+तु पूर्वद्वारं च => पूर्वद्वारम्+ च गन्धर्वाभ्यां दक्षिणे => गन्धर्वाभ्याम्+ दक्षिणे स्याद्वारुण्ये => स्यात्+वारुण्ये सौम्यद्वारं सौम्यपदे => सौम्यद्वारम्+ सौम्यपदे कार्या हट्टास्तु => कार्याः+ हट्टाः+तु हट्टास्तु => हट्टाः+तु येनेभादि => येन+इभादि सुखं गच्छेत् => सुखम्+ गच्छेत् कुर्याद् द्वारं => कुर्यात्+ द्वारम्+ द्वारं तु => द्वारम्+ तु छिन्नकर्णं विभिन्नञ्च => छिन्नकर्णम्+ विभिन्नम्+च विभिन्नञ्च => विभिन्नम्+च चन्द्रार्द्धाभं पुरं => चन्द्रार्द्धाभम्+ पुरम्+ पुरं न => पुरम्+ न वज्रसूचीमुखं नेष्टं => वज्रसूचीमुखम्+ न+इष्टम्+ नेष्टं सकृद् => न+इष्टम्+ सकृत्+ सकृद् द्वित्रिसमागमम्। => सकृत्+ द्वित्रिसमागमम्। चापाभं वज्रनागाभं => चापाभम्+ वज्रनागाभम्+ वज्रनागाभं पुरारम्भे => वज्रनागाभम्+ पुरारम्भे विष्णुहरार्कादीन्नत्वा => विष्णुहरार्कादीन्+नत्वा दद्याद् बलिं => दद्यात्+ बलिम्+ बलिं बली। => बलिम्+ बली। नृत्यवृत्तीनां वेश्यास्त्रीणां => नृत्यवृत्तीनाम्+ वेश्यास्त्रीणाम्+ वेश्यास्त्रीणां गृहाणि => वेश्यास्त्रीणाम्+ गृहाणि नटानाञ्चक्रिकादीनां कैवर्त्तादेश्च => नटानाम्+चक्रिकादीनाम्+ कैवर्त्तादेः+च कैवर्त्तादेश्च => कैवर्त्तादेः+च रथानामायुधानाञ्च => रथानाम्+आयुधानाम्+च कृपाणानाञ्च => कृपाणानाम्+च कर्माधिकृता वायव्ये => कर्माधिकृताः+ वायव्ये ब्राह्माणा यतयः => ब्राह्माणाः+ यतयः पुण्यवन्तश्च => पुण्यवन्तः+च चोत्तरे। => च+उत्तरे। फलाद्यादिविक्रयिण ईशाने => फलाद्यादिविक्रयिणः+ ईशाने पूर्वतश्च => पूर्वतः+च बलाध्यक्षा आग्येये => बलाध्यक्षाः+ आग्येये विविधं बलम्। => विविधम्+ बलम्। स्त्रीणामादेशिनो दक्षे => स्त्रीणाम्+आदेशिनः+ दक्षे काण्डारान्नैर्ऋते => काण्डारान्+नैर्ऋते कोषपालांश्च => कोषपालान्+च दण्डनाथांश्च => दण्डनाथान्+च वैश्याञ्च्छूद्रांश्च => वैश्यान्+शूद्रान्+च वाजिनश्च => वाजिनः+च चरलिङ्ग्यादीञ्छ्मशानादीनि => चरलिङ्ग्यादीन्+श्मशानादीनि गोधनाद्यञ्च => गोधनाद्यम्+च कृषिकर्तॄस्तथोत्तरे॥13॥ => कृषिकर्तॄः+तथा+उत्तरे॥13॥ न्यसेन्म्लेच्छांश्च => न्यसेत्+म्लेच्छान्+च श्रियं वैश्रवणं => श्रियम्+ वैश्रवणम्+ वैश्रवणं द्वारि => वैश्रवणम्+ द्वारि पश्यतां श्रियम्॥14॥ => पश्यताम्+ श्रियम्॥14॥ देवादीनां पश्चिमतः => देवादीनाम्+ पश्चिमतः चोत्तराननान्॥15॥ => च+उत्तराननान्॥15॥ रक्षार्थं नगरस्य => रक्षार्थम्+ नगरस्य निर्द्देवतन्तु => निर्द्देवतम्+तु पिशाचाद्यै रोगाद्यैः => पिशाचाद्यैः+ रोगाद्यैः सदैवं हि => सदा+एवम्+ हि जयदं भुक्तिमुक्तिदम्॥17॥ => जयदम्+ भुक्तिमुक्तिदम्॥17॥ पूर्व्वायां श्रीगृहं => पूर्व्वायाम्+ श्रीगृहम्+ श्रीगृहं प्रोक्तमाग्नेय्यां => श्रीगृहम्+ प्रोक्तम्+आग्नेय्याम्+ प्रोक्तमाग्नेय्यां वै => प्रोक्तम्+आग्नेय्याम्+ वै शयनं दक्षिणस्यान्तु => शयनम्+ दक्षिणस्याम्+तु दक्षिणस्यान्तु => दक्षिणस्याम्+तु नेर्ऋत्यामायुधाश्रयम्॥18॥ => नेर्ऋत्याम्+आयुधाश्रयम्॥18॥ भोजनं पश्चिमायान्तु => भोजनम्+ पश्चिमायाम्+तु पश्चिमायान्तु => पश्चिमायाम्+तु वायव्यां धान्यसङ्ग्रहः। => वायव्याम्+ धान्यसङ्ग्रहः। द्रव्यसंस्थानमैशान्यां देवतागृहम्॥19॥ => द्रव्यसंस्थानम्+ऐशान्याम्+ देवतागृहम्॥19॥ चतुःशालं त्रिशालं => चतुःशालम्+ त्रिशालम्+ त्रिशालं वा => त्रिशालम्+ वा द्विशालं चैकशालकम्। => द्विशालम्+ च+ऐकशालकम्। चैकशालकम्। => च+ऐकशालकम्। चतुःशालगृहाणान्तु => चतुःशालगृहाणाम्+तु शतद्वयन्तु => शतद्वयम्+तु तेष्वपि। => तेषु+अपि। सप्तभिश्चैव => सप्तभिः+च+एव पञ्चपञ्चाशदेव => पञ्चपञ्चाशत्+एव विंशैव => विंश+एव अष्टाभिर्विंश एव => अष्टाभिः+र्विंशः+ एव अष्टालिन्दं भवेदेवं => अष्टालिन्दम्+ भवेत्+एवम्+ भवेदेवं नगरादौ => भवेत्+एवम्+ नगरादौ नगरादिवास्तुर्नाम => नगरादिवास्तुः+नाम षडधिकशतमोऽध्यायः॥106॥ => षडधिकशतमः+अध्यायः॥106॥ सप्ताधिकशततमोऽध्यायः। => सप्ताधिकशततमः+अध्यायः। अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच भवनकोषञ्च => भवनकोषम्+च अग्नीध्रश्चाग्निबाहुश्च => अग्नीध्रः+च+अग्निबाहुः+च वपुष्मान्द्युतिमांस्तथा॥1॥ => वपुष्मान्+द्युतिमान्+तथा॥1॥ मेधातिथिर्भव्यः => मेधातिथिः+भव्यः पुत्र एव => पुत्रः+ एव दशमस्तेषां सत्यनामा => दशमः+तेषाम्+ सत्यनामा सुतोऽभवत्॥2॥ => सुतः+अभवत्॥2॥ सप्तद्वीपान्ददौ => सप्तद्वीपान्+ददौ जम्बूद्वीपमथाग्नीध्रे => जम्बूद्वीपम्+अथ+अग्नीध्रे प्लक्षं मेधातिथेर्ददौ॥3॥ => प्लक्षम्+ मेधातिथेः+ददौ॥3॥ मेधातिथेर्ददौ॥3॥ => मेधातिथेः+ददौ॥3॥ शाल्मलञ्च => शाल्मलम्+च क्रौञ्चद्वीपं द्युतिमते => क्रौञ्चद्वीपम्+ द्युतिमते शाकं भव्याय => शाकम्+ भव्याय पुष्करं सवनायादादग्नीध्रेऽदात् => पुष्करम्+ सवनाय+अदात्+अग्नीध्रे+अदात् सवनायादादग्नीध्रेऽदात् => सवनाय+अदात्+अग्नीध्रे+अदात् जम्बूद्वीपं पिता => जम्बूद्वीपम्+ पिता लक्षं नाभेर्दत्तं => लक्षम्+ नाभेः+दत्तम्+ नाभेर्दत्तं हिमाह्वयम्॥5॥ => नाभेः+दत्तम्+ हिमाह्वयम्॥5॥ हेमकूटं किम्पुरुषे => हेमकूटम्+ किम्पुरुषे मेरुमध्यं रम्ये => मेरुमध्यम्+ रम्ये श्वेतवर्षं कुरूंस्तु => श्वेतवर्षम्+ कुरून्+तु कुरूंस्तु => कुरून्+तु भद्राश्वं केतुमालाय => भद्राश्वम्+ केतुमालाय पुत्रानभिषिच्य => पुत्रान्+अभिषिच्य तपस्तप्त्वा => तपः+तप्त्वा विष्णोर्लयं नृपः॥8॥ => विष्णोः+लयम्+ नृपः॥8॥ ह्यष्टवर्षाणि => हि+अष्टवर्षाणि तेषां स्वाभाविकी => तेषाम्+ स्वाभाविकी ह्ययत्नतः॥9॥ => हि+अयत्नतः॥9॥ जरामृत्युभयं नास्ति => जरामृत्युभयम्+ नास्ति नाधमं मध्यमन्तुल्या => न+अधमम्+ मध्यमम्+तुल्या मध्यमन्तुल्या => मध्यमम्+तुल्या हिमाद्देशात्तु => हिमात्+देशात्+तु ऋषभो मेरुदेव्याञ्च => ऋषभः+ मेरुदेव्याम्+च मेरुदेव्याञ्च => मेरुदेव्याम्+च ऋषभाद् भरतोऽभवत्। => ऋषभात्+ भरतः+अभवत्। भरतोऽभवत्। => भरतः+अभवत्। ऋषभो दत्तश्रीः => ऋषभः+ दत्तश्रीः हरिङ्गतः॥11॥ => हरिम्+गतः॥11॥ भरताद् भारतं => भरतात्+ भारतम्+ भारतं वर्षं => भारतम्+ वर्षम्+ वर्षं भरतात् => वर्षम्+ भरतात् सुमतिस्त्वभूत्। => सुमतिः+तु+अभूत्। भरतो दत्तलक्ष्मीकः => भरतः+ दत्तलक्ष्मीकः हरिङ्गतः॥12॥ => हरिम्+गतः॥12॥ स योगी => सः+ योगी तच्चरितं पुनः। => तच्चरितम्+ पुनः। सुमतेस्तेजसस्तस्मादिन्द्रद्युम्नो व्यजायत॥13॥ => सुमतेः+तेजसः+तस्मात्+इन्द्रद्युम्नः+ व्यजायत॥13॥ ततस्तस्मात् => ततः+तस्मात् प्रतीहारस्तदन्वयः। => प्रतीहारः+तदन्वयः। प्रतीहर्त्तुर्भुवस्ततः॥14॥ => प्रतीहर्त्तुः+भुवः+ततः॥14॥ उद्गीतोथ => उद्गीतः+अथ प्रस्तारो विभुः => प्रस्तारः+ विभुः पृथुश्चैव => पृथुः+च+एव ततो नक्तो => ततः+ नक्तः+ नक्तो नक्तस्यापि => नक्तः+ नक्तस्य+अपि नक्तस्यापि => नक्तस्य+अपि नरो गयस्य => नरः+ गयस्य तत्पुत्रोऽभूद्विराट् => तत्पुत्रः+अभूत्+विराट् पुत्रो महावीर्यो => पुत्रः+ महावीर्यः+ महावीर्यो धीमांस्तस्मादजायत॥16॥ => महावीर्यः+ धीमान्+तस्मात्+अजायत॥16॥ धीमांस्तस्मादजायत॥16॥ => धीमान्+तस्मात्+अजायत॥16॥ महान्तस्तत्सुतश्चाभून्मनस्यस्तस्य => महान्तः+तत्सुतः+च+अभूत्+मनस्यः+तस्य चात्मजः। => च+आत्मजः। त्वष्टुश्च => त्वष्टुः+च विरजा रजस्तस्याप्यभूत्सुतः॥17॥ => विरजाः+ रजः+तस्य+अपि+अभूत्+सुतः॥17॥ रजस्तस्याप्यभूत्सुतः॥17॥ => रजः+तस्य+अपि+अभूत्+सुतः॥17॥ सत्यजिद्रजसस्तस्य => सत्यजित्+रजसः+तस्य पुत्रशतं मुने। => पुत्रशतम्+ मुने। प्रधानास्ते => प्रधानाः+ते भारतन्तैर्विवर्द्धितम्॥18॥ => भारतम्+तैः+विवर्द्धितम्॥18॥ सर्गो नाम => सर्गः+ नाम सप्ताधिकशततमोऽध्यायः॥107॥ => सप्ताधिकशततमः+अध्यायः॥107॥ अष्टाधिकशततमोऽध्यायः => अष्टाधिकशततमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच शाल्मलिश्चापरो महान्। => शाल्मलिः+च+अपरः+ महान्। क्रौञ्चस्तथा => क्रौञ्चः+तथा पुष्करश्चेति => पुष्करः+च+इति समुद्रैस्तु => समुद्रैः+तु सप्तभिरावृताः। => सप्तभिः+आवृताः। जम्बूद्वीपो द्वीपमध्ये => जम्बूद्वीपः+ द्वीपमध्ये मेरुरुछ्रितः। => मेरुः+उछ्रितः। चतुरशीतिसाहस्रो भूयिष्ठः => चतुरशीतिसाहस्रः+ भूयिष्ठः द्वात्रिंशन्मूर्ध्नि => द्वात्रिंशत्+मूर्ध्नि षोडशाधः => षोडश+अधः भूयस्तस्यास्य => भूयः+तस्य+अस्य शैलोऽसौ => शैलः+असौ हेमकूटश्च => हेमकूटः+च निषधश्चास्य => निषधः+च+अस्य श्वेतश्च => श्वेतः+च दशहीनास्तथापरे। => दशहीनाः+तथा+अपरे। सहस्रद्वितयोछ्रायास्तावद्विस्तारिणश्च => सहस्रद्वितयोछ्रायाः+तावत्+विस्तारिणः+च भारतं प्रथमं => भारतम्+ प्रथमम्+ प्रथमं वर्षन्ततः => प्रथमम्+ वर्षम्+ततः वर्षन्ततः => वर्षम्+ततः किम्पुरुषं स्मृतम्। => किम्पुरुषम्+ स्मृतम्। हरिवर्षन्तथैवान्यन्मेरोर्द्दक्षिणतो द्विज॥7॥ => हरिवर्षम्+तथा+एव+अन्यत्+मेरोः+दक्षिणतः+ द्विज॥7॥ रम्यकं चोत्तरे => रम्यकम्+ च+उत्तरे चोत्तरे => च+उत्तरे तथैवान्यद्धिरण्मयम्। => तथा+एव+अन्यत्+हिरण्मयम्। कुरवश्वैव => कुरवः+च+एव भारतं तथा॥8॥ => भारतम्+ तथा॥8॥ नवसाहस्रमेकैकमेतेषां मुनिसत्तम। => नवसाहस्रम्+एकैकम्+एतेषाम्+ मुनिसत्तम। इलावृतञ्च => इलावृतम्+च सौवर्णो मेरुरुछ्रितः॥9॥ => सौवर्णः+ मेरुः+उछ्रितः॥9॥ मेरुरुछ्रितः॥9॥ => मेरुः+उछ्रितः॥9॥ मेरोश्चतुर्द्दिशन्तत्र => मेरोः+चतुर्द्दिशम्+तत्र इलावृतं महाभाग => इलावृतम्+ महाभाग चत्वारश्चात्र => चत्वारः+च+अत्र मेरोर्य्योजनायुतविस्तृताः। => मेरोः+योजनायुतविस्तृताः। मन्दरो नाम => मन्दरः+ नाम सुपार्श्वश्चोत्तरे => सुपार्श्वः+च+उत्तरे कदम्बस्तेषु => कदम्बः+तेषु जम्बुश्च => जम्बुः+च पिप्पलो वट => पिप्पलः+ वटः+ वट एव => वटः+ एव पादपा गिरिकेतवः। => पादपाः+ गिरिकेतवः। जम्बूद्वीपेति => जम्बूद्वीप+इति फलं जम्ब्वा => फलम्+ जम्ब्वाः+ जम्ब्वा गजोपमम्॥13॥ => जम्ब्वाः+ गजोपमम्॥13॥ जम्बूनदीरसेनास्यास्त्विदं जाम्बूनदं => जम्बूनदीरसेन+अस्य+अस्तु+इदम्+ जाम्बूनदम्+ जाम्बूनदं परम्। => जाम्बूनदम्+ परम्। पूर्वतो मेरोः => पूर्वतः+ मेरोः केतुमालस्तु => केतुमालः+तु वनं चैत्ररथं => वनम्+ चैत्ररथम्+ चैत्ररथं पूर्व्वे => चैत्ररथम्+ पूर्व्वे वैभ्राजं पश्चिमे => वैभ्राजम्+ पश्चिमे नन्दनञ्च => नन्दनम्+च सरांस्यथ॥15॥ => सरांसि+अथ॥15॥ अरुणोदं महाभद्रं => अरुणोदम्+ महाभद्रम्+ महाभद्रं संशितोदं => महाभद्रम्+ संशितोदम्+ संशितोदं समानसम्। => संशितोदम्+ समानसम्। शिताभश्चक्रमुञ्जाद्याः => शिताभः+चक्रमुञ्जाद्याः दक्षिणेद्रेस्त्रिकूटाद्याः => दक्षिणे+अद्रेः+त्रिकूटाद्याः शिशिवासमुखा जले। => शिशिवासमुखाः+ जले। योजनानाञ्च => योजनानाम्+च इन्द्रादिलोकपालानां समन्तात् => इन्द्रादिलोकपालानाम्+ समन्तात् चन्द्रं स्वर्गात् => चन्द्रम्+ स्वर्गात् पतन्त्यपि। => पतन्ति+अपि। भद्राश्वाच्छैलाच्छैलाद्गतार्णवम्॥19॥ => भद्राश्वात्+शैलात्+शैलात्+गता+अर्णवम्॥19॥ तथैवालकनन्दापि => तथा+एव+अलकनन्दा+अपि दक्षिणेनैव => दक्षिणेन+एव सागरं कृत्वा => सागरम्+ कृत्वा सप्तभेदाथ => सप्तभेदा+अथ अब्धिञ्च => अब्धिम्+च चक्षुःसौम्याब्धिं भद्रोत्तरकुरूनपि। => चक्षुःसौम्याब्धिम्+ भद्रोत्तरकुरून्+अपि। भद्रोत्तरकुरूनपि। => भद्रोत्तरकुरून्+अपि। तयोर्म्मध्यगता => तयोः+मध्यगता केतुमालाश्च => केतुमालाः+च कुरवस्तथा॥22॥ => कुरवः+तथा॥22॥ जठरो देवकूटश्च => जठरः+ देवकूटः+च देवकूटश्च => देवकूटः+च मर्य्यादापर्वतावुभौ॥23॥ => मर्य्यादापर्वतौ+उभौ॥23॥ दक्षिणोत्तरायामावावानीलनिषधायतौ। => दक्षिणोत्तरायामौ+आनीलनिषधायतौ। पूर्ववच्चायतावुभौ॥24॥ => पूर्ववत्+च+आयतौ+उभौ॥24॥ अशीतियोजनायामावर्णवान्तर्व्यवस्थितौ। => अशीतियोजनायामौ+आवर्णौ+अन्तर्व्यवस्थितौ। पारिपात्रश्च => पारिपात्रः+च मर्य्यादापर्वतावुभौ॥25॥ => मर्य्यादापर्वतौ+उभौ॥25॥ त्रिशृङ्गो रुधिरश्चैव => त्रिशृङ्गः+ रुधिरः+च+एव रुधिरश्चैव => रुधिरः+च+एव पूर्वपश्चायतावेतावर्णवान्तर्व्यवस्थितौ। => पूर्वपश्चायतौ+एतौ+अर्णवौ+अन्तर्व्यवस्थितौ। जाठराद्याश्च => जाठराद्याः+च मर्य्यादाशैला मेरोश्चतुर्द्दिशम्॥27॥ => मर्य्यादाशैलाः+ मेरोः+चतुर्द्दिशम्॥27॥ मेरोश्चतुर्द्दिशम्॥27॥ => मेरोः+चतुर्द्दिशम्॥27॥ या द्रोण्यस्तासु => याः+ द्रोण्यः+तासु द्रोण्यस्तासु => द्रोण्यः+तासु लक्ष्मीविष्ण्वग्निसूर्य्यादिदेवानां मुनिसत्तम॥28॥ => लक्ष्मीविष्ण्वग्निसूर्य्यादिदेवानाम्+ मुनिसत्तम॥28॥ भौमानां स्वर्गधर्म्माणां => भौमानाम्+ स्वर्गधर्म्माणाम्+ स्वर्गधर्म्माणां न => स्वर्गधर्म्माणाम्+ न पापास्तत्र => पापाः+तत्र भद्राश्वेऽस्ति => भद्राश्वे+अस्ति हयग्रीवो वराहः => हयग्रीवः+ वराहः कुरुष्वपि। => कुरुषु+अपि। क्षुद्भीतिशोकादिकं न => क्षुद्भीतिशोकादिकम्+ न चतुर्विंशतिसाहस्रं प्रजा => चतुर्विंशतिसाहस्रम्+ प्रजाः+ प्रजा जीवन्त्यनामयाः॥31॥ => प्रजाः+ जीवन्ति+अनामयाः॥31॥ जीवन्त्यनामयाः॥31॥ => जीवन्ति+अनामयाः॥31॥ भौमान्यम्भांसि => भौमानि+अम्भांसि नाम्बुदाः। => न+अम्बुदाः। सर्वेष्वेतेषु => सर्वेषु+एतेषु नद्यश्च => नद्यः+च शतशस्तेभ्यस्तीर्थभूताः => शतशः+तेभ्यः+तीर्थभूताः भुवनकोषो नामाष्टाधिकशततमोऽध्यायः॥108॥ => भुवनकोषः+ नाम+अष्टाधिकशततमः+अध्यायः॥108॥ नामाष्टाधिकशततमोऽध्यायः॥108॥ => नाम+अष्टाधिकशततमः+अध्यायः॥108॥ नवाधिकशततमोऽध्यायः => नवाधिकशततमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच माहात्म्यं सर्वतीर्थानां => माहात्म्यम्+ सर्वतीर्थानाम्+ सर्वतीर्थानां वक्ष्ये => सर्वतीर्थानाम्+ वक्ष्ये यद्भुक्तिमुक्तिदम्। => यत्+भुक्तिमुक्तिदम्। मनश्चैव => मनः+च+एव तपश्च => तपः+च कीर्त्तिश्च => कीर्त्तिः+च स तीर्थफलमश्नुते। => सः+ तीर्थफलम्+अश्नुते। तीर्थफलमश्नुते। => तीर्थफलम्+अश्नुते। प्रतिग्रहादुपावृत्तो लघ्वाहारो => प्रतिग्रहात्+उपावृत्तः+ लघ्वाहारः+ लघ्वाहारो जितेन्द्रियः॥2॥ => लघ्वाहारः+ जितेन्द्रियः॥2॥ निष्पापस्तीर्थयात्री => निष्पापः+तीर्थयात्री सर्वयज्ञफलं लभेत्। => सर्वयज्ञफलम्+ लभेत्। तीर्थान्यनभिगम्य => तीर्थानि+अनभिगम्य काञ्चनं गाश्च => काञ्चनम्+ गाः+च गाश्च => गाः+च दरिद्रो नाम => दरिद्रः+ नाम स्याद्यद्यज्ञेनाप्यते => स्यात्+यदि+यज्ञेन+आप्यते पुष्करं परमं => पुष्करम्+ परमम्+ परमं तीर्थं => परमम्+ तीर्थम्+ तीर्थं सान्निध्यं => तीर्थम्+ सान्निध्यम्+ सान्निध्यं हि => सान्निध्यम्+ हि तीर्थानां विप्र => तीर्थानाम्+ विप्र सुरैरास्ते => सुरैः+आस्ते सर्वमिच्छवः। => सर्वम्+इच्छवः। सिद्धिमत्र => सिद्धिम्+अत्र अश्वमेधफलं प्राप्य => अश्वमेधफलम्+ प्राप्य ब्रह्मलोकं प्रयान्ति => ब्रह्मलोकम्+ प्रयान्ति कार्त्तिक्यामन्नदानाच्च => कार्त्तिक्याम्+अन्नदानात्+च निर्म्मलो ब्रह्मलोकभाक्॥7॥ => निर्म्मलः+ ब्रह्मलोकभाक्॥7॥ दुष्करं गन्तुं => दुष्करम्+ गन्तुम्+ गन्तुं पुष्करे => गन्तुम्+ पुष्करे दुष्करं तपः। => दुष्करम्+ तपः। दुष्करं पुष्करे => दुष्करम्+ पुष्करे दानं वस्तुं => दानम्+ वस्तुम्+ वस्तुं चैव => वस्तुम्+ च+एव चैव => च+एव वासाज्जपाच्छ्राद्धात् => वासात्+जपात्+श्राद्धात् कुलानां शतमुद्धरेत्। => कुलानाम्+ शतम्+उद्धरेत्। शतमुद्धरेत्। => शतम्+उद्धरेत्। जम्बुमार्गं च => जम्बुमार्गम्+ च तत्रैव => तत्र+एव तीर्थन्तण्डुलिकाश्रमम्॥9॥ => तीर्थम्+तण्डुलिकाश्रमम्॥9॥ कर्णाश्रमं कोटितीर्थं => कर्णाश्रमम्+ कोटितीर्थम्+ कोटितीर्थं नर्म्मदा => कोटितीर्थम्+ नर्म्मदा चार्बुदं परम्। => च+अर्बुदम्+ परम्। तीर्थञ्चर्म्मण्वती => तीर्थम्+चर्म्मण्वती सरस्वत्यब्धिसङ्गञ्च => सरस्वत्यब्धिसङ्गम्+च सागरन्तीर्थमुत्तमम्। => सागरम्+तीर्थम्+उत्तमम्। पिण्डारकं द्वारका => पिण्डारकम्+ द्वारका भूमितीर्थं ब्रह्मतुङ्गं => भूमितीर्थम्+ ब्रह्मतुङ्गम्+ ब्रह्मतुङ्गं तीर्थं => ब्रह्मतुङ्गम्+ तीर्थम्+ तीर्थं पञ्चनदं => तीर्थम्+ पञ्चनदम्+ पञ्चनदं परम्। => पञ्चनदम्+ परम्। भीमतीर्थं गिरीन्द्रञ्च => भीमतीर्थम्+ गिरीन्द्रम्+च गिरीन्द्रञ्च => गिरीन्द्रम्+च तीर्थं विनशनं => तीर्थम्+ विनशनम्+ विनशनं पुण्यं => विनशनम्+ पुण्यम्+ पुण्यं नागोद्भेदमघार्द्दनम्। => पुण्यम्+ नागोद्भेदम्+अघार्द्दनम्। नागोद्भेदमघार्द्दनम्। => नागोद्भेदम्+अघार्द्दनम्। तीर्थं कुमारकोटिश्च => तीर्थम्+ कुमारकोटिः+च कुमारकोटिश्च => कुमारकोटिः+च सर्वदानीरितानि => सर्वदानि+ईरितानि कुरुक्षेत्रं गमिष्यामि => कुरुक्षेत्रम्+ गमिष्यामि वसाम्यहम्। => वसामि+अहम्। य एवं => यः+ एवम्+ एवं सततं => एवम्+ सततम्+ सततं ब्रूयात्सोऽमलः => सततम्+ ब्रूयात्+सः+अमलः ब्रूयात्सोऽमलः => ब्रूयात्+सः+अमलः प्राप्नुयाद्दिवम्॥14॥ => प्राप्नुयात्+दिवम्॥14॥ विष्ण्वादयो देवास्तत्र => विष्ण्वादयः+ देवाः+तत्र देवास्तत्र => देवाः+तत्र वासाद्धरिं व्रजेत्। => वासात्+हरिम्+ व्रजेत्। सरस्वत्यां सन्निहित्यां => सरस्वत्याम्+ सन्निहित्याम्+ सन्निहित्यां स्नानकृद् => सन्निहित्याम्+ स्नानकृत्+ स्नानकृद् ब्रह्मलोकभाक्॥15॥ => स्नानकृत्+ ब्रह्मलोकभाक्॥15॥ परमां गतिम्। => परमाम्+ गतिम्। धर्म्मतीर्थं सुवर्णाख्यं => धर्म्मतीर्थम्+ सुवर्णाख्यम्+ सुवर्णाख्यं गङ्गाद्वारमनुत्तमम्॥16॥ => सुवर्णाख्यम्+ गङ्गाद्वारम्+अनुत्तमम्॥16॥ गङ्गाद्वारमनुत्तमम्॥16॥ => गङ्गाद्वारम्+अनुत्तमम्॥16॥ तीर्थं कणखलं => तीर्थम्+ कणखलम्+ कणखलं पुण्यं => कणखलम्+ पुण्यम्+ पुण्यं भद्रकर्णह्रदन्तथा। => पुण्यम्+ भद्रकर्णह्रदम्+तथा। भद्रकर्णह्रदन्तथा। => भद्रकर्णह्रदम्+तथा। गङ्गासरस्वतीसड्गं ब्रह्मावर्त्तमघार्द्दनम्॥17॥ => गङ्गासरस्वतीसड्गम्+ ब्रह्मावर्त्तम्+अघार्द्दनम्॥17॥ ब्रह्मावर्त्तमघार्द्दनम्॥17॥ => ब्रह्मावर्त्तम्+अघार्द्दनम्॥17॥ भृगुतुङ्गञ्च => भृगुतुङ्गम्+च कुब्जाम्रं गङ्गोद्भेदमघान्तकम्। => कुब्जाम्रम्+ गङ्गोद्भेदम्+अघान्तकम्। गङ्गोद्भेदमघान्तकम्। => गङ्गोद्भेदम्+अघान्तकम्। वरन्तीर्थमविमुक्तमनुत्तमम्॥18॥ => वरम्+तीर्थम्+अविमुक्तम्+अनुत्तमम्॥18॥ कपालमोचनं तीर्थन्तीर्थराजं => कपालमोचनम्+ तीर्थम्+तीर्थराजम्+ तीर्थन्तीर्थराजं प्रयागकम्। => तीर्थम्+तीर्थराजम्+ प्रयागकम्। सङ्गं गङ्गा => सङ्गम्+ गङ्गा तीर्थं राजगृहं => तीर्थम्+ राजगृहम्+ राजगृहं पुण्यं => राजगृहम्+ पुण्यम्+ पुण्यं शालग्राममघान्तकम्। => पुण्यम्+ शालग्रामम्+अघान्तकम्। शालग्राममघान्तकम्। => शालग्रामम्+अघान्तकम्। वटेशं वामनन्तीर्थं => वटेशम्+ वामनम्+तीर्थम्+ वामनन्तीर्थं कालिकासङ्गमुत्तमम्॥20॥ => वामनम्+तीर्थम्+ कालिकासङ्गम्+उत्तमम्॥20॥ कालिकासङ्गमुत्तमम्॥20॥ => कालिकासङ्गम्+उत्तमम्॥20॥ लौहित्यं करतोयाख्यं => लौहित्यम्+ करतोयाख्यम्+ करतोयाख्यं शोणञ्चाथर्षभं => करतोयाख्यम्+ शोणम्+च+अथ+ऋषभम्+ शोणञ्चाथर्षभं परम्। => शोणम्+च+अथ+ऋषभम्+ परम्। श्रीपर्वतं कोल्वगिरिं => श्रीपर्वतम्+ कोल्वगिरिम्+ कोल्वगिरिं सह्याद्रिर्म्मलयो => कोल्वगिरिम्+ सह्याद्रिः+मलयः+ सह्याद्रिर्म्मलयो गिरिः॥21॥ => सह्याद्रिः+मलयः+ गिरिः॥21॥ दण्डकारण्यमुत्तमम्॥22॥ => दण्डकारण्यम्+उत्तमम्॥22॥ कालञ्जरं मुञ्जवटन्तीर्थं => कालञ्जरम्+ मुञ्जवटम्+तीर्थम्+ मुञ्जवटन्तीर्थं सूर्पारकं => मुञ्जवटम्+तीर्थम्+ सूर्पारकम्+ सूर्पारकं परम्। => सूर्पारकम्+ परम्। चित्रकूटं शृङ्गवेरपुरं => चित्रकूटम्+ शृङ्गवेरपुरम्+ शृङ्गवेरपुरं परम्॥23॥ => शृङ्गवेरपुरम्+ परम्॥23॥ परमं तीर्थमयोध्या => परमम्+ तीर्थम्+अयोध्या तीर्थमयोध्या => तीर्थम्+अयोध्या नैमिषं परमं => नैमिषम्+ परमम्+ परमं तीर्थं => परमम्+ तीर्थम्+ तीर्थं भुक्तिमुक्तिप्रदायकम्॥24॥ => तीर्थम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदायकम्॥24॥ तीर्थयात्रामाहात्म्यं नाम => तीर्थयात्रामाहात्म्यम्+ नाम नवाधिकशततमोऽध्यायः॥109॥ => नवाधिकशततमः+अध्यायः॥109॥ दशाधिकशततमोऽध्यायः => दशाधिकशततमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच गङ्गामाहात्म्यमाख्यास्ये => गङ्गामाहात्म्यम्+आख्यास्ये येषां मध्ये => येषाम्+ मध्ये पावना वराः॥1॥ => पावनाः+ वराः॥1॥ गतिर्गङ्गा => गतिः+गङ्गा भूतानां गतिमन्वेषतां => भूतानाम्+ गतिम्+अन्वेषताम्+ गतिमन्वेषतां सदा। => गतिम्+अन्वेषताम्+ सदा। चोभौ => च+उभौ नित्यं हि => नित्यम्+ हि चान्द्रायणसहस्राच्च => चान्द्रायणसहस्रात्+च पानमुत्तमम्। => पानम्+उत्तमम्। गङ्गां मासन्तु => गङ्गाम्+ मासम्+तु मासन्तु => मासम्+तु सर्वयज्ञफलं लभेत्॥3॥ => सर्वयज्ञफलम्+ लभेत्॥3॥ यावदस्थि => यावत्+अस्थि गङ्गायां तावत् => गङ्गायाम्+ तावत् स तिष्ठति॥4॥ => सः+ तिष्ठति॥4॥ अन्धादयस्तु => अन्धादयः+तु तां सेव्य => ताम्+ सेव्य देवैर्गच्छन्ति => देवैः+गच्छन्ति सोऽघहार्कवत्॥5॥ => सः+अघहार्कवत्॥5॥ पानात्तथा => पानात्+तथा गङ्गेति => गङ्गा+इति शतशोथ => शतशः+अथ गङ्गामाहात्म्यं नाम => गङ्गामाहात्म्यम्+ नाम दशाधिकशततमोऽध्यायः॥110॥ => दशाधिकशततमः+अध्यायः॥110॥ एकादशाधिकशततमोऽध्यायः => एकादशाधिकशततमः+अध्यायः अग्निरुवाच => अग्निः+उवाच प्रयागमाहात्म्यं भुक्तिमुक्तिप्रदं => प्रयागमाहात्म्यम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदं परम्। => भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ परम्। ब्रह्मविष्ण्वाद्या देवा => ब्रह्मविष्ण्वाद्याः+ देवाः+ देवा मुनिवराः => देवाः+ मुनिवराः सिद्धा गन्धर्वाप्सरसस्तथा। => सिद्धाः+ गन्धर्वाप्सरसः+तथा। गन्धर्वाप्सरसस्तथा। => गन्धर्वाप्सरसः+तथा। त्रीण्यग्निकुण्डानि => त्रीणि+अग्निकुण्डानि तेषां मध्ये => तेषाम्+ मध्ये गङ्गायमुनयोर्म्मध्यं पृथिव्या => गङ्गायमुनयोः+मध्यम्+ पृथिव्या जघनं स्मृतम्। => जघनम्+ स्मृतम्। प्रयागं जघनस्यान्तरुपस्थमृषयो => प्रयागम्+ जघनस्य+अन्तरुपस्थम्+ऋषयः+ जघनस्यान्तरुपस्थमृषयो विदुः॥4॥ => जघनस्य+अन्तरुपस्थम्+ऋषयः+ विदुः॥4॥ प्रयागं सप्रतिष्ठानं => प्रयागम्+ सप्रतिष्ठानम्+ सप्रतिष्ठानं कम्बलाश्वतरावुभौ। => सप्रतिष्ठानम्+ कम्बलाश्वतरौ+उभौ। कम्बलाश्वतरावुभौ। => कम्बलाश्वतरौ+उभौ। तीर्थं भोगवती => तीर्थम्+ भोगवती चैव => च+एव वेदाश्च => वेदाः+च यज्ञाश्च => यज्ञाः+च स्तवनादस्य => स्तवनात्+अस्य नामसङ्कीर्त्तनादपि॥6॥ => नामसङ्कीर्त्तनात्+अपि॥6॥ मृत्तिकालम्भनाद्वापि => मृत्तिकालम्भनात्+वा+अपि दानं श्राद्धं => दानम्+ श्राद्धम्+ श्राद्धं जप्यादि => श्राद्धम्+ जप्यादि चाक्षयम्॥7॥ => च+अक्षयम्॥7॥ वेदवचनाद्विप्र => वेदवचनात्+विप्र लोकवचनादपि। => लोकवचनात्+अपि। मतिरुत्क्रमणीयान्ते => मतिः+उत्क्रमणीया+अन्ते मरणं प्रति॥8॥ => मरणम्+ प्रति॥8॥ षष्टिकोट्यस्तथापराः। => षष्टिकोट्यः+तथा+अपराः। तेषां सान्निध्यमत्रैव => तेषाम्+ सान्निध्यम्+अत्र+एव सान्निध्यमत्रैव => सान्निध्यम्+अत्र+एव प्रयागं परमन्ततः॥9॥ => प्रयागम्+ परमम्+ततः॥9॥ परमन्ततः॥9॥ => परमम्+ततः॥9॥ वासुकेर्भोगवत्यत्र => वासुकेः+भोगवति+अत्र हंसप्रपतनं परम्। => हंसप्रपतनम्+ परम्। गवां कोटिप्रदानाद्यत् => गवाम्+ कोटिप्रदानात्+यत् कोटिप्रदानाद्यत् => कोटिप्रदानात्+यत् त्र्यहं स्नानस्य => त्र्यहम्+ स्नानस्य एवमाहुर्म्मनीषिणः। => एवम्+आहुः+मनीषिणः। दानाद्दिवं याति => दानात्+दिवम्+ याति राजेन्द्रो जायतेऽत्र => राजेन्द्रः+ जायते+अत्र जायतेऽत्र => जायते+अत्र मृतो विष्णुपुरीं => मृतः+ विष्णुपुरीम्+ विष्णुपुरीं व्रजेत्। => विष्णुपुरीम्+ व्रजेत्। उर्वशीपुलिनं रम्यं => उर्वशीपुलिनम्+ रम्यम्+ रम्यं तीर्थं => रम्यम्+ तीर्थम्+ तीर्थं सन्ध्यावटंस्तथा॥13॥ => तीर्थम्+ सन्ध्यावटम्+तथा॥13॥ सन्ध्यावटंस्तथा॥13॥ => सन्ध्यावटम्+तथा॥13॥ कोटीतीर्थञ्चाश्वमेधं गङ्गायमुनमुत्तमम्। => कोटीतीर्थम्+च+अश्वमेधम्+ गङ्गायमुनम्+उत्तमम्। गङ्गायमुनमुत्तमम्। => गङ्गायमुनम्+उत्तमम्। मानसं रजसा => मानसम्+ रजसा हीनं तीर्थं => हीनम्+ तीर्थम्+ तीर्थं वासरकं => तीर्थम्+ वासरकम्+ वासरकं परम्॥14॥ => वासरकम्+ परम्॥14॥ प्रयागमाहात्म्यं नाम => प्रयागमाहात्म्यम्+ नाम एकादशाधिकशततमोऽध्यायः॥111॥ => एकादशाधिकशततमः+अध्यायः॥111॥ श्रीधरोस्तु => श्रीधरः+अस्तु एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् कर्णं दत्त्वा|) => कर्णम्+ दत्त्वा|) किं नु => किम्+ नु शब्द इव => शब्दः+ इव निवेद्यतां निवेद्यतां => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां महाराजायाङ्गेश्वराय| => निवेद्यताम्+ महाराजाय+अङ्गेश्वराय| महाराजायाङ्गेश्वराय| => महाराजाय+अङ्गेश्वराय| संभ्रान्तो भृत्यो => संभ्रान्तः+ भृत्यः+ भृत्यो दुर्योधनाज्ञया => भृत्यः+ दुर्योधनाज्ञया निवेद्यतां निवेद्यतां => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां महाराजायाङ्गेश्वराय => निवेद्यताम्+ महाराजाय+अङ्गेश्वराय महाराजायाङ्गेश्वराय => महाराजाय+अङ्गेश्वराय युद्धकाल उपस्थित => युद्धकालः+ उपस्थितः+ उपस्थित इति| => उपस्थितः+ इति| कृतोऽद्य| => कृतः+अद्य| त्वरितमरिनिनादैर्दुस्सहालोकवीरः => त्वरितम्+अरिनिनादैः+दुस्सहालोकवीरः समरमधिगतार्थः => समरम्+अधिगतार्थः प्रस्थितो नागकेतुः => प्रस्थितः+ नागकेतुः अयमङ्गराजः => अयम्+अङ्गराजः स्वभवनान्निष्क्रम्येत एवाभिवर्तते| => स्वभवनात्+निष्क्रम्य+इतः+ एव+अभिवर्तते| एवाभिवर्तते| => एव+अभिवर्तते| किं नु => किम्+ नु दृष्टपराक्रमस्याभूतपूर्वो हृदयपरितापः| => दृष्टपराक्रमस्य+अभूतपूर्वः+ हृदयपरितापः| एष हि => एषः+ हि समरेऽग्रगण्यः => समरे+अग्रगण्यः सशोकमुपैति => सशोकम्+उपैति स्वभावरुचिमानिव => स्वभावरुचिमान्+इव यावदपसर्पामि| => यावद्+अपसर्पामि| शल्यश्च) => शल्यः+च) तावन्मम => तावत्+मम कर्तव्यं रणशिरसि => कर्तव्यम्+ रणशिरसि प्रियं कुरूणां => प्रियम्+ कुरूणाम्+ कुरूणां => कुरूणाम्+ द्रष्टव्यो यदि => द्रष्टव्यः+ यदि स भवेद्धनञ्जयो => सः+ भवेत्+धनञ्जयः+ भवेद्धनञ्जयो मे => भवेत्+धनञ्जयः+ मे यत्रासावर्जुनस्तत्रैव => यत्र+असौ+अर्जुनः+तत्र+एव चोद्यतां मम => चोद्यताम्+ मम क्रुद्धान्तकप्रतिमविक्रमिणो ममापि => क्रुद्धान्तकप्रतिमविक्रमिणः+ मम+अपि ममापि => मम+अपि वैधुर्यमापतति => वैधुर्यम्+आपतति पूर्वं कुन्त्यां => पूर्वम्+ कुन्त्याम्+ कुन्त्यां समुत्पन्नो => कुन्त्याम्+ समुत्पन्नः+ समुत्पन्नो राधेय => समुत्पन्नः+ राधेयः+ राधेय इति => राधेयः+ इति युधिष्ठिरादयस्ते => युधिष्ठिरादयः+ते यवीयांसस्तु => यवीयांसः+तु अयं स => अयम्+ सः+ स कालः => सः+ कालः क्रमलब्धशोभनो => क्रमलब्धशोभनः+ गुणप्रकर्षो दिवसोऽयमागतः| => गुणप्रकर्षः+ दिवसः+अयम्+आगतः| दिवसोऽयमागतः| => दिवसः+अयम्+आगतः| निरर्थमस्त्रं च => निरर्थम्+अस्त्रम्+ च शिक्षितं => शिक्षितम्+ पुनश्च => पुनः+च मातुर्वचनेन => मातुः+वचनेन श्रूयतां ममास्त्रस्य => श्रूयताम्+ मम+अस्त्रस्य ममास्त्रस्य => मम+अस्त्रस्य शल्यः---ममाप्यस्ति => शल्यः---मम+अपि+अस्ति कौतूहलमेनं वृत्तान्तं => कौतूहलम्+एनम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं श्रोतुम्| => वृत्तान्तम्+ श्रोतुम्| कर्णः---पूर्वमेवाहं जामदग्न्यस्य => कर्णः---पूर्वम्+एव+अहम्+ जामदग्न्यस्य सकाशं गतवानस्मि| => सकाशम्+ गतवान्+अस्मि| गतवानस्मि| => गतवान्+अस्मि| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| विद्युल्लताकपिलतुङ्गजटाकलाप- => विद्युल्लताकपिलतुङ्गजटाकलापम्+ मुद्यत्प्रभावलयिनं परशुं => उद्यत्प्रभावलयिनम्+ परशुम्+ परशुं दधानम्| => परशुम्+ दधानम्| क्षत्रान्तकं मुनिवरं => क्षत्रान्तकम्+ मुनिवरम्+ मुनिवरं भृगुवंशकेतुं => मुनिवरम्+ भृगुवंशकेतुम्+ भृगुवंशकेतुं => भृगुवंशकेतुम्+ स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| कर्णः---ततो जामदग्निना => कर्णः---ततः+ जामदग्निना ममाशीर्वचनं दत्त्वा => मम+आशीर्वचनम्+ दत्त्वा पृष्टोऽस्मि| => पृष्टः+अस्मि| को भवान् => कः+ भवान् किमर्थमिहागत इति| => किम्+अर्थम्+इह+आगतः+ इति| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| अखिलान्यस्त्राण्युपशिक्षितुमिच्छामीत्युक्तवानस्मि| => अखिलानि+अस्त्राणि+उपशिक्षितुम्+इच्छामि+इति+उक्तवान्+अस्मि| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| उक्तोऽहं भगवता => उक्तः+अहम्+ भगवता ब्राह्मणेषूपदेशं करिष्यामि => ब्राह्मणेषु+उपदेशम्+ करिष्यामि क्षत्रियाणामिति| => क्षत्रियाणाम्+इति| ततस्ततः| => ततः+ततः| कर्णः---ततो नाहं => कर्णः---ततः+ न+अहम्+ नाहं क्षत्रिय => न+अहम्+ क्षत्रियः+ क्षत्रिय इत्यस्त्रोपदेशं => क्षत्रियः+ इति+अस्त्रोपदेशम्+ इत्यस्त्रोपदेशं ग्रहीतुमारब्धं => इति+अस्त्रोपदेशम्+ ग्रहीतुम्+आरब्धम्+ ग्रहीतुमारब्धं मया| => ग्रहीतुम्+आरब्धम्+ मया| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| सहानुगतोऽस्मि| => सह+अनुगतः+अस्मि| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| गुरुर्वनभ्रमणपरिश्रमान्मदङ्के => गुरुः+वनभ्रमणपरिश्रमात्+मदङ्के निद्रावशमुपगतः| => निद्रावशम्+उपगतः| शल्यः---ततस्ततः| => शल्यः---ततः+ततः| दैवान्ममोरुद्वये => दैवात्+मम+ऊरुद्वये निद्राच्छेदभयादसह्यत => निद्राच्छेदभयात्+असह्यत गुरोर्धैर्यात्तदा => गुरोः+धैर्यात्+तदा स सहसा => सः+ सहसा रोषानलोद्दीपितो => रोषानलोद्दीपितः+ मां च => माम्+ च कालविफलान्यस्त्राणि => कालविफलानि+अस्त्राणि सन्त्विति => सन्तु+इति कष्टमभिहितं तत्रभवता| => कष्टम्+अभिहितम्+ तत्रभवता| तावदस्त्रस्य => तावद्+अस्त्रस्य एतान्यस्त्राणि => एतानि+अस्त्राणि निर्वीर्याणीव => निर्वीर्याणि+इव स्खलन्तो विवशास्तुरङ्गमाः| => स्खलन्तः+ विवशाः+तुरङ्गमाः| विवशास्तुरङ्गमाः| => विवशाः+तुरङ्गमाः| गजाश्च => गजाः+च सप्तच्छददानगन्धिनो => सप्तच्छददानगन्धिनः+ निवेदयन्तीव => निवेदयन्ति+इव शङ्खदुन्दुभयश्च => शङ्खदुन्दुभयः+च कष्टं किं => कष्टम्+ किम्+ किं नु => किम्+ नु खल्विदम्| => खलु+इदम्| अलमलं विषादेन| => अलम्+अलम्+ विषादेन| हतोऽपि => हतः+अपि स्वर्गं जित्वा => स्वर्गम्+ जित्वा नास्ति => न+अस्ति युद्धेष्वनिवर्तिताशा => युद्धेषु+अनिवर्तिताशा जाता => जाताः+ मां यद्यपि => माम्+ यद्यपि अक्षयोऽस्तु => अक्षयः+अस्तु अक्षयोऽस्तु => अक्षयः+अस्तु अक्षयोऽस्तु => अक्षयः+अस्तु रणेष्वपराङ्मुखानां योधपुरुषाणाम्| => रणेषु+अपराङ्मुखानाम्+ योधपुरुषाणाम्| अक्षयोऽस्तु => अक्षयः+अस्तु एष भोः => एषः+ भोः प्रसन्नोऽस्मि| => प्रसन्नः+अस्मि| समरमुखमसह्य पाण्डवानां => समरमुखम्+असह्यम्+ पाण्डवानाम्+ पाण्डवानां प्रविश्य => पाण्डवानाम्+ प्रविश्य प्रथितगुणगणाढ्यं धर्मराजं => प्रथितगुणगणाढ्यम्+ धर्मराजम्+ धर्मराजं च => धर्मराजम्+ च शरवरवेगैरर्जुनं पातयित्वा => शरवरवेगैः+अर्जुनम्+ पातयित्वा वनमिव => वनम्+इव हतसिंहं सुप्रवेशं => हतसिंहम्+ सुप्रवेशम्+ सुप्रवेशं करोमि => सुप्रवेशम्+ करोमि यावद्रथमारोहावः| => यावत्+रथम्+आरोहावः| रथारोहणं नाटयतः|) => रथारोहणम्+ नाटयतः|) यत्रासावर्जुनस्तत्रैव => यत्र+असौ+अर्जुनः+तत्र+एव चोद्यतां मम => चोद्यताम्+ मम महत्तरां भिक्षां => महत्तराम्+ भिक्षाम्+ भिक्षां याचे|] => भिक्षाम्+ याचे|] श्रीमानेष न => श्रीमान्+एषः+ न केवलं द्विजवरो => केवलम्+ द्विजवरः+ द्विजवरो यस्मात्प्रभावो => द्विजवरः+ यस्मात्प्रभावः+ यस्मात्प्रभावो महा- => यस्मात्प्रभावः+ महान्+ महा- => महान्+ स्वरमस्य => स्वरम्+अस्य धीरनिनदं चित्रार्पिताङ्गा => धीरनिनदम्+ चित्रार्पिताङ्गा उत्कर्णस्तिमिताञ्चिताक्षवलितग्रीवार्पिताग्राननास्तिष्ठन्त्यश्ववशाङ्गयष्टि => उत्कर्णस्तिमिताञ्चिताक्षवलितग्रीवार्पिताग्राननाः+तिष्ठन्ति+अश्ववशाङ्गयष्टि यान्तो ममैते => यान्तः+ मम+एते ममैते => मम+एते आहूयतां स => आहूयताम्+ सः+ स विप्रः| => सः+ विप्रः| अहमेवाह्वयामि| => अहम्+एव+आह्वयामि| भगवन्नित इतः| => भगवन्+इतः+ इतः| सूर्येणैव => सूर्येण+एव (कर्णमुपगम्य) => (कर्णम्+उपगम्य) महत्तरां भिक्षां => महत्तराम्+ भिक्षाम्+ भिक्षां याचे|] => भिक्षाम्+ याचे|] कर्णः---दृढं प्रीतोऽस्मि => कर्णः---दृढम्+ प्रीतः+अस्मि प्रीतोऽस्मि => प्रीतः+अस्मि कृतार्थगणनामहमद्य => कृतार्थगणनाम्+अहम्+अद्य भवन्तमहमेष नमस्करोमि => भवन्तम्+अहम्+एषः+ नमस्करोमि किं नु => किम्+ नु वक्तव्यं, => वक्तव्यम्+, दीर्घायुर्भवेति => दीर्घायुः+भव+इति दीर्घायुर्भविष्यति| => दीर्घायुः+भविष्यति| मूढ इति => मूढः+ इति मां परिभवति| => माम्+ परिभवति| तस्मादुभयं परिहृत्य => तस्मात्+उभयम्+ परिहृत्य कि नु => किम्+ नु सूर्य इव, => सूर्यः+ इव, चन्द्र इव, => चन्द्रः+ इव, सागर इव => सागरः+ इव किं न => किम्+ न वक्तव्यं दीर्घायुर्भवेति| => वक्तव्यम्+ दीर्घायुः+भव+इति| दीर्घायुर्भवेति| => दीर्घायुः+भव+इति| एतदेव => एतद्+एव धर्मो हि => धर्मः+ हि साध्यो => साध्यः+ गुणा धरन्ते => गुणाः+ धरन्ते किमिच्छसि| => किम्+इच्छसि| किमहं ददामि| => किम्+अहम्+ ददामि| [महत्तरां भिक्षां => [महत्तराम्+ भिक्षाम्+ भिक्षां याचे|] => भिक्षाम्+ याचे|] कर्णः---महत्तरां भिक्षां => कर्णः---महत्तराम्+ भिक्षाम्+ भिक्षां भवते => भिक्षाम्+ भवते श्रूयन्तां मद्विभवाः| => श्रूयन्ताम्+ मद्विभवाः| तरुणमधिकमर्थिप्रार्थनीयं पवित्रम्| => तरुणम्+अधिकम्+अर्थिप्रार्थनीयम्+ पवित्रम्+ पवित्रम्| => पवित्रम्+ विहितकनकशृङ्गं गोसहस्रं => विहितकनकशृङ्गम्+ गोसहस्रम्+ गोसहस्रं ददामि => गोसहस्रम्+ ददामि [गोसहस्रमिति| => [गोसहस्रम्+इति| मुहूर्तकं क्षीरं => मुहूर्तकम्+ क्षीरम्+ क्षीरं पिबामि| => क्षीरम्+ पिबामि| नेच्छामि => न+इच्छामि नेच्छामि|] => न+इच्छामि|] कर्णः---किं नेच्छति => कर्णः---किम्+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति इदमपि => इदम्+अपि रवितुरगसमानं साधनं => रवितुरगसमानम्+ साधनम्+ साधनं राजलक्ष्म्याः => साधनम्+ राजलक्ष्म्याः सकलनृपतिमान्यं मान्यकाम्बोजजातम्| => सकलनृपतिमान्यम्+ मान्यकाम्बोजजातम्| सुगुणमनिलवेगं युद्धदृष्टापदानं => सुगुणम्+अनिलवेगम्+ युद्धदृष्टापदानम्+ युद्धदृष्टापदानं => युद्धदृष्टापदानम्+ बहुसहस्रं वाजिनां => बहुसहस्रम्+ वाजिनाम्+ वाजिनां ते => वाजिनाम्+ ते [अश्व इति| => [अश्वः+ इति| मुहूर्तकमारोहामि| => मुहूर्तकम्+आरोहामि| नेच्छामि => न+इच्छामि नेच्छामि|] => न+इच्छामि|] कर्णः---किं नेच्छति => कर्णः---किम्+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति अन्यदपि => अन्यत्+अपि मदसरितकपोलं षट्पदैः => मदसरितकपोलम्+ षट्पदैः सेव्यमानं => सेव्यमानम्+ गिरिवरनिचयाभं मेघगम्भीरघोषम्| => गिरिवरनिचयाभम्+ मेघगम्भीरघोषम्| सितनखदशनानां वारणानामनेकं => सितनखदशनानाम्+ वारणानाम्+अनेकम्+ वारणानामनेकं => वारणानाम्+अनेकम्+ रिपुसमरविमर्दं वृन्दमेतद्ददामि => रिपुसमरविमर्दम्+ वृन्दम्+एतत्+ददामि वृन्दमेतद्ददामि => वृन्दम्+एतत्+ददामि [गज इति| => [गजः+ इति| मुहूर्तकमारोहामि| => मुहूर्तकम्+आरोहामि| नेच्छामि => न+इच्छामि नेच्छामि|] => न+इच्छामि|] कर्णः---किं नेच्छति => कर्णः---किम्+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति अन्यदपि => अन्यत्+अपि अपर्याप्तं कनकं => अपर्याप्तम्+ कनकम्+ कनकं ददामि| => कनकम्+ ददामि| (किंचिद् गत्वा) => (किंचित्+ गत्वा) नेच्छामि| => न+इच्छामि| नेच्छामि|] => न+इच्छामि|] पृथिवीं ददामि| => पृथिवीम्+ ददामि| किं करिष्यामि|] => किम्+ करिष्यामि|] ह्यग्निष्टोमफलं ददामि| => हि+अग्निष्टोमफलम्+ ददामि| किं कार्यम्|] => किम्+ कार्यम्|] मच्छिरो ददामि| => मच्छिरः+ ददामि| भेतव्यं न => भेतव्यम्+ न अन्यदपि => अन्यत्+अपि सहैव => सह+एव जनितं मम => जनितम्+ मम देवासुरैरपि => देवासुरैः+अपि भेद्यमिदं सहस्रैः| => भेद्यम्+इदम्+ सहस्रैः| देयं तथापि => देयम्+ तथापि कवचं सह => कवचम्+ सह कुण्डलाभ्याम्| => कुण्डलाभ्याम्+ रुचितं यदि => रुचितम्+ यदि एष एवास्य => एषः+ एव+अस्य एवास्य => एव+अस्य किं नु => किम्+ नु खल्वनेककपटबुद्धेः => खलु+अनेककपटबुद्धेः कृष्णस्योपायः| => कृष्णस्य+उपायः| सोऽपि => सः+अपि धिगयुक्तमनुशोचितुम्| => धिग्+अयुक्तम्+अनुशोचितुम्| नास्ति => न+अस्ति दातव्यं न => दातव्यम्+ न अलमलं वारयितुम्| => अलम्+अलम्+ वारयितुम्| क्षयं गच्छति => क्षयम्+ गच्छति सुबद्धमूला निपतन्ति => सुबद्धमूलाः+ निपतन्ति जलं जलस्थानगतं => जलम्+ जलस्थानगतम्+ जलस्थानगतं च => जलस्थानगतम्+ च हुतं च => हुतम्+ च दत्तं च => दत्तम्+ च तथैव => तथा+एव तस्माद् गृह्यताम्| => तस्मात्+ गृह्यताम्| पूर्वमेवा(हम?)र्जुनविजयार्थं सर्वदेवैर्यत् => पूर्वम्+एव+अर्जुनविजयार्थम्+ सर्वदेवैः+यत् सर्वदेवैर्यत् => सर्वदेवैः+यत् समर्थितं तदिदानीं => समर्थितम्+ तद्+इदानीम्+ तदिदानीं मयानुष्ठितम्| => तद्+इदानीम्+ मया+अनुष्ठितम्| मयानुष्ठितम्| => मया+अनुष्ठितम्| तस्मादहमप्यैरावतमारुह्यार्जुनकर्णयोर्द्वन्द्वयुद्धं पश्यामि| => तस्मात्+अहम्+अपि+ऐरावतम्+आरुह्य+अर्जुनकर्णयोः+द्वन्द्वयुद्धम्+ पश्यामि| अनेकयज्ञाहुतितर्पितो द्विजैः => अनेकयज्ञाहुतितर्पितः+ द्विजैः सुरद्विपास्फालनकर्कशाड्गुलि- => सुरद्विपास्फालनकर्कशाड्गुलिः+ कवचकुण्डलग्रहणाज्जनितपश्चात्तापेन => कवचकुण्डलग्रहणात्+जनितपश्चात्तापेन पुरन्दरेणानुगृहीतोऽसि| => पुरन्दरेण+अनुगृहीतः+असि| पाण्डवेष्वेकपुरुषवधार्थममोघमस्त्रं विमला => पाण्डवेषु+एकपुरुषवधार्थम्+अमोघम्+अस्त्रम्+ विमला शक्तिरियं प्रतिगृह्यताम्| => शक्तिः+इयम्+ प्रतिगृह्यताम्| ब्राह्मणवचनाद् गृह्यताम्| => ब्राह्मणवचनात्+ गृह्यताम्| कर्णः---ब्राह्मणवचनमिति| => कर्णः---ब्राह्मणवचनम्+इति| मयातिक्रान्तपूर्वम्| => मया+अतिक्रान्तपूर्वम्| अनुगृहीतोऽस्मि| => अनुगृहीतः+अस्मि| प्रतिनिवर्ततां भवान्| => प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्| यावद्रथमारोहावः| => यावत्+रथम्+आरोहावः| (रथारोहणं नाटयतः) => (रथारोहणम्+ नाटयतः) शब्द इव => शब्दः+ इव किं नु => किम्+ नु खल्विदम् => खलु+इदम् भवेत्स तु => भवेत्सः+ तु नूनं युधिष्ठिरपराजयकोपितात्मा => नूनम्+ युधिष्ठिरपराजयकोपितात्मा यथाबलमद्य => यथाबलम्+अद्य राजगुणोपेतो भूमिमेकः => राजगुणोपेतः+ भूमिम्+एकः भूमिमेकः => भूमिम्+एकः कर्णभारमवसितम् => कर्णभारम्+अवसितम् प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः उत्क्षिप्तां सानुकम्पं => उत्क्षिप्ताम्+ सानुकम्पम्+ सानुकम्पं सलिलनिधिजलादेकदंष्ट्राग्ररूढा- => सानुकम्पम्+ सलिलनिधिजलात्+एकदंष्ट्राग्ररूढाम्+ सलिलनिधिजलादेकदंष्ट्राग्ररूढा- => सलिलनिधिजलात्+एकदंष्ट्राग्ररूढाम्+ माक्रान्तामाजिमध्ये => आक्रान्ताम्+आजिमध्ये निहतदितिसुतामेकपादावधूताम्| => निहतदितिसुताम्+एकपादावधूताम्| सम्भुक्तां प्रीतिपूर्वं => सम्भुक्ताम्+ प्रीतिपूर्वम्+ प्रीतिपूर्वं स्वभुजवशगतामेकचक्राभिगुप्तां => प्रीतिपूर्वम्+ स्वभुजवशगताम्+एकचक्राभिगुप्ताम्+ स्वभुजवशगतामेकचक्राभिगुप्तां => स्वभुजवशगताम्+एकचक्राभिगुप्ताम्+ नारायणस्ते => नारायणः+ते वसुधामुच्छ्रितैकातपत्राम् => वसुधाम्+उच्छ्रितैकातपत्राम् (नेपथ्याभिमुखमवलोक्य) => (नेपथ्याभिमुखम्+अवलोक्य) इतस्तावत्| => इतः+तावत्| इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] निवेदित इवान्तर्गतो => निवेदितः+ इव+अन्तर्गतः+ इवान्तर्गतो भावः| => इव+अन्तर्गतः+ भावः| किञ्चिद् वक्तुकामासि| => किञ्चित्+ वक्तुकामा+असि| वक्तुकामासि| => वक्तुकामा+असि| [कोऽत्र => [कः+अत्र विस्मय आर्यो => विस्मयः+ आर्यः+ आर्यो भावज्ञ => आर्यः+ भावज्ञः+ भावज्ञ इति|] => भावज्ञः+ इति|] स्वैरमभिधीयताम्| => स्वैरम्+अभिधीयताम्| [इच्छाम्यार्येण => [इच्छाम्+आर्येण सहोद्यानं गन्तुम्| => सह+उद्यानम्+ गन्तुम्| करणीयं नियमकार्यम्|] => करणीयम्+ नियमकार्यम्|] त्वमप्युद्यानं गच्छ => त्वम्+अपि+उद्यानम्+ गच्छ मदभावस्थो ह्यञ्जनगिरिः| => मदभावस्थः+ हि+अञ्जनगिरिः| ह्यञ्जनगिरिः| => हि+अञ्जनगिरिः| श्रुतम्--उद्यानं गता => श्रुतम्--उद्यानम्+ गता राजपुत्रीति| => राजपुत्री+इति| भवन्त्युद्यानानि| => भवन्ति+उद्यानानि| प्रतिनिवृत्तायां राजसुतायां => प्रतिनिवृत्तायाम्+ राजसुतायाम्+ राजसुतायां स्वैरं => राजसुतायाम्+ स्वैरम्+ स्वैरं गमिष्यावः| => स्वैरम्+ गमिष्यावः| [यदार्य आज्ञापयति|] => [यत्+आर्यः+ आज्ञापयति|] इष्टा मखा => इष्टाः+ मखाः+ मखा द्विजवराश्च => मखाः+ द्विजवराः+च द्विजवराश्च => द्विजवराः+च प्रज्ञापिता भयरसं => प्रज्ञापिताः+ भयरसम्+ भयरसं समदा => भयरसम्+ समदाः+ समदा नरेन्द्राः| => समदाः+ नरेन्द्राः| एवं विधस्य => एवम्+ विधस्य मेऽस्ति => मे+अस्ति कन्यापितुर्हि => कन्यापितुः+हि सततं बहु => सततम्+ बहु देवीमानय| => देवीम्+आनय| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] नित्यप्रसन्नमपि => नित्यप्रसन्नम्+अपि मुखमद्यातिप्रसन्नमिव| => मुखम्+अद्य+अतिप्रसन्नम्+इव| किङ्कृतोऽयं प्रहर्षः| => किङ्कृतः+अयम्+ प्रहर्षः| कथितं---कुरङ्गीनिमित्तं दूत => कथितम्---कुरङ्गीनिमित्तम्+ दूतः+ दूत आगत => दूतः+ आगतः+ आगत इति| => आगतः+ इति| तदचिरेण => तत्+अचिरेण जामातृकं प्रेक्ष => जामातृकम्+ प्रेक्षे+ प्रेक्ष इति| => प्रेक्षे+ इति| राजा---तादृशमप्यस्ति| => राजा---तादृशम्+अपि+अस्ति| एह्युपविशावः| => एहि+उपविशावः| [यद् महाराज => [यत्+ महाराजः+ महाराज आज्ञापयति|] => महाराजः+ आज्ञापयति|] विवाहा नाम => विवाहाः+ नाम कर्तव्या भवन्ति| => कर्तव्याः+ भवन्ति| जामातृसम्पत्तिमचिन्तयित्वा => जामातृसम्पत्तिम्+अचिन्तयित्वा कुलद्वयं हन्ति => कुलद्वयम्+ हन्ति कूलद्वयं क्षुब्धजला => कूलद्वयम्+ क्षुब्धजला नदीव => नदी+इव शब्द इव| => शब्दः+ इव| कारणैर्भवितव्यम्| => कारणैः+भवितव्यम्| अं हि, => अयम्+ हि, बहुत्वाद् दूरसंस्थोऽपि => बहुत्वात्+ दूरसंस्थः+अपि दूरसंस्थोऽपि => दूरसंस्थः+अपि समीप इव => समीपः+ इव कुरङ्ग्यां शङ्कते => कुरङ्ग्याम्+ शङ्कते उद्यानं गता => उद्यानम्+ गता राजा---कोऽत्र| => राजा---कः+अत्र| एष आर्यकौञ्जायनो => एषः+ आर्यकौञ्जायनः+ आर्यकौञ्जायनो निवेदयितुमागतः| => आर्यकौञ्जायनः+ निवेदयितुम्+आगतः| निवेदयितुमागतः| => निवेदयितुम्+आगतः| राजा---शीघ्रं प्रवेश्यताम्| => राजा---शीघ्रम्+ प्रवेश्यताम्| यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति कष्टममात्यत्वं नाम| => कष्टम्+अमात्यत्वम्+ नाम| कार्याणां प्रविदति => कार्याणाम्+ प्रविदति पार्थिवबलं => पार्थिवबलम्+ विस्पष्टं सचिवमतिदोषं => विस्पष्टम्+ सचिवम्+अतिदोषम्+ सचिवमतिदोषं जनयति| => सचिवम्+अतिदोषम्+ जनयति| अमात्या इत्युक्ताः => अमात्याः+ इति+उक्ताः इत्युक्ताः => इति+उक्ताः श्रुतिसुखमुदारं नृपतिभिः => श्रुतिसुखम्+उदारम्+ नृपतिभिः सुसूक्ष्मं दण्ड्यन्ते => सुसूक्ष्मम्+ दण्ड्यन्ते किं ब्रवीषि---उपस्थानगृह => किम्+ ब्रवीषि---उपस्थानगृहः+ ब्रवीषि---उपस्थानगृह इति| => ब्रवीषि---उपस्थानगृहः+ इति| अतस्त्वशङ्कनीयेयं भूमिः| => अतः+तु+अशङ्कनीय+इयम्+ भूमिः| राजा---अलमलं सम्भ्रमेण| => राजा---अलम्+अलम्+ सम्भ्रमेण| स्वैरमुपविश्य => स्वैरम्+उपविश्य कथ्यतां वृत्तान्तः| => कथ्यताम्+ वृत्तान्तः| स्वामिनाहमुक्तः---स्वामिदारिकया => स्वामिन+अहम्+उक्तः---स्वामिदारिकया गच्छोद्यानम् => गच्छ+उद्यानम् राजा---एवमुक्तम्| => राजा---एवम्+उक्तम्| कौञ्जायनः---ततो गत्वोद्यानं => कौञ्जायनः---ततः+ गत्व+उद्यानम्+ गत्वोद्यानं यथासुखमाक्रीड्य => गत्व+उद्यानम्+ यथासुखम्+आक्रीड्य यथासुखमाक्रीड्य => यथासुखम्+आक्रीड्य निवर्तमानायां राजसुतायां => निवर्तमानायाम्+ राजसुतायाम्+ राजसुतायां दासीदासहसितकथितश्रवणबृंहितमदस्रवन्मदजलार्द्रदुर्दिनाननो => राजसुतायाम्+ दासीदासहसितकथितश्रवणबृंहितमदस्रवन्मदजलार्द्रदुर्दिनाननः+ दासीदासहसितकथितश्रवणबृंहितमदस्रवन्मदजलार्द्रदुर्दिनाननो निहतपतितसादिपुरुषः => दासीदासहसितकथितश्रवणबृंहितमदस्रवन्मदजलार्द्रदुर्दिनाननः+ निहतपतितसादिपुरुषः क्षितिरजोऽवगुण्ठिताव्यक्तभीममूर्तिमानिव => क्षितिरजोऽवगुण्ठिताव्यक्तभीमः+मूर्तिमान्+इव पवनो दृष्टादृष्टलघुप्रचारः => पवनः+ दृष्टादृष्टलघुप्रचारः स्वामिसचिवानां वक्तव्यं => स्वामिसचिवानाम्+ वक्तव्यम्+ वक्तव्यं => वक्तव्यम्+ जनयितुकाम इवैकपुरुषविशेषं => जनयितुकामः+ इव+एकपुरुषविशेषम्+ इवैकपुरुषविशेषं प्रकाशयितुमिच्छन्निव => इव+एकपुरुषविशेषम्+ प्रकाशयितुम्+इच्छन्+इव प्रकाशयितुमिच्छन्निव => प्रकाशयितुम्+इच्छन्+इव मदान्धस्तं देशमभ्युपगतो => मदान्धः+तम्+ देशम्+अभ्युपगतः+ देशमभ्युपगतो हस्ती| => देशम्+अभ्युपगतः+ हस्ती| कौञ्जायनः---कथमकुशलिनी => कौञ्जायनः---कथम्+अकुशलिनी यथेष्टमिदानीं ब्रूहि| => यथेष्टम्+इदानीम्+ ब्रूहि| उद्यानगतानां सर्वोपकरणानां => उद्यानगतानाम्+ सर्वोपकरणानाम्+ सर्वोपकरणानां परीक्षणाय => सर्वोपकरणानाम्+ परीक्षणाय मुहूर्तं व्याक्षिप्ते => मुहूर्तम्+ व्याक्षिप्ते सहसैव => सहस+एव स्वामिदारिकाया यानमेव => स्वामिदारिकायाः+ यानम्+एव यानमेव => यानम्+एव स हस्ती| => सः+ हस्ती| परं किन्नु => परम्+ किन्नु कश्चिद् दर्शनी---(इत्यर्धोक्ते => कश्चित्+ दर्शनी---(इति+अर्धोक्ते दर्शनी---(इत्यर्धोक्ते => दर्शनी---(इति+अर्धोक्ते राजा---यथेष्टमिदानीं ब्रूहि| => राजा---यथेष्टम्+इदानीम्+ ब्रूहि| निष्परिहारा व्यापदः| => निष्परिहाराः+ व्यापदः| कश्चिद् दर्शनीयोऽप्यविस्मितस्तरुणोऽप्यनहङ्कारः => कश्चित्+ दर्शनीयः+अपि+अविस्मितः+तरुणः+अपि+अनहङ्कारः दर्शनीयोऽप्यविस्मितस्तरुणोऽप्यनहङ्कारः => दर्शनीयः+अपि+अविस्मितः+तरुणः+अपि+अनहङ्कारः शूरोऽपि => शूरः+अपि सुकुमारोऽपि => सुकुमारः+अपि स्वामिदारिकायां हस्तिनाभिभूयमानायां => स्वामिदारिकायाम्+ हस्तिना+अभिभूयमानायाम्+ हस्तिनाभिभूयमानायां तत्कालदुर्लभमभयं => हस्तिना+अभिभूयमानायाम्+ तत्कालदुर्लभम्+अभयम्+ तत्कालदुर्लभमभयं प्रदाय => तत्कालदुर्लभम्+अभयम्+ प्रदाय समासादितवांस्तं द्विपवरम्| => समासादितवान्+तम्+ द्विपवरम्| स कारुण्यस्य| => सः+ कारुण्यस्य| ततस्ततः| => ततः+ततः| कौञ्जायनः---ततस्तेन => कौञ्जायनः---ततः+तेन सहसैव => सहस+एव स्वामिदारिकां विहाय => स्वामिदारिकाम्+ विहाय तमेव => तम्+एव स व्यालः| => सः+ व्यालः| [कुशलं भवतु|] => [कुशलम्+ भवतु|] राजा---ततस्ततः| => राजा---ततः+ततः| तदन्तरमभ्यागतेन => तदन्तरम्+अभ्यागतेन पुनर्यानमारोप्य => पुनः+यानमारोप्य द्रुतमानीय => द्रुतम्+आनीय कन्यान्तःपुरमेव => कन्यान्तःपुरम्+एव महानयं प्रमादः| => महान्+अयम्+ प्रमादः| किमर्थं नाभ्यागतः| => किमर्थम्+ न+अभ्यागतः| नाभ्यागतः| => न+अभ्यागतः| कौञ्जायनः---उक्त्तोऽहं भूतिकेन-गत्वेमं => कौञ्जायनः---उक्त्तः+अहम्+ भूतिकेन-गत्व+इमम्+ भूतिकेन-गत्वेमं वृत्तान्तं => भूतिकेन-गत्व+इमम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं स्वामिने => वृत्तान्तम्+ स्वामिने अहं तस्य => अहम्+ तस्य प्रवृत्तिमन्वयं च => प्रवृत्तिम्+अन्वयम्+ च शीघ्रमागमिष्यामीति| => शीघ्रम्+आगमिष्यामि+इति| सर्वं परीक्ष्यागमिष्यति => सर्वम्+ परीक्ष्य+आगमिष्यति परीक्ष्यागमिष्यति => परीक्ष्य+आगमिष्यति विसंवादयत्वात्मानमन्त्यजोऽहमिति| => विसंवादयति+आत्मानम्+अन्त्यजः+अहम्+इति| कथमेवं सानुक्रोशो => कथम्+एवम्+ सानुक्रोशः+ सानुक्रोशो भवेत्|] => सानुक्रोशः+ भवेत्|] भवेदेतत्| => भवेते+एतत्| मन्दीभूता इव => मन्दीभूताः+ इव मनस्विनां विक्रमबुद्धयः| => मनस्विनाम्+ विक्रमबुद्धयः| एकस्तु => एकः+तु किमर्थमात्मानमन्वयं चाच्छादयति| => किमर्थम्+आत्मानम्+अन्वयम्+ च+आच्छादयति| चाच्छादयति| => च+आच्छादयति| सूर्यं हस्तेनाच्छादयितुम्| => सूर्यम्+ हस्तेनाच्छादयितुम्| छन्ना भवन्ति => छन्नाः+ भवन्ति कारणैर्गुरुजनैश्च => कारणैः+गुरुजनैः+च परव्यसनमेत्य => परव्यसनम्+एत्य विमोक्तुकामा => विमोक्तुकामाः+ पूर्वनियमं विवृता => पूर्वनियमम्+ विवृताः+ विवृता भवन्ति => विवृताः+ भवन्ति किं ब्रवीषि--उपस्थानगृह => किम्+ ब्रवीषि--उपस्थानगृहः+ ब्रवीषि--उपस्थानगृह इति| => ब्रवीषि--उपस्थानगृहः+ इति| अतस्त्वशङ्कनीयेयं भूमिः| => अतः+तु+अशङ्कनीय+इयम्+ भूमिः| अयं महाराजो => अयम्+ महाराजः+ महाराजो देव्या => महाराजः+ देव्याः+ देव्या सहास्ते| => देव्याः+ सह+आस्ते| सहास्ते| => सह+आस्ते| त्वमभ्यन्तरं प्रविश्याश्वासय => त्वम्+अभ्यन्तरम्+ प्रविश्य+आश्वासय प्रविश्याश्वासय => प्रविश्य+आश्वासय अहमप्यनुपदमागमिष्यामि| => अहम्+अपि+अनुपदमागमिष्यामि| [यन्महाराजः => [यत्+महाराजः को वृत्तान्तस्तस्य => कः+ वृत्तान्तः+तस्य वृत्तान्तस्तस्य => वृत्तान्तः+तस्य परार्थमनवेक्षितशरीरस्य| => परार्थम्+अनवेक्षितशरीरस्य| स मुहूर्तमनादरमत्वरितं => सः+ मुहूर्तम्+अनादरम्+अत्वरितम्+ मुहूर्तमनादरमत्वरितं सललितं => मुहूर्तम्+अनादरम्+अत्वरितम्+ सललितम्+ सललितं प्रियवयस्येनेव => सललितम्+ प्रियवयस्येन+इव प्रियवयस्येनेव => प्रियवयस्येन+इव निवर्तनानुवर्तनगतिविशेषैर्विमोह्य => निवर्तनानुवर्तनगतिविशेषैः+विमोह्य लज्जित इव => लज्जितः+ इव महाजनप्रशंसामसहमानः => महाजनप्रशंसाम्+असहमानः स्वैरं स्वमेवावासं => स्वैरम्+ स्वमेवावासम्+ स्वमेवावासं गतः| => स्वमेवावासम्+ गतः| प्रीतोऽस्मि| => प्रीतः+अस्मि| अयं हि => अयम्+ हि द्वितीयो लाभः| => द्वितीयः+ लाभः| तदनन्तरमुपलभ्य => तदनन्तरम्+उपलभ्य हस्तिनीभिस्तं गजवरं => हस्तिनीभिः+तम्+ गजवरम्+ गजवरं सङ्ग्राह्येमां => गजवरम्+ सङ्ग्राह्य+इमाम्+ सङ्ग्राह्येमां गजशालां => सङ्ग्राह्य+इमाम्+ गजशालाम्+ गजशालां प्रवेश्याहं => गजशालाम्+ प्रवेश्य+अहम्+ प्रवेश्याहं तस्य => प्रवेश्य+अहम्+ तस्य प्रवृत्तिमन्वयं च => प्रवृत्तिम्+अन्वयम्+ च ज्ञातुमन्यापदेशेन => ज्ञातुम्+अन्यापदेशेन गतवानस्मि| => गतवान्+अस्मि| किं कृतो => किम्+ कृतः+ कृतो निश्चयः| => कृतः+ निश्चयः| श्रुतमस्माभिरन्त्यज इति| => श्रुतम्+अस्माभिः+अन्त्यजः+ इति| भूतिकः--शान्तं शान्तं => भूतिकः--शान्तम्+ शान्तम्+ शान्तं पापम्| => शान्तम्+ पापम्| नायं ताद्दशः| => न+अयम्+ ताद्दशः| केनापि => केन+अपि कारणेनात्मानमन्वयं चाच्छादयति| => कारणेन+अत्मानम्+अन्वयम्+ च+आच्छादयति| चाच्छादयति| => च+आच्छादयति| किं भवता => किम्+ भवता भूतिकः---किमत्र => भूतिकः---किम्+अत्र दैवं रूपं => दैवम्+ रूपम्+ रूपं ब्रह्मजं => रूपम्+ ब्रह्मजम्+ ब्रह्मजं तस्य => ब्रह्मजम्+ तस्य वाक्यं => वाक्यम्+ क्षत्रं तेजः => क्षत्रम्+ तेजः सौकुमार्यं बलं => सौकुमार्यम्+ बलम्+ बलं च| => बलम्+ च| यद्येवं स्यात् => यदि+एवम्+ स्यात् सत्यमस्यान्त्यजत्वं => सत्यम्+अस्य+अन्त्यजत्वम्+ व्यर्थोऽस्माकं शास्त्रमार्गेषु => व्यर्थः+अस्माकम्+ शास्त्रमार्गेषु राजा---किमस्त्यस्य => राजा---किम्+अस्ति+अस्य भूतिकः---सर्वमस्ति| => भूतिकः---सर्वम्+अस्ति| कलत्रं स्वयमनिविष्टः| => कलत्रम्+ स्वयम्+अनिविष्टः| स्वयमनिविष्टः| => स्वयम्+अनिविष्टः| रजा---यद्यपि => रजा---यदि+अपि स्त्रीदर्शनं परिहृतं, => स्त्रीदर्शनम्+ परिहृतम्+, परिहृतं, => परिहृतम्+, किमर्थं तस्य => किमर्थम्+ तस्य भूतिकः--दृष्टस्तत्रभवान् => भूतिकः--दृष्टः+तत्रभवान् स हि, => सः+ हि, व्यायामस्थिरविपुलोछ्रितायतांसो => व्यायामस्थिरविपुलोछ्रितायतांसः+ प्रच्छन्नोऽप्यनुकृतिलक्ष्यराजभावो => प्रच्छन्नः+अपि+अनुकृतिलक्ष्यराजभावः+ राजा---अलमेतावता => राजा---अलम्+एतावता पुनरप्येषा => पुनः+अपि+एषा भूतिकः---यदाज्ञापयति => भूतिकः---यत्+आज्ञापयति राजा---अथेदानीं काशिराजदूतं => राजा---अथ+इदानीम्+ काशिराजदूतम्+ काशिराजदूतं प्रति => काशिराजदूतम्+ प्रति किं कर्तव्यम्| => किम्+ कर्तव्यम्| दूतशतान्यागतान्यागमिष्यन्ति => दूतशतानि+आगतानि+आगमिष्यन्ति कर्तव्यमिहास्ति => कर्तव्यम्+इह+अस्ति कन्यापितृत्वं बहुवन्दनीयम्| => कन्यापितृत्वम्+ बहुवन्दनीयम्| नरेन्द्रा हि => नरेन्द्राः+ हि नरेन्द्रकन्यां => नरेन्द्रकन्याम्+ पताकामिव => पताकाम्+इव राजा---कोऽभिप्रायः| => राजा---कः+अभिप्रायः| दाक्षिण्यं न => दाक्षिण्यम्+ न गुणबाहुल्यं तदात्वमीयतिं => गुणबाहुल्यम्+ तदात्वम्+इयतिम्+ तदात्वमीयतिं चावेक्ष्य => तदात्वम्+इयतिम्+ च+अवेक्ष्य चावेक्ष्य => च+अवेक्ष्य त्वरतां दीर्घसूत्रतां => त्वरताम्+ दीर्घसूत्रताम्+ दीर्घसूत्रतां च => दीर्घसूत्रताम्+ च साधयितव्यं कार्यमित्यर्थः| => साधयितव्यम्+ कार्यम्+इत्यर्थः| कार्यमित्यर्थः| => कार्यम्+इत्यर्थः| राजा---युक्तमभिहितं भूतिकेन| => राजा---युक्तम्+अभिहितम्+ भूतिकेन| किमर्थं तूष्णींभूतः| => किमर्थम्+ तूष्णीम्भूतः| बहुष्वपि => बहुषु+अपि स्वामिनो भगिनीपतित्वे => स्वामिनः+ भगिनीपतित्वे अस्मत्सम्बन्धयोग्याविति => अस्मत्सम्बन्धयोग्यावौ+इति पूर्वमेव => पूर्वम्+एव कारणाद् दूतः => कारणात्+ दूतः स चास्माभिरतिबाला => सः+ च+अस्माभिः+अतिबाला चास्माभिरतिबाला => च+अस्माभिः+अतिबाला कन्येत्यपदेशमुक्त्वा => कन्या+इति+अपदेशम्+उक्त्वा सुपूजितो विसर्जितः| => सुपूजितः+ विसर्जितः| इदानीं तु => इदानीम्+ तु कारणाद् दूतः => कारणात्+ दूतः बलाबलचिन्तायां स्वामी => बलाबलचिन्तायाम्+ स्वामी राजा---सम्यगुक्तं कौञ्जायनेन| => राजा---सम्यक्+उक्तम्+ कौञ्जायनेन| सर्वराजमण्डलमपोह्य => सर्वराजमण्डलम्+अपोह्य कं प्रति => कम्+ प्रति भृत्यदूषणीया राजानः, => भृत्यदूषणीयाः+ राजानः, स्वामिनो हि => स्वामिनः+ हि स्वाम्यमात्यानाम्| => स्वाम्यम्+अत्यानाम्| राजा--अलमुपचारेण| => राजा--अलम्+उपचारेण| को निश्चयः| => कः+ निश्चयः| भूतिकः---इदानीं तु => भूतिकः---इदानीम्+ तु स्वामिनो भगिनीपतित्वे => स्वामिनः+ भगिनीपतित्वे देव्या भ्रातेति => देव्याः+ भ्राता+इति भ्रातेति => भ्राता+इति सौवीरेन्द्रो गुणाधिकः| => सौवीरेन्द्रः+ गुणाधिकः| भवानस्मत्सङ्कल्पानभिवादकः| => भवान्+अस्मत्सङ्कल्पानभिवादकः| भूतिकः---उभयथानुगृहीतोऽस्मि| => भूतिकः---उभयथा+अनुगृहीतः+अस्मि| पुनर्न => पुनः+न भूतिकः---तत्रास्ति => भूतिकः---तत्र+अस्ति वक्ष्यामीति => वक्ष्यामि+इति नोक्तवानस्मि| => न+उक्तवान्+अस्मि| कार्याण्यमात्याः => कार्याणि+अमात्याः कारणमत्र => कारणम्+अत्र किञ्चि- => किञ्चित्+ भवेदेतत्| => भवेत्+एतत्| सचिवैर्गृहीतो => सचिवैः+गृहीतः+ स्वजनरागमवेक्षते => स्वजनरागम्+अवेक्षते शप्तो द्विजैर्व्रतमुपेत्य => शप्तः+ द्विजैः+व्रतम्+उपेत्य द्विजैर्व्रतमुपेत्य => द्विजैः+व्रतम्+उपेत्य शान्तिं => शान्तिम्+ को वा => कः+ वा भवेन्नरपतेर्गृहरोधहेतुः => भवेत्+नरपतेः+गृहरोधहेतुः शीघ्रं परीक्ष्यतामेष => शीघ्रम्+ परीक्ष्यताम्+एषः+ परीक्ष्यतामेष वृत्तान्तः| => परीक्ष्यताम्+एषः+ वृत्तान्तः| भूतिकः---यदाज्ञापयति => भूतिकः---यत्+आज्ञापयति किमिदानीं काशिराजदूतं => किम्+इदानीम्+ काशिराजदूतम्+ काशिराजदूतं प्रति => काशिराजदूतम्+ प्रति कौञ्जायनः---एवं गते => कौञ्जायनः---एवम्+ गते बहुमुखा विवाहा => बहुमुखाः+ विवाहाः+ विवाहा यथेष्टं => विवाहाः+ यथेष्टम्+ यथेष्टं साध्यन्ते| => यथेष्टम्+ साध्यन्ते| कार्यमेवापेक्षते => कार्यम्+एव+अपेक्षते बुद्धिरमात्यानां, => बुद्धिः+अमात्यानाम्, शेषमभ्यन्तरे => शेषम्+अभ्यन्तरे चाश्वासयितव्या| => च+आश्वासयितव्या| चिरं प्रतीक्षते| => चिरम्+ प्रतीक्षते| महाजनोऽप्यस्मिन्नुपद्रवे => महाजनः+अपि+अस्मिन्+उपद्रवे स्वामिनं द्रष्टुमिच्छति| => स्वामिनम्+ द्रष्टुम्+इच्छति| द्रष्टुमिच्छति| => द्रष्टुम्+इच्छति| महद्भारो राज्यं => महद्भारः+ राज्यम्+ राज्यं नाम| => राज्यम्+ नाम| प्रागेव => प्राक्+एव सचिवमतिगतिः => सचिवम्+अतिगतिः ज्ञेयं लोकानुवृत्तं => ज्ञेयम्+ लोकानुवृत्तम्+ लोकानुवृत्तं परचरनयनैर्मण्डलं => लोकानुवृत्तम्+ परचरनयनैः+मण्डलम्+ परचरनयनैर्मण्डलं प्रेक्षितव्यं => परचरनयनैः+मण्डलम्+ प्रेक्षितव्यम्+ प्रेक्षितव्यं => प्रेक्षितव्यम्+ रक्ष्यो यत्नादिहात्मा => रक्ष्यः+ यत्नात्+इह+आत्मा यत्नादिहात्मा => यत्नात्+इह+आत्मा सोऽपि => सः+अपि नावेक्षितव्यः => न+अवेक्षितव्यः प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः जानन्त्यवस्थाविशेषमीश्वरपुत्रा नाम| => जानन्ति+अवस्थाविशेषम्+ईश्वरपुत्राः+ नाम| अतस्तत्रभवान् => अतः+तत्रभवान् अविमारक ऋषिशापेन => अविमारकः+ ऋषिशापेन कुलपरिभ्रंशमन्त्यजकुलप्रवासमात्मनो विज्ञानं => कुलपरिभ्रंशम्+अन्त्यजकुलप्रवासम्+अत्मनः+ विज्ञानम्+ विज्ञानं गुरुजनं => विज्ञानम्+ गुरुजनम्+ गुरुजनं चाचिन्तयन् => गुरुजनम्+ च+अचिन्तयन् चाचिन्तयन् => च+अचिन्तयन् प्रभृत्यन्यादृश इव => प्रभृति+अन्यादृशः+ इव किं बहुना, => किम्+ बहुना, मयापि => मया+अपि गोष्ठीं नेच्छति, => गोष्ठीम्+ न+इच्छति, नेच्छति, => न+इच्छति, सर्वकालं चिन्तयन्नभिरमते| => सर्वकालम्+ चिन्तयन्+अभिरमते| चिन्तयन्नभिरमते| => चिन्तयन्+अभिरमते| `सङ्घचारिणोऽनर्था' => `सङ्घचारिणः+अनर्थाः+' कोऽत्र => कः+अत्र स्वयमन्त्यज इति| => स्वयम्+अन्त्यजः+ इति| अहमपि => अहम्+अपि तावद् ब्राह्मणपरिवादं => तावत्+ ब्राह्मणपरिवादम्+ ब्राह्मणपरिवादं परिहरन् => ब्राह्मणपरिवादम्+ परिहरन् प्रच्छन्नस्तत्रभवत आवासमेव => प्रच्छन्नः+तत्रभवतः+ आवासम्+एव आवासमेव => आवासम्+एव (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्या+अवलोक्य) (उपसृत्योर्ध्वमवलोक्य) => (उपसृत्य+ऊर्ध्वम्+अवलोक्य) [एतस्मिन्नवस्थापरिभ्रष्टे => [एतस्मिन्+अवस्थापरिभ्रष्टे राजकुलेऽबहुकार्यतया => राजकुले+अबहुकार्यतया नगरं प्रेक्षितुं => नगरम्+ प्रेक्षितुम्+ प्रेक्षितुं निर्गतास्मि| => प्रेक्षितुम्+ निर्गता+अस्मि| निर्गतास्मि| => निर्गता+अस्मि| एष आर्यसन्तुष्टो => एषः+ आर्यसन्तुष्टः+ आर्यसन्तुष्टो गच्छति| => आर्यसन्तुष्टः+ गच्छति| मुहूर्तकं निर्वेदं => मुहूर्तकम्+ निर्वेदम्+ निर्वेदं विनोदयामि| => निर्वेदम्+ विनोदयामि| किं लब्धो => किम्+ लब्धः+ लब्धो ब्राह्मणः| => लब्धः+ ब्राह्मणः| किं भणसि--न => किम्+ भणसि--न लभ इति| => लभे+ इति| किमेतत्|] => किम्+एतत्|] कञ्चिद् ब्राह्मणमन्विष्यामि|] => कञ्चित्+ ब्राह्मणम्+अन्विष्यामि|] ब्राह्मणमन्विष्यामि|] => ब्राह्मणम्+अन्विष्यामि|] किं कार्यम्|] => किम्+ कार्यम्|] [किमन्यद्, => [किम्+अन्यत्, भोजनार्थं निमन्त्रयितुम्|] => भोजनार्थम्+ निमन्त्रयितुम्|] अहं कः, => अहम्+ कः, [त्वं किलावैदिकः|] => [त्वम्+ किला+अवैदिकः|] किलावैदिकः|] => किला+अवैदिकः|] [कस्मादहमवैदिकः| => [कस्मात्+अहम्+अवैदिकः| रामायणं नाम => रामायणम्+ नाम श्लोका असम्पूर्णे => श्लोकाः+ असम्पूर्णे कुलोचित ईदृशो => कुलोचितः+ ईदृशः+ ईदृशो मेधाविर्भावः|] => ईदृशः+ मेधाविर्भावः|] केवलं श्लोका => केवलम्+ श्लोकाः+ श्लोका एव, => श्लोकाः+ एव, तेषामर्थोऽपि => तेषाम्+अर्थः+अपि अन्यच्च, => अन्यत्+च, अपरो विशेषः => अपरः+ विशेषः ब्राह्मणो दुर्लभोऽक्षरज्ञोऽर्थज्ञश्च|] => ब्राह्मणः+ दुर्लभः+अक्षरज्ञः+अर्थज्ञः+च|] दुर्लभोऽक्षरज्ञोऽर्थज्ञश्च|] => दुर्लभः+अक्षरज्ञः+अर्थज्ञः+च|] (नाममुद्रिकां दर्शयति) => (नाममुद्रिकाम्+ दर्शयति) किं नामैतदक्षरम्|] => किम्+ नाम+एतत्+अक्षरम्|] नामैतदक्षरम्|] => नाम+एतत्+अक्षरम्|] किं भणिष्यामि| => किम्+ भणिष्यामि| एवं तावद् => एवम्+ तावत्+ तावद् भणिष्यामि| => तावत्+ भणिष्यामि| एतदक्षरं मम => एतत्+अक्षरम्+ मम अदक्षिणं भुङ्क्ष्व] => अदक्षिणम्+ भुङ्क्ष्व] तावदार्यस्याङ्गुलीयकम्|] => तावत्+आर्यस्य+अङ्गुलीयकम्|] मदीयं दर्शनीयम्|] => मदीयम्+ दर्शनीयम्|] [एष भर्तृदारक => [एषः+ भर्तृदारकः+ भर्तृदारक इत => भर्तृदारकः+ इतः+ इत एवागच्छति|] => इतः+ एव+आगच्छति|] एवागच्छति|] => एव+आगच्छति|] विदूषकः---(परावृत्यावलोक्य) => विदूषकः---(परावृत्या+अवलोक्य) [विलोभितो मुग्धब्राह्मणः| => [विलोभितः+ मुग्धब्राह्मणः| इमं जनसमूहं => इमम्+ जनसमूहम्+ जनसमूहं प्रविश्य => जनसमूहम्+ प्रविश्य विदूषकः---(सर्वतो विलोक्य) => विदूषकः---(सर्वतः+ विलोक्य) (अग्रतो विलोक्य) => (अग्रतः+ विलोक्य) वञ्चितोऽस्मि| => वञ्चितः+अस्मि| शीलं जानन्नप्यात्मनो => शीलम्+ जानन्+अपि+आत्मनः+ जानन्नप्यात्मनो भोजनविश्रम्भेण => जानन्+अपि+आत्मनः+ भोजनविश्रम्भेण च्छलितोऽस्मि| => च्छलितः+अस्मि| भोजनमप्यलीकं चिन्तयामि| => भोजनम्+अपि+अलीकम्+ चिन्तयामि| हन्तैषा => हन्त+एषा किं धावत्येव| => किम्+ धावति+एव| धावत्येव| => धावति+एव| यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि हस्तिनासाद्यमानस्येव => हस्तिना+आसाद्यमानस्य+इव तत्रैव => तत्र+एव वृत्तान्तं तत्रभवते => वृत्तान्तम्+ तत्रभवते प्रविशत्युपविष्टोऽविमारकः) => प्रविशति+उपविष्टः+अविमारकः) अद्यापि => अद्य+अपि हस्तिकरशीकरशीतलाङ्गीं => हस्तिकरशीकरशीतलाङ्गीम्+ बालां भयाकुलविलोलविषादनेत्राम्| => बालाम्+ भयाकुलविलोलविषादनेत्राम्| नित्यमुपलभ्य => नित्यम्+उपलभ्य पुनर्विबोधे => पुनः+विबोधे प्रथमजातिमिव => प्रथमजातिम्+इव बलमनङ्गस्य| => बलम्+अनङ्गस्य| दृष्टिस्तदा => दृष्टिः+तदा नेच्छति => न+इच्छति रूपमन्यद् => रूपम्+अन्यत्+ पाण्डुत्वमेति => पाण्डुत्वम्+एति वदनं तनुतां => वदनम्+ तनुताम्+ तनुतां शरीरं => तनुताम्+ शरीरम्+ शरीरं => शरीरम्+ शोकं व्रजामि => शोकम्+ व्रजामि अयुक्तमधृतित्वं पुरुषाणाम्| => अयुक्तम्+अधृतित्वम्+ पुरुषाणाम्| सङ्कल्पमानो हि => सङ्कल्पमानः+ हि तस्मादहमिदानीं न => तस्मात्+अहम्+इदानीम्+ न तस्या रूपसम्पद्, => तस्याः+ रूपसम्पत्+, रूपसम्पद्, => रूपसम्पत्+, रूपानुरूपं यौवनं, => रूपानुरूपम्+ यौवनम्+, यौवनं, => यौवनम्+, यौवनसदृशं सौकुमार्यम्| => यौवनसदृशम्+ सौकुमार्यम्| प्रतिच्छन्दं धात्रा => प्रतिच्छन्दम्+ धात्रा युवतिवपुषां किन्नु => युवतिवपुषाम्+ किन्नु रचितं => रचितम्+ स्त्रीरूपं कथमपि => स्त्रीरूपम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि कृष्णं जलशयनसुप्तं => कृष्णम्+ जलशयनसुप्तम्+ जलशयनसुप्तं कृतभया => जलशयनसुप्तम्+ कृतभया धृतान्यस्त्रीरूपं क्षितिपतिगृहे => धृतान्यस्त्रीरूपम्+ क्षितिपतिगृहे कथमहं पुनरारब्धश्चिन्तयितुम्| => कथम्+अहम्+ पुनः+आरब्धः+चिन्तयितुम्| पुनरारब्धश्चिन्तयितुम्| => पुनः+आरब्धः+चिन्तयितुम्| किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| मनश्च => मनः+च तावदस्मदिच्छया => तावत्+अस्मदिच्छया प्रतिषिद्धं प्रयत्नेन => प्रतिषिद्धम्+ प्रयत्नेन क्षणमात्रं न => क्षणमात्रम्+ न चिराभ्यस्तपथं याति => चिराभ्यस्तपथम्+ याति शास्त्रं दुर्गुणितं => शास्त्रम्+ दुर्गुणितम्+ दुर्गुणितं यथा => दुर्गुणितम्+ यथा शक्यं मनो => शक्यम्+ मनः+ मनो जेतुम्| => मनः+ जेतुम्| चिन्तयिष्याम्येनाम्| => चिन्तयिष्यामि+एनाम्| सर्वेषां स्त्रीगुणानामेकत्र => सर्वेषाम्+ स्त्रीगुणानाम्+एकत्र स्त्रीगुणानामेकत्र => स्त्रीगुणानाम्+एकत्र (चिन्ताभिभूत उपविशति) => (चिन्ताभिभूतः+ उपविशति) यद्येवं क्रियते, => यदि+एवम्+ क्रियते, राजकुलं दूषितं => राजकुलम्+ दूषितम्+ दूषितं भवति| => दूषितम्+ भवति| क्रियतेऽवश्यं सा => क्रियते+अवश्यम्+ सा मयानेकैरुपायैर्विचारितं च| => मया+अनेकैः+उपायैः+विचारितम्+ च| मह्यमपि => मह्यम्+अपि साद्यापि => सा+अद्य+अपि किं तया => किम्+ तया सुमनोवर्णकं नेच्छति, => सुमनोवर्णकम्+ न+इच्छति, नेच्छति, => न+इच्छति, आहारं नाभिलषति, => आहारम्+ न+अभिलषति, नाभिलषति, => न+अभिलषति, दीर्घं निःश्वसिति, => दीर्घम्+ निःश्वसिति, असम्बद्धं कथयति, => असम्बद्धम्+ कथयति, कथितं न => कथितम्+ न गूढं हसति, => गूढम्+ हसति, रोगमपदिशति, => रोगम्+अपदिशति, पाण्डुभावं गच्छति| => पाण्डुभावम्+ गच्छति| एकमपि => एकम्+अपि तत्राश्चर्यम्| => तत्र+आश्चर्यम्| एवं विधैरवस्थाविशेषैरात्मनो => एवम्+ विधैः+अवस्थाविशेषैः+आत्मनः+ विधैरवस्थाविशेषैरात्मनो लज्जया => विधैः+अवस्थाविशेषैः+आत्मनः+ लज्जया एकस्या अपि => एकस्याः+ अपि किञ्चिन्न => किञ्चित्+न [कस्मान्न => [कस्मात्+न मह्यं सर्वं => मह्यम्+ सर्वम्+ सर्वं कथयति|] => सर्वम्+ कथयति|] तेऽभिप्रायम्, => ते+अभिप्रायम्, अवस्थां ज्ञात्वा => अवस्थाम्+ ज्ञात्वा सर्वथेमामेतेन => सर्वथा+इमाम्+एतेन योजयेति|] => योजय+इति|] खल्वीदृशस्तादृशैर्गुणविशेषैरकुलीनो भवेत्|] => खलु+ईदृशः+तादृशैः+गुणविशेषैः+अकुलीनः+ भवेत्|] श्रुतं च => श्रुतम्+ च समीपेऽमात्यैः => समीपे+अमात्यैः भणितं---न => भणितम्+---न दुष्कुलज इति| => दुष्कुलजः+ इति| आत्मानं केनापि => आत्मानम्+ केन+अपि केनापि => केन+अपि प्रच्छादयतीति|] => प्रच्छादयति+इति|] [को नु => [कः+ नु स सन्देहो => सः+ सन्देहः+ सन्देहो नास्ति, => सन्देहः+ न+अस्ति, नास्ति, => न+अस्ति, कोऽन्योऽतिरिक्तगुणो जामाता => कः+अन्यः+अतिरिक्तगुणः+ जामाता स्यु- => स्युः+ कुलविकलानां वर्तते => कुलविकलानाम्+ वर्तते ध्रुवमिह => ध्रुवम्+इह कुलगतशङ्का साध्यतां => कुलगतशङ्काम्+ साध्यताम्+ साध्यतां स्वन्तमेतत् => साध्यताम्+ स्वन्तम्+एतत् स्वन्तमेतत् => स्वन्तम्+एतत् कोऽपि => कः+अपि [प्रहृष्टरोमकूपं मे => [प्रहृष्टरोमकूपम्+ मे असंशयं दैवेन => असंशयम्+ दैवेन अहं पुनर्जानामि => अहम्+ पुनः+जानामि पुनर्जानामि => पुनः+जानामि नैष केवलो => न+एषः+ केवलः+ केवलो मानुष => केवलः+ मानुषः+ मानुष इति|] => मानुषः+ इति|] [गतस्तस्य => [गतः+तस्य अस्माकं वचनं => अस्माकम्+ वचनम्+ वचनं करोति => वचनम्+ करोति करोतीति => करोति+इति स जन => सः+ जनः+ जन इममेवमुन्मादयति| => जनः+ इमम्+एवम्+उन्मादयति| इममेवमुन्मादयति| => इमम्+एवम्+उन्मादयति| किं बहुना, => किम्+ बहुना, स्वयं कामदेवोऽपि => स्वयम्+ कामदेवः+अपि कामदेवोऽपि => कामदेवः+अपि भर्तृदारिकाया रूपं => भर्तृदारिकायाः+ रूपम्+ रूपं प्रेक्ष्य => रूपम्+ प्रेक्ष्य सोऽपि => सः+अपि क्लिश्यत इति => क्लिश्यते+ इति एष तस्यावासः, => एषः+ तस्य+आवासः, तस्यावासः, => तस्य+आवासः, यं तदा => यम्+ तदा दर्शनीयं कृतोपहारं => दर्शनीयम्+ कृतोपहारम्+ कृतोपहारं च => कृतोपहारम्+ च [परिक्रम्यावलोक्य] => [परिक्रम्य+अवलोक्य] किं भणसि- => किम्+ भणसि- वर्तत इति| => वर्तते+ इति| अयमस्माकं भर्तृदारक => अयम्+अस्माकम्+ भर्तृदारकः+ भर्तृदारक एक => भर्तृदारकः+ एकः+ एक एव => एकः+ एव किमपि => किम्+अपि चिन्तयंस्तिष्ठति|] => चिन्तयन्+तिष्ठति|] [एवं कुर्वः| => [एवम्+ कुर्वः| सुखमार्यस्य|] => सुखम्+आर्यस्य|] तस्या रूपसम्पत्| => तस्याः+ रूपसम्पत्| सुखमार्यस्य|] => सुखम्+आर्यस्य|] स्तनतटालसं जघनभारखिन्ना => स्तनतटालसम्+ जघनभारखिन्ना अविमारकः---मुखं नयनवल्लभं => अविमारकः---मुखम्+ नयनवल्लभम्+ नयनवल्लभं प्रकृतिताम्रबिम्बाधरम्| => नयनवल्लभम्+ प्रकृतिताम्रबिम्बाधरम्| स जन => सः+ जनः+ जन इममेवमुन्मादयति|] => जनः+ इमम्+इवम्+उन्मादयति|] इममेवमुन्मादयति|] => इमम्+इवम्+उन्मादयति|] अविमारकः---भयेऽपि => अविमारकः---भये+अपि तादृशं नयनपात्रपेयं => तादृशम्+ नयनपात्रपेयम्+ नयनपात्रपेयं वपुः => नयनपात्रपेयम्+ वपुः [सुस्थितं कार्यम्|] => [सुस्थितम्+ कार्यम्|] अविमारकः---कथन्नु => अविमारकः---कथम्+नु सुरतान्तरप्रचुरविभ्रमं तद् => सुरतान्तरप्रचुरविभ्रमम्+ तत्+ तद् भवेत् => तत्+ भवेत् [सैवेममुन्मादयति|] => [सा+एव+इमम्+उन्मादयति|] एषोऽपि => एषः+अपि विज्ञातं त्वया| => विज्ञातम्+ त्वया| सुखमार्यस्य|] => सुखम्+आर्यस्य|] स्वागतं भवतीभ्याम्| => स्वागतम्+ भवतीभ्याम्| वां दर्शनेन| => वाम्+ दर्शनेन| किं चिन्त्यते|] => किम्+ चिन्त्यते|] शास्त्रं चिन्त्यते| => शास्त्रम्+ चिन्त्यते| [किं नामैतद् => [किम्+ नाम+एतत्+ नामैतद् रमणीयं => नाम+एतत्+ रमणीयम्+ रमणीयं शास्त्रं => रमणीयम्+ शास्त्रम्+ शास्त्रं विविक्ते => शास्त्रम्+ विविक्ते योगशास्त्रं चिन्त्यते| => योगशास्त्रम्+ चिन्त्यते| [प्रतिगृहीतं मङ्गलवचनम्| => [प्रतिगृहीतम्+ मङ्गलवचनम्| योगशास्त्रमेव => योगशास्त्रम्+एव को नु => कः+ नु अन्यदप्यभिलाषवशादन्यथा => अन्यत्+अपि+अभिलाषवशात्+अन्यथा किमभिप्रेतं भवत्याः| => किम्+अभिप्रेतम्+ भवत्याः| [योगमिच्छन्त्यावागते => [योगम्+इच्छन्त्यौ+आगते अनुमत आर्येण => अनुमतः+ आर्येण योग इति => योगः+ इति निष्ठितं कार्यमस्माकं => निष्ठितम्+ कार्यम्+अस्माकम्+ कार्यमस्माकं राजकुले => कार्यम्+अस्माकम्+ राजकुले तत्रापि => तत्र+अपि कोऽपि => कः+अपि जनोऽधिकतरं योगं => जनः+अधिकतरम्+ योगम्+ योगं चिन्तयन्नस्ति| => योगम्+ चिन्तयन्+अस्ति| चिन्तयन्नस्ति| => चिन्तयन्+अस्ति| तत्रैवार्येण => तत्र+एव+आर्येण योगविधानं चिन्त्यतामिति => योगविधानम्+ चिन्त्यताम्+इति चिन्त्यतामिति => चिन्त्यताम्+इति अविमारकः---कथमद्यापि => अविमारकः---कथम्+अद्य+अपि (आसनादुत्थाय) => (आसनार्+उत्थाय) पुनर्दत्ता इव => पुनः+दत्ताः+ इव तस्या भयाकुलितदृष्टिविषं => तस्याः+ भयाकुलितदृष्टिविषम्+ भयाकुलितदृष्टिविषं मनोज्ञं => भयाकुलितदृष्टिविषम्+ मनोज्ञम्+ मनोज्ञं => मनोज्ञम्+ सौम्यप्रकारमतितीक्ष्णमवेक्ष्य => सौम्यप्रकारम्+अतितीक्ष्णम्+अवेक्ष्य उन्मादमभ्युपगतोऽस्मि => उन्मादम्+अभ्युपगतः+अस्मि चिरं भवत्यो- => चिरम्+ भवत्योः+ भवत्यो- => भवत्योः+ पुनरद्य => पुनः+अद्य [दिष्ट्यार्येण => [दिष्ट्या+आर्येण परिपालितोऽयं जनः| => परिपालितः+अयम्+ जनः| अलमतिप्रसङ्गेन => अलम्+अतिप्रसङ्गेन अद्यैव => अद्य+एव प्रवेष्टव्यं कन्यापुरम्| => प्रवेष्टव्यम्+ कन्यापुरम्| अमात्य आर्यभूतिकः => अमात्यः+ आर्यभूतिकः सहास्माकं महाराजेन => सह+अस्माकम्+ महाराजेन प्रस्थितश्च|] => प्रस्थितः+च|] कस्तावदौषधमुपलभ्य => कः+तावत्+औषधम्+उपलभ्य मन्दीभवत्यातुरः| => मन्दीभवति+आतुरः| [प्रवेशमात्रमेव => [प्रवेशमात्रम्+एव शक्यमभ्यन्तरे => शक्यम्+अभ्यन्तरे चिरं वस्तुम्|] => चिरम्+ वस्तुम्|] अविमारकः---प्रविष्ट एवाहं => अविमारकः---प्रविष्टः+ एव+अहम्+ एवाहं चिन्तयितव्यः| => एव+अहम्+ चिन्तयितव्यः| क्रियतामनर्गलविशाला => क्रियताम्+अनर्गलविशाला [एवं कुर्वः| => [एवम्+ कुर्वः| सर्वमभ्यन्तरकरणीयं संपादयावः| => सर्वम्+अभ्यन्तरकरणीयम्+ संपादयावः| अप्रमत्त एव => अप्रमत्तः+ एव प्रविशत्वार्यः|] => प्रविशतु+आर्यः|] सकृदभिधीयतां राजकुलस्य => सकृत्+अभिधीयताम्+ राजकुलस्य [एवमिव|] => [एवम्+इव|] राज्ञो गृहसंविधानं => राज्ञः+ गृहसंविधानम्+ गृहसंविधानं => गृहसंविधानम्+ प्रविष्टमात्मानमवैति => प्रविष्टम्+आत्मानम्+अवैति पौरुषं वै => पौरुषम्+ वै परदूषणीयं => परदूषणीयम्+ चेद् विसंवादमुपैति => चेत्+ विसंवादम्+उपैति विसंवादमुपैति => विसंवादम्+उपैति कोऽस्माकमस्मिन् => कः+अस्माकम्+अस्मिन् [अयं प्रत्ययः| => [अयम्+ प्रत्ययः| गम्यतां सम्प्रति| => गम्यताम्+ सम्प्रति| प्रतीक्ष्यतामर्धरात्रम्| => प्रतीक्ष्यताम्+अर्धरात्रम्| [यद् भर्तृदारक => [यत्+ भर्तृदारकः+ भर्तृदारक आज्ञापयति|] => भर्तृदारकः+ आज्ञापयति|] अस्तमासादितो भगवान् => अस्तम्+आसादितः+ भगवान् सूर्यो दृश्यते => सूर्यः+ दृश्यते प्रासादेष्वग्रापणालिन्देषु => प्रासादेषु+अग्रापणालिन्देषु प्रसारितगुडमधुरसङ्गत इव| => प्रसारितगुडमधुरसङ्गतः+ इव| गणिकाजनो नागरिकजनश्चान्योन्यविशेषमण्डितावात्मानं => गणिकाजनः+ नागरिकजनः+च+अन्योन्यविशेषमण्डितौ+आत्मानम्+ नागरिकजनश्चान्योन्यविशेषमण्डितावात्मानं दर्शयितुकामौ => नागरिकजनः+च+अन्योन्यविशेषमण्डितौ+आत्मानम्+ दर्शयितुकामौ सविभ्रमं संचरतः| => सविभ्रमम्+ संचरतः| अहं तु => अहम्+ तु प्रेक्ष्योन्माद्यमानस्य => प्रेक्ष्य+उन्माद्यमानस्य तत्रभवतो रात्रिसहायो => तत्रभवतः+ रात्रिसहायो भवामीति => भवामि+इति नगरान्निर्गतोऽस्मि| => नगरात्+निर्गतः+अस्मि| सोऽपि => सः+अपि तावदस्माकमधन्यतया => तावत्+अस्माकम्+अधन्यतया केनाप्यनर्थसंचिन्तनेनान्यादृश इव => केन+अपि+अनर्थसंचिन्तनेन+अन्यादृशः+ इव तत्रभवत आवासगृहम्| => तत्रभवतः+ आवासगृहम्| तत्रभवतो गृहान्निर्गता => तत्रभवतः+ गृहात्+निर्गता गृहान्निर्गता => गृहात्+निर्गता राजदारिकाया धात्री => राजदारिकायाः+ धात्री चेति| => च+इति| किं नु => किम्+ नु खल्वत्र => खलु+अत्र गच्छत्वनर्थोऽस्माकम्| => गच्छतु+अनर्थः+अस्माकम्| अवस्थासदृशं राजकुलं => अवस्थासदृशम्+ राजकुलम्+ राजकुलं प्रविशामि| => राजकुलम्+ प्रविशामि| एषोऽत्रभवान् => एषः+अत्रभवान् कामुकजनवर्णकेनानुलिप्त इव => कामुकजनवर्णकेन+अनुलिप्तः+ इव एवागच्छति| => एव+आगच्छति| सर्वमलङ्कारो भवति => सर्वम्+अलङ्कारः+ भवति अतिविलम्बितमिव => अतिविलम्बितम्+इव [त्वं तावदामन्त्रणविप्रलब्ध => [त्वम्+ तावत्+आमन्त्रणविप्रलब्धः+ तावदामन्त्रणविप्रलब्ध इव => तावत्+आमन्त्रणविप्रलब्धः+ इव ब्राह्मणोऽहोरात्रं चिन्तयसि| => ब्राह्मणः+अहोरात्रम्+ चिन्तयसि| अहमपि => अहम्+अपि नगरं परिभ्रम्यालब्धभोगा => नगरम्+ परिभ्रम्य+आलब्धभोगा परिभ्रम्यालब्धभोगा => परिभ्रम्य+आलब्धभोगा प्राकृतगणिकेव => प्राकृतगणिका+इव शयितुमागच्छामि|] => शयितुम्+आगच्छामि|] प्रियं ते => प्रियम्+ ते [किं समाप्तोऽस्माकमृषिशापः|] => [किम्+ समाप्तः+अस्माकम्+ऋषिशापः|] समाप्तोऽस्माकमृषिशापः|] => समाप्तः+अस्माकम्+ऋषिशापः|] अवश्यं भवितव्येऽर्थे => अवश्यम्+ भवितव्ये+अर्थे भवितव्येऽर्थे => भवितव्ये+अर्थे [किं पुनरन्यत्|] => [किम्+ पुनः+अन्यत्|] पुनरन्यत्|] => पुनः+अन्यत्|] अविमारकः---किं न => अविमारकः---किम्+ न किमानीतम्|] => किम्+आनीतम्|] अविमारकः---अस्मच्छोकौषधमानीतम्| => अविमारकः---अस्मच्छोकौषधम्+आनीतम्| अविमारकः---किं बहुना| => अविमारकः---किम्+ बहुना| अद्यैव => अद्य+एव प्रवेष्टव्यं कन्यापुरमिति| => प्रवेष्टव्यम्+ कन्यापुरम्+इति| कन्यापुरमिति| => कन्यापुरम्+इति| खलूपायेनाभ्यन्तरं प्रविश्य => खलूपायेनाभ्यन्तरम्+ प्रविश्य जीवग्रहणं प्राप्तुकामोऽसि| => जीवग्रहणम्+ प्राप्तुकामः+असि| प्राप्तुकामोऽसि| => प्राप्तुकामः+असि| अमात्या नाम => अमात्याः+ नाम अविमारकः---कथं भवतापि => अविमारकः---कथम्+ भवता+अपि भवतापि => भवता+अपि भग्ना मयैकेन => भग्नाः+ मया+एकेन मयैकेन => मया+एकेन ससैन्या => ससैन्याः+ अद्यापि => अद्य+अपि किं मानुषैः => किम्+ मानुषैः सोऽप्यसुरेश्वरो मे => सः+अपि+असुरेश्वरः+ मे हतो भुजाभ्यामविरूपधारी => हतः+ भुजाभ्याम्+अविरूपधारी भुजाभ्यामविरूपधारी => भुजाभ्याम्+अविरूपधारी भवतोऽमानुषाणि => भवतः+अमानुषाणि शङ्कनीयो रात्रिच्छन्नः => शङ्कनीयः+ रात्रिच्छन्नः अविमारकः---एष समासः| => अविमारकः---एषः+ समासः| प्रवेष्टव्यं कुन्तिभोजस्य => प्रवेष्टव्यम्+ कुन्तिभोजस्य तदनुमन्तुमर्हति => तत्+अनुमन्तुम्+अर्हति [कथं मामुज्झित्वा => [कथम्+ माम्+उज्झित्वा मामुज्झित्वा => माम्+उज्झित्वा अहं भवन्तं => अहम्+ भवन्तम्+ भवन्तं सर्वकालं => भवन्तम्+ सर्वकालम्+ सर्वकालं न => सर्वकालम्+ न आक्रोशन्नप्येक एष्टव्यः] => आक्रोशन्+अपि+एकः+ एष्टव्यः] परगृहं गच्छेद् => परगृहम्+ गच्छेत्+ गच्छेद् => गच्छेत्+ समरं कुर्या- => समरम्+ कुर्यात्+ कुर्या- => कुर्यात्+ दित्ययं शास्त्रनिर्णयः => इति+अयम्+ शास्त्रनिर्णयः तस्मादेकेनैव => तस्मात्+एकेन+एव प्रवेष्टव्यं कुन्तिभोजस्य => प्रवेष्टव्यम्+ कुन्तिभोजस्य वयं शङ्कनीयाः| => वयम्+ शङ्कनीयाः| मितगुणमिह => मितगुणम्+इह कुन्तिभोजसैन्यं => कुन्तिभोजसैन्यम्+ नृपभवनं विभवैः => नृपभवनम्+ विभवैः सुखं प्रवेष्टुम्| => सुखम्+ प्रवेष्टुम्| वयमपि => वयम्+अपि किमिह => किम्+इह भवतापि => भवता+अपि [यद्येवं कृतो => [यदि+एवम्+ कृतः+ कृतो निश्चयः, => कृतः+ निश्चयः, नगरं प्रविशावः| => नगरम्+ प्रविशावः| ममास्ति => मम+अस्ति तस्यावासे => तस्य+आवासे कालं प्रतिपालयावः|] => कालम्+ प्रतिपालयावः|] अविमारकः---सम्यग् भवानाह| => अविमारकः---सम्यक्+ भवान्+आह| भवानाह| => भवान्+आह| साम्प्रतमभ्यन्तरं प्रविश्य => साम्प्रतम्+अभ्यन्तरम्+ प्रविश्य कृताह्निको महाराजेनाभ्यनुज्ञातो => कृताह्निकः+ महाराजेन+अभ्यनुज्ञातः+ महाराजेनाभ्यनुज्ञातो वासगृहे => महाराजेन+अभ्यनुज्ञातः+ वासगृहे शयनसंविधानं प्रविश्याज्ञातो => शयनसंविधानम्+ प्रविश्य+अज्ञातः+ प्रविश्याज्ञातो नगरं => प्रविश्य+अज्ञातः+ नगरम्+ नगरं प्रविश्य => नगरम्+ प्रविश्य भवतो मित्रगृहे => भवतः+ मित्रगृहे कालं प्रतिपालयामि| => कालम्+ प्रतिपालयामि| आवृत्तं स्नानोदकम्|] => आवृत्तम्+ स्नानोदकम्|] अविमारकः---अयमयमागच्छामि| => अविमारकः---अयम्+अयम्+आगच्छामि| [यद् भर्तृदारक => [यत्+ भर्तृदारकः+ भर्तृदारक आज्ञापयति|] => भर्तृदारकः+ आज्ञापयति|] अस्तमितो भगवान् => अस्तमितः+ भगवान् विभक्तान्तरमन्तरिक्षं => विभक्तान्तरम्+अन्तरिक्षम्+ यात्यर्धनारीश्वररूपशोभाम् => याति+अर्धनारीश्वररूपशोभाम् अतिक्रान्तो दिवसः| => अतिक्रान्तः+ दिवसः| व्यामृष्टसूर्यतिलको विततोडुमालो => व्यामृष्टसूर्यतिलकः+ विततोडुमालः+ विततोडुमालो => विततोडुमालः+ नष्टातपो मृदुमनोहरशीतवातः| => नष्टातपः+ मृदुमनोहरशीतवातः| प्रविकीर्णशूरो => प्रविकीर्णशूरः+ वेषान्तरं रचयतीव => वेषान्तरम्+ रचयति+इव रचयतीव => रचयति+इव द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः किं तेन => किम्+ तेन [दृष्टो मया => [दृष्टः+ मया भणितं च| => भणितम्+ च| किञ्चिदाह|] => किञ्चित्+आह|] निवेदयामि-कन्यापुरचेटो मम => निवेदयामि-कन्यापुरचेटः+ मम शुकपञ्जरं न => शुकपञ्जरम्+ न करोतीति|] => करोति+इति|] शुकपञ्जरो भर्तृदारिकायाः|] => शुकपञ्जरः+ भर्तृदारिकायाः|] किमन्योऽप्यस्ति|] => किम्+अन्यः+अपि+अस्ति|] प्रासादमारोहामः|] => प्रासादम्+आरोहामः|] अग्रतो याहि| => अग्रतः+ याहि| कालो विरचितानि => कालः+ विरचितानि तेऽलसत्वम्| => ते+अलसत्वम्| रचितानीति|] => रचितानि+इति|] मैवं भण| => मा+एवम्+ भण| भर्तृदारिकामन्तरेणान्यादृशानि => भर्तृदारिकाम्+अन्तरेण+अन्यादृशानि [एष प्रासादः|] => [एषः+ प्रासादः|] (आरोहणं नाटयति|) => (आरोहणम्+ नाटयति|) [अग्रतो याहि| => [अग्रतः+ याहि| आत्मनो नामसदृशं => आत्मनः+ नामसदृशम्+ नामसदृशं कृतम्| => नामसदृशम्+ कृतम्| रचितं शयनम्|] => रचितम्+ शयनम्|] रचितं शयनम्| => रचितम्+ शयनम्| मेऽलसत्वम्|] => मे+अलसत्वम्|] एवं पण्डितचेटवृत्तं => एवम्+ पण्डितचेटवृत्तम्+ पण्डितचेटवृत्तं भर्तारं => पण्डितचेटवृत्तम्+ भर्तारम्+ भर्तारं लभस्व|] => भर्तारम्+ लभस्व|] मुहूर्तकमुपविशामि|] => मुहूर्तकम्+उपविशामि|] [यद् भर्तृदारिकायै => [यत्+ भर्तृदारिकायै तेऽसंबद्धप्रलापम्|] => ते+असंबद्धप्रलापम्|] मुहूर्तकं शये|] => मुहूर्तकम्+ शये|] [सुखं शेतां => [सुखम्+ शेताम्+ शेतां भर्तृदारिका| => शेताम्+ भर्तृदारिका| मह्यं कथय|] => मह्यम्+ कथय|] [किं नु => [किम्+ नु भर्तृदारिकामन्तरेण|] => भर्तृदारिकाम्+अन्तरेण|] विदितं रहस्यम्| => विदितम्+ रहस्यम्| परिभ्रष्टास्मि|] => परिभ्रष्टा+अस्मि|] [स्वयं नाम => [स्वयम्+ नाम कथितं भवति|] => कथितम्+ भवति|] काशिराजपुत्रो जयवर्मा => काशिराजपुत्रः+ जयवर्मा दूत आगतो => दूतः+ आगतः+ आगतो महाराजेन => आगतः+ महाराजेन प्रतिगृहीतं च => प्रतिगृहीतम्+ च [एतदलीकम्| => [एतत्+अलीकम्| अहमात्मनः => अहम्+आत्मनः शक्नोम्येकमपि => शक्नोमि+एकम्+अपि दिवसमप्रेक्षमाणा => दिवसम्+अप्रेक्षमाणा अत्रैव => अत्र+एव जामातानेतव्य इति|] => जामाता+आनेतव्यः+ इति|] [ततस्ततः|] => [ततः+ततः|] [ततस्तदपि => [ततः+तत्+अपि किलानुमतं महाराजेन| => किला+अनुमतम्+ महाराजेन| नक्षत्रं शोभनमिति => नक्षत्रम्+ शोभनम्+इति शोभनमिति => शोभनम्+इति दूतेनामात्य आर्यभूतिकः => दूतेन+अमात्यः+ आर्यभूतिकः कालान्तरितं कार्यम्|] => कालान्तरितम्+ कार्यम्|] [प्रियं भर्तृदारिकाया => [प्रियम्+ भर्तृदारिकायाः+ भर्तृदारिकाया रूपयौवनं => भर्तृदारिकायाः+ रूपयौवनम्+ रूपयौवनं सफलं => रूपयौवनम्+ सफलम्+ सफलं संवृत्तमिति|] => सफलम्+ संवृत्तम्+इति|] संवृत्तमिति|] => संवृत्तम्+इति|] [भणितं हि => [भणितम्+ हि मात्रा-गच्छैतं वृत्तान्तं => मात्रा-गच्छ+एतम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं भर्तृदारिकायै => वृत्तान्तम्+ भर्तृदारिकायै सापि => सा+अपि मां प्रेक्षमाणा => माम्+ प्रेक्षमाणा सर्वं विश्वस्तं => सर्वम्+ विश्वस्तम्+ विश्वस्तं न => विश्वस्तम्+ न अहमपि => अहम्+अपि प्रभवामीति => प्रभवामि+इति यावद् भर्तृदारिकायै => यावत्+ भर्तृदारिकायै प्रियं निवेदयामि|] => प्रियम्+ निवेदयामि|] [को नु => [कः+ नु खल्वभूतपूर्वो रोगश्चिन्त्यमानो => खलु+अभूतपूर्वः+ रोगः+चिन्त्यमानः+ रोगश्चिन्त्यमानो मामुन्मादयति| => रोगः+चिन्त्यमानः+ माम्+उन्मादयति| मामुन्मादयति| => माम्+उन्मादयति| सुमनोवर्णकं नेच्छति! => सुमनोवर्णकम्+ न+इच्छति! नेच्छति! => न+इच्छति! इदमत्र => इदम्+अत्र दारुणं मनोहरं => दारुणम्+ मनोहरम्+ मनोहरं च => मनोहरम्+ च किमेतत्|] => किम्+एतत्|] खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] अहं नलिनिका| => अहम्+ नलिनिका| [किमिति|] => [किम्+इति|] विअ|[एवमिव|] => विअ|[एवम्+इव|] [हं हीनं => [हम्+ हीनम्+ हीनं चारित्रम्|] => हीनम्+ चारित्रम्|] संभावनीय एषः| => संभावनीयः+ एषः| स एव => सः+ एव [यद् भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => [यत्+ भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] नलिनिका---चिरं जीव| => नलिनिका---चिरम्+ जीव| प्रस्थित इति => प्रस्थितः+ इति कश्चिदमात्यभृत्यः => कश्चित्+अमात्यभृत्यः कन्यापुररक्षणार्थं => कन्यापुररक्षणार्थम्+ नाभ्यागतः| => न+अभ्यागतः| तद् यथेष्टं => तत्+ यथेष्टम्+ यथेष्टं भवतु| => यथेष्टम्+ भवतु| तावदहं श्वो => तावत्+अहम्+ श्वः+ श्वो राज्ञे => श्वः+ राज्ञे किं भणितम्|] => किम्+ भणितम्|] स भर्तृदारकः => सः+ भर्तृदारकः [एवं भवतु] => [एवम्+ भवतु] [एवं भवतु| => [एवम्+ भवतु| ममाप्यास्तरमास्तृणु|] => मम+अपि+अस्तरम्+आस्तृणु|] [अस्त्यवकाशः| => [अस्ति+अवकाशः| भर्तृदारिकां, => भर्तृदारिकाम्+, यावन्निद्रां लभते|] => यावत्+निद्राम्+ लभते|] [एवं भवतु|] => [एवम्+ भवतु|] खड्गहस्तश्चोरवेषेण => खड्गहस्तः+चोरवेषेण रज्जुहस्तोऽविमारकः) => रज्जुहस्तः+अविमारकः) कष्टं तारुण्यं => कष्टम्+ तारुण्यम्+ तारुण्यं नाम| => तारुण्यम्+ नाम| रागं विजृम्भयति => रागम्+ विजृम्भयति प्रमादं => प्रमादम्+ साहसमभ्युपैति| => साहसम्+अभ्युपैति| स्वच्छन्दतो व्रजति => स्वच्छन्दतः+ व्रजति नेच्छति => न+इच्छति नीतिमार्गं => नीतिमार्गम्+ बुद्धिं शुभां => बुद्धिम्+ शुभाम्+ शुभां सुविदुषामवशीकरोति => शुभाम्+ सुविदुषाम्+अवशीकरोति सुविदुषामवशीकरोति => सुविदुषाम्+अवशीकरोति कथमात्माधीनेष्वर्थेषु => कथम्+आत्माधीनेषु+अर्थेषु नगरपरिचितोऽहं रक्षिणो => नगरपरिचितः+अहम्+ रक्षिणः+ रक्षिणो ज्ञातसारा- => रक्षिणः+ ज्ञातसाराः+ ज्ञातसारा- => ज्ञातसाराः+ स्तिमिरगहनभीमं वर्तते => तिमिरगहनभीमम्+ वर्तते चार्धरात्रम्| => च+अर्धरात्रम्| असिरपि => असिः+अपि सुसहायो निश्चितश्चान्तरात्मा => सुसहायः+ निश्चितः+च+अन्तरात्मा निश्चितश्चान्तरात्मा => निश्चितः+च+अन्तरात्मा किमिह => किम्+इह को मया => कः+ मया दुष्करोऽर्थः => दुष्करः+अर्थः गर्भस्था इव => गर्भस्थाः+ इव मोहमभ्युपगताः => मोहम्+अभ्युपगताः प्रजा निद्रया => प्रजाः+ निद्रया सुखसुप्तनीरवजना ध्यानं => सुखसुप्तनीरवजनाः+ ध्यानम्+ ध्यानं प्रविष्टा => ध्यानम्+ प्रविष्टाः+ प्रविष्टा इव| => प्रविष्टाः+ इव| प्रग्रस्ता इव => प्रग्रस्ताः+ इव नगा => नगाः+ अन्तर्धानमिवोपयाति => अन्तर्धानम्+इव+उपयाति सकलं प्रच्छन्नरूपं => सकलम्+ प्रच्छन्नरूपम्+ प्रच्छन्नरूपं जगत् => प्रच्छन्नरूपम्+ जगत् अद्यैव => अद्य+एव तिमिरमिव => तिमिरम्+इव दिशो निमग्नरूपाः => दिशः+ निमग्नरूपाः प्लवतरणीय इवायमन्धकारः => प्लवतरणीयः+ इव+अयम्+अन्धकारः इवायमन्धकारः => इव+अयम्+अन्धकारः गान्धर्वध्वनिरिव => गान्धर्वध्वनिः+इव को नु => कः+ नु खल्वयं सर्वकालसुखी => खलु+अयम्+ सर्वकालसुखी व्यक्तं स्वयं => व्यक्तम्+ स्वयम्+ स्वयं वीणां => स्वयम्+ वीणाम्+ वीणां वादयति| => वीणाम्+ वादयति| उच्चं हर्म्यं => उच्चम्+ हर्म्यम्+ हर्म्यं सन्निरुद्धाश्च => हर्म्यम्+ सन्निरुद्धाः+च सन्निरुद्धाश्च => सन्निरुद्धाः+च जाला- => जालाः+ बाह्यस्थानं व्यक्तमेव => बाह्यस्थानम्+ व्यक्तम्+एव व्यक्तमेव => व्यक्तम्+एव प्रयोक्तुं => प्रयोक्तुम्+ किं सामर्थ्यं => किम्+ सामर्थ्यम्+ सामर्थ्यं स्त्रीकराग्राङ्गुलीनाम् => सामर्थ्यम्+ स्त्रीकराग्राङ्गुलीनाम् गीतं तु => गीतम्+ तु तानस्तु => तान्+अस्तु मन्दो विशदप्रवृत्तो => मन्दः+ विशदप्रवृत्तः+ विशदप्रवृत्तो => विशदप्रवृत्तः+ जातश्च => जातः+च नादो मुखनासिकेन| => नादः+ मुखनासिकेन| स्थूलोऽपि => स्थूलः+अपि (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्य+अवलोक्य) अयमपरः => अयम्+अपरः क्रुद्धां कान्तां => क्रुद्धाम्+ कान्ताम्+ कान्तां प्रसादयति| => कान्ताम्+ प्रसादयति| खल्वस्यापराधः, => खल्वस्य+अपराधः, येनेयमस्यां वेलायामपि => येन+इयम्+अस्याम्+ वेलायाम्+अपि वेलायामपि => वेलायाम्+अपि खल्वियं व्यपदेशमिच्छति| => खलु+इयम्+ व्यपदेशम्+इच्छति| व्यपदेशमिच्छति| => व्यपदेशम्+इच्छति| बाष्पोपरुद्धजडगद्गदजिह्मकण्ठं => बाष्पोपरुद्धजडगद्गदजिह्मकण्ठम्+ काऽहं तवेत्यसकलं => का+अहम्+ तव+इति+असकलम्+ तवेत्यसकलं प्रणयाद् => तव+इति+असकलम्+ प्रणयात्+ प्रणयाद् वदन्ती| => प्रणयात्+ वदन्ती| प्रियवशं समुपागतापि => प्रियवशम्+ समुपागता+अपि समुपागतापि => समुपागता+अपि प्रतिकूलमेव => प्रतिकूलम्+एव को नु => कः+ नु खल्वयं पक्षी => खलु+अयम्+ पक्षी खल्वयम्| => खलु+अयम्| कथं हसितमनेन| => कथम्+ हसितम्+अनेन| हसितमनेन| => हसितम्+अनेन| खल्वयं तपस्वी| => खलु+अयम्+ तपस्वी| सदृशं वयसः| => सदृशम्+ वयसः| किं परव्यापारवीक्षणम्| => किम्+ परव्यापारवीक्षणम्| साधयामस्तावत्| => साधयामः+तावत्| को नु => कः+ नु खल्वयमस्मिन् => खलु+अयम्+अस्मिन् सशङ्कितमतिस्निग्धं च => सशङ्कितम्+अतिस्निग्धम्+ च खल्वयं तपस्वी| => खलु+अयम्+ तपस्वी| शनैर्वदेति => शनैः+वद+इति संविग्नवद् भवति => संविग्नवत्+ भवति सङ्गं वदत्यसुखदं => सङ्गम्+ वदति+असुखदम्+ वदत्यसुखदं मदनाभिभूतः => वदति+असुखदम्+ मदनाभिभूतः संकेतमिच्छति => संकेतम्+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति चाभिगन्तुम् => च+अभिगन्तुम् नैषा => न+एषा उभयपङ्क्तिगतानां प्रासादानां => उभयपङ्क्तिगतानाम्+ प्रासादानाम्+ प्रासादानां गवाक्षान्तरगता => प्रासादानाम्+ गवाक्षान्तरगता दीपप्रभैषा| => दीपप्रभा+एषा| प्रयत्नादात्मा => प्रयत्नात्+आत्मा अयं तु => अयम्+ तु एष हि, => एषः+ हि, द्रुतगतिरपि => द्रुतगतिः+अपि पादनिपातनादभीरुः => पादनिपातनात्+अभीरुः परिहरिष्याम्येनम्| => परिहरिष्याम्+एनम्| गतो नृशंसः| => गतः+ नृशंसः| वयमपि => वयम्+अपि खल्वेते| => खलु+एते| खल्विदानीं करिष्ये| => खलु+इदानीम्+ करिष्ये| इमां शृङ्गाटकस्थां => इमाम्+ शृङ्गाटकस्थाम्+ शृङ्गाटकस्थां विटसभां => शृङ्गाटकस्थाम्+ विटसभाम्+ विटसभां प्रविशामि| => विटसभाम्+ प्रविशामि| आरक्षिणां तु => आरक्षिणाम्+ तु विमुखं मितविक्रमाणां => विमुखम्+ मितविक्रमाणाम्+ मितविक्रमाणां => मितविक्रमाणाम्+ मामभ्युपेत्य => माम्+अभ्युपेत्य हसतीव => हसति+इव ममैष खड्गः| => मम+एषः+ खड्गः| नैते => न+एते भारभूता => भारभूताः+ मत्कार्यसाधनपरोऽहमिह => मत्कार्यसाधनपरः+अहम्+इह गता रक्षिणः| => गताः+ रक्षिणः| अबहुपुरुषपक्षमेत्य => अबहुपुरुषपक्षम्+एत्य शौर्यं => शौर्यम्+ बहुविषमश्च => बहुविषमः+च सुखश्च => सुखः+च एतद् राजकुलम्| => एतत्+ राजकुलम्| स्थिरत्वमुच्छ्रितत्वं प्राकारस्य| => स्थिरत्वम्+उच्छ्रितत्वम्+ प्राकारस्य| पुरुषाणां कक्ष्याबन्धः| => पुरुषाणाम्+ कक्ष्याबन्धः| प्रविष्ट एवाहं => प्रविष्टः+ एव+अहम्+ एवाहं चिन्तयितव्यः, => एव+अहम्+ चिन्तयितव्यः, रज्जुं प्रक्षिपामि| => रज्जुम्+ प्रक्षिपामि| विजृम्भतां रात्रिः| => विजृम्भताम्+ रात्रिः| वर्धतां निद्रा| => वर्धताम्+ निद्रा| अनुमन्यतां पद्मा| => अनुमन्यताम्+ पद्मा| लयं गताः => लयम्+ गताः सर्वविघ्ना भवन्तु| => सर्वविघ्नाः+ भवन्तु| परिपन्थिका भवन्तु| => परिपन्थिकाः+ भवन्तु| (रज्जुं क्षिप्त्वा) => (रज्जुम्+ क्षिप्त्वा) एकेनैव => एकेन+एव सुसंसक्तां रज्जुं => सुसंसक्ताम्+ रज्जुम्+ रज्जुं कार्यसिद्धिमिव => रज्जुम्+ कार्यसिद्धिम्+इव कार्यसिद्धिमिव => कार्यसिद्धिम्+इव कोऽत्र => कः+अत्र को वा => कः+ वा ममेति => मम+इति भवतीह => भवति+इह नॄणां => नॄणाम्+ दैवं विधानमनुगच्छति => दैवम्+ विधानम्+अनुगच्छति विधानमनुगच्छति => विधानम्+अनुगच्छति रज्जुमवलम्ब्यारोहामि| => रज्जुम्+अवलम्ब्या+आरोहामि| विपुलमपि => विपुलम्+अपि मितोपमं विभागा- => मितोपमम्+ विभागात्+ विभागा- => विभागात्+ न्निबिडमिवाभ्युदितं क्रमोच्छ्रयेण| => निबिडमिवाभ्युदितम्+ क्रमोच्छ्रयेण| नृपभवनमिदं सहर्म्यमालं => नृपभवनम्+इदम्+ सहर्म्यमालम्+ सहर्म्यमालं => सहर्म्यमालम्+ जिगमिषतीव => जिगमिषति+इव नभो वसुन्धरायाः => नभः+ वसुन्धरायाः सर्वविध्ना भवन्ति| => सर्वविध्नाः+ भवन्ति| अनयैव => अनय+एव खल्विदानीं रज्जुं => खलु+इदानीम्+ रज्जुम्+ रज्जुं प्रच्छादयामि| => रज्जुम्+ प्रच्छादयामि| अस्यां हस्तिशालायां => अस्याम्+ हस्तिशालायाम्+ हस्तिशालायां पाशं => हस्तिशालायाम्+ पाशम्+ पाशं छित्वा => पाशम्+ छित्वा तन्त्रीनादो युवतिकलगीतध्वनियुतः => तन्त्रीनादः+ युवतिकलगीतध्वनियुतः अन्यतो यास्यामि| => अन्यतः+ यास्यामि| गन्धामोदो गजवरमदोद्बोधितपटुः| => गन्धामोदः+ गजवरमदोद्बोधितपटुः| मुहुर्तं स्थित्वा => मुहुर्तम्+ स्थित्वा प्रभैषा => प्रभा+एषा दीपानामिह => दीपानाम्+इह वितता रक्षिपुरुषाः => वितताः+ रक्षिपुरुषाः चिराद् रात्रौ => चिरात्+ रात्रौ शान्तं सह => शान्तम्+ सह कमलषण्डैर्नृपगृहम् => कमलषण्डैः+नृपगृहम् एष तयोक्तो => एषः+ तया+उक्तः+ तयोक्तो मार्गः| => तया+उक्तः+ मार्गः| इयं मन्दाकिनी| => इयम्+ मन्दाकिनी| इयमुपस्थानसभा| => इयम्+उपस्थानसभा| अयं कान्यापुरप्रासादः| => अयम्+ कान्यापुरप्रासादः| एष तु => एषः+ तु समासन्नजालत्वाच्च => समासन्नजालत्वात्+च सुखमारोढुम्| => सुखम्+आरोढुम्| दुरारोहश्चेत्, => दुरारोहः+चेत्, कान्तासमीपमुपगम्य => कान्तासमीपम्+उपगम्य मनोभिलाषा- => मनोभिलाषात्+ द्धर्म्याधिरोहणमतेर्मम => धर्म्याधिरोहणमतेः+मम संसक्तनालगतकण्टकभीतचेता- => संसक्तनालगतकण्टकभीतचेताः+ क इह => कः+ इह पुष्करिणीं जहाति => पुष्करिणीम्+ जहाति भवत्वारोहामि| => भवतु+आरोहामि| इदं तयोक्तं => इदम्+ तया+उक्तम्+ तयोक्तं जालयन्त्रम्| => तया+उक्तम्+ जालयन्त्रम्| प्रविश्यावलोक्य => प्रविश्या+अवलोक्य उत्प्रहसित इव => उत्प्रहसितः+ इव भवनेनानेन => भवनेन+अनेन किमिह => किम्+इह प्रलापै- => प्रलापैः+ अलं रौद्रवेषेण| => अलम्+ रौद्रवेषेण| (चोरवेषमपनीय => (चोरवेषम्+अपनीय कक्ष्याबन्धं विमुञ्चति) => कक्ष्याबन्धम्+ विमुञ्चति) [को नु => [कः+ नु वृत्तान्तो भर्तृदारकस्य| => वृत्तान्तः+ भर्तृदारकस्य| भर्तृदारिकाप्यवस्थादुर्लभां निद्रां => भर्तृदारिका+अपि+अवस्थादुर्लभाम्+ निद्राम्+ निद्रां लभतेऽद्य => निद्राम्+ लभते+अद्य लभतेऽद्य => लभते+अद्य प्रिय आगच्छतीति => प्रियः+ आगच्छति+इति आगच्छतीति => आगच्छति+इति श्रुतमात्रेणैव|] => श्रुतमात्रेण+एव|] सहसोपसृत्य) => सहसा+उपसृत्य) अयं मे => अयम्+ मे [स्वागतं भर्तृदारकस्य|] => [स्वागतम्+ भर्तृदारकस्य|] इयमियं सा| => इयम्+इयम्+ सा| दृष्टिर्न => दृष्टिः+न परिष्वजतीव => परिष्वजति+इव साङ्गं => साङ्गम्+ बुद्धिस्त्वरां व्रजति => बुद्धिस्त्वराम्+ व्रजति बोधयतीव => बोधयति+इव रागोऽभिचोदयति => रागः+अभिचोदयति सादयतीव => सादयति+इव चाङ्गं => च+अङ्गम्+ [एष खलु => [एषः+ खलु कामदेव ओघ => कामदेवः+ ओघः+ ओघ इवोभयपक्षं => ओघः+ इव+उभयपक्षम्+ इवोभयपक्षं पीडयति| => इव+उभयपक्षम्+ पीडयति| अलंक्रियतां शयनतलम्|] => अलंक्रियताम्+ शयनतलम्|] किमवबोधयामि => किम्+अवबोधयामि अलमलं बालचापलेन| => अलम्+अलम्+ बालचापलेन| अहं द्विनेत्रो => अहम्+ द्विनेत्रः+ द्विनेत्रो न => द्विनेत्रः+ न सहस्रनेत्रो => सहस्रनेत्रः+ मतिश्च => मतिः+च दृष्टपारं => दृष्टपारम्+ चेक्रीड्यतां मे => चेक्रीड्यताम्+ मे भर्तृदारिकामन्तरेण => भर्तृदारिकाम्+अन्तरेण सफलो मे => सफलः+ मे किं निरनुक्रोशेन => किम्+ निरनुक्रोशेन भणितं खलु => भणितम्+ खलु अविमारकः---प्राप्तं खलु => अविमारकः---प्राप्तम्+ खलु फलं, => फलम्+, येनेयमीदृशं मोहं => येनेयमि+ईदृशम्+ मोहम्+ मोहं गता| => मोहम्+ गता| [हं परिभ्रष्टास्मि| => [हम्+ परिभ्रष्टास्मि| किं मया => किम्+ मया किञ्चन्न => किञ्चत्+न अविमारकः---अयमस्या मोहविस्तरेण => अविमारकः---अयम्+अस्याः+ मोहविस्तरेण द्वितीयो मे => द्वितीयः+ मे चिरं खलूपविष्टा| => चिरम्+ खलूपविष्टा| अद्धरत्तं|[संवृत्तोऽर्धरात्रः|] => अद्धरत्तं|[संवृत्तः+अर्धरात्रः|] परिश्रान्तासि| => परिश्रान्त+असि| [अहं संवाहयामि| => [अहम्+ संवाहयामि| एवमेव => एवम्+एव त्वमपि => त्वम्+अपि [अलमतिस्नेहेन| => [अलम्+अतिस्नेहेन| इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] [हं क => [हम्+ कः+ क इदानीं => कः+ इदानीम्+ इदानीं मां => इदानीम्+ माम्+ मां संवाहयति|] => माम्+ संवाहयति|] [एवमिव|] => [एवम्+इव|] हीनं चारित्रम्| => हीनम्+ चारित्रम्| भीतास्मि|] => भीता+अस्मि|] त्वं प्रिये! => त्वम्+ प्रिये! नवासि => नवा+असि किं कम्पसे => किम्+ कम्पसे लतेव => लता+इव भयं त्यज => भयम्+ त्यज प्रसादं => प्रसादम्+ किं वा => किम्+ वा शरणागतोऽस्मि => शरणागतः+अस्मि सलज्जं नलिनिकां => सलज्जम्+ नलिनिकाम्+ नलिनिकां विलोकयति) => नलिनिकाम्+ विलोकयति) उत्तिष्ठोत्तिष्ठ| => उत्तिष्ठ+उत्तिष्ठ| अविमारकः---कथं भवती| => अविमारकः---कथम्+ भवती| रचितं शयनम्| => रचितम्+ शयनम्| भर्तृदारिकां भर्तृदारकं => भर्तृदारिकाम्+ भर्तृदारकम्+ भर्तृदारकं च => भर्तृदारकम्+ च तत्रैव => तत्र+एव रचितं शयनम्| => रचितम्+ शयनम्| तत्रैव => तत्र+एव अविमारकः---त्वमप्येवं प्रियशतानि => अविमारकः---त्वम्+अपि+एवम्+ प्रियशतानि तस्या हस्तं => तस्याः+ हस्तम्+ हस्तं गृहीत्वोत्तिष्ठति|) => हस्तम्+ गृहीत्वा+उत्तिष्ठति|) गृहीत्वोत्तिष्ठति|) => गृहीत्वा+उत्तिष्ठति|) [एत्वेतु => [एतु+एतु अविमारकः---अयमयमागच्छामि| => अविमारकः---अयम्+अयम्+आगच्छामि| अनृणोऽस्मि => अनृणः+अस्मि सप्तपदप्रमाणमिह => सप्तपदप्रमाणम्+इह यद्येषा => यदि+एषा युगशतं धन्यो => युगशतम्+ धन्यः+ धन्यो मदन्यः => धन्यः+ मदन्यः तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः आसूर्योदयमपि => आसूर्योदयम्+अपि किं नु => किम्+ नु यावद् भर्तृदारिकामवबोधयामि|] => यावत्+ भर्तृदारिकाम्+अवबोधयामि|] भर्तृदारिकामवबोधयामि|] => भर्तृदारिकाम्+अवबोधयामि|] सुमनोवर्णकं मया => सुमनोवर्णकम्+ मया [किं भर्तृदारिकायाः => [किम्+ भर्तृदारिकायाः वालङ्कारेण => वा+अलङ्कारेण अमङ्गलं भण! => अमङ्गलम्+ भण! आकृतिरेव => आकृतिः+एव भर्तृदारिकाया अलङ्कार => भर्तृदारिकायाः+ अलङ्कारः+ अलङ्कार इति => अलङ्कारः+ इति पुष्पमपि => पुष्पम्+अपि [सदृशमेतत्| => [सदृशम्+एतत्| मण्डितान्यतिरमणीयानि => मण्डितानि+अतिरमणीयानि भर्तृदारिकाया रूपानुरूपो => भर्तृदारिकायाः+ रूपानुरूपः+ रूपानुरूपो भर्ता|] => रूपानुरूपः+ भर्ता|] [अलं पक्षपातेन| => [अलम्+ पक्षपातेन| पद्मिनीव => पद्मिनी+इव अहमपि => अहम्+अपि चिन्तयामि--सशरीरो भगवान् => चिन्तयामि--सशरीरः+ भगवान् कामदेव ईदृशो => कामदेवः+ ईदृशः+ ईदृशो भवेदिति|] => ईदृशः+ भवेत्+इति|] भवेदिति|] => भवेत्+इति|] [तथैव| => [तथा+एव| भर्तृदारकं विना => भर्तृदारकम्+ विना क्षणमात्रमपि => क्षणमात्रम्+अपि सुखानीति| => सुखानि+इति| एष शलु => एषः+ खलु संवत्सरोऽतिक्रान्तो भर्तृदारिकाया => संवत्सरः+अतिक्रान्तः+ भर्तृदारिकायाः+ भर्तृदारिकाया अविच्छिन्नसुखसम्भोगेन => भर्तृदारिकायाः+ अविच्छिन्नसुखसम्भोगेन रतिं कृत्वा| => रतिम्+ कृत्वा| अस्माकं पुनर्गोष्ठीजनस्योत्तरकुरुवासः => अस्माकम्+ पुनः+गोष्ठीजनस्य+उत्तरकुरुवासः पुनर्गोष्ठीजनस्योत्तरकुरुवासः => पुनः+गोष्ठीजनस्य+उत्तरकुरुवासः पुनर्महाराजेन => पुनः+महाराजेन विदित एष => विदितः+ एषः+ एष खलु => एषः+ खलु वृत्तान्त इति => वृत्तान्तः+ इति सीदतीव => सीदति+इव लज्जाभयमदनैरभिताड्यमाना => लज्जाभयमदनैः+अभिताड्यमाना मुग्धापगतचेतनेव => मुग्धापगतचेतना+इव एष खलु => एषः+ खलु प्रासादो निर्वापितदीप => प्रासादः+ निर्वापितदीपः+ निर्वापितदीप इव => निर्वापितदीपः+ इव विरहिताया ममैकमपि => विरहितायाः+ मम+एकम्+अपि ममैकमपि => मम+एकम्+अपि हृदयप्रीतिकरं न => हृदयप्रीतिकरम्+ न भर्तृदारकोऽविघ्नेन => भर्तृदारकः+अविघ्नेन निर्गत इति => निर्गतः+ इति श्रुत्वाद्य => श्रुत्वा+अद्य प्रह्लादितमिव => प्रह्लादितम्+इव सुरुद्धं कन्यापुरम्| => सुरुद्धम्+ कन्यापुरम्| किमेतत्|] => किम्+एतत्|] किं पृच्छसि| => किम्+ पृच्छसि| [अतिक्रान्त उत्सवः|] => [अतिक्रान्तः+ उत्सवः|] [स्वप्न इव => [स्वप्नः+ इव किमेतत्| => किम्+एतत्| गतो भर्तृदारकः|] => गतः+ भर्तृदारकः|] उभे---हं| => उभे---हम्+| [अहमपि => [अहम्+अपि भर्तृदारिकाया दुःखं => भर्तृदारिकायाः+ दुःखम्+ दुःखं प्रेक्षितुमसहमानेहागतास्मि|] => दुःखम्+ प्रेक्षितुम्+असहमाना+इह+आगता+अस्मि|] प्रेक्षितुमसहमानेहागतास्मि|] => प्रेक्षितुम्+असहमाना+इह+आगता+अस्मि|] शक्यं खलु => शक्यम्+ खलु भर्तृदारिकाया अवस्थादर्शनम्| => भर्तृदारिकायाः+ अवस्थादर्शनम्| तथापि => तथा+अपि भर्तृदारिकामाश्वासयिष्यामः|] => भर्तृदारिकाम्+आश्वासयिष्यामः|] [एवं कुर्मः|] => [एवम्+ कुर्मः|] (सर्वा निष्क्रान्ताः) => (सर्वाः+ निष्क्रान्ताः) प्रविशत्यविमारकः) => प्रविशति+अविमारकः) कथमपीह => कथम्+अपि+इह विनिर्गतं मे => विनिर्गतम्+ मे भाग्यावशेषमवलम्ब्य => भाग्यावशेषम्+अवलम्ब्य अद्यापि => अद्य+अपि तन्मम => तत्+मम मनो न => मनः+ न मामुपैति => मामु+उपैति नावेक्षते => न+अवेक्षते प्रिययावरुद्धम् => प्रियया+अवरुद्धम् भवेदवस्था => भवेत्+अवस्था प्रेष्यजनप्रवादै- => प्रेष्यजनप्रवादैः+ मामनवेक्षमाणा => माम्+अनवेक्षमाणा मोहं व्रजेद् => मोहम्+ व्रजेत्+ व्रजेद् रात्रिषु => व्रजेत्+ रात्रिषु किं करिष्ये => किम्+ करिष्ये तथापि => तथा+अपि तावदस्मदपेक्षया => तावत्+अस्मत्+अपेक्षया नापेक्षित आत्मा| => न+अपेक्षितः+ आत्मा| तस्मादहमपि => तस्मात्+अहम्+अपि कतिपयदिवसप्रोषितोऽहमस्मि| => कतिपयदिवसप्रोषितः+अहम्+अस्मि| मानसं शरीरं => मानसम्+ शरीरम्+ शरीरं च => शरीरम्+ च दुःखमसह्यमिव => दुःखम्+असह्यम्+इव निर्व्याजं परिचयवर्धमानरागां => निर्व्याजम्+ परिचयवर्धमानरागाम्+ परिचयवर्धमानरागां => परिचयवर्धमानरागाम्+ रूपाढ्यामभिनवयौवनां मनोज्ञाम्| => रूपाढ्याम्+अभिनवयौवनाम्+ मनोज्ञाम्| तां क्षणमपि => ताम्+ क्षणम्+अपि क्षणमपि => क्षणम्+अपि वञ्चितोऽस्मि => वञ्चितः+अस्मि कष्टोऽन्यः => कष्टः+अन्यः क इह => कः+ इह मदनेनान्तर्दह्यमानस्य => मदनेन+अन्तः+दह्यमानस्य क्षारीभवितुमारब्धो भगवान् => क्षारीभवितुम्+आरब्धः+ भगवान् (सर्वतो विलोक्य) => (सर्वतः+ विलोक्य) ज्वरितेव => ज्वरिता+इव भास्करकरैरापीतसारा => भास्करकरैः+आपीतसारा यक्ष्मार्ता इव => यक्ष्मार्ताः+ इव प्रमुषितच्छाया दवाग्न्याश्रयात्| => प्रमुषितच्छायाः+ दवाग्न्याश्रयात्| विक्रोशन्त्यवशादिवोच्छ्रितगुहाव्यात्ताननाः => विक्रोशन्ति+अवशात्+उच्छ्रितगुहाव्यात्ताननाः पर्वता => पर्वताः+ लोकोऽयं रविपाकनष्टहृदयः => लोकः+अयम्+ रविपाकनष्टहृदयः मूर्छामिव => मूर्छाम्+इव किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| चास्म्यहं गन्तुं => च+अस्मि+अहम्+ गन्तुम्+ गन्तुं समर्थः| => गन्तुम्+ समर्थः| दावैर्द्रवीकृततनुः => दावैः+द्रवीकृततनुः स्रवतीव => स्रवति+इव भास्वा- => भास्वान्+ फलतीव => फलति+इव (मूर्च्छां नाटयति| => (मूर्च्छाम्+ नाटयति| पुनर्निःश्वस्य| => पुनः+निःश्वस्य| ऊर्ध्वमवलोक्य) => ऊर्ध्वम्+अवलोक्य) किमत्र => किम्+अत्र चित्रं वितताः => चित्रम्+ वितताः पयोदा => पयोदाः+ सूर्यं ननु => सूर्यम्+ ननु अन्तःस्थितं मे => अन्तःस्थितम्+ मे कामं भवेद् => कामम्+ भवेत्+ भवेद् विस्मयनीयमेतत् => भवेत्+ विस्मयनीयम्+एतत् विस्मयनीयमेतत् => विस्मयनीयम्+एतत् किमनेन => किम्+अनेन विसर्जयिष्याम्यात्मानम् => विसर्जयिष्यामि+आत्मानम् अस्मिन्नरण्यतटाके => अस्मिन्+आरण्यतटाके विसर्जयिष्याम्यात्मानम्| => विसर्जयिष्यामि+आत्मानम्| धिगधर्मः => धिक्+अधर्मः अभिमानमोहान्महापथो विस्मृतः| => अभिमानमोहात्+महापथः+ विस्मृतः| प्राणानाहुतिं करिष्यामि| => प्राणानाहुतिम्+ करिष्यामि| इष्टं चेदेकचित्तानां => इष्टम्+ चेत्+एकचित्तानाम्+ चेदेकचित्तानां => चेत्+एकचित्तानाम्+ यद्यग्निः => यदि+अग्निः परत्रापि => परत्र+अपि भवेदेककीर्तनी => भवेत्+एककीर्तनी (अग्निं प्रविश्य => (अग्निम्+ प्रविश्य किमिदं वर्तते| => किम्+इदम्+ वर्तते| स्फुलिङ्गनिकरैर्निपतन्ति => स्फुलिङ्गनिकरैः+निपतन्ति वृक्षा => वृक्षाः+ ज्वालाश्च => ज्वालाः+च अग्निर्दयां हि => अग्निः+दयाम्+ हि मदनातुरेऽपि => मदनातुरे+अपि पुत्रं पितेव => पुत्रम्+ पिता+इव पितेव => पिता+इव किमतः => किम्+अतः परं विस्मयनीयम्| => परम्+ विस्मयनीयम्| मां न => माम्+ न एतदप्यस्ति => एतत्+अपि+अस्ति एष खलु => एषः+ खलु असितजलदवृन्दैर्मिश्रसन्दिग्धशृङ्गो => असितजलदवृन्दैः+मिश्रसन्दिग्धशृङ्गः+ गगनचरकुलानां विश्रमस्थानभूतः| => गगनचरकुलानाम्+ विश्रमस्थानभूतः| सुकविमतिविचित्रो मित्रसंयोगहृद्यो => सुकविमतिविचित्रः+ मित्रसंयोगहृद्यः+ मित्रसंयोगहृद्यो => मित्रसंयोगहृद्यः+ नरपतिरिव => नरपतिः+इव नीचो दृश्यते => नीचः+ दृश्यते तावदस्मिञ्छैले => तावत्+अस्मिन्+शैले मरुत्प्रपातो हि => मरुत्प्रपातः+ हि यावदारोहामि|(आरुह्यावलोक्य) => यावत्+आरोहामि|(आरुह्या+अवलोक्य) पानीयं गोत्रस्थं => पानीयम्+ गोत्रस्थम्+ गोत्रस्थं स्नात्वोपस्पृश्य => गोत्रस्थम्+ स्नात्वा+उपस्पृश्य स्नात्वोपस्पृश्य => स्नात्वा+उपस्पृश्य मन्त्रं जपामि| => मन्त्रम्+ जपामि| कुरुषूत्तरेषु => कुरुषु+उत्तरेषु स्नातं पुनर्मानसे => स्नातम्+ पुनः+मानसे पुनर्मानसे => पुनः+मानसे भूयो मन्दरकन्दरान्तरतटेष्वामोदितं => भूयः+ मन्दरकन्दरान्तरतटेषु+आमोदितम्+ मन्दरकन्दरान्तरतटेष्वामोदितं यौवनम्| => मन्दरकन्दरान्तरतटेषु+आमोदितम्+ यौवनम्| क्रीडार्थं हिमवद्गुहासु => क्रीडार्थम्+ हिमवद्गुहासु दृष्टिश्च => दृष्टिः+च यास्यावो मलयस्य => यास्यावः+ मलयस्य चन्दननगान्मध्याह्ननिद्रासुखान् => चन्दननगात्+मध्याह्ननिद्रासुखान् (आकाशयानं निरूप्य) => (आकाशयानम्+ निरूप्य) भगवत्या वसुन्धराया => भगवत्याः+ वसुन्धरायाः+ वसुन्धराया दूरस्थां => वसुन्धरायाः+ दूरस्थाम्+ दूरस्थां दर्शनीयामाकृतिम् => दूरस्थाम्+ दर्शनीयाम्+आकृतिम् दर्शनीयामाकृतिम् => दर्शनीयाम्+आकृतिम् कलभोपमा जलधयः => कलभोपमाः+ जलधयः क्रीडातटाकोपमा => क्रीडातटाकोपमाः+ क्षितितलं प्रच्छन्ननिम्नस्थलम्| => क्षितितलम्+ प्रच्छन्ननिम्नस्थलम्| सीमन्ता इव => सीमन्ताः+ इव सौधाश्च => सौधाः+च बिन्दूपमा => बिन्दूपमाः+ दृष्टं वक्रमिवाभिभाति => दृष्टम्+ वक्रम्+इव+अभिभाति वक्रमिवाभिभाति => वक्रम्+इव+अभिभाति सकलं संक्षिप्तरूपं => सकलम्+ संक्षिप्तरूपम्+ संक्षिप्तरूपं जगत् => संक्षिप्तरूपम्+ जगत् शीतचन्दननिलयं मलयं => शीतचन्दननिलयम्+ मलयम्+ मलयं प्रयास्यावः| => मलयम्+ प्रयास्यावः| (उभावाकाशयानं निरूपयतः) => (उभौ+आकाशयानम्+ निरूपयतः) पारयाम्यविश्रान्ता => पारयामि+अविश्रान्ता मुहूर्तं विश्रम्य => मुहूर्तम्+ विश्रम्य प्रियं मे!] => प्रियम्+ मे!] (उभाववतरतः) => (उभौ+अवतरतः) जलदगहनमुज्झतीव => जलदगहनमुज्झति+इव वेगा- => वेगात्+ दभिपततीव => अभिपतति+इव जलदसमयतोयदा इवामी => जलदसमयतोयदाः+ इव+अमी इवामी => इव+अमी भृशमभिभान्ति => भृशम्+अभिभान्ति नगा विजृम्भमाणाः => नगाः+ विजृम्भमाणाः अयं पर्वतः => अयम्+ पर्वतः समर्थ इवास्माकं => समर्थः+ इव+अस्माकम्+ इवास्माकं मुहूर्तमातिथ्यं => इव+अस्माकम्+ मुहूर्तम्+आतिथ्यम्+ मुहूर्तमातिथ्यं कर्तुम्| => मुहूर्तम्+आतिथ्यम्+ कर्तुम्| तस्माद् विश्रान्तौ => तस्मात्+ विश्रान्तौ एवं कुर्वः|] => एवम्+ कुर्वः|] पुष्पितानां नगानां => पुष्पितानाम्+ नगानाम्+ नगानां षड्भागग्रहणमस्माक => नगानाम्+ षड्भागग्रहणम्+अस्माकम्+ षड्भागग्रहणमस्माक धर्मः| => षड्भागग्रहणम्+अस्माकम्+ धर्मः| तस्मादनृणान् => तस्मात्+अनृणान् (पुष्पापचयं नाटयतः| => (पुष्पापचयम्+ नाटयतः| विद्याधरः---(अविमारकं विलोक्य) => विद्याधरः---(अविमारकम्+ विलोक्य) को नु => कः+ नु खल्वयम्| => खलु+अयम्| रूपमीदृशं हि => रूपम्+ईदृशम्+ हि नान्येषाम्| => न+अन्येषाम्| यदयं दृष्टः| => यतयम्+ दृष्टः| भवत्वहमपि => भवतु+अहम्+अपि विस्मृतं पृच्छामि| => विस्मृतम्+ पृच्छामि| कृतं देवकार्यम्| => कृतम्+ देवकार्यम्| (पार्श्वतो विलोक्य, => (पार्श्वतः+ विलोक्य, विद्याधरं दृष्ट्वा) => विद्याधरम्+ दृष्ट्वा) को नु => कः+ नु खल्वयम्| => खलु+अयम्| स्वप्नोऽयं भवेत्| => स्वप्नः+अयम्+ भवेत्| ह्यहं सुप्तः| => हि+अहम्+ सुप्तः| किमपि => किम्+अपि तदेतत् => तत्+एतत् तदपि => तत्+अपि संमूढानां खलु| => संमूढानाम्+ खलु| अहं तु => अहम्+ तु सर्वं जानामि| => सर्वम्+ जानामि| पृच्छाम्येनम्| => पृच्छामि+एनम्| कतरकुलान्वयो भवतालड्क्रियते| => कतरकुलान्वयः+ भवता+अलड्क्रियते| भवतालड्क्रियते| => भवता+अलड्क्रियते| विद्याधरः---श्रूयताम्--अहं मेघनादो => विद्याधरः---श्रूयताम्--अहम्+ मेघनादः+ मेघनादो नाम => मेघनादः+ नाम इयं तावदस्मत्कुटुम्बिनी => इयम्+ तावत्+अस्मत्कुटुम्बिनी तावदस्मत्कुटुम्बिनी => तावत्+अस्मत्कुटुम्बिनी भगवन्तमगस्त्यमाराधयितुं मलयपर्वते => भगवन्तम्+अगस्त्यम्+आराधयितुम्+ मलयपर्वते विद्याधरैरुत्सवः => विद्याधरैः+उत्सवः वयमपि => वयम्+अपि मुहूर्तं विश्रम्य => मुहूर्तम्+ विश्रम्य गमिष्याम इत्यवतीर्णाः| => गमिष्यामः+ इति+अवतीर्णाः| इत्यवतीर्णाः| => इति+अवतीर्णाः| एषोऽस्माकं वृत्तान्तः| => एषः+अस्माकम्+ वृत्तान्तः| किमर्थमिदानीं भवान् => किमर्थम्+इदानीम्+ भवान् क्षितितलं देवलोकीकरोति| => क्षितितलम्+ देवलोकीकरोति| ममान्तकालेऽनृतं न => मम+अन्तकाले+अनृतम्+ न सौवीरराजपुत्रोऽविमारको नाम्नास्मि| => सौवीरराजपुत्रः+अविमारकः+ नाम्ना+अस्मि| नाम्नास्मि| => नाम्ना+अस्मि| एतदनृतम्| => एतत्+अनृतम्| नेयमाकृतिर्मानुषी| => न+इयम्+आकृतिः+मानुषी| किमर्थमेकाकी => किमर्थम्+एकाकी भवानिहागतः| => भवान्+इह+आगतः| (अधोमुखस्तिष्ठति) => (अधोमुखः+तिष्ठति) भवत्वहमेव => भवतु+अहम्+एव (विद्यामावर्तयति) => (विद्याम्+आवर्तयति) अयं खलु => अयम्+ खलु भगवतोऽग्नेः => भगवतः+अग्नेः पुत्र आत्मानं => पुत्रः+ आत्मानम्+ आत्मानं न => आत्मानम्+ न कुन्तिभोजदुहितरं कुरङ्गीमभिलषमाणो => कुन्तिभोजदुहितरम्+ कुरङ्गीम्+अभिलषमाणः+ कुरङ्गीमभिलषमाणो रममाणश्च => कुरङ्गीम्+अभिलषमाणः+ रममाणः+च रममाणश्च => रममाणः+च प्रवेशोपायमलभमानः => प्रवेशोपायम्+अलभमानः मरुत्प्रपातं कर्तुमिहारूढः| => मरुत्प्रपातम्+ कर्तुम्+इह+आरूढः| कर्तुमिहारूढः| => कर्तुम्+इह+आरूढः| सापि => सा+अपि जीवन्मरणमनुभवति| => जीवन्मरणम्+अनुभवति| अहमस्यास्मिन् => अहम्+अस्य+अस्मिन् सहायो भविष्यामि| => सहायः+ भविष्यामि| अच्छलं मित्रत्वं => अच्छलम्+ मित्रत्वम्+ मित्रत्वं नाम| => मित्रत्वम्+ नाम| विदितमर्थं प्रच्छादयितुम्| => विदितम्+अर्थम्+ प्रच्छादयितुम्| प्रभृत्यावयोः => प्रभृति+आवयोः सख्यमस्तु| => सख्यम्+अस्तु| भवतोऽस्माभिरवस्था => भवतः+अस्माभिः+अवस्था प्राणपरित्यागार्थमिहारूढो भवान् => प्राणपरित्यागार्थम्+इह+आरूढः+ भवान् एवमेतत्| => एवम्+एतत्| प्रीतोऽस्म्यनेन => प्रीतः+अस्मि+अनेन तत्राज्ञातमेव => तत्र+अज्ञातम्+एव प्रवेष्टुं स्यादुपायः, => प्रवेष्टुम्+ स्यात्+उपायः, स्यादुपायः, => स्यात्+उपायः, किं करिष्यति => किम्+ करिष्यति किमन्यत्| => किम्+अन्यत्| तदर्थो हि => तदर्थः+ हि दृश्यतामङ्गुलीयम्| => दृश्यताम्+अङ्गुलीयम्| (इत्यङ्गुलीयकं दर्शयति) => (इति+अङ्गुलीयकम्+ दर्शयति) किमनेन => किम्+अनेन विद्याधरः---एतदङ्गलीयकं दक्षिणाङ्गुल्या => विद्याधरः---एतत्+अङ्गलीयकम्+ दक्षिणाङ्गुल्या धारयन्नदृश्यो भवति, => धारयन्+अदृश्यः+ भवति, एतदप्यस्ति| => एतत्+अपि+अस्ति| विद्याधरः---अहं ते => विद्याधरः---अहम्+ ते प्रत्ययं करिष्यामि| => प्रत्ययम्+ करिष्यामि| किं मां => किम्+ माम्+ मां पश्यसि| => माम्+ पश्यसि| विद्याधरः---अवहितो भव| => विद्याधरः---अवहितः+ भव| अविमारकः---अवहितोऽस्मि| => अविमारकः---अवहितः+अस्मि| विद्याधरः---(दक्षिणाङ्गुल्यां प्रक्षिप्य) => विद्याधरः---(दक्षिणाङ्गुल्याम्+ प्रक्षिप्य) किं मां => किम्+ माम्+ मां पश्यसि| => माम्+ पश्यसि| किं पुनः => किम्+ पुनः सुखिनो नाम| => सुखिनः+ नाम| सर्वं विदन्त्यपि => सर्वम्+ विदन्ति+अपि विदन्त्यपि => विदन्ति+अपि प्रभावै-- => प्रभावैः+ रन्तर्हिताश्च => अन्तर्हिताः+च विवृताश्च => विवृताः+च सुखं भ्रमन्ति => सुखम्+ भ्रमन्ति प्रविष्ट एवास्म्यनेन| => प्रविष्टः+ एव+अस्मि+अनेन| एवास्म्यनेन| => एव+अस्मि+अनेन| विद्याधरः---(वामाङ्गुल्यां प्रक्षिप्य) => विद्याधरः---(वामाङ्गुल्याम्+ प्रक्षिप्य) गृह्यतामङ्गुलीयकम्| => गृह्यताम्+अङ्गुलीयकम्| अनुगृहीतोऽस्मि| => अनुगृहीतः+अस्मि| अहमेवानुगृहीतः| => अहम्+एव+अनुगृहीतः| रत्नमासाद्य => रत्नम्+आसाद्य अविमारकः---एकस्तु => अविमारकः---एकः+तु परीक्षितुमिति => परीक्षितुम्+इति वक्तुमसदृशमिव| => वक्तुम्+असदृशम्+इव| गृह्यतामसिः| => गृह्यताम्+असिः| (खड्गं गृहीत्वा => (खड्गम्+ गृहीत्वा प्रच्छन्नरूपस्त्वशनिः => प्रच्छन्नरूपः+तु+अशनिः स्यात्तु => स्यात्+तु सूर्यकृतां प्रदीप्तिं => सूर्यकृताम्+ प्रदीप्तिम्+ प्रदीप्तिं => प्रदीप्तिम्+ वनं दवाग्निः => वनम्+ दवाग्निः सहसाभ्युपेति => सहसा+अभ्युपेति वीर्यमग्निपुत्रस्य| => वीर्यम्+अग्निपुत्रस्य| प्रभावं विद्याधरेष्वपि => प्रभावम्+ विद्याधरेषु+अपि विद्याधरेष्वपि => विद्याधरेषु+अपि भगवानिमं रक्षति| => भगवान्+इमम्+ रक्षति| अविमारकः---(खड्गं दृष्ट्वा) => अविमारकः---(खड्गम्+ दृष्ट्वा) भगवतीनां विद्यानां => भगवतीनाम्+ विद्यानाम्+ विद्यानां प्रभावः| => विद्यानाम्+ प्रभावः| दिव्यं स्वभावं => दिव्यम्+ स्वभावम्+ स्वभावं समुपागतोऽस्मि => स्वभावम्+ समुपागतः+अस्मि समुपागतोऽस्मि => समुपागतः+अस्मि स एव => सः+ एव नामास्मि => नाम+अस्मि गुणैर्विशिष्टः| => गुणैः+विशिष्टः| इदं यदा => इदम्+ यदा निर्गुणमर्त्यवृन्दै- => निर्गुणमर्त्यवृन्दैः+ चास्ति => च+अस्ति कृतमस्मत्कार्यम्| => कृतम्+अस्मत्कार्यम्| गृह्यतामसिः| => गृह्यताम्+असिः| विद्याधरः---यदिष्टं भवतः| => विद्याधरः---यत्+इष्टम्+ भवतः| अन्तर्हितश्चान्तर्हितस्पृष्टश्च => अन्तर्हितः+च+अन्तर्हितस्पृष्टः+च तत्स्पृष्टान्तर्हिता भवन्तीति => तत्स्पृष्टान्तर्हिताः+ भवन्ति+इति भवन्तीति => भवन्ति+इति प्रीतोऽस्मि| => प्रीतः+अस्मि| अयमभ्युदयः| => अयम्+अभ्युदयः| विलम्बितमिति => विलम्बितम्+इति भूदिदानीं वेलातिक्रमः| => भूत्+इदानीम्+ वेलातिक्रमः| विद्याधरः---प्रविष्टोऽस्मि, => विद्याधरः---प्रविष्टः+अस्मि, यद्यापृष्टो भवान्| => यदि+आपृष्टः+ भवान्| अविमारकः---किं बहुना => अविमारकः---किम्+ बहुना विद्यावशानां तु => विद्यावशानाम्+ तु भवद्विधानां => भवद्विधानाम्+ कोऽस्मद्विधः => कः+अस्मद्विधः क्रीतोऽस्म्यहं जीवितसम्प्रदानात् => क्रीतः+अस्मि+अहम्+ जीवितसम्प्रदानात् मां किं => माम्+ किम्+ किं करवाणि => किम्+ करवाणि विद्याधरः---जानाम्यहं भवतोऽच्छलां => विद्याधरः---जानामि+अहम्+ भवतः+अच्छलाम्+ भवतोऽच्छलां बुद्धिम्| => भवतः+अच्छलाम्+ बुद्धिम्| भवानस्मद्वचनमनुवर्तते, => भवान्+अस्मद्वचनम्+अनुवर्तते, मामिमां च => माम्+इमाम्+ च त्वं मामनुस्मर => त्वम्+ माम्+अनुस्मर मामनुस्मर => माम्+अनुस्मर गतिरीक्ष्यतां मे| => गतिरीक्ष्यताम्+ मे| राजपुत्रीं => राजपुत्रीम्+ पुनरप्यहमस्मि => पुनः+अपि+अहम्+अस्मि पुरुषसारो हि => पुरुषसारः+ हि नेच्छति => न+इच्छति विसर्जयितुं मे => विसर्जयितुम्+ मे गच्छामस्तावत्| => गच्छामः+तावत्| (उत्थितो विद्याधरः => (उत्थितः+ विद्याधरः अविमारकः---(ऊर्ध्वमवलोक्य) => अविमारकः---(ऊर्ध्वम्+अवलोक्य) एष हि => एषः+ हि मेघनादो गगनार्णवमवगाढः| => मेघनादः+ गगनार्णवम्+अवगाढः| गगनार्णवमवगाढः| => गगनार्णवम्+अवगाढः| य एषः, => यः+ एषः, वातोद्_धूतोत्तरीयो मुकुटमणिगणैस्तारकाः => वातोद्_धूतोत्तरीयः+ मुकुटमणिगणैः+तारकाः मुकुटमणिगणैस्तारकाः => मुकुटमणिगणैः+तारकाः विद्याधरोऽसावुपरिगतिजवैः => विद्याधरः+असौ+उपरिगतिजवैः इयमपि => इयम्+अपि प्रियमनुवर्तते| => प्रियम्+अनुवर्तते| तडिदिव => तडित्+इव गतस्तत्रभवान् => गतः+तत्रभवान् अहमप्यद्यैव => अहम्+अपि+अद्य+एव नगराभिमुखो भविष्यामि| => नगराभिमुखः+ भविष्यामि| यावदवतरामि| => यावत्+अवतरामि| परिश्रान्त इवास्मि| => परिश्रान्तः+ इव+अस्मि| इवास्मि| => इव+अस्मि| मुहूर्तुं विश्रम्य => मुहूर्तुम्+ विश्रम्य सौवीरराजस्याधन्यता, => सौवीरराजस्य+अधन्यता, चिरमपुत्रो भूत्वात्मनो => चिरम्+अपुत्रः+ भूत्वा+आत्मनः+ भूत्वात्मनो नियमविशेषेण => भूत्वा+आत्मनः+ नियमविशेषेण मानुषलोकदुर्लभं सुपुत्रं => मानुषलोकदुर्लभम्+ सुपुत्रम्+ सुपुत्रं लब्ध्वा => सुपुत्रम्+ लब्ध्वा पुनरपि => पुनः+अपि तादृश एव => तादृशः+ एव बन्धुजनस्याधन्यतया => बन्धुजनस्य+अधन्यतया भणितं--क्षेमेण => भणितम्+--क्षेमेण कोऽत्र => कः+अत्र अतिसुकुमारो राजकुमार => अतिसुकुमारः+ राजकुमारः+ राजकुमार एकाकी => राजकुमारः+ एकाकी कुशलो भवतीति| => कुशलः+ भवति+इति| भवतीति| => भवति+इति| अहमपि => अहम्+अपि कुमारं वा => कुमारम्+ वा शरीरं वा => शरीरम्+ वा सर्वलोकं परिभ्रम्य| => सर्वलोकम्+ परिभ्रम्य| सहायो भवामि| => सहायः+ भवामि| खल्वहम्| => खलु+अहम्| एतस्यां पादपच्छायायां => एतस्याम्+ पादपच्छायायाम्+ पादपच्छायायां मुहूर्तकं => पादपच्छायायाम्+ मुहूर्तकम्+ मुहूर्तकं विश्रम्य => मुहूर्तकम्+ विश्रम्य भवेद् यदि => भवेत्+ यदि निर्गमनं तेन => निर्गमनम्+ तेन श्रुतं, => श्रुतम्+, श्रुतं चेद् => श्रुतम्+ चेत्+ चेद् विपत्स्यते => चेत्+ विपत्स्यते स ब्राह्मणः| => सः+ ब्राह्मणः| किं मम => किम्+ मम सर्वारम्भैस्तेन => सर्वारम्भैः+तेन स हि, => सः+ हि, महोत्सवो मे => महोत्सवः+ मे किं प्रलापै- => किम्+ प्रलापैः+ प्रलापै- => प्रलापैः+ र्द्विधाविभक्तं खलु => द्विधाविभक्तम्+ खलु (सर्वतो विलोक्य) => (सर्वतः+ विलोक्य) को नु => कः+ नु च्छायायामध्वगः => च्छायायाम्+अध्वगः अभ्युदयो मे => अभ्युदयः+ मे यदृच्छयागतः| => यदृच्छया+आगतः| परिष्वक्तुमेनम्| => परिष्वक्तुम्+एनम्| (परिक्रम्याविमारकं विलोक्य) => (परिक्रम्य+अविमारकम्+ विलोक्य) [चिरं खलु => [चिरम्+ खलु सुप्तोऽस्मि| => सुप्तः+अस्मि| यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| को विश्रमो => कः+ विश्रमः+ विश्रमो नाम => विश्रमः+ नाम कथं तत्रभवान् => कथम्+ तत्रभवान् विदूषकः---(उच्चैर्विहस्य) => विदूषकः---(उच्चैः+विहस्य) [भो वयस्य! => [भोः+ वयस्य! कथयैतावन्तं कालं => कथय+एतावन्तम्+ कालम्+ कालं किं => कालम्+ किम्+ किं त्वया => किम्+ त्वया (अङ्गुलीयकं दक्षिणाङ्गुल्यां => (अङ्गुलीयकम्+ दक्षिणाङ्गुल्याम्+ दक्षिणाङ्गुल्यां प्रक्षिप्य => दक्षिणाङ्गुल्याम्+ प्रक्षिप्य कथं न => कथम्+ न तमिव => तम्+इव भो वयस्य! => भोः+ वयस्य! शापितोऽसि, => शापितः+असि, यद्यात्मानं छादयसि|] => यदि+आत्मानम्+ छादयसि|] अयमस्मि| => अयम्+अस्मि| क्वासि|] => क्व+असि|] अविमारकः---(वामाङ्गुल्यामङ्गुलीयकं प्रक्षिप्य) => अविमारकः---(वामाङ्गुल्याम्+अङ्गुलीयकम्+ प्रक्षिप्य) अयमस्मि| => अयम्+अस्मि| [प्रथमं शुद्धोऽविमारकः, => [प्रथमम्+ शुद्धः+अविमारकः, शुद्धोऽविमारकः, => शुद्धः+अविमारकः, इदानीं मायाविमारकः => इदानीम्+ मायाविमारकः एवं मायावित्तक! => एवम्+ मायावित्तक! त्वं कन्यापुरे => त्वम्+ कन्यापुरे प्रच्छन्नरूपो न => प्रच्छन्नरूपः+ न इदानीं खल्वेतदुपलब्धम्| => इदानीम्+ खलु+एतत्+उपलब्धम्| खल्वेतदुपलब्धम्| => खलु+एतत्+उपलब्धम्| [आश्चर्यमाश्चर्यम्| => [आश्चर्यम्+आश्चर्यम्| कुत इदानीमेतस्यागमः|] => कुतः+ इदानीम्+एतस्य+आगमः|] इदानीमेतस्यागमः|] => इदानीम्+एतस्य+आगमः|] अविमारकः---सर्वमन्तःपुरे => अविमारकः---सर्वम्+अन्तःपुरे बुभुक्षितोऽसि|] => बुभुक्षितः+असि|] शीघ्रमागच्छ => शीघ्रम्+आगच्छ नैवायं हस्तो => न+एव+अयम्+ हस्तः+ हस्तो मोचयितव्यः| => हस्तः+ मोचयितव्यः| [आश्चर्यमाश्चर्यम् => [आश्चर्यम्+आश्चर्यम् अहमपि => अहम्+अपि तावददृश्यः| => तावत्+अदृश्यः| शरीरमस्ति => शरीरम्+अस्ति नास्ति => न+अस्ति उच्छिष्टं करिष्यामि| => उच्छिष्टम्+ करिष्यामि| अलमलं विलम्बितेन| => अलम्+अलम्+ विलम्बितेन| भोजनवेलां प्रतिपालयामि| => भोजनवेलाम्+ प्रतिपालयामि| कालं विश्रम्य => कालम्+ विश्रम्य अविमारकः---किं न => अविमारकः---किम्+ न मां कुरङ्गी| => माम्+ कुरङ्गी| [किं नु => [किम्+ नु भवन्तं, => भवन्तम्+, शीघ्रमागम्यताम्| => शीघ्रम्+आगम्यताम्| त्वं कृतसमावर्तो => त्वम्+ कृतसमावर्तः+ कृतसमावर्तो बटुक => कृतसमावर्तः+ वटुकः+ बटुक इव => वटुकः+ इव इतस्तावत्| => इतः+तावत्| अयमनुधावामि|] => अयम्+अनुधावामि|] एतन्नगरम्| => एतत्+नगरम्| तावन्नगरस्य => तावत्+नगरस्य अविमारकः---इदं राजकुलम्| => अविमारकः---इदम्+ राजकुलम्| एतन्नरेन्द्रभवनं निशि => एतन्नरेन्द्रभवनम्+ निशि जातशङ्को => जातशङ्कः+ साहसं समुपलभ्य => साहसम्+ समुपलभ्य भूयस्तदेव => भूयः+तत्+एव सुसहायमायो => सुसहायमायः+ वृन्दं सतामिव => वृन्दम्+ सताम्+इव सतामिव => सताम्+इव प्रविशाम्यशङ्कः => प्रविशामि+अशङ्कः इदानीं प्रासादे => इदानीम्+ प्रासादे स्नातयाभ्यन्तरस्थया => स्नातया+अभ्यन्तरस्थया तावदभ्यन्तरमेव => तावत्+अभ्यन्तरम्+एव वापि => वा+अपि सुखोषितै- => सुखोषितैः+ र्मनस्विभिर्दुर्लभचिन्तयागतैः| => मनस्विभिः+दुर्लभचिन्तया+आगतैः| कृतर्थैर्मुदितान्तरात्मभिः => कृतर्थैः+मुदितान्तरात्मभिः सुखं प्रवेष्टुं => सुखम्+ प्रवेष्टुम्+ प्रवेष्टुं सविशेषकर्मभिः => प्रवेष्टुम्+ सविशेषकर्मभिः चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः अलं सन्तापेन| => अलम्+ सन्तापेन| कन्यापुरप्रासादमारुह्य => कन्यापुरप्रासादम्+आरुह्य दृष्टिविलोभनं करिष्यावः|] => दृष्टिविलोभनम्+ करिष्यावः|] किं त्वया => किम्+ त्वया हृदयं परिज्ञातम्| => हृदयम्+ परिज्ञातम्| ह्यजानता => हि+अजानता परितोषनिमित्तं बकुलसरलसर्जार्जुनकदम्बनीपनिचुलप्रभृतीनि => परितोषनिमित्तम्+ बकुलसरलसर्जार्जुनकदम्बनीपनिचुलप्रभृतीनि परमसुरभीण्यानीयमानानि => परमसुरभीणि+आनीयमानानि मामुन्मादयन्ति| => माम्+उन्मादयन्ति| चेमे => च+इमे मयूरा अस्माकं => मयूराः+ अस्माकम्+ अस्माकं राजकुलमानसे => अस्माकम्+ राजकुलमानसे अतिपीठमर्दभावं कुर्वन्ति| => अतिपीठमर्दभावम्+ कुर्वन्ति| सततलालिता अप्यदेशकालज्ञतयात्मनोऽधिकञ्च => सततलालिताः+ अप्यदेशकालज्ञतया+आत्मनः+अधिकम्+च अप्यदेशकालज्ञतयात्मनोऽधिकञ्च => अप्यदेशकालज्ञतया+आत्मनः+अधिकम्+च भावं दर्शयन्ति| => भावम्+ दर्शयन्ति| शुकसारिकापि => शुकसारिका+अपि व्याख्यानमेव => व्याख्यानम्+एव कथयितुमारब्धा| => कथयितुम्+आरब्धा| निर्वेदभावमजानन्ती => निर्वेदभावम्+अजानन्ती भूतिकसारिकापि => भूतिकसारिका+अपि सर्वलोकवृत्तान्तं कथयिष्यामीत्यागता| => सर्वलोकवृत्तान्तम्+ कथयिष्यामि+इति+आगता| कथयिष्यामीत्यागता| => कथयिष्यामि+इति+आगता| रोगावस्थां प्रष्टुमागतः => रोगावस्थाम्+ प्रष्टुम्+आगतः प्रष्टुमागतः => प्रष्टुम्+आगतः परिजनो मां => परिजनः+ माम्+ मां निर्बध्य => माम्+ निर्बध्य तदिच्छामि => तत्+इच्छामि मुहूर्तकं प्रासादे => मुहूर्तकम्+ प्रासादे [यद् भर्तृदारिकायै => [यत्+ भर्तृदारिकायै अत्रापि => अत्र+अपि महाननर्थ उत्थितः => महान्+अनर्थः+ उत्थितः विद्युत्प्रदीपं धारयित्वा => विद्युत्प्रदीपम्+ धारयित्वा अलमुत्कण्ठितेन| => अलम्+उत्कण्ठितेन| नवसलिलधररुद्धसूर्यं प्रविरलजलनिपातदर्शनीयं => नवसलिलधररुद्धसूर्यम्+ प्रविरलजलनिपातदर्शनीयम्+ प्रविरलजलनिपातदर्शनीयं गगनतलम्|] => प्रविरलजलनिपातदर्शनीयम्+ गगनतलम्|] रमणीयमाकाशम्|] => रमणीयम्+आकाशम्|] प्रविशत्यविमारको विदूषकश्च) => प्रविशति+अविमारकः+ विदूषकः+च) विदूषकश्च) => विदूषकः+च) यैषा, => या+एषा, रोगादकालागुरुचन्दनार्द्रा => रोगात्+अकालागुरुचन्दनार्द्रा वेदश्रुतिर्हेतुविवर्जितेव => वेदश्रुतिः+हेतुविवर्जिता+इव तुष्टोऽस्मि! => तुष्टः+अस्मि! त्वं खलु => त्वम्+ खलु सर्वलोकेऽहं सुरूप => सर्वलोके+अहम्+ सुरूपः+ सुरूप इत्यात्मानमाचरसि| => सुरूपः+ इति+आत्मानम्+आचरसि| इत्यात्मानमाचरसि| => इति+आत्मानम्+आचरसि| जित इदानीं => जितः+ इदानीम्+ इदानीं तत्रभवत्याः => इदानीम्+ तत्रभवत्याः भवतो वियोगेनेयं => भवतः+ वियोगेन+इयम्+ वियोगेनेयं => वियोगेन+इयम्+ एवमप्येषा => एवम्+अपि+एषा बालचन्द्रलेखेव => बालचन्द्रलेखा+इव दृष्टिं तोषयति|] => दृष्टिम्+ तोषयति|] अतिपण्डित इव, => अतिपण्डितः+ इव, किमेतत्| => किम्+एतत्| मां परिहससि| => माम्+ परिहससि| अपूर्वो जनो => अपूर्वः+ जनः+ जनो मम => जनः+ मम बुद्धिमजानन्नधिकतरं प्रशंसति| => बुद्धिम्+अजानन्+अधिकतरम्+ प्रशंसति| अहमपि => अहम्+अपि तद् ज्ञात्वैतस्मिन्नगरे => तत्+ ज्ञात्वा+एतस्मित्+नगरे ज्ञात्वैतस्मिन्नगरे => ज्ञात्वा+एतस्मित्+नगरे केनापि => केन+अपि विस्रम्भं न => विस्रम्भम्+ न अविमारकः---अलमौदासीन्येन| => अविमारकः---अलम्+अदासीन्येन| कान्तां प्रबोधयितुम्| => कान्ताम्+ प्रबोधयितुम्| तदिदानीं प्रासादगतामपि => तत्+इदानीम्+ प्रासादगताम्+अपि प्रासादगतामपि => प्रासादगताम्+अपि तत्रैव => तत्र+एव तां बोधयिष्यावः| => ताम्+ बोधयिष्यावः| प्रासादमारोहावः|] => प्रासादम्+आरोहावः|] प्रयत्नादारोढव्यं यथा => प्रयत्नात्+आरोढव्यम्+ यथा शक्यमेतत्| => शक्यम्+एतत्| शक्नोत्युच्छिष्टमकुर्वन् => शक्नोति+उच्छिष्टम्+अकुर्वन् अहमत्र => अहम्+अत्र त्वमेवारोह|] => त्वम्+एव+आरोह|] विस्मृतं खलु => विस्मृतम्+ खलु मयैतत्| => मया+एतत्| अविमारकः---इतस्तावत्| => अविमारकः---इतः+तावत्| (आरुह्यावलोक्य) => (आरुह्य+अवलोक्य) इयमस्मत्कान्ता => इयम्+अस्मत्कान्ता सहास्ते| => सह+आस्ते| यैषा, => या+एषा, मुखं सुदीनं => मुखम्+ सुदीनम्+ सुदीनं => सुदीनम्+ कालं मनोभवसहायममृष्यमाणा| => कालम्+ मनोभवसहायम्+अमृष्यमाणा| मनोभवसहायममृष्यमाणा| => मनोभवसहायम्+अमृष्यमाणा| किञ्चिदलोलदृष्टि- => किञ्चित्+अलोलदृष्टिः+ र्बाष्पं निवारयितुमूर्ध्वमवेक्षमाणा => बाष्पम्+ निवारयितुम्+ऊर्ध्वम्+अवेक्षमाणा निवारयितुमूर्ध्वमवेक्षमाणा => निवारयितुम्+ऊर्ध्वम्+अवेक्षमाणा [किमेतेन => [किम्+एतेन मागधिकामानयोपस्नानेन|] => मागधिकाम्+आनय+उपस्नानेन|] [एकाकिनीं भर्तृदारिकामुज्झित्वा => [एकाकिनीम्+ भर्तृदारिकाम्+उज्झित्वा भर्तृदारिकामुज्झित्वा => भर्तृदारिकाम्+उज्झित्वा कथं गमिष्यामि| => कथम्+ गमिष्यामि| खल्वत्र => खलु+अत्र कोऽपि => कः+अपि शीर्षवेदनेति| => शीर्षवेदना+इति| एतदप्यौषधं लिम्प => एतत्+अपि+औषधम्+ लिम्प गच्छेदानीं त्वम्| => गच्छ+इदानीम्+ त्वम्| देवो वर्षितुमारब्धः| => देवः+ वर्षितुम्+आरब्धः| वर्षितुमारब्धः| => वर्षितुम्+आरब्धः| अहमिच्छाम्यभिनवेनाकाशतोयेन => अहम्+इच्छामि+अभिनवेन+आकाशतोयेन त्वरयोपस्नानम्|] => त्वरय+उपस्नानम्|] [यद् भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => [यत्+ भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] खल्वनया => खलु+अनया इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] शीतलं ते => शीतलम्+ ते अतिशीतलं मनोहरं => अतिशीतलम्+ मनोहरम्+ मनोहरं => मनोहरम्+ [अनुगृहीतास्मि|] => [अनुगृहीता+अस्मि|] नश्यतीव => नश्यति+इव समाप्तश्चाद्यैतस्याः => समाप्तः+च+अद्य+एतस्याः गच्छेदानीं त्वम्|] => गच्छ+इदानीम्+ त्वम्|] [यद् भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => [यत्+ भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] किं निवेदयामि|] => किम्+ निवेदयामि|] भवतीति|] => भवति+इति|] [कथं त्वया => [कथम्+ त्वया विज्ञातमिति => विज्ञातम्+इति किं विज्ञापयामि|] => किम्+ विज्ञापयामि|] एतेनौषधविशेषेणेति => एतेन+औषधविशेषेण+इति [यद् भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => [यत्+ भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] भर्तृदारिकाज्ञापयति|] => भर्तृदारिका+आज्ञापयति|] खल्वनया => खलु+अनया उष्णं श्वसिति => उष्णम्+ श्वसिति नेत्राभ्यां बाष्पपूर्णाभ्यां => नेत्राभ्याम्+ बाष्पपूर्णाभ्याम्+ बाष्पपूर्णाभ्यां => बाष्पपूर्णाभ्याम्+ कर्तुं व्यवस्थिता => कर्तुम्+ व्यवस्थिता मेघस्तनितं श्रुत्वा) => मेघस्तनितम्+ श्रुत्वा) उत्तरीयवाससात्मानमुद्बध्य => उत्तरीयवाससा+आत्मानम्+उद्बध्य हं परित्रायस्व => हम्+ परित्रायस्व शक्यमतः => शक्यम्+अतः परमुपेक्षितुम्| => परम्+उपेक्षितुम्| (अङ्गुलीयकं वामाङ्गुल्यां => (अङ्गुलीयकम्+ वामाङ्गुल्याम्+ वामाङ्गुल्यां प्रक्षिप्य) => वामाङ्गुल्याम्+ प्रक्षिप्य) भेतव्यं न => भेतव्यम्+ न कुरङ्गीमुत्थापयति) => कुरङ्गीम्+उत्थापयति) सत्यमेतत्| => सत्यम्+एतत्| मूढेव => मूढा+इव व्यपनीयतां शङ्का| => व्यपनीयताम्+ शङ्का| नश्यतीव => नश्यति+इव अविमारकः---अयं खल्वस्याः => अविमारकः---अयम्+ खलु+अस्याः खल्वस्याः => खलु+अस्याः सततपरिचितो मनोभियोगा- => सततपरिचितः+ मनोभियोगात्+ मनोभियोगा- => मनोभियोगात्+ साहसाद्यो => साहसात्+यः+ विजय इवाद्य => विजयः+ इव+अद्य इवाद्य => इव+अद्य मयानुभूयते => मया+अनुभूयते [कथं रोदितुमारब्धा| => [कथम्+ रोदितुम्+आरब्धा| रोदितुमारब्धा| => रोदितुम्+आरब्धा| अलमतिमात्रं सन्तापेन| => अलम्+अतिमात्रम्+ सन्तापेन| अहमपि => अहम्+अपि एकमपि => एकम्+अपि दुर्लभं मम => दुर्लभम्+ मम नयनाद् बाष्पं => नयनात्+ बाष्पम्+ बाष्पं न => बाष्पम्+ न पितोपरतस्तदापि => पिता+उपरतः+तदा+अपि महतारम्भेण => महता+आरम्भेण रोदितुमारब्धः| => रोदितुम्+आरब्धः| बाष्पं न => बाष्पम्+ न किं पुनरन्यसन्तापस्य| => किम्+ पुनः+अन्यसन्तापस्य| पुनरन्यसन्तापस्य| => पुनः+अन्यसन्तापस्य| तथाप्यनुत्सुको रोदिमि|] => तथा+अपि+अनुत्सुकः+ रोदिमि|] अविमारकः---अलमुत्प्रहसितेन| => अविमारकः---अलम्+उत्प्रहसितेन| अच्छलो हि => अच्छलः+ हि स्नेहो नाम| => स्नेहः+ नाम| बुद्धिर्मम => बुद्धिः+मम प्रकामं भवितास्मि => प्रकामम्+ भविता+अस्मि भवितास्मि => भविता+अस्मि समत्वमभ्येति => समत्वम्+अभ्येति तनुर्न => तनुः+न कथं द्वारं => कथम्+ द्वारम्+ द्वारं रुद्धम्| => द्वारम्+ रुद्धम्| धिग् द्वारनिरोधेनापगतसन्तापमात्मानं => धिक्+ द्वारनिरोधेनापगतसन्तापम्+आत्मानम्+ द्वारनिरोधेनापगतसन्तापमात्मानं करिष्यतीति => द्वारनिरोधेनापगतसन्तापम्+आत्मानम्+ करिष्यति+इति करिष्यतीति => करिष्यति+इति धिग् तदेव => धिक्+ तत्+एव तदेव => तत्+एव अविमारकः---नलिनिकाया इव => अविमारकः---नलिनिकायाः+ इव विघाट्यतां द्वारम्| => विघाट्यताम्+ द्वारम्| [यद् भवानाज्ञापयति| => [यत्+ भवान्+आज्ञापयति| भवानाज्ञापयति| => भवान्+आज्ञापयति| एत्वेतु => एतु+एतु [हं क => [हम्+ कः+ क इदानीमेष => कः+ इदानीम्+एषः+ इदानीमेष पुरुषः| => इदानीम्+एषः+ पुरुषः|] विज्ञातं त्वया| => विज्ञातम्+ त्वया| कोऽन्यो जनो => कः+अन्यः+ जनः+ जनो मां => जनः+ माम्+ मां प्रेक्ष्य => माम्+ प्रेक्ष्य पुरुष इति => पुरुषः+ इति खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] प्रविशेदानीम्| => प्रविश+इदानीम्| पुरिसो|[कथं भर्तृदारकः| => पुरिसो|[कथम्+ भर्तृदारकः| क एष => कः+ एषः+ एष पुरुषः|] => एषः+ पुरुषः|] [अहं पुष्करिणी => [अहम्+ पुष्करिणी अविमारकः---योऽस्माभिः => अविमारकः---यः+अस्माभिः सन्तुष्ट इति, => सन्तुष्टः+ इति, सोऽयं ब्राह्मणः| => सः+अयम्+ ब्राह्मणः| दृष्टपूर्वो नगरापणालिन्देऽयं => दृष्टपूर्वः+ नगरापणालिन्दे+अयम्+ नगरापणालिन्देऽयं ब्राह्मणः|] => नगरापणालिन्दे+अयम्+ ब्राह्मणः|] वस्त्रमपनयामि => वस्त्रम्+अपनयामि श्रमणको भवामि| => श्रमणकः+ भवामि| किमेतत्|] => किम्+एतत्|] [भर्तृदारिकाया उपस्नानम्|] => [भर्तृदारिकायाः+ उपस्नानम्|] [किमेतेन => [किम्+एतेन बुभुक्षिताया रुदन्त्या => बुभुक्षितायाः+ रुदन्त्याः+ रुदन्त्या अत्रभवत्या => रुदन्त्याः+ अत्रभवत्याः+ अत्रभवत्या उपस्नानेन => अत्रभवत्याः+ उपस्नानेन शीघ्रं भोजनमानय| => शीघ्रम्+ भोजनम्+आनय| भोजनमानय| => भोजनम्+आनय| अहमग्राशनीयो भवामि|] => अहम्+अग्राशनीयः+ भवामि|] एतदपि => एतत्+अपि भोजनं चिन्तयसि| => भोजनम्+ चिन्तयसि| सर्वं तावत् => सर्वम्+ तावत् कथं दिवसेऽनेकपुरुषसम्पाते => कथम्+ दिवसे+अनेकपुरुषसम्पाते दिवसेऽनेकपुरुषसम्पाते => दिवसे+अनेकपुरुषसम्पाते अविमारकः---सर्वं भवत्यै => अविमारकः---सर्वम्+ भवत्यै (इत्याकर्षति|) => (इति+आकर्षति|) [विसर्जितास्म्यनेन => [विसर्जिता+अस्ति+अनेन इमं गृहीत्वा => इमम्+ गृहीत्वा चतुःशालं प्रविश्य => चतुःशालम्+ प्रविश्य वृत्तान्तं शृणोमि| => वृत्तान्तम्+ शृणोमि| [अब्रह्मण्यमब्रह्मण्यम्|] => [अब्रह्मण्यम्+अब्रह्मण्यम्|] खल्वयं ब्राह्मणः|] => खलु+अयम्+ ब्राह्मणः|] [कोऽत्र => [कः+अत्र ममाश्रद्धेयं भणति| => ममा+अश्रद्धेयम्+ भणति| अहं न => अहम्+ न भवत्येव => भवती+एव यात्मनोऽवस्थां ज्ञात्वा => या+आत्मनः+अवस्थाम्+ ज्ञात्वा किमपि => किम्+अपि कर्तुं व्यवस्य => कर्तुम्+ व्यवस्य मेघशब्दं श्रुत्वा => मेघशब्दम्+ श्रुत्वा सर्वं विस्मृत्य => सर्वम्+ विस्मृत्य एतदप्याभ्यां दृष्टम्|] => एतत्+अपि+आभ्याम्+ दृष्टम्|] [याचेऽहम् => [याचे+अहम् इत एहि => इतः+ एहि भोजनं ददासि, => भोजनम्+ ददासि, ततो गच्छाम्यहम्| => ततः+ गच्छामि+अहम्| गच्छाम्यहम्| => गच्छामि+अहम्| इष्टमागन्तुकस्य => इष्टम्+आगन्तुकस्य सर्वाभरणं ददामि|] => सर्वाभरणम्+ ददामि|] पित्तं नश्यति| => पित्तम्+ नश्यति| हस्तगतं कुरु|] => हस्तगतम्+ कुरु|] (आभरणान्यवमुच्य => (आभरणानि+अवमुच्य [एवं भवतु|] => [एवम्+ भवतु|] चतुःशाल उपविश्य => चतुःशाले+ उपविश्य [तत्रभवतीं पृष्ट्वागच्छामि|] => [तत्रभवतीम्+ पृष्ट्वागच्छामि|] (विदूषकं हस्ते => (विदूषकम्+ हस्ते [कस्त्वं, => [कः+त्वम्+, सर्वाभरणं गृहीत्वा => सर्वाभरणम्+ गृहीत्वा वल्लभो जातः| => वल्लभः+ जातः| मैवम्| => मा+एवम्| खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] शीघ्रमेहि|] => शीघ्रम्+एहि|] अयमागच्छामि|] => अयम्+आगच्छामि|] जलदसमयघोषणाडम्बरानेकरूपक्रियाजम्भका वज्रभृद्गृष्टयो => जलदसमयघोषणाडम्बरानेकरूपक्रियाजम्भकाः+ वज्रभृद्गृष्टयः+ वज्रभृद्गृष्टयो => वज्रभृद्गृष्टयः+ भगणयवनिकास्तटित्पन्नगीवासवल्मीकभूता नभोमार्गरूढक्षुपाः| => भगणयवनिकाः+तटित्पन्नगीवासवल्मीकभूताः+ नभोमार्गरूढक्षुपाः| प्ररुष्टाङ्गनासन्धिपाला गिरिस्नापनाम्भोघटाः => प्ररुष्टाङ्गनासन्धिपालाः+ गिरिस्नापनाम्भोघटाः उदधिसलिलभैक्षहारा रवीन्द्वर्गला => उदधिसलिलभैक्षहाराः+ रवीन्द्वर्गलाः+ रवीन्द्वर्गला देवयन्त्रप्रपा => रवीन्द्वर्गलाः+ देवयन्त्रप्रपाः+ देवयन्त्रप्रपा भान्ति => देवयन्त्रप्रपाः+ भान्ति दर्शनीया इदानीं => दर्शनीयाः+ इदानीम्+ इदानीं संवृत्ताः|] => इदानीम्+ संवृत्ताः|] व्योमार्णवोर्मिसदृशा निनदन्ति => व्योमार्णवोर्मिसदृशाः+ निनदन्ति मेघा => मेघाः+ प्राप्तोऽग्रयौवनघनस्तनमर्दकालः => प्राप्तः+अग्रयौवनघनस्तनमर्दकालः वर्षितुं देवः|] => वर्षितुम्+ देवः|] अभ्यन्तरमेव => अभ्यन्तरम्+एव [यद् आर्यपुत्र => [यत्+ आर्यपुत्रः+ आर्यपुत्र आज्ञापयति|] => आर्यपुत्रः+ आज्ञापयति|] पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः षष्ठोऽङ्कः => षष्ठः+अङ्कः प्रथमं महाराजेन => प्रथमम्+ महाराजेन तं विष्णुसेनमुद्दिश्य => तम्+ विष्णुसेनम्+उद्दिश्य विष्णुसेनमुद्दिश्य => विष्णुसेनम्+उद्दिश्य अद्याविदितसम्भवेन => अद्य+अविदितसम्भवेन केनापि => केन+अपि संयोगो जातः| => संयोगः+ जातः| चेदानीं काशिराजपुत्रो => च+इदानीम्+ काशिराजपुत्रः+ काशिराजपुत्रो जयवर्मा => काशिराजपुत्रः+ जयवर्मा भूतिकेनानीतः => भूतिकेन+आनीतः राजकुलं प्रविष्टः| => राजकुलम्+ प्रविष्टः| स्वयं किल => स्वयम्+ किल काशिराजो यज्ञव्यापारेण => काशिराजः+ यज्ञव्यापारेण नागतः| => न+आगतः| खल्वेतद् भविष्यति|] => खलु+एतत्+ भविष्यति|] सांवत्सरिका नामात्मनो => सांवत्सरिकाः+ नाम+आत्मनः+ नामात्मनो नक्षत्रविशेषमेव => नाम+आत्मनः+ नक्षत्रविशेषम्+एव नक्षत्रविशेषमेव => नक्षत्रविशेषम्+एव कर्मगौरवं न => कर्मगौरवम्+ न कुमारोऽद्यैव => कुमारः+अद्य+एव विवाहो नियुक्तः| => विवाहः+ नियुक्तः| किं नु => किम्+ नु जयदेयं किमपि => जयदेयम्+ किम्+अपि किमपि => किम्+अपि चिन्तयन्त्यप्रसन्नेवोत्सुका => चिन्तयन्ती+अप्रसन्ना+इव+उत्सुका भवति---आगच्छेति|] => भवति---आगच्छ+इति|] किं निमित्तमिति|] => किम्+ निमित्तम्+इति|] निमित्तमिति|] => निमित्तम्+इति|] [किमन्यत्, => [किम्+अन्यत्, कर्तव्यं चिन्तयितुम्|] => कर्तव्यम्+ चिन्तयितुम्|] कोऽभिप्रायः|] => कः+अभिप्रायः|] [आत्मनो वंशजातस्य => [आत्मनः+ वंशजातस्य विष्णुसेनस्यावस्थामज्ञात्वा => विष्णुसेनस्य+अवस्थाम्+अज्ञात्वा नेच्छति => न+इच्छति दारिकां दातुम्| => दारिकाम्+ दातुम्| सौवीरराजपुत्रमजानन्नद्य => सौवीरराजपुत्रम्+अजानन्+अद्य किलाधिसन्तापो जातः|] => किल+अधिसन्तापः+ जातः|] (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्या+अवलोक्य) कृतसंकेतानीवास्माकं सर्वसंकटानि| => कृतसंकेतानि+इव+अस्माकम्+ सर्वसंकटानि| किं नु => किम्+ नु खल्वेषा => खलु+एषा किमपि => किम्+अपि इमामुपसर्प्यासुखवृत्तान्तं शृणोमि|] => इमाम्+उपसर्प्य+असुखवृत्तान्तम्+ शृणोमि|] त्वं कञ्चुकिसहवासेन => त्वम्+ कञ्चुकिसहवासेन राजकुलवृत्तान्तं जानासि|] => राजकुलवृत्तान्तम्+ जानासि|] [अभिनवो वृत्तान्तः| => [अभिनवः+ वृत्तान्तः| तं निवेदयितुमागतास्मि|] => तम्+ निवेदयितुम्+आगता+अस्मि|] निवेदयितुमागतास्मि|] => निवेदयितुम्+आगता+अस्मि|] सौवीरराजस्यामात्यैर्दूतः---अस्माकं स्वामी => सौवीरराजस्य+अमात्यैर्दूतः---अस्माकम्+ स्वामी युष्माकं नगरे => युष्माकम्+ नगरे प्रतिवसतीत्यस्माकं गूढपुरुषैर्वत्तान्तो => प्रतिवसति+इति+अस्माकम्+ गूढपुरुषैः+वत्तान्तः+ गूढपुरुषैर्वत्तान्तो ज्ञायतां => गूढपुरुषैः+वत्तान्तः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां स्वामिनेति| => ज्ञायताम्+ स्वामिना+इति| स्वामिनेति| => स्वामिना+इति| [कथं प्रच्छन्नवेषो => [कथम्+ प्रच्छन्नवेषः+ प्रच्छन्नवेषो वर्तत => प्रच्छन्नवेषः+ वर्तते+ वर्तत इति| => वर्तते+ इति| ततस्ततः|] => ततः+ततः|] सर्वं श्रुत्वा => सर्वम्+ श्रुत्वा लेखस्यावसानं प्रेक्ष्यार्यभूतिकेन => लेखस्य+अवसानम्+ प्रेक्ष्यार्यभूतिकेन महाराजस्तमन्वेषितुम्|] => महाराजः+तम्+अन्वेषितुम्|] त्वं तावदभ्यन्तरं => त्वम्+ तावत्+अभ्यन्तरम्+ तावदभ्यन्तरं प्रविश|] => तावत्+अभ्यन्तरम्+ प्रविश|] [यदार्या => [यत्+आर्या आवां भर्त्रीं => आवाम्+ भर्त्रीं [एवं कुर्वः|] => [एवम्+ कुर्वः|] किं प्रेक्षसे => किम्+ प्रेक्षसे मुखं चिरकालदृष्टो => मुखम्+ चिरकालदृष्टः+ चिरकालदृष्टो => चिरकालदृष्टः+ गाढं परिष्वज => गाढम्+ परिष्वज भवन्तमनिमेषमवेक्षितुं मे => भवन्तम्+अनिमेषम्+अवेक्षितुम्+ मे स्नेहान्नवीकृत इवाद्य => स्नेहात्+नवीकृतः+ इव+अद्य इवाद्य => इव+अद्य सौवीरराजः---यदिष्टं भवतः| => सौवीरराजः---यत्+इष्टम्+ भवतः| चिन्ताकुलत्वं व्रजतीव => चिन्ताकुलत्वम्+ व्रजति+इव व्रजतीव => व्रजति+इव बुद्धि- => बुद्धिः+ र्वाक्यं च => वाक्यम्+ च बाष्पाहतगद्गदं च| => बाष्पाहतगद्गदम्+ च| मुखमप्रसन्नं => मुखम्+अप्रसन्नम्+ किं हर्षकाले => किम्+ हर्षकाले खल्वहमप्रहृष्टो भवत्सङ्गमेन => खलु+अहम्+अप्रहृष्टः+ भवत्सङ्गमेन पुत्रस्नेहो नाम| => पुत्रस्नेहः+ नाम| यो मे => यः+ मे शोको => शोकः+ हृदयस्थो विजृम्भते| => हृदयस्थः+ विजृम्भते| सोऽद्य => सः+अद्य सहायं त्वां => सहायम्+ त्वाम्+ त्वां => त्वाम्+ कुन्तिभोजः---कथं पुत्रगतः => कुन्तिभोजः---कथम्+ पुत्रगतः शोक इति| => शोकः+ इति| भूतिकः---विदितमस्तु => भूतिकः---विदितम्+अस्तु किलास्मिन् => किल+अस्मिन् पुत्रस्नेहो नाम| => पुत्रस्नेहः+ नाम| अनुपमबलवीर्यरूपवन्तं => अनुपमबलवीर्यरूपवन्तम्+ सुतमविमारकमद्य => सुतम्+अविमारकम्+अद्य चरणरजोऽञ्चिताग्रकेशो => चरणरजोऽञ्चिताग्रकेशः+ स भवेदिह => सः+ भवेत्+इह भवेदिह => भवेत्+इह को नु => कः+ नु खल्वयं सन्तापो => खलु+अयम्+ सन्तापः+ सन्तापो वर्धत => सन्तापः+ वर्धते+ वर्धत एव => वर्धते+ एव कुमारमन्तरेण| => कुमारम्+अन्तरेण| विलोपयाम्येनम्| => विलोपयामि+एनम्| कथं स्वामिनोऽभ्यागता => कथम्+ स्वामिनः+अभ्यागता स्वामिनोऽभ्यागता => स्वामिनः+अभ्यागता कुन्तिभोजः---अहमप्यनेन => कुन्तिभोजः---अहम्+अपि+अनेन विस्मृतवानेतत् => विस्मृतवान्+एतत् भूतिकस्तु => भूतिकः+तु अप्यस्मन्मुखाच्छ्रोतुमिच्छति| => अपि+अस्मन्मुखात्+श्रोतुम्+इच्छति| कुन्तिभोजः---वयमवहिताः => कुन्तिभोजः---वयम्+अवहिताः चण्डभार्गवो नामात्यन्तरोषी => चण्डभार्गवः+ नाम+अत्यन्तरोषी नामात्यन्तरोषी => नाम+अत्यन्तरोषी तत्रभवांस्तपोनिधिः| => तत्रभवान्+तपोनिधिः| सौवीरराजः---सोऽस्मद्विषयमभ्यागतः| => सौवीरराजः---सः+अस्मद्विषयम्+अभ्यागतः| शिष्यो व्याघ्रेणाभिभूय => शिष्यः+ व्याघ्रेणाभिभूय कुन्तिभोजः---ततस्ततः| => कुन्तिभोजः---ततः+ततः| सौवीरराजः---ततोऽहमपि => सौवीरराजः---ततः+अहम्+अपि मृगयावशाद् यदृच्छयैव => मृगयावशात्+ यदृच्छया+एव यदृच्छयैव => यदृच्छया+एव तं देशमभ्युपगतः| => तम्+ देशम्+अभ्युपगतः| देशमभ्युपगतः| => देशम्+अभ्युपगतः| कुन्तिभोजः---ततस्ततः| => कुन्तिभोजः---ततः+ततः| मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा स न्यस्तकरः => सः+ न्यस्तकरः क्रुद्धो दहन्निव => क्रुद्धः+ दहन्+इव दहन्निव => दहन्+इव मद्वचनमश्रोतुकामः => मद्वचनम्+अश्रोतुकामः संरम्भस्खलितवचनो मां => संरम्भस्खलितवचनः+ माम्+ मां बहुधा => माम्+ बहुधा क्षेप्तुमारब्धः => क्षेप्तुम्+आरब्धः कुन्तिभोजः---ततस्ततः| => कुन्तिभोजः---ततः+ततः| सौवीरराजः---ततोऽहमपि => सौवीरराजः---ततः+अहम्+अपि भवितव्यस्यार्थस्य => भवितव्यस्य+अर्थस्य प्राबल्येनाधृतिः => प्राबल्येन+अधृतिः `वृत्तान्तं न => `वृत्तान्तम्+ न निष्कारणं क्षिपसि' => निष्कारणम्+ क्षिपसि' संक्रुद्धवानस्मि| => संक्रुद्धवान्+अस्मि| वृत्तमुपैषि => वृत्तम्+उपैषि रोषं => रोषम्+ निष्कारणं प्रक्षिपसि => निष्कारणम्+ प्रक्षिपसि अभाजनं त्वं => अभाजनम्+ त्वम्+ त्वं तपसां => त्वम्+ तपसाम्+ तपसां प्रकोपाद् => तपसाम्+ प्रकोपात्+ प्रकोपाद् => प्रकोपात्+ भवाञ्छ्वपाकः => भवान्+श्वपाकः कुन्तिभोजः---असदृशमुक्तं भवता| => कुन्तिभोजः---असदृशम्+उक्तम्+ भवता| सौवीरराजः---ततस्तच्छ्रुत्वैवाज्यधारावसिक्तो भगवान् => सौवीरराजः---ततः+तत्+श्रुत्वा+एव+अज्यधारावसिक्तः+ भगवान् हुताशन इव => हुताशनः+ इव प्रज्वलितनेत्रो बहुशः => प्रज्वलितनेत्रः+ बहुशः `कथं कथम्' => `कथम्+ कथम्' इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा मां शप्तुमारब्धवान्| => माम्+ शप्तुम्+आरब्धवान्| शप्तुमारब्धवान्| => शप्तुम्+आरब्धवान्| यस्माद् ब्रह्मर्षिमुख्योऽहं => यस्मात्+ ब्रह्मर्षिमुख्यः+अहम्+ ब्रह्मर्षिमुख्योऽहं => ब्रह्मर्षिमुख्यः+अहम्+ श्वपाक इति => श्वपाकः+ इति सपुत्रदारस्त्वं => सपुत्रदारः+त्वम्+ श्वपाकत्वमवाप्स्यसि => श्वपाकत्वम्+अवाप्स्यसि अल्पमूलत्वं महतां => अल्पमूलत्वमम्+ महताम्+ महतां चानर्थस्य| => महताम्+ च+अनर्थस्य| चानर्थस्य| => च+अनर्थस्य| भूतिकः---सभाग्यं सौवीरराजकुलम्| => भूतिकः---सभाग्यम्+ सौवीरराजकुलम्| श्वपाकत्वं तदा => श्वपाकत्वम्+ तदा तेनैव => तेन+एव सर्वं भस्मसात् => सर्वम्+ भस्मसात् कुन्तिभोजः---युक्तमभिहितं भवता| => कुन्तिभोजः---युक्तम्+अभिहितम्+ भवता| ततस्ततः| => ततः+ततः| सौवीरराजः---ततस्तच्छापप्रक्षुब्धमनसा => सौवीरराजः---ततः+तच्छापप्रक्षुब्धमनसा सुचिरमनुनीयमानः => सुचिरम्+अनुनीयमानः प्रकृतिस्थो भूत्वानुग्रहं => प्रकृतिस्थः+ भूत्वा+अनुग्रहम्+ भूत्वानुग्रहं कृतवान्-- => भूत्वा+अनुग्रहम्+ कृतवान्-- संवत्सरं व्रजेः| => संवत्सरम्+ व्रजेः| मुक्तशापो भविष्यसि => मुक्तशापः+ भविष्यसि एवमुक्त्वा => एवम्+उक्त्वा इत्याह्वयत, => इति+आह्वयत, स तमनुगतो => सः+ तम्+अनुगतः+ तमनुगतो व्याघ्रेण => तम्+अनुगतः+ व्याघ्रेण मारितो वटुः| => मारितः+ वटुः| चरितं च => चरितम्+ च संवत्सरं श्वपाकव्रतम्| => संवत्सरम्+ श्वपाकव्रतम्| अद्यास्मि => अद्य+अस्मि शापान्मुक्तः| => शापात्+मुक्तः| प्रवृत्तिर्निवृत्तिश्च| => प्रवृत्तिः+निवृत्तिः+च| सपरिवारमन्तःपुरं प्रविष्टा| => सपरिवारम्+अन्तःपुरमम्+ प्रविष्टा| प्रविश्याभ्यन्तरं चिरकालप्रसुप्तं => प्रविश्य+अभ्यन्तरम्+ चिरकालप्रसुप्तम्+ चिरकालप्रसुप्तं प्रणयमुद्बोधयति| => चिरकालप्रसुप्तम्+ प्रणयम्+उद्बोधयति| प्रणयमुद्बोधयति| => प्रणयम्+उद्बोधयति| कुन्तिभोजः---अथेदानीं विष्णुसेनः => कुन्तिभोजः---अथ+इदानीम्+ विष्णुसेनः कथमविमारको जातः| => कथम्+अविमारकः+ जातः| धूमकेतुर्नामासुरः| => धूमकेतुः+नाम+असुरः| स कदाचित् => सः+ कदाचित् सौवीरराष्ट्रमुत्सादयितुं प्रवृत्तः| => सौवीरराष्ट्रम्+उत्सादयितुम्+ प्रवृत्तः| ततस्ततः| => ततः+ततः| सर्वप्रजानामार्तिं दृष्ट्वा => सर्वप्रजानाम्+आर्तिम्+ दृष्ट्वा प्रतिक्रियामनवेक्षमाणः => प्रतिक्रियाम्+अनवेक्षमाणः क्लेशमुपगतः| => क्लेशम्+उपगतः| कुन्तिभोजः---ततस्ततः| => कुन्तिभोजः---ततः+ततः| भूतिकः---ततस्तत् => भूतिकः---ततः+तत् सर्वं बुद्ध्वा => सर्वम्+ बुद्ध्वा कुमारो विष्णुसेनः => कुमारः+ विष्णुसेनः शिशुभिस्तुल्यवयोभिः => शिशुभिः+तुल्यवयोभिः प्रक्रीडमानो दैवयोगात् => प्रक्रीडमानः+ दैवयोगात् सहसैव => सहसा+एव तं देशमभ्युपगतो => तम्+ देशमे+अभ्युपगतः+ देशमभ्युपगतो यत्रासौ => देशमे+अभ्युपगतः+ यत्र+असौ यत्रासौ => यत्र+असौ आश्चर्यमाश्चर्यम्| => आश्चर्यम्+आश्चर्यम्| ततस्ततः| => ततः+ततः| स राक्षसः => सः+ राक्षसः सुसम्पन्नमिवाहारं कुमारमभिसमीक्ष्य => सुसम्पन्नम्+इव+आहारम्+ कुमारम्+अभिसमीक्ष्य कुमारमभिसमीक्ष्य => कुमारम्+अभिसमीक्ष्य कर्तुमारब्धः| => कर्तुम्+आरब्धः| ततस्ततः| => ततः+ततः| प्रपतदशनिना => प्रपतत्+अशनिना गिरीन्द्रो => गिरीन्द्रः+ ललितमनायुधेन => ललितम्+अनायुधेन स नीचः => सः+ नीचः कुन्तिभोजः---प्रथममेव => कुन्तिभोजः---प्रथमम्+एव मयोक्तं- => मया+उक्तम्+- दैवादुत्पादितोऽयं केवलो => दैवात्+उत्पादितः+अयम्+ केवलः+ केवलो मानुषो => केवलः+ मानुषः+ मानुषो न => मानुषः+ न भवतीति| => भवति+इति| सहस्रनेत्रश्चरैः => सहस्रनेत्रः+चरैः कथं चिन्तयत्यविमारकं => कथम्+ चिन्तयति+अविमारकम्+ चिन्तयत्यविमारकं प्रति| => चिन्तयति+अविमारकम्+ प्रति| सुपरीक्षिता मे => सुपरीक्षिताः+ मे क्वापि => क्व+अपि परीक्षितुं तं => परीक्षितुम्+ तम्+ तं मनसोऽस्ति => तम्+ मनसः+अस्ति मनसोऽस्ति => मनसः+अस्ति शक्ति- => शक्तिः+ र्नूनं हि => नूनम्+ हि मायामनुगच्छतीति => मायाम्+अनुगच्छति+इति पितामहमहं परितोषयामि => पितामहम्+अहम्+ परितोषयामि हरिमुद्गतरोमहर्षम्| => हरिम्+उद्गतरोमहर्षम्| उत्पादयाम्यहरहर्विविधैरुपायै- => उत्पादयामि+अहरहः+विविधैः+पायैः+ कलहांश्च => कलहान्+च वयं सुचिरमाराधिताः! => वयम्+ सुचिरम्+आराधिताः! सुचिरमाराधिताः! => सुचिरम्+आराधिताः! मानुषस्वभावमुपगते => मानुषस्वभावम्+उपगते कुन्तिभोजश्चास्मासु => कुन्तिभोजः+च+अस्मासु भृत्यत्वमाचरति| => भृत्यत्वम्+आचरति| महदविमारकादर्शनेन => महन्+अविमारकादर्शनेन कार्यसङ्कटो वर्तते| => कार्यसङ्कटः+ वर्तते| तदिदानीमहमविमारकप्रदर्शनेन => तत्+इदानीम्+अहम्+अविमारकप्रदर्शनेन तयोर्व्याक्षेपं समाक्षिपामीत्यवतीर्णोऽस्मि => तयोः+व्याक्षेपम्+ समाक्षिपामि+इति+अवतीर्णः+अस्मि समाक्षिपामीत्यवतीर्णोऽस्मि => समाक्षिपामि+इति+अवतीर्णः+अस्मि देवर्षिर्नारदः| => देवर्षिः+नारदः| कुन्तिभोजः---अनुगृहीतोऽस्मि| => कुन्तिभोजः---अनुगृहीतः+अस्मि| नारदः---शान्तिरस्तु => नारदः---शान्तिः+अस्ततु सौवीरराजः---अनुगृहीतोऽस्मि| => सौवीरराजः---अनुगृहीतः+अस्मि| एवं क्रियताम्| => एवम्+ क्रियताम्| भूतिकः---यदाज्ञापयति => भूतिकः---यत्+आज्ञापयति इदमर्घ्यं पाद्यं => इदम्+अर्घ्यम्+ पाद्यम्+ पाद्यं च| => पाद्यम्+ च| क्रियतामनुग्रहः| => क्रियताम्+अनुग्रहः| नारदः---एवमस्तु| => नारदः---एवम्+अस्तु| अस्मद्गृहं परिपूतं => अस्मद्गृहम्+ परिपूतम्+ परिपूतं भवदवतरणेन| => परिपूतम्+ भवदवतरणेन| सौवीरराजः---इदानीं मुक्तशापोऽस्मि => सौवीरराजः---इदानीम्+ मुक्तशापः+अस्मि मुक्तशापोऽस्मि => मुक्तशापः+अस्मि नारदः---नाहं साम्प्रतं => नारदः---न+अहम्+ साम्प्रतम्+ साम्प्रतं युष्मद्दर्शनार्थमेवागतोऽत्र| => साम्प्रतम्+ युष्मद्दर्शनार्थम्+एव+आगतः+अत्र| युष्मद्दर्शनार्थमेवागतोऽत्र| => युष्मद्दर्शनार्थम्+एव+आगतः+अत्र| सम्भूतं दुःखं => सम्भूतम्+ दुःखम्+ दुःखं भवतोर्ज्ञात्वावतीर्णोऽस्मि| => दुःखम्+ भवतोः+ज्ञात्वा+अवतीर्णः+अस्मि| भवतोर्ज्ञात्वावतीर्णोऽस्मि| => भवतोः+ज्ञात्वा+अवतीर्णः+अस्मि| उभौ---यद्येवं, => उभौ---यदि+एवम्+, सुदर्शनामानय| => सुदर्शनाम्+आनय| भूतिकः---यदाज्ञापयति => भूतिकः---यत्+आज्ञापयति सार्धं प्रविष्टः) => सार्धम्+ प्रविष्टः) [अभ्यागतो देवर्षिः] => [अभ्यागतः+ देवर्षिः] [सनाथ इदानीं => [सनाथः+ इदानीम्+ इदानीं मे => इदानीम्+ मे एवमेव => एवम्+एव नित्यं प्रीतिमवाप्नुहि| => नित्यम्+ प्रीतिम्+अवाप्नुहि| प्रीतिमवाप्नुहि| => प्रीतिम्+अवाप्नुहि| कुन्तिभोजश्च => कुन्तिभोजः+च भूपालो => भूपालः+ नित्यं स्यात् => नित्यम्+ स्यात् [अनुगृहीतास्मि|] => [अनुगृहीता+अस्मि|] नारदः---इदानीं पृच्छतां => नारदः---इदानीम्+ पृच्छताम्+ पृच्छतां भवन्तौ => पृच्छताम्+ भवन्तौ किं जीवति => किम्+ जीवति सौवीरराजः---कथं निर्विष्टः => सौवीरराजः---कथम्+ निर्विष्टः कुन्तिभोजः---वैरन्त्यं नाम => कुन्तिभोजः---वैरन्त्यम्+ नाम नगरमप्यस्तीति| => नगरम्+अपि+अस्ति+इति| जामातृत्वमुपगतः| => जामातृत्वम्+उपगतः| कुरङ्ग्या भूपालो => कुरङ्ग्याः+ भूपालः+ भूपालो => भूपालः+ कुन्तिभोजो भवान् => कुन्तिभोजः+ भवान् कुन्तिभोजः---किं बहुभिः => कुन्तिभोजः---किम्+ बहुभिः मत्सुतायां कुरङ्ग्यां => मत्सुतायाम्+ कुरङ्ग्याम्+ कुरङ्ग्यां निर्विष्ट => कुरङ्ग्याम्+ निर्विष्टः+ निर्विष्ट इत्युच्यते => निर्विष्टः+ इति+उच्यते इत्युच्यते => इति+उच्यते नारदः---एवमेतत्| => नारदः---एवम्+एतत्| कुन्तिभोजः---लज्जित इवास्मि| => कुन्तिभोजः---लज्जितः+ इव+अस्मि| इवास्मि| => इव+अस्मि| कथं वा, => कथम्+ वा, कथं चायं => कथम्+ च+अयम्+ चायं प्रविष्टः => च+अयम्+ प्रविष्टः पूर्वं => पूर्वम्+ पूर्वं पौरुषमाश्रित्य => पूर्वम्+ पौरुषम्+आश्रित्य पौरुषमाश्रित्य => पौरुषम्+आश्रित्य प्रविष्टो मायया => प्रविष्टः+ मायया कुन्तिभोजः---भवत्वेवं तावन्निष्प्रतिवचनमृषिवचनम्| => कुन्तिभोजः---भवतु+एवम्+ तावत्+निष्प्रतिवचनम्+ऋषिवचनम्| तावन्निष्प्रतिवचनमृषिवचनम्| => तावत्+निष्प्रतिवचनम्+ऋषिवचनम्| इदानीं किं => इदानीम्+ किम्+ किं प्राप्तकालं => किम्+ प्राप्तकालम्+ प्राप्तकालं कुमारस्य => प्राप्तकालम्+ कुमारस्य कुरङ्ग्याश्च| => कुरङ्ग्याः+च| पूर्वमारब्धव्यः| => पूर्वम्+आरब्धव्यः| नारदः---निष्ठितो विवाहो => नारदः---निष्ठितः+ विवाहः+ विवाहो ननु => विवाहः+ ननु स्वसमय एव => स्वसमयः+ एव कुन्तिभोजः---अग्निसाक्षिकमिच्छामि| => कुन्तिभोजः---अग्निसाक्षिकम्+इच्छामि| नारदः---नित्यमग्निसाक्ष्येव| => नारदः---नित्यम्+अग्निसाक्षि+एव| तथापि => तथा+अपि स्वजनपरितोषणार्थमभ्यन्तरसमयमात्रमुपाध्यायेन => स्वजनपरितोषणार्थम्+अभ्यन्तरसमयमात्रम्+उपाध्यायेन शीघ्रमानीयतामिह => शीघ्रम्+आनीयताम्+इह एष गच्छामि| => एषः+ गच्छामि| भूतिकः---यदाज्ञापयति => भूतिकः---यत्+आज्ञापयति विज्ञाप्यमस्ति| => विज्ञाप्यम्+अस्ति| नारदः---इतस्तावत्| => नारदः---इतः+तावत्| स्वैरमभिधीयताम्| => स्वैरम्+अभिधीयताम्| कुरङ्गीं दास्यामीति => कुरङ्गीम्+ दास्यामि+इति दास्यामीति => दास्यामि+इति मयानीता => मया+आनीता पूर्वं सनाथा| => पूर्वम्+ सनाथा| किं कर्तव्यमिदानीम्, => किम्+ कर्तव्यम्+इदानीम्, कर्तव्यमिदानीम्, => कर्तव्यम्+इदानीम्, नारदः---एवं करोमि| => नारदः---एवम्+ करोमि| कुन्तिभोजः---तथास्तु| => कुन्तिभोजः---तथा+अस्तु| इतस्तावत्| => इतः+तावत्| इयमस्मि|] => इयम्+अस्मि|] श्रुतमस्मद्वचनम्| => श्रुतम्+अस्मद्वचनम्| [श्रुतं सौवीरराजपुत्रस्य => [श्रुतम्+ सौवीरराजपुत्रस्य मैवम्| => मा+एवम्| विस्मृतोऽग्निदेवादुत्पन्नोऽग्रजस्ते => विस्मृतः+अग्निदेवात्+उत्पन्नः+अग्रजः+ते एतदपि => एतत्+अपि नारदः---ममैवाज्ञां कुरुष्व => नारदः---मम+एव+आज्ञाम्+ कुरुष्व [एवं करोमि| => [एवम्+ करोमि| नारदः---तवायं पुत्रोऽग्नेरुत्पन्नः| => नारदः---तवायम्+ पुत्रः+अग्नेः+उत्पन्नः| पुत्रोऽग्नेरुत्पन्नः| => पुत्रः+अग्नेः+उत्पन्नः| प्रसवसमकाल एव => प्रसवसमकाले+ एव स्वर्गं गतः| => स्वर्गम्+ गतः| तवायं पुत्रस्त्वद्भगिन्यै => तव+अयम्+ पुत्रः+त्वद्भगिन्यै पुत्रस्त्वद्भगिन्यै => पुत्रः+त्वद्भगिन्यै सौवीरराजश्चासावत्यन्तसन्तुष्टः => सौवीरराजः+च+असौ+अत्यन्तसन्तुष्टः विष्णुसेन इति => विष्णुसेनः+ इति संज्ञामकरोत्| => संज्ञाम्+अकरोत्| अमानुषस्वरूपबलवीर्यपराक्रमेणानेन => अमानुषस्वरूपबलवीर्यपराक्रमेण+अनेन यस्मादविरूपधारी => यस्मात्+अविरूपधारी मारितोऽसुरः, => मारितः+असुरः, तस्मादविमारक इति => तस्मात्+अविमारकः+ इति विष्णुसेनं लोको => विष्णुसेनम्+ लोकः+ लोको ब्रवीति| => लोकः+ ब्रवीति| सोऽपि => सः+अपि ब्रह्मशापपरिभ्रष्टो हस्तिसम्भ्रमदिवसे => ब्रह्मशापपरिभ्रष्टः+ हस्तिसम्भ्रमदिवसे कुरङ्गीं दृष्ट्वा => कुरङ्गीम्+ दृष्ट्वा कुरुङ्ग्या दर्शनशङ्कितैः => कुरुङ्ग्याः+ दर्शनशङ्कितैः परीक्ष्यमाणोऽग्निना => परीक्ष्यमाणः+अग्निना प्रच्छादितो निर्गतः| => प्रच्छादितः+ निर्गतः| निर्वेदेनाग्निं प्रविष्टः => निर्वेदेन+अग्निम्+ प्रविष्टः भगवताग्निना => भगवता+अग्निना परिष्वज्यमानो न => परिष्वज्यमानः+ न दहत्यग्निरिति => दहति+अग्निः+इति मरुत्प्रपातार्थं कञ्चित् => मरुत्प्रपातार्थम्+ कञ्चित् पर्वतमारूढः| => पर्वतम्+आरूढः| केनापि => केन+अपि प्रीत्यान्तर्धानकार्यमात्रमङ्गुलीयकं दत्तं; => प्रीत्यान्तर्धानकार्यमात्रम्+अङ्गुलीयकम्+ दत्तम्+; दत्तं; => दत्तम्+; यद् दक्षिणाङ्गुल्या => यत्+ दक्षिणाङ्गुल्या धारयन्नदृश्यो भवति, => धारयन्+अदृश्यः+ भवति, प्रकृतिस्थश्च| => प्रकृतिस्थः+च| [आश्चर्यमाश्चर्यम्|] => [आश्चर्यम्+आश्चर्यम्|] नारदः---ततस्तद् दक्षिणाङ्गुल्या => नारदः---ततः+तत्+ दक्षिणाङ्गुल्या कन्यापुरं स्वगृहवत् => कन्यापुरम्+ स्वगृहवत् यथेष्टमभिरममाणः => यथेष्टम्+अभिरममाणः सुखमास्ते| => सुखम्+आस्ते| एष वृत्तान्तः| => एषः+ वृत्तान्तः| किमिदानीं कर्तव्यम्| => किम्+इदानीम्+ कर्तव्यम्| [अनन्तरमार्यया => [अनन्तरम्+आर्यया चलतीव => चलति+इव हृदयं, => हृदयम्+, जयवर्मणो भार्येति => जयवर्मणः+ भार्य+इति भार्येति => भार्य+इति नारदः---अभिजनयुक्तमेवाभिहितं भवत्या| => नारदः---अभिजनयुक्तम्+एव+अभिहितम्+ भवत्या| कथमिदानीं ज्येष्ठपत्नी => कथम्+इदानीम्+ ज्येष्ठपत्नी अभिधीयतां काशिराजाय => अभिधीयताम्+ काशिराजाय वयसाधिकेति| => वयसाधिका+इति| नन्वस्ति => ननु+अस्ति जयवर्मणो भार्या => जयवर्मणः+ भार्या [प्रतिगृहीतमृषिवचनम्|] => [प्रतिगृहीतम्+ऋषिवचनम्|] कुन्तिभोजमनुवर्तस्व| => कुन्तिभोजम्+अनुवर्तस्व| [यद् भगवानाज्ञापयति] => [यत्+ भगवान्+आज्ञापयति] भगवानाज्ञापयति] => भगवान्+आज्ञापयति] वरवेषेणाविमारकः => वरवेषेणा+अविमारकः भूतिकश्च) => भूतिकः+च) लज्जित इवास्म्यनेन => लज्जितः+ इव+अस्मि+अनेन इवास्म्यनेन => इव+अस्मि+अनेन तदानीं गजसम्भ्रमे => तदानीम्+ गजसम्भ्रमे मां => माम्+ मद्विक्रमं ये => मद्विक्रमम्+ ये वृत्तान्तमिमं विदित्वा => वृत्तान्तम्+इमम्+ विदित्वा चारित्रदोषं मयि => चारित्रदोषम्+ मयि अयं खलु => अयम्+ खलु य एषः, => यः+ एषः, सक्तबुद्धि- => सक्तबुद्धिः+ यत्ना- => यत्नात्+ कुन्तिभोजः---इत इतः => कुन्तिभोजः---इतः+ इतः अभिवादयस्वात्मकुलदैवतं देवर्षिम्| => अभिवादयस्व+आत्मकुलदैवतम्+ देवर्षिम्| अविमारकः---अनुगृहीतोऽस्मि| => अविमारकः---अनुगृहीतः+अस्मि| कुन्तिभोजः---एह्येहि => कुन्तिभोजः---एहि+एहि जयात्मानं => जया+आत्मानम्+ अविमारकः---अनुगृहीतोऽस्मि| => अविमारकः---अनुगृहीतः+अस्मि| इत इतः => इतः+ इतः पितरमभिवादयस्व| => पितरम्+अभिवादयस्व| सौवीरराजः---एह्येहि => सौवीरराजः---एहि+एहि विरचितवरवेषदर्शनीयो => विरचितवरवेषदर्शनीयः+ वयमिव => वयम्+इव हर्षबाष्पनेत्र- => हर्षबाष्पनेत्रः+ स्त्वमिह => त्वम्+इह भवत्तनयं समीक्षमाणः => भवत्तनयम्+ समीक्षमाणः कुन्तिभोजः---एह्येहि => कुन्तिभोजः---एहि+एहि शुभैर्हरिसमो भव => शुभैर्हरिसमः+ भव सत्यैर्दृढैर्दशरथप्रतिमो भव => सत्यैः+दृढैः+दशरथप्रतिमः+ भव पितृसमो भव => पितृसमः+ भव स्वेनात्मना => स्वेन+आत्मना सुदर्शनामभिवादयस्व| => सुदर्शनाम्+अभिवादयस्व| कुन्तिभोजः---अयुक्तमिव => कुन्तिभोजः---अयुक्तम्+इव सुचेतनामनभिवाद्य => सुचेतनाम्+अनभिवाद्य सुदर्शनामभिवादयितुम्| => सुदर्शनाम्+अभिवादयितुम्| अभिवाद्यतां सुदर्शना| => अभिवाद्यताम्+ सुदर्शना| उभौ---एवं क्रियताम्| => उभौ---एवम्+ क्रियताम्| चिरं जीवैतया => चिरम्+ जीव+एतया जीवैतया => जीव+एतया दृष्टोऽसि| => दृष्टः+असि| मयानुभूतः => मया+अनुभूतः इमां तु => इमाम्+ तु बाष्पार्द्रकुतूहलाक्षीं => बाष्पार्द्रकुतूहलाक्षीम्+ अवेक्षितां मातरमप्रकाश्य => अवेक्षिताम्+ मातरम्+अप्रकाश्य मातरमप्रकाश्य => मातरम्+अप्रकाश्य धात्रीत्वमेवैति => धात्रीत्वम्+एव+एति नारदः---अलमतिस्नेहेन| => नारदः---अलम्+अतिस्नेहेन| कन्यापुरं सुचेतना => कन्यापुरम्+ सुचेतना कुन्तिभोजः---यदाज्ञापयति => कुन्तिभोजः---यत्+आज्ञापयति [यद् भगवानाज्ञापयति|] => [यत्+ भगवान्+आज्ञापयति|] भगवानाज्ञापयति|] => भगवान्+आज्ञापयति|] सौवीरराजो विसृज्यतां => सौवीरराजः+ विसृज्यताम्+ विसृज्यतां स्वदेशगमनाय| => विसृज्यताम्+ स्वदेशगमनाय| प्रदीयतां काशिराजाय| => प्रदीयताम्+ काशिराजाय| त्वमपि => त्वम्+अपि सन्निहितो भव| => सन्निहितः+ भव| कुन्तिभोजः---अनुगृहीतोऽस्मि| => कुन्तिभोजः---अनुगृहीतः+अस्मि| किमन्यत्ते => किम्+अन्यत्+ते प्रियमुपहरामि| => प्रियम्+उपहरामि| किमतः => किम्+अतः परमहमिच्छामि| => परम्+अहम्+इच्छामि| गोब्राह्मणानां हितमस्तु => गोब्राह्मणानाम्+ हितम्+अस्तु हितमस्तु => हितम्+अस्तु नित्यं सर्वप्रजानां => नित्यम्+ सर्वप्रजानाम्+ सर्वप्रजानां सुखमस्तु => सर्वप्रजानाम्+ सुखम्+अस्तु सुखमस्तु => सुखम्+अस्तु किं ते => किम्+ ते प्रियमुपहरामि| => प्रियम्+उपहरामि| किमतः => किम्+अतः परमहमिच्छामि| => परम्+अहम्+इच्छामि| इमामुदीर्णार्णवनीलवस्त्रां => इमाम्+उदीर्णार्णवनीलवस्त्राम्+ नरेश्वरो नः => नरेश्वरः+ नः पृथिवीं प्रशास्तु => पृथिवीम्+ प्रशास्तु भवन्त्वरजसो गावः => भवन्तु+अरजसः+ गावः परचक्रं प्रशाम्यतु| => परचक्रम्+ प्रशाम्यतु| इमामपि => इमाम्+अपि महीं कृत्स्नां => महीम्+ कृत्स्नाम्+ कृत्स्नां => कृत्स्नाम्+ षष्ठोऽङ्कः => षष्ठः+अङ्कः प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः नारायणस्त्रेतायां त्रिपदार्पितत्रिभुवनो => नारायणः+त्रेतायाम्+ त्रिपदार्पितत्रिभुवनः+ त्रिपदार्पितत्रिभुवनो विष्णुः => त्रिपदार्पितत्रिभुवनः+ विष्णुः स रावणवधे => सः+ रावणवधे रामो युगे => रामः+ युगे नित्यं योऽञ्जनसन्निभः => नित्यम्+ यः+अञ्जनसन्निभः योऽञ्जनसन्निभः => यः+अञ्जनसन्निभः एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् शब्द इव => शब्दः+ इव अहं गगनसञ्चारी| => अहम्+ गगनसञ्चारी| पतत्यसौ => पतति+असौ वृष्टिर्नदन्ति => वृष्टिः+नदन्ति द्रष्टुं हरिं => द्रष्टुम्+ हरिम्+ हरिं वृष्णिकुले => हरिम्+ वृष्णिकुले प्रसूतमभ्यागतो नारद => प्रसूतम्+अभ्यागतः+ नारदः+ नारद एष => नारदः+ एषः+ एष तूर्णम् => एषः+ तूर्णम् अहं गगनसञ्चारी => अहम्+ गगनसञ्चारी ब्रह्मलोकादिह => ब्रह्मलोकात्+इह प्राप्तो => प्राप्तः+ रमेऽन्तरिक्षे| => रमे+अन्तरिक्षे| अहं हि => अहम्+ हि तन्त्रीश्च => तन्त्रीः+च सत्यं ब्रवीमि => सत्यम्+ ब्रवीमि प्रिया मे => प्रियाः+ मे तद् भगवन्तं => तत्+ भगवन्तम्+ भगवन्तं लोकादिमनिधनमव्ययं => भगवन्तम्+ लोकादिम्+अनिधनम्+अव्ययम्+ लोकादिमनिधनमव्ययं लोकहितार्थे => लोकादिम्+अनिधनम्+अव्ययम्+ लोकहितार्थे प्रसूतं नारायणं => प्रसूतम्+ नारायणम्+ नारायणं द्रष्टुमिहागतोऽस्मि| => नारायणम्+ द्रष्टुम्+इह+आगतः+अस्मि| द्रष्टुमिहागतोऽस्मि| => द्रष्टुम्+इह+आगतः+अस्मि| इयमत्रभवती => इयम्+अत्रभवती शिशुत्वमुपागतं त्रिलोकेश्वरं => शिशुत्वम्+उपागतम्+ त्रिलोकेश्वरम्+ त्रिलोकेश्वरं प्रगृह्य => त्रिलोकेश्वरम्+ प्रगृह्य स्वगृहान्निष्क्रामति| => स्वगृहात्+निष्क्रामति| यैषा, => या+एषा, लोकानामभयङ्करं गुरुं => लोकानाम्+अभयङ्करम्+ गुरुम्+ गुरुं सुराणां => गुरुम्+ सुराणाम्+ सुराणां => सुराणाम्+ दैत्यानां निधनकरं => दैत्यानाम्+ निधनकरम्+ निधनकरं रथाङ्गपाणिम्| => निधनकरम्+ रथाङ्गपाणिम्| बाहुभ्यां गिरिमिव => बाहुभ्याम्+ गिरिम्+इव गिरिमिव => गिरिम्+इव मन्दरं वहन्ती => मन्दरम्+ वहन्ती एष एष => एषः+ एषः+ एष भगवान् => एषः+ भगवान् सुरेन्द्रनाथोऽसुरवीर्यहन्ता| => सुरेन्द्रनाथः+असुरवीर्यहन्ता| त्रिलोककेतुर्जगतश्च => त्रिलोककेतुः+जगतः+च जनानां पुरुषः => जनानाम्+ पुरुषः हन्तैतदुत्पन्नं कलहस्य => हन्त+एतत्+उत्पन्नम्+ कलहस्य यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि भगवन्तं नारायणं => भगवन्तम्+ नारायणम्+ नारायणं प्रदक्षिणीकृत्य => नारायणम्+ प्रदक्षिणीकृत्य ब्रह्मलोकमेव => ब्रह्मलोकम्+एव नमो भगवते => नमः+ भगवते नमो वराय => नमः+ वराय अग्रतो विलोक्य) => अग्रतः+ विलोक्य) महानुभावत्वं सूचयिष्यन्ति => महानुभावत्वम्+ सूचयिष्यन्ति प्रत्यक्षीकुर्वन्त्यपि => प्रत्यक्षीकुर्वन्ती+अपि कंसहतकनृशंसत्वं चिन्तयन्ती => कंसहतकनृशंसत्वम्+ चिन्तयन्ती गत आर्यपुत्रः| => गतः+ आर्यपुत्रः| एष आर्यपुत्रो => एषः+ आर्यपुत्रः+ आर्यपुत्रो हर्षविस्मयफुल्लनयन => आर्यपुत्रः+ हर्षविस्मयफुल्लनयनः+ हर्षविस्मयफुल्लनयन इत => हर्षविस्मयफुल्लनयनः+ इतः+ इत एवागच्छति|] => इतः+ एव+आगच्छति|] एवागच्छति|] => एव+आगच्छति|] किं नु => किम्+ नु खल्विदम्| => खलु+इदम्| विद्युच्चण्डवातानुविद्धैर्नवजलदनिनादैर्मेदिनी => विद्युच्चण्डवातानुविद्धैः+नवजलदनिनादैः+मेदिनी नूनं रक्षणार्थं => नूनम्+ रक्षणार्थम्+ रक्षणार्थं प्रजानामसुरसमितिहन्ता => रक्षणार्थम्+ प्रजानाम्+असुरसमितिहन्ता प्रजानामसुरसमितिहन्ता => प्रजानाम्+असुरसमितिहन्ता विष्णुरद्यावतीर्णः => विष्णुः+अद्य+अवतीर्णः षण्णां सुतानामपचयगमनार्थं => षण्णाम्+ सुतानाम्+अपचयगमनार्थम्+ सुतानामपचयगमनार्थं सप्तमं => सुतानाम्+अपचयगमनार्थम्+ सप्तमम्+ सप्तमं रक्षमाणा| => सप्तमम्+ रक्षमाणा| सुत इति => सुतः+ इति कृतसंज्ञं कंसमृत्युं => कृतसंज्ञम्+ कंसमृत्युम्+ कंसमृत्युं वहन्ती => कंसमृत्युम्+ वहन्ती [जयत्वार्यपुत्रः|] => [जयतु+आर्यपुत्रः|] प्रसुप्तो मधुरायां => प्रसुप्तः+ मधुरायाम्+ मधुरायां सर्वो => मधुरायाम्+ सर्वः+ सर्वो जनः| => सर्वः+ जनः| तस्माद् यावन्न => तस्मात्+ यावत्+न यावन्न => यावत्+न तावद् बालं => तावत्+ बालम्+ बालं गृहीत्वापक्रामामि| => बालम्+ गृहीत्वा+अपक्रामामि| गृहीत्वापक्रामामि| => गृहीत्वा+अपक्रामामि| [क्वार्यपुत्र इमं => [क्व+आर्यपुत्रः+ इमम्+ इमं नेष्यति|] => इमम्+ नेष्यति|] सत्यं ब्रवीषि| => सत्यम्+ ब्रवीषि| अहमपि => अहम्+अपि एकच्छत्रच्छायां पृथिवीं => एकच्छत्रच्छायाम्+ पृथिवीम्+ पृथिवीं समाज्ञापयति => पृथिवीम्+ समाज्ञापयति खल्वयमायुष्मान् => खलु+अयम्+अयुष्मान् नेतव्यो भविष्यति| => नेतव्यः+ भविष्यति| दैवं विधास्यति, => दैवम्+ विधास्यति, बालं गृहीत्वापक्रामामि| => बालम्+ गृहीत्वा+अपक्रामामि| गृहीत्वापक्रामामि| => गृहीत्वा+अपक्रामामि| तावदेनं सुदृष्टं => तावत्+एनम्+ सुदृष्टम्+ सुदृष्टं कर्तुम्|] => सुदृष्टम्+ कर्तुम्|] किं द्रष्टव्यः => किम्+ द्रष्टव्यः शशाङ्कोऽयं => शशाङ्कः+अयम्+ राहोर्वदनमण्डले| => राहोः+वदनमण्डले| त्वयाप्यस्य => त्वया+अपि+अस्य कंसो मृत्युर्भविष्यति => कंसः+ मृत्युः+भविष्यति मृत्युर्भविष्यति => मृत्युः+भविष्यति वसुदेवः---यद् भवत्याभिहितं, => वसुदेवः---यत्+ भवत्या+अभिहितम्+, भवत्याभिहितं, => भवत्या+अभिहितम्+, सर्वदैवतैरभिहितं भवतु| => सर्वदैवतैः+अभिहितम्+ भवतु| [गृह्णात्वार्यपुत्रः|] => [गृह्णातु+आर्यपुत्रः|] गुरुत्वं बालस्य| => गुरुत्वम्+ बालस्य| विन्ध्यमन्दरसारोऽयं => विन्ध्यमन्दरसारः+अयम्+ श्रीमानहो => श्रीमान्+अहो धैर्यं हि => धैर्यम्+ हि त्वमभ्यन्तरम्| => त्वम्+अभ्यन्तरम्| हृदयेनेह => हृदयेन+इह तत्राङ्गैर्द्विधाभूतेव => तत्र+अङ्गैः+द्विधाभूत+इव यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि नगरद्वारं संश्रयामि => नगरद्वारम्+ संश्रयामि एष भोः, => एषः+ भोः, प्रथमसुतविनाशजातमन्युर्नृपतिभयाकुलितः => प्रथमसुतविनाशजातमन्युः+नृपतिभयाकुलितः त्वरिततरमिह => त्वरिततरम्+इह गिरिमिव => गिरिम्+इव मन्दरमुद्वहन् => मन्दरम्+उद्वहन् इदं नगरद्वारम्| => इदम्+ नगरद्वारम्| निष्क्रान्तोऽस्मि => निष्क्रान्तः+अस्मि बलवांश्चायमन्धकारः| => बलवान्+च+अयम्+अन्धकारः| लिम्पतीव => लिम्पति+इव तमोऽङ्गानि => तमः+अङ्गानि वर्षतीवाञ्जनं नभः| => वर्षति+इव+अञ्जनम्+ नभः| असत्पुरुषसेवेव => असत्पुरुषसेवा+इव दृष्टिर्विफलतां गता => दृष्टिः+विफलताम्+ गता अप्रकाशा इव => अप्रकाशाः+ इव दिशो => दिशः+ घनीभूता इव => घनीभूताः+ इव कृतो रूपविपर्ययः => कृतः+ रूपविपर्ययः नाहं गन्तुं => न+अहम्+ गन्तुम्+ गन्तुं समर्थः| => गन्तुम्+ समर्थः| कंसो ममापक्रमणं => कंसः+ मम+अपक्रमणम्+ ममापक्रमणं ज्ञात्वा => मम+अपक्रमणम्+ ज्ञात्वा परिवृतो मां => परिवृतः+ माम्+ मां ग्रहीतुमागतो => माम्+ ग्रहीतुम्+आगतः+ ग्रहीतुमागतो भवेत्| => ग्रहीतुम्+आगतः+ भवेत्| भवत्वहमस्य => भवतु+अहम्+अस्य दर्पप्रशमनं करोमि| => दर्पप्रशमनम्+ करोमि| (खङ्गमुत्कोशयति| => (खङ्गम्+उत्कोशयति| निवृत्त्यावलोक्य) => निवृत्त्य+अवलोक्य) कश्चिद् दृश्यते| => कश्चित्+ दृश्यते| मार्गमपश्यतः| => मार्गम्+अपश्यतः| अपक्रमणहेतोस्तु => अपक्रमणहेतोः+तु एष मार्गः| => एषः+ मार्गः| यावदपक्रामामि| => यावत्+अपक्रामामि| इयं भगवती => इयम्+ भगवती व्यर्थो मे => व्यर्थः+ मे किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| इमां नदीं => इमाम्+ नदीम्+ नदीं ग्राहभुजङ्गसङ्कुलां => नदीम्+ ग्राहभुजङ्गसङ्कुलाम्+ ग्राहभुजङ्गसङ्कुलां => ग्राहभुजङ्गसङ्कुलाम्+ महोर्मिमालां मनसापि => महोर्मिमालाम्+ मनसा+अपि मनसापि => मनसा+अपि भुजप्लवेनाशु => भुजप्लवेन+अशु गतार्थविक्लवो => गतार्थविक्लवः+ सिद्धिं यदि => सिद्धिम्+ यदि दैवतं स्थितम् => दैवतम्+ स्थितम् छिन्नं जलम्, => छिन्नम्+ जलम्, दत्तो मे => दत्तः+ मे यावदपक्रामामि| => यावत्+अपक्रामामि| निष्क्रान्तोऽस्मि => निष्क्रान्तः+अस्मि हुङ्कारशब्द इव => हुङ्कारशब्दः+ इव व्यक्तं घोषसमीपे => व्यक्तम्+ घोषसमीपे वयस्यो नन्दगोपः => वयस्यः+ नन्दगोपः स खलु => सः+ खलु कशाभिहतश्च| => कशाभिहतः+च| प्रविष्ट इति => प्रविष्टः+ इति गोपालका भविष्यन्ति| => गोपालकाः+ भविष्यन्ति| तस्मादिह => तस्मात्+इह न्यग्रोधपादपस्याधस्तात् => न्यग्रोधपादपस्य+अधस्तात् प्रभातवेलां रजन्याः => प्रभातवेलाम्+ रजन्याः यद्ययं बालो => यदि+अयम्+ बालः+ बालो लोकहितार्थं => बालः+ लोकहितार्थम्+ लोकहितार्थं कंसवधार्थं => लोकहितार्थम्+ कंसवधार्थम्+ कंसवधार्थं वृष्णिकुले => कंसवधार्थम्+ वृष्णिकुले प्रसूतश्चेद्, => प्रसूतः+चेत्+, कश्चिदिहागच्छतु| => कश्चित्+इह+आगच्छतु| वयस्यो नन्दगोप => वयस्यः+ नन्दगोपः+ नन्दगोप एवागच्छतु| => नन्दगोपः+ एव+आगच्छतु| एवागच्छतु| => एव+आगच्छतु| दारिकां गृहीत्वा => दारिकाम्+ गृहीत्वा किमिदानीं नो => किम्+इदानीम्+ नः+ नो गेहलक्ष्म्यां => नः+ गेहलक्ष्म्याम्+ गेहलक्ष्म्यां न => गेहलक्ष्म्याम्+ न ततो न => ततः+ न महिषशतसंपातसदृशोऽहो => महिषशतसंपातसदृशः+अहो रात्रिर्वर्तते => रात्रिः+वर्तते ह्यर्धरात्रेऽस्माकं => हि+अर्धरात्रे+अस्माकम् प्रसूतेयं च => प्रसूता+इयम्+ च जातमात्रैवोद्गतप्राणा => जातमात्र+एव+अपगतप्राणा श्वोऽस्माकं घोषस्योचित => श्वः+अस्माकम्+ घोषस्य+उचितः+ घोषस्योचित इन्द्रयज्ञो => घोषस्य+उचितः+ इन्द्रयज्ञः+ इन्द्रयज्ञो नामोत्सवो => इन्द्रयज्ञः+ नाम+उत्सवः+ नामोत्सवो भविष्यति| => नाम+उत्सवः+ भविष्यति| खल्वेतद् दुःखं => खलु+एतत्+ दुःखम्+ दुःखं गोपजनैरनुभूयमानमिति => दुःखम्+ गोपजनैः+अनुभूयमानम्+इति गोपजनैरनुभूयमानमिति => गोपजनैः+अनुभूयमानम्+इति मयैकाकिना => मया+एकाकिना निगलगुरुचरणेनेमां दारिकां => निगलगुरुचरणेन+इमाम्+ दारिकाम्+ दारिकां गृहीत्वा => दारिकाम्+ गृहीत्वा निर्गतोऽस्मि| => निर्गतः+अस्मि| यशोदापि => यशोदा+अपि नैव => न+एव दारको वा => दारकः+ वा प्रसूता इति => प्रसूता+ इति मोहं गता| => मोहम्+ गता| वसुदेवः---को नु => वसुदेवः---कः+ नु खल्वयं रात्रौ => खलु+अयम्+ रात्रौ खल्वयं तपस्वी| => खलु+अयम्+ तपस्वी| [किमिदानीं नो => [किम्+इदानीम्+ नः+ नो गेहलक्ष्म्यां => नः+ गेहलक्ष्म्याम्+ गेहलक्ष्म्यां न => गेहलक्ष्म्याम्+ न ततो न => ततः+ न यावच्छब्दयामि| => यावत्+शब्दयामि| इतस्तावत्| => इतः+तावत्| क इदानीं => कः+ इदानीम्+ इदानीं मां => इदानीम्+ माम्+ मां श्रुतपूर्वेणेव => माम्+ श्रुतपूर्वेण+इव श्रुतपूर्वेणेव => श्रुतपूर्वेण+इव मां शब्दयति| => माम्+ शब्दयति| किं नु => किम्+ नु राक्षसो वा, => राक्षसः+ वा, पिशाचो वा| => पिशाचः+ वा| ईदृश्यां प्रतिभयरजन्यां => ईदृश्याम्+ प्रतिभयरजन्याम्+ प्रतिभयरजन्यां मृता => प्रतिभयरजन्याम्+ मृता किं नु => किम्+ नु अलमन्यशङ्कया| => अलम्+अन्यशङ्कया| इतस्तावत्| => इतः+तावत्| नन्दगोपः---(कर्णं दत्त्वा| => नन्दगोपः---(कर्णम्+ दत्त्वा| वसुदेव इति => वसुदेवः+ इति यावदुपसर्प्स्यामि| => यावत्+उपसर्प्स्यामि| किं कार्यम्| => किम्+ कार्यम्| राज्ञो वचनं => राज्ञः+ वचनम्+ वचनं श्रुत्वाऽपराद्धः => वचनम्+ श्रुत्वा+अपराद्धः श्रुत्वाऽपराद्धः => श्रुत्वा+अपराद्धः कशाभिस्ताडयित्वा => कशाभिः+ताडयित्वा निगलैर्बद्धोऽस्मि| => निगलैः+बद्धः+अस्मि| तन्न => तत्+न गुणसहस्रं कृतं, => गुणसहस्रम्+ कृतम्+, कृतं, => कृतम्+, तथापि => तथा+अपि कृतमेकबन्धनम्| => कृतम्+एकबन्धनम्| यावदुपसर्प्स्यामि| => यावत्+उपसर्प्स्यामि| इयं दारिका| => इयम्+ दारिका| किं करिष्यामि| => किम्+ करिष्यामि| भवत्वेवं तावत् => भवतु+एवम्+ तावत् एष भर्ता => एषः+ भर्ता वसुदेवो दारकं => वसुदेवः+ दारकम्+ दारकं गृहीत्वा => दारकम्+ गृहीत्वा भगवतीभ्यो गोभ्यः => भगवतीभ्यः+ गोभ्यः [परिजनमिति| => [परिजनम्+इति| किमिदानीं प्रच्छाद्यते| => किम्+इदानीम्+ प्रच्छाद्यते| नास्ति => न+अस्ति स्याद्, => स्यात्+, सत्यं न => सत्यम्+ न अद्यार्धरात्रेऽस्माकं कुटुम्बिन्या, => अद्य+अर्धरात्रे+अस्माम्+ कुटुम्बिन्या, युष्माकं दास्या => युष्माकम्+ दास्या प्रसूतेयं च => प्रसूता+इयम्+ च जातमात्रैवोद्गतप्राणा => जातमात्र+एव+अपगतप्राणा श्वोऽस्माकं घोषस्योचित => श्वः+अस्माकम्+ घोषस्य+उचितः+ घोषस्योचित इन्द्रयज्ञो => घोषस्य+उचितः+ इन्द्रयज्ञः+ इन्द्रयज्ञो नामोत्सवो => इन्द्रयज्ञः+ नाम+उत्सवः+ नामोत्सवो भविष्यति| => नाम+उत्सवः+ भविष्यति| तद् मा => तत्+ मा खल्वेतद् दुःखं => खलु+एतत्+ दुःखम्+ दुःखं गोपजनैरनुभूयमानमिति => दुःखम्+ गोपजनैः+अनुभूयमानम्+इति गोपजनैरनुभूयमानमिति => गोपजनैः+अनुभूयमानम्+इति मयैकाकिना => मया+एकाकिना निगलगुरुचरणेनेमां दारिकां => निगलगुरुचरणेन+इमाम्+ दारिकाम्+ दारिकां गृहीत्वा => दारिकाम्+ गृहीत्वा निर्गतोऽस्मि| => निर्गतः+अस्मि| यशोदापि => यशोदा+अपि नैव => न+एव दारको दारिका => दारकः+ दारिका मोहं गता|] => मोहम्+ गता|] शक्यं लोकस्याधिष्ठानभूतं => शक्यम्+ लोकस्य+अधिष्ठानभूतम्+ लोकस्याधिष्ठानभूतं कृतान्तं => लोकस्य+अधिष्ठानभूतम्+ कृतान्तम्+ कृतान्तं वञ्चयितुम्| => कृतान्तम्+ वञ्चयितुम्| काष्ठभूतं कलेवरं => काष्ठभूतम्+ कलेवरम्+ कलेवरं त्यज्यताम्| => कलेवरम्+ त्यज्यताम्| वसुदेवः---ईदृशो लोकधर्मः| => वसुदेवः---ईदृशः+ लोकधर्मः| [यद् भर्ताज्ञापयति| => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति| भर्ताज्ञापयति| => भर्ता+आज्ञापयति| अलमलं रुदितेन| => अलम्+अलम्+ रुदितेन| उत्तिष्ठोत्तिष्ठ| => उत्तिष्ठ+उत्तिष्ठ| कृत्वोपगम्य) => कृत्वा+उपगम्य) किं कर्तव्यम्|] => किम्+ कर्तव्यम्|] त्वमपि => त्वम्+अपि पुत्रा निधनमुपनीता => पुत्राः+ निधनम्+उपनीताः+ निधनमुपनीता इति| => निधनम्+उपनीताः+ इति| सप्तमोऽयं दीर्घायुः| => सप्तमः+अयम्+ दीर्घायुः| नास्ति => न+अस्ति भाग्याज्जीवितुं गृह्यताम्| => भाग्यात्+जीवितुम्+ गृह्यताम्| कंसो राजा => कंसः+ राजा दारको नन्दगोपस्य => दारकः+ नन्दगोपस्य न्यासो निक्षिप्त => न्यासः+ निक्षिप्तः+ निक्षिप्त इति, => निक्षिप्तः+ इति, किं बहुना, => किम्+ बहुना, गतमेव => गतम्+एव विपन्नं कार्यम्| => विपन्नम्+ कार्यम्| तदेव => तत्+एव यद्यस्मि => यदि+अस्मि किञ्चिन्मया => किञ्चित्+मया कालस्ते => कालः+ते [किं किं => [किम्+ किम्+ किं प्रत्युपकार => किम्+ प्रत्युपकारः+ प्रत्युपकार इति| => प्रत्युपकारः+ इति| कंसो वा => कंसः+ वा पितोग्रसेनो वा => पिता+उग्रसेनः+ वा अशौचितोऽस्मि, => अशौचितः+अस्मि, मुहूर्तकं प्रतिपालयतु => मुहूर्तकम्+ प्रतिपालयतु यावद् यमुनाजलं => यावत्+ यमुनाजलम्+ यमुनाजलं गत्वा => यमुनाजलम्+ गत्वा शौचं करोमि|] => शौचम्+ करोमि|] शुचिरेव => शुचिः+एव ह्यस्माकं घोषस्योचितं => हि+अस्माकम्+ घोषस्य+उचितम्+ घोषस्योचितं पांसुना => घोषस्य+उचितम्+ पांसुना शौचं करोमि| => शौचम्+ करोमि| वसुदेवः---कोऽत्र => वसुदेवः---कः+अत्र क्रियतां शौचम्| => क्रियताम्+ शौचम्| [यद् भर्ताज्ञापयति| => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति| भर्ताज्ञापयति| => भर्ता+आज्ञापयति| आश्चर्यमाश्चर्यं भर्तः! => आश्चर्यम्+आश्चर्यम्+ भर्तः! धरणीं भित्त्वा => धरणीम्+ भित्त्वा सलिलधारोत्थिता|] => सलिलधारा+उत्थिता|] वसुदेवः---बालस्यैव => वसुदेवः---बालस्य+एव क्रियतां शौचम्| => क्रियताम्+ शौचम्| कृत्वोपसृत्य)भट्टा! => कृत्वा+उपसृत्य)भट्टा! अयमस्मि|] => अयम्+अस्मि|] मन्दरसदृशं बालकं => मन्दरसदृशः+ बालकम्+ बालकं ग्रहीतुं => बालकम्+ ग्रहीतुम्+ ग्रहीतुं न => ग्रहीतुम्+ न शृङ्गं गृहीत्वा => शृङ्गम्+ गृहीत्वा ईदृश इदानीमहं => ईदृशः+ इदानीम्+अहम्+ इदानीमहं दारकं => इदानीम्+अहम्+ दारकम्+ दारकं ग्रहीतुं => दारकम्+ ग्रहीतुम्+ ग्रहीतुं न => ग्रहीतुम्+ न समर्थोऽस्मि|] => समर्थः+अस्मि|] गरुडश्च) => गरुडः+च) अहं सुपर्णो => अहम्+ सुपर्णः+ सुपर्णो गरुडो => सुपर्णः+ गरुडः+ गरुडो महाजवः => गरुडः+ महाजवः शार्ङ्गायुधस्यास्य => शार्ङ्गायुधस्य+अस्य रथो ध्वजश्च| => रथः+ ध्वजः+च| ध्वजश्च| => ध्वजः+च| चक्रोऽस्मि => चक्रः+अस्मि चामृतमन्थने => च+अमृतमन्थने हता दानवदैत्यसङ्घाः => हताः+ दानवदैत्यसङ्घाः शार्ङ्गोऽस्मि => शार्ङ्गः+अस्मि यस्यार्थमाहवमुखेषु => यस्य+अर्थम्+आहवमुखेषु मयारिसङ्घाः => मया+अरिसङ्घाः हरेर्गदाहमाज्ञावशात् => हरेः+गदा+अहम्+आज्ञावशात् हतानां युधि => हतानाम्+ युधि दानवानां => दानवानाम्+ प्रक्रीडितं शोणितनिम्नगासु => प्रक्रीडितम्+ शोणितनिम्नगासु अहं हि => अहम्+ हि क्षीरोदाद् => क्षीरोदात्+ स्वयमुद्धृतः| => स्वयम्+उद्धृतः| नन्दकोऽहं न => नन्दकः+अहम्+ न सङ्ग्रामेष्वपराङ्मुखः| => सङ्ग्रामेषु+अपराङ्मुखः| नन्दका दैत्यमर्दनाः| => नन्दकाः+ दैत्यमर्दनाः| कार्यार्थं => कार्यार्थम्+ तस्मादागम्यताम्| => तस्मात्+आगम्यताम्| वयमपि => वयम्+अपि मनुष्यलोकमवतीर्णस्य => मनुष्यलोकम्+अवतीर्णस्य भगवतो विष्णोर्बालचरितमनुभवितुं => भगवतः+ विष्णोः+बालचरितम्+अनुभवितुम्+ विष्णोर्बालचरितमनुभवितुं गोपालकवेषप्रच्छन्ना => विष्णोः+बालचरितम्+अनुभवितुम्+ गोपालकवेषप्रच्छन्नाः+ गोपालकवेषप्रच्छन्ना घोषमेवावतरिष्यामः| => गोपालकवेषप्रच्छन्नाः+ घोषम्+एव+अवतरिष्यामः| घोषमेवावतरिष्यामः| => घोषम्+एव+अवतरिष्यामः| सर्वे---तथास्तु| => सर्वे---तथा+अस्तु| (विष्णुमुपस्थिताः) => (विष्णुम्+उपस्थिताः) बाल एव => बालः+ एव आत्मनैवात्मानं निर्वाहय| => आत्मना+एव+आत्मानम्+ निर्वाहय| अस्माकं गोपजनस्य => अस्माकम्+ गोपजनस्य त्वां ग्रहीतुं => त्वाम्+ ग्रहीतुम्+ ग्रहीतुं को => ग्रहीतुम्+ कः+ को बलपराक्रमः] => कः+ बलपराक्रमः] चक्रः---नमो भगवते => चक्रः---नमः+ भगवते कार्याण्यकार्याण्यमरासुराणां => कार्याणि+अकार्याणि+अमरासुराणाम्+ तस्माज्जनस्यास्य => तस्मात्+जनस्य+अस्य प्रसादं यदुवंशकेतो! => प्रसादम्+ यदुवंशकेतो! [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] प्रतिनिवर्ततां भवान्| => प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्| [आश्चर्यमाश्चर्यं भर्तः! => [आश्चर्यम्+आश्चर्यम्+ भर्तः! इदं बन्धनं => इदम्+ बन्धनम्+ बन्धनं पतितम्|] => बन्धनम्+ पतितम्|] वसुदेवः---सर्वमेतत् => वसुदेवः---सर्वम्+एतत् प्रतिनिवर्ततां भवान्| => प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] अयमस्मि|] => अयम्+अस्मि|] नित्यं वत्सलं => नित्यम्+ वत्सलम्+ वत्सलं त्वां => वत्सलम्+ त्वाम्+ त्वां प्रकृत्या => त्वाम्+ प्रकृत्या स्नेहोऽप्यस्मिन्नर्थ्यते => स्नेहः+अपि+अस्मिन्+अर्थ्यते दग्धभूयिष्ठशेषं => दग्धभूयिष्ठशेषम्+ न्यस्तं बीजं => न्यस्तम्+ बीजम्+ बीजं रक्षितुं => बीजम्+ रक्षितुम्+ रक्षितुं यादवानाम् => रक्षितुम्+ यादवानाम् किं करिष्यति => किम्+ करिष्यति क्षीरं पिबति| => क्षीरम्+ पिबति| नवनीतं गिलति| => नवनीतम्+ गिलति| पायसं भुङ्क्ते| => पायसम्+ भुङ्क्ते| तक्रघटं प्रलोकते| => तक्रघटम्+ प्रलोकते| किं बहुना, => किम्+ बहुना, अस्माकं घोषस्य => अस्माकम्+ घोषस्य पतिर्भवति|] => पतिः+भवति|] वसुदेवः---एवमस्तु| => वसुदेवः---एवम्+अस्तु| प्रतिनिवर्ततां भवान्| => प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] निर्गतो नन्दगोपः| => निर्गतः+ नन्दगोपः| यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि मधुरामेव => मधुराम्+एव रुदितशब्द इव => रुदितशब्दः+ इव किं नु => किम्+ नु प्रतिनिवृत्तो नन्दगोपः| => प्रतिनिवृत्तः+ नन्दगोपः| प्रत्यागतप्राणेयं दारिका| => प्रत्यागतप्राणा+इयम्+ दारिका| यावदिमां गृहीत्वा => यावत्+इमाम्+ गृहीत्वा दुरात्मानं कंसं => दुरात्मानम्+ कंसम्+ कंसं वञ्चयामि| => कंसम्+ वञ्चयामि| गुरुत्वमस्याः| => गुरुत्वम्+अस्याः| एतदपि => एतत्+अपि किञ्चिदन्तरं महद्भूतम्| => किञ्चित्+अन्तरम्+ महद्भूतम्| यावदपक्रामामि| => यावत्+अपक्रामामि| इयं भगवती => इयम्+ भगवती तथैव => तथा+एव यावदपक्रामामि| => यावत्+अपक्रामामि| निष्क्रान्तोऽस्मि => निष्क्रान्तः+अस्मि एतन्नगरद्वारम्| => एतत्+नगरद्वारम्| तथैव => तथा+एव प्रसुप्तो मथुरायां => प्रसुप्तः+ मथुरायाम्+ मथुरायां सर्वो => मथुरायाम्+ सर्वः+ सर्वो जनः| => सर्वः+ जनः| इदं खलु => इदम्+ खलु गृहं ज्येष्ठाश्रितमिव => गृहम्+ ज्येष्ठाश्रितम्+इव ज्येष्ठाश्रितमिव => ज्येष्ठाश्रितम्+इव इदमस्मदीयं गृहं => इदम्+अस्मदीयम्+ गृहम्+ गृहं श्रियारूढमिव => गृहम्+ श्रियारूढम्+इव श्रियारूढमिव => श्रियारूढम्+इव यावदहमप्यन्तःपुरं प्रविश्य => यावत्+अहम्+अन्तःपुरम्+ प्रविश्य देवकीं समाश्वासयामि| => देवकीम्+ समाश्वासयामि| प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः अस्माकं कन्यानां => अस्माकम्+ कन्यानाम्+ कन्यानां त्वया => कन्यानाम्+ त्वया विवाहो भवतु|] => विवाहः+ भवतु|] खल्विदम्| => खलु+इदम्| यन्मेदिनी => यत्+मेदिनी सन्तारनौरिव => सन्तारनौः+इव प्रधानगुणकर्मफलैर्निमित्तैः => प्रधानगुणकर्मफलैः+निमित्तैः किं वाग्रतो => किम्+ वा+अग्रतः+ वाग्रतो व्यसनमभ्युदयो => वा+अग्रतः+ व्यसनम्+अभ्युदयः+ व्यसनमभ्युदयो नु => व्यसनम्+अभ्युदयः+ नु तन्मे => तत्+मे अस्माकं कन्यकानां => अस्माकम्+ कन्यकानाम्+ कन्यकानां त्वया => कन्यकानाम्+ त्वया विवाहो भवतु|] => विवाहः+ भवतु|] यस्मान्न => यस्मात्+न केचिद् => केचित्+ यस्मान्न => यस्मात्+न प्रमदाश्चरन्ति| => प्रमदाः+चरन्ति| तस्मादिमा मम => तस्मात्+इमाः+ मम गृहं समनुप्रविष्टा => गृहम्+ समनुप्रविष्टाः+ समनुप्रविष्टा => समनुप्रविष्टाः+ नीलोत्पलाञ्जननिभा भयदाः => नीलोत्पलाञ्जननिभाः+ भयदाः अस्माकं कन्यकानां => अस्माकम्+ कन्यकानाम्+ कन्यकानां त्वया => कन्यकानाम्+ त्वया विवाहो भवतु|] => विवाहः+ भवतु|] खल्वेताश्चण्डालयुवतयः--- => खलु+एताः+चण्डालयुवतयः--- हुतवहश्च => हुतवहः+च योऽहं यमस्य => यः+अहम्+ यमस्य यमो भयदो => यमः+ भयदः+ भयदो भयस्य => भयदः+ भयस्य तं मापवादवचनैः => तम्+ मा+अपवादवचनैः मापवादवचनैः => मा+अपवादवचनैः कथं सहसैव => कथम्+ सहसा+एव सहसैव => सहसा+एव यावदिदानीमभ्यन्तरमेव => यावत्+इदानीम्+अभ्यन्तरम्+एव क्वेदानीं प्रविशसि| => क्व+इदानीम्+ प्रविशसि| इदं खलु => इदम्+ खलु गृहं संवृत्तम्| => गृहम्+ संवृत्तम्| कोऽयं विनिष्पतति => कः+अयम्+ विनिष्पतति गर्भगृहं विगाह्य => गर्भगृहम्+ विगाह्य उल्कां प्रगृह्य => उल्काम्+ प्रगृह्य सहसाञ्जनराशिवर्णः| => सहसा+अञ्जनराशिवर्णः| भीमोग्रदंष्ट्रवदनो ह्यहिपिङ्गलाक्षः => भीमोग्रदंष्ट्रवदनः+ हि+अहिपिङ्गलाक्षः ह्यहिपिङ्गलाक्षः => हि+अहिपिङ्गलाक्षः क्रोधो महेश्वरमुखादिव => क्रोधः+ महेश्वरमुखात्+इव महेश्वरमुखादिव => महेश्वरमुखात्+इव गां प्रपन्नः => गाम्+ प्रपन्नः को भवान्| => कः+ भवान्| शापः---किं न => शापः---किम्+ न अहं खलु => अहम्+ खलु शापो वज्रबाहुर्नाम| => शापः+ वज्रबाहुः+नाम| वज्रबाहुर्नाम| => वज्रबाहुः+नाम| श्मशानमध्यादहमागतोऽस्मि => श्मशानमध्यात्+अहम्+आगतः+अस्मि राज्ञो हृदयं => राज्ञः+ हृदयम्+ हृदयं प्रवेष्टुम् => हृदयम्+ प्रवेष्टुम् कंसः---असम्भाव्यमर्थं प्रार्थयसि| => कंसः---असम्भाव्यम्+अर्थम्+ प्रार्थयसि| सौवर्णकान्ततरकन्दरकूटकुञ्जं => सौवर्णकान्ततरकन्दरकूटकुञ्जम्+ मेरुं न => मेरुम्+ न हास्योऽसि => हास्यः+असि समकरक्षुभितोर्मिमालं => समकरक्षुभितोर्मिमालम्+ पातुं य => पातुम्+ यः+ य इच्छसि => यः+ इच्छसि कथं सहसैव => कथम्+ सहसा+एव सहसैव => सहसा+एव यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि शयनमुपगम्य => शयनम्+उपगम्य नयनव्याक्षेपं करोमि| => नयनव्याक्षेपम्+ करोमि| तदागम्यतामभ्यन्तरं प्रविशामः| => तत्+आगम्यताम्+अभ्यन्तरम्+ प्रविशामः| [एवं भवतु|] => [एवम्+ भवतु|] श्रीः---किं मां => श्रीः---किम्+ माम्+ मां न => माम्+ न अहं खल्वस्य => अहम्+ खलु+अस्य खल्वस्य => खलु+अस्य इदं खलु => इदम्+ खलु गृहं संवृत्तम्| => गृहम्+ संवृत्तम्| लङ्कोपमं मम => लङ्कोपमम्+ मम गृहं न => गृहम्+ न कस्याश्रयाद् विशसि => कस्य+आश्रयात्+ विशसि मामवधूय => माम्+अवधूय किं भाषितेन => किम्+ भाषितेन शक्यमेतद् => शक्यम्+एतत्+ द्रष्टुं प्रवेष्टुमिह => द्रष्टुम्+ प्रवेष्टुम्+इह प्रवेष्टुमिह => प्रवेष्टुम्+इह तेऽद्य => ते+अद्य मयाभिजुष्टम् => मया+अभिजुष्टम् विष्णुराज्ञापयति| => विष्णुः+आज्ञापयति| श्रीः---कथं विष्णुराज्ञापयतीति => श्रीः---कथम्+ विष्णुः+आज्ञापयति+इति विष्णुराज्ञापयतीति => विष्णुः+आज्ञापयति+इति चाहं चिरसंवासात् => च+अहम्+ चिरसंवासात् गुणसङ्ग्राहो => गुणसङ्ग्राहः+ दृढं तपति => दृढम्+ तपति मामयम् => माम्+अयम् विष्णोराज्ञा| => विष्णोः+आज्ञा| तस्मादहमपि => तस्मात्+अहम्+अपि विष्णुसकाशमेव => विष्णुसकाशम्+एव हन्तेदानीमिदमस्माकमावासः => हन्त+इदानीम्+इदम्+अस्माकम्+आवासः अभ्यन्तरं प्रविश्य => अभ्यन्तरम्+ प्रविश्य प्रभृत्यपनीतधर्मचारित्रो भव] => प्रभृति+अपनीतधर्मचारित्रः+ भव] गाढं त्वां => गाढम्+ त्वाम्+ त्वां => त्वाम्+ मुनिशापस्त्वा- => मुनिशापः+त्वाम्+ मचिरान्नाशमेष्यसि => अचिरात्+नाशम्+एष्यसि खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] किं त्वया => किम्+ त्वया मातङ्गीजनप्रवेशो न => मातङ्गीजनप्रवेशः+ न मातङ्गीजन इति| => मातङ्गीजनः+ इति| नित्यं भर्तृपादमूले => नित्यम्+ भर्तृपादमूले वर्तमानस्यापि => वर्तमानस्य+अपि जनस्येह => जनस्य+इह प्रवेशो दुर्लभः| => प्रवेशः+ दुर्लभः| किं पुनर्मातङ्गीजनस्य|] => किम्+ पुनः+मातङ्गीजनस्य|] पुनर्मातङ्गीजनस्य|] => पुनः+मातङ्गीजनस्य|] राजा---कि स्वप्नो => राजा---किम्+ स्वप्नः+ स्वप्नो नु => स्वप्नः+ नु मयानुभूतः| => मया+अनुभूतः| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] वातोद्भवभूमिकम्पोल्कापाता दैवतप्रतिमाश्च => वातोद्भवभूमिकम्पोल्कापाताः+ दैवतप्रतिमाः+च दैवतप्रतिमाश्च => दैवतप्रतिमाः+च किमर्थमिति| => किम्+अर्थम्+इति| राजा---कमिति| => राजा---किम्+इति| भूतं नभस्तलनिवासि => भूतम्+ नभस्तलनिवासि नित्यं => नित्यम्+ नरलोकमिह => नरलोकम्+इह समहीप्रकम्पैस्तस्यैष जन्मनि => समहीप्रकम्पैः+तस्य+एषः+ जन्मनि विशेषकरो विकारः => विशेषकरः+ विकारः कस्मिञ्जाते => कस्मिन्+जाते सशैलेन्द्रा => सशैलेन्द्राः+ कम्पितेयं वसुन्धरा| => कम्पिता+इयम्+ वसुन्धरा| ज्ञायतां कस्य => ज्ञायताम्+ कस्य पुत्रोऽयं => पुत्रः+अयम्+ किं वा => किम्+ वा काञ्चुकीयः--यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः--यत्+आज्ञापयति राजा---किं प्रसूतम्| => राजा---किम्+ प्रसूतम्| अनृतं नाभिहितपूर्वं => अनृतम्+ न+अभिहितपूर्वम्+ नाभिहितपूर्वं मया| => न+अभिहितपूर्वम्+ मया| भवतो भृत्यवर्गपरिवृताया => भवतः+ भृत्यवर्गपरिवृताया धात्र्या हस्ते => धात्र्याः+ हस्ते ब्राह्मणवचनमनृतमपि => ब्राह्मणवचनम्+अनृतम्+अपि सत्यं पश्यामि| => सत्यम्+ पश्यामि| वसुदेवस्तावदाहूयताम्| => वसुदेवः+तावत्+आहूयताम्| काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यत्+आज्ञापयति समीपेऽनृतं न => समीपे+अनृतम्+ न श्रोष्यामस्तावत्| => श्रोष्यामः+तावत्| षष्णां सुतानां => षष्णाम्+ सुतानाम्+ सुतानां समुपेत्य => सुतानाम्+ समुपेत्य नाशं => नाशम्+ वहन्निदं शोककृशं => वहन्+इदम्+ शोककृशम्+ शोककृशं शरीरम्| => शोककृशम्+ शरीरम्| आहूयमानोऽकरुणेन => आहूयमानः+अकरुणेन गच्छाम्यहं भृत्य => गच्छामि+अहम्+ भृत्यः+ भृत्य इवास्वतन्त्रः => भृत्यः+ इव+अस्वतन्त्रः इवास्वतन्त्रः => इव+अस्वतन्त्रः स्मरतापि => स्मरता+अपि भयं राजा => भयम्+ राजा भयं न => भयम्+ न स्मरतापि => स्मरता+अपि उभाभ्यामपि => उभाभ्याम्+अपि गन्तव्यो => गन्तव्यः+ भयादप्यभयादपि => भयात्+अभयात्+अपि किमर्थं वयमाहूताः| => किमर्थम्+ वयम्+आहूताः| वयमाहूताः| => वयम्+आहूताः| राजा---किं प्रसूतम्| => राजा---किम्+ प्रसूतम्| मयापि => मया+अपि नामानृतं वक्तव्यं => नामा+अनृतम्+ वक्तव्यम्+ वक्तव्यं भविष्यति| => वक्तव्यम्+ भविष्यति| कुमाररक्षणार्थमनृतमपि => कुमाररक्षणार्थम्+अनृतम्+अपि सत्यं पश्यामि| => सत्यम्+ पश्यामि| किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| कुमारो वा => कुमारः+ वा दैवं पुरुषकारेण => दैवम्+ पुरुषकारेण वञ्चयिष्याम्यहं ध्रुवम् => वञ्चयिष्यामि+अहम्+ ध्रुवम् अस्माकं भर्त्री => अस्माकम्+ भर्त्री विज्ञापयति---दारिकेति => विज्ञापयति---दारिका+इति बालेति => बाला+इति क्रियतां किल => क्रियताम्+ किल महाराजेनानुक्रोशः|] => महाराजेन+अनुक्रोशः|] क्रियतां तपस्विन्या => क्रियताम्+ तपस्विन्याः+ तपस्विन्या देवक्या => तपस्विन्याः+ देवक्याः+ देवक्या वाक्यम्| => देवक्याः+ वाक्यम्| स्त्रीणामधिकतरः => स्त्रीणाम्+अधिकतरः स्नेहो भवति| => स्नेहः+ भवति| राजा---किं भवान् => राजा---किम्+ भवान् शापं => शापम्+ समयस्तदा| => समयः+तदा| दास्यामीति => दास्यामि+इति वसुदेवः---समय इति| => वसुदेवः---समयः+ इति| एष न => एषः+ न किमित्यस्माकं भर्त्र्या => किम्+इति+अस्माकम्+ भर्त्र्या उच्यतां देवक्याः---न => उच्यताम्+ देवक्याः---न युक्तमिदानीं निर्बन्धमभिधातुम्| => युक्तम्+इदानीम्+ निर्बन्धम्+अभिधातुम्| निर्बन्धमभिधातुम्| => निर्बन्धम्+अभिधातुम्| प्रियतरं करिष्यामीति| => प्रियतरम्+ करिष्यामि+इति| करिष्यामीति| => करिष्यामि+इति| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] एवं क्रियताम्| => एवम्+ क्रियताम्| [सुखं प्रविशतु => [सुखम्+ प्रविशतु वसुदेवः---विविक्तमिच्छता => वसुदेवः---विविक्तम्+इच्छता मयापि => मया+अपि परापत्यनिधनमुपनेतव्यं भवति| => परापत्यनिधनम्+उपनेतव्यम्+ भवति| कुमारमेवानीय => कुमारम्+एव+आनीय दारिकेयं मृता => दारिकेयम्+ मृता पूर्वं => पूर्वम्+ पुनरेव => पुनः+एव माहात्म्या- => माहात्म्यात्+ न्नैषा => न+एषा वधमवाप्स्यति => वधम्+अवाप्स्यति यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि देवकीं समाश्वासयामि => देवकीम्+ समाश्वासयामि [यद् भर्ताज्ञापयति] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति] भर्ताज्ञापयति] => भर्ता+आज्ञापयति] प्रवेश्यतां सा => प्रवेश्यताम्+ सा दारिकां गृहीत्वा => दारिकाम्+ गृहीत्वा रक्षिपुरुषाश्च|) => रक्षिपुरुषाः+च|) शनैरार्या| => शनैः+आर्या| इदं मध्यमद्वारम्| => इदम्+ मध्यमद्वारम्| प्रविशत्वार्या|] => प्रविशतु+आर्या|] इयं दारिकास्माभिश्चिरात् => इयम्+ दारिका+अस्माभिः+चिरात् दारिकास्माभिश्चिरात् => दारिका+अस्माभिः+चिरात् राजदर्शनीयेयं दारिका| => राजदर्शनीयेयम्+ दारिका| मयापि => मया+अपि कर्तव्यो भवति| => कर्तव्यः+ भवति| राजा---इयं कंसशिला| => राजा---इयम्+ कंसशिला| साहसमनुष्ठास्यामि| => साहसम्+अनुष्ठास्यामि| अयं हि => अयम्+ हि सप्तमो गर्भ => सप्तमः+ गर्भः+ गर्भ => गर्भः+ नाशं गते => नाशम्+ गते शान्तिर्भविष्यति => शान्तिः+भविष्यति पतितो भूमावेकांशो => पतितः+ भूमौ+एकांशः भूमावेकांशो => भूमौ+एकांशः दिवमुन्नतः| => दिवम्+उन्नतः| मां निहन्तुमिहोद्भूतः => माम्+ निहन्तुम्+इह+उद्भूतः निहन्तुमिहोद्भूतः => निहन्तुम्+इह+उद्भूतः इयमिदानीम् => इयम्+इदानीम् तीक्ष्णाग्रं शूलमालम्ब्य => तीक्ष्णाग्रम्+ शूलम्+आलम्ब्य शूलमालम्ब्य => शूलम्+आलम्ब्य कालरात्रिरिवोत्थिता => कालरात्रिः+इव+उत्थिता शुम्भं निशुम्भं => शुम्भम्+ निशुम्भम्+ निशुम्भं महिषं => निशुम्भम्+ महिषम्+ महिषं च => महिषम्+ च सुरांस्तान् => सुरान्+तान् अहं प्रसूता => अहम्+ प्रसूता कुण्डोदरोऽहमजितो रणचण्डकर्मा => कुण्डोदरः+अहम्+अजितः+ रणचण्डकर्मा शीघ्रं प्रयामि => शीघ्रम्+ प्रयामि गगनादवनिं विशालां => गगनात्+अवनिम्+ विशालाम्+ विशालां => विशालाम्+ जिघांसुरसुरानतिवीर्यदर्पान् => जिघांसुः+असुरान्+अतिवीर्यदर्पान् शूलोऽस्मि => शूलः+अस्मि भूतमिह => भूतम्+इह प्रपन्नो => प्रपन्नः+ कंसं निहत्य => कंसम्+ निहत्य तं पादपं => तम्+ पादपम्+ पादपं जलनिधेरिव => पादपम्+ जलनिधेः+इव जलनिधेरिव => जलनिधेः+इव अहं हि => अहम्+ हि सङ्ग्रामशूरो न => सङ्ग्रामशूरः+ न पराङ्मुखश्च| => पराङ्मुखः+च| कंसं युधि => कंसम्+ युधि दुर्विनीतं => दुर्विनीतम्+ क्रौञ्चं यथा => क्रौञ्चम्+ यथा मनोजवो मारुततुल्यवेगो => मनोजवः+ मारुततुल्यवेगः+ मारुततुल्यवेगो => मारुततुल्यवेगः+ देव्यास्तु => देव्याः+तु कार्यार्थमिहोपयातः| => कार्यार्थम्+इह+उपयातः| वह्निर्नलानां निलयं => वह्निः+नलानाम्+ निलयम्+ निलयं यथैव => निलयम्+ यथा+एव यथैव => यथा+एव तदागम्यताम्| => तत्+आगम्यताम्| भगवतो विष्णोर्बालचरितमनुभवितुं => भगवतः+ विष्णोः+बालचरितम्+अनुभवितुम्+ विष्णोर्बालचरितमनुभवितुं गोपालकवेषप्रच्छन्ना => विष्णोः+बालचरितम्+अनुभवितुम्+ गोपालकवेषप्रच्छन्ना घोषमेवावतरिष्यामः| => घोषम्+एव+अवतरिष्यामः| सर्वे---यदाज्ञापयति => सर्वे---यत्+आज्ञापयति शान्त्यर्थं => शान्त्यर्थम्+ शान्तिकर्मोचितं गृहम्| => शान्तिकर्मोचितम्+ गृहम्| विपुलां शान्तिं => विपुलाम्+ शान्तिम्+ शान्तिं => शान्तिम्+ शान्तिर्भविष्यति => शान्तिः+भविष्यति द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः प्रकामं पानीयं => प्रकामम्+ पानीयम्+ पानीयं पीत्वा => पानीयम्+ पीत्वा हुम्भारवं कुर्वदायातु => हुम्भारवम्+ कुर्वत्+आयातु कुर्वदायातु => कुर्वत्+आयातु एष गोव्रजान्_ => एषः+ गोव्रजान्_ परिघट्टितवल्मीकमूलो भुजङ्गैः => परिघट्टितवल्मीकमूलः+ भुजङ्गैः शृङ्गलग्नैरिव => शृङ्गलग्नैः+इव अन्योऽप्येष वृषभ => अन्यः+अपि+एषः+ वृषभः+ वृषभ उत्थितप्रसारितपुच्छो => वृषभः+ उत्थितप्रसारितपुच्छः+ उत्थितप्रसारितपुच्छो निकुञ्चितजानुः => उत्थितप्रसारितपुच्छः+ निकुञ्चितजानुः शशीव => शशी+इव धवलाङ्गोऽग्रविषाणाभ्यां महीमुद्वहन्निव => धवलाङ्गः+अग्रविषाणाभ्याम्+ महीम्+उद्वहन्+इव महीमुद्वहन्निव => महीम्+उद्वहन्+इव यावदिदानीं दामकं => यावत्+इदानीम्+ दामकम्+ दामकं शब्दयामि| => दामकम्+ शब्दयामि| सुस्थलेऽवतार्य => सुस्थले+अवतार्य सहवत्सास्त्वमप्यागच्छ|] => सहवत्साः+त्वम्+अपि+आगच्छ|] तृणजालं स्वामिनो => तृणजालम्+ स्वामिनः+ स्वामिनो नन्दगोपस्य| => स्वामिनः+ नन्दगोपस्य| सुतजननदिनादारभ्याधिकतरमानन्दाद्भुतं वर्धते| => सुतजननदिनात्+आरभ्य+अधिकतरम्+आनन्दाद्भुतम्+ वर्धते| यावन्मातुलमुपसर्प्स्यामि| => यावत्+मातुलम्+उपसर्प्स्यामि| [शान्तिर्भवतु => [शान्तिः+भवतु शान्तिर्भवत्वस्माकं गोधनस्य => शान्तिर्भवतु+अस्माकम्+ गोधनस्य प्रभृत्यस्माकं गोधनं => प्रभृति+अस्माकम्+ गोधनम्+ गोधनं वर्जितरोगं => गोधनम्+ वर्जितरोगम्+ वर्जितरोगं संवृत्तम्| => वर्जितरोगम्+ संवृत्तम्| सर्वेषां गोपजनानां => सर्वेषाम्+ गोपजनानाम्+ गोपजनानां प्रीतिर्वर्धते, => गोपजनानाम्+ प्रीतिः+वर्धते, प्रीतिर्वर्धते, => प्रीतिः+वर्धते, अन्यच्च, => अन्यत्+च, कियद् दुह्यते => कियत्+ दुह्यते क्षीरं तावदेव => क्षीरम्+ तावत्+एव तावदेव => तावत्+एव [अन्यच्चेदमाश्चर्यम्| => [अन्यत्+च+इदम्+आश्चर्यम्| रूपं गृहीत्वागता| => रूपम्+ गृहीत्वा+आगता| गृहीत्वागता| => गृहीत्वा+आगता| ततस्तया => ततः+तया दारकं गृहीत्वा => दारकम्+ गृहीत्वा ततस्तां विज्ञाय => ततः+ताम्+ विज्ञाय तत्रैव => तत्र+एव ततो मासमात्रे => ततः+ मासमात्रे शकटो नाम => शकटः+ नाम शकटवेशं गृहीत्वागतः| => शकटवेशम्+ गृहीत्वा+आगतः| गृहीत्वागतः| => गृहीत्वा+आगतः| तमपि => तम्+अपि ज्ञात्वैकपादप्रहारेण => ज्ञात्वा+एकपादप्रहारेण सोऽपि => सः+अपि दानवो भूत्वा => दानवः+ भूत्वा तत एव => ततः+ एव ततो मासपरिवृत्तो => ततः+ मासपरिवृत्तः+ मासपरिवृत्तो नन्दगोपपुत्र => मासपरिवृत्तः+ नन्दगोपपुत्रः+ नन्दगोपपुत्र एकस्मिन् => नन्दगोपपुत्रः+ एकस्मिन् क्षीरं पिबति => क्षीरम्+ पिबति नवनीतं गिलति, => नवनीतम्+ गिलति, पायसं भुङ्क्ते, => पायसम्+ भुङ्क्ते, तक्रघटं प्रलोकते| => तक्रघटम्+ प्रलोकते| ततो रुष्टाभिर्गोपयुवतीभिर्नन्दगोप्यै => ततः+ रुष्टाभिः+गोपयुवतीभिः+नन्दगोप्यै रुष्टाभिर्गोपयुवतीभिर्नन्दगोप्यै => रुष्टाभिः+गोपयुवतीभिः+नन्दगोप्यै ततो रुष्टया => ततः+ रुष्टया शेषमुलूखले => शेषम्+उलूखले ततस्तदप्युलूखलमाघट्टयत् => ततः+तत्+अपि+उलूखलम्+आघट्टयत् यमलार्जुनयोर्नाम => यमलार्जुनयोः+नाम दानवयोर्निक्षिप्तम्| => दानवयोः+निक्षिप्तम्| ततो द्वावेकीभूतौ| => ततः+ द्वौ+एकीभूतौ| द्वावेकीभूतौ| => द्वौ+एकीभूतौ| तयोरन्तरेण => तयोः+अन्तरेण नन्दगोपपुत्रेणाघट्टयता => नन्दगोपपुत्रेण+आघट्टयता समूलविटपं चूर्णीकृतौ| => समूलविटपम्+ चूर्णीकृतौ| तावपि => तौ+अपि तत एव => ततः+ एव ततो गोपजनैरुक्तं- => ततः+ गोपजनैः+उक्तम्+- गोपजनैरुक्तं- => गोपजनैः+उक्तम्+- महाबलपराक्रमोऽद्यप्रभृति => महाबलपराक्रम्+अद्यप्रभृति भर्तृदामोदरो नाम => भर्तृदामोदरः+ नाम तत आधावनप्रधावनमात्रे => ततः+ आधावनप्रधावनमात्रे प्रलम्बो नाम => प्रलम्बः+ नाम दानवो नन्दगोपवेषं => दानवः+ नन्दगोपवेषम्+ नन्दगोपवेषं गृहित्वागतः| => नन्दगोपवेषम्+ गृहित्वा+आगतः| गृहित्वागतः| => गृहित्वा+आगतः| संकर्षणं कण्ठे => संकर्षणम्+ कण्ठे गच्छन्तं तं => गच्छन्तम्+ तम्+ तं विज्ञाय => तम्+ विज्ञाय प्रहारेणोत्क्षिप्तचक्षुः => प्रहारेण+उत्क्षिप्तचक्षुः सोऽपि => सः+अपि दानवो भूत्वा => दानवः+ भूत्वा तत्रैव => तत्र+एव परिवृतस्तालफलानि => परिवृतः+तालफलानि ग्रहीतुं तालवनं => ग्रहीतुम्+ तालवनम्+ तालवनं गतः| => तालवनम्+ गतः| धेनुको नाम => धेनुकः+ नाम दानवो गर्दभवेषं => दानवः+ गर्दभवेषम्+ गर्दभवेषं गृहीत्वागतः| => गर्दभवेषम्+ गृहीत्वा+आगतः| गृहीत्वागतः| => गृहीत्वा+आगतः| ततस्तमपि => ततः+तम्+अपि वामपदं गृहीत्वोत्क्षिप्य => वामपदम्+ गृहीत्वा+उत्क्षिप्य गृहीत्वोत्क्षिप्य => गृहीत्वा+उत्क्षिप्य सोऽपि => सः+अपि दानवो भूत्वा => दानवः+ भूत्वा तत एव => ततः+ एव तुरङ्गवेषं गृहीत्वागतः| => तुरङ्गवेषम्+ गृहीत्वा+आगतः| गृहीत्वागतः| => गृहीत्वा+आगतः| ततस्तमपि => ततः+तम्+अपि कूर्परो दत्तः| => कूर्परः+ दत्तः| ततस्तेन => ततः+तेन द्वितयं पाठितस्तुरङ्गः| => द्वितयम्+ पाठितः+तुरङ्गः| पाठितस्तुरङ्गः| => पाठितः+तुरङ्गः| सोऽपि => सः+अपि दानवो भूत्वा => दानवः+ भूत्वा तत एव => ततः+ एव एतान्यन्यानि => एतानि+अन्यानि सर्वं तावत् => सर्वम्+ तावत् भर्तृदामोदरोऽस्मिन् => भर्तृदामोदरः+अस्मिन् हल्लीसकं नाम => हल्लीसकम्+ नाम प्रक्रीडितुमागच्छति|] => प्रक्रीडितुम्+आगच्छति|] सर्वैर्गोपजनैः => सर्वैः+गोपजनैः हल्लीसकं प्रेक्षामहे] => हल्लीसकम्+ प्रेक्षामहे] [यद् मातुल => [यत्+ मातुलः+ मातुल आज्ञापयति|] => मातुलः+ आज्ञापयति|] नित्यं जगन्मातॄणां => नित्यम्+ जगन्मातॄणाम्+ जगन्मातॄणां => जगन्मातॄणाम्+ अस्माकं पक्कणानां => अस्माकम्+ पक्कणानाम्+ पक्कणानां समृद्धिः| => पक्कणानाम्+ समृद्धिः| पटहरूपवेषा व्याहर्तुं => पटहरूपवेषाः+ व्याहर्तुम्+ व्याहर्तुं गच्छामः| => व्याहर्तुम्+ गच्छामः| अस्माकं => अस्माकम्+ आगच्छतागच्छत => आगच्छत+आगच्छत एष भर्ता => एषः+ भर्ता गोपालकैश्च => गोपालकैः+च सिंह इवेत => सिंहः+ इव+इतः+ इवेत एवागच्छति|] => इव+इतः+ एव+आगच्छति|] एवागच्छति|] => एव+आगच्छति|] गोपजनपरिवृतो दामोदरः => गोपजनपरिवृतः+ दामोदरः सङ्कर्षणश्च|) => सङ्कर्षणः+च|) रमणीयानां गोपकन्यकानां => रमणीयानाम्+ गोपकन्यकानाम्+ गोपकन्यकानां वेषग्रहणविशेषः| => गोपकन्यकानाम्+ वेषग्रहणविशेषः| प्रफुल्लकमलोत्पलवक्त्रनेत्रा => प्रफुल्लकमलोत्पलवक्त्रनेत्राः+ नानाविरागवसना मधुरप्रलापाः => नानाविरागवसनाः+ मधुरप्रलापाः रक्तैर्वेणुकडिण्डिमैः => रक्तैः+वेणुकडिण्डिमैः केचिन्नदन्तः => केचित्+नदन्तः गुरुप्रमुदिता हुम्भारशब्दाकुले => गुरुप्रमुदिताः+ हुम्भारशब्दाकुले सन्नद्धा आगतः|] => सन्नद्धाः+ आगतः|] सन्नद्धा आगताः|] => सन्नद्धाः+ आगताः|] घोषवासस्यानुरूपोऽयं हल्लीसकनृत्तबन्ध => घोषवासस्यानुरूपः+अयम्+ हल्लीसकनृत्तबन्धः+ हल्लीसकनृत्तबन्ध उपयुज्यताम्| => हल्लीसकनृत्तबन्धः+ उपयुज्यताम्| [यद् भर्ताज्ञापयति!] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति!] भर्ताज्ञापयति!] => भर्ता+आज्ञापयति!] वाद्यन्तामातोद्यानि| => वाद्यन्ताम्+आतोद्यानि| यूयं हल्लीसकं => यूयम्+ हल्लीसकम्+ हल्लीसकं प्रक्रीडथ| => हल्लीसकम्+ प्रक्रीडथ| अहमत्र => अहम्+अत्र किं करोमि|] => किम्+ करोमि|] दामोदरः---प्रेक्षको भवान् => दामोदरः---प्रेक्षकः+ भवान् यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि खल्वहम्|] => खलु+अहम्|] अपक्रामत्वस्माद् देशाद्|] => अपक्रामतु+अस्मात्+ देशात्+|] देशाद्|] => देशात्+|] किमसि => किम्+असि [एषोऽरिष्टवृषभो नाम => [एषः+अरिष्टवृषभः+ नाम पिण्डीकृतनिर्घातरूपो भूमितलं => पिण्डीकृतनिर्घातरूपः+ भूमितलम्+ भूमितलं खरपुटैर्लिखन्, => भूमितलम्+ खरपुटैः+लिखन्, खरपुटैर्लिखन्, => खरपुटैः+लिखन्, घोषो मेघरव => घोषः+ मेघरवः+ मेघरव इति => मेघरवः+ इति शङ्कितो जातः|] => शङ्कितः+ जातः|] दामोदरः---एवं, => दामोदरः---एवम्+, प्राप्तोऽरिष्टवृषभः| => प्राप्तः+अरिष्टवृषभः| इमा नो => इमाः+ नः+ नो गोपदारिका => नः+ गोपदारिकाः+ गोपदारिका दारकाश्च => गोपदारिकाः+ दारकान्+च दारकाश्च => दारकान्+च गृहीत्वैतत् => गृहीत्वा+एतत् पर्वतशिखरमारुह्य => पर्वतशिखरम्+आरुह्य दुरात्मनो मम => दुरात्मनः+ मम युद्धविशेषं पश्यत्वार्यः| => युद्धविशेषम्+ पश्यतु+आर्यः| पश्यत्वार्यः| => पश्यतु+आर्यः| अहमस्य => अहम्+अस्य दर्पप्रशमनं करोमि| => दर्पप्रशमनम्+ करोमि| (सङ्कर्षणस्तैः => (सङ्कर्षणः+तैः एष एष => एषः+ एषः+ एष दुरात्मारिष्टर्षभः| => एषः+ दुरात्मा+अरिष्टर्षभः| दुरात्मारिष्टर्षभः| => दुरात्मा+अरिष्टर्षभः| खुरैर्भूमितलं प्रभिन्नं => खुरैः+भूमितलम्+ प्रभिन्नम्+ प्रभिन्नं => प्रभिन्नम्+ शृङ्गैश्च => शृङ्गैः+च समाक्षिपंश्च| => समाक्षिपन्+च| प्रसमीक्ष्यमाणो => प्रसमीक्ष्यमाणः+ प्रविशत्यरिष्टर्षभः|) => प्रविशति+अरिष्टर्षभः|) अरिष्टर्षभः---एष भोः! => अरिष्टर्षभः---एषः+ भोः! खमिवालिखंश्च => खम्+इव+अलिखन्+च शत्रोर्वधार्थमुपगम्य => शत्रोः+वधार्थम्+उपगम्य सललितं प्रतिगर्जमानमाक्रम्य => सललितम्+ प्रतिगर्जमानम्+आक्रम्य प्रतिगर्जमानमाक्रम्य => प्रतिगर्जमानम्+आक्रम्य शत्रुमहमद्य => शत्रुम्+अहम्+अद्य सुखं चरामि => सुखम्+ चरामि ममेह => मम+इह गर्भा वनिताजनस्य| => गर्भाः+ वनिताजनस्य| खुराग्रपातैर्लिखितार्धचन्द्रा => खुराग्रपातैः+लिखितार्धचन्द्राः+ सद्रुमकानना भूः => सद्रुमकाननाः+ भूः क्वासि| => क्व+असि| इत इतः| => इतः+ इतः| एष स्थितोऽस्मि| => एषः+ स्थितः+अस्मि| स्थितोऽस्मि| => स्थितः+अस्मि| खल्वयं बालो => खलु+अयम्+ बालः+ बालो => बालः+ यो मां => यः+ माम्+ मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा उग्ररूपं महानादं => उग्ररूपम्+ महानादम्+ महानादं => महानादम्+ नैव => न+एव भीतो न => भीतः+ न किमेतद् भो! => किम्+एतत्+ भो! भयं नाम => भयम्+ नाम भवतोऽद्य => भवतः+अद्य भीतानामभयं दातुं => भीतानाम्+अभयम्+ दातुम्+ दातुं => दातुम्+ समुत्पन्नो महीतले => समुत्पन्नः+ महीतले बालस्त्वम्| => बालः+त्वम्| भयं न => भयम्+ न किं बाल => किम्+ बालः+ बाल इति => बालः+ इति मां प्रधर्षयसि| => माम्+ प्रधर्षयसि| किं दष्टः => किम्+ दष्टः निधनं गतः => निधनम्+ गतः अपीदं शृणु => अपि+इदम्+ शृणु त्वं => त्वम्+ किं न => किम्+ न शैलो वज्रेण => शैलः+ वज्रेण किं व्यवसितम्| => किम्+ व्यवसितम्| दामोदरः---त्वं निधनमुपनेतुम्| => दामोदरः---त्वाम्+ निधनम्+उपनेतुम्| निधनमुपनेतुम्| => निधनम्+उपनेतुम्| अरिष्टर्षभः---समर्थो भवान्| => अरिष्टर्षभः---समर्थः+ भवान्| गृह्यतां स्वजातिसदृशं => गृह्यताम्+ स्वजातिसदृशम्+ स्वजातिसदृशं प्रहरणम्| => स्वजातिसदृशम्+ प्रहरणम्| दामोदरः---प्रहरणमिति| => दामोदरः---प्रहरणम्+इति| हं भोः! => हम्+ भोः! गिरितटकठिनांसावेव => गिरितटकठिनांसौ+एव ममैतौ => मम+एतौ प्रहरणमपरं तु => प्रहरणम्+अपरम्+ तु त्वादृशां दुर्बलानाम्| => त्वादृशाम्+ दुर्बलानाम्| पीड्यमानश्च => पीड्यमानः+च शीघ्रं => शीघ्रम्+ नास्मि => न+अस्मि दामोदरोऽहम् => दामोदरः+अहम् प्रवर्ततां युद्धम्| => प्रवर्तताम्+ युद्धम्| शक्तिरस्ति, => शक्तिः+अस्ति, मां पादेनैकेन => माम्+ पादेन+एकेन पादेनैकेन => पादेन+एकेन स्थितं स्थानात् => स्थितम्+ स्थानात् अरिष्टर्षभः---कोऽत्र => अरिष्टर्षभः---कः+अत्र कर्तुं चेष्टयित्वा => कर्तुम्+ चेष्टयित्वा दुष्प्रसह्योऽयं बालः| => दुष्प्रसह्यः+अयम्+ बालः| रुद्रो वायं => रुद्रः+ वा+अयम्+ वायं भवेच्छक्रो => वा+अयम्+ भवेत्+छक्रः+ भवेच्छक्रो => भवेत्+छक्रः+ विष्णुर्वापि => विष्णुः+वा+अपि स्वयं भवेत्| => स्वयम्+ भवेत्| स एव => सः+ एव वयं जाता- => वयम्+ जाताः+ जाता- => जाताः+ दानवानां वधार्थाय => दानवानाम्+ वधार्थाय हतस्याप्यक्षयो => हतस्य+अपि+अक्षयः लोको मे => लोकः+ मे तस्माद् युद्धं => तस्मात्+ युद्धम्+ युद्धं करिष्यामि| => युद्धम्+ करिष्यामि| पुनरपि => पुनः+अपि जातो मे => जातः+ मे तिष्ठेदानीम्| => तिष्ठ+इदानीम्| किं गर्जसे => किम्+ गर्जसे भुजगतो मम => भुजगतः+ मम पातप्रवृद्ध इव => पातप्रवृद्धः+ इव धरणीतलमभ्युपेहि => धरणीतलम्+अभ्युपेहि वज्राहतस्तट इवाञ्जनपर्वतस्य => वज्राहतः+तटः+ इव+अञ्जनपर्वतस्य इवाञ्जनपर्वतस्य => इव+अञ्जनपर्वतस्य एष एष => एषः+ एषः+ एष दुरात्मारिष्टर्षभः, => एषः+ दुरात्मा+अरिष्टर्षभः, दुरात्मारिष्टर्षभः, => दुरात्मा+अरिष्टर्षभः, विसृतरुधिरधाराक्लिन्ननासास्यनेत्रं => विसृतरुधिरधाराक्लिन्ननासास्यनेत्रम्+ वज्रभिन्नो => वज्रभिन्नः+ गिरिरिव => गिरिः+इव शिखराग्रैर्गोवृषो दानवेन्द्रः => शिखराग्रैः+गोवृषः+ दानवेन्द्रः एष भर्ता => एषः+ भर्ता पर्वताद् यमुनाहृदे => पर्वतात्+ यमुनाहृदे कालियो नाम => कालियः+ नाम महानाग उत्थित => महानागः+ उत्थितः+ उत्थित इति => उत्थितः+ इति तं प्रति => तम्+ प्रति दामोदरः---कालियो नाम => दामोदरः---कालियः+ नाम मयापि => मया+अपि भवत्वहमस्य => भवतु+अहम्+अस्य दर्पप्रशमनं करोमि| => दर्पप्रशमनम्+ करोमि| गोब्राह्मणादयस्तेन => गोब्राह्मणादयः+तेन स भविष्यति => सः+ भविष्यति तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः एता मत्तचकोरशावनयनाः => एताः+ मत्तचकोरशावनयनाः प्रस्फुरिताधरोष्ठरुचयो विस्रस्तकेशस्रजः| => प्रस्फुरिताधरोष्ठरुचयः+ विस्रस्तकेशस्रजः| सम्भ्रान्ता गलितोत्तरीयवसनास्त्रासाकुलव्याहृता- => सम्भ्रान्ताः+ गलितोत्तरीयवसनाः+त्रासाकुलव्याहृताः+ गलितोत्तरीयवसनास्त्रासाकुलव्याहृता- => गलितोत्तरीयवसनाः+त्रासाकुलव्याहृताः+ स्त्रस्ता मामनुयान्ति => त्रस्ताः+ माम्+अनुयान्ति मामनुयान्ति => माम्+अनुयान्ति पन्नगपतिं दृष्ट्वैव => पन्नगपतिम्+ दृष्ट्वा+एव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव एतं जलाशयं => एतम्+ जलाशयम्+ जलाशयं प्रवेष्टुम्| => जलाशयम्+ प्रवेष्टुम्| एष खलु => एषः+ खलु निष्पक्षिव्यालयूथं भयचकितकरिव्रातविप्रोक्षिताम्भो- => निष्पक्षिव्यालयूथम्+ भयचकितकरिव्रातविप्रोक्षिताम्भो- गम्भीरं स्निग्धनीरं => गम्भीरम्+ स्निग्धनीरम्+ स्निग्धनीरं ह्रदमुदधिनिभं => स्निग्धनीरम्+ ह्रदम्+उदधिनिभम्+ ह्रदमुदधिनिभं क्षोभयन् => ह्रदम्+उदधिनिभम्+ क्षोभयन् पेशलैर्वार्यमाणः => पेशलैः+वार्यमाणः कालिन्दीवासरक्तं भुजगमतिबलं => कालिन्दीवासरक्तम्+ भुजगम्+अतिबलम्+ भुजगमतिबलं कालियं => भुजगम्+अतिबलम्+ कालियम्+ कालियं धर्षयामि => कालियम्+ धर्षयामि सङ्कर्षणः---अलमलं भयविषादाभ्याम्| => सङ्कर्षणः---अलम्+अलम्+ भयविषादाभ्याम्| दर्शितोऽनुरागः| => दर्शितः+अनुरागः| विषदहनशिखाभिर्यन्मुखात् => विषदहनशिखाभिः+यत्+मुखात् कपिशितमशिवाभिश्चक्रवालं दिशानाम्| => कपिशितम्+अशिवाभिः+चक्रवालम्+ दिशानाम्| सरभसमभियान्तं कृष्णमालक्ष्य => सरभसम्+अभियान्तम्+ कृष्णम्+आलक्ष्य कृष्णमालक्ष्य => कृष्णम्+आलक्ष्य शिरसान्तर्मण्डलं चण्डनागः => शिरसा+अन्तर्मण्डलम्+ चण्डनागः भर्तृदामोदरोऽपि => भर्तृदामोदरः+अपि तादृश एव|] => तादृशः+ एव|] दामोदरः---सर्वप्रजाहितार्थं द्रुततरं => दामोदरः---सर्वप्रजाहितार्थम्+ द्रुततरम्+ द्रुततरं नागं => द्रुततरम्+ नागम्+ नागं मे => नागम्+ मे वशं करोमि| => वशम्+ करोमि| ह्रदं प्रविष्टः|) => ह्रदम्+ प्रविष्टः|) धूम उत्थितः|] => धूमः+ उत्थितः|] इमामहं कालियधूमधूम्रां => इमाम्+अहम्+ कालियधूमधूम्राम्+ कालियधूमधूम्रां => कालियधूमधूम्राम्+ सान्तर्विषाग्निं यमुनां => सान्तर्विषाग्निम्+ यमुनाम्+ यमुनां करोमि => यमुनाम्+ करोमि (आरुह्यावलोक्य) => (आरुह्य+अवलोक्य) एष कन्यकाभिर्वार्यमाणो => एषः+ कन्यकाभिः+वार्यमाणः+ कन्यकाभिर्वार्यमाणो यमुनाह्रदं => कन्यकाभिः+वार्यमाणः+ यमुनाह्रदम्+ यमुनाह्रदं प्रविष्टः| => यमुनाह्रदम्+ प्रविष्टः| साहसं कृत्वा => साहसम्+ कृत्वा व्याघ्रा वराहा => व्याघ्राः+ वराहाः+ वराहा हस्तिनः => वराहाः+ हस्तिनः पानीयं पीत्वा => पानीयम्+ पीत्वा तत्रैव => तत्र+एव कथं न => कथम्+ न किमिदानीं करोमि| => किम्+इदानीम्+ करोमि| इमं तावत् => इमम्+ तावत् कुम्भवलयमारुह्य => कुम्भवलयम्+आरुह्य धूम उत्थितः|] => धूमः+ उत्थितः|] दामोदरोऽयं परिगृह्य => दामोदरः+अयम्+ परिगृह्य नागं => नागम्+ तोयं च => तोयम्+ च समूलमस्य| => समूलम्+अस्य| स्थितो नीलभुजङ्गमस्य => स्थितः+ नीलभुजङ्गम्+अस्य नीलभुजङ्गमस्य => नीलभुजङ्गम्+अस्य शक्र इवावभाति => शक्रः+ इव+अवभाति इवावभाति => इव+अवभाति कालियं गृहीत्वा => कालियम्+ गृहीत्वा दामोदरः---एष भोः! => दामोदरः---एषः+ भोः! कालियमहं परिविस्फुरन्तं => कालियम्+अहम्+ परिविस्फुरन्तम्+ परिविस्फुरन्तं => परिविस्फुरन्तम्+ मूर्धाञ्चितैकचरणश्चलबाहुकेतुः| => मूर्धाञ्चितैकचरणः+चलबाहुकेतुः| हल्लीसकं सललितं => हल्लीसकम्+ सललितम्+ सललितं रुचिरं => सललितम्+ रुचिरम्+ रुचिरं वहामि => रुचिरम्+ वहामि [आश्चर्यं भर्तः! => [आश्चर्यम्+ भर्तः! फणानाक्रामन् => फणान्+आक्रामन् हल्लीसकं प्रक्रीडति|] => हल्लीसकम्+ प्रक्रीडति|] दामोदरः---यावदहमपि => दामोदरः---यावत्+अहम्+अपि पुष्पाण्यवचिनोमि| => पुष्पाणि+अवचिनोमि| भुवनाभोगं यथा => भुवनाभोगम्+ यथा मन्दरं => मन्दरम्+ शैलं शर्वधनुर्गुणेन => शैलम्+ शर्वधनुर्गुणेन यद्वच्च => यद्वत्+च स्थूलाखण्डलहस्तिहस्तकठिनो भोगेन => स्थूलाखण्डलहस्तिहस्तकठिनः+ भोगेन संवेष्टितं => संवेष्टितम्+ त्वामेव => त्वाम्+एव त्रिदशाधिवासमधुना => त्रिदशाधिवासम्+अधुना एष भर्तृदामोदरः => एषः+ भर्तृदामोदरः पुष्पानुकाराभ्यां पदाभ्यामाकारवन्तमिव => पुष्पानुकाराभ्याम्+ पदाभ्याम्+आकारवन्तम्+इव पदाभ्यामाकारवन्तमिव => पदाभ्याम्+आकारवन्तम्+इव यमुनाह्रदं महानागं => यमुनाह्रदम्+ महानागम्+ महानागं पातेन => महानागम्+ पातेन पुष्पाण्यवचिनोति| => पुष्पाणि+अवचिनोति| अहमपि => अहम्+अपि सहायो भवामि| => सहायः+ भवामि| यावदिमं वृत्तान्तं => यावत्+इमम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं नन्दगोपाय => वृत्तान्तम्+ नन्दगोपाय विध्वस्तमीनमकरोद् यमुनाह्रदान्ताद् => विध्वस्तमीनमकरोत्+ यमुनाह्रदान्तात्+ यमुनाह्रदान्ताद् => यमुनाह्रदान्तात्+ दृढमुच्छ्वसन्तम्| => दृढम्+उच्छ्वसन्तम्| आशीविषं कलुषमायतवृत्तभोगमेष => आशीविषम्+ कलुषम्+आयतवृत्तभोगम्+एषः+ कलुषमायतवृत्तभोगमेष प्रसह्य => कलुषम्+आयतवृत्तभोगम्+एषः+ प्रसह्य कालियः---एष भोः! => कालियः---एषः+ भोः! देहस्तेनैव => देहः+तेन+एव दाहं पृथिवी => दाहम्+ पृथिवी सोऽहं => सः+अहम्+ समरुद्गणास्त्वाम् => समरुद्गणाः+त्वाम् शक्तिरस्ति => शक्तिः+अस्ति दह्यतां ममैको => दह्यताम्+ मम+एकः+ ममैको भुजः| => मम+एकः+ भुजः| चतुःसागरपर्यन्तां => चतुःसागरपर्यन्ताम्+ दहेयं पृथिवीं => दहेयम्+ पृथिवीम्+ पृथिवीं कृत्स्नां => पृथिवीम्+ कृत्स्नाम्+ कृत्स्नां => कृत्स्नाम्+ किं भुजं => किम्+ भुजम्+ भुजं न => भुजम्+ न तिष्ठेदानीम्| => तिष्ठ+इदानीम्| एष त्वां => एषः+ त्वाम्+ त्वां भस्मीकरोमि| => त्वाम्+ भस्मीकरोमि| (विषाग्निं मुञ्चति) => (विषाग्निम्+ मुञ्चति) दर्शितं ते => दर्शितम्+ ते गोवर्धनोद्धरणमप्रतिमप्रभावं => गोवर्धनोद्धरणम्+अप्रतिमप्रभावम्+ बाहुं सुरेश! => बाहुम्+ सुरेश! शक्तिरस्ति => शक्तिः+अस्ति दग्धुमिमं सुवीर्यं => दग्धुम्+इमम्+ सुवीर्यम्+ सुवीर्यं => सुवीर्यम्+ यं संश्रितास्त्रिभुवनेश्वर! => यम्+ संश्रिताः+त्रिभुवनेश्वर! संश्रितास्त्रिभुवनेश्वर! => संश्रिताः+त्रिभुवनेश्वर! अज्ञानादतिक्रान्तवान् => अज्ञानात्+अतिक्रान्तवान् शरणागतोऽस्मि| => शरणागतः+अस्मि| किमर्थमिदानीं यमुनाह्रदं => किमर्थम्+इदानीम्+ यमुनाह्रदम्+ यमुनाह्रदं प्रविष्टोऽसि| => यमुनाह्रदम्+ प्रविष्टः+असि| प्रविष्टोऽसि| => प्रविष्टः+असि| कालियः--भगवतो वरवाहनाद् => कालियः--भगवतः+ वरवाहनात्+ वरवाहनाद् गरुडाद् => वरवाहनात्+ गरुडात्+ गरुडाद् भीतोऽहमिह => गरुडात्+ भीतः+अहम्+इह भीतोऽहमिह => भीतः+अहम्+इह प्रविष्टोऽस्मि| => प्रविष्टः+अस्मि| तदिच्छामि => तत्+इच्छामि गरुडादभयं भगवत्प्रसादात्| => गरुडात्+अभयम्+ भगवत्प्रसादात्| चिह्नितं तव => चिह्नितम्+ तव सुपर्ण एव => सुपर्णः+ एव दृष्ट्वेदमभयं ते => दृष्ट्वा+इदम्+अभयम्+ ते कालियः---अनुगृहीतोऽस्मि| => कालियः---अनुगृहीतः+अस्मि| कालियः---यदाज्ञापयति => कालियः---यत्+आज्ञापयति अयमस्मि| => अयम्+अस्मि| सर्वप्रजास्वप्रमादः => सर्वप्रजासु+अप्रमादः मद्विषदूषितमिदं जलम्| => मद्विषदूषितम्+इदम्+ जलम्| तदिदानीमेव => तत्+इदानीम्+एव विषं संहृत्य => विषम्+ संहृत्य यमुनाह्रदान्निष्क्रामामि| => यमुनाह्रदात्+निष्क्रामामि| दामोदरः---प्रतिनिवर्ततां भवान्| => दामोदरः---प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्| कालियः---यदाज्ञापयति => कालियः---यत्+आज्ञापयति (सपरिजनो निष्क्रान्तः|) => (सपरिजनः+ निष्क्रान्तः|) दामोदरः---यावदहमपि => दामोदरः---यावत्+अहम्+अपि ह्रदाद् गृहीतानि => ह्रदात्+ गृहीतानि [एष भर्तास्माकं => [एषः+ भर्ता+अस्माकम्+ भर्तास्माकं हृदयानन्दं => भर्ता+अस्माकम्+ हृदयानन्दम्+ हृदयानन्दं कुर्वन् => हृदयानन्दम्+ कुर्वन् अक्षतशरीर इत => अक्षतशरीरः+ इतः+ इत एवागच्छति| => इतः+ एव+आगच्छति| एवागच्छति| => एव+आगच्छति| गोब्राह्मणहितं कृतम्| => गोब्राह्मणहितम्+ कृतम्| दामोदरः---गृह्यन्तां पुष्पाणि| => दामोदरः---गृह्यन्ताम्+ पुष्पाणि| मुनिसङ्घैरनवचितपूर्वाणि => मुनिसङ्घैः+अनवचितपूर्वाणि चन्द्रादित्यकिरणैरपरिमर्दितानि| => चन्द्रादित्यकिरणैः+अपरिमर्दितानि| बिभीमो भर्तः!] => बिभीमः+ भर्तः!] दामोदरः---पूर्वं दृष्टभया => दामोदरः---पूर्वम्+ दृष्टभयाः+ दृष्टभया वित्रस्तास्तपस्विन्यः| => दृष्टभयाः+ वित्रस्ताः+तपस्विन्यः| वित्रस्तास्तपस्विन्यः| => वित्रस्ताः+तपस्विन्यः| भेतव्यं न => भेतव्यम्+ न इदानीं खलु => इदानीम्+ खलु सौम्यभावमुपगतानि => सौम्यभावम्+उपगतानि [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] गतो नन्दगोपपुत्रः| => गतः+ नन्दगोपपुत्रः| [एष भर्ता => [एषः+ भर्ता कालियं नाम => कालियम्+ नाम महानागं परिपीड्य => महानागम्+ परिपीड्य महाराजस्योग्रसेनस्य => महाराजस्य+उग्रसेनस्य कंसराजो भवन्तमाज्ञापयति| => कंसराजः+ भवन्तम्+आज्ञापयति| भवन्तमाज्ञापयति| => भवन्तम्+आज्ञापयति| दामोदरः---कथमाज्ञापयतीति| => दामोदरः---कथम्+आज्ञापयति+इति| भटः---मथुरायां धनुर्महो => भटः---मथुरायाम्+ धनुः+महः+ धनुर्महो नाम => धनुः+महः+ नाम महोत्सवो भविष्यति| => महोत्सवः+ भविष्यति| तमनुभवितुं सपरिजनाभ्यां => तम्+अनुभवितुम्+ सपरिजनाभ्याम्+ सपरिजनाभ्यां भवद्भ्यामागन्तव्यमिति| => सपरिजनाभ्याम्+ भवद्भ्याम्+आगन्तव्यम्+इति| भवद्भ्यामागन्तव्यमिति| => भवद्भ्याम्+आगन्तव्यम्+इति| अयं ननु => अयम्+ ननु सङ्कर्षणः---शीघ्रमिदानीं गमिष्यावः| => सङ्कर्षणः---शीघ्रम्+इदानीम्+ गमिष्यावः| एष भोः! => एषः+ भोः! प्रभ्रष्टरत्नमुकुटं परिकीर्णकेशं => प्रभ्रष्टरत्नमुकुटम्+ परिकीर्णकेशम्+ परिकीर्णकेशं => परिकीर्णकेशम्+ कंसमहमद्य => कंसम्+अहम्+अद्य दृढं निहन्मि => दृढम्+ निहन्मि नागं मृगेन्द्र => नागम्+ मृगेन्द्रः+ मृगेन्द्र इव => मृगेन्द्रः+ इव चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः विपुलविक्रमवीर्यसत्त्वं => विपुलविक्रमवीर्यसत्त्वम्+ दामोदरं सह => दामोदरम्+ सह कार्मुकमहं तमिहोपनीय => कार्मुकम्+अहम्+ तम्+इह+उपनीय तमिहोपनीय => तम्+इह+उपनीय रङ्गगतमद्य => रङ्गगतम्+अद्य किमागतो नन्दगोपपुत्रः| => किम्+आगतः+ नन्दगोपपुत्रः| भटः---श्रोतुमर्हति => भटः---श्रोतुम्+अर्हति महाराजः---प्रविशन्नेव => महाराजः---प्रविशन्+एव ससङ्कर्षणो गोपजनपरिवृत्तो => ससङ्कर्षणः+ गोपजनपरिवृत्तः+ गोपजनपरिवृत्तो रजकेभ्यो => गोपजनपरिवृत्तः+ रजकेभ्यः+ रजकेभ्यो वस्त्राण्याच्छिद्य => रजकेभ्यः+ वस्त्राणि+आच्छिद्य वस्त्राण्याच्छिद्य => वस्त्राणि+आच्छिद्य गृहीतवानिति => गृहीतवान्+इति महामात्रेणोत्पलापीडो नाम => महामात्रेण+उत्पलापीडः+ नाम सञ्चोदितस्तमभिघातयितुम्| => सञ्चोदितः+तम्+अभिघातयितुम्| तमापतन्तं सहसा => तम्+आपतन्तम्+ सहसा बालो बलेनाद्रिनिभं => बालः+ बलेन+अद्रिनिभम्+ बलेनाद्रिनिभं गजेन्द्रं => बलेन+अद्रिनिभम्+ गजेन्द्रम्+ गजेन्द्रं => गजेन्द्रम्+ दन्तं समाकृष्य => दन्तम्+ समाकृष्य राजा---कथं जघानेति| => राजा---कथम्+ जघान+इति| जघानेति| => जघान+इति| भूयो ज्ञायतां => भूयः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां वृत्तान्तः| => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः| भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति एष इदानीं => एषः+ इदानीम्+ इदानीं नन्दगोपपुत्र => इदानीम्+ नन्दगोपपुत्रः+ नन्दगोपपुत्र उत्सवाधिकारोच्छ्रितध्वजपताकमवसक्तमाल्यदामालङ्कृतमुत्थापितागुरुधूपसमाकुलं => नन्दगोपपुत्रः+ उत्सवाधिकारोच्छ्रितध्वजपताकम्+अवसक्तमाल्यदामालङ्कृतम्+उत्थापितागुरुधूपसमाकुलम्+ उत्सवाधिकारोच्छ्रितध्वजपताकमवसक्तमाल्यदामालङ्कृतमुत्थापितागुरुधूपसमाकुलं राजमहापथं => उत्सवाधिकारोच्छ्रितध्वजपताकम्+अवसक्तमाल्यदामालङ्कृतम्+उत्थापितागुरुधूपसमाकुलम्+ राजमहापथम्+ राजमहापथं प्रविश्य => राजमहापथम्+ प्रविश्य गन्धसमुद्रावसक्तहस्तां मदनिकां => गन्धसमुद्रावसक्तहस्ताम्+ मदनिकाम्+ मदनिकां नाम => मदनिकाम्+ नाम कुब्जिकां दृष्ट्वा => कुब्जिकाम्+ दृष्ट्वा तस्या हस्ताद् => तस्याः+ हस्तात्+ हस्ताद् गन्धमादाय => हस्तात्+ गन्धम्+आदाय गन्धमादाय => गन्धम्+आदाय स्वगात्रमनुलिप्य => स्वगात्रम्+अनुलिप्य तेनैव => तेन+एव कुब्जस्यानुमार्जनेन => कुब्जस्य+अनुमार्जनेन विगतकुब्जभावां तां => विगतकुब्जभावाम्+ ताम्+ तां कृत्वा => ताम्+ कृत्वा पुष्पाण्याहृत्यावबध्य => पुष्पाणि+आहृत्या+अवबध्य धनुःशालाभिमुखो गतः| => धनुःशालाभिमुखः+ गतः| शीघ्रं गच्छ| => शीघ्रम्+ गच्छ| भूयो ज्ञायतां => भूयः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां वृत्तान्तः| => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः| भटः--यदाज्ञापयति => भटः--यत्+आज्ञापयति वार्यमाणस्तं कर्णमूले => वार्यमाणः+तम्+ कर्णमूले द्विखण्डं कृत्वा => द्विखण्डम्+ कृत्वा साम्प्रतमुपस्थानाभिमुखो गतः| => साम्प्रतम्+उपस्थानाभिमुखः+ गतः| स हि, => सः+ हि, रोषपरिवृत्तविशालनेत्रो => रोषपरिवृत्तविशालनेत्रः+ सार्धमिह => सार्धम्+इह मृत्युरिवावतीर्णः => मृत्युः+इव+अवतीर्णः राजा---सावेगमिव => राजा---सावेगम्+इव यथानिर्दिष्टौ => यथा+अनिर्दिष्टौ वृष्णिकुमाराणां सन्नाहमाज्ञापय| => वृष्णिकुमाराणाम्+ सन्नाहम्+आज्ञापय| सन्नाहमाज्ञापय| => सन्नाहम्+आज्ञापय| भटः--यदाज्ञापयति => भटः--यत्+आज्ञापयति राजा---यावदहमपि => राजा---यावत्+अहम्+अपि प्रासादमारुह्य => प्रासादम्+आरुह्य चाणूरमुष्टिकयोर्युद्धं पश्यामि| => चाणूरमुष्टिकयोः+युद्धम्+ पश्यामि| विघाट्यतां द्वारम्| => विघाट्यताम्+ द्वारम्| [यद् भर्ताज्ञापयति|] => [यत्+ भर्ता+आज्ञापयति|] भर्ताज्ञापयति|] => भर्ता+आज्ञापयति|] प्रविश्योपविशति|) => प्रविश्य+उपविशति|) प्रविशतश्चाणूरमुष्टिकौ|) => प्रविशतः+चाणूरमुष्टिकौ|) [एषोऽस्मि => [एषः+अस्मि युद्धसज्जो => युद्धसज्जः+ मत्तो हस्तीव => मत्तः+ हस्ती+इव हस्तीव => हस्ती+इव भनज्म्यद्य => भनज्मि+अद्य बालं => बालम्+ दामोदरं रङ्गमध्ये|| => दामोदरम्+ रङ्गमध्ये|| [लोहमयमुष्टिहस्तो => [लोहमयमुष्टिहस्तः+ मुष्टिको रुष्टः| => मुष्टिकः+ रुष्टः| पातयाम्यद्य => पातयामि+अद्य रामं => रामम्+ गिरिवरकूटं यथा => गिरिवरकूटम्+ यथा भटः---एष महाराजः| => भटः---एषः+ महाराजः| उपसर्पेतां भवन्तौ| => उपसर्पेताम्+ भवन्तौ| युवाभ्यामानृण्यं कर्तव्यम्| => युवाभ्याम्+आनृण्यम्+ कर्तव्यम्| आकृष्टकरणसन्धाबन्धप्रहारैर्युद्धविशेषैः => आकृष्टकरणसन्धाबन्धप्रहारैः+युद्धविशेषैः सिद्धिं गच्छावः| => सिद्धिम्+ गच्छावः| प्रेक्षतां भर्ता|] => प्रेक्षताम्+ भर्ता|] राजा---बाढमेवं क्रियताम्| => राजा---बाढम्+एवम्+ क्रियताम्| प्रवेश्येतां गोपदारकौ| => प्रवेश्येताम्+ गोपदारकौ| भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति प्रविशतो दामोदरसङ्कर्षणौ => प्रविशतः+ दामोदरसङ्कर्षणौ विफलं मम => विफलम्+ मम चाद्य => च+अद्य यावन्न => यावत्+न कंसहतकं युधि => कंसहतकम्+ युधि जन्मान्तरासुरमहं परिकर्षयामि => जन्मान्तरासुरम्+अहम्+ परिकर्षयामि रङ्गं कृतलोहमुष्टिं => रङ्गम्+ कृतलोहमुष्टिम्+ कृतलोहमुष्टिं => कृतलोहमुष्टिम्+ तं मुष्टिना => तम्+ मुष्टिना मुष्टिकमद्य => मुष्टिकम्+अद्य चरिष्याम्यनिलप्रचण्डः => चरिष्यामि+अनिलप्रचण्डः प्रलम्बमम्भोदमिवान्तरिक्षे => प्रलम्बम्+अम्भोदम्+इव+अन्तरिक्षे भटः---एष महाराजः| => भटः---एषः+ महाराजः| उपसर्पेतां भवन्तौ| => उपसर्पेताम्+ भवन्तौ| जगतोऽस्माकं च| => जगतः+अस्माकम्+ च| अयं स => अयम्+ सः+ स दामोदरः| => सः+ दामोदरः| पूर्वं श्रुतानि => पूर्वम्+ श्रुतानि लोकत्रयं हि => लोकत्रयम्+ हि परिवर्तयितुं समर्थः => परिवर्तयितुम्+ समर्थः अयं नु => अयम्+ नु पूर्वजोऽस्य => पूर्वजः+अस्य राम इति => रामः+ इति शशिनिभमूर्तिरुदारनीलवासाः| => शशिनिभमूर्तिः+उदारनीलवासाः| रजतपरिघवृत्तदीर्घबाहु- => रजतपरिघवृत्तदीर्घबाहुः+ एतावेवावाभ्यां युद्धसन्नद्धाविति => एतौ+एव+आवाभ्याम्+ युद्धसन्नद्धौ+इति युद्धसन्नद्धाविति => युद्धसन्नद्धौ+इति प्रवर्ततां युद्धम्| => प्रवर्तताम्+ युद्धम्| भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति (मालां क्षिपति|) => (मालाम्+ क्षिपति|) सिद्धिं गच्छ|] => सिद्धिम्+ गच्छ|] प्राप्तोऽस्मि => प्राप्तः+अस्मि वेगमिमं सहस्व => वेगम्+इमम्+ सहस्व मुष्टिपिष्टगात्रगलितरुधिरपटलमज्जो जीवितमुज्झसि] => मुष्टिपिष्टगात्रगलितरुधिरपटलमज्जः+ जीवितम्+उज्झसि] जीवितमुज्झसि] => जीवितम्+उज्झसि] त्वामद्य => त्वाम्+अद्य नियुद्धं कुर्वन्ति|) => नियुद्धम्+ कुर्वन्ति|) दामोदरः---(चाणूरं निहत्य) => दामोदरः---(चाणूरम्+ निहत्य) भग्नास्थिरेष निहतो => भग्नास्थिः+एषः+ निहतः+ निहतो => निहतः+ सङ्कर्षणः---निहतो मयापि => सङ्कर्षणः---निहतः+ मया+अपि मयापि => मया+अपि दामोदरः---कंसासुरं च => दामोदरः---कंसासुरम्+ च यमलोकमहं नयामि => यमलोकम्+अहम्+ नयामि (प्रासादमारुह्य => (प्रासादम+आरुह्य कंसं शिरसि => कंसम्+ शिरसि एष एष => एषः+ एषः+ एष दुरात्मा => एषः+ दुरात्मा परिवृत्तनेत्रो => परिवृत्तनेत्रः+ विच्छिन्नहारपतिताङ्गदलम्बसूत्रो => विच्छिन्नहारपतिताङ्गदलम्बसूत्रः+ पतितो यथाद्रिः => पतितः+ यथा+अद्रिः यथाद्रिः => यथा+अद्रिः (पुनर्नेपथ्ये) => (पुनः+नेपथ्ये) अयं खलु => अयम्+ खलु शीघ्रमागच्छन्तु => शीघ्रम्+आगच्छन्तु संवार्यतां सैन्यम्| => संवार्यताम्+ सैन्यम्| सङ्कर्षणः---अयमहं वारयामि| => सङ्कर्षणः---अयम्+अहम्+ वारयामि| द्रुततुरगरथेभभ्रान्तयोधोग्रनादं => द्रुततुरगरथेभभ्रान्तयोधोग्रनादम्+ पवनबलविकीर्णं फेनजालोर्मिमालं => पवनबलविकीर्णम्+ फेनजालोर्मिमालम्+ फेनजालोर्मिमालं => फेनजालोर्मिमालम्+ जलनिधिमिव => जलनिधिम्+इव दोर्भ्यां क्षोभयाम्येष => दोर्भ्याम्+ क्षोभयामि+एषः+ क्षोभयाम्येष सैन्यम् => क्षोभयामि+एषः+ सैन्यम् अलमलं साहसेन| => अलम्+अलम्+ साहसेन| ज्येष्ठोऽयं मम => ज्येष्ठः+अयम्+ मम तनयस्तु => तनयः+तु रौहिणेयो => रौहिणेयः+ देवक्यास्तनयमिमं च => देवक्याः+तनयम्+इमम्+ च किं न => किम्+ न सन्नाहं त्यजत => सन्नाहम्+ त्यजत किमायुधैश्च => किम्+आयुधैः+च कार्यं => कार्यम्+ कंसार्थं स्वयमिह => कंसार्थम्+ स्वयम्+इह स्वयमिह => स्वयम्+इह विष्णुराजगाम => विष्णुः+आजगाम सङ्कर्षणोऽहमभिवादये| => सङ्कर्षणः+अहम्+अभिवादये| दामोदरोऽहमभिवादये| => दामोदरः+अहम्+अभिवादये| भवेतां भवन्तौ| => भवेताम्+ भवन्तौ| सत्पुत्रजन्मफलमद्य => सत्पुत्रजन्मफलम्+अद्य प्राप्तवानस्मि| => प्राप्तवान्+अस्मि| वसुदेवः---कोऽत्र| => वसुदेवः---कः+अत्र| भटः---जयत्वार्यपुत्रः| => भटः---जयतु+आर्यपुत्रः| वसुदेवः---अपविध्यन्तां कलेवराणि| => वसुदेवः---अपविध्यन्ताम्+ कलेवराणि| भटः---यदाज्ञापयत्यार्यपुत्रः| => भटः---यत्+आज्ञापयति+आर्यपुत्रः| गोपालकानां राज्यं => गोपालकानाम्+ राज्यम्+ राज्यं संवृत्तम्|] => राज्यम्+ संवृत्तम्|] वसुदेवः---कोऽत्र| => वसुदेवः---कः+अत्र| भटः---जयत्वार्यपुत्रः| => भटः---जयतु+आर्यपुत्रः| शीघ्रं दामोदरस्यादेशादनावृष्टिमाज्ञापय---महाराजमुग्रसेनमपनीय => शीघ्रम्+ दामोदरस्य+आदेशात्+अनावृष्टिम्+आज्ञापय---महाराजम्+उग्रसेनम्+अपनीय दामोदरस्यादेशादनावृष्टिमाज्ञापय---महाराजमुग्रसेनमपनीय => दामोदरस्य+आदेशात्+अनावृष्टिम्+आज्ञापय---महाराजम्+उग्रसेनम्+अपनीय निगडान्निर्वृत्ताभिषेकं कृत्वा => निगडात्+निर्वृत्ताभिषेकम्+ कृत्वा प्रवेशयेति| => प्रवेशय+इति| भटः---यदाज्ञापयत्यार्यपुत्रः| => भटः---यत्+आज्ञापयति+आर्यपुत्रः| पूजार्थं => पूजार्थम्+ प्रायो देवाः => प्रायः+ देवाः श्रीमानिमां कनकचित्रितहर्म्यमालां => श्रीमान्+इमाम्+ कनकचित्रितहर्म्यमालाम्+ कनकचित्रितहर्म्यमालां => कनकचित्रितहर्म्यमालाम्+ सदैव => सदा+एव कमलायताक्ष => कमलायताक्षः+ सुरवरस्त्रिदशेन्द्रनाथः => सुरवरः+त्रिदशेन्द्रनाथः सर्वक्षत्रपराङ्मुखावलोकिनो वसुदेवसम्भवस्य => सर्वक्षत्रपराङ्मुखावलोकिनः+ वसुदेवसम्भवस्य पुनरधिगतराज्यस्योग्रसेनस्य => पुनः+अधिगतराज्यस्य+उग्रसेनस्य शासनमिदानीमवघुष्यते| => शासनम्+इदानीम्+अवघुष्यते| सर्वे---प्रतिष्ठितमिदानीं वृष्णिराज्यम्| => सर्वे---प्रतिष्ठितम्+इदानीम्+ वृष्णिराज्यम्| वसुदेवः---प्रवेश्यतां महाराजः| => वसुदेवः---प्रवेश्यताम्+ महाराजः| भटः---यदाज्ञापयत्यार्यपुत्रः| => भटः---यत्+आज्ञापयति+आर्यपुत्रः| प्रविशत्युग्रसेनः) => प्रविशति+उग्रसेनः) क्लेशो मे => क्लेशः+ मे भगवत्प्रसादाद् व्यसनार्णवादुत्तारितोऽस्मि| => भगवत्प्रसादात्+ व्यसनार्णवात्+उत्तारितः+अस्मि| व्यसनार्णवादुत्तारितोऽस्मि| => व्यसनार्णवात्+उत्तारितः+अस्मि| पूजार्थं देवशासनात्| => पूजार्थम्+ देवशासनात्| सगन्धर्वाप्सरोभिश्च => सगन्धर्वाप्सरोभिः+च देवलोकादिहागतः => देवलोकात्+इह+आगतः देवर्षिर्नारदः| => देवर्षिः+नारदः| इदमर्घ्यं पाद्यं => इदम्+अर्घ्यम्+ पाद्यम्+ पाद्यं च| => पाद्यम्+ च| नारदः---सर्वं गृह्णामि| => नारदः---सर्वम्+ गृह्णामि| गन्धर्वाप्सरसो गायन्ति| => गन्धर्वाप्सरसः+ गायन्ति| नमस्तेऽस्तु => नमस्ते+अस्तु अनेनासुरनाशेन => अनेन+असुरनाशेन परितुष्टोऽस्मि| => परितुष्टः+अस्मि| किं ते => किम्+ ते प्रियमुपहरामि| => प्रियम्+उपहरामि| प्रहृष्टो यदि => प्रहृष्टः+ यदि सफलो मे => सफलः+ मे विबुधावासं => विबुधावासम्+ पुनर्दर्शनाय| => पुनः+दर्शनाय| यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति इमां सागरपर्यन्तां => इमाम्+ सागरपर्यन्ताम्+ सागरपर्यन्तां => सागरपर्यन्ताम्+ महीमेकातपत्राङ्कां => महीम्+एकातपत्राङ्काम्+ पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः अवसितं बालचरितम् => अवसितम्+ बालचरितम् पायादुपेन्द्रस्य => पायात्+उपेन्द्रस्य स वः| => सः+ वः| व्याविद्धो नमुचिर्येन => व्याविद्धः+ नमुचिः+येन नमुचिर्येन => नमुचिः+येन एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् किं नु => किम्+ नु शब्द इव => शब्दः+ इव भो भोः => भोः+ भोः महाराजो दुर्योधनः => महाराजः+ दुर्योधनः धार्तराष्ट्राणां विरोधे => धार्तराष्ट्राणाम्+ विरोधे मन्त्रशालां रचयति => मन्त्रशालाम्+ रचयति भृत्यो दुर्योधनाज्ञया => भृत्यः+ दुर्योधनाज्ञया काञ्चुकीयः---भो भोः => काञ्चुकीयः---भोः+ भोः महाराजो दुर्योधनः => महाराजः+ दुर्योधनः मन्त्रयितुमिच्छामि| => मन्त्रयितुम्+इच्छामि| तदाहूयन्तां सर्वे => तद्+आहूयन्ताम्+ सर्वे राजान इति| => राजानः+ इति| (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्य+अवलोक्य) अयं महाराजो => अयम्+ महाराजः+ महाराजो दुर्योधन => महाराजः+ दुर्योधनः+ दुर्योधन इत => दुर्योधनः+ इतः+ इत एवाभिवर्तते| => इतः+ एव+अभिवर्तते| एवाभिवर्तते| => एव+अभिवर्तते| य एषः, => यः+ एषः, श्यामो युवा => श्यामः+ युवा सच्छत्रचामरवरो रचिताङ्गरागः| => सच्छत्रचामरवरः+ रचिताङ्गरागः| विभूषणमणिद्युतिरञ्जिताङ्गो => विभूषणमणिद्युतिरञ्जिताङ्गः+ नक्षत्रमध्य इव => नक्षत्रमध्यः+ इव यथानिर्दिष्टो दुर्योधनः|) => यथानिर्दिष्टः+ दुर्योधनः|) उद्धूतरोषमिव => उद्धूतरोषम्+इव हृदयं सहर्षं => हृदयम्+ सहर्षम्+ सहर्षं => सहर्षम्+ प्राप्तं रणोत्सवमिमं => प्राप्तम्+ रणोत्सवम्+इमम्+ रणोत्सवमिमं सहसा => रणोत्सवम्+इमम्+ सहसा वरवारणाना- => वरवारणानाम्+ समानीतं सर्वराजमण्डलम्| => समानीतम्+ सर्वराजमण्डलम्| त्वमवरोधनम्| => त्वम्+अवरोधनम्| काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यद्+आज्ञापयति ममैकादशाक्षौहिणीबलसमुदयः| => मम+एकादश+अक्षौहिणीबलसमुदयः| सेनापतिर्भवितुमर्हति| => सेनापतिः+भवितुम्+अर्हति| किं किमाहतुर्भवन्तौ => किम्+ किम्+आहतुः+भवन्तौ किमाहतुर्भवन्तौ => किम्+आहतुः+भवन्तौ खल्वयमर्थः| => खलु+अयम्+अर्थः| वक्तव्यमिति| => वक्तव्यम्+इति| सदृशमेतत्| => सदृशम्+एतत्| तदागम्यतां मन्त्रशालामेव => तद्+आगम्यताम्+ मन्त्रशालाम्+एव मन्त्रशालामेव => मन्त्रशालाम्+एव प्रविशतां भवन्तौ| => प्रविशताम्+ भवन्तौ| स्वैरं प्रविशन्तु => स्वैरम्+ प्रविशन्तु प्रविशामस्तावत्| => प्रविशामः+तावत्| एतच्चर्मासनम्, => एतत्+चर्मासनम्, आसातां भवन्तौ| => आसाताम्+ भवन्तौ| स्वैरमासतां भवन्तः| => स्वैरम्+आसताम्+ भवन्तः| किमिति => किम्+इति महाराजो नास्त => महाराजः+ न+आस्ते+ नास्त इति| => न+आस्ते+ इति| नन्वयमहमासे| => ननु+अयम्+अहम्+आसे| त्वमप्यास्स्व| => त्वम्+अपि+आस्स्व| ममैकादशाक्षौहिणीबलसमुदयः| => मम+एकादश+अक्षौहिणीबलसमुदयः| सेनापतिर्भवितुमर्हतीति| => सेनापतिः+भवितुम्+अर्हति+इति| किमाहतुर्भवन्तौ-अत्रभवान् => किम+आहतुः+भवन्तौ-अत्रभवान् गान्धारराजो वक्ष्यतीति| => गान्धारराजः+ वक्ष्यति+इति| वक्ष्यतीति| => वक्ष्यति+इति| मातुलेनाभिधीयताम्| => मातुलेन+अभिधीयताम्| किमाह => किम्+आह कोऽन्यः => कः+अन्यः सेनापतिर्भवितुमर्हतीति| => सेनापतिः+भवितुम्+अर्हति+इति| सम्यगाह => सम्यक्+आह पितामह एव => पितामहः+ एव वयमप्येतदभिलषामः| => वयम्+अपि+एतत्+अभिलषामः| सेनानिनादपटहस्वनशङ्खनादै- => सेनानिनादपटहस्वनशङ्खनादैः+ पतितैरभिषेकतोयैः => पतितैः+अभिषेकतोयैः सार्धं पतन्तु => सार्धम्+ पतन्तु एष खलु => एषः+ खलु पाण्डवस्कन्धावाराद् दौत्येनागतः => पाण्डवस्कन्धावारात्+ दौत्येन+आगतः दौत्येनागतः => दौत्येन+आगतः पुरुषोत्तमो नारायणः| => पुरुषोत्तमः+ नारायणः| तावद् भो => तावत्+ भो किं कि => किम्+ किम्+ कि कंसभृत्यो => किम्+ कंसभृत्यः+ कंसभृत्यो दामोदरस्तव => कंसभृत्यः+ दामोदरः+तव दामोदरस्तव => दामोदरः+तव गोपालकस्तव => गोपालकः+तव बार्हद्रथापहृतविषयकीर्तिभोगस्तव => बार्हद्रथापहृतविषयकीर्तिभोगः+तव पार्थिवासन्नमाश्रितस्य => पार्थिवासन्नम्+आश्रितस्य सगर्वं खल्वस्य => सगर्वम्+ खलु+अस्य खल्वस्य => खलु+अस्य समुदाचारो विस्मृतः| => समुदाचारः+ विस्मृतः| दुर्योधनः---संभ्रम इति| => दुर्योधनः---संभ्रमः+ इति| मनुष्याणामस्त्येव => मनुष्याणाम्+अस्ति+एव उत्तिष्ठोत्तिष्ठ| => उत्तिष्ठ+उत्तिष्ठ| काञ्चुकीयः---अनुगृहीतोऽस्मि| => काञ्चुकीयः---अनुगृहीतः+अस्मि| दुर्योधनः---इदानीं प्रसन्नोऽस्मि| => दुर्योधनः---इदानीम्+ प्रसन्नः+अस्मि| प्रसन्नोऽस्मि| => प्रसन्नः+अस्मि| क एष => कः+ एषः+ एष दूतः => एषः+ दूतः दुर्योधनः---केशव इति| => दुर्योधनः---केशवः+ इति| एवमेष्टव्यम्| => एवम्+एष्टव्यम्| अयमेव => अयम्+एव दौत्येनागतस्य => दौत्येन+आगतस्य किं युक्तम्| => किम्+ युक्तम्| किमाहुर्भवन्तः => किम्+आहुः+भवन्तः केशव इति| => केशवः+ इति| ग्रहणमस्यात्र => ग्रहणम्+अस्य+अत्र हितं पश्यामि| => हितम्+ पश्यामि| ग्रहणमुपगते => ग्रहणम्+उपगते हृतनयना इव => हृतनयनाः+ इव पाण्डवा भवेयुः! => पाण्डवाः+ भवेयुः! गतिमतिरहितेषु => गतिम्+अतिरहितेषु क्षितिरखिलापि => क्षितिः+अखिलापि भवेन्ममासपत्ना => भवेत्+मम+असपत्ना योऽत्र => यः+अत्र स मया => सः+ मया तदप्रमत्ता भवन्तु => तद्+अप्रमत्ताः+ भवन्तु को नु => कः+ नु ममाप्रत्युत्थानस्योपायः| => मम+अप्रत्युत्थानस्य+उपायः| दृष्ट उपायः| => दृष्टः+ उपायः| आनीयतां स => आनीयताम्+ सः+ स चित्रपटो => सः+ चित्रपटः+ चित्रपटो ननु, => चित्रपटः+ ननु, द्रौपदीकेशाम्बरावकर्षणमालिखितम्| => द्रौपदीकेशाम्बरावकर्षणम्+आलिखितम्| दृष्टिविन्यासं कुर्वन् => दृष्टिविन्यासम्+ कुर्वन् नोत्थास्यामि => न+उत्थास्यामि काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यद्+आज्ञापयति अयं स => अयम्+ सः+ स चित्रपटः| => सः+ चित्रपटः| दुर्योधनः---ममाग्रतः => दुर्योधनः---मम+अग्रतः काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यद्+आज्ञापयति दर्शनीयोऽयं चित्रपटः| => दर्शनीयः+अयम्+ चित्रपटः| एष दुःशासनो => एषः+ दुःशासनः+ दुःशासनो द्रौपदीं => दुःशासनः+ द्रौपदीम्+ द्रौपदीं केशहस्ते => द्रौपदीम्+ केशहस्ते चन्द्रलेखेव => चन्द्रलेखा+इव एष दुरात्मा => एषः+ दुरात्मा सर्वराजसमक्षमवमानितां द्रौपदीं => सर्वराजसमक्षम्+अवमानिताम्+ द्रौपदीम्+ द्रौपदीं दृष्ट्वा => द्रौपदीम्+ दृष्ट्वा सभास्तम्भं तुलयति| => सभास्तम्भम्+ तुलयति| एष युधिष्ठरः, => एषः+ युधिष्ठरः, सत्यधर्मघृणायुक्तो द्यूतविभ्रष्टचेतनः| => सत्यधर्मघृणायुक्तः+ द्यूतविभ्रष्टचेतनः| करोत्यपाङ्गविक्षेपैः => करोति+अपाङ्गविक्षेपैः शान्तामर्षं वृकोदरम् => शान्तामर्षम्+ वृकोदरम् एष इदानीमर्जुनः, => एषः+ इदानीम्+अर्जुनः, इदानीमर्जुनः, => इदानीम्+अर्जुनः, स्फुरिताधरोष्ठ- => स्फुरिताधरोष्ठः+ रिपुमण्डलं तत्| => रिपुमण्डलम्+ तत्| उत्सादयिष्यन्निव => उत्सादयिष्यन्+इव एष युधिष्ठिरोऽर्जुनं => एषः+ युधिष्ठिरः+अर्जुनम्+ युधिष्ठिरोऽर्जुनं निवारयति| => युधिष्ठिरः+अर्जुनम्+ निवारयति| सत्वरं भ्रातरं => सत्वरम्+ भ्रातरम्+ भ्रातरं मे => भ्रातरम्+ मे हरिमिव => हरिम्+इव तेजसाभिप्रयातौ => तेजसा+अभिप्रयातौ एष युधिष्ठिरः => एषः+ युधिष्ठिरः कुमारावुपेत्य => कुमारौ+उपेत्य नीचोऽहमेव => नीचः+अहम्+एव कथं वा => कथम्+ वा रोषं परित्यजतमद्य => रोषम्+ परित्यजतम्+अद्य परित्यजतमद्य => परित्यजतम्+अद्य द्यूताधिकारमवमानममृष्यमाणाः => द्यूताधिकारम्+अवमानम्+अमृष्यमाणाः एष गान्धारराजः, => एषः+ गान्धारराजः, स कितवं => सः+ कितवः सगर्वं => सगर्वम्+ सङ्कोचयन्निव => सङ्कोचयन्+इव मुदं द्विषतां => मुदम्+ द्विषताम्+ द्विषतां स्वकीर्त्त्या| => द्विषताम्+ स्वकीर्त्त्या| स्वैरासनो द्रुपदराजसुतां => स्वैरासनः+ द्रुपदराजसुताम्+ द्रुपदराजसुतां रुदन्तीं => द्रुपदराजसुताम्+ रुदन्तीम्+ रुदन्तीं => रुदन्तीम्+ लिखत्यभिखं नयज्ञः => लिखति+अभिखम्+ नयज्ञः एतावाचार्यपितामहौ => एतौ+आचार्यपितामहौ तां दृष्टवा => ताम्+ दृष्टवा सुव्यक्तमालिखितोऽयं चित्रपटः| => सुव्यक्तम्+अलिखितः+अयम्+ चित्रपटः| प्रीतोऽस्मि| => प्रीतः+अस्मि| कोऽत्र| => कः+अत्र| आनीयतां स => आनीयताम्+ सः+ स विहगवाहनमात्रविस्मितो => सः+ विहगवाहनमात्रविस्मितः+ विहगवाहनमात्रविस्मितो दूतः| => विहगवाहनमात्रविस्मितः+ दूतः| काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यद्+आज्ञापयति किलाद्य => किल+अद्य वचनादिह => वचनात्+इह पाण्डवानां => पाण्डवानाम्+ भृत्य इव => भृत्यः+ इव स कृष्णः| => सः+ कृष्णः| श्रोतुं सखे! => श्रोतुम्+ सखे! त्वमपि => त्वम्+अपि काञ्चुकीयश्च) => काञ्चुकीयः+च) धर्मराजवचनाद् धनञ्जयाकृत्रिममित्रतया => धर्मराजवचनात्+ धनञ्जयाकृत्रिममित्रतया चाहवदर्पमनुक्तग्राहिणं सुयोधनं => च+आहवदर्पम्+अनुक्तग्राहिणम्+ सुयोधनम्+ सुयोधनं प्रति => सुयोधनम्+ प्रति मयाप्यनुचितदौत्यसमयोऽनुष्ठितः| => मया+अपि+अनुचितदौत्यसमयः+अनुष्ठितः| चण्डानिलैश्च => चण्डानिलैः+च कुरुवंशवनं विनष्टम् => कुरुवंशवनम्+ विनष्टम् इदं सुयोधनशिबिरम्| => इदम्+ सुयोधनशिबिरम्| पार्थिवानां सुरपुरसदृशाः => पार्थिवानाम्+ सुरपुरसदृशाः स्वच्छन्दविहिता => स्वच्छन्दविहिताः+ शस्त्रशाला बहुविधकरणैः => शस्त्रशालाः+ बहुविधकरणैः शस्त्रैरुपचिताः => शस्त्रैः+उपचिताः मन्दुरास्थास्तुरगवरघटा बृंहन्ति => मन्दुरास्थाः+तुरगवरघटाः+ बृंहन्ति करिण => करिणः+ ऐश्वर्यं स्फीतमेतत् => ऐश्वर्यम्+ स्फीतम्+एतत् स्फीतमेतत् => स्फीतम्+एतत् स्वजनपरिभवादासन्नविलयम् => स्वजनपरिभवात्+आसन्नविलयम् सुयोधनो हि => सुयोधनः+ हि मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा नैव => न+एव कार्यं करिष्यति => कार्यम्+ करिष्यति किं प्रविष्टव्यम् => किम्+ प्रविष्टव्यम् किमथ => किम्+अथ प्रवेष्टुमर्हति => प्रवेष्टुम्+अर्हति कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं मां => कथम्+ माम्+ मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा अलमलं संभ्रमेण| => अलम्+अलम्+ संभ्रमेण| स्वैरमासतां भवन्तः| => स्वैरम्+आसताम्+ भवन्तः| दुर्योधनः---कथं कथं => दुर्योधनः---कथम्+ कथम्+ कथं केशवं => कथम्+ केशवम्+ केशवं दृष्ट्वा => केशवम्+ दृष्ट्वा अलमलं संभ्रमेण| => अलम्+अलम्+ संभ्रमेण| पूर्वमाश्रावितो दण्डः| => पूर्वम्+आश्रावितः+ दण्डः| नन्वहमाज्ञप्ता| => ननु+अहम्+आज्ञप्ता| किमास्से| => किम्+आस्से| सुव्यक्तं प्राप्त => सुव्यक्तम्+ प्राप्तः+ प्राप्त एव => प्राप्तः+ एव मतिं कृत्वाप्यासीनोऽस्मि => मतिम्+ कृत्वा+अपि+आसीनः+अस्मि कृत्वाप्यासीनोऽस्मि => कृत्वा+अपि+आसीनः+अस्मि चलितोऽस्म्यासनादहम् => चलितः+अस्मि+आसनात्+अहम् बहुमायोऽयं दूतः| => बहुमायः+अयम्+ दूतः| एतदासनमास्यताम्| => एतत्+आसनम्+आस्यताम्| गाङ्गेयप्रमुखा राजानः! => गाङ्गेयप्रमुखाः+ राजानः! स्वैरमासतां भवन्तः| => स्वैरम्+आसताम्+ भवन्तः| वयमप्युपविशामः| => वयम्+अपि+उपविशामः| दर्शनीयोऽयं चित्रपटः| => दर्शनीयः+अयम्+ चित्रपटः| द्रौपदीकेशघर्षणमत्रालिखितम्| => द्रौपदीकेशघर्षणम्+अत्र+आलिखितम्| सुयोधनोऽयं स्वजनावमानं => सुयोधनः+अयम्+ स्वजनावमानम्+ स्वजनावमानं => स्वजनावमानम्+ पराक्रमं पश्यति => पराक्रमम्+ पश्यति को नाम => कः+ नाम स्वयमात्मदोष- => स्वयम्+आत्मदोषम्+ मुद्धाटयेन्नष्टघृणः => उद्घाटयेत्+नष्टघृणः अपनीयतामेष चित्रपटः| => अपनीयताम्+एषः+ चित्रपटः| अपनीयतां किल => अपनीयताम्+ किल काञ्चुकीयः---यदाज्ञापयति => काञ्चुकीयः---यद्+आज्ञापयति धर्मात्मजो वायुसुतश्च => धर्मात्मजः+ वायुसुतः+च वायुसुतश्च => वायुसुतः+च भीमो => भीमः+ भ्रातार्जुनो मे => भ्राता+अर्जुनः+ मे तावश्विसुतौ => तौ+अश्विसुतौ वासुदेवः---सदृशमेतद् गान्धारीपुत्रस्य| => वासुदेवः---सदृशम्+एतत्+ गान्धारीपुत्रस्य| किमथ => किम्+अथ भवतो राज्ये => भवतः+ राज्ये कुशलमनामयं च => कुशलम्+अनामयम्+ च अनुभूतं महद् => अनुभूतम्+ महत्+ महद् दुःखं => महत्+ दुःखम्+ दुःखं संपूर्णः => दुःखम्+ संपूर्णः स च| => सः+ च| अस्माकमपि => अस्माकम्+अपि धर्म्यं यद् => धर्म्यम्+ यत्+ यद् दायाद्यं => यत्+ दायाद्यम्+ दायाद्यं तद् => दायाद्यम्+ तत्+ तद् विभज्यताम् => तत्+ विभज्यताम् दूर्योधनः---कथं कथं => दूर्योधनः---कथम्+ कथम्+ कथं दायाद्यमिति| => कथम्+ दायाद्यम्+इति| दायाद्यमिति| => दायाद्यम्+इति| पितृव्यो मृगयाप्रसङ्गतः => पितृव्यः+ मृगयाप्रसङ्गतः कृतापराधो मुनिशापमाप्तवान्| => कृतापराधः+ मुनिशापम्+आप्तवान्| मुनिशापमाप्तवान्| => मुनिशापम्+आप्तवान्| प्रभृत्येव => प्रभृति+एव स दारनिस्पृहः => सः+ दारनिस्पृहः परात्मजानां पितृतां => परात्मजानाम्+ पितृताम्+ पितृतां कथं => पितृताम्+ कथम्+ कथं व्रजेत् => कथम्+ व्रजेत् वासुदेवः---पुराविदं भवन्तं => वासुदेवः---पुराविदम्+ भवन्तम्+ भवन्तं पृच्छामि| => भवन्तम्+ पृच्छामि| विचित्रवीर्यो विषयी => विचित्रवीर्यः+ विषयी विपत्तिं => विपत्तिम्+ पुनरम्बिकायाम्| => पुनः+अम्बिकायाम्| जातो धृतराष्ट्र => जातः+ धृतराष्ट्रः+ धृतराष्ट्र एष => धृतराष्ट्रः+ एषः+ एष => एषः+ राज्यं जनकः => राज्यम्+ जनकः कथं ते => कथम्+ ते एवं परस्परविरोधविवर्धनेन => एवम्+ परस्परविरोधविवर्धनेन शीघ्रं भवेत् => शीघ्रम्+ भवेत् कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति भवानपकृष्य => भवान्+अपकृष्य रोषं => रोषम्+ त्वां युधिष्ठिरमुखाः => त्वाम्+ युधिष्ठिरमुखाः प्रणयाद् ब्रुवन्ति => प्रणयात्+ ब्रुवन्ति दुर्योधनः---भो दूत! => दुर्योधनः---भोः+ दूत! राज्यं नाम => राज्यम्+ नाम सहृदयैर्जित्वा => सहृदयैः+जित्वा तल्लोके => तत्+लोके पुनर्दीनाय => पुनः+दीनाय चेन्नृपतित्वमाप्तुमचिरात् => चेत्+नृपतित्वम्+आप्तुम्+अचिरात् साहसं => साहसम्+ स्वैरं वा => स्वैरम्+ वा शान्तमतिभिर्जुष्टं शमायाश्रमम् => शान्तमतिभिः+जुष्टम्+ शमाय+आश्रमम् शमायाश्रमम् => शमाय+आश्रमम् अलं बन्धुजने => अलम्+ बन्धुजने परुषमभिधातुम्| => परुषम्+अभिधातुम्| पुण्यसञ्चयसम्प्राप्तामधिगम्य => पुण्यसञ्चयसम्प्राप्ताम्+अधिगम्य वञ्चयेद् यः => वञ्चयेत्+ यः स भवेद् => सः+ भवेत्+ भवेद् विफलश्रमः => भवेत्+ विफलश्रमः स्यालं तव => स्यालम्+ तव गुरोर्भूपं कंसं => गुरोः+भूपम्+ कंसम्+ कंसं प्रति => कंसम्+ प्रति कथमस्माकमेवं स्यात् => कथम्+अस्माकम्+एवम्+ स्यात् वासुदेवः---अलं तन्मद्दोषतो => वासुदेवः---अलम्+ तत्+मद्दोषतः+ तन्मद्दोषतो ज्ञातुम्| => तत्+मद्दोषतः+ ज्ञातुम्| पुत्रवियोगार्तां बहुशो => पुत्रवियोगार्ताम्+ बहुशः+ बहुशो जननीं => बहुशः+ जननीम्+ जननीं मम| => जननीम्+ मम| वृद्धं स्वपितरं => वृद्धम्+ स्वपितरम्+ स्वपितरं बद्ध्वा => स्वपितरम्+ बद्ध्वा हतोऽयं मृत्युना => हतः+अयम्+ मृत्युना वञ्चितस्त्वया => वञ्चितः+त्वया अलमात्मस्तवेन| => अलम्+आत्मस्तवेन| शौर्यमेतत्| => शौर्यम्+एतत्| मगधेश्वरेऽथ| => मगधेश्वरे+अथ| शौर्यं तदेतत् => शौर्यम्+ तत्+एतत् तदेतत् => तत्+एतत् गतं तवासीत् => गतम्+ तव+आसीत् तवासीत् => तव+आसीत् शौर्यं नयानुगामिनाम्| => शौर्यम्+ नयानुगामिनाम्| तावदस्मद्गतः => तावत्+अस्मद्गतः स्वकार्यमनुष्ठीयताम्| => स्वकार्यम्+अनुष्ठीयताम्| कर्तव्यो भ्रातृषु => कर्तव्यः+ भ्रातृषु स्नेहो विस्मर्तव्या => स्नेहः+ विस्मर्तव्याः+ विस्मर्तव्या गुणेतराः| => विस्मर्तव्याः+ गुणेतराः| सम्बन्धो बन्धुभिः => सम्बन्धः+ बन्धुभिः लोकयोरुभयोरपि => लोकयोः+उभयोः+अपि देवात्मजैर्मनुष्याणां कथं => देवात्मजैः+मनुष्याणाम्+ कथम्+ कथं वा => कथम्+ वा पिष्टपेषणमेतावत् => पिष्टपेषणम्+एतावत् पर्याप्तं छिद्यतां => पर्याप्तम्+ छिद्यताम्+ छिद्यतां कथा => छिद्यताम्+ कथा साम्नायं न => साम्ना+अयम्+ न स्वभावं विमुञ्चति| => स्वभावम्+ विमुञ्चति| संक्षोभयाम्येनं वचोभिः => संक्षोभयामि+एनम्+ वचोभिः किं न => किम्+ न जानीषेऽर्जुनस्य => जानीषे+अर्जुनस्य कैरातं वपुरास्थितः => कैरातम्+ वपुः+आस्थितः वपुरास्थितः => वपुः+आस्थितः पशुपतिर्युद्धेन => पशुपतिः+युद्धेन सन्तोषितो => सन्तोषितः+ खाण्डवमश्नतः => खाण्डवम्+अश्नतः शरैश्छादिता| => शरैः+छादिता| देवेन्द्रार्तिकरा निवातकवचा => देवेन्द्रार्तिकराः+ निवातकवचाः+ निवातकवचा नीताः => निवातकवचाः+ नीताः नन्वेकेन => ननु+एकेन भीष्मादयो निर्जिताः => भीष्मादयः+ निर्जिताः तवापि => तव+अपि प्रत्यक्षमपरं कथयामि| => प्रत्यक्षम्+अपरम्+ कथयामि| त्वं चित्रसेनेन => त्वम्+ चित्रसेनेन नीयमानो नभस्तलम्| => नीयमानः+ नभस्तलम्| घोषयात्रायां फल्गुनेनैव => घोषयात्रायाम्+ फल्गुनेन+एव फल्गुनेनैव => फल्गुनेन+एव किं बहुना, => किम्+ बहुना, दातुमर्हसि => दातुम्+अर्हसि मद्वाक्याद् राज्यार्धं => मद्वाक्यात्+ राज्यार्धम्+ राज्यार्धं धृतराष्ट्रज!| => राज्यार्धम्+ धृतराष्ट्रज!| सागरान्तां गां => सागरान्ताम्+ गाम्+ गां हरिष्यन्ति => गाम्+ हरिष्यन्ति दुर्योधनः---कथं कथम्| => दुर्योधनः---कथम्+ कथम्| मारुतो भीमरूपी => मारुतः+ भीमरूपी त्वद्वचोभिर्न => त्वद्वचोभिः+न तृणमपि => तृणम्+अपि वयं किल => वयम्+ किल तृणान्तराभिभाष्यो भवान्| => तृणान्तराभिभाष्यः+ भवान्| अवध्यां प्रमदां => अवध्याम्+ प्रमदाम्+ प्रमदां हत्वा => प्रमदाम्+ हत्वा हयं गोवृषमेव => हयम्+ गोवृषम्+एव गोवृषमेव => गोवृषम्+एव मल्लानपि => मल्लान्+अपि सुनिर्लज्जो वक्तुमिच्छसि => सुनिर्लज्जः+ वक्तुम्+इच्छसि वक्तुमिच्छसि => वक्तुम्+इच्छसि अभाष्यस्त्वम्| => अभाष्यः+त्वम्| अहमवधृतपाण्डरातपत्रो => अहम्+अवधृतपाण्डरातपत्रः+ भवद्विधैर्न => भवद्विधैः+न मां सुयोधनः| => माम्+ सुयोधनः| कुरुवंशोऽयमचिरान्नाशमेष्यति => कुरुवंशः+अयम्+अचिरात्+नाशम्+एष्यति गच्छामस्तावत्| => गच्छामः+तावत्| दुर्योधनः---कथं यास्यति => दुर्योधनः---कथम्+ यास्यति दूतसमुदाचारमतिक्रान्तः => दूतसमुदाचारम्+अतिक्रान्तः केशवो बध्यताम्| => केशवः+ बध्यताम्| कथमशक्ताः| => कथम्+अशक्ताः| खल्वसि| => खलु+असि| स कृष्णः => सः+ कृष्णः पशुपकुलनिवासादानुजीव्यानभिज्ञः| => पशुपकुलनिवासात्+अनुजीव्यानभिज्ञः| पार्थिवानां समक्षं => पार्थिवानाम्+ समक्षम्+ समक्षं => समक्षम्+ स्ववचनकृतदोषो बध्यतामेष => स्ववचनकृतदोषः+ बध्यताम्+एषः+ बध्यतामेष शीघ्रम् => बध्यताम्+एषः+ शीघ्रम् अयमाशक्तः| => अयम्+अशक्तः| बध्यतामयं केशवः| => बध्यताम्+अयम्+ केशवः| कथं पराङ्मुखः => कथम्+ पराङ्मुखः अहमेव => अहम्+एव पाशैर्बध्नामि| => पाशैः+बध्नामि| कथं बद्धुकामो => कथम्+ बद्धुकामः+ बद्धुकामो मां => बद्धुकामः+ माम्+ मां किल => माम्+ किल सामर्थ्यं पश्यामि| => सामर्थ्यम्+ पश्यामि| (विश्वरूपमास्थितः|) => (विश्वरूपम्+आस्थितः|) समन्ताद् देवमायाः => समन्तात्+ देवमायाः त्वं दुर्निवारैः => त्वम्+ दुर्निवारैः हयगजवृषभाणां पातनाज्जातदर्पो => हयगजवृषभाणाम्+ पातनात्+जातदर्पः+ पातनाज्जातदर्पो => पातनात्+जातदर्पः+ त्वं मयाद्य => त्वम्+ मया+अद्य मयाद्य => मया+अद्य तिष्ठेदानीम्| => तिष्ठ+इदानीम्| कथं न => कथम्+ न अयं केशवः| => अयम्+ केशवः| ह्रस्वत्वं केशवस्य| => ह्रस्वत्वम्+ केशवस्य| तिष्ठेदानीम्| => तिष्ठ+इदानीम्| कथं न => कथम्+ न अयं केशवः| => अयम्+ केशवः| दीर्घत्वं केशवस्य| => दीर्घत्वम्+ केशवस्य| कथं न => कथम्+ न अयं केशवः| => अयम्+ केशवः| मन्त्रशालायां केशवा => मन्त्रशालायाम्+ केशवाः+ केशवा भवन्ति| => केशवाः+ भवन्ति| किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| एकेनैकः => एकेन+एकः केशवो बध्यताम्| => केशवः+ बध्यताम्| कथं स्वयमेव => कथम्+ स्वयम्+एव स्वयमेव => स्वयम्+एव पाशैर्बद्धाः => पाशैः+बद्धाः मत्कार्मुकोदरविनिःसृतबाणजालै- => मत्कार्मुकोदरविनिःसृतबाणजालैः+ शिबिरोपनीतं => शिबिरोपनीतम्+ त्वां बाष्परुद्धनयनाः => त्वाम्+ बाष्परुद्धनयनाः पाण्डवानां कार्यमहमेव => पाण्डवानाम्+ कार्यम्+अहम्+एव कार्यमहमेव => कार्यम्+अहम्+एव इतस्तावत्| => इतः+तावत्| सुदर्शनः---एष भोः| => सुदर्शनः---एषः+ भोः| गिरं भगवतो => गिरम्+ भगवतः+ भगवतो विपुलप्रसादा- => भगवतः+ विपुलप्रसादात्+ विपुलप्रसादा- => विपुलप्रसादात्+ न्निर्धावितोऽस्मि => निर्धावितः+अस्मि कस्याद्य => कस्य+अद्य अव्यक्तादिरचिन्त्यात्मा => अव्यक्तादिः+अचिन्त्यात्मा एकोऽनेकवपुः => एकः+अनेकवपुः अयं भगवान् => अयम्+ भगवान् दूतसमुदाचारेणोपस्थितः| => दूतसमुदाचारेण+उपस्थितः| खल्वापः, => खलु+आपः, खल्वापः| => खलु+आपः| आपस्तावत्| => आपः+तावत्| (आचम्योपसृत्य) => (आचम्य+उपसृत्य) अप्रतिहतपराक्रमो भव| => अप्रतिहतपराक्रमः+ भव| सुदर्शनः---अनुगृहीतोऽस्मि| => सुदर्शनः---अनुगृहीतः+अस्मि| सुदर्शनः---कथं कथं => सुदर्शनः---कथम्+ कथम्+ कथं कर्मकाल => कथम्+ कर्मकालः+ कर्मकाल इति| => कर्मकालः+ इति| भगवानाज्ञापयतु| => भगवान्+आज्ञापयतु| किं मेरुमन्दरकुलं => किम्+ मेरुमन्दरकुलम्+ मेरुमन्दरकुलं परिवर्तयामि => मेरुमन्दरकुलम्+ परिवर्तयामि सकलं मकरालयं => सकलम्+ मकरालयम्+ मकरालयं वा| => मकरालयम्+ वा| नक्षत्रवंशमखिलं भुवि => नक्षत्रवंशम्+अखिलम्+ भुवि नाशक्यमस्ति => न+अशक्यम्+अस्ति इतस्तावत्| => इतः+तावत्| लवणजलं वा => लवणजलम्+ वा कन्दरं वा => कन्दरम्+ वा गिरीणां => गिरीणाम्+ ग्रहगणचरितं वा => ग्रहगणचरितम्+ वा वायुमार्गं प्रयासि| => वायुमार्गम्+ प्रयासि| भुजबलयोगप्राप्तसंजातवेगं => भुजबलयोगप्राप्तसंजातवेगम्+ चक्रं कालचक्रं => चक्रम्+ कालचक्रम्+ कालचक्रं तवाद्य => कालचक्रम्+ तव+अद्य तवाद्य => तव+अद्य पुनर्विचार्य) => पुनः+विचार्य) महीभारापनयनं कर्तुं => महीभारापनयनम्+ कर्तुम्+ कर्तुं जातस्य => कर्तुम्+ जातस्य अस्मिन्नेवं गते => अस्मिन्+एवम्+ गते स्याद् विफलः => स्यात्+ विफलः समुदाचारो नावेक्षितः| => समुदाचारः+ न+अवेक्षितः| नावेक्षितः| => न+अवेक्षितः| गम्यतां स्वनिलयमेव| => गम्यताम्+ स्वनिलयम्+एव| स्वनिलयमेव| => स्वनिलयम्+एव| सुदर्शनः---यदाज्ञापयति => सुदर्शनः---यद्+आज्ञापयति कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं गोपालक => कथम्+ गोपालकः+ गोपालक इति| => गोपालकः+ इति| त्रिचरणातिक्रान्तत्रिलोको नारायणः => त्रिचरणातिक्रान्तत्रिलोकः+ नारायणः खल्वत्रभवान्| => खलु+अत्रभवान्| शरणं व्रजन्तु => शरणम्+ व्रजन्तु यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| एतद भगवदायुधवरं => एतत्+ भगवदायुधवरम्+ भगवदायुधवरं शार्ङ्गं => भगवदायुधवरम्+ शार्ङ्गम्+ शार्ङ्गं प्राप्तम्| => शार्ङ्गम्+ प्राप्तम्| तनुमृदुललिताङ्गं स्त्रीस्वभावोपपन्नं => तनुमृदुललिताङ्गम्+ स्त्रीस्वभावोपपन्नम्+ स्त्रीस्वभावोपपन्नं => स्त्रीस्वभावोपपन्नम्+ हरिकरधृतमध्यं शत्रुसङ्घैककालः| => हरिकरधृतमध्यम्+ शत्रुसङ्घैककालः| कनकखचितपृष्ठं भाति => कनकखचितपृष्ठम्+ भाति चारुविद्युल्लतेव => चारुविद्युल्लता+इव प्रशान्तरोषो भगवान् => प्रशान्तरोषः+ भगवान् गम्यतां स्वनिलयमेव| => गम्यताम्+ स्वनिलयम्+एव| स्वनिलयमेव| => स्वनिलयम्+एव| यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| इयं कौमोदकी => इयम्+ कौमोदकी शीघ्रं मेघवृन्दानुयात्रा => शीघ्रम्+ मेघवृन्दानुयात्रा प्रशान्तरोषो भगवान् => प्रशान्तरोषः+ भगवान् यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| अयं पाञ्चजन्यः => अयम्+ पाञ्चजन्यः पूर्णेन्दुकुन्दकुमुदोदरहारगौरो => पूर्णेन्दुकुन्दकुमुदोदरहारगौरः+ स्वनं प्रलयसागरघोषतुल्यं => स्वनम्+ प्रलयसागरघोषतुल्यम्+ प्रलयसागरघोषतुल्यं => प्रलयसागरघोषतुल्यम्+ गर्भा निशम्य => गर्भाः+ निशम्य निपतन्त्यसुराङ्गनानाम् => निपतन्ति+असुराङ्गनानाम् प्रशान्तरोषो भगवान्| => प्रशान्तरोषः+ भगवान्| वनिताविग्रहो युद्धे => वनिताविग्रहः+ युद्धे शीघ्रं महोल्केव => शीघ्रम्+ महोल्का+इव महोल्केव => महोल्का+इव विभात्ययम् => विभाति+अयम् प्रशान्तरोषो भगवान्| => प्रशान्तरोषः+ भगवान्| यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| सोऽयं खड्गः => सः+अयम्+ खड्गः खरांशोरपहसिततनुः => खरांशोः+अपहसिततनुः करैर्नन्दकाख्यः => करैः+नन्दकाख्यः सेयं कौमोदकी => सा+इयम्+ कौमोदकी सैषा => सा+एषा सोऽयं गम्भीरघोषः => सः+अयम्+ गम्भीरघोषः प्रशान्तरोषो भगवान् => प्रशान्तरोषः+ भगवान् स्वस्थानमेवात्र => स्वस्थानम्+एव+अत्र यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| अत्युद्धूतो वायुः| => अत्युद्धूतः+ वायुः| अतितपत्यादित्यः| => अतितपति+आदित्यः| भ्रान्ता मेघाः| => भ्रान्ताः+ मेघाः| प्रलीना वासुकिप्रभृतयो => प्रलीनाः+ वासुकिप्रभृतयः+ वासुकिप्रभृतयो भुजङ्गेश्वराः| => वासुकिप्रभृतयः+ भुजङ्गेश्वराः| खल्विदम्| => खलु+इदम्| अयं भगवतो => अयम्+ भगवतः+ भगवतो वाहनो => भगवतः+ वाहनः+ वाहनो गरुडः => वाहनः+ गरुडः सुरासुराणां परिखेदलब्धं => सुरासुराणाम्+ परिखेदलब्धम्+ परिखेदलब्धं => परिखेदलब्धम्+ येनामृतं मातृविमोक्षणार्थम्| => येन+अमृतम्+ मातृविमोक्षणार्थम्| अच्छिन्नमासीद् द्विषतो => अच्छिन्नम्+आसीत्+ द्विषतः+ द्विषतो मुरारे- => द्विषतः+ मुरारेः+ मुरारे- => मुरारेः+ स्त्वामुद्वहामीति => त्वाम्+उद्वहामि+इति वरोऽपि => वरः+अपि प्रशान्तरोषो भगवान् => प्रशान्तरोषः+ भगवान् गम्यतां स्वनिलयमेव| => गम्यताम्+ स्वनिलयम्+एव| स्वनिलयमेव| => स्वनिलयम्+एव| यावद् गच्छामि| => यावत्+ गच्छामि| स्थिता वियति => स्थिताः+ वियति देवाश्च => देवाः+च रुष्टेऽच्युते => रुष्टे+अच्युते प्रशान्तं => प्रशान्तम्+ यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि कान्तां मेरुगुहामेव => कान्ताम्+ मेरुगुहाम्+एव मेरुगुहामेव => मेरुगुहाम्+एव वासुदेवः---यावदहमपि => वासुदेवः---यावत्+अहम्+अपि पाण्डवशिबिरमेव => पाण्डवशिबिरम्+एव वृद्धराजस्वर इव| => वृद्धराजस्वरः+ इव| एष स्थितोऽस्मि| => एषः+ स्थितः+अस्मि| स्थितोऽस्मि| => स्थितः+अस्मि| तवाधुना| => तव+अधुना| एतन्मे => एतत्+मे पतितं शिरः => पतितम्+ शिरः पतितोऽत्रभवान्| => पतितः+अत्रभवान्| उतिष्ठोत्तिष्ठ| => उतिष्ठ+उत्तिष्ठ| धृतराष्ट्रः---अनुगृहीतोऽस्मि| => धृतराष्ट्रः---अनुगृहीतः+अस्मि| इदमर्घ्यं पाद्यं => इदम्+अर्घ्यम्+ पाद्यम्+ पाद्यं च => पाद्यम्+ च वासुदेवः---सर्वं गृह्णामि| => वासुदेवः---सर्वम्+ गृह्णामि| किं ते => किम्+ ते प्रियमुपहरामि| => प्रियम्+उपहरामि| किमतः => किम्+अतः परमिच्छामि| => परम्+इच्छामि| पुनर्दर्शनाय| => पुनः+दर्शनाय| धृतराष्ट्रः---यदाज्ञापयति => धृतराष्ट्रः---यत्+आज्ञापयति इमां सागरपर्यन्तां => इमाम्+ सागरपर्यन्ताम्+ सागरपर्यन्तां हिमवद्विन्ध्यकुण्डलाम्| => सागरपर्यन्ताम्+ हिमवद्विन्ध्यकुण्डलाम्| महीमेकातपत्राङ्कां राजसिंहः => महीम्+एकातपत्राङ्काम्+ राजसिंहः दूतवाक्यं समाप्तम् => दूतवाक्यम्+ समाप्तम् प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः यो गाधिपुत्रमखविघ्नकराभिहन्ता => यः+ गाधिपुत्रमखविघ्नकराभिहन्ता स वो => सः+ वः+ वो निशिचरेन्द्रकुलाभिहन्ता => वः+ निशिचरेन्द्रकुलाभिहन्ता एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् (परिक्रम्यावलोक्य, => (परिक्रम्य+अवलोक्य, शब्द इव => शब्दः+ इव इत इतः| => इतः+ इतः| कुतो नु => कुतः+ नु खल्वेष समुत्थितो => खलु+एषः+ समुत्थितः+ समुत्थितो ध्वनिः => समुत्थितः+ ध्वनिः श्रोत्रविदारणो महान्| => श्रोत्रविदारणः+ महान्| बलाहकानामिव => बलाहकानाम्+इव खेऽभिगर्जताम् => खे+अभिगर्जताम् किं नावगच्छसि| => किम्+ न+अवगच्छसि| नावगच्छसि| => न+अवगच्छसि| एष खलु => एषः+ खलु सर्ववानराधिपतिं हेममालिनं => सर्ववानराधिपतिम्+ हेममालिनम्+ हेममालिनं वालिनं => हेममालिनम्+ वालिनम्+ वालिनं हन्तुं => वालिनम्+ हन्तुम्+ हन्तुं समुद्योगः => हन्तुम्+ समुद्योगः तत एतौ => ततः+ एतौ इदानीं राज्यविभ्रष्टं => इदानीम्+ राज्यविभ्रष्टम्+ राज्यविभ्रष्टं सुग्रीवं => राज्यविभ्रष्टम्+ सुग्रीवम्+ सुग्रीवं रामलक्ष्मणौ| => सुग्रीवम्+ रामलक्ष्मणौ| स्थापयितुं प्राप्ताविन्द्रं => स्थापयितुम्+ प्राप्तौ+इन्द्रम्+ प्राप्ताविन्द्रं हरिहराविव => प्राप्तौ+इन्द्रम्+ हरिहरौ+इव हरिहराविव => हरिहरौ+इव रामो, => रामः+, हनुमांश्च|) => हनुमान्+च|) इत इतः| => इतः+ इतः| मत्सायकान्निहतभिन्नविकीर्णदेहं => मत्सायकात्+निहतभिन्नविकीर्णदेहं शत्रुं तवाद्य => शत्रुम्+ तव+अद्य तवाद्य => तव+अद्य भयं त्यज => भयम्+ त्यज ममापि => मम+अपि दृष्टस्त्वया => दृष्टः+त्वया स वाली => सः+ वाली खल्वार्यस्य => खलु+आर्यस्य प्रसादाद् देवानामपि => प्रसादात्+ देवानाम्+अपि देवानामपि => देवानाम्+अपि राज्यमाशङ्के| => राज्यम्+आशङ्के| किं पुनर्वानराणाम्| => किम्+ पुनः+वानराणाम्| पुनर्वानराणाम्| => पुनः+वानराणाम्| मुक्तो देव! => मुक्तः+ देव! तवाद्य => तव+अद्य वालिहृदयं भेत्तुं => वालिहृदयम्+ भेत्तुम्+ भेत्तुं न => भेत्तुम्+ न शृङ्गोपमाञ्छ्रीधर! => शृङ्गोपमान्+श्रीधर! धरणीं गत्वा => धरणीम्+ गत्वा नागालयं => नागालयम्+ पुनरयं सम्प्राप्तवान् => पुनः+अयम्+ सम्प्राप्तवान् मुखनिःसृतैर्वचोभिः => मुखनिःसृतैः+वचोभिः+ विगतभया हि => विगतभयाः+ हि प्रदातुं => प्रदातुम्+ गिरिमभिगच्छ => गिरिम्+अभिगच्छ वनान्तरस्याभितः => वनान्तरस्य+अभितः सुग्रीवः---सम्यगाह => सुग्रीवः---सम्यक्+आह करोम्यहं => करोमि+अहं विसंज्ञं => विसंज्ञम्+ प्रचलमहीधरं नृलोकम् => प्रचलमहीधरम्+ नृलोकम् सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यद्+आज्ञापयति अपराधमनुद्दिश्य => अपराधम्+अनुद्दिश्य परित्यक्तस्त्वया => परित्यक्तः+त्वया त्वत्पादशुश्रूषां सुग्रीवः => त्वत्पादशुश्रूषाम्+ सुग्रीवः कर्तुमिच्छति => कर्तुम्+इच्छति कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं सुग्रीव => कथम्+ सुग्रीवः+ सुग्रीव इति| => सुग्रीवः+ इति| वाली---कथं कथं => वाली---कथम्+ कथम्+ कथं सुग्रीव => कथम्+ सुग्रीवः+ सुग्रीव इति| => सुग्रीवः+ इति| वस्त्रमनिन्दिताङ्गि! => वस्त्रम्+अनिन्दिताङ्गि! किमसि => किम्+असि सुग्रीवमद्य => सुग्रीवम्+अद्य तं पश्य => तम्+ पश्य नागमिष्यति => न+आगमिष्यति तदमात्यवर्गेण => तद्+अमात्यवर्गेण शक्रो वा => शक्रः+ वा शत्रोर्मे => शत्रोः+मे शिवो वा| => शिवः+ वा| नालं मामभिमुखमेत्य => न+अलम्+ माम्+अभिमुखम्+एत्य मामभिमुखमेत्य => माम्+अभिमुखम्+एत्य सम्प्रहर्तुं => सम्प्रहर्तुम्+ विष्णुर्वा => विष्णुः+वा जनस्यानुग्रहं तावत् => जनस्य+अनुग्रहम्+ तावत् कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति वाली---श्रूयतां मत्पराक्रमः| => वाली---श्रूयताम्+ मत्पराक्रमः| पुरामृतमन्थनेऽपि => पुरा+अमृतमन्थने+अपि उत्फुल्लनेत्रमुरगेन्द्रमुदग्ररूप- => उत्फुल्लनेत्रम्+उरगेन्द्रम्+उदग्ररूपम्+ माकृष्यमाणमवलोक्य => आकृष्यमाणम्+अवलोक्य सुविस्मितास्ते => सुविस्मिताः+ते त्वमभ्यन्तरम्| => त्वम्+अभ्यन्तरम्| यावदहं सुग्रीवं => यावत्+अहम्+ सुग्रीवम्+ सुग्रीवं भग्नग्रीवं => सुग्रीवम्+ भग्नग्रीवम्+ भग्नग्रीवं करोमि| => भग्नग्रीवम्+ करोमि| (द्रुतमुपगम्य) => (द्रुतम्+उपगम्य) इन्द्रो वा => इन्द्रः+ वा शरणं तेऽस्तु => शरणम्+ ते+अस्तु तेऽस्तु => ते+अस्तु प्रभुर्वा => प्रभुः+वा मच्चक्षुष्पथमासाद्य => मच्चक्षुष्पथम्+आसाद्य सजीवो नैव => सजीवः+ न+एव नैव => न+एव इत इतः| => इतः+ इतः| सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यत्+आज्ञापयति रामः---एष एष => रामः---एषः+ एषः+ एष वाली, => एषः+ वाली, सन्दष्टौष्ठश्चण्डसंरक्तनेत्रो => सन्दष्टौष्ठः+चण्डसंरक्तनेत्रः+ मुष्टिं कृत्वा => मुष्टिम्+ कृत्वा गाढमुद्वृत्तदंष्ट्रः| => गाढम्+उद्वृत्तदंष्ट्रः| भीमं वानरो => भीमम्+ वानरः+ वानरो भाति => वानरः+ भाति सन्दिधक्षुर्यथैव => सन्दिधक्षुः+यथा+एव लक्ष्मणः---सुग्रीवमपि => लक्ष्मणः---सुग्रीवम्+अपि पश्यत्वार्यः, => पश्यतु+आर्यः, हरिवरमुपयाति => हरिवरम्+उपयाति वानरत्वाद् => वानरत्वात्+ गुरुमभिभूय => गुरुम्+अभिभूय सतां विहाय => सताम्+ विहाय (ससम्भ्रमं राममुपगम्य) => (ससम्भ्रमम्+ रामम्+उपगम्य) राममुपगम्य) => रामम्+उपगम्य) अस्यैषावस्था| => अस्य+एषा+अवस्था| वानरेन्द्रस्तु => वानरेन्द्रः+तु दुर्बलश्च => दुर्बलः+च पतिर्मम| => पतिः+मम| शपथश्चैव => शपथः+च+एव सर्वमार्येण => सर्वम्+आर्येण अलमलं सम्भ्रमेण| => अलम्+अलम्+ सम्भ्रमेण| एतदनुष्ठीयते| => एतत्+अनुष्ठीयते| (शरं मुक्त्वा) => (शरम्+ मुक्त्वा) लक्ष्मणः---एष एष => लक्ष्मणः---एषः+ एषः+ एष वाली, => एषः+ वाली, काललोकं विविक्षुः| => काललोकम्+ विविक्षुः| कथञ्चिद् धीरमाकर्षमाणः => कथञ्चित्+ धीरम्+आकर्षमाणः धीरमाकर्षमाणः => धीरम्+आकर्षमाणः शरवरपरिवीतं शान्तवेगं => शरवरपरिवीतम्+ शान्तवेगम्+ शान्तवेगं शरीरम् => शान्तवेगम्+ शरीरम् वाली---(मोहमुपगम्य => वाली---(मोहम्+उपगम्य राममुद्दिश्य) => रामम्+उद्दिश्य) युक्तं भो! => युक्तम्+ भो! नरपतिधर्ममास्थितेन => नरपतिधर्मम्+आस्थितेन छलयितुमक्रमेण => छलयितुम्+अक्रमेण लोकानां छलमपनेतुमुद्यतेन => लोकानाम्+ छलम्+अपनेतुम्+उद्यतेन छलमपनेतुमुद्यतेन => छलम्+अपनेतुम्+उद्यतेन यशसो भाजनेन => यशसः+ भाजनेन प्ररूढमयशः => प्ररूढम्+अयशः युद्धव्यग्रस्याधर्म्यः => युद्धव्यग्रस्य+अधर्म्यः प्रच्छन्नो वधः| => प्रच्छन्नः+ वधः| रामः---कथमधर्म्यः => रामः---कथम्+अधर्म्यः प्रच्छन्नो वध => प्रच्छन्नः+ वधः+ वध इति => वधः+ इति खल्वेतत्| => खलु+एतत्| वागुराच्छन्नमाश्रित्य => वागुराच्छन्नम्+आश्रित्य मृगाणामिष्यते => मृगाणाम्+इष्यते वध्यत्वाच्च => वध्यत्वात्+च मृगत्वाच्च => मृगत्वात्+च भवांश्छन्नेन => भवान्+छन्नेन वाली---दण्ड्य इति => वाली---दण्ड्यः+ इति मां भवान् => माम्+ भवान् वाली---अगम्यागमनेनेति| => वाली---अगम्यागमनेन+इति| एषोऽस्माकं धर्मः| => एषः+अस्माकम्+ धर्मः| युक्तं भोः! => युक्तम्+ भोः! आत्मानं मृगमुद्दिश्य => आत्मानम्+ मृगम्+उद्दिश्य मृगमुद्दिश्य => मृगम्+उद्दिश्य तुल्यदोषयोरहमेव => तुल्यदोषयोः+अहम्+एव दण्डितो, => दण्डितः+, रामः---दण्डितस्त्वं हि => रामः---दण्डितः+त्वम्+ हि दण्ड्यत्वाद्, => दण्ड्यत्वात्+, अदण्ड्यो नैव => अदण्ड्यः+ न+एव नैव => न+एव सुग्रीवेणाभिमृष्टाऽभूद् धर्मपत्नी => सुग्रीवेण+अभिमृष्टा+अभूत्+ धर्मपत्नी गुरोर्मम| => गुरोः+मम| दण्ड्योऽस्मि => दण्ड्यः+अस्मि त्वेवं हि => तु+एवम्+ हि कदाचिज्ज्येष्ठस्य => कदाचित्+ज्येष्ठस्य यवीयसो दाराभिमर्शनम्| => यवीयसः+ दाराभिमर्शनम्| अनुत्तरा वयम्| => अनुत्तराः+ वयम्| दण्डितत्वाद् विगतपापोऽहं => दण्डितत्वात्+ विगतपापः+अहम्+ विगतपापोऽहं ननु| => विगतपापः+अहम्+ ननु| रामः---एवमस्तु| => रामः---एवम्+अस्तु| गजेन्द्रगामिंस्तव => गजेन्द्रगामिन्+तव पततीव => पतति+इव मेऽद्य => मे+अद्य अलमलं विषादेन| => अलम्+अलम्+ विषादेन| ईदृशो लोकधर्मः| => ईदृशः+ लोकधर्मः| संवार्यतां संवार्यतां => संवार्यताम्+ संवार्यताम्+ संवार्यतां स्त्रीजनः| => संवार्यताम्+ स्त्रीजनः| एवं गतं => एवम्+ गतम्+ गतं नार्हति => गतम्+ न+अर्हति नार्हति => न+अर्हति मां द्रष्टुम्| => माम्+ द्रष्टुम्| सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यद्+आज्ञापयति एवं क्रियताम्| => एवम्+ क्रियताम्| हनूमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यद्+ज्ञापयति प्रविशत्यङ्गदो हनूमांश्च) => प्रविशति+अङ्गदः+ हनूमान्+च) हनूमांश्च) => हनूमान्+च) इत इतः| => इतः+ इतः| यान्तं हरिमृक्षगणेश्वरम्| => यान्तम्+ हरिम्+ऋक्षगणेश्वरम्| हरिमृक्षगणेश्वरम्| => हरिम्+ऋक्षगणेश्वरम्| हनुमान्---एष महाराजः, => हनुमान्---एषः+ महाराजः, शरनिर्भिन्नहृदयो विभाति => शरनिर्भिन्नहृदयः+ विभाति गुहशक्तिसमाक्रान्तो यथा => गुहशक्तिसमाक्रान्तः+ यथा पूर्वमासीर्हरीन्द्रः => पूर्वम्+आसीः+हरीन्द्रः शरवरपरिवीतं व्यक्तमुत्सृज्य => शरवरपरिवीतम्+ व्यक्तम्+उत्सृज्य व्यक्तमुत्सृज्य => व्यक्तम्+उत्सृज्य देहं => देहम्+ किमभिलषसि => किम्+अभिलषसि स्वर्गमद्याभिगन्तुम् => स्वर्गम्+अद्य+अभिगन्तुम् अलमलं विषादेन| => अलम्+अलम्+ विषादेन| दोषमपास्य => दोषम्+अपास्य हरीणामधिपेन => हरीणाम्+अधिपेन रोषं परिगृह्य => रोषम्+ परिगृह्य धर्मं => धर्मम्+ कुलप्रवालं परिगृह्यतां => कुलप्रवालम्+ परिगृह्यताम्+ परिगृह्यतां नः => परिगृह्यताम्+ नः सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यत्+आज्ञापयति वापराधेऽनयोर्वानरचापलं क्षन्तुमर्हसि| => वा+अपराधे+अनयोः+वानरचापलम्+ क्षन्तुम्+अर्हसि| क्षन्तुमर्हसि| => क्षन्तुम्+अर्हसि| प्रतिगृह्यतामस्मत्कुलधनं => प्रतिगृह्यताम्+अस्मत्कुलधनं सुग्रीवः---अनुगृहीतोऽस्मि| => सुग्रीवः---अनुगृहीतः+अस्मि| आपस्तावत्| => आपः+तावत्| हनुमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यत्+आज्ञापयति इमा आपः| => इमाः+ आपः| परित्यजन्तीव => परित्यजन्ति+इव मां प्राणाः| => माम्+ प्राणाः| इमा गङ्गाप्रभृतयो => इमाः+ गङ्गाप्रभृतयः+ गङ्गाप्रभृतयो महानद्य => गङ्गाप्रभृतयः+ महानद्यः+ महानद्य एता => महानद्यः+ एताः+ एता उर्वश्यादयोऽप्सरसो => एताः+ उर्वश्यादयः+अप्सरसः+ उर्वश्यादयोऽप्सरसो मामभिगताः| => उर्वश्यादयः+अप्सरसः+ माम्+अभिगताः| मामभिगताः| => माम्+अभिगताः| एष सहस्रहंसप्रयुक्तो => एषः+ सहस्रहंसप्रयुक्तः+ सहस्रहंसप्रयुक्तो वीरवाही => सहस्रहंसप्रयुक्तः+ वीरवाही प्रेषितो मां => प्रेषितः+ माम्+ मां नेतुमागतः| => माम्+ नेतुम्+आगतः| नेतुमागतः| => नेतुम्+आगतः| अयमयमागच्छामि| => अयम्+अयम्+आगच्छामि| (स्वर्यातः|) => (स्वः+यातः|) स्वर्गं गतो => स्वर्गम्+ गतः+ गतो वाली| => गतः+ वाली| क्रियतामस्य => क्रियताम्+अस्य सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यद्+आज्ञापयति सुग्रीवस्याभिषेकः => सुग्रीवस्य+अभिषेकः लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः कार्यस्याहारव्यापृताः => कार्यस्य+आहारव्यापृताः तस्मादहमपि => तस्मात्+अहम्+अपि किञ्चिदाहारजातं सम्भावयामि| => किञ्चिद्+आहारजातम्+ सम्भावयामि| (परिक्रम्याग्रतो विलोक्य) => (परिक्रम्य+अग्रतः+ विलोक्य) [प्रेषितोऽस्मि => [प्रेषितः+अस्मि कृतोपकारप्रत्युपकारनिमित्तं सर्वासु => कृतोपकारप्रत्युपकारनिमित्तम्+ सर्वासु वानरा आगताः| => वानराः+ आगताः| तेषां दक्षिणापथमुख्यस्य => तेषाम्+ दक्षिणापथमुख्यस्य कुमारस्याङ्गदस्य => कुमारस्य+अङ्गदस्य प्रवृत्तिं ज्ञात्वा => प्रवृत्तिम्+ ज्ञात्वा शीघ्रमागच्छेति| => शीघ्रम्+आगच्छ+इति| एष आर्यककुभः| => एषः+ आर्यककुभः| यावदेनं पृच्छामि| => यावत्+एनम्+ पृच्छामि| सुखमार्यस्य|] => सुखम्+आर्यस्य|] कुतो भवान्| => कुतः+ भवान्| कुमारमङ्गदं प्रेक्षितुमागतोऽस्मि|] => कुमारम्+अङ्गदम्+ प्रेक्षितुम्+आगतः+अस्मि|] प्रेक्षितुमागतोऽस्मि|] => प्रेक्षितुम्+आगतः+अस्मि|] आर्यरामो महाराजश्च| => आर्यः+रामः+ महाराजः+च| महाराजश्च| => महाराजः+च| ककुभः---कोऽभिप्रायो महाराजस्य| => ककुभः---कः+अभिप्रायः+ महाराजस्य| ककुभः---किं न => ककुभः---किम्+ न निष्ठतमर्धं कार्यस्य| => निष्ठतमर्धम्+ कार्यस्य| [किं किम्] => [किम्+ किम्] वृत्तान्तं रामपत्न्याः => वृत्तान्तम्+ रामपत्न्याः आरुह्यागेन्द्रं सद्विपेन्द्रं => आरुह्य+अगेन्द्रम्+ सद्विपेन्द्रं लङ्कामभ्येतुं वायुपुत्रेण => लङ्काम्+अभ्येतुम्+ वायुपुत्रेण शीघ्रं => शीघ्रम्+ वीर्यप्राबल्याल्लङ्घितः => वीर्यप्राबल्यात्+लङ्घितः सागरोऽद्य => सागरः+अद्य तस्मादागच्छ, => तस्मात्+आगच्छ, कुमारपादमूलमेव => कुमारपादमूलम्+एव धिग् अतिधीरा => धिक्+ अतिधीरा खल्वस्मि => खलु+अस्मि राक्षसराजभवनमानीतानिष्टान्यनर्हाणि => राक्षसराजभवनम्+आनीता+अनिष्टानि+अनर्हाणि कथमप्यात्मानं पर्यवस्थापयामि| => कथम्+अपि+आत्मानम्+ पर्यवस्थापयामि| खल्वद्य => खलु+अद्य उदकप्रसेक इव => उदकप्रसेकः+ इव किञ्चिद् हृदयप्रसादः => किञ्चित्+ हृदयप्रसादः मामन्तरेण => माम्+अन्तरेण प्रसन्नहृदय आर्यपुत्रो => प्रसन्नहृदयः+ आर्यपुत्रः+ आर्यपुत्रो भवेत्| => आर्यपुत्रः+ भवेत्| विमलविकृतसञ्चितैर्विमानैर्वियति => विमलविकृतसञ्चितैः+विमानैः+वियति महेन्द्रपुरीव => महेन्द्रपुरी+इव एतां प्राप्य => एताम्+ प्राप्य दशग्रीवो राजलक्ष्मीमनुत्तमाम्| => दशग्रीवः+ राजलक्ष्मीम्+अनुत्तमाम्| राजलक्ष्मीमनुत्तमाम्| => राजलक्ष्मीम्+अनुत्तमाम्| व्यापादयितुमुद्यतः => व्यापादयितुम्+उद्यतः (सर्वतो गत्वा) => (सर्वतः+ गत्वा) पानागारनिशान्तदेशविवरेष्वाक्रान्तवानस्म्यहं => पानागारनिशान्तदेशविवरेषु+आक्रान्तवान्+अस्मि+अहम्+ सर्वं भोः! => सर्वम्+ भोः! विचितं न => विचितम्+ न चैव => च+एव व्यर्थो मे => व्यर्थः+ मे एतद्धर्म्याग्रमारुह्यावलोकयामि| => एतत्+हर्म्याग्रम्+आरुह्य+अवलोकयामि| इमं प्रविश्य => इमम्+ प्रविश्य (प्रविश्यावलोक्य) => (प्रविश्य+अवलोक्य) कनकरचितविद्रुमेन्द्रनीलैर्विकृतमहाद्रुमपङ्क्तिचित्रदेशा| => कनकरचितविद्रुमेन्द्रनीलैः+विकृतमहाद्रुमपङ्क्तिचित्रदेशा| शैलाश्च => शैलाः+च दृष्टा मया => दृष्टाः+ मया नानावारिचराण्डजैर्विरचिता दृष्टा => नानावारिचराण्डजैः+विरचिताः+ दृष्टाः+ दृष्टा मया => दृष्टाः+ मया नित्यं पुष्पफलाढ्यपादपयुता => नित्यम्+ पुष्पफलाढ्यपादपयुताः+ पुष्पफलाढ्यपादपयुता देशाश्च => पुष्पफलाढ्यपादपयुताः+ देशाः+च देशाश्च => देशाः+च दृष्टा मया => दृष्टाः+ मया सर्वं दृष्टमिदं => सर्वम्+ दृष्टम्+इदम्+ दृष्टमिदं हि => दृष्टम्+इदम्+ हि को नु => कः+ नु खल्वेतस्मिन् => खलु+एतस्मिन् सप्रभ इव => सप्रभः+ इव तावदवलोकयामि| => तावत्+अवलोकयामि| खल्वियम्| => खलु+इयम्| विद्युल्लेखेव => विद्युल्लेख+इव यैषा, => या+एषा, असितभुजगकल्पां धारयन्त्येकवेणीं => असितभुजगकल्पाम्+ धारयन्तीं+एकवेणीम्+ धारयन्त्येकवेणीं => धारयन्तीं+एकवेणीम्+ सरसिजवनमालेवातपे => सरसिजवनमाला+इव+आतपे मणिविरचितमौलिश्चारुताम्रायताक्षी => मणिविरचितमौलिः+चारुताम्रायताक्षी भात्यसौ => भाति+असौ राक्षसेशो => राक्षसेशः+ हरिरिव => हरिः+इव हरिणीनामन्तरे => हरिणीनाम्+अन्तरे किमिदानीं करिष्ये| => किम्+इदानीम्+ करिष्ये| एनमशोकपादपमारुह्य => एनम्+अशोकपादपम्+आरुह्य कोटरान्तरितो भूत्वा => कोटरान्तरितः+ भूत्वा दृढं वृत्तान्तं => दृढम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं ज्ञास्यामि| => वृत्तान्तम्+ ज्ञास्यामि| सुरदैत्यदानवचमूविद्रावणं रावणं => सुरदैत्यदानवचमूविद्रावणम्+ रावणम्+ रावणं => रावणम्+ मामविवेकिनी => माम्+अविवेकिनी ध्रुवमहो => ध्रुवम्+अहो (ऊर्ध्वमवलोक्य) => (ऊर्ध्वम्+अवलोक्य) एष एष => एषः+ एषः+ एष चन्द्रमाः, => एषः+ चन्द्रमाः, करनिकरैर्हृदयं ममाभिपीड्य| => करनिकरैः+हृदयम्+ मम+अभिपीड्य| ममाभिपीड्य| => मम+अभिपीड्य| पादपमूलमाश्रित्य => पादपमूलम्+आश्रित्य ध्यानसंवीतहृदयानशनक्षामवदना => ध्यानसंवीतहृदया+अनशनक्षामवदना स्वदेहमिव => स्वदेहम्+इव चन्द्रलेखेव => चन्द्रलेख+इव राक्षसीगणपरिवृतोपविष्टा| => राक्षसीगणपरिवृता+उपविष्टा| यैषा, => या+एषा, मां चैव => माम्+ च+एव चैव => च+एव श्रियं च => श्रियम्+ च महतीमिमाम्| => महतीम्+इमाम्| नैव => न+एव वश्यत्वमागता => वश्यत्वम्+आगता इयं सा => इयम्+ सा मृगीव => मृगी+इव त्वं व्रतमुग्रचर्यं => त्वम्+ व्रतम्+उग्रचर्यम्+ व्रतमुग्रचर्यं => व्रतम्+उग्रचर्यम्+ मां भामिनि! => माम्+ भामिनि! तं मानुषमद्य => तम्+ मानुषम्+अद्य मानुषमद्य => मानुषम्+अद्य गतायुषं कामपथान्निवृत्तम् => गतायुषम्+ कामपथात्+निवृत्तम् कामपथान्निवृत्तम् => कामपथात्+निवृत्तम् यो वचनगतसिद्धिमपि => यः+ वचनगतसिद्धिम्+अपि वचनगतसिद्धिमपि => वचनगतसिद्धिम्+अपि रावणस्यावलेपः| => रावणस्य+अवलेपः| तच्चापि => तत्+च+अपि सुमहद् धनुः| => सुमहत्+ धनुः| सायकं चापि => सायकम्+ च+अपि चापि => च+अपि गतायुरिति => गतायुः+इति रोषं धारयितुम्| => रोषम्+ धारयितुम्| अहमेवार्यरामस्य => अहम्+एव+आर्यरामस्य कार्यं साधयामि| => कार्यम्+ साधयामि| यद्यहं रावणं => यदि+अहम्+ रावणम्+ रावणं हन्मि => रावणम्+ हन्मि कार्यसिद्धिर्भविष्यति| => कार्यसिद्धिः+भविष्यति| मां प्रहरेद् => माम्+ प्रहरेत्+ प्रहरेद् रक्षो => प्रहरेत्+ रक्षः+ रक्षो महत् => रक्षः+ महत् कार्यं विपद्यते => कार्यम्+ विपद्यते कुवलयदामनिभां विमुच्य => कुवलयदामनिभाम्+ विमुच्य बहुविधमणिरत्नभूषिताङ्गं => बहुविधमणिरत्नभूषिताङ्गम्+ दशशिरसं मनसा => दशशिरसम्+ मनसा खल्वयं => खलु+अयं इत इतो => इतः+ इतः+ इतो महाराजः| => इतः+ महाराजः| सपरिवारो रावणः|) => सपरिवारः+ रावणः|) निर्गतो रावणः, => निर्गतः+ रावणः, सुप्ताश्च => सुप्ताः+च अयं कालो => अयम्+ कालः+ कालो देवीमुपसर्पितुम्| => कालः+ देवीम्+उपसर्पितुम्| देवीमुपसर्पितुम्| => देवीम्+उपसर्पितुम्| (कोटरादवरुह्य) => (कोटरात्+अवरुह्य) जयत्वविधवा| => जयतु+अविधवा| प्रेषितोऽहं नरेन्द्रेण => प्रेषितः+अहम्+ नरेन्द्रेण [को नु => [कः+ नु खल्वयं, पापराक्षस => खलु+अयम्+ पापराक्षसः+ पापराक्षस आर्यपुत्रसम्बन्धीत्यात्मानं => पापराक्षसः+ आर्यपुत्रसम्बन्धी+इति+आत्मानम्+ आर्यपुत्रसम्बन्धीत्यात्मानं व्यपदिश्य => आर्यपुत्रसम्बन्धी+इति+आत्मानम्+ व्यपदिश्य मां वञ्चयितुकामो => माम्+ वञ्चयितुकामः+ वञ्चयितुकामो भवेत्| => वञ्चयितुकामः+ भवेत्| अलमन्यशङ्कया| => अलम्+अन्यशङ्कया| श्रोतुमर्हति => श्रोतुम्+अर्हति त्वहम्| => तु+अहम्| प्रेषितस्त्वद्विचित्यर्थं हनूमान् => प्रेषितः+त्वत्+विचित्यर्थम्+ हनूमान् [यो वा => [यः+ वा को वा => कः+ वा आर्यपुत्रनामसंकीर्तनेनाहमेनेनाभिभाषिष्ये| => आर्यपुत्रः+नामसंकीर्तनेन+अहम्+एतेन+अभिभाषिष्ये| को वृत्तान्त => कः+ वृत्तान्तः+ वृत्तान्त आर्यपुत्रस्य|] => वृत्तान्तः+ आर्यपुत्रस्य|] अनशनपरितप्तं पाण्डु => अनशनपरितप्तम्+ पाण्डु स क्षामवक्त्रं => सः+ क्षामवक्त्रम्+ क्षामवक्त्रं => क्षामवक्त्रम्+ विगतधैर्यं हीयमानं => विगतधैर्यम्+ हीयमानम्+ हीयमानं शरीरं => हीयमानम्+ शरीरम्+ शरीरं => शरीरम्+ मनसिजशरदग्धं बाष्पपर्याकुलाक्षम् => मनसिजशरदग्धम्+ बाष्पपर्याकुलाक्षम् धिग्व्रीडिता => धिक्+व्रीडिता खल्वस्मि => खलु+अस्मि एवं शोचन्तमार्यपुत्रं => एवम्+ शोचन्तम्+आर्यपुत्रम्+ शोचन्तमार्यपुत्रं श्रुत्वा| => शोचन्तम्+आर्यपुत्रम्+ श्रुत्वा| विरहपरिश्रमोऽपि => विरहपरिश्रमः+अपि संवृत्त इति => संवृत्तः+ इति खल्वयं वानरः => खलु+अयम्+ वानरः आर्यपुत्रस्यास्मिन् => आर्यपुत्रस्य+अस्मिन् जनेऽनुक्रोशं परिश्रमं => जने+अनुक्रोशम्+ परिश्रमम्+ परिश्रमं च => परिश्रमम्+ च चान्तरे => च+अन्तरे दोलायत इव => दोलायते+ इव त्वयार्यपुत्रस्य => त्वया+आर्यपुत्रस्य संगमो जातः|] => संगमः+ जातः|] वालिनमाहवे => वालिनम्+आहवे कपिवरं त्वत्कारणादग्रजं => कपिवरम्+ त्वत्कारणाद्+अग्रजम्+ त्वत्कारणादग्रजं => त्वत्कारणाद्+अग्रजम्+ चापि => च+अपि सर्वा दिशः => सर्वाः+ दिशः प्रेषितास्तेषामस्म्यहमद्य => प्रेषिताः+तेषाम्+अस्मि+अहम्+अद्य त्वां देवि! => त्वाम्+ देवि! ईदृशमिव| => ईदृशम्+इव| अकरुणाः खल्वीश्वरा => अकरुणाः+ खलु+ईश्वराः खल्वीश्वरा => खलु+ईश्वराः एवं शोचन्तमार्यपुत्रं => एवम्+ शोचन्तम्+आर्यपुत्रम्+ शोचन्तमार्यपुत्रं कुर्वन्तः] => शोचन्तम्+आर्यपुत्रम्+ कुर्वन्तः] रामो हि, => रामः+ हि, प्रगृहीतमहाचापो वृतो => प्रगृहीतमहाचापः+ वृतः+ वृतो वानरसेनया| => वृतः+ वानरसेनया| समुद्धर्तुं दशग्रीवं => समुद्धर्तुम्+ दशग्रीवम्+ दशग्रीवं लङ्कामेवाभियास्यति => दशग्रीवम्+ लङ्काम्+एव+अभियास्यति लङ्कामेवाभियास्यति => लङ्काम्+एव+अभियास्यति स्वप्नो मया => स्वप्नः+ मया एवं गाढं => एवम्+ गाढम्+ गाढं परिज्ञाय => गाढम्+ परिज्ञाय भर्तारं भर्तृवत्सला| => भर्तारम्+ भर्तृवत्सला| देहान्तरं गता => देहान्तरम्+ गता अयमिदानीम्, => अयम्+इदानीम्, समुदितवरचापबाणपाणिं => समुदितवरचापबाणपाणिम्+ पतिमिह => पतिम्+इह तवानयामि| => तव+आनयामि| त्वं => त्वम्+ एतां मेऽवस्थां => एताम्+ मे+अवस्थाम्+ मेऽवस्थां श्रुत्वार्यपुत्रो => मे+अवस्थाम्+ श्रुत्वा+आर्यपुत्रः+ श्रुत्वार्यपुत्रो यथा => श्रुत्वा+आर्यपुत्रः+ यथा शोकपरवशो न => शोकपरवशः+ न वृत्तान्तं भण|] => वृत्तान्तम्+ भण|] हनूमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यद्+आज्ञापयति कार्यसिद्धिर्भवतु|] => कार्यसिद्धिः+भवतु|] हनूमान्---अनुगृहीतोऽस्मि| => हनूमान्---अनुगृहीतः+अस्मि| कथमिदानीं ममागमनं => कथम्+इदानीम्+ मम+आगमनम्+ ममागमनं रावणाय => मम+आगमनम्+ रावणाय परभृतगणजुष्टं पद्मषण्डाभिरामं => परभृतगणजुष्टम्+ पद्मषण्डाभिरामम्+ पद्मषण्डाभिरामं => पद्मषण्डाभिरामम्+ सुरुचिरतरुषण्डं तोयदाभं => सुरुचिरतरुषण्डम्+ तोयदाभम्+ तोयदाभं त्रिकूटम्| => तोयदाभम्+ त्रिकूटम्| विगतविषयदर्पं राक्षसेशं => विगतविषयदर्पम्+ राक्षसेशम्+ राक्षसेशं करोमि => राक्षसेशम्+ करोमि द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः शङ्कुकर्णः---क इह => शङ्कुकर्णः---कः+ इह क इह => कः+ इह काञ्चनतोरणद्वारमशून्यं कुरुते| => काञ्चनतोरणद्वारम्+अशून्यम्+ कुरुते| अहं विजया| => अहम्+ विजया| किं क्रियताम्|] => किम्+ क्रियताम्|] निवेद्यतां निवेद्यतां => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां महाराजाय => निवेद्यताम्+ महाराजाय लङ्केश्वराय---भग्नप्रायाशोकवनिकेति| => लङ्केश्वराय---भग्नप्राया+अशोकवनिका+इति| यस्यां न => यस्याम्+ न प्रियमण्डनापि => प्रियमण्डन+अपि स्नेहाल्लुम्पति => स्नेहात्+लुम्पति पल्लवान्न => पल्लवान्+न पुनर्वीजन्ति => पुनः+वीजन्ति यस्यां भयात्| => यस्याम्+ भयात्| वीजन्तो मलयानिला => वीजन्तः+ मलयानिलाः+ मलयानिला अपि => मलयानिलाः+ अपि करैरस्पृष्टबालद्रुमाः => करैः+अस्पृष्टबालद्रुमाः सेयं शक्ररिपोरशोकवनिका => सा+इयम्+ शक्ररिपोः+अशोकवनिका शक्ररिपोरशोकवनिका => शक्ररिपोः+अशोकवनिका भग्नेति => भग्ना+इति जनस्यादृष्टपूर्वोऽयं संभ्रमः| => जनस्य+अदृष्टपूर्वः+अयम्+ संभ्रमः| किमेतद्|] => किम्+एतत्|] कार्यमिदम्| => कार्यम्+इदम्| शीघ्रं निवेद्यतां => शीघ्रम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां निवेद्यताम्| => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्| इयं निवेदयामि|] => इयम्+ निवेदयामि|] शङ्कुकर्णः---(पुरतो विलोक्य) => शङ्कुकर्णः---(पुरतः+ विलोक्य) अयं महाराजो => अयम्+ महाराजः+ महाराजो लङ्केश्वर => महाराजः+ लङ्केश्वरः+ लङ्केश्वर इत => लङ्केश्वरः+ इतः+ इत एवाभिवर्तते| => इतः+ एव+अभिवर्तते| एवाभिवर्तते| => एव+अभिवर्तते| य एषः, => यः+ एषः, त्वरितमभिपतत्यसौ => त्वरितम्+अभिपतति+असौ सरोषो => सरोषः+ युगपरिणामसमुद्यतो यथार्कः => युगपरिणामसमुद्यतः+ यथा+अर्कः यथार्कः => यथा+अर्कः यथानिर्दिष्टो रावणः|) => यथानिर्दिष्टः+ रावणः|) कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं भो => कथम्+ भो नववाक्यवादिञ्छृणोमि => नववाक्यवादिन्+शृणोमि शीघ्रं वद => शीघ्रम्+ वद चाद्य| => च+अद्य| धृष्टं => धृष्टम्+ परिधर्षितोऽहम् => परिधर्षितः+अहम् केनचिद् वानरेण => केनचित्+ वानरेण ससंरम्भमभिमृदिताशोकवनिका| => ससंरम्भम्+अभिमृदिताशोकवनिका| कथं वानरेणेति| => कथम्+ वानरेण+इति| वानरेणेति| => वानरेण+इति| शीघ्रं निगृह्यानय| => शीघ्रम्+ निगृह्य+आनय| निगृह्यानय| => निगृह्य+आनय| शङ्कुकर्णः--यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्णः--यद्+आज्ञापयति जगत्त्रयभीतिकृतोऽपि => जगत्त्रयभीतिकृतः+अपि कृतं त्रिदशैरिदमप्रियम्| => कृतम्+ त्रिदशैः+इदम्+अप्रियम्| त्रिदशैरिदमप्रियम्| => त्रिदशैः+इदम्+अप्रियम्| अनुभवन्त्वचिरादमृताशिनः => अनुभवन्तु+अचिरात्+अमृताशिनः फलमतो निजशाठ्यसमुद्भवम् => फलम्+अतः+ निजशाठ्यसमुद्भवम् स वानरः| => सः+ वानरः| मृणालवदुत्पाटिताः => मृणालवत्+उत्पाटिताः भग्नो दारुपर्वतकः, => भग्नः+ दारुपर्वतकः, पाणितलाभ्यामभिमृदितानि => पाणितलाभ्याम्+अभिमृदितानि नादेनैव => नादेन+एव ग्रहणसमर्थं बलमाज्ञापयितुमर्हति => ग्रहणसमर्थम्+ बलम्+आज्ञापयितुम्+अर्हति बलमाज्ञापयितुमर्हति => बलम्+आज्ञापयितुम्+अर्हति किङ्कराणां सहस्रं => किङ्कराणाम्+ सहस्रम्+ सहस्रं बलमाज्ञापय => सहस्रम्+ बलम्+आज्ञापय बलमाज्ञापय => बलम्+आज्ञापय शङ्कुकर्णः---यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्णः---यद्+आज्ञापयति अस्मदीयैर्महावृक्षैरस्मदीया महबलाः| => अस्मदीयैः+महावृक्षैः+अस्मदीयाः+ महबलाः| क्षिप्रमेव => क्षिप्रम्+एव हतास्तेन => हताः+तेन किङ्करा द्रुमयोधिना => किङ्कराः+ द्रुमयोधिना रावणः---कथं हता => रावणः---कथम्+ हताः+ हता इति| => हताः+ इति| कुमारमक्षमाज्ञापय => कुमारम्+अक्षम्+आज्ञापय शङ्कुकर्णः---यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्णः---यद्+आज्ञापयति कुमारो हि => कुमारः+ हि कृतास्त्रश्च => कृतास्त्रः+च शूरश्च => शूरः+च बलवानपि| => बलवान्+अपि| चापि => च+अपि गृह्णीयात्हन्याद् वा => गृह्णीयात्+हन्यात्+ वा तं वनौकसम् => तम्+ वनौकसम् शङ्कुकर्णः---अनन्तरीयं बलमाज्ञापयितुमर्हति => शङ्कुकर्णः---अनन्तरीयम्+ बलम्+आज्ञापयितुम्+अर्हति बलमाज्ञापयितुमर्हति => बलम्+आज्ञापयितुम्+अर्हति रावणः---किमर्थम्| => रावणः---किम्+अर्थम्| शङ्कुकर्णः---श्रोतुमर्हति => शङ्कुकर्णः---श्रोतुम्+अर्हति कुमारं वानरमभिगच्छन्तं => कुमारम्+ वानरम्+अभिगच्छन्तम्+ वानरमभिगच्छन्तं दृष्ट्वा => वानरम्+अभिगच्छन्तम्+ दृष्ट्वा महाराजेनानाज्ञापिता => महाराजेन+अनाज्ञापिता अप्यनुगताः => अपि+अनुगताः रावणः---ततस्ततः| => रावणः---ततः+ततः| शङ्कुकर्णः---ततस्तानभिद्रुतान् => शङ्कुकर्णः---ततः+तान्+अभिद्रुतान् किञ्चिद् भीत => किञ्चित्+ भीतः+ भीत इव => भीतः+ इव तोरणमाश्रित्य => तोरणम्+आश्रित्य काञ्चनपरिघमुद्यम्य => काञ्चनपरिघम्+उद्यम्य निपातितास्तेन => निपातिताः+तेन रावणः---ततस्ततः| => रावणः---ततः+ततः| कुमारमक्षं => कुमारम्+अक्षम् संरक्तनेत्रं त्वरिततरहयं => संरक्तनेत्रम्+ त्वरिततरहयम्+ त्वरिततरहयं स्यन्दनं => त्वरिततरहयम्+ स्यन्दनम्+ स्यन्दनं वाहयन्तं => स्यन्दनम्+ वाहयन्तम्+ वाहयन्तं => वाहयन्तम्+ प्रावृट्कालाभ्रकल्पं परमलघुतरं => प्रावृट्कालाभ्रकल्पम्+ परमलघुतरम्+ परमलघुतरं बाणजालान् => परमलघुतरम्+ बाणजालान् कपिरपि => कपिः+अपि तद्रथं लङ्घयित्वा => तत्+रथम्+ लङ्घयित्वा धृष्टं मुदिततरमुखो => धृष्टम्+ मुदिततरमुखः+ मुदिततरमुखो मुष्टिना => मुदिततरमुखः+ मुष्टिना कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं निर्जघानेति| => कथम्+ निर्जघान+इति| निर्जघानेति| => निर्जघान+इति| त्वमहमेवैनमासाद्य => त्वम्+अहम्+एव+एनम्+आसाद्य एष भस्मीकरोम्यस्मत् => एषः+ भस्मीकरोमि+अस्मत् भस्मीकरोम्यस्मत् => भस्मीकरोमि+अस्मत् कुमारमक्षं निहतं => कुमारम्+अक्षम्+ निहतम्+ निहतं श्रुत्वा => निहतम्+ श्रुत्वा कुमारेन्द्रजिदभिगतवांस्तं वनौकसम्| => कुमारेन्द्रजित्+अभिगतवान्+तम्+ वनौकसम्| ज्ञायतां वृत्तान्तः| => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः| शङ्कुकर्णः---यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्णः---यद्+आज्ञापयति रावणः---कुमारो हि => रावणः---कुमारः+ हि कृतास्त्रश्च, => कृतास्त्रः+च, अवश्यं युधि => अवश्यम्+ युधि वीराणां वधो => वीराणाम्+ वधः+ वधो वा => वधः+ वा विजयोऽथवा| => विजयः+अथवा| तथापि => तथा+अपि क्षुद्रकर्मेदं मह्यमीषन्मनोज्वरः => क्षुद्रकर्म+इदम्+ मह्यम्+ईषत्+मनोज्वरः मह्यमीषन्मनोज्वरः => मह्यम्+ईषत्+मनोज्वरः संवृत्तं तुमुलं => संवृत्तम्+ तुमुलम्+ तुमुलं युद्धं => तुमुलम्+ युद्धम्+ युद्धं कुमारस्य => युद्धम्+ कुमारस्य स वानरः => सः+ वानरः शीघ्रं बद्धः => शीघ्रम्+ बद्धः रावणः---कोऽत्र => रावणः---कः+अत्र शाखामृगो बद्ध => शाखामृगः+ बद्धः+ बद्ध इति| => बद्धः+ इति| कोऽत्र => कः+अत्र विभीषणस्तावदाहूयताम्| => विभीषणः+तावत्+आहूयताम्| राक्षसः---यदाज्ञापयति => राक्षसः---यद्+आज्ञापयति रावणः---त्वमपि => रावणः---त्वम्+अपि तावद् वानरमानय| => तावत्+ वानरम्+आनय| वानरमानय| => वानरम्+आनय| शङ्कुकर्ण---यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्ण---यद्+आज्ञापयति त्रैलोक्यमाजौ => त्रैलोक्यम्+आजौ ससुरदनुसुतं यन्मया => ससुरदनुसुतम्+ यत्+मया यन्मया => यत्+मया कैलसमीशं स्वगणपरिवृतं => कैलसम्+ईशम्+ स्वगणपरिवृतम्+ स्वगणपरिवृतं साकमाकम्प्य => स्वगणपरिवृतम्+ साकम्+आकम्प्य साकमाकम्प्य => साकम्+आकम्प्य प्रसादं पुनरगसुतया => प्रसादम्+ पुनः+अगसुतया पुनरगसुतया => पुनः+अगसुतया नन्दिनानादृतत्वाद् => नन्दिना+अनादृतत्वात्+ दत्तं शप्तं => दत्तम्+ शप्तम्+ शप्तं च => शप्तम्+ च ताभ्यां यदि => ताभ्याम्+ यदि तन्मम => तत्+मम मयोक्तो मैथिली => मया+उक्तः+ मैथिली बहुशो दीयतामिति| => बहुशः+ दीयताम्+इति| दीयतामिति| => दीयताम्+इति| वचनं सुहृदां => वचनम्+ सुहृदाम्+ सुहृदां शोककारणात् => सुहृदाम्+ शोककारणात् एह्येहि| => एहि+एहि| विभीषणः---एष एष => विभीषणः---एषः+ एषः+ एष उपविशामि| => एषः+ उपविशामि| निर्विण्णमिव => निर्विण्णम्+इव त्वां लक्षये| => त्वाम्+ लक्षये| विभीषणः---निर्वेद एव => विभीषणः---निर्वेदः+ एव खल्वनुक्तग्राहिणं स्वामिनमुपाश्रितस्य => खलु+अनुक्तग्राहिणम्+ स्वामिनम्+उपाश्रितस्य स्वामिनमुपाश्रितस्य => स्वामिनम्+उपाश्रितस्य रावणः---छिद्यतामेषा => रावणः---छिद्यताम्+एषा त्वमपि => त्वम्+अपि वानरमानय| => वानरम्+आनय| विभीषणः---यदाज्ञापयति => विभीषणः---यद्+आज्ञापयति राक्षसैर्गृहीतो हनूमान्|) => राक्षसैः+गृहीतः+ हनूमान्|) इत इतः| => इतः+ इतः| नैवाहं धर्षितस्तेन => न+एव+अहम्+ धर्षितः+तेन धर्षितस्तेन => धर्षितः+तेन स्वयं ग्रहणमापन्नो => स्वयम्+ ग्रहणम्+आपन्नः+ ग्रहणमापन्नो राक्षसेशदिदृक्षया => ग्रहणम्+आपन्नः+ राक्षसेशदिदृक्षया किमस्य => किम्+अस्य अतोऽप्यधिकम्| => अतः+अपि+अधिकम्| रावणः---कथं त्वमवगच्छसि| => रावणः---कथम्+ त्वम्+अवगच्छसि| त्वमवगच्छसि| => त्वम्+अवगच्छसि| विभीषणः---प्रष्टुमर्हति => विभीषणः---प्रष्टुम्+अर्हति कस्त्वमिति| => कः+त्वम्+इति| कस्त्वम्| => कः+त्वम्| धर्षितोऽस्माकमन्तःपुरं प्रविष्टः| => धर्षितः+अस्माकम्+अन्तःपुरम्+ प्रविष्टः| अञ्जनायां समुत्पन्नो => अञ्जनायाम्+ समुत्पन्नः+ समुत्पन्नो मारुतस्यौरसः => समुत्पन्नः+ मारुतस्य+औरसः मारुतस्यौरसः => मारुतस्य+औरसः प्रेषितो राघवेणाहं => प्रेषितः+ राघवेण+अहम्+ राघवेणाहं हनूमान् => राघवेण+अहम्+ हनूमान् किं श्रुतम्| => किम्+ श्रुतम्| रावणः---किं श्रुतेन| => रावणः---किम्+ श्रुतेन| किमाह => किम्+आह श्रूयतां रामशासनम्| => श्रूयताम्+ रामशासनम्| रावणः--कथं कथं => रावणः--कथम्+ कथम्+ कथं रामशासनमित्याह| => कथम्+ रामशासनम्+इति+आह| रामशासनमित्याह| => रामशासनम्+इति+आह| हन्यतामयं वानरः => हन्यताम्+अयम्+ वानरः सर्वापराधेष्ववध्याः => सर्वापराधेषु+अवध्याः पश्चाद् यथेष्टं => पश्चात्+ यथेष्टम्+ यथेष्टं कर्तुमर्हति => यथेष्टम्+ कर्तुम्+अर्हति कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति किमाह => किम्+आह स मानुषः| => सः+ मानुषः| श्रूयतां, => श्रूयताम्+, वरशरणमुपेहि => वरशरणम्+उपेहि शङ्करं वा => शङ्करम्+ वा दुर्गतमं रसातलं => दुर्गतमम्+ रसातलम्+ रसातलं वा| => रसातलम्+ वा| शरवरपरिभिन्नसर्वगात्रं => शरवरपरिभिन्नसर्वगात्रम्+ यमसदनं प्रतियापयाम्यहं => यमसदनम्+ प्रतियापयामि+अहम्+ प्रतियापयाम्यहं त्वाम् => प्रतियापयामि+अहम्+ त्वाम् दिव्यास्त्रैस्त्रिदशगणा भयाभिभूता => दिव्यास्त्रैः+त्रिदशगणाः+ भया+अभिभूताः+ भयाभिभूता => भया+अभिभूताः+ दैत्येन्द्रा मम => दैत्येन्द्राः+ मम पौलस्त्योऽप्यपहृतपुष्पकोऽवसन्नो => पौलस्त्यः+अपि+अपहृतपुष्पकः+अवसन्नः+ कथमभियाति => कथम्+अभियाति मानुषो माम => मानुषः+ माम् हनूमान्---एवं विधेन => हनूमान्---एवम्+ विधेन प्रच्छन्नं तस्य => प्रच्छन्नम्+ तस्य दारापहरणं कृतम्| => दारापहरणम्+ कृतम्| विभीषणः---सम्यगाह => विभीषणः---सम्यक्+आह रामं त्वया => रामम्+ त्वया भिक्षुवेषं समास्थायच्छलेनापहृता => भिक्षुवेषम्+ समास्थाय+छलेन+अपहृता समास्थायच्छलेनापहृता => समास्थाय+छलेन+अपहृता किं विपक्षपक्षमवलम्बसे| => किम्+ विपक्षपक्षम्+अवलम्बसे| विपक्षपक्षमवलम्बसे| => विपक्षपक्षम्+अवलम्बसे| वचनं हितं => वचनम्+ हितम्+ हितं मे => हितम्+ मे प्रदीयतां राघवधर्मपत्नी| => प्रदीयताम्+ राघवधर्मपत्नी| इदं कुलं => इदम्+ कुलम्+ कुलं राक्षसपुङ्गवेन => कुलम्+ राक्षसपुङ्गवेन नेच्छामि => न+इच्छामि अलमलं भयेन| => अलम्+अलम्+ भयेन| कथं लम्बसटः => कथम्+ लम्बसटः सिंहो मृगेण => सिंहः+ मृगेण गजो वा => गजः+ वा किं युक्तं => किम्+ युक्तम्+ युक्तं राघवमेवं => युक्तम्+ राघवम्+एवम्+ राघवमेवं वक्तुम्| => राघवम्+एवम्+ वक्तुम्| राघवं तं => राघवम्+ तम्+ तं => तम्+ वीराग्रगण्यमतुलं त्रिदशेन्द्रकल्पम्| => वीराग्रगण्यम्+अतुलम्+ त्रिदशेन्द्रकल्पम्| भुवनैकनाथं => भुवनैकनाथम्+ वक्तुं किमेवमुचितं => वक्तुम्+ किम्+एवम्+उचितम्+ किमेवमुचितं गतसार! => किम्+एवम्+उचितम्+ गतसार! रावणः---कथं कथं => रावणः---कथम्+ कथम्+ कथं नामाभिधत्ते| => कथम्+ नाम+अभिधत्ते| नामाभिधत्ते| => नाम+अभिधत्ते| हन्यतामयं वानरः| => हन्यताम्+अयम्+ वानरः| लाङ्गूलमादीप्य => लाङ्गूलम्+आदीप्य विसृज्यतामयं वानरः| => विसृज्यताम्+अयम्+ वानरः| शङ्कुकर्णः---यदाज्ञापयति => शङ्कुकर्णः---यद्+आज्ञापयति इत इतः| => इतः+ इतः| हनूमान्---अयमस्मि| => हनूमान्---अयम्+अस्मि| रावणः---अभिधीयतां मद्वचनात् => रावणः---अभिधीयताम्+ मद्+वचनात् मद्वचनात् => मद्+वचनात् स मानुषः| => सः+ मानुषः| अभिभूतो मया => अभिभूतः+ मया दारापहरणादसि| => दारापहरणाद्+असि| तेऽस्ति => ते+अस्ति दीयतां मे => दीयताम्+ मे रणो महान् => रणः+ महान् हनूमान्---अचिराद् द्रक्ष्यसि, => हनूमान्---अचिरात्+ द्रक्ष्यसि, अभिहतवरवप्रगोपुराट्टां => अभिहतवरवप्रगोपुराट्टाम्+ रघुवरकार्मुकनादनिर्जितस्त्वम्| => रघुवरकार्मुकनादनिर्जितः+त्वम्| प्रमदवनैरभिसंवृतां स्वलङ्काम् => प्रमदवनैः+अभिसंवृताम्+ स्वलङ्काम् निर्वास्यतामयं वानरः| => निर्वास्यताम्+अयम्+ वानरः| राक्षसाः---इत इतः| => राक्षसाः---इतः+ इतः| निष्क्रान्तो हनुमान्|) => निष्क्रान्तः+ हनुमान्|) काचिद् विवक्षा => काचित्+ विवक्षा हितमन्तरेण| => हितम्+अन्तरेण| रावणः---उच्यतां, => रावणः---उच्यताम्+, तच्छ्रेयो वयमपि => तद्+श्रेयः+ वयम्+अपि वयमपि => वयम्+अपि विनाशोऽभ्यागत इति => विनाशः+अभ्यागतः+ इति सीतापहरणमेव| => सीतापहरणम्+एव| को दोषः => कः+ दोषः विभीषणः---अधर्मश्च| => विभीषणः---अधर्मः+च| सावशेषमिव => सावशेषम्+इव तद् ब्रूहि| => तत्+ ब्रूहि| विभीषणः---तदेव => विभीषणः---तद्+एव किं गूहसे| => किम्+ गूहसे| सत्यं न => सत्यम्+ न विभीषणः---अभयं दातुमर्हति => विभीषणः---अभयम्+ दातुम्+अर्हति दातुमर्हति => दातुम्+अर्हति रावणः---दत्तमभयम्| => रावणः---दत्तम्+अभयम्| विभीषणः---बलवद्विग्रहश्च| => विभीषणः---बलवद्विग्रहः+च| कथं कथं => कथम्+ कथम्+ कथं बलवद्विग्रहो => कथम्+ बलवद्विग्रहः+ बलवद्विग्रहो नाम| => बलवद्विग्रहः+ नाम| शत्रुपक्षमुपाश्रित्य => शत्रुपक्षम्+उपाश्रित्य मामयं राक्षसाधमः| => माम्+अयम्+ राक्षसाधमः| क्रोधमाहारयंस्तीव्रमभीरुरभिभाषते => क्रोधम्+आहारयन्+तीव्रम्+अभीरुः+अभिभाषते कोऽत्र| => कः+अत्र| ममानवेक्ष्य => मम+अनवेक्ष्य सौभ्रात्रं शत्रुपक्षमुपाश्रितम्| => सौभ्रात्रम्+ शत्रुपक्षम्+उपाश्रितम्| शत्रुपक्षमुपाश्रितम्| => शत्रुपक्षम्+उपाश्रितम्| नोत्सहे => न+उत्सहे पुरतो द्रष्टुं => पुरतः+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं तस्मादेष => द्रष्टुम्+ तस्मात्+एषः+ तस्मादेष निरस्यताम् => तस्मात्+एषः+ निरस्यताम् अहमेव => अहम्+एव शासितोऽहं त्वया => शासितः+अहम्+ त्वया रोषं च => रोषम्+ च कामं च => कामम्+ च कार्यं तथा => कार्यम्+ तथा अयमिदानीम्--- => अयम्+इदानीम्--- अद्यैव => अद्य+एव तं कमललोचनमुग्रचापं => तम्+ कमललोचनम्+उग्रचापम्+ कमललोचनमुग्रचापं => कमललोचनम्+उग्रचापम्+ रामं हि => रामम्+ हि संश्रितहितप्रथितं नृदेवं => संश्रितहितप्रथितम्+ नृदेवम्+ नृदेवं => नृदेवम्+ नष्टं निशाचरकुलं => नष्टम्+ निशाचरकुलम्+ निशाचरकुलं पुनरुद्धरिष्ये => निशाचरकुलम्+ पुनः+उद्धरिष्ये पुनरुद्धरिष्ये => पुनः+उद्धरिष्ये निर्गतो विभीषणः| => निर्गतः+ विभीषणः| यावदहमपि => यावद्+अहम्+अपि नगररक्षां सम्पादयामि| => नगररक्षाम्+ सम्पादयामि| तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः सन्नाहमाज्ञापय => सन्नाहम्+आज्ञापय किंकृतोऽयं समुद्योगः| => किंकृतः+अयम्+ समुद्योगः| हनूमतानीतः => हनूमता+आनीतः खल्वार्यरामस्य => खलु+आर्यरामस्य सीताया वृत्तान्तः| => सीतायाः+ वृत्तान्तः| बलाध्यक्षः---किमिति => बलाध्यक्षः---किम्+इति किमिति| => किम्+इति| काञ्चुकीयः---श्रूयतां, => काञ्चुकीयः---श्रूयताम्+, लङ्कायां किल => लङ्कायाम्+ किल भृशं => भृशम्+ धर्मसमयं संक्लेश्यमाना => धर्मसमयम्+ संक्लेश्यमाना श्रुत्वैतद् भृशशोकतप्तमनसो => श्रुत्वा+एतत्+ भृशशोकतप्तमनसः+ भृशशोकतप्तमनसो रामस्य => भृशशोकतप्तमनसः+ रामस्य सन्नाहमाज्ञापिता => सन्नाहम्+आज्ञापिता यदाज्ञापयति => यद्+आज्ञापयति काञ्चुकीयः---यावदहमपि => काञ्चुकीयः---यावद्+अहम्+अपि वानरवाहिनीति => वानरवाहिनी+इति रामो लक्ष्मणः => रामः+ लक्ष्मणः सुग्रीवो हनुमांश्च|) => सुग्रीवः+ हनुमान्+च|) हनुमांश्च|) => हनुमान्+च|) पृथुसानुकुञ्जगहना मेघोपमाः => पृथुसानुकुञ्जगहनाः+ मेघोपमाः सिंहव्याघ्रगजेन्द्रपीतसलिला नद्यश्च => सिंहव्याघ्रगजेन्द्रपीतसलिलाः+ नद्यः+च नद्यश्च => नद्यः+च तीर्णा मया| => तीर्णाः+ मया| क्रान्तं पुष्पफलाढ्यपादपयुतं => क्रान्तम्+ पुष्पफलाढ्यपादपयुतम्+ पुष्पफलाढ्यपादपयुतं चित्रं => पुष्पफलाढ्यपादपयुतम्+ चित्रम्+ चित्रं महत् => चित्रम्+ महत् काननं => काननम्+ सम्प्राप्तोऽस्मि => सम्प्राप्तः+अस्मि कपीन्द्रसैन्यसहितो वेलातटं => कपीन्द्रसैन्यसहितः+ वेलातटम्+ वेलातटं साम्प्रतम् => वेलातटम्+ साम्प्रतम् लक्ष्मणः---एष एष => लक्ष्मणः---एषः+ एषः+ एष भगवान् => एषः+ भगवान् सजलजलधरेन्द्रनीलनीरो विलुलितफेनतरङ्गचारुहारः| => सजलजलधरेन्द्रनीलनीरः+ विलुलितफेनतरङ्गचारुहारः| समधिगतनदीसहस्रबाहुर्हरिरिव => समधिगतनदीसहस्रबाहुः+हरिः+इव रामः--कथं कथं => रामः--कथम्+ कथम्+ कथं भोः! => कथम्+ भोः! रिपुमुद्धर्तुमुद्यन्तं मामयं => रिपुम्+उद्धर्तुम्+उद्यन्तम्+ माम्+अयम्+ मामयं सक्तसायकम्| => माम्+अयम्+ सक्तसायकम्| सजीवमद्य => सजीवम्+अद्य तं कर्तुं => तम्+ कर्तुम्+ कर्तुं निवारयति => कर्तुम्+ निवारयति कुतो नु => कुतः+ नु राक्षसोऽसौ => राक्षसः+असौ शलभ इवाशु => शलभः+ इव+आशु इवाशु => इव+आशु हुताशनं प्रवेष्टुम् => हुताशनम्+ प्रवेष्टुम् अप्रमत्ता भवन्तु => अप्रमत्ताः+ भवन्तु शैलैर्द्रुमैः => शैलैः+द्रुमैः मुष्टिबन्धैर्दन्तैर्नखैर्जानुभिरुग्रनादैः| => मुष्टिबन्धैः+दन्तैः+नखैः+जानुभिः+उग्रनादैः| रक्षोवधार्थं युधि => रक्षोवधार्थम्+ युधि वानरेन्द्रास्तिष्ठन्तु => वानरेन्द्राः+तिष्ठन्तु नो नरेन्द्रम् => नः+ नरेन्द्रम् रामः---राक्षस इति| => रामः---राक्षसः+ इति| अलमलं सम्भ्रमेण| => अलम्+अलम्+ सम्भ्रमेण| हनूमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यद्+आज्ञापयति प्राप्तोऽस्मि => प्राप्तः+अस्मि अकृतदूतसम्प्रेषणमविदितागमनममित्रसम्बन्धिनं कथं => अकृतदूतसम्प्रेषणम्+अविदितागमनम्+अमित्रसम्बन्धिनम्+ कथम्+ कथं नु => कथम्+ नु मामवगच्छेत् => माम्+अवगच्छेत् सहितोऽप्यशक्तः => सहितः+अपि+अशक्तः स्थातुं सुरैः => स्थातुम्+ सुरैः सुररिपोर्युधि => सुररिपोः+युधि तस्यानुजं रघुपतिः => तस्य+आनुजम्+ रघुपतिः शरणागतं मां => शरणागतम्+ माम्+ मां => माम्+ किं वक्ष्यतीति => किम्+ वक्ष्यति+इति वक्ष्यतीति => वक्ष्यति+इति हृदयं परिशङ्कितं => हृदयम्+ परिशङ्कितम्+ परिशङ्कितं मे => परिशङ्कितम्+ मे दृष्टधर्मार्थतत्त्वोऽयं साधुः => दृष्टधर्मार्थतत्त्वः+अयम्+ साधुः कथं रामो => कथम्+ रामः+ रामो विशुद्धमनसा => रामः+ विशुद्धमनसा (अधोऽवलोक्य) => (अधः+अवलोक्य) इदं रघुकुलवृषभस्य => इदम्+ रघुकुलवृषभस्य यावदवतरामि| => यावत्+अवतरामि| ममागमनं देवाय => मम्+आगमनम्+ देवाय हनूमान्---(ऊर्ध्वमवलोक्य) => हनूमान्---(ऊर्ध्वम्+अवलोक्य) कथं तत्रभवान् => कथम्+ तत्रभवान् ममागमनं देवाय => मम+आगमनम्+ देवाय राजंस्त्वत्कारणादेव => राजन्+त्वत्कारणात्+एव विभीषणोऽयं धर्मात्मा => विभीषणः+अयम्+ धर्मात्मा शरणार्थमुपागतः => शरणार्थम्+उपागतः रामः---कथं विभीषणः => रामः---कथम्+ विभीषणः शरणागत इति| => शरणागतः+ इति| प्रवेश्यतां विभीषणः| => प्रवेश्यताम्+ विभीषणः| लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| वक्तुकाममिव => वक्तुकामम्+इव त्वां लक्ष्ये| => त्वाम्+ लक्ष्ये| बहुमायाश्छलयोधिनश्च => बहुमायाः+छलयोधिनः+च प्रवेश्यतां विभीषणः| => प्रवेश्यताम्+ विभीषणः| मैवं, => मा+एवम्, वयं भक्तास्तथा => वयम्+ भक्ताः+तथा भक्तास्तथा => भक्ताः+तथा विवदमानोऽपि => विवदमानः+अपि पूर्वं पुरे => पूर्वम्+ पुरे रामः---यद्येवं गच्छ, => रामः---यदि+एवम्+ गच्छ, प्रवेश्यतां विभीषणः| => प्रवेश्यताम्+ विभीषणः| लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| कुमारो लक्ष्मणः| => कुमारः+ लक्ष्मणः| संवृत्तोऽस्मि| => संवृत्तः+अस्मि| उपसर्पावस्तावदार्यम्| => उपसर्पावः+तावद्+आर्यम्| लक्ष्मणः---जयत्वार्यः| => लक्ष्मणः---जयतु+आर्यः| संवृत्तोऽस्मि| => संवृत्तः+अस्मि| भवन्तं पद्मपत्राक्षं => भवन्तम्+ पद्मपत्राक्षम्+ पद्मपत्राक्षं शरण्यं => पद्मपत्राक्षम्+ शरण्यम्+ शरण्यं शरणागतः| => शरण्यम्+ शरणागतः| अद्यास्मि => अद्य+अस्मि राजंस्त्वद्दर्शनविकल्मषः => राजन्+त्वद्दर्शनविकल्मषः मद्वचनाल्लङ्केश्वरो भव| => मद्वचनात्+लङ्केश्वरः+ भव| विभीषणः---अनुगृहीतोऽस्मि| => विभीषणः---अनुगृहीतः+अस्मि| त्वदागमनादेव => त्वदागमनात्+एव सिद्धमस्मत्कार्यम्| => सिद्धम्+अस्मत्कार्यम्| खलूपायो नाधिगम्यते| => खलु+उपायः+ न+अधिगम्यते| नाधिगम्यते| => न+अधिगम्यते| किमत्रावगन्तव्यम्| => किम्+अत्र+अवगन्तव्यम्| मार्गं न => मार्गम्+ न दिव्यमस्त्रं तावद् => दिव्यम्+अस्त्रम्+ तावत् विस्रष्टुमर्हति => विस्रष्टुम्+अर्हति एवं तावत् => एवम्+ तावत् (सहसोत्तिष्ठन् => (सहसा+उत्तिष्ठन् शरपरिदग्धतोयपङ्कं => शरपरिदग्धतोयपङ्कम्+ मार्गमेनं => मार्गम्+एनम्+ प्रतिहतवीचिरवं करोमि => प्रतिहतवीचिरवम्+ करोमि नररूपमुपाश्रितस्य => नररूपम्+उपाश्रितस्य कार्यार्थमभ्युपगतस्य => कार्यार्थम्+अभ्युपगतस्य प्रतूर्णं => प्रतूर्णम्+ शराच्छरणमेनमुपाश्रयामि => शरात्+शरणम्+एनम्+उपाश्रयामि अयं भगवान्, => अयम्+ भगवान्, मानुषं रूपमास्थाय => मानुषम्+ रूपम्+आस्थाय रूपमास्थाय => रूपम्+आस्थाय स्वयं कारणभूतः => स्वयम्+ कारणभूतः नमो भगवते => नमः+ भगवते को नु => कः+ नु खल्वेषः| => खलु+एषः| मणिविरचितमौलिश्चारुताम्रायताक्षो => मणिविरचितमौलिः+चारुताम्रायताक्षः+ नवकुवलयनीलो मत्तमातङ्गलीलः| => नवकुवलयनीलः+ मत्तमातङ्गलीलः| सलिलनिचयमध्यादुत्थितस्त्वेष शीघ्र- => सलिलनिचयमध्यात्+उत्थितः+तु+एषः+ शीघ्रम्+ शीघ्र- => शीघ्रम्+ मवनतमिव => अवनतम्+इव कुर्वंस्तेजसा => कुर्वंन्+तेजसा अयं खलु => अयम्+ खलु रामः---किं वरुणोऽयम्| => रामः---किम्+ वरुणः+अयम्| वरुणोऽयम्| => वरुणः+अयम्| नमस्कारं कर्तुमर्हति => नमस्कारम्+ कर्तुम्+अर्हति कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति कोपो रोषेण => कोपः+ रोषेण किमलं तव| => किम्+अलम्+ तव| कर्तव्यं तावदस्माभिर्वद => कर्तव्यम्+ तावद्+अस्माभिः+वद तावदस्माभिर्वद => तावद्+अस्माभिः+वद शीघ्रं नरोत्तम! => शीघ्रम्+ नरोत्तम! मार्गं दातुमर्हति => मार्गम्+ दातुम्+अर्हति दातुमर्हति => दातुम्+अर्हति वरुणः---एष मार्गः| => वरुणः---एषः+ मार्गः| रामः---कथमन्तर्हितो भगवान् => रामः---कथम्+अन्तर्हितः+ भगवान् भगवत्प्रसादान्निष्कम्पवीचिमन्तं सलिलाधिपतिम्| => भगवत्प्रसादात्+निष्कम्पवीचिमन्तम्+ सलिलाधिपतिम्| साम्प्रतं द्विधाभूत => साम्प्रतम्+ द्विधाभूतः+ द्विधाभूत इव => द्विधाभूतः+ इव गच्छाग्रतः| => गच्छ+अग्रतः| हनूमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यद्+आज्ञापयति क्वचिदपि => क्वचित्+अपि क्वचिच्छङ्खाकीर्णः => क्वचित्+शङ्खाकीर्णः क्वचिदपि => क्वचित्+अपि क्वचिद् वीचीमालः => क्वचित्+ वीचीमालः क्वचिदपि => क्वचित्+अपि क्वचिद् भीमावर्तः => क्वचित्+ भीमावर्तः क्वचिदपि => क्वचित्+अपि भगवत्प्रसादादतीतः => भगवत्प्रसादाद्+अतीतः इयमियं लङ्का| => इयम्+इयम्+ लङ्का| राम---(चिरं विलोक्य) => राम---(चिरम्+ विलोक्य) श्रीरचिराद् विपत्स्यते| => श्रीः+अचिरात्+ विपत्स्यते| उदधिजलगतेव => उदधिजलगता+इव नौर्विपन्ना => नौः+विपन्ना सुग्रीवः---यदाज्ञापयति => सुग्रीवः---यद्+आज्ञापयति एवं क्रियताम्| => एवम्+ क्रियताम्| नीलः---यदाज्ञापयति => नीलः---यद्+आज्ञापयति क्रमान्निवेश्यमानासु => क्रमात्+निवेश्यमानासु कुतश्चिदप्यविज्ञायमानौ => कुतश्चित्+अपि+अविज्ञायमानौ वयं न => वयम्+ न देवस्तस्मात् => देवः+तस्मात् रामः---शीघ्रं प्रवेशयत्वेतौ| => रामः---शीघ्रम्+ प्रवेशयतु+एतौ| प्रवेशयत्वेतौ| => प्रवेशयतु+एतौ| नीलः---यदाज्ञापयति => नीलः---यद्+आज्ञापयति नीलो वानरैर्गृह्यमाणौ => नीलः+ वानरैः+गृह्यमाणौ वानरैर्गृह्यमाणौ => वानरैः+गृह्यमाणौ [अङ्घो भणतं => [अङ्घः+ भणतम्+ भणतं कौ => भणतम्+ कौ युवां भणतम्|] => युवाम्+ भणतम्|] आवामार्यकुमुदस्य => आवाम्+आर्यकुमुदस्य सेवकावित्यात्मानमपदिशतः| => सेवकौ+इति+अत्मानम्+अपदिशतः| विभीषणः---(सावधानं शुकसारणौ => विभीषणः---(सावधानम्+ शुकसारणौ चाप्येतौ => च+अपि+एतौ चाप्येतौ => च+अपि+एतौ रावणेनैतौ => रावणेन+एतौ आवां खलु => आवाम्+ खलु विपद्यमानं राक्षसकुलं => विपद्यमानम्+ राक्षसकुलम्+ राक्षसकुलं दृष्ट्वास्पदमलभमानौ => राक्षसकुलम्+ दृष्ट्वा+आस्पदम्+अलभमानौ दृष्ट्वास्पदमलभमानौ => दृष्ट्वा+आस्पदम्+अलभमानौ आर्यसंश्रयार्थं वानररूपेण => आर्यसंश्रयार्थम्+ वानररूपेण कथमिव => कथम्+इव प्राणान्तिकेऽपि => प्राणान्तिके+अपि नैव => न+एव दण्डमाज्ञापयतु => दण्डम्+आज्ञापयतु मैवम्| => मा+एवम्| शासनादेव => शासनात्+एव वृद्धिर्भविष्यति| => वृद्धिः+भविष्यति| क्षयो वा => क्षयः+ वा तस्मादेतौ => तस्मात्+एतौ सर्वस्कन्धावारं प्रविश्य => सर्वस्कन्धावारम्+ प्रविश्य पुनर्मोक्षमाज्ञापयत्वार्यः| => पुनः+मोक्षम्+आज्ञापयतु+आर्यः| रामः---सम्यगभिहितं लक्ष्मणेन| => रामः---सम्यक्+अभिहितम्+ लक्ष्मणेन| एवं क्रियताम्| => एवम्+ क्रियताम्| नीलः---यदाज्ञापयति => नीलः---यद्+आज्ञापयति रामः---अभिधीयतां मद्वचनात् => रामः---अभिधीयताम्+ मद्वचनात् स राक्षसेन्द्रः| => सः+ राक्षसेन्द्रः| आगतोऽहं न => आगतः+अहम्+ न द्रष्टकामो रणातिथिः => द्रष्टकामः+ रणातिथिः उभौ---यदाज्ञापयति => उभौ---यद्+आज्ञापयति वयमपि => वयम्+अपि तावदानन्तरीयं बलं => तावत्+आनन्तरीयम्+ बलम्+ बलं परीक्षिष्यामहे| => बलम्+ परीक्षिष्यामहे| विभीषणः---यदाज्ञापयति => विभीषणः---यद्+आज्ञापयति अस्तमितो भगवान् => अस्तम्+इतः+ भगवान् पुलको यथैव => पुलकः+ यथा+एव यथैव => यथा+एव चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः राक्षसकाञ्चुकीयः---क इह => राक्षसकाञ्चुकीयः---कः+ इह (प्रविश्यान्यो राक्षसः) => (प्रविश्यान्यः+ राक्षसः) अयमस्मि| => अयम्+अस्मि| प्राप्तस्येदानीमपि => प्राप्तस्येदानीम्+अपि चलत्तरङ्गाहतभीमवेलमुदीर्णनक्राकुलनीलनीरम्| => चलत्तरङ्गाहतभीमवेलम्+उदीर्णनक्राकुलनीलनीरम्| समुद्रमाक्रान्तमवेक्ष्य => समुद्रम्+आक्रान्तम्+अवेक्ष्य दारप्रदानान्न => दारप्रदानात्+न राघवेणाद्य => राघवेण+अद्य शक्रजिच्चापि => शक्रजित्+च+अपि एवमपि => एवम्+अपि मदनवशगतो महानयार्थं => मदनवशगतः+ महानयार्थं सचिववचोऽप्यनवेक्ष्य => सचिववचः+अपि+अनवेक्ष्य सुखमार्यस्य| => सुखम्+आर्यस्य| काञ्चुकीयः---यावदहमपि => काञ्चुकीयः---यावद्+अहम्+अपि खल्वार्यपुत्रस्यागमनेन => खलु+आर्यपुत्रस्य+आगमनेन हृदयस्याद्यावेग इव => हृदयस्य+अद्य+आवेगः+ इव एवमपीदानीं => एवम्+अपि+इदानीं महानभ्युदयो वर्धते| => महान्+अभ्युदयः+ वर्धते| वशमागता => वशम्+आगता पौलस्त्यमाशु => पौलस्त्यम्+आशु राममुपगच्छामीति| => रामम्+उपगच्छामि+इति| राघवमाहवे => राघवम्+आहवे किमनया| => किम्+अनया| यावदहमपि => यावद्+अहम्+अपि खल्वतुलबलता => खलु+अतुलबलता नयनान्यालोक्य => नयनानि+आलोक्य निर्जितविष्टपत्रयभुजो निर्जीयते => निर्जितविष्टपत्रयभुजः+ निर्जीयते त्वमरविन्दपलाशनेत्रे! => त्वम्+अरविन्दपलाशनेत्रे! मेऽद्य => मे+अद्य खल्वसि => खलु+असि यो मन्दरं => यः+ मन्दरं तयोर्मानुषयोः => तयोः+मानुषयोः तयोर्मानुषयोः => तयोः+मानुषयोः मानुषेऽस्मिन् => मानुषे+अस्मिन् अद्यैव => अद्य+एव श्रियमाप्नुहि => श्रियम्+आप्नुहि खल्वस्मि => खलु+अस्मि गतोऽसि| => गतः+असि| यावन्न => यावत्+न खल्वलीकमेतद् => खलु+अलीकम्+एतद् येनासिनार्यपुत्रस्यासदृशं => येन+आसिना+आर्यपुत्रस्य+असदृशं मामपि => माम्+अपि व्यक्तमिन्द्रजिता => व्यक्तम्+इन्द्रजिता रावणः---कथं कथं => रावणः---कथम्+ कथम्+ कथं रामेणेति| => कथम्+ रामेण+इति| रामेणेति| => रामेण+इति| अतिपातिवृत्तान्तनिवेदनत्वरयावस्थान्तरं नावेक्षितम्| => अतिपातिवृत्तान्तनिवेदनत्वरय+अवस्थान्तरम्+ न+अवेक्षितम्| नावेक्षितम्| => न+अवेक्षितम्| किं कृतं => किम्+ कृतम्+ कृतं मनुजतापसेन| => कृतम्+ मनुजतापसेन| राक्षसः---श्रोतुमर्हति => राक्षसः---श्रोतुम्+अर्हति त्वामभिभूय => त्वाम्+अभिभूय सलक्ष्मणेनाद्य => सलक्ष्मणेन+अद्य सुतस्ते => सुतः+ते सेन्द्रा जिता => सेन्द्राः+ जिताः+ जिता येन => जिताः+ येन दैत्याश्चापि => दैत्याः+च+अपि सोऽपि => सः+अपि कुमारमन्तरेणानृतं नाभिधीयते| => कुमारम्+अन्तरेण+अनृतम्+ न+अभिधीयते| नाभिधीयते| => न+अभिधीयते| सर्वजगतां ज्वरकृत्! => सर्वजगताम्+ ज्वरकृत्! वासवजिदानतवैरिचक्र!| => वासवजित्+आनतवैरिचक्र!| मामिह => माम्+इह गतोऽसि => गतः+असि मोहमुपगतः|) => मोहम्+उपगतः|) लङ्केश्वर एतामवस्थां => लङ्केश्वरः+ एताम्+अवस्थाम्+ एतामवस्थां प्रापितो => एताम्+अवस्थाम्+ प्रापितः+ प्रापितो हतकेन => प्रापितः+ हतकेन इदानीमनर्थहेतुभूतया => इदानीम्+अनर्थहेतुभूतया किमनया => किम्+अनया अद्यापि => अद्य+अपि भयविह्वलोऽसि! => भयविह्वलः+असि! इदानीमपि => इदानीम्+अपि निःस्नेहो वत्सेनेन्द्रजिता => निःस्नेहः+ वत्सेन+इन्द्रजिता वत्सेनेन्द्रजिता => वत्सेन+इन्द्रजिता कष्टं कठोरहृदयो => कष्टम्+ कठोरहृदयः+ कठोरहृदयो जीवत्येष => कठोरहृदयः+ जीवति+एषः+ जीवत्येष दशाननः => जीवति+एषः+ दशाननः राजन्यन्तः => राजनि+अन्तः कक्ष्यास्थिता रक्षिणश्चाप्रमत्ता => कक्ष्यास्थिताः+ रक्षिणः+च+अप्रमत्ताः+ रक्षिणश्चाप्रमत्ता भवन्तु => रक्षिणः+च+अप्रमत्ताः+ भवन्तु चपलपलायनमनुचितमविरतममरसमराणि => चपलपलायनम्+अनुचितम्+अविरतम्+अमरसमराणि जितवतां भवताम्, => जितवताम्+ भवताम्, भर्तर्यत्र => भर्तरि+अत्र भूयो ज्ञायतां => भूयः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां वृत्तान्तः| => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः| राक्षसः---यदाज्ञापयति => राक्षसः---यद्+आज्ञापयति एष हि => एषः+ हि निहितबाणस्त्वामतिक्रम्य => निहितबाणः+त्वाम्+अतिक्रम्य गर्वाद्धरिगणपरिवारो हाससम्फुल्लनेत्रः| => गर्वात्+हरिगणपरिवारः+ हाससम्फुल्लनेत्रः| सुतं ते => सुतम्+ ते राज- => राजन्+ लङ्कां सन्दिधक्षुर्यथैव => लङ्काम्+ सन्दिधक्षुः+यथा+एव सन्दिधक्षुर्यथैव => सन्दिधक्षुः+यथा+एव रावणः---(सहसोत्थाय => रावणः---(सहसा+उत्थाय क्वासौ => क्व+असौ क्वासौ| => क्व+असौ| (असिमुद्यम्य) => (असिम्+उद्यम्य) क्रोधोपहारमसिरेष विधास्यति => क्रोधोपहारम्+असिः+एषः+ विधास्यति सम्प्रत्यवन्त्वनिमिषा इह => सम्प्रति+अवन्तु+अनिमिषाः+ इह अलमतिसाहसेन| => अलम्+अतिसाहसेन| [अनिष्टान्यनर्हाण्यनिमित्तानीदानीं कुर्वतो => [अनिष्टानि+अनर्हाणि+अनिमित्तानि+इदानीम्+ कुर्वतः+ कुर्वतो रावणस्याचिरेण => कुर्वतः+ रावणस्य+अचिरेण रावणस्याचिरेण => रावणस्य+अचिरेण बहवो भ्रातरः => बहवः+ भ्रातरः सुहृदश्च => सुहृदः+च तस्मादमित्रविषयमस्या हृदयं => तस्माद्+अमित्रविषयम्+अस्याः+ हृदयम्+ हृदयं भित्त्वा => हृदयम्+ भित्त्वा स मनुजयुगलं => सः+ मनुजयुगलम्+ मनुजयुगलं सकलवानरकुलं => मनुजयुगलम्+ सकलवानरकुलम्+ सकलवानरकुलं ध्वंसयामि| => सकलवानरकुलम्+ ध्वंसयामि| अलमलमिदानीमरिबलावलेपमन्तरेणानवरतवृथाप्रयासेन| => अलम्+अलम्+इदानीम्+अरिबलावलेपम्+अन्तरेण+अनवरतवृथाप्रयासेन| अवश्यं च => अवश्यम्+ च स्त्रीवधो न => स्त्रीवधः+ न स्यन्दनमानय| => स्यन्दनम्+आनय| राक्षसः---यदाज्ञापयति => राक्षसः---यद्+आज्ञापयति इदं स्यन्दनम्| => इदम्+ स्यन्दनम्| रावणः---(रथमारुह्य) => रावणः---(रथम्+आरुह्य) समावृतं सुरैरद्य => समावृतम्+ सुरैः+अद्य सुरैरद्य => सुरैः+अद्य चापच्युतैस्तीक्ष्णैर्बाणैराक्रान्तचेतसम् => चापच्युतैः+तीक्ष्णैः+बाणैः+आक्रान्तचेतसम् सपरिवारो रावणः|) => सपरिवारः+ रावणः|) यद्यहमनुसराम्यार्यपुत्रम्, => यदि+अहम्+अनुसरामि+आर्यपुत्रम्, विजयो भवतु|] => विजयः+ भवतु|] पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः षष्ठोऽङ्कः => षष्ठः+अङ्कः विद्याधरास्त्रयः| => विद्याधराः+त्रयः| स्मो भो! => स्मः+ भो! प्राप्ता वयं => प्राप्ताः+ वयम्+ वयं हिमवतः => वयम्+ हिमवतः देवदेवर्षिसिद्धविद्याधरादयो निरन्तरं => देवदेवर्षिसिद्धविद्याधरादयः+ निरन्तरम्+ निरन्तरं नभः => निरन्तरम्+ नभः तस्माद् वयमप्येतेषामेतान् => तस्मात्+ वयम्+अपि+एतेषाम्+एतान् वयमप्येतेषामेतान् => वयम्+अपि+एतेषाम्+एतान् स्वैरमेकान्ते => स्वैरम्+एकान्ते रामरावणयोर्युद्धविशेषं पश्यामः! => रामरावणयोः+युद्धविशेषम्+ पश्यामः! खल्वियं युद्धभूमिः| => खलु+इयम्+ युद्धभूमिः| उदधिरिव => उदधिः+इव द्वितीयः---एवमेतत्| => द्वितीयः---एवम्+एतत्| पादपशैलभग्नशिरसो मुष्टिप्रहारैर्हताः => पादपशैलभग्नशिरसः+ मुष्टिप्रहारैः+हताः मुष्टिप्रहारैर्हताः => मुष्टिप्रहारैः+हताः क्रुद्धैर्वानरयूथपैरतिबलैरुत्पुच्छकर्णैर्वृताः| => क्रुद्धैः+वानरयूथपैः+अतिबलैः+उत्पुच्छकर्णैः+वृताः| कण्ठग्राहविवृत्ततुङ्गनयनैर्दष्टौष्ठतीव्रैर्मुखैः => कण्ठग्राहविवृत्ततुङ्गनयनैः+दष्टौष्ठतीव्रैः+मुखैः शैला व्रज्रहता => शैलाः+ व्रज्रहताः+ व्रज्रहता इवाशु => व्रज्रहताः+ इव+आशु इवाशु => इव+आशु चापि => च+अपि द्रष्टव्या भवद्भ्यां, => द्रष्टव्याः+ भवद्भ्याम्, क्रोधविस्फारिताक्षा => क्रोधविस्फारिताक्षाः+ विमलविकृतदंष्ट्रा नीलजीमूतकल्पाः| => विमलविकृतदंष्ट्राः+ नीलजीमूतकल्पाः| हरिगणपतिसैन्यं हन्तुकामाः => हरिगणपतिसैन्यम्+ हन्तुकामाः समन्ताद् => समन्तात्+ रभसविवृतवक्त्रा राक्षसाः => रभसविवृतवक्त्राः+ राक्षसाः राक्षसैर्वानरेषु => राक्षसैः+वानरेषु द्वितीयः---शैला क्षिप्यन्ते => द्वितीयः---शैलाः+ क्षिप्यन्ते वानरैर्नैरृतेषु| => वानरैः+नैरृतेषु| तृतीयः---मुष्टिप्रक्षेपैर्जानुसङ्घट्टनैश्च => तृतीयः---मुष्टिप्रक्षेपैः+जानुसङ्घट्टनैः+च सर्वे---भीमश्चित्रं भोः! => सर्वे---भीमः+चित्रम्+ भोः! प्रथमः---रावणमपि => प्रथमः---रावणम्+अपि पश्येतां भवन्तौ, => पश्येताम्+ भवन्तौ, कनकरचितदण्डां शक्तिमुल्लालयन्तं => कनकरचितदण्डाम्+ शक्तिम्+उल्लालयन्तम्+ शक्तिमुल्लालयन्तं => शक्तिम्+उल्लालयन्तम्+ विमलविकृतदंष्ट्रं स्यन्दनं => विमलविकृतदंष्ट्रम्+ स्यन्दनम्+ स्यन्दनं वाहयन्तम्| => स्यन्दनम्+ वाहयन्तम्| पूर्णबिम्बं शशाङ्कं => पूर्णबिम्बम्+ शशाङ्कम्+ शशाङ्कं => शशाङ्कम्+ ग्रहमिव => ग्रहम्+इव भगणेशं राममालोक्य => भगणेशम्+ रामम्+आलोक्य राममालोक्य => रामम्+आलोक्य द्वितीयः---राममपि => द्वितीयः---रामम्+अपि पश्येतां भवन्तौ| => पश्येताम्+ भवन्तौ| चापमवलम्ब्य => चापम्+अवलम्ब्य वीरमन्येन => वीरम्+अन्येन सायकवरं परिवर्तयन्तम्| => सायकवरम्+ परिवर्तयन्तम्| स्थितं रथगतं => स्थितम्+ रथगतम्+ रथगतं रिपुमीक्षमाणं => रथगतम्+ रिपुम्+ईक्षमाणम्+ रिपुमीक्षमाणं => रिपुम्+ईक्षमाणम्+ क्रौञ्चं यथा => क्रौञ्चम्+ यथा गिरिवरं युधि => गिरिवरम्+ युधि विमुक्तेयं शक्तिः => विमुक्ता+इयम्+ शक्तिः शक्तिं निपातितां => शक्तिम्+ निपातिताम्+ निपातितां दृष्ट्वा => निपातिताम्+ दृष्ट्वा रामं प्रत्यैषवं => रामम्+ प्रति+ऐषवम्+ प्रत्यैषवं वर्षमभिवर्षति => प्रति+ऐषवम्+ वर्षम्+अभिवर्षति वर्षमभिवर्षति => वर्षम्+अभिवर्षति एता रावणजीमूताद् => एताः+ रावणजीमूतात्+ रावणजीमूताद् बाणधारा => रावणजीमूतात्+ बाणधाराः+ बाणधारा विनिस्सृताः| => बाणधाराः+ विनिस्सृताः| राममासाद्य => रामम्+आसाद्य वारिधारा वृषं => वारिधाराः+ वृषम्+ वृषं यथा => वृषम्+ यथा तृतीयः---एष एषः => तृतीयः---एषः+ एषः कनकरचितचापं तीक्ष्णमुद्यम्य => कनकरचितचापम्+ तीक्ष्णम्+उद्यम्य तीक्ष्णमुद्यम्य => तीक्ष्णम्+उद्यम्य शीघ्रं => शीघ्रम्+ सुघोरं बाणजालं => सुघोरम्+ बाणजालम्+ बाणजालं विधुन्वन्| => बाणजालम्+ विधुन्वन्| रथगतमभियान्तं रावणं => रथगतम्+अभियान्तम्+ रावणम्+ रावणं याति => रावणम्+ याति पद्भ्यां => पद्भ्याम्+ गजपतिमिव => गजपतिम्+इव मत्तं तीक्ष्णदंष्ट्रो => मत्तम्+ तीक्ष्णदंष्ट्रः+ तीक्ष्णदंष्ट्रो मृगेन्द्रः => तीक्ष्णदंष्ट्रः+ मृगेन्द्रः ज्वलित इव => ज्वलितः+ इव प्रभयायं देशः| => प्रभया+अयम्+ देशः| खल्विदम्| => खलु+इदम्| प्रेषितो मातलिवाहितो => प्रेषितः+ मातलिवाहितः+ मातलिवाहितो रथः| => मातलिवाहितः+ रथः| द्वितीयः---उपस्थितं मातलिं => द्वितीयः---उपस्थितम्+ मातलिम्+ मातलिं दृष्ट्वा => मातलिम्+ दृष्ट्वा वचनाद् रथमारूढवान् => वचनात्+ रथम्+आरूढवान् रथमारूढवान् => रथम्+आरूढवान् तृतीयः---एष हि, => तृतीयः---एषः+ हि, सुरवरजयदर्पदेशिकेऽस्मिन् => सुरवरजयदर्पदेशिके+अस्मिन् सं- => सन्+ प्रवृत्तं युद्धम्| => प्रवृत्तम्+ युद्धम्| शरवरपरिपीततीव्रबाणं => शरवरपरिपीततीव्रबाणम्+ विरतविविधशस्त्रपातमेते => विरतविविधशस्त्रपातम्+एते स्थिताश्च => स्थिताः+च चारिभिरेतौ => चारिभिः+एतौ स्वरश्मिजालैर्धरणिं दहन्तौ => स्वरश्मिजालैः+धरणिम्+ दहन्तौ सूर्याविव => सूर्यौ+इव तृतीयः---रावणमपि => तृतीयः---रावणम्+अपि पश्येतां भवन्तौ| => पश्येताम्+ भवन्तौ| शरैर्भीमवेगैर्हयान् => शरैः+भीमवेगैः+हयान् ध्वजं चापि => ध्वजम्+ च+अपि चापि => च+अपि शीघ्रं बलेनाभिहत्य| => शीघ्रम्+ बलेन+अभिहत्य| बलेनाभिहत्य| => बलेन+अभिहत्य| महद् बाणवर्षं => महत्+ बाणवर्षम्+ बाणवर्षं सृजन्तं => बाणवर्षम्+ सृजन्तम्+ सृजन्तं नदन्तं => सृजन्तम्+ नदन्तम्+ नदन्तं => नदन्तम्+ हसन्तं नृदेवं => हसन्तम्+ नृदेवम्+ नृदेवं भृशं => नृदेवम्+ भृशम्+ भृशं भीषयन्तम् => भृशम्+ भीषयन्तम् प्रथमः---एष हि => प्रथमः---एषः+ हि तीव्रं बाणमवेक्ष्य => तीव्रम्+ बाणम्+अवेक्ष्य बाणमवेक्ष्य => बाणम्+अवेक्ष्य रक्तनयनो मध्याह्नसूर्यप्रभः| => रक्तनयनः+ मध्याह्नसूर्यप्रभः| व्यक्तं मातलिना => व्यक्तम्+ मातलिना स्वयं नरपतिर्दत्तास्पदो => स्वयम्+ नरपतिः+दत्तास्पदः+ नरपतिर्दत्तास्पदो वीर्यवान् => नरपतिः+दत्तास्पदः+ वीर्यवान् वरास्त्रममितं पैतामहं => वरास्त्रम्+अमितम्+ पैतामहम्+ पैतामहं पार्थिवः => पैतामहम्+ पार्थिवः द्वितीयः---एतदस्त्रं, => द्वितीयः---एतद्+अस्त्रम्, रघुवरभुजवेगविप्रमुक्तं => रघुवरभुजवेगविप्रमुक्तम्+ रजनिचरवरं निहत्य => रजनिचरवरम्+ निहत्य पुनरभिगच्छति => पुनः+अभिगच्छति राममेव => रामम्+एव निपातितो रावणः| => निपातितः+ रावणः| रावणं निहतं => रावणम्+ निहतम्+ निहतं दृष्ट्वा => निहतम्+ दृष्ट्वा पुष्पवृष्टिर्निपातिता| => पुष्पवृष्टिः+निपातिता| एता नदन्ति => एताः+ नदन्ति गम्भीरं भेर्यस्त्रिदिवसद्मनाम् => गम्भीरम्+ भेर्यः+त्रिदिवसद्मनाम् भेर्यस्त्रिदिवसद्मनाम् => भेर्यः+त्रिदिवसद्मनाम् सिद्धं देवकार्यम्| => सिद्धम्+ देवकार्यम्| प्रथमः---तदागम्यताम्| => प्रथमः---तद्+आगम्यताम्| वयमपि => वयम्+अपि सर्वहितं रामं => सर्वहितम्+ रामम्+ रामं सम्भावयिष्यामः| => रामम्+ सम्भावयिष्यामः| रावणमाहवेऽद्य => रावणम्+आहवे+अद्य मद्बाणवेगार्दितं => मद्बाणवेगार्दितम्+ चापि => च+अपि विभीषणं शुभमतिं => विभीषणम्+ शुभमतिम्+ शुभमतिं लङ्केश्वरं => शुभमतिम्+ लङ्केश्वरम्+ लङ्केश्वरं साम्प्रतम्| => लङ्केश्वरम्+ साम्प्रतम्| चैवमनल्पसत्त्वचरितं दोर्भ्यां => च+एवम्+अनल्पसत्त्वचरितम्+ दोर्भ्याम्+ दोर्भ्यां प्रतिज्ञार्णवं => दोर्भ्याम्+ प्रतिज्ञार्णवम्+ प्रतिज्ञार्णवं => प्रतिज्ञार्णवम्+ लङ्कामभ्युपयामि => लङ्काम्+अभ्युपयामि सीतां समाश्वासितुम् => सीताम्+ समाश्वासितुम् लक्ष्मणः---जयत्वार्यः| => लक्ष्मणः---जयतु+आर्यः| ह्यार्यार्यस्य => हि+आर्या+आर्यस्य समीपमुपसर्पति| => समीपम्+उपसर्पति| अपायाच्च => अपायात्+च उषिताया रिपुक्षये| => उषितायाः+ रिपुक्षये| साम्प्रतं धैर्यं => साम्प्रतम्+ धैर्यम्+ धैर्यं मन्युर्मे => धैर्यम्+ मन्युः+मे मन्युर्मे => मन्युः+मे लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| राजंस्तव => राजन्+तव दैत्यकुलच्युतेव => दैत्यकुलच्युता+इव तत्रैव => तत्र+एव इक्ष्वाकुकुलस्याङ्कभूता| => इक्ष्वाकुकुलस्य+अङ्कभूता| राजानं दशरथं => राजानम्+ दशरथम्+ दशरथं पितरमुद्दिश्य => दशरथम्+ पितरम्+उद्दिश्य पितरमुद्दिश्य => पितरम्+उद्दिश्य युक्तं भो => युक्तम्+ भो मां द्रष्टुम्| => माम्+ द्रष्टुम्| मज्जमानमकार्येषु => मज्जमानम्+अकार्येषु पुरुषं विषयेषु => पुरुषम्+ विषयेषु यो राजन्! => यः+ राजन्! स मित्रं => सः+ मित्रम्+ मित्रं रिपुरन्यथा => मित्रम्+ रिपुः+अन्यथा रिपुरन्यथा => रिपुः+अन्यथा रामः---नार्हति => रामः---न+अर्हति भवानतः => भवान्+अतः परं पीडयितुम्| => परम्+ पीडयितुम्| लक्ष्मणः---जयत्वार्यः| => लक्ष्मणः---जयतु+आर्यः| आर्यस्याभिप्रायं श्रुत्वैवाग्निप्रवेशाय => आर्यस्य+अभिप्रायम्+ श्रुत्वा+एव+अग्निप्रवेशाय श्रुत्वैवाग्निप्रवेशाय => श्रुत्वा+एव+अग्निप्रवेशाय प्रसादं प्रतिपालयत्यार्या| => प्रसादम्+ प्रतिपालयति+आर्या| प्रतिपालयत्यार्या| => प्रतिपालयति+आर्या| पतिव्रतायाश्छन्दमनुतिष्ठ| => पतिव्रतायाः+छन्दम्+अनुतिष्ठ| लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| शौचं च => शौचम्+ च चार्यस्य => च+आर्यस्य बुद्धिर्दोलायते => बुद्धिः+दोलायते कोऽत्र| => कः+अत्र| शक्तिरस्ति, => शक्तिः+अस्ति, एवमाज्ञापयत्यार्यः| => एवम्+आज्ञापयति+आर्यः| किं तर्कयति => किम्+ तर्कयति लक्ष्मणः---निष्फलो मम => लक्ष्मणः---निष्फलः+ मम वयमार्यस्याभिप्रायमनुवर्तितारः| => वयम्+आर्यस्य+अभिप्रायम्+अनुवर्तितारः| गच्छामस्तावत्| => गच्छामः+तावत्| हनूमान्---यदाज्ञापयति => हनूमान्---यद्+आज्ञापयति लक्ष्मणः---प्रसीदत्वार्यः| => लक्ष्मणः---प्रसीदतु+आर्यः| आश्चर्यमाश्चर्यम्| => आश्चर्यम्+आश्चर्यम्| ह्यार्या, => हि+आर्या, ज्वलनमिहाशु => ज्वलनम्+इह+आशु श्रममिह => श्रमम्+इह निष्फलं च => निष्फलम्+ च पद्मवनं यथैव => पद्मवनम्+ यथा+एव यथैव => यथा+एव रामः---आश्चर्यमाश्चर्यम्| => रामः---आश्चर्यम्+आश्चर्यम्| लक्ष्मणः---यदाज्ञापयत्यार्यः| => लक्ष्मणः---यद्+आज्ञापयति+आर्यः| कनकमालेव => कनकमाला+इव ज्वलनाद् वर्धितप्रभा| => ज्वलनात्+ वर्धितप्रभा| पावकं प्राप्य => पावकम्+ प्राप्य निर्विकारमुपागता => निर्विकारम्+उपागता किमिति => किम्+इति किमिति| => किम्+इति| को नु => कः+ नु खल्वेष जीवन्तीमादाय => खलु+एषः+ जीवन्तीम्+आदाय जीवन्तीमादाय => जीवन्तीम्+आदाय सम्भूतो ज्वलतो => सम्भूतः+ ज्वलतः+ ज्वलतो हव्यवाहनात् => ज्वलतः+ हव्यवाहनात् अयमार्यां => अयम्+आर्यां पुरस्कृत्येत एवाभिवर्तते => पुरस्कृत्य+इतः+ एव+अभिवर्तते एवाभिवर्तते => एव+अभिवर्तते अयं भगवान् => अयम्+ भगवान् उपसर्पामस्तावत्| => उपसर्पामः+तावत्| प्रविशत्यग्निः => प्रविशति+अग्निः सीतां गृहीत्वा|) => सीताम्+ गृहीत्वा|) अग्निः---एष भगवान् => अग्निः---एषः+ भगवान् नमस्कारं कर्तुमर्हति => नमस्कारम्+ कर्तुम्+अर्हति कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति इमां गृह्णीष्व => इमाम्+ गृह्णीष्व अपापामक्षतां शुद्धां => अपापाम्+अक्षताम्+ शुद्धाम्+ शुद्धां जानकीं => शुद्धाम्+ जानकीम्+ जानकीं पुरुषोत्तम! => जानकीम्+ पुरुषोत्तम! इमां भगवतीं => इमाम्+ भगवतीम्+ भगवतीं लक्ष्मीं => भगवतीम्+ लक्ष्मीम्+ लक्ष्मीं जानीहि => लक्ष्मीम्+ जानीहि भवन्तमनुप्राप्ता => भवन्तम्+अनुप्राप्ता मानुषीं तनुमास्थिता => मानुषीम्+ तनुम्+आस्थिता तनुमास्थिता => तनुम्+आस्थिता रामः---अनुगृहीतोऽस्मि| => रामः---अनुगृहीतः+अस्मि| जानतापि => जानता+अपि शुचितां धूमकेतन!| => शुचिताम्+ धूमकेतन!| प्रत्ययार्थं हि => प्रत्ययार्थम्+ हि लोकानामेवमेव => लोकानाम्+एवम्+एव दिव्यगन्धर्वा गायन्ति|) => दिव्यगन्धर्वाः+ गायन्ति|) नमो भगवते => नमः+ भगवते हृदयं जगत्त्रयपते! => हृदयम्+ जगत्त्रयपते! रुद्रश्च => रुद्रः+च कोपस्तव => कोपः+तव सब्रह्मेन्द्रमरुद्गणं त्रिभुवनं => सब्रह्मेन्द्रमरुद्गणम्+ त्रिभुवनम्+ त्रिभुवनं सृष्टं => त्रिभुवनम्+ सृष्टम्+ सृष्टं त्वयेव => सृष्टम्+ त्वया+एव त्वयेव => त्वया+एव सीतेयं जलसम्भवालयरता => सीता+इयम्+ जलसम्भवालयरता विष्णुर्भवान् => विष्णुः+भवान् (पुनर्नेपथ्ये => (पुनः+नेपथ्ये मग्नेयं हि => मग्ना+इयम्+ हि भूमिस्त्वयैवोद्धृता => भूमिः+त्वया+एव+उद्धृता विक्रान्तं भुवनत्रयं => विक्रान्तम्+ भुवनत्रयम्+ भुवनत्रयं सुरपते! => भुवनत्रयम्+ सुरपते! स्वैरं रूपमुपस्थितेन => स्वैरम्+ रूपम्+उपस्थितेन रूपमुपस्थितेन => रूपम्+उपस्थितेन साम्प्रतं => साम्प्रतम्+ रावणमाहवे => रावणम्+आहवे देवदेवर्षिसिद्धविद्याधरगन्धर्वाप्सरोगणाः स्वविभवैर्भवन्तं => देवदेवर्षिसिद्धविद्याधरगन्धर्वाप्सरोगणाः+ स्वविभवैः+भवन्तम्+ स्वविभवैर्भवन्तं वर्धयन्ति| => स्वविभवैः+भवन्तम्+ वर्धयन्ति| रामः---अनुगृहीतोऽस्मि| => रामः---अनुगृहीतः+अस्मि| अभिषेकार्थमित इतो => अभिषेकार्थम्+इतः+ इतः+ इतो भवान्| => इतः+ भवान्| रामः---यदाज्ञापयति => रामः---यद्+आज्ञापयति जयत्वायुष्मान्| => जयतु+आयुष्मान्| विभीषणः---एष एष => विभीषणः---एषः+ एषः+ एष महाराजः, => एषः+ महाराजः, प्रतिज्ञार्णवमाहवेऽद्य => प्रतिज्ञार्णवम्+आहवे+अद्य देवीं च => देवीम्+ च समस्तैश्च => समस्तैः+च कृताभिषेको विभाति => कृताभिषेकः+ विभाति नभसीव => नभसि+इव खल्वार्यस्य => खलु+आर्यस्य वैष्णवं तेजः| => वैष्णवम्+ तेजः| यमवरुणकुबेरवासवाद्यै- => यमवरुणकुबेरवासवाद्यैः+ स्त्रिदशगणैरभिसंवृतो विभाति| => त्रिदशगणैः+अभिसंवृतः+ विभाति| कृताभिषेक- => कृताभिषेकः+ स्त्रिदशपतित्वमवाप्य => त्रिदशपतित्वम्+अवाप्य वृत्रहेव => वृत्रहा+इव कृताभिषेको रामः => कृताभिषेकः+ रामः येनाहं कृतमङ्गलप्रतिसरो => येन+अहम्+ कृतमङ्गलप्रतिसरः+ कृतमङ्गलप्रतिसरो भद्रासनारोपितोऽप्यम्बायाः => कृतमङ्गलप्रतिसरः+ भद्रासनारोपितः+अपि+अम्बायाः भद्रासनारोपितोऽप्यम्बायाः => भद्रासनारोपितः+अपि+अम्बायाः प्रियमिच्छता => प्रियम्+इच्छता व्यक्तं दैवगतिं => व्यक्तम्+ दैवगतिम्+ दैवगतिं गतेन => दैवगतिम्+ गतेन साम्प्रतं => साम्प्रतम्+ तेनैवाद्य => तेन+एव+अद्य एता हि => एताः+ हि महेन्द्रनियोगाद् भरतशत्रुघ्नपुरःसराः => महेन्द्रनियोगात्+ भरतशत्रुघ्नपुरःसराः प्रकृतयो भवन्तमुपस्थिताः| => प्रकृतयः+ भवन्तम्+उपस्थिताः| भवन्तमुपस्थिताः| => भवन्तम्+उपस्थिताः| प्रहृष्टोऽस्मि| => प्रहृष्टः+अस्मि| महेन्द्रादयोऽमृतभुजो भवन्तमभिवर्धयन्ति| => महेन्द्रादयः+अमृतभुजः+ भवन्तम्+अभिवर्धयन्ति| भवन्तमभिवर्धयन्ति| => भवन्तम्+अभिवर्धयन्ति| रामः---अनुगृहीतोऽस्मि| => रामः---अनुगृहीतः+अस्मि| किं ते => किम्+ ते प्रियमुपहरामि| => प्रियम्+उपहरामि| किमतः => किम्+अतः परमहमिच्छामि| => परम्+अहम्+इच्छामि| भवन्त्वरजसो गावः => भवन्तु+अरजसः+ गावः परचक्रं प्रशाम्यतु| => परचक्रम्+ प्रशाम्यतु| इमामपि => इमाम्+अपि महीं कृत्स्नां => महीम्+ कृत्स्नाम्+ कृत्स्नां राजसिंहः => कृत्स्नाम्+ राजसिंहः षष्ठोऽङ्कः => षष्ठः+अङ्कः अभिषेकनाटकं समाप्तम् => अभिषेकनाटकम्+ समाप्तम् नारायणस्त्रिभुवनैकपरायणो वः => नारायणः+त्रिभुवनैकपरायणः+ वः पायादुपायशतयुक्तिकरः => पायात्+उपायशतयुक्तिकरः एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् किं नु => किम्+ नु शब्द इव => शब्दः+ इव निवेद्यतां निवेद्यतां => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां तावत्| => निवेद्यताम्+ तावत्| एष खलु => एषः+ खलु तदनन्तरमुपगतभीष्मवधामर्षितैर्धार्तराष्ट्रैः => तदनन्तरम्+उपगतभीष्मवधामर्षितैः+धार्तराष्ट्रैः कुमारोऽभिमन्युः| => कुमारः+अभिमन्युः| यान्त्यर्जुनप्रत्यभियानभीता => यान्ति+अर्जुनप्रत्यभियानभीताः+ यतोऽर्जुनस्तां दिशमीक्षमाणाः| => यतः+अर्जुनः+ताम्+ दिशम्+ईक्षमाणाः| दिशमीक्षमाणाः| => दिशम्+ईक्षमाणाः| निवेद्यतां तावत् => निवेद्यताम्+ तावत् एष खलु => एषः+ खलु योधस्यन्दनवाजिवारणवधैर्विक्षोभ्य => योधस्यन्दनवाजिवारणवधैः+विक्षोभ्य राज्ञां बलं => राज्ञाम्+ बलम्+ बलं => बलम्+ बालेनार्जुनकर्म => बालेन+अर्जुनकर्म स रणे => सः+ रणे नराधिपशतैर्वेगागतैः => नराधिपशतैः+वेगागतैः सहसैवोत्सङ्गमारोपितः => सहसा+एव+उत्सङ्गम्+आरोपितः धृतराष्ट्रो गान्धारी => धृतराष्ट्रः+ गान्धारी धृतराष्ट्रः---कथं नु => धृतराष्ट्रः---कथम्+ नु केनैतच्छ्रुतिपथदूषणं कृतं => केन+एतत्+श्रुतिपथदूषणम्+ कृतम्+ कृतं मे => कृतम्+ मे कोऽयं मे => कः+अयम्+ मे प्रियमिति => प्रियम्+इति विप्रियं ब्रवीति| => विप्रियम्+ ब्रवीति| कोऽस्माकं शिशुवधपातकाङ्कितानां => कः+अस्माकम्+ शिशुवधपातकाङ्कितानाम्+ शिशुवधपातकाङ्कितानां => शिशुवधपातकाङ्कितानाम्+ क्षयमवघोषयत्यभीतः => क्षयम्+अवघोषयति+अभीतः पुनर्ज्ञायते => पुनः+ज्ञायते केवलं पुत्रसंक्षयकारकः => केवलम्+ पुत्रसंक्षयकारकः कुलविग्रहो भविष्यतीति|] => कुलविग्रहः+ भविष्यति+इति|] भविष्यतीति|] => भविष्यति+इति|] अद्याभिमन्युनिधनाज्जनितप्रकोपः => अद्य+अभिमन्युनिधनात्+जनितप्रकोपः शान्तिं गमिष्यति => शान्तिम्+ गमिष्यति विनाशमवाप्य => विनाशम्+अवाप्य ईदृशेऽपि => ईदृशे+अपि बालभावनिमज्जनमस्माकं भाग्यक्रमेण => बालभावनिमज्जनम्+अस्माकम्+ भाग्यक्रमेण कुत्रेदानीं पौत्रक! => कुत्र+इदानीम्+ पौत्रक! गतोऽसि|] => गतः+असि|] (येनेदानीं वध्वै => (येन+इदानीम्+ वध्वै वैधव्यं दापितं, => वैधव्यम्+ दापितम्+, दापितं, => दापितम्+, तेनात्मनो युवतिजनाय => तेनात्मनः+ युवतिजनाय वैधव्यमादिष्टम्|) => वैधव्यम्+आदिष्टम्|) केनैष व्यसनार्णवस्य => केन+एषः+ व्यसनार्णवस्य धृतराष्ट्रः---को भवान्| => धृतराष्ट्रः---कः+ भवान्| जयत्रातोऽस्मि| => जयत्रातः+अस्मि| केनाभिमन्युर्निहतः => केन+अभिमन्युः+निहतः जीवितमप्रियम्| => जीवितम्+अप्रियम्| पञ्चानां पाण्डवाग्नीनामात्मा => पञ्चानाम्+ पाण्डवाग्नीनाम्+आत्मा पाण्डवाग्नीनामात्मा => पाण्डवाग्नीनाम्+आत्मा केनेन्धनीकृतः => केन+इन्धनीकृतः समागतैर्निहतः => समागतैः+निहतः कुमारोऽभिमन्युः| => कुमारः+अभिमन्युः| स्यात्तु => स्यात्+तु जयद्रथो निमित्तभूतः| => जयद्रथः+ निमित्तभूतः| जयद्रथो निमित्तभूतः| => जयद्रथः+ निमित्तभूतः| जयद्रथो निहतः| => जयद्रथः+ निहतः| (तच्छ्रुत्वा => (तत्+श्रुत्वा धृतराष्ट्रः---कैषा => धृतराष्ट्रः---का+एषा अलमलं रुदितेन| => अलम्+अलम्+ रुदितेन| नूनमत्यन्तमवैधव्यं न => नूनम्+अत्यन्तम्+अवैधव्यम्+ न गाण्डीविबाणानामात्मा => गाण्डीविबाणानाम्+आत्मा ह्यनुजानात् => हि+अनुजानात् मां तातः, => माम्+ तातः, अहमपि => अहम्+अपि किमभिधास्यसि| => किम्+अभिधास्यसि| एवं च => एवम्+ च भणिष्यामि--अद्यकालिकं च => भणिष्यामि--अद्यकालिकम्+ च वेषग्रहणमहमप्युपधारयिष्यामीति|) => वेषग्रहणम्+अहम्+अपि+उपधारयिष्यामि+इति|) खल्वमङ्गलं भण| => खलु+अमङ्गलम्+ भण| कुतो मे => कुतः+ मे धनञ्जयस्य विप्रियं => धनञ्जयस्य+ विप्रियम्+ विप्रियं कृत्वा => विप्रियम्+ कृत्वा को हि => कः+ हि धृतराष्ट्रः---सत्यमाह => धृतराष्ट्रः---सत्यम्+आह कृष्णस्याष्टभुजोपधानरचिते => कृष्णस्य+अष्टभुजोपधानरचिते योऽङ्के => यः+अङ्के विवृद्धश्चिरं => विवृद्धः+चिरम्+ यो मत्तस्य => यः+ मत्तस्य द्वितीयो मदः| => द्वितीयः+ मदः| पार्थानां सुरतुल्यविक्रमवतां => पार्थानाम्+ सुरतुल्यविक्रमवताम्+ सुरतुल्यविक्रमवतां स्नेहस्य => सुरतुल्यविक्रमवताम्+ स्नेहस्य यो भाजनं => यम्+ भाजनम्+ भाजनं => भाजनम्+ तं हत्वा => तम्+ हत्वा क इहोपलप्स्यति => कः+ इह+उपलप्स्यति इहोपलप्स्यति => इह+उपलप्स्यति चिरं स्वैर्दुष्कृतैर्जीवितम् => चिरम्+ स्वैः+दुष्कृतैः+जीवितम् स्वैर्दुष्कृतैर्जीवितम् => स्वैः+दुष्कृतैः+जीवितम् तदवस्थं पुत्रं => तदवस्थम्+ पुत्रम्+ पुत्रं दृष्ट्वा => पुत्रम्+ दृष्ट्वा किं प्रतिपन्नं => किम्+ प्रतिपन्नम्+ प्रतिपन्नं तेन => प्रतिपन्नम्+ तेन किं वार्जुनसमीपे => किम्+ वा+अर्जुनसमीपे वार्जुनसमीपे => वा+अर्जुनसमीपे वृत्तमेतत्| => वृत्तम्+एतत्| धृतराष्ट्रः---कथमर्जुनोऽपि => धृतराष्ट्रः---कथम्+अर्जुनः+अपि तत्रासीत्| => तत्र+आसीत्| धृतराष्ट्रः---कथमिदानीं वृत्तमेतत्| => धृतराष्ट्रः---कथम्+इदानीम्+ वृत्तम्+एतत्| वृत्तमेतत्| => वृत्तम्+एतत्| स बालभावाददृष्टदोषः => सः+ बालभावात्+अदृष्टदोषः बालभावाददृष्टदोषः => बालभावात्+अदृष्टदोषः संग्राममवतीर्णः => संग्रामम्+अमवतीर्णः कुमारोऽभिमन्युः| => कुमारः+अभिमन्युः| युक्तरूपोऽस्य => युक्तरूपः+अस्य को हि => कः+ हि संनिहितशार्दूलां गुहां => संनिहितशार्दूलाम्+ गुहाम्+ गुहां धर्षयितुं => गुहाम्+ धर्षयितुम्+ धर्षयितुं शक्तः| => धर्षयितुम्+ शक्तः| किमनुतिष्ठन्ति| => किम्+अनुतिष्ठन्ति| चितां न => चिताम्+ न तावत् स्वयमस्य => तावत्+ स्वयमस्य देहमारोपयन्त्यर्जुनदर्शनार्थम्| => देहम्+आरोपयन्ति+अर्जुनदर्शनार्थम्| तेषां च => तेषाम्+ च नामान्युपधारयन्ति => नामानि+उपधारयन्ति यैस्तस्य => यैः+तस्य प्रहृतं नरेन्द्रैः => प्रहृतम्+ नरेन्द्रैः तदागम्यताम्| => तत्+आगम्यताम्| गड्गाकूलमेव => गड्गाकूलम्+एव अद्यैव => अद्य+एव जलं हतेभ्यः => जलम्+ हतेभ्यः स्वेनापराधेन => स्वेन+अपराधेन तवात्मजेभ्यः| => तव+आत्मजेभ्यः| त्वस्मि => तु+अस्मि कर्तुं नृपाणां => कर्तुम्+ नृपाणाम्+ नृपाणां शिबिरोपरोधम् => नृपाणाम्+ शिबिरोपरोधम् दुर्योधनो दुश्शासनः => दुर्योधनः+ दुश्शासनः शकुनिश्च|) => शकुनिः+च|) यातोऽभिमन्युनिधनात् => यातः+अभिमन्युनिधनात् स्थिरतां विरोधः => स्थिरताम्+ विरोधः प्राप्तो जयः => प्राप्तः+ जयः रिपवो निरस्ताः| => रिपवः+ निरस्ताः| उन्मूलितोऽस्य => उन्मूलितः+अस्य मदो मधुसूदनस्य => मदः+ मधुसूदनस्य लब्धो मयाद्य => लब्धः+ मया+अद्य मयाद्य => मया+अद्य सममभ्युदयेन => समम्+अभ्युदयेन पाण्डुसुता जयद्रथबलेनाक्रम्य => पाण्डुसुताः+ जयद्रथबलेन+आक्रम्य जयद्रथबलेनाक्रम्य => जयद्रथबलेन+आक्रम्य शत्रोर्बलं => शत्रोः+बलम्+ शरशतक्षेपैर्द्वितीयेऽर्जुने| => शरशतक्षेपैः+द्वितीये+अर्जुने| प्राप्तैश्च => प्राप्तैः+च भीष्मपतनादस्माभिरद्याहवे => भीष्मपतनात्+अस्माभिः+अद्य+आहवे मनस्येषां सुतोत्सादनात् => मनसि+एषाम्+ सुतोत्सादनात् जयद्रथेनाद्य => जयद्रथेन+अद्य महत्कृतं रणे => महत्+कृतम्+ रणे नृपैरसंभावितमात्मपौरुषम्| => नृपैः+असंभावितम्+आत्मपौरुषम्| तेषां यदनेन => तेषाम्+ यत्+अनेन यदनेन => यत्+अनेन समं सुतेनाप्रतिमं => समम्+ सुतेन+अप्रतिमम्+ सुतेनाप्रतिमं हृतं => सुतेन+अप्रतिमम्+ हृतम्+ हृतं यशः => हृतम्+ यशः इतस्तावत्| => इतः+तावत्| इतस्तावत्| => इतः+तावत्| तत्रभवन्तं तातमभिवादयिष्यामः| => तत्रभवन्तम्+ तातम्+अभिवादयिष्यामः| तातमभिवादयिष्यामः| => तातम्+अभिवादयिष्यामः| मैवम्| => मा+एवम्| कामं न => कामम्+ न कुलविग्रहोऽयमस्मांश्च => कुलविग्रहः+अयम्+अस्मान्+च स प्रियपाण्डवत्वात्| => सः+ प्रियपाण्डवत्वात्| युद्धोत्थितैर्जयमवाप्य => युद्धोत्थितैः+जयम्+अवाप्य तुल्यरूपं => तुल्यरूपम्+ एवं प्रहृष्टवदनैरभिगन्तुमेनम् => एवम्+ प्रहृष्टवदनैः+अभिगन्तुम्+एनम् प्रहृष्टवदनैरभिगन्तुमेनम् => प्रहृष्टवदनैः+अभिगन्तुम्+एनम् मैवम्| => मा+एवम्| तत्रभवन्तं तातमभिवादयिष्यामः| => तत्रभवन्तम्+ तातम्+अभिवादयिष्यामः| तातमभिवादयिष्यामः| => तातम्+अभिवादयिष्यामः| दुर्योधनोऽहमभिवादये| => दुर्योधनः+अहम्+अभिवादये| दुश्शासनोऽहमभिवादये| => दुश्शासनः+अहम्+अभिवादये| शकुनिः---शकुनिरहमभिवादये| => शकुनिः---शकुनिः+अहम्+अभिवादये| सर्वेः---कथमाशीर्वचनं न => सर्वेः---कथम्+आशीर्वचनम्+ न कथमाशीर्वचनमिति| => कथम्+आशीर्वचनम्+इति| कथमाशीः => कथम्+आशीः किंकृतोऽयं संभ्रमः| => किंकृतः+अयम्+ संभ्रमः| धृतराष्ट्रः---किंकृतोऽयं संभ्रम => धृतराष्ट्रः---किंकृतः+अयम्+ संभ्रमः+ संभ्रम इति| => संभ्रमः+ इति| कुलेऽस्मिन् => कुले+अस्मिन् पुत्रशताद्विशिष्टा| => पुत्रशतात्+विशिष्टा| बान्धवानां भवतां => बान्धवानाम्+ भवताम्+ भवतां प्रसादाद् => भवताम्+ प्रसादात्+ प्रसादाद् => प्रसादात्+ वैधव्यमश्लाघ्यमवाप्स्यतीति => वैधव्यम्+अश्लाघ्यम्+अवाप्स्यति+इति किं चात्र => किम्+ च+अत्र चात्र => च+अत्र खल्वन्यैः. => खलु+अन्यैः. बहूनां समवेतानामेकस्मिन्निर्घृणात्मनाम् => बहूनाम्+ समवेतानाम्+एकस्मिन्+निर्घृणात्मनाम् समवेतानामेकस्मिन्निर्घृणात्मनाम् => समवेतानाम्+एकस्मिन्+निर्घृणात्मनाम् प्रहरतां => प्रहरताम्+ कथं न => कथम्+ न वृद्धं भीष्मं => वृद्धम्+ भीष्मम्+ भीष्मं छलैर्हत्वा => भीष्मम्+ छलैः+हत्वा छलैर्हत्वा => छलैः+हत्वा तेषां न => तेषाम्+ न पतिता भुजाः| => पतिताः+ भुजाः| हत्वास्माकं पतिष्यन्ति => हत्वा+अस्माकम्+ पतिष्यन्ति तमबालपराक्रमम् => तम्+अबालपराक्रमम् किं भीष्मस्य => किम्+ भीष्मस्य निपातनमभिमन्योश्च => निपातनम्+अभिमन्योः+च कथं न => कथम्+ न स्वच्छन्दमृत्युर्निहतो हि => स्वच्छन्दमृत्युः+निहतः+ हि स्वेनोपदेशेन => स्वेन+उपदेशेन अयं तु => अयम्+ तु कुरुवंशनाथश्छिन्नोऽर्जुनस्य => कुरुवंशनाथः+छिन्नः+अर्जुनस्य बालो न => बालः+ न बाल इति| => बालः+ इति| धृतराष्ट्रः---किं किं => धृतराष्ट्रः---किम्+ किम्+ किं दुश्शासनो => किम्+ दुश्शासनः+ दुश्शासनो व्याहरति| => दुश्शासनः+ व्याहरति| सर्वेषां नः => सर्वेषाम्+ नः पश्यतां युध्यतां => पश्यताम्+ युध्यताम्+ युध्यतां च => युध्यताम्+ च व्यायामोष्णं गृह्य => व्यायामोष्णम्+ गृह्य चापं करेण| => चापम्+ करेण| सूर्येणेवाभ्यागतैरंशुजालैः => सूर्येणे+इव+अभ्यागतैः+अंशुजालैः बाणैरङ्किता भूमिपालाः => बाणैः+अङ्किताः+ भूमिपालाः धृतराष्ट्रः---कष्टं भो! => धृतराष्ट्रः---कष्टम्+ भो! बालेनैकेन => बालेन+एकेन तावद्भोः! => तावत्+भोः! सौभद्रेणेदृशं कृतम्| => सौभद्रेण+ईदृशम्+ कृतम्| पार्थो वः => पार्थः+ वः किं करिष्यति => किम्+ करिष्यति दुर्योधनः---किं करिष्यति| => दुर्योधनः---किम्+ करिष्यति| धृतराष्ट्रः---तत्करिष्यति, => धृतराष्ट्रः---तत्+करिष्यति, यत्सावशेषायुषो द्रक्ष्यथ| => यत्+सावशेषायुषः+ द्रक्ष्यथ| कस्तावदर्जुनो नाम| => कः+तावत्+अर्जुनः+ नाम| अर्जुनमपि => अर्जुनम्+अपि अहमपि => अहम्+अपि किन्तु| => किम्+तु| केऽर्जुनस्य => के+अर्जुनस्य बलवीर्यज्ञा मया => बलवीर्यज्ञाः+ मया शक्रं पृच्छ => शक्रम्+ पृच्छ निवातकवचप्राणोपहारार्चितं => निवातकवचप्राणोपहारार्चितम्+ पृच्छास्त्रैः => पृच्छ+अस्त्रैः परितोषितं बहुविधैः => परितोषितम्+ बहुविधैः कैरातरूपं हरम्| => कैरातरूपम्+ हरम्| पृच्छाग्निं भुजगाहुतिप्रणयिनं => पृच्छ+अग्निम्+ भुजगाहुतिप्रणयिनम्+ भुजगाहुतिप्रणयिनं यस्तर्पितः => भुजगाहुतिप्रणयिनम्+ यः+तर्पितः यस्तर्पितः => यः+तर्पितः विद्यारक्षितमद्य => विद्यारक्षितम्+अद्य जितस्त्वं पृच्छ => जितः+त्वम्+ पृच्छ दुर्योधनः---यद्येतद्वीर्यमर्जुनस्य => दुर्योधनः---यदि+एतत्+वीर्यम्+अर्जुनस्य किमस्माकं बले => किम्+अस्माकम्+ बले प्रतियोद्धारोऽर्जुनस्य| => प्रतियोद्धारः+अर्जुनस्य| कर्ण एव => कर्णः+ एव शक्रापनीतकवचोऽर्धरथः => शक्रापनीतकवचः+अर्धरथः व्याजोपलब्धविफलास्त्रबलो घृणावान्| => व्याजोपलब्धविफलास्त्रबलः+ घृणावान्| कर्णोऽर्जुनस्य => कर्णः+अर्जुनस्य तुल्यभावं => तुल्यभावम्+ यद्यस्त्रदानगुरवो दहनेन्द्ररुद्राः => यदि+अस्त्रदानगुरवः+ दहनेन्द्ररुद्राः भवानस्मानवधीरयितुम्| => भवान्+अस्मान्+अवधीरयितुम्| धृतराष्ट्रः--शकुनिरेष => धृतराष्ट्रः--शकुनिः+एष यत्कृतं कर्म => यत्+कृतम्+ कर्म सततं द्यूतशालिना| => सततम्+ द्यूतशालिना| कुलस्यास्य => कुलस्य+अस्य वैराग्निर्बालेष्वपि => वैराग्निः+बालेषु+अपि सशब्दोऽयं => सशब्दः+अयम्+ कुतो नु => कुतः+ नु सहसोत्थितः| => सहसा+उत्थितः| उल्काभिश्च => उल्काभिः+च प्रज्वालितमिवाम्बरम् => प्रज्वालितम्+इव+अम्बरम् एवं मन्ये, => एवम्+ मन्ये, सुव्यक्तं निहतं => सुव्यक्तम्+ निहतम्+ निहतं दृष्ट्वा => निहतम्+ दृष्ट्वा पौत्रमायस्तचेतसः| => पौत्रम्+आयस्तचेतसः| पतन्त्येते => पतन्ति+एते महेन्द्रस्याश्रुबिन्दवः => महेन्द्रस्य+अश्रुबिन्दवः किंकृतोऽयं शब्द => किंकृतः+अयम्+ शब्दः+ शब्द इति => शब्दः+ इति भटः---यदाज्ञापयति| => भटः---यत्+आज्ञापयति| निहतं पुत्रमङ्कस्थमश्रुभिः => निहतम्+ पुत्रम्+अङ्कस्थम्+अश्रुभिः पुत्रमङ्कस्थमश्रुभिः => पुत्रम्+अङ्कस्थम्+अश्रुभिः प्रतिज्ञातं किलानेन| => प्रतिज्ञातम्+ किल+अनेन| किलानेन| => किल+अनेन| दुर्योधनः---किमिति => दुर्योधनः---किम्+इति किमिति| => किम्+इति| तस्यैव => तस्य+एव व्यवसायतुष्टहृदयैस्तद्विक्रमोत्साहिभिस्तुष्टास्यैर्जितमित्यवेक्ष्य => व्यवसायतुष्टहृदयैः+तद्विक्रमोत्साहिभिः+तुष्टास्यैः+जितम्+इति+अवेक्ष्य प्रहर्षात्कृतः| => प्रहर्षात्+कृतः| आक्रान्ता गुरुभिर्धराधरवरैः => आक्रान्ताः+ गुरुभिः+धराधरवरैः गुरुभिर्धराधरवरैः => गुरुभिः+धराधरवरैः पार्थिवैर्भूमिश्चागतसंभ्रमेव => पार्थिवैः+भूमिः+चागतसंभ्रमा+इव युवतिस्तस्मिन् => युवतिः+तस्मिन् कम्पितेयं वसुन्धरा| => कम्पिता+इयम्+ वसुन्धरा| सुव्यक्तं धनुषि => सुव्यक्तम्+ धनुषि त्रैलोक्यं विचलिष्यति => त्रैलोक्यम्+ विचलिष्यति किमनेन => किम्+अनेन पुत्रस्तुष्टिं ये => पुत्रः+तुष्टिम्+ ये सूर्येऽस्तमसम्प्राप्ते => सूर्ये+अस्तम्+असम्प्राप्ते तानहम् => तान्+अहम् किं प्रायश्चित्तम्| => किम्+ प्रायश्चित्तम्| भटः---चितारोहणं किल => भटः---चितारोहणम्+ किल चितारोहणं चितारोहणम्| => चितारोहणम्+ चितारोहणम्| चितारोहणं चितारोहणम्| => चितारोहणम्+ चितारोहणम्| वयमपि => वयम्+अपि प्रयत्नमनुतिष्ठामः| => प्रयत्नम्+अनुतिष्ठामः| किं करिष्यसि| => किम्+ करिष्यसि| सर्वाक्षौहिणीसन्दोहेन च्छादयिष्ये => सर्वाक्षौहिणीसन्दोहेन+ छादयिष्ये तथाहं => तथा+अहम्+ व्यूहमभेद्यरूपम्| => व्यूहम्+अभेद्यरूपम्| खिन्नाशयास्ते => खिन्नाशयाः+ते सयोधा => सयोधाः+ अप्राप्तकामा ज्वलनं => अप्राप्तकामाः+ ज्वलनम्+ ज्वलनं विशेयुः => ज्वलनम्+ विशेयुः प्रविष्टं धरणीमप्यारूढं => प्रविष्टम्+ धरणीम्+अपि+आरूढम्+ धरणीमप्यारूढं नभस्थलम्| => धरणीम्+अपि+आरूढम्+ नभस्थलम्| सर्वत्रानुगमिष्यन्ति => सर्वत्र+अनुगमिष्यन्ति शरास्ते => शराः+ते क्रूरमेवं नरपतिं => क्रूरम्+एवम्+ नरपतिम्+ नरपतिं => नरपतिम्+ नित्यमुद्यतशासनम्| => नित्यम्+उद्यतशासनम्| कश्चिदपरो ब्रूयान्न => कश्चित्+अपरः+ ब्रूयान्+न ब्रूयान्न => ब्रूयान्+न स तत्क्षणम् => सः+ तत्क्षणम् घटोत्कचः---एष भोः! => घटोत्कचः---एषः+ भोः! दिदृक्षुरद्यारिमनार्यचेतसम्| => दिदृक्षुः+अद्य+अरिम्+अनार्यचेतसम्| विचिन्तयंश्चक्रधरस्य => विचिन्तयन्+चक्रधरस्य शासनं => शासनम्+ गजेन्द्रोऽङ्कुशशङ्कितो बलिम् => गजेन्द्रः+अङ्कुशशङ्कितः+ बलिम् (अधो विलोक्य) => (अधः+ विलोक्य) इदमस्योपस्थानगृहद्वारम्| => इदम्+अस्य+उपस्थानगृहद्वारम्| यावदवतरामि| => यावत्+अवतरामि| आत्मनैवात्मानं निवेदयिष्ये| => आत्मना+एव+आत्मानम्+ निवेदयिष्ये| हैडिम्बोऽस्मि => हैडिम्बः+अस्मि घटोत्कचो यदुपतेर्वाक्यं => घटोत्कचः+ यदुपतेः+वाक्यम्+ यदुपतेर्वाक्यं गृहीत्वागतो => यदुपतेः+वाक्यम्+ गृहीत्वागतः+ गृहीत्वागतो => गृहीत्वागतः+ द्रष्टव्योऽत्र => द्रष्टव्यः+अत्र स्वचरितैर्दोषैर्गतः => स्वचरितैः+दोषैः+गतः एह्येहि => एहि+एहि शत्रुभवनं कौतूहलं => शत्रुभवनम्+ कौतूहलम्+ कौतूहलं मे => कौतूहलम्+ मे धृष्टं श्रावय => धृष्टम्+ श्रावय मां जनार्दनवचो => माम्+ जनार्दनवचः+ जनार्दनवचो दुर्योधनोऽहं => जनार्दनवचः+ दुर्योधनः+अहम्+ दुर्योधनोऽहं स्थितः => दुर्योधनः+अहम्+ स्थितः अयमत्रभवान् => अयम्+अत्रभवान् अनार्यशतस्योत्पादयिता| => अनार्यशतस्य+उत्पादयिता| अयं ननु => अयम्+ ननु आश्चर्यमाश्चर्यम्| => आश्चर्यम्+आश्चर्यम्| वृद्धोऽप्यनाततवलीगुरुसंहतांसः => वृद्धः+अपि+अनाततवलीगुरुसंहतांसः श्रद्धेयरूप इव => श्रद्धेयरूपः+ इव सुरैस्त्रिदिवरक्षणजातशङ्कैस्त्रासान्निमीलितमुखोऽत्रभवान् => सुरैः+त्रिदिवरक्षणजातशङ्कैः+त्रासात्+निमीलितमुखः+अत्रभवान् अयमक्रमः| => अयम्+अक्रमः| युधिष्ठिरादयश्च => युधिष्ठिरादयः+च गुरवो भवन्तमभिवादयन्ति| => गुरवः+ भवन्तम्+अभिवादयन्ति| भवन्तमभिवादयन्ति| => भवन्तम्+अभिवादयन्ति| पश्चाद्धटोत्कचोऽहमभिवादये| => पश्चात्+घटोत्कचः+अहम्+अभिवादये| धृतराष्ट्रः---एह्येहि => धृतराष्ट्रः---एहि+एहि प्रियं दुःखमिदं => प्रियम्+ दुःखम्+इदम्+ दुःखमिदं ममापि => दुःखम्+इदम्+ मम+अपि ममापि => मम+अपि यद् भ्रातृनाशाद् => यत्+ भ्रातृनाशात्+ भ्रातृनाशाद् व्यथितस्तवात्मा| => भ्रातृनाशात्+ व्यथितः+तव+आत्मा| व्यथितस्तवात्मा| => व्यथितः+तव+आत्मा| इत्थं च => इत्थम्+ च नानुगतोऽयमर्थो => न+अनुगतः+अयम्+अर्थः+ मत्पुत्रदोषात्कृपणीकृतोऽस्मि => मत्पुत्रदोषात्+कृपणीकृतः+अस्मि खल्वत्रभवान्| => खलु+अत्रभवान्| कल्याणानां प्रसूतिं => कल्याणानाम्+ प्रसूतिम्+ प्रसूतिं पितामहमाह => प्रसूतिम्+ पितामहम्+आह पितामहमाह => पितामहम्+आह भगवांश्चक्रायुधः| => भगवान्+चक्रायुधः| धृतराष्ट्रः---(आसनादुत्थाय|) => धृतराष्ट्रः---(आसनात्+उत्थाय|) कमाज्ञापयति => कम्+आज्ञापयति भगवांश्चक्रायुधः| => भगवान्+चक्रायुधः| आसनस्थेनैव => आसनस्थेन+एव श्रोतव्यो जनार्दनस्य => श्रोतव्यः+ जनार्दनस्य धृतराष्ट्रः---यदाज्ञापयति => धृतराष्ट्रः---यत्+आज्ञापयति भगवांश्चक्रायुधः| => भगवान्+चक्रायुधः| जननीं मातुलं => जननीम्+ मातुलम्+ मातुलं च => मातुलम्+ च मामपि => माम्+अपि पितामहं द्रष्टुमाशया => पितामहम्+ द्रष्टुम्+आशया द्रष्टुमाशया => द्रष्टुम्+आशया स्वर्गमभिगतोऽसि| => स्वर्गम्+अभिगतः+असि| एकपुत्रविनाशादर्जुनस्य => एकपुत्रविनाशात्+अर्जुनस्य तावदीदृशी => तावत्+ईदृशी खल्ववस्था, => खलु+अवस्था, पुनर्भवतो भविष्यति| => पुनः+भवतः+ भविष्यति| क्षिप्रमिदानीमात्मबलाधानं कुरुष्व| => क्षिप्रम्+इदानीम्+आत्मबलाधानम्+ कुरुष्व| पुत्रशोकसमुत्थितोऽग्निर्न => पुत्रशोकसमुत्थितः+अग्निः+न प्राणमयं हविरिति| => प्राणमयम्+ हविः+इति| हविरिति| => हविः+इति| कृष्णेनैतदुदाहृतम्| => कृष्णेन+एतत्+उदाहृतम्| पश्यामीव => पश्यामि+इव हास्यमभिधानम्| => हास्यम्+अभिधानम्| घटोत्कचः---किमेतद्धास्यते| => घटोत्कचः---किम्+एतत्+हास्यते| दुर्योधनः---एतद्धास्यते| => दुर्योधनः---एतत्+हास्यते| देवैर्मन्त्रयते => देवैः+मन्त्रयते सार्धं => सार्धम्+ स कृष्णो => सः+ कृष्णः+ कृष्णो जातमत्सरः. => कृष्णः+ जातमत्सरः| पार्थेनैकेन => पार्थेन+एकेन यो वेत्ति => यः+ वेत्ति निहतं राजमण्डलम् => निहतम्+ राजमण्डलम् त्वमहं वक्ता => त्वम्+अहम्+ वक्ता प्रेषितश्चक्रपाणिना| => प्रेषितः+चक्रपाणिना| श्रावितं पार्थकर्मेदमहो => श्रावितम्+ पार्थकर्म+इदम्+अहो पार्थकर्मेदमहो => पार्थकर्म+इदम्+अहो युक्तं तवैव => युक्तम्+ तव+एव तवैव => तव+एव भवतापि => भवता+अपि श्रोतव्यो जनार्दनसन्देशः| => श्रोतव्यः+ जनार्दनसन्देशः| पृथिव्यां शासनं => पृथिव्याम्+ शासनम्+ शासनं यस्य => शासनम्+ यस्य श्रोष्यतेऽप्यन्यो => श्रोष्यते+अपि+अन्यः+ राज्ञस्तस्य => राज्ञः+तस्य घटोत्कचः---कथं दुश्शासनो => घटोत्कचः---कथम्+ दुश्शासनः+ दुश्शासनो व्याहरति| => दुश्शासनः+ व्याहरति| भवतां चक्रायुधः| => भवताम्+ चक्रायुधः| मुक्ता येन => मुक्ताः+ येन येनार्घ्यं नृपमण्डलस्य => येन+अर्घ्यम्+ नृपमण्डलस्य मिषतो भीष्माग्रहस्ताद्धृतम्| => मिषतः+ भीष्माग्रहस्तात्+धृतम्| भीष्माग्रहस्ताद्धृतम्| => भीष्माग्रहस्तात्+धृतम्| श्रीर्यस्याभिरता नियोगसुमुखी => श्रीः+यस्य+अभिरताः+ नियोगसुमुखी पार्थिवपार्थिवस्तव => पार्थिवपार्थिवः+तव कथं राजा => कथम्+ राजा अलं विवादेन| => अलम्+ विवादेन| वाऽराजा => वा+अराजा वाऽबली| => वा+अबली| बहुनात्र => बहुना+अत्र किमुक्तेन => किम्+उक्तेन किमाह => किम्+आह भवतां प्रभुः => भवताम्+ प्रभुः किमथ => किम्+अथ प्रभुरेव => प्रभुः+एव त्रैलोक्यनाथो भगवांश्चक्रायुधः| => त्रैलोक्यनाथः+ भगवान्+चक्रायुधः| भगवांश्चक्रायुधः| => भगवान्+चक्रायुधः| विशेषतोऽस्माकं प्रभुः| => विशेषतः+अस्माकम्+ प्रभुः| अवसितमवगच्छ => अवसितम्+अवगच्छ क्षत्रियाणां विनाशं => क्षत्रियाणाम्+ विनाशम्+ विनाशं => विनाशम्+ लाघवं चास्तु => लाघवम्+ च+अस्तु चास्तु => च+अस्तु तनयविनाशादुद्यतोग्रास्त्रमुक्तैः => तनयविनाशात्+उद्यतोग्रास्त्रमुक्तैः कश्चित्फल्गुनस्यातिभारः => कश्चित्+फल्गुनस्य+अतिभारः स्याद्वाक्यमात्रेण => स्यात्+वाक्यमात्रेण निर्जितेयं वसुन्धरा| => निर्जिता+इयम्+ वसुन्धरा| घटोत्कचः---शकुनिरेष व्याहरति| => घटोत्कचः---शकुनिः+एषः+ व्याहरति| बाणयोग्यमष्टापदं समरकर्मणि => बाणयोग्यम्+अष्टापदम्+ समरकर्मणि ह्यत्र => हि+अत्र दारहरणं न => दारहरणम्+ न राज्यतन्त्रं => राज्यतन्त्रम्+ पणोऽत्र => पणः+अत्र रतिरुग्रबलैश्च => रतिः+उग्रबलैः+च प्रकृतिं गतः| => प्रकृतिम्+ गतः| रूक्षं लङ्घयित्वा => रूक्षम्+ लङ्घयित्वा प्रमाणं => प्रमाणम्+ किञ्चिद् व्याहरन् => किञ्चित्+ व्याहरन् दर्पो मातृपक्षोग्ररूपो => दर्पः+ मातृपक्षोग्ररूपः+ मातृपक्षोग्ररूपो => मातृपक्षोग्ररूपः+ वयमपि => वयम्+अपि घटोत्कचः---शान्तं पापम्| => घटोत्कचः---शान्तम्+ पापम्| राक्षसेभ्योऽपि => राक्षसेभ्यः+अपि भवन्त एव => भवन्तः+ एव पत्नीं स्पृशन्ति => पत्नीम्+ स्पृशन्ति सुतवधं सङ्ख्ये => सुतवधम्+ सङ्ख्ये कर्तुं स्मरन्ति => कर्तुम्+ स्मरन्ति विकृतवपुषोऽप्युग्राचारा घृणा => विकृतवपुषः+अपि+उग्राचाराः+ घृणा प्राप्तो => प्राप्तः+ त्वं युद्धार्थमागतः| => त्वम्+ युद्धार्थम्+आगतः| युद्धार्थमागतः| => युद्धार्थम्+आगतः| सन्देशं => सन्देशम्+ वयं दूतघातकाः => वयम्+ दूतघातकाः किं दूत => किम्+ दूतः+ दूत इति => दूतः+ इति मां प्रधर्षयसि| => माम्+ प्रधर्षयसि| तावद् भोः! => तावत्+ भोः! दूतोऽहम्| => दूतः+अहम्| अलं वो => अलम्+ वः+ वो व्यवसायेन => वः+ व्यवसायेन प्रहरध्वं समाहृताः| => प्रहरध्वम्+ समाहृताः| ज्याच्छेदाद् दुर्बलो => ज्याच्छेदात्+ दुर्बलः+ दुर्बलो नाहमभिमन्युरिह => दुर्बलः+ न+अहम्+अभिमन्युः+इह नाहमभिमन्युरिह => न+अहम्+अभिमन्युः+इह महानेष => महान्+एष कैशोरकोऽयं मे => कैशोरकः+अयम्+ मे दष्टोष्ठो मुष्टिमुद्यम्य => दष्टोष्ठः+ मुष्टिम्+उद्यम्य मुष्टिमुद्यम्य => मुष्टिम्+उद्यम्य तिष्ठत्येष => तिष्ठति+एष कश्चिद्गन्तुमिच्छेद्यमालयम् => कश्चित्+गन्तुम्+इच्छेत्+यमालयम् दूतोऽहमस्मि| => दूतः+अहम्+अस्मि| तथापि => तथा+अपि रोषं धारयितुम्| => रोषम्+ धारयितुम्| किमिति => किम्+इति मद्वचनादेवं स => मद्वचनात्+एवम्+ सः+ स वक्तव्यः, => सः+ वक्तव्यः, किं व्यर्थं => किम्+ व्यर्थम्+ व्यर्थं बहु => व्यर्थम्+ बहु पारुष्यसाध्या वयं => पारुष्यसाध्याः+ वयम्+ वयं => वयम्+ कोपान्नार्हसि => कोपात्+न+अर्हसि किञ्चिदेव => किञ्चित्+एव वचनं युद्धं => वचनम्+ युद्धम्+ युद्धं यदा => युद्धम्+ यदा निर्याम्येष निरन्तरं => निर्यामि+एषः+ निरन्तरम्+ निरन्तरं नृपशतच्छत्रावलीभिर्वृतस्तिष्ठ => निरन्तरम्+ नृपशतच्छत्रावलीभिः+वृतः+तिष्ठ नृपशतच्छत्रावलीभिर्वृतस्तिष्ठ => नृपशतच्छत्रावलीभिः+वृतः+तिष्ठ त्वं सह => त्वम्+ सह प्रतिवचो दास्यामि => प्रतिवचः+ दास्यामि एष गच्छामि| => एषः+ गच्छामि| श्रूयतां जनार्दनस्य => श्रूयताम्+ जनार्दनस्य धर्मं समाचर => धर्मम्+ समाचर स्वजनव्यपेक्षां => स्वजनव्यपेक्षाम्+ काङ्क्षितं मनसि => काङ्क्षितम्+ मनसि सर्वमिहानुतिष्ठ| => सर्वम्+इह+अनुतिष्ठ| जात्योपदेश इव => जात्या+उपदेशः+ इव सममुपैष्यति => समम्+उपैष्यति दूतघटोत्कचं नामोत्सृष्टिकाङ्कं => दूतघटोत्कचम्+ नाम+उत्सृष्टिकाङ्कम्+ नामोत्सृष्टिकाङ्कं समाप्तम् => नाम+उत्सृष्टिकाङ्कम्+ समाप्तम् तत्रत्याः कार्यप्रणालीः => तत्रत्याः+ कार्यप्रणालीः यद् यद् => यत्+ यत्+ यद् पठनीयं => यत्+ पठनीयं तद्+ तद्+ => तत्+ तत्+ तद्+ स्वबलेन => तत्+ स्वबलेन पुनश्च => पुनः+च एतद् तस्मै => एतत्+ तस्मै मध्यवर्गीय जनसमुदायः => मध्यवर्गीयः+ जनसमुदायः स मनसि => सः+ मनसि सिद्धा भवन्ति => सिद्धाः+ भवन्ति तद् लाभकारं => तत्+ लाभकारं यद् दृश्येत => यत्+ दृश्येत क्षीरसागर इत्यादीनां => क्षीरसागरः+ इत्यादीनां स कृतवान् => सः+ कृतवान् नासीत् => न+आसीत् आधुनिककाल इव => आधुनिककालः+ इव नासीत् => न+आसीत् नासीत् => न+आसीत् नैकानि => न+एकानि कारोनेशन इति => कारोनेशनः+ इति भालचन्द्रभाटवडेकर इति => भालचन्द्रभाटवडेकरः+ इति तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा मग्न अभवत् => मग्नः+ अभवत् चित्रपट इति => चित्रपटः+ इति एक एव => एकः+ एव माणिक इति => माणिकः+ इति स्नातको भूत्वा => स्नातकः+ भूत्वा बिधोवनबारव इत्यादिकानां => बिधोवनबारवः+ इत्यादिकानां चित्रकलाया निपुणः => चित्रकलायाः+ निपुणः नैकैः => न+एकैः सत्यजित एव => सत्यजितः+ एव भार्याया सह => भार्यायाः+ सह स स्मृतवान् => सः+ स्मृतवान् नैकेषां => न+एकेषां अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा नास्ति => न+अस्ति नासीत् => न+आसीत् स चित्रपटसृष्ट्यै => सः+ चित्रपटसृष्ट्यै नासीत् => न+आसीत् एडिनबरो, => एडिनबरः+, संसार इति => संसारः+ इति शाखाप्रशाखा-आगन्तुक इत्यादयः => शाखाप्रशाखा-आगन्तुकः+ इत्यादयः आगन्तुक इति => आगन्तुकः+ इति मुजमदार इति => मुजमदारः+ इति सत्यजित स्वयमेव => सत्यजितः+ स्वयमेव निर्जीवमिव => निर्जीवम्+इव सचेतनमिव => सचेतनम्+इव -"गुरुभ्यो नमः" => -"गुरुभ्यः+ नमः" वटवश्च => वटवः+च भूर्भुवः => भूः+भुवः तत्सवितुर्वरेण्यं => तत्सवितुः+वरेण्यं भर्गो देवस्य => भर्गः+ देवस्य धियो यो => धियः+ य+ यो नः => य+ नः अर्थानुसन्धानपूर्वकं => अर्थ+अनुसन्धानपूर्वकं सत्यलोकमिव => सत्यलोकम्+इव गुरुभ्यो नमः => गुरुभ्यः+ नमः गुडरहितमेव => गुडरहितम्+एव पक्षिणश्च => पक्षिणः+च प्राणिनश्च => प्राणिनः+च स्यादिति => स्यात्+इति "पराजितोऽस्मि" => "पराजितः+अस्मि" "अष्टावक्रो विजयताम्" => "अष्टावक्रः+ विजयताम्" यावदिच्छसि, => यावत्+इच्छसि, नागमिष्यति" => न+आगमिष्यति" कहोड इति => कहोडः+ इति वशंवदो भूत्वा => वशंवदः+ भूत्वा स च => सः+ च तावद्दूरं => तावत्+दूरं ऋत्विग् अस्ति। => ऋत्विक्+ अस्ति। नाहम् => न+अहम् अपीदं => अपि+इदं पुनरहं => पुनः+अहं सुहृद् यज्ञदत्तः => सुहृत्+ यज्ञदत्तः पुरस्ताद् आगतः => पुरस्तात्+ आगतः भवदागमनं => भवत्+आगमनं "कथमिव => "कथम्+इव पुरस्ताद् आगत्य => पुरस्तात्+ आगत्य अभवद्' इति => अभवत्'+ इति पुत्रनामासि' => पुत्रनामा+असि' 'मयैव => 'मया+एव कारणाद् एव => कारणात्+ एव मुक्तामणिरिव => मुक्तामणिः+इव राशिरिव => राशिः+इव नास्तीति => नास्ति+इति मा भूत्। => मा+ भूत्। दग्धोऽस्मि। => दग्धः+अस्मि। वरुणद्वीपाद् आनीतं => वरुणद्वीपात्+ आनीतं पुत्रोऽपि => पुत्रः+अपि प्राणेभ्योऽपि => प्राणेभ्यः+अपि यश्च => यः+च कियतापि => कियता+अपि "सिद्धोऽस्मि" => "सिद्धः+अस्मि" जगद् अनेककर्तृकम् => जगत्+ अनेककर्तृकम् एतद् एव => एतत्+ एव एक एव => एकः+ एव कश्चिद् भागः => कश्चित्+ भागः बहवो देवाः => बहवः+ देवाः 'भीषास्माद् वातः => 'भीषास्मात्+ वातः भीषास्मादग्निश्चेन्द्रश्च। => भीषास्मात्+अग्निः+च+इन्द्रः+च। मृत्युर्धावति => मृत्युः+धावति कश्चिद् इतरेभ्यः => कश्चित्+ इतरेभ्यः अत एव- => अतः+ एव- वरुणमग्निमाहुः => वरुणम्+अग्निम्+आहुः स सुपर्णो => सः+ सुपर्णः+ सुपर्णो गरुत्मान्। => सुपर्णः+ गरुत्मान्। सद् विप्रा => सत्+ विप्राः+ विप्रा बहुधा => विप्राः+ बहुधा मातरिश्वानमाहुः॥' => मातरिश्वानम्+आहुः॥' समग्रापि => समग्रा+अपि शाश्वतश्च। => शाश्वतः+च। प्रयतमानोऽपि => प्रयतमानः+अपि पुनरेकम् => पुनः+एकम् तत्रापि => तत्र+अपि "सिद्धोऽस्मि। => "सिद्धः+अस्मि। यो नरो => यः+ नरः+ नरो विहन्ति, => नरः+ विहन्ति, पाणिरेव => पाणिः+एव सनखो विशीर्यते। => सनखः+ विशीर्यते। "एक एवाग्निर्बहुधा => "एकः+ एव+अग्निः+बहुधा एवाग्निर्बहुधा => एव+अग्निः+बहुधा सर्वमिदं => सर्वम्+इदं एको वीरो => एकः+ वीरः+ वीरो देवराजो => वीरः+ देवराजः+ देवराजो निहन्ता => देवराजः+ निहन्ता पितॄणामीश्वरश्चैक एव॥" => पितॄणाम्+ईश्वरः+च+एकः+ एव॥" "द्वाविन्द्राग्नी => "द्वौ+इन्द्राग्नी चरतो वै => चरतः+ वै पर्वतश्च। => पर्वतः+च। द्वावश्विनौ => द्वौ+अश्विनौ द्वादशमासमाहुः => द्वादशमासम्+आहुः पादो द्वादशैवाक्षराणि। => पादः+ द्वादशः+एव+अक्षराणि। द्वादशैवाक्षराणि। => द्वादशः+एव+अक्षराणि। प्राकृतो यज्ञ => प्राकृतः+ यज्ञः+ यज्ञ उक्तो => यज्ञः+ उक्तः+ उक्तो => उक्तः+ द्वादशादित्यान् => द्वादश+आदित्यान् कथयन्तीह => कथयन्ति+इह तिथिरुक्ता => तिथिः+उक्ता नाभात्। => न+अभात्। त्रयोदशादीन्यतिच्छन्दांसि => त्रयोदशादीनि+अतिच्छन्दांसि पुरस्ताद् आगत्य => पुरस्तात्+ आगत्य सर्प इव => सर्पः+ इव अष्टावक्रो भव" => अष्टावक्रः+ भव" ममोपरि => मम+उपरि 'अष्टावक्रो भव' => 'अष्टावक्रः+ भव' स च => सः+ च तद् विस्मृत्य => तत्+ विस्मृत्य देवतावद् भावयन् => देवतावत्+ भावयन् जीवनेऽपि => जीवने+अपि उद्दालकाश्रमाद् बहिष्कृतः => उद्दालकाश्रमात्+ बहिष्कृतः कस्मिंश्चिद् दिने => कस्मिंश्चित्+ दिने यदिच्छामि, => यत्+इच्छामि, यावद् इच्छामि => यावत्+ इच्छामि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव मामेव => माम्+एव भूयो भूयः => भूयः+ भूयः पूर्वमिव => पूर्वम्+इव यद् वक्तुम् => यत्+ वक्तुम् तद् उच्यताम्।" => तत्+ उच्यताम्।" अराणीव => अराणी+इव को वा => कः+ वा स्थितेऽपि, => स्थिते+अपि, स्थितेऽपि => स्थिते+अपि जगद् विपरिवर्तते' => जगत्+ विपरिवर्तते' चेत्यादि => च+इत्यादि सकलमपि => सकलम्+अपि किञ्चिद् आलोच्य => किञ्चित्+ आलोच्य को वा => कः+ वा यद् विधिः => यत्+ विधिः लोकेऽस्मिन् => लोके+अस्मिन् स खलु => सः+ खलु स एव => सः+ एव नान्यः => न+अन्यः स खलु => सः+ खलु लोकेऽस्मिन् => लोके+अस्मिन् "प्रथमतो वक्रं => "प्रथमतः+ वक्रं सकृदपि => सकृत्+अपि भूत्वापि => भूत्वा+अपि नासीत्। => न+आसीत्। बालिकाश्च => बालिकाः+च कस्माद् अधीतवान् => कस्मात्+ अधीतवान् यद् अधिगच्छन्ति => यत्+ अधिगच्छन्ति तद् अष्टावक्रः => तत्+ अष्टावक्रः कदाचिद् दशभिः => कदाचित्+ दशभिः तन्मुखाद् एकम् => तन्मुखात्+ एकम् 'साक्षाद् वेदपुरुषः => 'साक्षात्+ वेदपुरुषः ततोऽधिकं => ततः+अधिकं कश्चिद् अवज्ञया => कश्चित्+ अवज्ञया आदरश्च => आदरः+च लौकिकाश्च => लौकिकाः+च कश्चिद् विद्वान् => कश्चित्+ विद्वान् पुनरागमिष्यति => पुनः+आगमिष्यति माभूत् => मा+अभूत् कस्माद् अयम् => कस्मात्+ अयम् आहारेऽपि => आहारे+अपि कृतेऽपि => कृते+अपि स्वप्नेऽपि => स्वप्ने+अपि तरुणश्च => तरुणः+च नालम् => न+अलम् मुग्धोऽस्मि => मुग्धः+अस्मि माभूत् => मा+अभूत् विषयोऽयं => विषयः+अयं पुत्रस्यार्थे => पुत्रस्य+अर्थे नाहं => न+अहं हरिणीव => हरिणि+इव पिकीव => पिकी+इव ततो निर्णयं => ततः+ निर्णयं तदनुसारेण => तत्+अनुसारेण चुम्बन्तमिव => चुम्बन्तम्+इव भूयो भूयः => भूयः+ भूयः भवदागमनेन => भवत्+आगमनेन कृतज्ञोऽस्मि => कृतज्ञः+अस्मि भवदागमनस्य => भवत्+आगमनस्य यावद् भवान् => यावत्+ भवान् तावद् अस्माकं => तावत्+ अस्माकं पश्यन्नपि => पश्यन्+अपि ततोऽपि => ततः+अपि सुखमपि => सुखम्+अपि नाहं => न+अहं यमो वैवस्वतः => यमः+ वैवस्वतः नाहं => न+अहं नाहं => न+अहं नाहं => न+अहं नोचिता => न+उचिता कामोऽपि => कामः+अपि शास्त्रमेव => शास्त्रम्+एव सिद्धो भवति => सिद्धः+ भवति स्यादिति => स्यात्+इति तीव्रेच्छा => तीव्र+इच्छा मनसापि => मनसा+अपि उभावपि => उभौ+अपि कासारांश्च => कासारान्+च कदाचिद् राजानं => कदाचित्+ राजानं कानिचिद् दिनानि => कानिचित्+ दिनानि अत्रैव => अत्र+एव नाहं => न+अहं विघ्नो भवितुम् => विघ्नः+ भवितुम् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा यथोक्तकरणाय => यथा+उक्तकरणाय तद्विषयं => तत्+विषयं नारीमयोऽयं => नारीमयः+अयं किञ्चित्स्थूलापि => किञ्चित्+स्थूला+अपि दर्पश्च => दर्पः+च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव स्वयमपि => स्वयम्+अपि रूपसम्पन्नश्च। => रूपसम्पन्नः+च। तरुणो वा => तरुणः+ वा वृद्धो वा, => वृद्धः+ वा, मुनिरेवाहम् => मुनिः+एव+अहम् " इति => "+ इति तदादेशानुसारेण => तत्+आदेशानुसारेण दास्यश्च => दास्यः+च किञ्चिदुन्नमितमुखी => किञ्चित्+उन्नमितमुखी अत्रैव => अत्र+एव तवालिङ्गनेन => तव+आलिङ्गनेन नाशक्नोत्। => न+अशक्नोत्। बलाद् आत्मानं => बलात्+ आत्मानं नेदं => न+इदं अत्रैव => अत्र+एव समस्तभूमण्डलाधिपत्येनापि => समस्तभूमण्डलाधिपत्येन+अपि नाहं => न+अहं अत्राहं => अत्र+अहं इदानीमेव => इदानीम्+एव धन्यो भवान्। => धन्यः+ भवान्। कदाचिदेव => कदाचित्+एव तत्रापि => तत्र+अपि कुबेराच्च => कुबेरात्+च तदुद्देशश्च => तदुद्देशः+च उत्तरायाश्च => उत्तरायाः+च अग्निपरीक्षाया अपि => अग्निपरीक्षायाः+ अपि गार्गीव => गार्गी+इव मैत्रेयीव => मैत्रेयी+इव अष्टावक्रो मुनिः => अष्टावक्रः+ मुनिः ब्रह्मविद्यापरो भूत्वा => ब्रह्मविद्यापरः+ भूत्वा लोकानामस्त्वियं => लोकानामः+तु+इयं सक्तवश्च => सक्तवः+च देशांश्च => देशान्+च स्त्रियश्च => स्त्रियः+च बालोऽपि => बालः+अपि एतद् श्रुत्वा => एतत्+ श्रुत्वा अवसरश्च => अवसरः+च पुष्टाङ्गाश्च => पुष्टाङ्गाः+च दूरादेव => दूरात्+एव आश्रमाद् आगतौ। => आश्रमात्+ आगतौ। वयो न => वयः+ न इतो याहि। => इतः+ याहि। चेष्टाभिः => च+इष्टाभिः को वृत्तान्तः => कः+ वृत्तान्तः बालोऽपि => बालः+अपि साक्षाद् धर्मः => साक्षात्+ धर्मः वरीयांसश्च => वरीयांसः+च कश्चिद् बालः => कश्चित्+ बालः 'को भवान्, => 'कः+ भवान्, शिष्यश्च => शिष्यः+च अधीतसकलवेदोऽस्मि। => अधीतसकलवेदः+अस्मि। अर्थाश्च => अर्थाः+च कहोडोऽपि => कहोडः+अपि मण्डूकमिव => मण्डूकम्+इव वादप्रकरणमेव => वादप्रकरणम्+एव अन्यच्च => अन्यत्+च कुलशैलवद् अचलः => कुलशैलवत्+ अचलः रथमिव => रथम्+इव ततो वादाहवे => ततः+ वादाहवे स परः => सः+ परः पण्डितोऽसि" => पण्डितः+असि" षड् ऋतवः => षट्+ ऋतवः राजापि => राजा+अपि हृष्टश्च => हृष्टः+च विजयो भूयात्' => विजयः+ भूयात्' "अनादयो वेदाः। => "अनादयः+ वेदाः। वेदेभ्यो जगत् => वेदेभ्यः+ जगत् पाठो भविष्यति। => पाठः+ भविष्यति। ततो ब्रह्मा => ततः+ ब्रह्मा ततो गुरुशिष्यपरम्परा => ततः+ गुरुशिष्यपरम्परा कोपो न => कोपः+ न तद् अपौरुषेयेण => तत्+ अपौरुषेयेण को दोषः? => कः+ दोषः? एतावद् एव => एतावत्+ एव अत एव => अतः+ एव "ऋषयो मन्त्रद्रष्टारः। => "ऋषयः+ मन्त्रद्रष्टारः। स च => सः+ च पराजितोऽस्मि => पराजितः+अस्मि कृतवतापि => कृतवता+अपि 'पराजितोऽस्मि' => 'पराजितः+अस्मि' "बन्दिपण्डितो विजयते" => "बन्दिपण्डितः+ विजयते" पुनरलभत' => पुनः+अलभत' वशंवदोऽसि। => वशंवदः+असि। इत्याज्ञापितवान्। => इति+आज्ञापितवान्। "ततो वादनियमानुसारेण => "ततः+ वादनियमानुसारेण पुरोहितो यज्ञदत्तः => पुरोहितः+ यज्ञदत्तः केषुचिदेव => केषुचित्+एव "को वा => "कः+ वा किमपराद्धम् => किम्+अपराद्धम् महाराजश्च => महाराजः+च विजयिनो वशंवदः => विजयिनः+ वशंवदः एतावदधिकारं => एतावत्+अधिकारं कानिचिद् वर्षाणि। => कानिचित्+ वर्षाणि। उचित इति => उचितः+ इति स सर्वान् => सः+ सर्वान् 'यज्ञफलप्राप्तिरस्तु, => 'यज्ञफलप्राप्तिः+अस्तु, सकलसम्पदभिवृद्धिरस्तु' => सकलसम्पत्+अभिवृद्धः+अस्तु' विधिवद् प्रत्यागताः => विधिवत्+ प्रत्यागताः स्नातको भूत्वा => स्नातकः+ भूत्वा अत एव => अतः+ एव भिल्लस्त्रीसङ्गादेव => भिल्लस्त्रीसङ्गात्+एव स पतितः।" => सः+ पतितः।" "अत एव => "अतः+ एव संन्यास इति => संन्यासः+ इति नाकुर्वन्। => न+अकुर्वन्। स्म करोः। => स्म+ करोः। गृहस्थो भव।" => गृहस्थः+ भव।" प्राणैरपि => प्राणैः+अपि वंशस्यापि => वंशस्य+अपि कहोड इति => कहोडः+ इति स कालं => सः+ कालं कालो याति => काल+ याति पूर्वमिव => पूर्वम्+इव कियद् उत्सुका => कियत्+ उत्सुका आसीद् इति => आसीत्+ इति तद् दूरिकृतम्। => तत्+ दूरिकृतम्। लताश्च => लताः+च कदाचिद् एव => कदाचित्+ एव अत्यल्पेनापि => अत्यल्पेन+अपि शैलाद् आश्रमं => शैलात्+ आश्रमं आश्रमाद् बहिः => आश्रमात्+ बहिः लताश्च। => लता+च। स्यादिति => स्यात्+इति स्याद् अपि। => स्यात्+ अपि। श्रेयोऽस्तु" => श्रेयः+अस्तु" गद्‌गदितेनापि => गद्‌गदितेन+अपि स्खलेद् अपि। => स्खलेदत्+ अपि। निधिमिव => निधिम्+इव कस्मिँश्चिद् ग्रामे => कस्मिँश्चित्+ ग्रामे उत्प्लुत्योत्प्लुत्य => उत्प्लुत्य+उत्प्लुत्य सुनिपुणस्यापि => सुनिपुणस्य+अपि युगपद् उदभवताम्। => युगपत्+ उदभवताम्। कस्माद् रोदिषि? => कस्मात्+ रोदिषि? केनचिद् अपहसितोऽसि, => केनचित्+ अपहसितः+असि, अपहसितोऽसि, => अपहसितः+असि, नाहं => न+अहं कुतो नास्ति? => कुतः+ नास्ति? बालोऽपि => बालः+अपि ततश्च => ततः+च पुत्रोऽसि। => पुत्रः+असि। नानुवर्तेत, => न+अनुवर्तेत, तद्दिनम् => तत्+दिनम् मातुश्च => मातुः+च शैलादिव => शैलात्+इव नाहं => न+अहं बालोऽपि => बालः+अपि यद् उक्तवान् => यत्+ उक्तवान् यद् अन्याय्यं => यत्+ अन्याय्यं संशयलेशोऽपि => संशयलेशः+अपि सुप्तस्यापि => सुप्तस्य+अपि अतिथिमिव, => अतिथिम्+इव, मित्रमिव => मित्रम्+इव कर्तव्याद् भ्रष्टः => कर्तव्यात्+ भ्रष्टः मा भूत् => मा+ अभूत् हिंस्रजन्तुभ्यश्च => हिंस्रजन्तुभ्यः+च तद् विस्मृत्य => तत्+ विस्मृत्य चैनमेवं => च+एनम्+एवं पौर्वापर्यभङ्गो वा => पौर्वापर्यभङ्गः+ वा मा भूत्। => मा+ अभूत्। यदधीतमविज्ञातं => यत्+अधीतम्+अविज्ञातं निगदेनैव => निगदेन+एव अनग्नाविव => अनग्नौ+इव शुष्कैधो न => शुष्कैधः+ न तज्ज्वलति => तत्+ज्वलति एतद् श्रुतवत्याः => एतत्+ श्रुतवत्याः कियद् वा => कियत्+ वा विपद् उपस्थिता => विपत्+ उपस्थिता कश्मिंश्चिद् अग्रहारे => कश्मिंश्चित्+ अग्रहारे "को भवान्? => "कः+ भवान्? तद् गृहं => तत्+ गृहं देशान्तराद् अत्र => देशान्तरात्+ अत्र कश्चिद् अपि => कश्चित्+ अपि तद् भवतु। => तत्+ भवतु। धनिको भूत्वा => धनिकः+ भूत्वा वरुणद्वीपाद् आनीतम् => वरुणद्वीपात्+ आनीतम् पुनरायातः। => पुनः+आयातः। धन्यास्मि। => धन्या+अस्मि। गर्भाष्टमे => गर्भ+अष्टमे वेषोऽपि => वेषः+अपि दन्तश्च => दन्तः+च चेति => च+इति चेति => च+इति कञ्चिद् आचरत्। => कञ्चित्+ आचरत्। अष्टावक्रश्च => अष्टावक्रः+च किञ्चिद् वक्तुम् => किञ्चित्+ वक्तुम् स्फुरद्वदना => स्फुरत्+वदना नाध्याप्यते => न+अध्याप्यते नेदं => न+इदं पुरुषो वा, => पुरुषः+ वा, स्त्रियोऽपि => स्त्रियः+अपि अवकाशो लभ्यते => अवकाशः+ लभ्यते वेदेष्वेव => वेदेषु+एव सन्तीति => सन्ति+इति तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि अत्रैव => अत्र+एव तत्रोपविष्टं => तत्र+उपविष्टं सैव => सा+एव बालादपि => बालात्+अपि अस्त्येव। => अस्ति+एव। अल्पेनापि => अल्पेन+अपि नास्माकं => न+अस्माकं चापि => च+अपि स च => सः+ च श्रेयोस्तु" => श्रेयः+अस्तु" दरिद्रो जातः => दरिद्रः+ जातः स्वोक्षिताद् अधिकं => स्वोक्षितात्+ अधिकं आत्मज्ञानमिव => आत्मज्ञानम्+इव केषाञ्चिद् विवादानां => केषाञ्चित्+ विवादानां देशान्तराद् आगताः => देशान्तरात्+ आगताः पुरस्ताद् आगच्छन्तु। => पुरस्तात्+ आगच्छन्तु। स्वासनाद् उत्थाय => स्वासनात्+ उत्थाय पुरस्ताद् गत्वा => पुरस्तात्+ गत्वा आयुष्येवेन्द्रिये => आयुषि+एव+इन्द्रिये वशंवदो भूत्वा => वशंवदः+ भूत्वा चापि => च+अपि शयितोऽपि => शयितः+अपि यज्ञदत्तस्यापि => यज्ञदत्तस्य+अपि अर्पितमेतत् => अर्पितम्+एतत् सर्वापि => सर्वा+अपि संख्यापि => संख्या+अपि संख्यापि => संख्या+अपि शब्दकोषनिर्माणकार्यमपि => शब्दकोषनिर्माणकार्यम्+अपि सुखानुभवयोग्येऽपि => सुखानुभवयोग्ये+अपि उन्नेतुमपि => उन्नेतुम्+अपि नैकमासान् => न+एकमासान् नासीत् => न+आसीत् उत्थानप्रयत्नमेव => उत्थानप्रयत्नम्+एव नासीत् => न+आसीत् करणीयमिति => करणीयम्+इति तस्यापि => तस्य+अपि इच्छेदेव => इच्छेत्+एव अधुनापि => अधुना+अपि टर्किशासनमेव => टर्किशासनम्+एव मार्गदर्शनानुसारमेव => मार्गदर्शनानुसारम्+एव कथमस्ति => कथम्+अस्ति मौनमेव => मौनम्+एव कयाचिदपि => कयाचित्+अपि करणीय अस्ति => करणीयः+ अस्ति नान्यः => न+अन्यः विस्मृत्यापि => विस्मृत्य+अपि एकमपि => एकम्+अपि वृद्धापि => वृद्धा+अपि समग्रमपि => समग्रम्+अपि दुर्बलाभ्यामपि => दुर्बलाभ्याम्+अपि कञ्चित्कालं => कञ्चित्+कालं चेदपि => चेत्+अपि चिकित्सालयगमनमपि => चिकित्सालयगमनम्+अपि अन्यच्च => अन्यत्+च दर्शनेनैव => दर्शनेन+एव अविचायिलश्च => अविचायिलः+च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव क्रीडन्तश्च => क्रीडन्तः+च बेन्‌झियोनस्तु => बेन्‌झियोनः+तु स्वयमेव => स्वयम्+एव सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि शयनानन्तरमेव => शयनानन्तरम्+एव प्रतिदिनमिव => प्रतिदिनम्+इव नाहं => न+अहं सत्यमेव => सत्यम्+एव अल्पेनैव => अल्पेन+एव योग्यापि => योग्या+अपि दुराग्रहवन्तमपि => दुराग्रहवन्तम्+अपि इत्येतत् => इति+एतत् तद्विषये => तत्+विषये इत्येतत् => इति+एतत् नावगच्छन्ति => न+अगच्छन्ति विश्वासार्हमेव => विश्वासार्हम्+एव नासीत् => न+आसीत् बेहरश्चेति => बेहरः+च+इति सापि => सा+अपि नानुमन्यन्ते => न+अनुमन्यन्ते पुनरायातः => पुनः+आयातः तद्विषये => तत्+विषये मद्वचनेन => मत्+वचनेन त्वदीयमेव => त्वदीयम्+एव दूरादेव => दूरात्+एव तयापि => तया+अपि विश्रान्तेश्च => विश्रान्तेः+च चापि => च+अपि अस्वस्थमपि => अस्वस्थम्+अपि योजयित्वैव => योजयित्वा+एव गन्तव्यमिति => गन्तव्यम्+इति नास्मि => न+अस्मि एतदेव => एतत्+एव त्वदधीनाः => त्वत्+अधीनाः यथेच्छसि => यथा+इच्छसि नष्टप्रायमेव => नष्टप्रायम्+एव नियमेव => नियमा+एव हीब्रूपाठनमपि => हीब्रूपाठनम्+अपि क्रीडितुमेव => क्रीडितुम्+एव नाहं => न+अहं किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि मुखमेव => मुखम्+एव गमनानन्तरमपि => गमनानन्तरम्+अपि किमस्ति => किम्+अस्ति वाचकैश्च => वाचकैः+च नास्ति => न+अस्ति तत्तु => तत्+तु समीचीनमेव => समीचीनम्+एव अन्यच्च => अन्यत्+च सर्वजनस्वीकारयोग्याश्च => सर्वजनस्वीकारयोग्याः+च अन्येषामपि => अन्येषाम्+अपि कियदधिकम् => कियत्+अधिकम् चापि => च+अपि मौनमेव => मौनम्+एव नावगतवती => न+अवगतवती तद्विषये => तत्+विषये सामान्यसम्भाषणपर्यन्तमेव => सामान्यसम्भाषणपर्यन्तम्+एव अध्ययनसमयेऽपि => अध्ययनसमये+अपि ज्ञातमेव => ज्ञातम्+एव किञ्चिदेव => किञ्चित्+एव अन्यदेव => अन्यत्+एव इदमिदानीं => इदम्+इदानीं अन्यच्च => अन्यत्+च मुखादेव => मुखात्+एव तत्कारणादेव => तत्कारणात्+एव उत्तरदायित्वमपि => उत्तरदायित्वम्+अपि तत्रापि => तत्र+अपि नाचरितम् => न+आचरितम् हितैषिणश्च => हितैषिणः+च शब्दकोषनिर्माणमपि => शब्दकोषनिर्माणम्+अपि विद्यालयेऽपि => विद्यालये+अपि कस्यापि => कस्य+अपि नावगच्छति => न+अवगच्छति बालास्तु => बालाः+तु रूक्षतामेव => रूक्षताम्+एव जन्तुमिव => जन्तुम्+इव भोजनेऽपि => भोजने+अपि एकैकमपि => एकैकम्+अपि इत्येतत् => इति+एतत् तद्विषये => तत्+विषये सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि एकमपि => एकम्+अपि करुणाजनकमेतत् => करुणाजनकम्+एतत् किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं मुखेऽपि => मुखे+अपि किमिति => किम्+इति सकृदपि => सकृत्+अपि करणीयम्+इत्येव => करणीयम्+इत्येव नासीदित्यतः => न+आसीत्+इत्यतः बोधितोऽपि => बोधितः+अपि नान्वमन्यत => न+अन्वमन्यत कृत्वापि => कृत्वा+अपि पदमपि => पदम्+अपि नेच्छन्ति => न+इच्छन्ति तादृशमेव => तादृशम्+एव बाल्येऽपि => बाल्ये+अपि कृतमिति => कृतम्+इति द्वितीयकक्ष्यामेव => द्वितीयकक्ष्याम्+एव अन्येऽपि => अन्ये+अपि अध्ययनेऽपि => अध्ययने+अपि अविचायिलमपि => अविचायिलम्+अपि अनुसृतमपि => अनुसृतम्+अपि प्रतिदिनमपि => प्रतिदिनम्+अपि कण्ठोऽपि => कण्ठः+अपि अन्येऽपि => अन्ये+अपि जागरूको भवतु => जागरूकः+ भवतु इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा चापि => च+अपि मेलनमेव => मेलनम्+एव कक्ष्येतरसमयोऽपि => कक्ष्येतरसमयः+अपि सहैव => सह+एव दुश्शकमेव => दुश्शकम्+एव दुष्करमपि => दुष्करम्+अपि करणीयमेव => करणीयम्+एव पुस्तकमेकं => पुस्तकम्+एकं अत्यद्भुतमस्ति => अत्यद्भुतम्+अस्ति अन्यदपि => अन्यत्+अपि पठनीयमासीत् => पठनीयम्+आसीत् नावगतं => न+अवगतं गृहीत्वैव => गृहीत्वा+एव कक्ष्यायामपि => कक्ष्यायाम्+अपि नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि हतोऽस्मि => हतः+अस्मि अचिरात्+एव => अचिरात्+एव नास्ति => न+अस्ति अचिरादेव => अचिरात्+एव हीब्रूभाषयापि => हीब्रूभाषया+अपि कुतो वा => कुतः+ वा नावगतम् => न+अवगतम् विद्यालयेऽपि => विद्यालये+अपि कुपितश्च => कुपितः+च सम्भाषणमेव => सम्भाषणम्+एव नाकरोत् => न+अकरोत् नासीत् => न+आसीत् अविचायिलमपि => अविचायिलम्+अपि मित्रगृहगमनमपि => मित्रगृहगमनम्+अपि शिक्षकोऽपि => शिक्षकः+अपि अपठित्वापि => अपठित्वा+अपि पठितमिति => पठितम्+इति हीब्रूभाषायाश्चापि => हीब्रूभाषायाः+च+अपि को वा => कः+ वा आसन्नप्रसवापि => आसन्नप्रसवा+अपि अनभिज्ञमपि => अनभिज्ञम्+अपि पालनेऽपि => पालने+अपि पत्रिकासम्पादनमपि => पत्रिकासम्पादनम्+अपि एतद्विषये => एतत्+विषये परिशीलनार्थमपि => परिशीलनार्थम्+अपि नास्ति => न+अस्ति नाभूत् => न+अभूत् अन्याभ्यामपि => अन्याभ्याम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कष्टमिति => कष्टम्+इति अन्तिमश्च => अन्तिमः+च कार्यमपि => कार्यम्+अपि विश्वसितुमपि => विश्वसितुम्+अपि आधुनिकहीब्रूभाषायाश्च => आधुनिकहीब्रूभाषायाः+च अनुत्तमश्च => अनुत्तमः+च कोषकार्यमेव => कोषकार्यम्+एव अन्येऽपि => अन्ये+अपि निश्चयेनापि => निश्चयेन+अपि अर्थसमस्यापि => अर्थसमस्या+अपि आसीदेव => आसीत्+एव राजकीयपरिवेषेऽपि => राजकीयपरिवेषे+अपि पत्रिकाप्रकाशनेऽपि => पत्रिकाप्रकाशने+अपि पाठनविषयेऽपि => पाठनविषये+अपि नासीत् => न+आसीत् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि पाठनमपि => पाठनम्+अपि श्रोतुमपि => श्रोतुम्+अपि नैच्छत् => न+ऐच्छत् एतदर्थमेव => एतदर्थम्+एव यद् यदि => यत्+ यदि नाहम् => न+अहम् इस्रेल्‌देशेऽपि => इस्रेल्‌देशे+अपि कार्यकरणमपि => कार्यकरणम्+अपि नासीत् => न+आसीत् नाङ्गीकृतवान् => न+अङ्गीकृतवान् नासीत् => न+आसीत् कदाचिदेव => कदाचित्+एव कर्तव्यमिति => कर्तव्यम्+इति तदानीमेव => तदानीम्+एव नानुमन्तव्यः => न+अनुमन्तव्यः नौकारोहणात्पूर्वं => नौकारोहणात्+पूर्वं नानुमन्तव्यः => न+अनुमन्तव्यः तावच्छीघ्रं => तावत्+शीघ्रं तस्यामेव => तस्याम्+एव सामान्यचोरमिव => सामान्यचोरम्+इव लुण्ठाकमिव => लुण्ठाकम्+इव नासीत् => न+आसीत् सर्वविधमपि => सर्वविधम्+अपि तन्निमित्तमेव => तन्निमित्तम्+एव एतद्विषये => एतत्+विषये गन्तुमपि => गन्तुम्+अपि ततश्च => ततः+च अभिमानिनश्च => अभिमानिनः+च अभिमुखमेव => अभिमुखम्+एव बेहरश्च => बेहरः+च नोचितम् => न+उचितम् अन्यच्च => अन्यत्+च बन्धिनामपि => बन्धिनाम्+अपि लेखनसामग्रीमपि => लेखनसामग्रीम्+अपि तद्विषये => तत्+विषये कार्यान्तरमपि => कार्यान्तरम्+अपि नास्ति => न+अस्ति समयोऽपि => समयः+अपि दूरादेव => दूरात्+एव तदेवोचितम् => तदेव+उचितम् स तत्रैव => सः+ तत्रैव बहिर्नागच्छतु => बहिः+न+आगच्छतु किमिदम् => किम्+इदम् तन्मध्येऽपि => तन्मध्ये+अपि तत्तु => तत्+तु सत्यमेव => सत्यम्+एव अन्यदेव => अन्यत्+एव एकैकमपि => एकैकम्+अपि नावगच्छेत् => न+अवगच्छेत् दूरादेव => दूरात्+एव दर्शनादेव => दर्शनात्+एव नागच्छति => न+आगच्छति द्वयोरपि => द्वयोः+अपि नागतः => न+आगतः मौनमेव => मौनम्+एव एतदपि => एतत्+अपि एतद्विषये => एतत्+विषये अन्यच्च => अन्यत्+च बेहरस्तु => बेहरः+तु पादाग्रेणैव => पादाग्रेण+एव श्‌लोमो अमेल्‌नामकः => श्लोमः+ अमेल्‌नामकः स्थानमपि => स्थानम्+अपि सुन्दरमेतत् => सुन्दरम्+एतत् तदङ्गीकुर्वती => तत्+अङ्गीकुर्वती तदेव => तत्+एव पुनरुच्चरितवती => पुनः+उच्चरितवती कार्यमेव => कार्यम्+एव तत्पत्न्याश्च => तत्पत्न्याः+च किमेतत् => किम्+एतत् वाक्यमपि => वाक्यम्+अपि तावदेव => तावत्+एव आचराम विवाहमङ्गलोत्सवम् => आचरामः+ विवाहमङ्गलोत्सवम् एतत्सर्वम् => एतत्+सर्वम् सत्यमिति => सत्यम्+इति नातिदूरे => न+अतिदूरे तावद्दूरगमनाय => तावत्+दूरगमनाय तद्दिने => तत्+दिने क्लेशकरमेव => क्लेशकरम्+एव तन्मध्येऽपि => तन्मध्ये+अपि भूमिकामपि => भूमिकाम्+अपि दुर्गन्धपूर्णाश्च => दुर्गन्धपूर्णाः+च यश्च => यः+च चर्चामपि => चर्चाम्+अपि ततश्च => ततः+च नान्यत् => न+अन्यत् आवासस्यापि => आवासस्य+अपि नान्यत् => न+अन्यत् शक्यमासीत् => शक्यम्+आसीत् सुदूरमेव => सुदूरम्+एव तच्च => तत्+च नान्या => न+अन्या तद् अङ्गीकृतम् => तत्+ अङ्गीकृतम् आवासश्च => आवासः+च आनेतुमपि => आनेतुम्+अपि नासीत् => न+आसीत् आभरणमेकं => आभरणम्+एकं नास्ति => न+अस्ति आवश्यकमिति => आवश्यकम्+इति वयमपि => वयम्+अपि तदैव => तदा+एव एतत्तु => एतत्+तु प्रतिसबात्दिने => प्रतिसबात्+दिने एतत्तु => एतत्+तु पुनरानयनाय => पुनः+आनयनाय भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति नाङ्गीकरोति => न+अङ्गीकरोति एतदेव => एतत्+एव इत्येषः => इति+एषः दैवमपि => दैवम्+अपि नोक्तं => न+उक्तं चेदपि => चेत्+अपि नावशिष्टः => न+अवशिष्टः तद्दिने => तत्+दिने नान्या => न+अन्या नान्यभाषाशब्दाः => न+अन्यभाषाशब्दाः भयमपि => भयम्+अपि इदानीमपि => इदानीम्+अपि नासीत् => न+आसीत् अन्यच्च => अन्यत्+च तद्विषये => तत्+विषये चेति => च+इति अन्यच्च => अन्यत्+च अनिवार्यमेव => अनिवार्यम्+एव आचिरतुमेव => आचिरतुम्+एव पश्याव" => पश्यावः+" युरोपीयशैल्या अलङ्‌कृताः => युरोपीयशैल्याः+ अलङ्‌कृताः नासीत् => न+आसीत् प्रगतिरेव => प्रगतिः+एव नाभवत् => न+अभवत् तदानीमपि => तदानीम्+अपि नासीदेव => न+आसीत्+एव प्रचारोऽपि => प्रचारः+अपि तस्यापि => तस्य+अपि सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि रूपमेव => रूपम्+एव नृत्यमेव => नृत्यम्+एव सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि पोषणमपि => पोषणम्+अपि तच्च => तत्+च यश्च => यः+च एतदुभयमपि => एतत्+उभयमपि नोपलभ्यते => न+उपलभ्यते तादृशमपि => तादृशम्+अपि शुभावसरेऽस्मिन् => शुभावसरे+अस्मिन् तद् वाक्यं => तत्+ वाक्यं लिखितमपि => लिखितम्+अपि एतदतिरिच्य => एतत्+अतिरिच्य तावदेव => तावत्+एव इस्रेल्‌गमनमपि => इस्रेल्‌गमनम्+अपि वार्तामेव => वार्ताम्+एव वातावरणमपि => वातावरणम्+अपि केषाञ्चिदेव => केषाञ्चित्+एव स्वकीयमेव => स्वकीयम्+एव शक्नुयाम' => शक्नुयामः+' तच्च => तत्+च निमित्तमपि => निमित्तम्+अपि कुतो न => कुतः+ न अयमासीत् => अयम्+आसीत् नाहं => न+अहं यदेषः => यत्+एषः मेलितुमपि => मेलितुम्+अपि निवासमपि => निवासम्+अपि किमिति => किम्+इति सोऽयं => सः+अयं पुनरायातः => पुनः+आयातः एतदासीत् => एतत्+आसीत् तद्विषये => तत्+विषये नावगतवन्तः => न+अवगतवन्तः उचितमेव => उचितम्+एव नाममात्रमेव => नाममात्रम्+एव स तु => सः+ तु तन्नगरे => तत्+नगरे हीब्रूभाषायाश्च => हीब्रूभाषायाः+च तदर्थमेव => तत्+अर्थम्+एव पूर्वमपि => पूर्वम्+अपि आसीदेव => आसीत्+एव रक्तमपि => रक्तम्+अपि प्रतिक्षणमपि => प्रतिक्षणम्+अपि तद्दिने => तत्+दिने तन्निमित्तं => तत्+निमित्तं पुनरुज्जीवनम् => पुनः+उज्जीवनम् निरीक्षायामेव => निरीक्षायाम्+एव प्रतिघण्टमिव => प्रतिघण्टम्+इव पत्रमेकं => पत्रम्+एकं तच्च => तत्+च एतावदेव => एतावत्+एव नास्ति => न+अस्ति सर्वेऽपि => सर्वे+अपि पुनरपि => पुनः+अपि पुनरपि => पुनः+अपि तच्च => तत्+च चैतन्यमेव => चैतन्यम्+एव निर्माणमेव => निर्माणम्+एव स्वयमेव => स्वयम्+एव सर्वोऽपि => सर्वः+अपि स्वशक्त्यनुसारं => स्वशक्ती+अनुसारं किञ्चित्किञ्चिदिव => किञ्चित्+किञ्चित्+इव समग्रामपि => समग्राम्+अपि तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा एतदेव => एतत्+एव एतत्तु => एतत्+तु हीब्रूभाषीयमेव => हीब्रूभाषीयम्+एव अन्वर्थमपि => अन्वर्थम्+अपि पुनरपि => पुनः+अपि पूर्वमपि => पूर्वम्+अपि सूचितमेव => सूचितम्+एव वातावरणमेव => वातावरणम्+एव एतत्तु => एतत्+तु नासीत् => न+आसीत् नास्ति => न+अस्ति नान्या => न+अन्या इत्येतदपि => इति+एतत्+अपि नाङ्गीकुर्वन्ति => न+अङ्गीकुर्वन्ति अन्यच्च => अन्यत्+च कोषकारेणापि => कोषकारेण+अपि नैकवारं => न+एकवारं तत्तद्देशे => तत्+तत्+देशे तत्तद्देशीयैः => तत्+तत्+देशीयैः जीवनमेव => जीवनम्+एव इत्यासीत् => इति+आसीत् विचारमन्थनमेव => विचारमन्थनम्+एव केयं => का+इयं तदेव => तत्+एव वैद्यकीयशिक्षणमपि => वैद्यकीयशिक्षणम्+अपि नैकान् => न+एकान् इत्येतत् => इति+एतत् नासीत् => न+आसीत् नासीत् => न+आसीत् इत्यासीत् => इति+आसीत् वैद्यकीयशिक्षणमपि => वैद्यकीयशिक्षणम्+अपि मदपेक्षया => मत्+अपेक्षया नास्ति => न+अस्ति शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव ततश्च => ततः+च तमेव => तम्+एव आसीदेव => आसीत्+एव कथमपि => कथम्+अपि पुनर्निर्माणं => पुनः+निर्माणं तद्विषये => तत्+विषये अग्रेऽपि => अग्रे+अपि चेति => च+इति चेति => च+इति कथमपि => कथम्+अपि आसीदेव => आसीत्+एव ततश्च => ततः+च खिन्नमनस्को भूत्वा => खिन्नमनस्कः+ भूत्वा विश्वसितुमेव => विश्वसितुम्+एव द्वयोरपि => द्वयोः+अपि ततश्च => ततः+च नासन् => न+आसन् प्राप्तुमपि => प्राप्तुम्+अपि निश्चयेनापि => निश्चयेन+अपि पुनरुत्थानस्य => पुनः+उत्थानस्य अक्षरमपि => अक्षरम्+अपि नाहं => न+अहं तावदपि => तावत्+अपि नागतः => न+आगतः आसीदिति => आसीत्+इति पितरमुद्दिश्य => पितरम्+उद्दिश्य कष्टेनैव => कष्टेन+एव नेच्छति => न+इच्छति अत एव => अतः+ एव हीब्रूभाषामेव => हीब्रूभाषाम्+एव मासोऽपि => मासः+अपि अधुनैव => अधुना+एव तत्तु => तत्+तु सत्यमेव => सत्यम्+एव तदेव => तत्+एव गमनदिनमपि => गमनदिनम्+अपि बन्धनमपि => बन्धनम्+अपि निर्णीतमेव => निर्णीतम्+एव लोलिकोऽपि => लोलिकः+अपि नागमिष्यामि => न+आगमिष्यामि उक्तमासीत् => उक्तम्+आसीत् तावदेव => तावत्+एव तदेव => तत्+एव तदपि => तत्+अपि सत्यमेव => सत्यम्+एव असम्भाव्यमेव => असम्भाव्यम्+एव गृहाण्यपि => गृहाणि+अपि सत्यमपि => सत्यम्+अपि इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अधुनैव => अधुना+एव कुतो विलम्बः => कुतः+ विलम्बः तद्विषये => तत्+विषये आसक्तिरपि => आसक्तिः+अपि तिष्ठाम वयम् => तिष्ठामः+ वयम् करवाम। => करवामः+। एतेनैव => एतेन+एव भवाम" => भवामः+" किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं किमिदम् => किम्+इदम् पुत्रोऽपि => पुत्रः+अपि उचितमेव => उचितम्+एव किमन्यत् => किम्+अन्यत् हीब्रूपुनरुद्धारक => हीब्रूपुनः+उद्धारक अन्येऽपि => अन्ये+अपि मूर्खपितस्त्वं => मूर्खपितः+त्वं प्राचलदेव => प्राचलत्+एव कथंकथमपि => कथंकथम्+अपि भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति शब्दमपि => शब्दम्+अपि एषोऽपि => एषः+अपि तद्विषये => तत्+विषये नास्मि => न+अस्मि ममापि => मम+अपि पुनरुत्थानाय => पुनः+उत्थानाय सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि सोढ्‌वापि => सोढ्‌वा+अपि स्वाभिलषितमेव => स्वाभिलषितम्+एव तत्रापि => तत्र+अपि नास्ति => न+अस्ति एकमेव => एकम्+एव चेति => च+इति एतदेव => एतत्+एव तवापि => तव+अपि असमाहितो न => असमाहितः+ न बालस्यापि => बालस्य+अपि चेदपि => चेत्+अपि अग्रजमेव => अग्रजम्+एव कुतो न => कुतः+ न महदपि => महत्+अपि नास्ति => न+अस्ति कुतो न => कुतः+ न यच्च => यत्+च सर्वैरपि => सर्वैः+अपि अन्यदपि => अन्यत्+अपि सुमहदपि => सुमहत्+अपि इदानीमेव => इदानीम्+एव धनमपि => धनम्+अपि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि अन्यच्च => अन्यत्+च सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि पत्रमेकं => पत्रम्+एकं भवत्येव => भवति+एव तावतामपि => तावताम्+अपि एतत्पत्रप्राप्तिसमनन्तरमेव => एतत्पत्रप्राप्तिसमनन्तरम्+एव रूपमपि => रूपम्+अपि एतन्निमित्तं => एतत्+निमित्तं नाभवत् => न+अभवत् चापि => च+अपि अहमस्मि => अहम्+अस्मि तन्त्रमिदं => तन्त्रम्+इदं अन्यच्च => अन्यत्+च विश्वासपात्रत्वमपि => विश्वासपात्रत्वम्+अपि नष्टमस्ति => नष्टम्+अस्ति निश्चयेनापि => निश्चयेन+अपि कुतो न => कुत:+ न पत्रमेकं => पत्रम्+एकं भवानेव => भवान्+एव नावगच्छसि => न+अवगच्छसि इत्येतत् => इति+एतत् एतेनैव => एतेन+एव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अल्पेनैव => अल्पेन+एव प्रतिकृतिमपि => प्रतिकृतिम्+अपि कुतो न => कुतः+ न भवेदेव => भवेत्+एव तदर्थमेव => तदर्थम्+एव कविताश्च => कविता:+च आवलीमपि => आवलीम्+अपि हास्यरचनाश्च => हास्यरचनाः+च एकैकमपि => एकैकम्+अपि नागच्छति => न+आगच्छति गृहमेव => गृहम्+एव तादृशमेव => तादृशम्+एव तन्निमित्तं => तत्+निमित्तं धनमपि => धनम्+अपि सत्यमेव => सत्यम्+एव नास्ति => न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति इत्येषः => इति+एषः मास्तु => मा+अस्तु यावदहं => यावत्+अहं सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि पन्थानमेव => पन्थानम्+एव स एव => सः+ एव इत्येताः => इति+एताः महाजनो येन => महाजनः+ येन वचनमपि => वचनम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि एतदनन्तरं => एतत्+अनन्तरं तावतापि => तावता+अपि अधिकारिणश्च => अधिकारिणः+च यहूद्यानामेव => यहूद्यानाम्+एव जलमिव => जलम्+इव सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कारावासोऽपि => कारावासः+अपि हेम्डायाश्च => हेम्डायाः+च लण्डन्‌नगरमेव => लण्डन्‌नगरम्+एव इस्रेल्‌देशमेव => इस्रेल्‌देशम्+एव सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नासीत् => न+आसीत् ब्रिटिश्‌शासनेऽपि => ब्रिटिश्‌शासने+अपि नाभवत् => न+अभवत् सहकारिभिश्च => सहकारिभिः+च अवैधरूपेणापि => अवैधरूपेण+अपि एतत्तु => एतत्+तु करणीयमेव => करणीयम्+एव उद्यमादिकमपि => उद्यमादिकम्+अपि इतोभ्रष्टाः => इतः+भ्रष्टाः ततोभ्रष्टाः => ततः+भ्रष्टाः मुखदर्शनमपि => मुखदर्शनम्+अपि मार्गमेव => मार्गम्+एव नावगच्छन्ति => न+अवगच्छन्ति विनापि => विना+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सम्मुखीकृत्यापि => सम्मुखीकृत्य+अपि तच्च => तत्+च पूर्वमपि => पूर्वम्+अपि गृहमेव => गृहम्+एव नासीत् => न+आसीत् नानुमतवन्तः => न+अनुमतवन्तः जानीम यत् => जानीमः+ यत् निवेदनद्वयमपि => निवेदनद्वयम्+अपि चेदपि => चेत्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि शिशुमिव => शिशुम्+इव नाहं => न+अहं शिशिमिव => शिशुम्+इव चेति => च+इति नानुमताः => न+अनुमताः पुनरानयनम् => पुनः+आनयनम् इत्येषः => इति+एषः तदानीमपि => तदानीम्+अपि तत्रापि => तत्र+अपि तत्पश्चादेव => तत्पश्चात्+एव असमाप्तेऽपि => असमाप्ते+अपि अनाथमेव => अनाथम्+एव सर्वस्वमेव => सर्वस्वम्+एव नागमिष्यति => न+आगमिष्यति आरम्भकालादपि => आरम्भकालात्+अपि तेनैव => तेन+एव सम्पदमिव => सम्पदम्+इव अल्पेनैव => अल्पेन+एव नावगतं => न+अवगतं अधुनैव => अधुना+एव नास्ति => न+अस्ति सापि => सा+अपि तस्यामपि => तस्याम्+अपि त्रयाणामपि => त्रयाणाम्+अपि अधुनैव => अधुना+एव नाधिकेन => न+अधिकेन तयैव => तया+एव उच्छ्‌वसितुमपि => उच्छ्‌वसितुम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तत्सेवनक्रममपि => तत्सेवनक्रमम्+अपि उषःकालपर्यन्तमपि => उषःकालपर्यन्तम्+अपि किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव पुनरुज्जीवितः => पुनः+उज्जीवितः अनुवृत्तमेव => अनुवृत्तम्+एव इदानीमपि => इदानीम्+अपि टर्कशासनमेव => टर्कशासनम्+एव एतद् ज्ञातम् => एतत्+ ज्ञातम् एतदपि => एतत्+अपि हीब्रूपुनरुत्थानं => हीब्रूपुनः+उत्थानं यहूद्यधर्मगुरूणामपि => यहूद्यधर्मगुरूणाम्+अपि आसीदेव => आसीत्+एव विशेषवेतनस्यापि => विशेषवेतनस्य+अपि तेऽपि => ते+अपि तद्विषये => तत्+विषये कर्तुमपि => कर्तुम्+अपि ग्राहकसंख्यापि => ग्राहकसंख्या+अपि जेरूसलेंनगरमेव => जेरूसलेंनगरम्+एव हीब्रूभाषाशिक्षणविषयेऽपि => हीब्रूभाषाशिक्षणविषये+अपि कस्यापि => कस्य+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि साहसमपि => साहसम्+अपि नार्हामि => न+अर्हामि अन्तिमेच्छा => अन्तिमा+इच्छा एतद्विषये => एतत्+विषये नापसृतः => न+अपसृतः नातीतं => न+अतीतं पुनर्विवाहस्य => पुनः+विवाहस्य खिन्नश्च => खिन्नः+च किमेतत् => किम्+एतत् परिणेतुमिच्छति => परिणेतुम्+इच्छति सत्यमिति => सत्यम्+इति नास्ति => न+अस्ति बेहरस्यापि => बेहरस्य+अपि आसीदेव => आसीत्+एव कार्यमग्नमपि => कार्यमग्नम्+अपि अप्रियमेव => अप्रियम्+एव वक्तव्यमेव => वक्तव्यम्+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि वाक्यमपि => वाक्यम्+अपि पुष्पमिव => पुष्पम्+इव सर्वमपि => सर्वम्+अपि तथैव => तथा+एव उचितमिति => उचितम्+इति नास्ति => न+अस्ति ज्ञात्वापि => ज्ञात्वा+अपि अन्यच्च => अन्यत्+च तद्‌द्वयमपि => तद्‌द्वयम्+अपि इत्यासीत् => इति+आसीत् अन्ततो वा => अन्ततः+ वा वैयक्तिकजीवनेऽपि => वैयक्तिकजीवने+अपि एतच्च => एतत्+च तच्च => तत्+च एतदस्ति => एतत्+अस्ति द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि तद्विषये => तत्+विषये कथमहं => कथम्+अहं लण्डन्‌नगरेऽपि => लण्डन्‌नगरे+अपि प्यारिस्‌नगरमेव => प्यारिस्‌नगरम्+एव प्रस्थातुमपि => प्रस्थातुम्+अपि उक्तवन्तश्च => उक्तवन्तः+च एतत्तु => एतत्+तु अश्रुतपूर्वमेव => अश्रुतपूर्वम्+एव एतत्तु => एतत्+तु कस्मैचिदपि => कस्मैचित्+अपि तत्पश्चादेव => तत्पश्चात्+एव तस्या पुत्र्याः => तस्याः+ पुत्र्याः यत्नशीलश्च => यत्नशीलः+च 'सर्वेऽपि => 'सर्वे+अपि इदानीमेव => इदानीम्+एव नोचितम्' => न+उचितम्' पुनरानयनेन => पुनः+आनयनेन सुदीर्घविचारविनिमयानन्तरमपि => सुदीर्घविचारविनिमयानन्तरम्+अपि नैकतरः => न+एकतरः नान्यत् => न+अन्यत् जीवनमेव => जीवनम्+एव नगरेऽपि => नगरे+अपि कर्तुमपि => कर्तुम्+अपि प्रत्युत्तरमेव => प्रत्युत्तरम्+एव नागतम् => न+आगतम् एतावदेव => एतावत्+एव क्रेतुमपि => क्रेतुम्+अपि नासीत् => न+आसीत् इन्धनमपि => इन्धनम्+अपि तदानीमेव => तदानीम्+एव तच्च => तत्+च मास्तु => मा+अस्तु निमित्तमेव => निमित्तम्+एव बेरुत्‌नगरमेव => बेरुत्‌नगरम्+एव सत्यामपि => सत्याम्+अपि पुनरारम्भः => पुनः+आरम्भः समग्रामपि => समग्राम्+अपि शब्दमेव => शब्दम्+एव चापि => च+अपि अवकरिकायामपि => अवकरिकायाम्+अपि कस्यचिदपि => कस्यचित्+अपि कस्यचिदपि => कस्यचित्+अपि अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि रात्रिभोजनेऽपि => रात्रिभोजने+अपि नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि निमित्तमेव => निमित्तम्+एव नासीदेव => न+आसीत्+एव तदानीमेव => तदानीम्+एव किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि कुतो भवान् => कुतः+ भवान् किन्निमित्तम् => किम्+निमित्तम् हीब्रूपुनरुज्जीवनकार्यं => हीब्रूपुनः+उज्जीवनकार्यं तस्यापि => तस्य+अपि प्रियमेव => प्रियम्+एव कुर्यादेव => कुर्यात्+एव सत्यमेव => सत्यम्+एव अन्यच्च => अन्यत्+च आर्थिकसाहाय्यमपि => आर्थिकसाहाय्यम्+अपि एतत्तु => एतत्+तु भाषाज्ञानमपि => भाषाज्ञानम्+अपि तेनापि => तेन+अपि त्वदुपरि => त्वत्+उपरि किमिदानीम् => किम्+इदानीम् अधुनैव => अधुना+एव मासाद्वयानन्तरमेव => मासाद्वयानन्तरम्+एव मासद्वयात्पूर्वमेव => मासद्वयात्+पूर्वमेव जागरितेऽपि => जागरिते+अपि सन्तुष्टोऽस्मि => सन्तुष्टः+अस्मि नास्ति => न+अस्ति इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अस्मदपेक्षया => अस्मत्+अपेक्षया शिशुमेव => शिशुम्+एव हीब्रूभाषामेव => हीब्रूभाषाम्+एव नान्यां => न+अन्यां अपरोऽपि => अपरः+अपि प्रसवसमयेऽपि => प्रसवसमये+अपि तदैव => तदा+एव पठनमपि => पठनम्+अपि पत्रिकासञ्चालनमेव => पत्रिकासञ्चालनम्+एव बालाश्च => बालाः+च सकृदपि => सकृत्+अपि तेनापि => तेन+अपि नासीत् => न+आसीत् धनमपि => धनम्+अपि व्ययीकृतमासीत् => व्ययीकृतम्+आसीत् बालस्तु => बालः+तु आर्थिकस्थितिरपि => आर्थिकस्थितिः+अपि विद्यालयमेव => विद्यालयम्+एव नाहम् => न+अहम् किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं खाद्यमपि => खाद्यम्+अपि प्रतिदिनमपि => प्रतिदिनम्+अपि नापहरन्तु => न+अपहरन्तु वक्तव्यमिति => वक्तव्यम्+इति लज्जास्पदमेतत् => लज्जास्पदम्+एतत् सत्यमेव => सत्यम्+एव अपहृतो भवितुम् => अपहृतः+ भवितुम् मास्तु => मा+अस्तु सर्वदापि => सर्वदा+अपि कथञ्चिदपि => कथञ्चित्+अपि आसीदेव => आसीत्+एव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा इतिहासमपि => इतिहासम्+अपि आसीदेव => आसीत्+एव स्वस्यापि => स्वस्य+अपि पाठयितुमपि => पाठयितुम्+अपि विधिमेव => विधिम्+एव एकमपि => एकम्+अपि सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि समग्रेऽपि => समग्रे+अपि प्रेरणामपि => प्रेरणाम्+अपि मास्तु => मा+अस्तु पुलकितमिव => पुलकितम्+इव तत्कारणादेव => तत्कारणात्+एव हीब्रूज्ञानमपि => हीब्रूज्ञानम्+अपि बेन्‌यहूदोऽपि => बेन्‌यहूदः+अपि तद्विषये => तत्+विषये सराम" => सरामः+" शक्नुयाम' => शक्नुयामः+' आसीदेव => आसीत्+एव इत्येतदपि => इति+एतत्+अपि युद्धार्थमेव => युद्धार्थम्+एव इदानीमेव => इदानीम्+एव नास्ति => न+अस्ति अप्रियमेव => अप्रियम्+एव चेदपि => चेत्+अपि नासीत् => न+आसीत् अनुपदमेव => अनुपदम्+एव किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव सायङ्‌कालपर्यन्तमपि => सायङ्‌कालपर्यन्तम्+अपि नाङ्गीकुर्वन्ति => न+अङ्गीकुर्वन्ति निमेषमात्रमपि => निमेषमात्रम्+अपि सन्देशमेव => सन्देशम्+एव किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा सञ्चिकाश्च => सञ्चिकाः+च एतद्विषये => एतत्+विषये पुस्तकमपि => पुस्तकम्+अपि ब्रिटिश्‌जनाश्च => ब्रिटिश्‌जनाः+च नान्यं => न+अन्यं किमिदं => किम्+इदं शब्दमेव => शब्दम्+एव नैकवारं => न+एकवारं गण्याश्च => गण्याः+च नाटककारश्च => नाटककारः+च यश्च => यः+च एतदान्दोलनविषये => एतत्+आन्दोलनविषये स एव => सः+ एव यहूद्यानामेव => यहूद्यानाम्+एव नैषः => न+एषः इदमिदानीं => इदम्+इदानीं बहिरागतः => बहिः+आगतः नानुमतः => न+अनुमतः दूरादेव => दूरात्+एव सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि तस्यामेव => तस्याम्+एव कस्मिंश्चिदपि => कस्मिंश्चित्+अपि यहूद्येनापि => यहूद्येन+अपि अन्यदपि => अन्यत्+अपि निराशश्च => निराशः+च निर्णीताश्च => निर्णीताः+च प्रत्यागमनमेव => प्रत्यागमनम्+एव आरम्भविषयेऽपि => आरम्भविषये+अपि नास्ति => न+अस्ति कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति नाभवत् => न+अभवत् आसीदेव => आसीत्+एव पुनरागमनं => पुनः+आगमनं पाठनमिव => पाठनम्+इव अभियानमेव => अभियानम्+एव ज्ञातमस्ति => ज्ञातम्+अस्ति कुतो न => कुतः+ न कोषनिर्माणकार्यमेव => कोषनिर्माणकार्यम्+एव नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि पितरमेव => पितरम्+एव वर्षमपि => वर्षम्+अपि हेम्डायाश्च => हेम्डायाः+च अनन्तरमेव => अनन्तरम्+एव स्वीयपुत्रमिव => स्वीयपुत्रम्+इव एतत्तु => एतत्+तु विश्वसितुमपि => विश्वसितुम्+अपि प्रकाशितवन्तश्च => प्रकाशितवन्तः+च तद्विषये => तत्+विषये प्राप्यापि => प्राप्य+अपि ज्ञातमेव => ज्ञातम्+एव अत्याधुनिकेऽपि => अत्याधुनिके+अपि नानुभवेत् => न+अनुभवेत् अन्यच्च => अन्यत्+च तद्विषये => तत्+विषये स च => सः+ च कृत्वापि => कृत्वा+अपि तात्पर्यमेव => तात्पर्यम्+एव नासीत् => न+आसीत् तद्विषये => तत्+विषये दृढेच्छा => दृढा+इच्छा धनलोभेनापि => धनलोभेन+अपि नाभूत् => न+अभूत् नानुभूतवान् => न+अनुभूतवान् विषयेऽपि => विषये+अपि एतद् दृष्ट्वा => एतत्+ दृष्ट्वा अत्यल्पमेव => अत्यल्पम्+एव नाचरितम् => न+आचरितम् पश्चात्तापलेशोऽपि => पश्चात्तापलेशः+अपि हीब्रूलेखमपि => हीब्रूलेखम्+अपि स्वयमेव => स्वयम्+एव को भवान् => कः+ भवान् कोऽहम् => कः+अहम् उल्लेखमेव => उल्लेखम्+एव आरम्भादपि => आरम्भात्+अपि तद्विषये => तत्+विषये धार्मिकश्च => धार्मिकः+च नान्यः => न+अन्यः धार्मिकशिक्षणमेव => धार्मिकशिक्षणम्+एव अध्ययनशीलश्च => अध्ययनशीलः+च नित्यव्यवहारेऽपि => नित्यव्यवहारे+अपि तद् अपराधं => तत्+ अपराधं कैश्चिद्दैव => कैश्चित्+एव नासीत् => न+आसीत् एतदर्थमपि => एतदर्थम्+अपि तद्दिने => तत्+दिने तदेव => तत्+एव तच्च => तत्+च तद्दिने => तत्+दिने तस्यामपि => तस्याम्+अपि तद् पुस्तकं => तत्+ पुस्तकं तद् पुस्तकं => तत्+ पुस्तकं पुस्तकमपि => पुस्तकम्+अपि तद् गृहीत्वा => तत्+ गृहीत्वा सत्यमेव => सत्यम्+एव नास्ति => न+अस्ति इदानीमेव => इदानीम्+एव तदभिमुखं => तत्+अभिमुखं भोजनमपि => भोजनम्+अपि शक्तिरेव => शक्तिः+एव उद्घाटितमेव => उद्घाटितम्+एव को भवान् => कः+ भवान् अहमस्मि => अहम्+अस्मि श्‌लोमो योनसः => श्‌लोमः+ योनसः भवानपि => भवान्+अपि धनिकोऽपि => धनिकः+अपि एकैकामपि => एकैकाम्+अपि तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा सर्वामपि => सर्वाम्+अपि कुतो विलम्बः => कुतः+ विलम्बः इदानीमेव => इदानीम्+एव तदानीमपि => तदानीम्+अपि पदमपि => पदम्+अपि एलिसरमपि => एलिसरम्+अपि तदभ्यन्तरे => तत्+अभ्यन्तरे चेति => च+इति तद्दिनमपि => तत्+दिनम्+अपि तस्मिन्नपि => तस्मिन्+अपि प्रतिदिनमिव => प्रतिदिनम्+इव एलिसरस्यापि => एलिसरस्य+अपि पाठनादेव => पाठनात्+एव प्रस्थानसमयेऽस्मिन् => प्रस्थानसमये+अस्मिन् एतदतिरिच्य => एतत्+अतिरिच्य कथमहं => कथम्+अहं तन्नाम => तत्+नाम भवानपि => भवान्+अपि अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा कुत्रापि => कुत्र+अपि गमनात्पूर्वं => गमनात्+पूर्वं करणीयमस्ति => करणीयम्+अस्ति स्वेनैव => स्वेन+एव ऊर्णिकामेकाम् => ऊर्णिकाम्+एकाम् एवमेव => एवम्+एव सहवासश्च => सहवासः+च अस्माभिरपि => अस्माभिः+अपि नान्यत् => न+अन्यत् प्यारिस्‌नगरमेव => प्यारिस्‌नगरम्+एव वैद्यकीयशिक्षणमपि => वैद्यकीयशिक्षणम्+अपि यच्च => यत्+च किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं खेदोऽपि => खेदः+अपि तावद्दूरतः => तावत्+दूरतः दातुमपि => दातुम्+अपि हितैषिणश्च => हितैषिणः+च चेदपि => चेत्+अपि कथमपि => कथम्+अपि चापि => च+अपि नान्यया => न+अन्यया अन्येषामपि => अन्येषाम्+अपि मध्येऽपि => मध्ये+अपि तत्रापि => तत्र+अपि तेषामपि => तेषाम्+अपि तदपेक्षितां => तत्+अपेक्षितां नैके => न+एके मञ्चस्यापि => मञ्चस्य+अपि प्रसवसमयेऽपि => प्रसवसमये+अपि नान्यां => न+अन्यां तदनुसरन्ती => तत्+अनुसरन्ती हीब्रूशब्दमेव => हीब्रूशब्दम्+एव एकोऽपि => एकः+अपि एकैकामपि => एकैकाम्+अपि प्रसिद्धो जातः => प्रसिद्धः+ जातः एतदनुसारम् => एतत्+अनुसारम् गृहमागताः => गृहम्+आगताः दर्शनमपि => दर्शनम्+अपि नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि एकमपि => एकम्+अपि पुनरपि => पुनः+अपि इदानीमपि => इदानीम्+अपि एकमपि => एकम्+अपि एतस्यापि => एतस्य+अपि एवमेव => एवम्+एव कर्तुमिच्छति => कर्तुम्+इच्छति जन्मदिनमपि => जन्मदिनम्+अपि तदानीमपि => तदानीम्+अपि शब्दमपि => शब्दम्+अपि नैके => न+एके एतत्तु => एतत्+तु तदानीमपि => तदानीम्+अपि नार्हति => न+अर्हति प्रतिदिनमिव => प्रतिदिनम्+इव चापि => च+अपि एकैकस्यापि => एकैकस्य+अपि तदनन्तरमेव => तदनन्तरम्+एव सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अद्भुतमेव => अद्भुतम्+एव स च => सः+ च शौचविचारमपि => शौचविचारम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि पुनरुज्जीवनाय => पुनः+उज्जीवनाय भ्रान्तिरेव => भ्रान्तिः+एव स तु => सः+ तु पुनरुच्चारयति => पुनः+उच्चारयति तावदेव => तावत्+एव कस्यापि => कस्य+अपि चेति => च+एति पुष्पमिव => पुष्पम्+इव तत्रापि => तत्र+अपि चापि => च+अपि नाहं => न+अहं मदपेक्षितरीत्या => मत्+अपेक्षितरीत्या आसीदेव => आसीत्+एव सोत्साहानां => सः+उत्साहानां नास्त्यसाध्यं => न+अस्ति+असाध्यं नावदत् => न+अवदत् परिचितो जातः => परिचितः+ जातः यश्च => यः+च नासीत् => न+आसीत् ततश्च => ततः+च नाहं => न+अहं तत्रापि => तत्र+अपि नैकवारं => न+एकवारं पूर्वमपि => पूर्वम्+अपि नेच्छति => न+इच्छति घटनानामपि => घटनानाम्+अपि तावत्पर्यन्तमपि => तावत्पर्यन्तम्+अपि अनन्तरमेव => अनन्तरम्+एव अनिवार्यमेव => अनिवार्यम्+एव चेति => च+एति एतदुभयमपि => एतत्+उभयम्+अपि दातव्यमेव => दातव्यम्+एव तन्निमित्तमेव => तन्निमित्तम्+एव गृहमागतं => गृहम्+आगतं सेवितुमपि => सेवितुम्+अपि शक्यमासीत् => शक्यम्+आसीत् नान्यत्किमपि => न+अन्यत्+किमपि नेच्छामि => न+इच्छामि किञ्चिदस्ति => किञ्चित्+अस्ति इदानीमपि => इदानीम्+अपि पूर्वमिव => पूर्वम्+इव भवदागमनपर्यन्तमपि => भवदागमनपर्यन्तम्+अपि तन्मध्येऽपि => तन्मध्ये+अपि तावन्तमपि => तावन्तम्+अपि एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं नैकवारम् => न+एकवारम् आसीदेव => आसीत्+एव नैके => न+एके युवकाश्च => युवकाः+च सर्वामपि => सर्वाम्+अपि मध्यरात्रपर्यन्तमपि => मध्यरात्रपर्यन्तम्+अपि शब्दकोषनिर्माणकार्यमपि => शब्दकोषनिर्माणकार्यम्+अपि सत्यमेव => सत्यम्+एव करणीयमेव => करणीयम्+एव देवो दयालुः => देवः+ दयालुः तदर्थमपि => तदर्थम्+अपि यच्च => यत्+च नामापि => नाम+अपि क्रेतुमपि => क्रेतुम्+अपि तत्रापि => तत्र+अपि अवसरमेनं => अवसरम्+एनं शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव रक्तमपि => रक्तम्+अपि गृहमागतं => गृहम्+आगतं भाटकमपि => भाटकम्+अपि अस्मानेव => अस्मान्+एव अधुनैव => अधुना+एव एवमुक्त्वा => एवम्+उक्त्वा अन्वेष्टुमपि => अन्वेष्टुम्+अपि विनैव => विना+एव दातव्यमेव => दातव्यम्+एव हीब्रूभाषामेव => हीब्रूभाषाम्+एव नान्यां => न+अन्यां इत्येतत् => इति+एतत् मयापि => मया+अपि कीलितमेव => कीलितम्+एव ततश्च => ततः+च विचित्रमिव => विचित्रम्+इव पुनरपि => पुनः+अपि तमेव => तम्+एव अन्येऽपि => अन्ये+अपि कुतो वा => कुतः+ वा किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं बालशुनकमेकम् => बालशुनकम्+एकम् मुखमेव => मुखम्+एव इदानीमपि => इदानीम्+अपि मुखमेव => मुखम्+एव नाङ्गीकुरुतः => न+अङ्गीकुरुतः नैनं => न+एनं नान्यया => न+अन्यया शुनकोऽपि => शुनकः+अपि नान्यया => न+अन्यया भाषापि => भाषा+अपि एकैव => एका+एव तत्तु => तत्+तु नासीदेव => न+आसीत्+एव तत्रैव => तत्र+एव अल्पेनैव => अल्पेन+एव सम्यगेव => सम्यक्+एव कुक्कुरमपि => कुक्कुरम्+अपि इत्येतत् => इति+एतत् तस्यापि => तस्य+अपि अभिमानास्पदमेव => अभिमानास्पदम्+एव आसीदेव => आसीत्+एव किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं वेषदर्शनादेव => वेषदर्शनात्+एव सहैव => सह+एव ईषदिव => ईषत्+इव भवन्तोऽपि => भवन्तः+अपि शिलाखण्डमेकं => शिलाखण्डम्+एकं शिलावर्षणमेव => शिलावर्षणम्+एव गृहमुद्दिश्य => गृहम्+उद्दिश्य शुनकोऽपि => शुनकः+अपि गर्तमेकं => गर्तम्+एकं स एव => सः+ एव नासीत् => न+आसीत् नाहं => न+अहं एतत्तु => एतत्+तु द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि मारितोऽभवत् => मारितः+अभवत् अन्यदेव => अन्यत्+एव एतदेव => एतत्+एव यश्च => यः+च क्रौर्यस्यास्ति => क्रौर्यस्य+अस्ति मास्तु => मा+अस्तु अन्यच्च => अन्यत्+च पत्रिकायाश्च => पत्रिकायाः+च वस्त्रधारणेऽपि => वस्त्रधारणे+अपि किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं दिग्बन्धनमेव => दिग्बन्धनम्+एव मार्गमेव => मार्गम्+एव किमिदम् => किम्+इदम् नानुभवन्ति => न+अनुभवन्ति दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव गृहपर्यन्तमपि => गृहपर्यन्तम्+अपि एतत्तु => एतत्+तु करवाम इदानीम् => करवामः+ इदानीम् मास्तु => मा+अस्तु गमनमार्गमेव => गमनमार्गम्+एव नाहम् => न+अहम् किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा नावरुन्धन्ति => न+अवरुन्धन्ति नातिदूरे => न+अतिदूरे इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अनुमतिमपि => अनुमतिम्+अपि नैकविधाः => न+एकविधाः किमुक्तं => किम्+उक्तं नास्ति => न+अस्ति अम्बायाश्च => अम्बायाः+च कासोऽपि => कासः+अपि विधिविलसितमेतत् => विधिविलसितम्+एतत् हेमन्तकालेऽस्मिन् => हेमन्तकाले+अस्मिन् हेषारवश्च => हेषारवः+च गृहमेव => गृहम्+एव मन्यमानाश्च। => मन्यमानाः+च। नगरेभ्यश्च => नगरेभ्यः+च दावाग्निरिव => दावाग्निः+इव अन्येऽपि => अन्ये+अपि सन्तीति => सन्ति+इति तदपि => तत्+अपि नोचितम् => न+उचितम् विषयमेनं => विषयम्+एनं एतद्विषये => एतत्+विषये किमस्ति => किम्+अस्ति एकैकोऽपि => एकैकः+अपि वयमत्र => वयम्+अत्र चापि => च+अपि आत्मानमेव => आत्मानम्+एव एकमपि => एकम्+अपि ततोऽधिकं => ततः+अधिकं तदवमाननमेव => तदवमाननम्+एव करणीयमासीत् => करणीयम्+आसीत् कुतो वा => कुतः+ वा नाहं => न+अहं भवितुमिच्छामि => भवितुम्+इच्छामि तातोऽपि => तातः+अपि अहमिच्छामि => अहम्+इच्छामि मास्तु => मा+अस्तु अनुशासनपरश्च => अनुशासनपरः+च सत्यमेव => सत्यम्+एव नाहं => न+अहं तातोऽपि => तातः+अपि पुनरारब्धः => पुनः+आरब्धः उत्साहेनैव => उत्साहेन+एव तद्विषये => तत्+विषये नाक्षिपति => न+आक्षिपति एकोऽपि => एकः+अपि किमिदम् => किम्+इदम् अन्यच्च => अन्यत्+च नाहं => न+अहं किमर्थमिति => किमर्थम्+इति नोक्तवान् => न+उक्तवान् शिक्षकोऽपि => शिक्षकः+अपि तमुद्दिश्य => तम्+उद्दिश्य प्रश्नमपि => प्रश्नम्+अपि लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् नासीत् => न+आसीत् उद्घोषमपि => उद्घोषम्+अपि तातमेव => तातम्+एव किमेतत् => किम्+एतत् मास्तु => मा+अस्तु इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा विद्यालयेऽपि => विद्यालये+अपि मास्तु => मा+अस्तु वक्तव्यमेव => वक्तव्यम्+एव पिबाव" => पिबावः+" नावगच्छेः => न+अवगच्छेः अहमस्मि => अहम्+अस्मि विद्युद्वेगेन => विद्युत्+वेगेन तमुद्दिश्य => तम्+उद्दिश्य तेऽपि => ते+अपि कार्यमेव => कार्यम्+एव प्रवृत्तमपि => प्रवृत्तम्+अपि विच्छायमासीत् => विच्छायम्+आसीत् एषोऽपि => एषः+अपि स एव => सः+ एव अन्यच्च => अन्यत्+च अन्योऽपि => अन्यः+अपि शक्यमिति => शक्यम्+इति अपरोऽपि => अपरः+अपि तस्यापि => तस्य+अपि नान्यः => न+अन्यः युद्धमेतत् => युद्धम्+एतत् युद्धमेव => युद्धम्+एव प्रवासावसरेऽपि => प्रवासावसरे+अपि आहारपदार्थाश्च => आहारपदार्थाः+च प्रस्थानमुहूर्तमेव => प्रस्थानमुहूर्तम्+एव स्वास्थ्यलाभमेव => स्वास्थ्यलाभम्+एव किञ्चिद्दूरगमनान्तरं => किञ्चित्+दूरगमनान्तरं सत्यमेव => सत्यम्+एव अन्यच्च => अन्यत्+च रक्षणमपि => रक्षणम्+अपि भवतीति => भवति+इति सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि कथमस्ति => कथम्+अस्ति कुशलमेव => कुशलम्+एव सर्वेभ्योऽपि => सर्वेभ्यः+अपि कथानायकमिव => कथानायकम्+इव मास्तु => मा+अस्तु मास्तु => मा+अस्तु भवन्तमपि => भवन्तम्+अपि गच्छाव। => गच्छावः+। गच्छाव। => गच्छावः+। किञ्चिद्दूरम् => किञ्चित्+दूरम् प्रथमदर्शनादेव => प्रथमदर्शनात्+एव तेषामपि => तेषाम्+अपि प्रतिदिनमिव => प्रतिदिनम्+इव किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं सुदूरमपि => सुदूरम्+अपि नौका एव => नौकाः+ एव नौकाश्चापि => नौकाः+च+अपि नौकाश्च => नौकाः+च अरब्बीभाषामपि => अरब्बीभाषाम्+अपि अधिकदूरमेव => अधिकदूरम्+एव कियद्दूरं => कियत्+दूरं अन्येऽपि => अन्ये+अपि विरुद्धदिशमेव => विरुद्धदिशम्+एव तदैव => तदा+एव पोतमपि => पोतम्+अपि चक्रमपि => चक्रम्+अपि व्रणितश्च => व्रणितः+च मास्तु => मा+अस्तु अपायमेव => अपायम्+एव पोतमपि => पोतम्+अपि रक्षणार्थमेव => रक्षणार्थम्+एव द्वयोरपि => द्वयोः+अपि तस्यामपि => तस्याम्+अपि को विशेषः => कः+ विशेषः याचको भूत्वा => याचकः+ भूत्वा किमिति => किम्+इति राज्यस्योपरि => राज्यस्य+उपरि कल्पवृक्षमपि => कल्पवृक्षम्+अपि कर्तुमिष्टवन्तः। => कर्तुम्+इष्टवन्तः। तद् ज्ञातवान्। => तत्+ ज्ञातवान्। सेवायामानन्देन => सेवायाम्+आनन्देन पूर्णमासीत्। => पूर्णम्+आसीत्। प्रेक्षकाणामाकर्षणकेन्द्रं => प्रेक्षकाणाम्+आकर्षणकेन्द्रं शिखरमासीत्। => शिखरम्+आसीत्। तस्योपरि => तस्य+उपरि कुलभूषणमस्ति?' => कुलभूषणम्+अस्ति?' जातमस्ति। => जातम्+अस्ति। सर्पाणामेव => सर्पाणाम्+एव कर्तुमिच्छामि' => कर्तुम्+इच्छामि' पूर्वमेव => पूर्वम्+एव स्वमुखमाच्छाद्य => स्वमुखम्+आच्छाद्य वधशिलायामुपविष्टः। => वधशिलायाम्+उपविष्टः। समीपमागतः। => समीपम्+आगतः। तावदेव => तावता+एव को भवान् => कः+ भवान् चिह्नमस्ति। => चिह्नम्+अस्ति। भक्ष्यमहमस्मि। => भक्ष्यम्+अहम्+अस्मि। चास्ति। => च+अस्ति। मातरमुक्तवान् => मातरम्+उक्तवान् पुण्याचरणमुपदिशति => पुण्याचरणम्+उपदिशति प्राचेतसादासीत् => प्राचेतसात्+आसीत् भगवतो रामचन्द्रस्य => भगवतः+ रामचन्द्रस्य सन्तप्तोऽभवत्। => सन्तप्तः+अभवत्। निष्कारणमेकं => निष्कारणम्+एकं बाधितो भूत्वा => बाधितः+ भूत्वा त्वमगमः => त्वम्+अगमः क्रौञ्चमिथुनादेकम् => क्रौञ्चमिथुनात्+एकम् प्रथमकाव्यमिति => प्रथमकाव्यम्+इति स्मृतिपथमागताः। => स्मृतिपथम्+आगताः। कथमभववत् => कथम्+अभवत् दिव्यमासीत्। => दिव्यम्+आसीत्। चेति। => च+इति। किमश्वमेधयागं => किम्+अश्वमेधयागं सम्पादयितुमारब्धवान्। => सम्पादयितुम्+आरब्धवान्। शिष्टमष्टभागं => शिष्टम्+अष्टभागं भुवमागतः => भुवम्+आगतः शापो न => शापः+ न षोडशवर्षादपि => षोडशवर्षात्+अपि ऊहितुमपि => ऊहितुम्+अपि प्रेषयितुमनुमतिं => प्रेषयितुम्+अनुमतिं विघ्नमुत्पादयन्तीं => विघ्नम्+उत्पादयन्तीं विश्वामित्रमनुसृत्य => विश्वामित्रम्+अनुसृत्य तद् धनुः => तत्+ धनुः सीतेति => सीता+इति सीतामभिलषद्भ्यः => सीताम्+अभिलषद्भ्यः भ्रातृभिश्च => भ्रातृभिः+च वासमकरोत्। => वासम्+अकरोत्। रामस्तु => रामः+तु प्रीतिमात्रमभवत्। => प्रीतिमात्रम्+अभवत्। अभिषिक्तो भवतु => अभिषिक्तः+ भवतु मातृगृहादागता => मातृगृहात्+आगता अभिषेकमनिच्छन्ती => अभिषेकम्+अनिच्छन्ती दशरथसमीपमागत्य => दशरथसमीपम्+आगत्य ज्येष्ठभ्रातरमनुसृतवान्। => ज्येष्ठभ्रातरम्+अनुसृतवान्। प्रस्थितो भूत्वा => प्रस्थितः+ भूत्वा खादितुमारब्धवान्। => खादितुम्+आरब्धवान्। अयोध्यामागत्य => अयोध्याम्+आगत्य श्रीराममानेतुं => श्रीरामम्+आनेतुं लक्ष्मणमुपगतवती। => लक्ष्मणम्+उपगतवती। सीतामपहर्तुं => सीताम्+अपहर्तुं सीतामपहर्तुं => सीताम्+अपहर्तुं सीतामपहृतवान्। => सीताम्+अपहृतवान्। कर्तुमिच्छन् => कर्तुम्+इच्छन् दक्षिणसमुद्रमुत्प्लुत्य => दक्षिणसमुद्रम्+उत्प्लुत्य तरितुमारब्धवान्। => तरितुम्+आरब्धवान्। अग्रतो स्थित्वा => अग्रतः+ स्थित्वा पुत्रमक्षयं => पुत्रम्+अक्षयं लङ्कामाक्रमितुं => लङ्काम्+आक्रमितुं रावणोपि => रावणः+अपि रावणस्तपसः => रावणः+तपसः क्षयमीयिवान्॥ => क्षयम्+ईयिवान्॥ प्रसिद्धिरेव => प्रसिद्धिः+एव प्रसिद्धोयं => प्रसिद्धः+अयं सरितश्च => सरितः+च जीवनमेतदेव => जीवनम्+एतत्+एव किमासीत्? => किम्+आसीत्? कीदृशगुणवानिति => कीदृशगुणवान्+इति कियत्प्रभावशालि आदर्शपूर्णमिति => कियत्प्रभावशालिः+ आदर्शपूर्णम्+इति आदर्शपूर्णमिति => आदर्शपूर्णम्+इति प्रधानमस्ति। => प्रधानम्+अस्ति। गुणपूर्णमासीदिति => गुणपूर्णम्+आसीत्+इति अधुनापि => अधुना+अपि इतःपरमपि => इतःपरम्+अपि वयमेतान् => वयम्+एतान् वयमिदानीं => वयम्+इदानीं निगृहीतमन्तःकरणं => निगृहीतम्+अन्तःकरणं अर्थो भवति। => अर्थः+ भवति। अस्तीति => अस्ति+इति जीवनमेव => जीवनम्+एव मन्दिरमागतं => मन्दिरम्+आगतं स्पष्टमुक्तवती। => स्पष्टम्+उक्तवती। दण्डकारण्यमाश्रितः => दण्डकारण्यम्+आश्रितः चैव => च+एव अयमेकः => अयम्+एकः आपत्कालेपि => आपत्काले+अपि त्रयो वा => त्रयः+ वा श्रीरामस्तु => श्रीरामः+तु अप्रत्यक्षमस्ति => अप्रत्यक्षम्+अस्ति बलमहं => बलम्+अहं धैर्यमुत्पन्नमभवत्। => धैर्यम्+उत्पन्नम्+अभवत्। द्रष्टुमेवं => द्रष्टुम्+एवं ज्ञातुमशक्यम् => ज्ञातुम्+अशक्यम् श्रीरामो वा => श्रीरामः+ वा कियद् वीर्यं => कियत्+ वीर्यं सूर्यमिव => सूर्यम्+इव प्रदर्शितवानेव। => प्रदर्शितवान्+एव। विस्मितो भूत्वा => विस्मितः+ भूत्वा आहूतस्याभिषेकाय => आहूतस्य+अभिषेकाय लक्षितस्तस्य => लक्षितः+तस्य स्वमन्दिरमाहूतवान् => स्वमन्दिरम्+आहूतवान् महानानन्दो न => महानानन्दः+ न शोकमपि => शोकम्+अपि बहिरिन्द्रियाणि => बहिः+इन्द्रियाणि घ्राणमिति => घ्राणम्+इति वशमेव => वशम्+एव जन्तूनामपि => जन्तूनाम्+अपि आदेशमनुसृत्य => आदेशम्+अनुसृत्य कालानन्तरमेतं => कालानन्तरम्+एतं उन्मत्त इति => उन्मत्तः+ इति श्रीराममुद्दिश्य => श्रीरामम्+उद्दिश्य निर्देशमनुसरामि => निर्देशम्+अनुसरामि स्पष्टमुक्तवान् => स्पष्टम्+उक्तवान् केवलमात्मनः => केवलम्+आत्मनः भवेदिति => भवेत्+इति तेजस्विनो दानगुणप्रधानाः। => तेजस्विनः+ दानगुणप्रधानाः। वीतमलाश्च => वीतमलाः+च पूज्या मुनयः => पूज्याः+ मुनयः सत्यमाश्रित्य => सत्यम्+आश्रित्य निन्दितुमारब्धवान्। => निन्दितुम्+आरब्धवान्। ज्येष्ठो भ्राता => ज्येष्ठः+ भ्राता यश्च => यः+च किल्बिषमवाप्नोति => किल्बिषम्+अवाप्नोति वर्तेत इति => वर्तेते+ इति त्वमुक्तवान् => त्वम्+उक्तवान् तद् धनुः => तत्+ धनुः कृतवानिति => कृतवान्+इति श्रीरामस्तु => श्रीरामः+तु अपकारमाचरितवतः => अपकारम्+आचरितवतः मारीतवानेव। => मारीतवान्+एव। शिरश्च => शिरः+च पूर्णमांसलहनुस्तु => पूर्णमांसलहनुः+तु विशालमासीत्। => विशालम्+आसीत्। चासीत्। => च+आसीत्। साधनमासीत्। => साधनम्+आसीत्। वक्षोंससन्धिगतमस्थिः। => वक्षोंससन्धिगतम्+अस्थिः। प्रसिद्धमस्ति। => प्रसिद्धम्+अस्ति। नातिह्रस्वत्वमिव => न+अतिह्रस्वत्वम्+इव नातिदीर्घत्वमपि => न+अतिदीर्घत्वम्+अपि वैकल्यमिति => वैकल्यम्+इति स्निग्ध-इन्द्रनीलवर्णस्तु => स्निग्ध-इन्द्रनीलवर्णः+तु भोगमिति। => भोगम्+इति। श्रीरामस्तु => श्रीरामः+तु पीनवक्षा इति => पीनवक्षाः+ इति सामुद्रिकशास्त्रानुसारमिदं => सामुद्रिकशास्त्रानुसारम्+इदं संसिद्धमभवत्। => संसिद्धम्+अभवत्। वचनमिति => वचनम्+इति वर्तमानोहमिति। => वर्तमानः+अहम्+इति। दण्डकारण्यमागत्य => दण्डकारण्यम्+आगत्य जाबालिनामको मुनिः => जाबालिनामकः+ मुनिः तदापि => तदा+अपि धर्ममनुसरति => धर्मम्+अनुसरति अवकाशो भवति => अवकाशः+ भवति तदनुकुर्वते। => तत्+अनुकुर्वते। प्रथममेकम् => प्रथमम्+एकम् तद्विरुद्धमन्यद् वक्तुं => तद्विरुद्धम्+अन्यत्+ वक्तुं यद् वदति => यत्+ वदति तदाचरति => तत्+आचरति अन्यत्रापि => अन्यत्र+अपि सख्यमभवत् => सख्यम्+अभवत् स्थापितवानेव। => स्थापितवान+एव। पदमावहन्ति => पदम्+आवहन्ति हितमेव => हितम्+एव प्रियमिति। => प्रियम्+इति। जानकीमपि => जानकीम्+अपि नास्तीति => नास्ति+इति सीतामपि => सीताम्+अपि महान्तमपराधं => महान्तम्+अपराधं कृतवन्तमपि => कृतवन्तम्+अपि मरणानन्तरमपि => मरणानन्तरम्+अपि निन्दितुमारब्धवान् => निन्दितुम्+आरब्धवान् हितमेव => हितम्+एव औदार्यमेव => औदार्यम्+एव ज्ञानमिति => ज्ञानम्+इति सङ्कोचमनुभूतवान्। => सङ्कोचम्+अनुभूतवान्। बालोपि => बालः+अपि प्रवर्तनीयमिति => प्रवर्तनीयम्+इति लक्ष्मणमपि => लक्ष्मणम्+अपि पट्टाभिषेक एव => पट्टाभिषेकः+ एव अविचलितमासीत्। => अविचलितम्+आसीत्। स्वयमागत्य => स्वयम्+आगत्य दातुमिच्छां => दातुम्+इच्छां तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव वनवासमेव => वनवासम्+एव शक्तो राघवपुङ्गवः => शक्तः+ राघवपुङ्गवः तदनन्तरमपि => तदनन्तरम्+अपि स्वपराक्रममुद्घोषितवान्। => स्वपराक्रमम्+उद्घोषितवान्। विभीषणमेकं => विभीषणम्+एकं अयमर्थः => अयम्+अर्थः तदनन्तरमुक्तम्। => तदनन्तरम्+उक्तम्। सकृदेव => सकृत्+एव तवास्मीति => तव+अस्मि+इति सर्वभूतेभ्योः ददाम्येतद् => सर्वभूतेभ्यः+ ददामि+एतत्+ ददाम्येतद् व्रतं => ददामि+एतत्+ व्रतं रामचन्द्र अहं => रामचन्द्रः+ अहं प्रपन्नोSस्मि। => प्रपन्नः+अस्मि। भवतीति => भवति+इति सुग्रीवमुद्दिश्य => सुग्रीवम्+उद्दिश्य समीपमागत्य => समीपम्+आगत्य तदनन्तरमेव => तदनन्तरम्+एव सख्यमभवत्। => सख्यम्+अभवत्। सेतुबन्धनसमयेSपि => सेतुबन्धनसमये+अपि शरणमागच्छत्। => शरणम्+आगच्छत्। बाणमन्यत्र => बाणम्+अन्यत्र वर्णितमस्ति। => वर्णितम्+अस्ति। व्याकरणमनेन => व्याकरणम्+अनेन दोषा एव => दोषाः+ एव व्याकरणज्ञानमस्मिन् => व्याकरणज्ञानम्+अस्मिन् हनुमन्तमुद्दिश्य => हनुमन्तम्+उद्दिश्य स्पष्टमवगम्यते। => स्पष्टम्+अवगम्यते। शास्त्राणामर्थं => शास्त्राणाम्+अर्थं कृतमुपकारं => कृतम्+उपकारं स्पष्टमवगम्यते। => स्पष्टम्+अवगम्यते। ऋजुवर्तनो भूत्वा => ऋजुवर्तनः+ भूत्वा वनवासमेव => वनवासम्+एव वचनमपि => वचनम्+अपि शक्यमासीत्। => शक्यम्+आसीत्। वनवासमपि => वनवासम्+अपि वनमागत्य => वनम्+आगत्य परिवर्तयितुमेवं => परिवर्तयितुम्+एवं प्रलोभयितुमधिकं => प्रलोभयितुम्+अधिकं प्रलोभितो भवेत्। => प्रलोभितः+ भवेत्। यमुपसेवितुमिच्छन्ति => यम्+उपसेवितुम्+इच्छन्ति मित्रशत्रुभेदमपि => मित्रशत्रुभेदम्+अपि श्रीरामस्तु => श्रीरामः+तु आभरणमिव => आभरणम्+इव सम्मुखमागतवान्। => सम्मुखम्+आगतवान्। निलय इति => निलयः+ इति दोषानपि => दोषान्+अपि कथमभयं => कथम्+अभयं अभयमभिलषति => अभयम्+अभिलषति सत्यपूर्णमस्ति। => सत्यपूर्णम्+अस्ति। रामो द्विः => रामः+ द्विः वयमेकत्र => वयम्+एकत्र प्रभावितो भूत्वा => प्रभावितः+ भूत्वा ज्ञातुमेते => ज्ञातुम्+एते रामराज्यमेव => रामराज्यम्+एव भूयो भूयो => भूयः+ भूयः+ भूयो नमाम्यहम्॥ => भूयः+ नमामि+अहम्॥ नमाम्यहम्॥ => नमामि+अहम्॥ सूतो वा => सूतः+ वा सूतपुत्रो वा => सूतपुत्रः+ वा यो वा => यः+ वा को वा => कः+ वा भवाम्यहम्। => भवामि+अहम्। उल्लङ्घनमेव => उल्लङ्घनम्+एव 'को भवान्? => 'कः+ भवान्? यद् वदति => यत्+ वदति एवमुक्त्वा => एवम्+उक्त्वा मित्रत्वमेव => मित्रत्वम्+एव अवसरमेव => अवसरम्+एव तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् कृतमुपकारं => कृतम्+उपकारं आरब्धमेव => आरब्धम्+एव प्राप्तुमपि => प्राप्तुम्+अपि शौर्यमेव => शौर्यम्+एव वचनपालनमपि => वचनपालनम्+अपि धनदानमेव => धनदानम्+एव तद् अनुक्षणम् => तत्+ अनुक्षणम् निश्चितमेव => निश्चितम्+एव कर्तव्यमेव। => कर्तव्यम्+एव। नाशनीय एव => नाशनीयः+ एव गङ्गायामेव => गङ्गायाम्+एव 'सूतपुत्र' => 'सूतपुत्रः+' वक्तव्यमेव => वक्तव्यम्+एव स अर्जुनम् => सः+ अर्जुनम् ग्लानिर्भवति => ग्लानिः+भवति अभ्युत्थानमधर्मस्य => अभ्युत्थानम्+अधर्मस्य तदात्मानं => तदा+आत्मानं सृजाम्यहम्। => सृजामि+अहम्। अद्भुतमेव। => अद्भुतम्+एव। उग्रसेन इति => उग्रसेनः+ इति विपरीतमेव। => विपरीतम्+एव। सारथ्यमभरोत्। => सारथ्यम्+अभरोत्। बहिर्गमनं => बहिः+गमनं अस्वस्थ आसीत्। => अस्वस्थः+ आसीत्। छत्रमिव => छत्रम्+इव अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा जीवनमेव। => जीवनम्+एव। नैकानि => न+एकानि श्रीकृष्णश्च => श्रीकृष्णः+च तद् दिनम् => तत्+ दिनम् तदनुसृत्य => तत्+अनुसृत्य तत्कालमेव => तत्कालम्+एव यद् इच्छन्ति => यत्+ इच्छन्ति तद् स्वीकुर्वन्तु" => तत्+ स्वीकुर्वन्तु" नैतत्त्वय्युपपद्यते। => न+एतत्+त्वयि+उपपद्यते। त्यक्त्वोत्तिष्ठ => त्यक्त्वा+उत्तिष्ठ चिन्तनमेव। => चिन्तनम्+एव। नैकासु => न+एकासु कर्मण्येवाधिकारस्ते => कर्मणि+एव+अधिकारः+ते तत्कालमेव => तत्कालम्+एव अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा सत्यमेव => सत्यम्+एव जयत इति => जयते+ इति एतद् वैशिष्ट्यम् => एतत्+ वैशिष्ट्यम् कृष्णो यत्र => कृष्णः+ यत्र पार्थो धनुर्धरः। => पार्थः+ धनुर्धरः। श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा => श्रीः+विजयः+ भूतिः+ध्रुवा भूतिर्ध्रुवा => भूतिः+ध्रुवा नीतिर्मतिर्मम => नीतिः+मतिः+मम नैकेभ्यः => न+एकेभ्यः भोजनमस्ति। => भोजनम्+अस्ति। भोजनमस्ति। => भोजनम्+अस्ति। मरणमेव => मरणम्+एव कपोतस्यापि => कपोतस्य+अपि मांसमेव => मांसम्+एव तेनापि => तेन+अपि योग्यमेव। => योग्यम्+एव। कश्चिद् धनाढ्यः => कश्चित्+ धनाढ्यः यद् अहं => यत्+ अहं मुषितोऽस्मि => मुषितः+अस्मि चौरैरपहृतम् => चौरैः+अपहृतम् सोऽवदत् => सः+अवदत् प्रयत्नास्तु => प्रयत्नाः+तु नोपलब्धम् => न+उपलब्धम् नृपेणोक्तम् => नृपेण+उक्तम् प्रयत्नो विधेयः => प्रयत्नः+ विधेयः निग्रहमिच्छामि => निग्रहम्+इच्छामि कश्चिद् धनवान् => कश्चित्+ धनवान् लुण्ठितो जातः => लुण्ठितः+ जातः व्याकुलाऽऽसीत् => व्याकुला+आसीत् भूपतिरपि => भूपतिः+अपि चिन्तातुरश्च => चिन्तातुरः+च चौरा अतिकुशलतया => चौराः+ अतिकुशलतया स सर्वान् => सः+ सर्वान् भर्त्सयमानोऽभाषत => भर्त्सयमानः+अभाषत समर्थो नास्ति => समर्थः+ नास्ति निश्चिन्तो भवेत् => निश्चिन्तः+ भवेत् वार्तालापमकार्षीत् => वार्तालापम्+अकार्षीत् बहिश्चागच्छन् => बहिः+च+आगच्छन् तदैव => तदा+एव प्रबुद्धोऽभवत् => प्रबुद्धः+अभवत् समीपस्था जनाः => समीपस्थाः+ जनाः उपस्थितोऽभवत् => उपस्थितः+अभवत् स रक्षापुरुषान् => सः+ रक्षापुरुषान् चौरा निगृहीता => चौराः+ निगृहीताः+ निगृहीता अभवन् => निगृहीताः+ अभवन् नृपोऽपृच्छत् => नृपः+अपृच्छत् ग्रहीतुमेव => ग्रहीतुम्+एव नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् स्मित्वाऽभाषत => स्मित्वा+अभाषत नावसीदति => न+अवसीदति नावसीदति => न+अवसीदति एको विशालः => एकः+ विशालः वृष आसीत् => वृषः+ आसीत् स चक्रारूढः => सः+ चक्रारूढः चक्रैरेव => चक्रैः+एव ततस्तेनाऽसौ => ततः+तेन+असौ जेष्यामो न => जेष्यामः+ न आघातमकार्षीत् => आघातम्+अकार्षीत् सावधानो भवतु => सावधानः+ भवतु तेनालीरामाभिमुखो जातः => तेनालीरामाभिमुखः+ जातः अप्यूहितवान् => अपि+ऊहितवान् सोऽवदत् => सः+अवदत् अहमपि => अहम्+अपि बलीवर्दमुपगम्य => बलीवर्दम्+उपगम्य कपटिनो देशद्रुहो => कपटिनः+ देशद्रुहः+ देशद्रुहो नाम => देशद्रुहः+ नाम चिरादपि => चिरात्+अपि ततोऽसौ => ततः+असौ अपसारयितुमियेष => अपसारयितुम्+इयेष नापसारणीयं => न+अपसारणीयं नापसारणीयं => न+अपसारणीयं वस्त्रमपाकरोत् => वस्त्रम्+अपाकरोत् वस्त्रेऽपाकृते => वस्त्रे+अपाकृते लघुयन्त्रमस्ति => लघुयन्त्रम्+अस्ति द्वारमपि => द्वारम्+अपि तत्रोपविष्टः => तत्र+उपविष्टः नरस्तेन => नरः+तेन निःसारितो मनुजः => निःसारितः+ मनुजः तान्त्रिकश्च => तान्त्रिकः+च तेनालीरामाद् आशङ्‌कितौ => तेनालीरामात्+ आशङ्‌कितौ स्वस्थानाद् भ्रंशयितुमेष => स्वस्थानात्+ भ्रंशयितुम्+एषः+ भ्रंशयितुमेष उपक्रमः => भ्रंशयितुम्+एषः+ उपक्रमः ततो नृपतिना => ततः+ नृपतिना चाभिनन्दितोऽभवत् => चाभिनन्दितः+अभवत् दम्भिपाषण्डिधूर्ताश्च => दम्भिपाषण्डिधूर्ताः+च तान्त्रिका मन्त्रदास्तथा => तान्त्रिकाः+ मन्त्रदाः+तथा मन्त्रदास्तथा => मन्त्रदाः+तथा बहुवेषधरा नित्यं => बहुवेषधराः+ नित्यं प्राज्ञा विवेकिनो => प्राज्ञाः+ विवेकिनः+ विवेकिनो लोका => विवेकिनः+ लोका विनोदवार्तारत आसीत् => विनोदवार्तारतः+ आसीत् चातुर्यमधिकृत्य => चातुर्यम्+अधिकृत्य असद्भावो नास्ति। => असद्भावः+ नास्ति। प्रमाणयितुमपि => प्रमाणयितुम्+अपि कलाकौशलविज्ञानशौर्यधीसाहसैर्भृता => कलाकौशलविज्ञानशौर्यधीसाहसै+भृता धरण्येषा => धरणी+एषा जनैर्विज्ञैः => जनैः+विज्ञैः रत्नगर्भेति => रत्नगर्भा+इति तद्वचनमनुमोदमानः => तद्वचनम्+अनुमोदमानः सोनापतिर्बभाषे- => सेनापतिः+बभाषे- सत्यमुक्तं => सत्यम्+उक्तं वयमत्र => वयम्‌+अत्र मूकदर्शका इव => मूकदर्शकाः+ इव यतवाचस्तिष्ठामः। => यतवाचः+तिष्ठामः। तेनालीराम एव => तेनालीरामः+ एव अग्रगो भवति => अग्रगः+ भवति किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य भूपोऽभणत् => भूपः+अभणत् पूर्णमवसरं => पूर्णम्+अवसरं एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य विकसितान्यभूवन् => विकसितानि+अभूवन् धूपवर्तिकाया उत्क्रामन्तं => धूपवर्तिकायाः+ उत्क्रामन्तं भूपतिरुवाच => भूपतिः+उवाच यो धूपधूमं => यः+ धूपधूमं मंस्येऽहं => मंस्ये+अहं तेनालीरामतोऽधिकम् => तेनालीरामतः+अधिकम् सम्राजो विचित्रं => सम्राजः+ विचित्रं वचो निशम्य => वचः+ निशम्य स्तब्धा बभूवुः => स्तब्धाः+ बभूवुः अस्या विषमसमस्यायाः => अस्याः+ विषमसमस्यायाः इतस्ततो वियति => इतस्ततः+ वियति इत्यासीत् => इति+आसीत् पदक्रममादधती => पदक्रमम्+आदधती प्रतीक्षमाणाऽऽसीत् => प्रतीक्षमाणा+आसीत् तानवलोक्य => तान्+अवलोक्य भूपतेर्वदने => भूपतेः+वदने आत्मनो विफलतां => आत्मनः+ विफलतां महीपालमवोचन् => महीपालम्+अवोचन् यद्यस्मिन् => यदि+अस्मिन् तमात्मनः => तम्+आत्मनः सञ्जातेऽसावपि => सञ्जाते+असौ+अपि अस्मादृश एव => अस्मादृशः+ एव सम्राडुक्तवान् => सम्राट्+उक्तवान् स्वीकार्यस्तव => स्वीकार्यः+तव स प्रत्युवाच => सः+ प्रत्युवाच भवदादेशमहं => भवदादेशम्+अहं सेवकमाकार्य => सेवकम्+आकार्य किञ्चिदुक्तम् => किञ्चित्+उक्तम् तदादिष्टः => तदा+आदिष्टः तेनालीरामस्ताम् => तेनालीरामः+ताम् अन्तर्विवेश => अन्तः+विवेश तामेकतः => ताम्+एकतः मायाऽनुष्ठितं => माया+अनुष्ठितं भवदादिष्टम् => भवत्+आदिष्टम् तच्चातुरीदर्शनप्रमुदितो भूपोऽत्युच्चैर्जहास => तत्+च+आतुरीदर्शनप्रमुदितः+ भूपः+अत्युच्चैः+जहास भूपोऽत्युच्चैर्जहास => भूपः+अत्युच्चैः+जहास विलक्षणोऽसि => विलक्षणः+असि स निजकण्ठाद् => सः+ निजकण्ठात्+ निजकण्ठाद् अनर्घां => निजकण्ठात्+ अनर्घां लज्जावनतवदना आसन् => लज्जावनतवदनाः+ आसन् गुणज्ञा विरला => गुणज्ञाः+ विरलाः+ विरला लोके => विरलाः+ लोके गुणज्ञा विरला => गुणज्ञाः+ विरलाः+ विरला लोके => विरलाः+ लोके इतस्ततो भ्रमन् => इतस्ततः+ भ्रमन् स तस्य => सः+ तस्य अबाधितप्रवेशा आसन्। => अबाधितप्रवेशाः+ आसन्। कर्तुमीशते => कर्तुम्+ईशते अपृष्ट्वैव => अपृष्ट्वा+एव नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् कलाकारोऽसि => कलाकारः+असि कुर्वतो मम => कुर्वतः+ मम प्रसन्नो जातः => प्रसन्नः+ जातः स भित्तौ => सः+ भित्तौ चित्ररचनामारभत => चित्ररचनाम्+आरभत रचितमासीत् => रचितम्+आसीत् स्तब्धो जातः => स्तब्धः+ जातः नृपतिनाऽसौ => नृपतिना+असौ प्रभुतामधिगत्य => प्रभुताम्+अधिगत्य कर्तुमारेभे => कर्तुम्+आरेभे समवेता बभूवुः => समवेताः+ बभूवुः तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि स कारणम् => सः+ कारणम् वृत्तमवगत्य => वृत्तम्+अवगत्य किञ्चिद् विचिन्त्य => किञ्चित्+ विचिन्त्य स चित्रकारं => सः+ चित्रकारं मामनुसर => माम्+अनुसर भोजनमाशयत् => भोजनम्+आशयत् तमुवाच => तम्+उवाच भीतिलेशोऽपि => भीतिलेशः+अपि चित्रकारेणोक्तं => चित्रकारेण+उक्तं तेनालीरामो विहस्यावद => तेनालीरामः+ विहस्य+अवदत् विहस्यावद => विहस्य+अवदत् सैनिकैर्नासि => सैनिकैः+न+असि प्रजा नृपस्य => प्रजाः+ नृपस्य प्रशंसामपि => प्रशंसाम्+अपि आलोचनामपि => आलोचनाम्+अपि केवलमालोचना => केवलम्+आलोचना प्रतिशोधो न => प्रतिशोधः+ न किमहं => किम्+अहं स तेनालीरामस्य => सः+ तेनालीरामस्य चित्रमरचयत् => चित्रम्+अरचयत् आसीनोऽस्ति => आसीनः+अस्ति तच्चित्रमादाय => तत्+चित्रम्+आदाय नोदतिष्ठत् => न+उदतिष्ठत् चाभ्यवादयत् => च+अभ्यवादयत् तमाह्वयत् => तम्+आह्वयत् स गलहस्तिकया => सः+ गलहस्तिकया द्वारपालमादिदेश => द्वारपालम्+आदिदेश तेनालीराममुपेत्य => तेनालीरामम्+उपेत्य स्तब्धो जातः => स्तब्धः+ जातः चित्रमासीत् => चित्रम्+आसीत् चित्रमालोकत => चित्रम्+आलोकत कोऽस्य => कः+अस्य तस्मिन्नागते => तस्मिन्+आगते नृपालश्चित्रं => नृपालः+चित्रं द्रष्टुमियेष => द्रष्टुम्+इयेष तमानेतुं => तम्+आनेतुं व्यतीताऽभवत् => व्यतीता+अभवत् क्षिप्रमेव => क्षिप्रम्+एव राजसभामागत्य => राजसभाम्+आगत्य प्रतीक्षमाणोऽतिष्ठत् => प्रतीक्षमाणः+अतिष्ठत् व्याकुलो जातः => व्याकुलः+ जातः स निजं => सः+ निजं स्खलितमन्वभवत् => स्खलितम्+अन्वभवत् समीपमागते => समीपम्+आगते सोऽवदत् => सः+अवदत् अधिकृतोऽसि => अधिकृतः+असि त्वदधीनानि => त्वत्+आधीनानि गद्‌गदस्वरेणावदत् => गद्‌गदस्वरेण+अवदत् श्रीतेनालीराम एव => श्रीतेनालीरामः+ एव कुपथाद् रक्षितवान् => कुपथात्+ रक्षितवान् स्वयमेवात्मवैशिष्ट्यं => स्वयमेव+आत्मवैशिष्ट्यं चैव => च+एव कलाकर्तुस्तदेव => कलाकर्तुः+तदेव यद् विजयनगरं => यत्+ विजयनगरं स्थापत्यकलाया अप्रतिमं => स्थापत्यकलायाः+ अप्रतिमं कलाकाराश्च => कलाकाराः+च आकारिता अभवन् => आकारिताः+ अभवन् कृपणताया अवकाशः => कृपणतायाः+ अवकाशः मन्त्रिणोऽधिकारे => मन्त्रिणः+अधिकारे भव्यतामवेक्षितुं => भव्यताम्+अवेक्षितुं पर्यटका आयान्ति => पर्यटकाः+ आयान्ति मन्त्रिणोऽविरामयत्नैः => मन्त्रिणः+अविरामयत्नैः भव्यताया निदर्शनम् => भव्यतायाः+ निदर्शनम् त्रुटिर्वा => त्रुटिः+वा मन्त्रिणश्च => मन्त्रिणः+च संसक्ता आसन् => संसक्ताः+ आसन् तदैव => तदा+एव स कृष्णदेवरायम् => सः+ कृष्णदेवरायम् यद् विजयनगरस्य => यत्+ विजयनगरस्य मौनमवलम्ब्य => मौनम्+अवलम्ब्य महाराज उवाच- => महाराजः+ उवाच- नाकर्षति => न+आकर्षति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् पदमाकर्ण्य => पदम्+आकर्ण्य भूपोऽप्राक्षीत् => भूपः+अप्राक्षीत् वक्तुमीहसे => वक्तुम्+ईहसे स्पष्टमुदीरय => स्पष्टम्+उदीरय मौनमास्थितं => मौनम्+आस्थितं दण्डशब्दमाकर्ण्य => दण्डशब्दम्+आकर्ण्य सविनयमुवाच => सविनयम्+उवाच त्रुटिर्विद्यते => त्रुटिः+विद्यते पश्यन्नुवाच => पश्यन्+उवाच सभासदश्च => सभासदः+च स्थिता बहवः => स्थिताः+ बहवः अल्पा एव => अल्पाः+ एव समुत्साहो न => समुत्साहः+ न तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् प्रजाजना एव => प्रजाजनाः+ एव तेभ्यो ज्ञातं => तेभ्यः+ ज्ञातं सन्त्रस्ता वयं => सन्त्रस्ताः+ वयं अशितुमपि => अशितुम्+अपि खिन्नो भूत्वा => खिन्नः+ भूत्वा जलनिष्कासनव्यवस्थाया अभावः => जलनिष्कासनव्यवस्थायाः+ अभावः सर्वमवेक्ष्य => सर्वम्+अवेक्ष्य कष्टापन्नो भूपः => कष्टापन्नः+ भूपः तस्माद् दिनादारभ्य => तस्मात्+ दिनादारभ्य प्रायो भूपतयः => प्रायः+ भूपतयः मदिरामेव => मदिराम्+एव कर्तुमैच्छत् => कर्तुम्+ऐच्छत् स ज्ञातुमुत्सुकः => सः+ ज्ञातुम्+उत्सुकः ज्ञातुमुत्सुकः => ज्ञातुम्+उत्सुकः तेनोक्तं => तेन+उक्तं केनचिद् रहस्यमयेन => केनचित्+ रहस्यमयेन ग्रस्तोऽस्मि => ग्रस्तः+अस्मि को मम => कः+ मम चिन्तितोऽस्मि => चिन्तितः+अस्मि राज्ञाऽभाणि => राज्ञा+अभाणि परलोकमुपैषि => परलोकम्+उपैषि तदाऽहं => तदा+अहं तेनालीरामोऽवादीत् => तेनालीरामः+अवादीत् लोको यद् => लोकः+ यत्+ यद् राजानः => यत्+ राजानः विश्वसनीयवचना न => विश्वसनीयवचनाः+ न राज्ञोक्तम् => राज्ञा+उक्तम् मिथ्योक्तिरेषा => मिथ्या+उक्तिः+एषा तस्माद् दिनात् => तस्मात्+ दिनात् तेनालीरामो राजसभां => तेनालीरामः+ राजसभां इदमपि => इदम्‌+अपि आक्रान्तोऽस्मि => आक्रान्तः+अस्मि ततस्तेन => ततः+तेन चावदत् => च+अवदत् राजसेवका आगत्य => राजसेवकाः+ आगत्य नेतुमिच्छन्ति => नेतुम्+इच्छन्ति महीपतिनाऽपि => महीपतिना+अपि स सर्वदा => सः+ सर्वदा अतस्तेनादिष्टम् => अतः+तेन+आदिष्टम् मञ्जूषामानयन् => मञ्जूषाम्+आनयन् आवरणेऽनावृते => आवरणे+अनावृते बहिरागत्य => बहिः+आगत्य सत्यमभिहितम् => सत्यम्‌+अभिहितम् आसीद् यद् => आसीत्+ यत्+ यद् राजानः => यत्+ राजानः विश्वसनीया न => विश्वसनीयाः+ न नृपेणोक्तं => नृपेण+उक्तं जीवतोऽसि => जीवतः+असि गन्तुमर्हामि => गन्तुम्+अर्हामि तावद् बन्धुजनेष्वनुरक्तिः => तावत्+ बन्धुजनेषु+अनुरक्तिः बन्धुजनेष्वनुरक्तिः => बन्धुजनेषु+अनुरक्तिः यावज्जीवति => यावत्+जीवति निधनमुपगते => निधनम्+उपगते त्यजनीयो मूर्खाणां => त्यजनीयः+ मूर्खाणां त्यजनीयो मूर्खाणां => त्यजनीयः+ मूर्खाणां सभासद्भ्योऽपि => सभासद्भ्यः+अपि तेभ्योऽवसरप्रदानाय => तेभ्यः+अवसरप्रदानाय केषुचिद् ग्रामेषु => केषुचित्+ ग्रामेषु विचरन्तस्ते => विचरन्तः+ते तानुपेत्य => तान्+उपेत्य कष्टमापन्नः => कष्टम्+आपन्नः असन्तुष्टस्तु => असन्तुष्टः+तु कृषका एवममन्यन्त => कृषकाः+ एवम्+अमन्यन्त एवममन्यन्त => एवम्+अमन्यन्त यदेते => यत्+एते सुतस्नेहोऽस्ति => सुतस्नेहः+अस्ति पुनरपृच्छत् => पुनः+अपृच्छत् एको वृद्धः => एकः+ वृद्धः त्रोटयित्वाऽऽनयत् => त्रोटयित्वा+आनयत् नाबोधत् => न+अबोधत् स निजसहचरौ => सः+ निजसहचरौ तयोरेकः => तयोः+एकः निर्बलोऽस्ति => निर्बलः+अस्ति स वृद्धं => सः+ वृद्धं कृषकमुवाच => कृषकम्+उवाच कोऽहम् => कः+अहम् स कृषकः => सः+ कृषकः वेपितुमारभत => वेपितुम्+आरभत अन्यो वृद्धः => अन्यः+ वृद्धः सविनयमब्रवीत् => सविनयम्+अब्रवीत् सम्यग् ज्ञातवन्तः => सम्यक्+ ज्ञातवन्तः परमयमस्ति => परम्+अयम्+अस्ति यद् युष्माकं => यत्+ युष्माकं सहचरा एव => सहचराः+ एव सम्यग् न => सम्यक्+ न अयमाशयोऽसति => अयम्+आशयः+असति यद् भवान् => यत्+ भवान् मधुरश्च => मधुरः+च महाभीषणोऽपि => महाभीषणः+अपि स वृद्धः => सः+ वृद्धः इत्युदीर्य => इति+उदीर्य अनुपदमेव => अनुपदम्+एव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव अत्रापि => अत्र+अपि वयमनुसृताः => वयम्+अनुसृताः नानुसरेयम्' => न+अनुसरेयम्' यद्यहं => यदि+अहं नानुसरेयं => न+अनुसरेयं सरलहृदया इमे => सरलहृदयाः+ इमे दण्डिता भवेयुः => दण्डिताः+ भवेयुः भूपोऽभ्यभाषत। => भूपः+अभ्यभाषत। नाहं => न+अहं क्वचिद् गमिष्यामि => क्वचित्+ गमिष्यामि यदद्य => यत्+अद्य तस्यागमनात् => तस्य+आगमनात् परमाह्लादितोऽभवत् => परमाह्लादितः+अभवत् शल्यैराहतौ => शल्यैः+आहतौ किञ्चिद् वचनीयम् => किञ्चित्+ वचनीयम् जानन्तीदं => जानन्ति+इदं कुधियो नेदं => कुधियः+ न+इदं नेदं => न+इदं शिवमप्यशिवं => शिवम्+अपि+अशिवं सहयायिनोऽपि => सहयायिनः+अपि क्वचिद् गतवन्तः => क्वचित्+ गतवन्तः कृतभूरियत्नोऽपि => कृतभूरियत्नः+अपि अरण्याद् बहिरागन्तुं => अरण्यात्+ बहिः+आगन्तुं बहिरागन्तुं => बहिः+आगन्तुं श्रान्तो भूत्वा => श्रान्तः+ भूत्वा स समीपस्थे => सः+ समीपस्थे निश्चयमकार्षीत् => निश्चयम्+अकार्षीत् अध्वगवेषो भूपः => अध्वगवेषः+ भूपः कृषकमुपगम्य => कृषकम्+उपगम्य दूरादागतोऽस्मि => दूरात्+आगतः+अस्मि आश्रयमिच्छामि => आश्रयम्+इच्छामि कृषाणोऽब्रवीत् => कृषाणः+अब्रवीत् वयमश्नुमः => वयम्+अश्नुमः भवानपि => भवान्+अपि कम्बलमस्ति => कम्बलम्+अस्ति तेनैव => तेन+एव ओमिति => ओम्+इति प्रभातेऽसौ => प्रभाते+असौ कृषकमुवाच => कृषकम्+उवाच मनो विषादमवगाहते => मनः+ विषादम्+अवगाहते विषादमवगाहते => विषादम्+अवगाहते दारिद्र्योपहता => दारिद्र्य+उपहता नोपगच्छन्ति => न+उपगच्छन्ति नृपतिस्तु => नृपतिः+तु परिवृतस्तिष्ठति => परिवृतः+तिष्ठति अधिकारिवर्गजनितैरन्तरायैः => अधिकारिवर्गजनितैः+अन्तरायैः राजानमुपगन्तुं => राजानम्+उपगन्तुं द्रव्यमाहृतम् => द्रव्यम्+आहृतम् किमभवत् => किम्+अभवत् विनियुक्तमभवत् => विनियुक्तम्+अभवत् केनचिद् भवते => केनचित्+ भवते रात्रिघटनाऽभ्यधायि => रात्रिघटना+अभ्यधायि तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् नोपैष्यति => न+उपेष्यति भवतैव => भवता+एव योऽन्यः => यः+अन्यः यद् वयं => यत्+ वयं चास्ते => च+आस्ते तेनानीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् मन्त्रिमहोदयादन्यः => मन्त्रिमहोदयात्+अन्यः को भवितुमर्हति => कः+ भवितुम्+अर्हति भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति दर्शयितुमिच्छति => दर्शयितुम्+इच्छति तत्तद्ग्रामाणां => तत्+तत्+ग्रामाणां मौनमास्त => मौनम्+आस्त यदहं => यत्+अहं स्वयमत्र => स्वयम्+अत्र वञ्च्यतेऽसो => वञ्च्यते+असो निर्दोषो दण्डभाक् => निर्दोषः+ दण्डभाक् निर्दोषो दण्डभाक् => निर्दोषः+ दण्डभाक् स तत्रैकं => सः+ तत्र+एकं तत्रैकं => तत्र+एकं स मालाकारम् => सः+ मालाकारम् क्षुपोऽयं => क्षुपः+अयं क्षतियुक्तो न => क्षतियुक्तः+ न भवेदिति => भवेत्+इति त्वयाऽवधेयम् => त्वया+अवधेयम् क्षुपमादाय => क्षुपम्+आदाय महाराजोऽपि => महाराजः+अपि स तं => सः+ तं स उन्मना => सः+ उन्मना विचित्रमघटत => विचित्रम्+अघटत प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय द्रष्टुमैच्छत् => द्रष्टुम्+ऐच्छत् स क्षुपः => सः+ क्षुपः रोषाकुलो भूपः => रोषाकुलः+ भूपः स भयेन => सः+ भयेन स क्षुपः => सः+ क्षुपः क्रोधोन्मत्तो नृपः => क्रोधोन्मत्तः+ नृपः राजानमुपगता => राजानम्+उपगता क्रोधवशो नृपः => क्रोधवशः+ नृपः नैच्छत् => न+ऐच्छत् स एव => सः+ एव सहायो भवेद् => सहायः+ भवेत्+ भवेद् इति => भवेत्+ इति तमुपजगाम => तम्+उपजगाम अपरैका => अपरा+एका अताडयदेव => अताडयत्+एव निषिद्धमासीत् => निषिद्धम्+आसीत् अत्याचारघटनामिमाम् => अत्याचारघटनाम्+इमाम् तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य नृपस्ताम् => नृपः+ताम् एषैव => एषा+एव भाविनो वैधव्यस्य => भाविनः+ वैधव्यस्य इयमेव => इयम्+एव नृपोऽभणत् => नृपः+अभणत् त्वयोदितं => त्वया+उदितं नावगच्छामि => न+अवगच्छामि स्पष्टमुदीरय => स्पष्टम्+उदीरय वृत्तमिति => वृत्तम्+इति निबद्धाञ्जलिपुटाऽब्रवीत् => निबद्धाञ्जलिपुटा+अब्रवीत् भवदुपवनस्य => भवत्+उपवनस्य एषाऽपराधिनी => एषा+अपराधिनी नालभत् => न+अलभत् कीदृशोऽयं => कीदृशः+अयं सम्राजो वदने => सम्राजः+ वदने समुदिताऽभवत् => समुदिता+अभवत् स मालाकाराय => सः+ मालाकाराय केनैवं => केन+एवं तयोक्तं => तया+उक्तं निर्णयाद् रक्षितुं => निर्णयात्+ रक्षितुं अन्यायो नेप्सितः => अन्यायः+ न+ईप्सितः नेप्सितः => न+ईप्सितः सर्वो न्यायं => सर्वः+ न्यायं लोक उद्विजते => लोकः+ उद्विजते विचित्रो न्यायपथः => विचित्रः+ न्यायपथः विचित्रो न्यायपथः => विचित्रः+ न्यायपथः कश्चिन्नरः => कश्चित्+नरः समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि भूपालस्तं => भूपालः+तं वृत्तमाख्यातुम् => वृत्तम्+आख्यातुम् स उवाच => सः+ उवाच आतपच्छत्रोऽहं => आतपच्छत्रः+अहं शिवमन्दिरस्यान्तिके => शिवमन्दिरस्य+अन्तिके रक्तवर्णपुटकेऽपतत् => रक्तवर्णपुटके+अपतत् स्वामिनोऽनुमत्या => स्वामिनः+अनुमत्या त्वमिदं => त्वम्+इदं तदाऽहम् => तदा+अहम् सहमानोऽहं => सहमानः+अहं दास्यान्मुक्तो भूत्वा => दास्यात्+मुक्तः+ भूत्वा वचोऽङ्गीकृतम् => वचः+अङ्गीकृतम् परमधुना => परम्+अधुना स मदीयं => सः+ मदीयं अतोऽहं => अतः+अहं तद्वचनमाकर्ण्य => तद्वचनम्+आकर्ण्य पृष्टश्च => पृष्टः+च सोऽवदत् => सः+अवदत् ह्यो मयाऽस्मै => ह्यः+ मया+अस्मै मयाऽस्मै => मया+अस्मै पृष्टो ब्रवीति => पृष्टः+ ब्रवीति दर्शयितुमुक्तः => दर्शयितुम्+उक्तः तदाऽयं => तदा+अयं रोषारुणो भूत्वा => रोषारुणः+ भूत्वा मामेकं => माम्+एकं ततो भूपतिः => ततः+ भूपतिः स तं => सः+ तं त्वयाऽस्मै => त्वया+अस्मै यदस्माकं => यत्+अस्माकं आकृत्याऽसौ => आकृत्या+असौ ततो राजा => ततः+ राजा अवस्थातुमादिश्य => अवस्थातुम्+आदिश्य यद् रामदेवः => यत्+ रामदेवः कृतापराधोऽस्ति => कृतापराधः+अस्ति स कठोरं => सः+ कठोरं दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि तत्रासीत् => तत्र+आसीत् तमपि => तम्+अपि तेनोक्तं => तेन+उक्तं यवनिकाया अन्तः => यवनिकायाः+ अन्तः तदाहं => तदा+अहं यवनिकाऽन्तर्हितोऽभवत् => यवनिका+अन्तर्हितः+अभवत् अनिच्छन्तोऽपि => अनिच्छन्तः+अपि पृष्टश्च => पृष्टः+च तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् स पुनरपृच्छत् => सः+ पुनः+अपृच्छत् पुनरपृच्छत् => पुनः+अपृच्छत् यद् हीरके => यत्+ हीरके कथमहं => कथम्+अहं तत्रोपस्थितानां => तत्र+उपस्थितानां तदैव => तदा+एव त्रयोऽवदन् => त्रयः+अवदन् वयमपि => वयम्+अपि जीविकाभ्रष्टा भवेम => जीविकाभ्रष्टाः+ भवेम हननमसत्यं => हननम्+असत्यं नो विदधाति => नः+ विदधाति स्पष्टमासीत् => स्पष्टम्+आसीत् स स्वामी => सः+ स्वामी सोऽर्थदण्डरूपेण => सः+अर्थदण्डरूपेण महिमाऽधिकमुपाचीयत => महिमा+अधिकम्+उपाचीयत तस्यानुपस्थितौ => तस्य+अनुपस्थितौ प्रमुखा अधिकारिणश्च => प्रमुखाः+ अधिकारिणः+च अधिकारिणश्च => अधिकारिणः+च भूपालस्तद्वचनं => भूपाल+तद्वचनं मूल्यवद् अवधार्य => मूल्यवत्+ अवधार्य त्वरितमेका => त्वरितम्+एका बान्धवाश्च => बान्धवाः+च पुष्टिमभजन् => पुष्टिम्+अभजन् योजनमन्तरेण => योजनम्+अन्तरेण मन्त्रिवरो ब्रूते => मन्त्रिवरः+ ब्रूते यद् देशस्य => यत्+ देशस्य तेनालीरामो यात्रायाः => तेनालीरामः+ यात्रायाः धनमाहृत्य => धनम्+आहृत्य सर्वतो दिशम् => सर्वतः+ दिशम् भृत्यवर्गेऽस्ति => भृत्यवर्गे+अस्ति पदेऽन्यो => पदे+अन्यो प्रबोधयेद् राजानम् => प्रबोधयेत्+ राजानम् तेनैक उपायो => तेन+एकः+ उपाय+ उपायो दृष्टः => उपाय+ दृष्टः ततो निर्गतः => ततः+ निर्गतः भूपोऽभाषत => भूपो+अभाषत तवानुपस्थितौ => तव+अनुपस्थितौ तेनालीरामो निजगाद => तेनालीरामः+ निजगाद सीमान्तवासिनो भवतो => सीमान्तवासिनः+ भवतः+ भवतो जयघोषं => भवतः+ जयघोषं तद्वचो निशम्य => तद्वचः+ निशम्य परमाह्लादितो जातः => परमाह्लादितः+ जातः किञ्चिद् विरम्य => किञ्चित्+ विरम्य यद् रिपुभीतिविमुक्ताः => यत्+ रिपुभीतिविमुक्ताः तत्तद्‌ ग्रामवासिनः => तत्तद्‌+ ग्रामवासिनः अतस्ते => अतः+ते तस्या उद्घाटनं => तस्याः+ उद्घाटनं अन्यश्च => अन्यः+च निमन्त्रिता अभवन् => निमन्त्रिताः+ अभवन् नाटकमारब्धं => नाटकम्+आरब्धं शत्रुभ्योऽधिकं => शत्रुभ्यः+अधिकं एतद्विलोक्य => एतत्+विलोक्य क्षोभमापद्यन्त => क्षोभम्+अपद्यन्त रोषारुणनयनो नृपः => रोषारुणनयनः+ नृपः सोऽवदत् => सः+अवदत् अनभिज्ञोऽस्मि => अनभिज्ञः+अस्मि केचिद् अधिकारिणः => केचित्+ अधिकारिणः अर्थदण्डैर्दण्डिताः => अर्थदण्डैः+दण्डिताः कुशलो नास्ति => कुशलः+ नास्ति कष्टमनुभूतम् => कष्टम्+अनुभूतम् राजधानीमुपेत्य => राजधानीम्+उपेत्य यद् राज्यस्य => यत्+ राज्यस्य नितान्तमलसः => नितान्तम्+अलसः सोऽनेकवारं => सः+अनेकवारं नियोजितोऽभवत् => नियोजितः+अभवत् मौनमधारयत् => मौनम्+अधारयत् नृपो मन्त्रिणमपृच्छत् => नृपः+ मन्त्रिणम्+अपृच्छत् मन्त्रिणमपृच्छत् => मन्त्रिणम्+अपृच्छत् कूपा निर्मिताः => कूपाः+ निर्मिताः कथितवांश्च => कथितवान्+च प्रसन्नो भूत्वा => प्रसन्नः+ भूत्वा तमुवाच => तम्+उवाच निष्ठावांश्चास्ति => निष्ठावान्+च+अस्ति मन्त्रिणमुवाच => मन्त्रिणम्+उवाच कस्तस्य => कः+तस्य महाराजस्तस्मिन् => महाराजः+तस्मिन् शृण्वन्नपि => शृण्वन्+अपि स जानाति => सः+ जानाति चास्ते => च+आस्ते कथमिदं => कथम्+इदं दिनद्वयेऽतीते => दिनद्वये+अतीते राजानमुपेत्य => राजानम्+उपेत्य मुषितोऽस्मि => मुषितः+अस्मि न्यायमिच्छामि => न्यायम्+इच्छामि कृषकोऽवदत् => कृषकः+अवदत् क्षेत्रमस्ति => क्षेत्रम्+अस्ति सैव => सा+एव सोचनसाधनमपि => सोचनसाधनम्+अपि कूपिकाया दूरे => कूपिकायाः+ दूरे प्रार्थनामवधीरयन्तः => प्रार्थनाम्+अवधीरयन्तः ततो निर्गताः => ततः+ निर्गताः परमहं => परम्+अहं जीवन्नेव => जीवन्+एव मृतोऽस्मि => मृतः+अस्मि स क्रन्दितुमारभत => सः+ क्रन्दितुम्+आरभत क्रन्दितुमारभत => क्रन्दितुम्+आरभत महाराजस्तं => महाराजः+तं यद् घटितं => यत्+ घटितं कृषकोऽवदत् => कृषकः+अवदत् तदेवाभवत् => तदेव+अभवत् यन्मयाऽऽशङ्‌कितमासीत् => यन्मया+आशङ्‌कितम्+आसीत् कूपिकाया अपहरणं => कूपिकायाः+ अपहरणं एष उन्मत्तः => एषः+ उन्मत्तः पुरोहितोऽवदत् => पुरोहितः+अवदत् राजसभाया अमूल्यं => राजसभायाः+ अमूल्यं दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति कूपोऽस्ति => कूपः+अस्ति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् निर्माणमकारयत् => निर्माणम्+अकारयत् उल्लिखितमस्ति => उल्लिखितम्+अस्ति कूपो न => कूपः+ न एष कूपः => एषः+ कूपः अन्येऽपि........। => अन्ये+अपि........। आशयोऽवगतः => आशयः+अवगतः मन्त्रिणो भ्रातृपुत्रेण => मन्त्रिणः+ भ्रातृपुत्रेण तेषामवेक्षणं => तेषाम्+अवेक्षणं भूपतिरिदम् => भूपतिः+इदम् तावद् धनं => तावत्+ धनं निष्कासितमभवत् => निष्कासितम्+अभवत् सोऽत्यर्थं => सः+अत्यर्थं कूपानामवशिष्टं => कूपानाम्+अवशिष्टं प्रभुर्न => प्रभुः+न तमर्थैरपि => तमर्थैः+अपि आसीद् वेङ्‌कटनामा => आसीत्+ वेङ्‌कटनामा कश्चिद् विप्रः => कश्चित्+ विप्रः सञ्चिता आसन् => सञ्चिताः+ आसन् समुदिताऽभवत् => समुदिता+अभवत् यदिमाः => यत्+इमाः स राघवमुपगम्य => सः+ राघवम्+उपगम्य राघवमुपगम्य => राघवम्+उपगम्य द्रव्यमस्मिन् => द्रव्यम्+अस्मिन् एतद् द्रव्यं => एतत्+ द्रव्यं सर्वमिदं => सर्वम्+इदं राघवोऽवदत् => राघवः+अवदत् निश्चिन्तो भूत्वा => निश्चिन्तः+ भूत्वा प्रत्यागतस्त्वं => प्रत्यागतः+त्वं स कलुषितचित्तः => सः+ कलुषितचित्तः स्यूतमुद्घाट्य => स्यूतम्+उद्घाट्य कनकमुद्राश्च => कनकमुद्राः+च मुदितो जातः => मुदितः+ जातः बहिर्गच्छेत् => बहिः+गच्छेत् मामकीना एव => मामकीनाः+ एव छिद्रमपि => छिद्रम्+अपि यथावद् अकारि => यथावत्+ अकारि राघवमुपगतः => राघवम्+उपगतः स्यूतमादाय => स्यूतम्+आदाय श्रेष्ठिनो धूर्ततां => श्रेष्ठिनः+ धूर्ततां स पुनस्तमुपजगाम => सः+ पुनः+तम्+उपजगाम पुनस्तमुपजगाम => पुनः+तम्+उपजगाम लौहकार्षापणा सन्ति => लौहकार्षापणाः+ सन्ति व्यवहारो नोचितः => व्यवहारः+ न+उचितः नोचितः => न+उचितः किमिदं => किम्+इदं स्यूतो मया => स्यूतः+ मया नाहं => न+अहं किमासीत् => किम्+आसीत् क्रोशन्नवदत् => क्रोशन्+अवदत् नाहं => न+अहं गच्छेतः => गच्छ+इतः वञ्चयितुमिच्छसि => वञ्चयितुम्+इच्छसि तत्परोऽभवत् => तत्परः+अभवत् स कृष्णदेवरायस्य => सः+ कृष्णदेवरायस्य तदाऽसौ => तदा+असौ यदयं => यत्+अयं शक्तोऽसि => शक्तः+असि तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् स वेङ्‌कटस्य => सः+ वेङ्‌कटस्य ध्यानेनापश्यत् => ध्यानेन+अपश्यत् ततोऽसौ => ततः+असौ यदहम् => यत्+अहम् स सुवर्णमुद्राशतमितं => सः+ सुवर्णमुद्राशतमितं अल्पेनैव => अल्पेन+एव समानेष्वपि => समानेषु+अपि सूक्ष्मदृशाऽवलोकनेन => सूक्ष्मदृशा+अवलोकनेन आसीदेव => आसीत्+एव वेङ्‌कटोऽपि => वेङ्‌कटः+अपि नाशक्नोत् => न+अशक्नोत् स्मित्वाऽवदत् => स्मित्वा+अवदत् त्वदीयो नास्ति => त्वदीयः+ नास्ति सन्नुवाच => सन्+उवाच सोऽवदत् => सः+अवदत् सौचिकमाहूय => सौचिकम्+आहूय त्वयाऽयं => त्वया+अयं एष स्यूतोऽपि => एषः+ स्यूतः+अपि स्यूतोऽपि => स्यूतः+अपि स पुनः => सः+ पुनः सौचिकोऽवदत् => सौचिकः+अवदत् रचयितुमहमादिष्टः => रचयितुम्+अहम्+आदिष्टः मयाऽयं => मया+अयं तस्यारोपो निराधारः => तस्य+आरोपः+ निराधारः कण्ठावरोधो जातः => कण्ठावरोधः+ जातः स स्वकीयमपराधं => सः+ स्वकीयम्+अपराधं स्वकीयमपराधं => स्वकीयम्+अपराधं राघवमुवाच => राघवम्+उवाच स्वकृतस्यापराधस्य => स्वकृतस्य+अपराधस्य मुदितोऽभवत् => मुदितः+अभवत् बहवो मनुजा => बहवः+ मनुजाः+ मनुजा ये => मनुजाः+ ये कृतापराधा आततायिनः => कृतापराधाः+ आततायिनः राजदण्डतो धूर्तः => राजदण्डतः+ धूर्तः प्रायो जाले => प्रायः+ जाले पतितो भृशमनुतापं => पतितः+ भृशम्+अनुतापं भृशमनुतापं => भृशम्+अनुतापं कस्यचिज्जनस्य => कस्यचित्+जनस्य यस्तस्य => यः+तस्य मुखमवलोकते => मुखम्+अवलोकते स सर्वं => सः+ सर्वं शनैरियं => शनैः+इयं श्रुतिपथमागता => श्रुतिपथम्+आगता ततो महीपतिः => ततः+ महीपतिः तस्यैव => तस्य+एव स तस्मिन् => सः+ तस्मिन् दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव स भोजनम् => सः+ भोजनम् पाको जातः => पाकः+ जातः क्षुधानुभूतिर्नासीत् => क्षुधानुभूतिः+नासीत् नूनमेष => नूनम्+एष यतो मया => यतः+ मया एतद्विचार्य => एतत्+विचार्य तेनालीरामोऽमिलत् => तेनालीरामः+अमिलत् वृत्तमश्रावयत् => वृत्तम्+अश्रावयत् एवमवदत् => एवम्+अवदत् त्वामन्तिमाम् => त्वा‌म्+अन्तिमाम् यदहं => यत्+अहं वक्तुमिच्छामि => वक्तुम्+इच्छामि स प्राणैर्वियुज्यते => सः+ प्राणैः+वियुज्यते प्राणैर्वियुज्यते => प्राणैः+वियुज्यते कस्तवान्तिमोऽभिलाषः => कः+तव+अन्तिम+अभिलाषः तदेवोक्तं => तदेव+उक्तं प्रबोधितमासीत् => प्रबोधितम्+आसीत् विचित्रामिच्छाम् => विचित्राम्+इच्छाम् तस्येच्छा => तस्य+इच्छा स जनसमवायो => सः+ जनसमवायो महाननर्थः => महान्+अनर्थः सुजनस्त्राता => सुजनः+त्राता वाक्चतुरो गरिमाणम् => वाक्चतुरः+ गरिमाणम् वाक्चतुरो गरिमाणम् => वाक्चतुरः+ गरिमाणम् लब्धविजयो भूपः => लब्धविजयः+ भूपः तेनोक्तं => तेन+उक्तं यदेष विजयः => यदेषः+ विजयः मामकीनो नास्ति => मामकीनः+ नास्ति अतो मम => अतः+ मम सदस्या अस्मिन्नवसरे => सदस्याः+ अस्मिन्+अवसरे अस्मिन्नवसरे => अस्मिन्+अवसरे एतस्या राजघोषणाया => एतस्याः+ राजघोषणायाः+ राजघोषणाया अनन्तरं => राजघोषणायाः+ अनन्तरं स मण्‍डपः => सः+ मण्‍डपः निहिता आसन् => निहिताः+ आसन् ईदृशेऽवसरे => ईदृशे+अवसरे समुत्सुका बभूवुः => समुत्सुकाः+ बभूवुः पुरस्कारमदातुम् => पुरस्कारम्+अदातुम् पुरस्कारा आसन् => पुरस्काराः+ आसन् किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पुरस्कारा गृहीता => पुरस्काराः+ गृहीताः+ गृहीता । => गृहीताः+ । सन्तुष्टा आसन् => सन्तुष्टाः+ आसन् कस्यैष पुरस्कारः => कस्य+एषः+ पुरस्कारः नापश्यन् => न+अपश्यन् तमनुपस्थितं => तम्+अनुपस्थितं सदस्या मुदिताः => सदस्याः+ मुदिताः इत्यासीत् => इति+आसीत् पुरस्कार भवन्तं => पुरस्कारः+ भवन्तं ध्यानेनापश्यत्। => ध्यानेन+अपश्यत्। विभूषिता आसन् => विभूषिताः+ आसन् कश्चिद् हीरकजटितां => कश्चित्+ हीरकजटितां सर्वमवगतम् => सर्वम्+अवगतम् तद् रजतस्थालकमादाय => तत्+ रजतस्थालकम्+आदाय रजतस्थालकमादाय => रजतस्थालकम्+आदाय स्थालमेवं => स्थालम्+एवं किञ्चिदस्तीति => किञ्चित्+अस्ति+इति स्थालकमेवम् => स्थालकम्+एवम् महीभृदुवाच => महीभृत्+उवाच किमिदं => किम्+इदं सविनयमभाषत => सविनयम्+अभाषत भवतो गृहीतानि => भवतः+ गृहीतानि प्रथमोऽयमवसरः => प्रथमः+अयम्+अवसरः जना जानीयुः => जनाः+ जानीयुः बुद्धिचातुर्यगर्भामुक्तिम् => बुद्धिचातुर्यगर्भाम्+उक्तिम् स्वकण्ठाद् उन्मुच्य => स्वकण्ठात्+ उन्मुच्य उपहारो वर्तते => उपहारः+ वर्तते करतलध्वनिनाऽगुञ्जत् => करतलध्वनिना+अगुञ्जत् समानभावेऽपि => समानभावे+अपि नरो विन्दति => नरः+ विन्दति मितमन्तो मोदन्ते => मितमन्तः+ मोदन्ते मितमन्तो मोदन्ते => मितमन्तः+ मोदन्ते स प्रत्येकं => सः+ प्रत्येकं इदमुपायनं => इदम्+उपायनं एतद् द्रव्यं => एतत्+ द्रव्यं सप्ताहेनैकेन => सप्ताहेन+एकेन यतो राजमुखदर्शनं => यतः+ राजमुखदर्शनं कुतो राजदर्शनम् => कुतः+ राजदर्शनम् अत- राजादेशं => अतः+ राजादेशं अक्रीत्वैव => अक्रीत्वा+एव सप्ताहोऽतिक्रान्तः => सप्ताहः+अतिक्रान्तः गतेऽवधौ => गते+अवधौ उपस्थिता बभूवुः => उपस्थिताः+ बभूवुः ततो वार्ताक्रमेण => ततः+ वार्ताक्रमेण भूपतिस्तान् => भूपतिः+तान् मत्प्रदत्ताभिः => मत्+प्रदत्ताभिः क्रीतवन्तो भवन्तः => क्रीतवन्तः+ भवन्तः प्रश्नमाकर्ण्य => प्रश्नम्+आकर्ण्य पुरोहितोऽवदत् => पुरोहितः+अवदत् भवतो दर्शनं => भवतः+ दर्शनं अशक्यमासीत् => अशक्यम्+आसीत् भवतो दर्शनं => भवतः+ दर्शनं सतीष्वपि => सतीषु+अपि क्रीतमस्माभिः => क्रीतम+अस्माभिः प्रतिशब्द इव => प्रतिशब्दः+ इव तदेवोक्तम् => तदेव+उक्तम् स सविनयमूचे => सः+ सविनयम्+ऊचे सविनयमूचे => सविनयम्+ऊचे वस्तुसम्भारश्च => वस्तुसम्भारः+च भूपोऽभण्त् => भूपः+अभणत् अयमाशयः => अयम्+आशयः ममादेशोऽवहेलितः => मम+आदेशः+अवहेलितः भवदाज्ञायाः => भवत्+आज्ञायाः प्रणमंश्च => प्रणमन्+च एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य आनतवदना अजायन्त => आनतवदनाः+ अजायन्त तेनालीरामो भूपतिना => तेनालीरामः+ भूपतिना भूयो भूरिविभवैः => भूयः+ भूरिविभवैः सत्कृतोऽभवत् => सत्कृतः+अभवत् वैभवैरतुलैः => वैभवैः+अतुलैः भवेऽस्मिन् => भवे+अस्मिन् रोषमुपागतो महाराजः => रोषम्+उपागतः+ महाराजः श्वोऽहं => श्वः+अहं नेच्छामि => न+इच्छामि आदेशमुल्लङ्घयन् => आदेशम्+उल्लङ्घयन् एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य कुपितो महाराजोऽवदत् => कुपितः+ महाराजः+अवदत् महाराजोऽवदत् => महाराजः+अवदत् तस्येदृशं => तस्य+ईदृशं ततोऽपरेण => ततः+अपरेण सदस्येनोक्तं => सदस्येन+उक्तं धृष्टोऽयम् => धृष्टः+अयम् स्पष्टमुदीरितमासीत् => स्पष्टम्+उदीरितम्+आसीत् आज्ञाऽतिक्रमणे => आज्ञा+अतिक्रमणे स स्वेच्छमाचरति => सः+ स्वेच्छम्+आचरति स्वेच्छमाचरति => स्वेच्छम्+आचरति मृद्घटेनावृत्य => मृद्घटेन+आवृत्य कीदृशीयम् => कीदृशी+इयम् मामादेशोऽवहेलितः => मम+आदेशः+अवहेलितः तत्परो भव => तत्परः+ भव तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच क आदेशो => कः+ आदेशः+ आदेशो मया => आदेशः+ मया घटेनाच्छादितम् => घटेन+आच्छादितम् किमिदानीं => किम्+इदानीं स प्रहसन्नवादीत् => सः+ प्रहसन्+अवादीत् प्रहसन्नवादीत् => प्रहसन्+अवादीत् सत्यमुच्यते => सत्यम्+उच्यते यद् विदूषकेषु => यत्+ विदूषकेषु लाभो न => लाभः+ न स्वकीयासनमधितिष्ठ => स्वकीयासनम्+अधितिष्ठ विशेषणसम्मानितो भविष्यति => विशेषणसम्मानितः+ भविष्यति सप्ताहेऽतीते => सप्ताहे+अतीते नावलोकितम् => न+अवलोकितम् कुत्रास्ति => कुत्र+अस्ति व्याकुलो भवेत् => व्याकुलः+ भवेत् नृपतिरभाषत => नृपतिः+अभाषत इदमेव => इदम्+एव आत्मविश्वासेनावदत् => आत्मविश्वासेन+अवदत् एतन्मदीयं => एतत्+मदीयं स्वयमेव => स्वयम्+एव कोऽहम् => कः+अहम् विस्मयान्विता आसन्। => विस्मयान्विताः+ आसन्। सभासदस्तु => सभासदः+तु त्वरितमेव => त्वरितम्+एव भ्रान्तिरपगता => भ्रान्तिः+उपगता वक्तुमारभत => वक्तुम्+आरभत तस्यैव => तस्य+एव पापिनो रावणस्य => पापिनः+ रावणस्य छायाऽस्मि => छाया+अस्मि मुदिता भूत्वा => मुदिताः+ भूत्वा ब्रुवन्तीमालक्ष्य => ब्रुवन्तीम्+आलक्ष्य पुनरवदत् => पुनः+अवदत् मृतो नास्मि => मृतः+ नास्मि यद् यत् => यत्+ यत् कोऽस्ति => कः+अस्ति खड्गमाकृष्य => खड्गम्+आकृष्य अधुनैव => अधुना+एव प्रतिमाऽवदत् => प्रतिमा+अवदत् खण्डशो भूत्वा => खण्डशः+ भूत्वा प्रतिमाऽभ्यन्तरात् => प्रतिमा+अभ्यन्तरात् प्रणतवदनो भूत्वाऽवदत् => प्रणतवदनः+ भूत्वा+अवदत् भूत्वाऽवदत् => भूत्वा+अवदत् नैतत् => न+एतत् नेदम् => न+इदम् नयनोन्मीलकं => नयन+उन्मीलकं चित्रमेव => चित्रम्+एव इदमेव => इदम्+एव कर्तव्यमबोधयत् => कर्तव्यम्+अबोधयत् निर्णयमाकर्ण्य => निर्णयम्+आकर्ण्य परस्परमवलोकयन्तोऽतिष्ठन् => परस्परं+अवलोकयन्तः+अतिष्ठन् परितो जगत्याम् => परितः+ जगत्याम् कट्वपि => कटु+अपि यो ब्रवीति => यः+ ब्रवीति दुर्जनोऽकारणम् => दुर्जनः+अकारणम् दुर्जनोऽकारणम् => दुर्जनः+अकारणम् प्रायोऽलभत => प्रायः+अलभत कार्यदिवसा आसन् => कार्यदिवसाः+ आसन् राजभवनोद्यानेऽवस्थितः => राजभवनोद्याने+अवस्थितः स्थितो महाराजः => स्थितः+ महाराजः आयोऽतीवाधिकः => आयः+अतीव+अधिकः स तु => सः+ तु अस्मदपेक्षया => अस्मत्+अपेक्षया कुतस्तस्य => कुतः+तस्य सेनापतिरावादीत् => सेनापतिः+अवादीत् वैतनिककार्यादपरं => वैतनिककार्यात्+अपरं नार्हति => न+अर्हति आयो भवेत् => आयः+ भवेत् पुरोहितोऽप्यकथयत् => पुरोहितः+अपि+अकथयत् आयोऽप्यधिकोऽस्ति => आयः+अपि+अधिकः+अस्ति राज्यनियमानामवहेलनात् => राज्यनियमानाम्+अवहेलनात् स दण्डमर्हति => सः+ दण्डम्+अर्हति दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति द्वेषवतामिह => द्वेषवताम्+इह कुतो मानसी => कुतः+ मानसी मतमाकर्ण्य => मतम्+आकर्ण्य महाराजो गम्भीरमुद्रामधारयत् => महाराजः+ गम्भीरमुद्राम्+अधारयत् गम्भीरमुद्रामधारयत् => गम्भीरमुद्राम्+अधारयत् सत्यमस्ति => सत्यम्+अस्ति वेतनादन्यत् => वेतनात्+अन्यत् स पुरस्कारं => सः+ पुरस्कारं राजकीयसेवाया अङ्गभूतानि => राजकीयसेवायाः+ अङ्गभूतानि राजकीयसेवारतोऽसौ => राजकीयसेवारतः+असौ मग्नोऽभूद् भूपालः => मग्नः+अभूत्+ भूपालः विकटाऽऽसीत् => विकटा+आसीत् निर्णयो विधेयः => निर्णयः+ विधेयः भृत्येनानुगतः => भृत्येन+अनुगतः नृपतिस्तं => नृपतिः+तं तेनालीरामोऽब्रवीत् => तेनालीरामः+अब्रवीत् स्यूतमुद्घाट्य => स्यूतम्+उद्घाट्य विस्मितो भूत्वाऽपृच्छत् => विस्मितः+ भूत्वा+अपृच्छत् भूत्वाऽपृच्छत् => भूत्वा+अपृच्छत् सोऽवदत् => सः+अवदत् कुक्कुटोऽस्ति => कुक्कुटः+अस्ति किन्त्वेष ताम्रचूडः => किन्तु+एषः+ ताम्रचूडः भवानेव => भवान्+एव हसित्वाऽवदत् => हसित्वा+अवदत् एष स्फूर्तिमान् => एषः+ स्फूर्तिमान् चतुरश्च => चतुरः+च राज्ञो मतमभ्यनन्दन् => राज्ञः+ मतम्+अभ्यनन्दन् मतमभ्यनन्दन् => मतम्+अभ्यनन्दन् पुनस्तं => पुनः+तं एतेभ्योऽधिकम् => एतेभ्यः+अधिकम् ज्ञातुमिच्छामः => ज्ञातुम्+इच्छामः अहमेकः => अहम्+एकः तमपृच्छत् => तम्+अपृच्छत् विरुद्धमाचरन्ति => विरुद्धम्+आचरन्ति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् उच्चैरहसत् => उच्चैः+अहसत् नीतिर्जयति => नीतिः+जयति नीतिर्जयति => नीतिः+जयति गृहाद् बहिर्गमनमपि => गृहात्+ बहिः+गमनम्+अपि बहिर्गमनमपि => बहिः+गमनम्+अपि इदमवगतम् => इदम्+अवगतम् स हेतुमनुसन्धाय => सः+ हेतुम्+अनुसन्धाय हेतुमनुसन्धाय => हेतुम्+अनुसन्धाय तद् उद्वेगजनकम् => तत्+ उद्वेगजनकम् सीमामतिक्रम्य => सीमाम्+अतिक्रम्य तेषामेष उपक्रमः => तेषाम्+एषः+ उपक्रमः प्रतिवेदनमवगत्य => प्रतिवेदनम्+अवगत्य चिन्तातुरो भूत्वा => चिन्तातुरः+ भूत्वा सेनापतिमादिशत् => सेनापतिम्+आदिशत् परीक्ष्यैव => परीक्ष्य+एव चातङ्‌कः => च+आतङ्‌कः अतिकुशला आसन् => अतिकुशलाः+ आसन् यद् राज्ये => यत्+ राज्ये सदस्या राज्ञस्तर्जनां => सदस्याः+ राज्ञः+तर्जनां राज्ञस्तर्जनां => राज्ञः+तर्जनां मिथो विलोकयन्ति => मिथः+ विलोकयन्ति विषमेऽस्मिन् => विषमे+अस्मिन् विपज्जाले => विपत्+जाले शनैरुवाच => शनैः+उवाच पराजिता भवन्ति => पराजिताः+ भवन्ति तेनालीरामो जयति => तेनालीरामः+ जयति सङ्‌केतमवगत्य => सङ्‌केतम्+अवगत्य तेनालीराममगदत् => तेनालीरामम्+अगदत् कृत्यमिदम् => कृत्यम्+इदम् स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय परिवारमपि => परिवारम्+अपि भवच्चरणयोः => भवत्+चरणयोः निपातयितुमीशे => निपातयितुम्+ईशे कृष्णदेवोऽवादीत् => कृष्णदेवः+अवादीत् त्वमस्य => त्वम्+अस्य कार्यमिदं => कार्यम्+इदं तेनालीरामो गृहं => तेनालीरामः+ गृहं सपद्येव => सपदि+एव वार्तेयं => वार्ता+इयं प्रथिताऽभवत् => प्रथिता+अभवत् समाचारमिमम् => समाचारम्+इमम् हसितुमारभत => हसितुम्+आरभत तमयं => तम्+अयं अहमद्यैव => अहम्+अद्य+एव ततोऽसौ => ततः+असौ प्रवृत्तिमवगन्तुं => प्रवृत्तिम्+अवगन्तुं गृहमन्विष्य => गृहम्+अन्विष्य मुखमावृत्य => मुखम्+आवृत्य तद्‌गृहमुपेतवान् => तद्‌गृहम्+उपेतवान् इत्युच्चारयन् => इति+उच्चारयन् कल्याणमस्तु => कल्याणम्+अस्तु अभ्यन्तराद् आवृतमासीत् => अभ्यन्तरात्+ आवृतम्+आसीत् आवृतमासीत् => आवृतम्+आसीत् तेनालीरामोऽभ्यन्तराद् ऊचे => तेनालीरामः+अभ्यन्तरात्+ ऊचे नोद्घाटयामि => न+उद्घाटयामि स एव => सः+ एव नोद्घाटये => न+उद्घाटये वातायनाद् भिक्षां => वातायनात्+ भिक्षां श्रुत्वैतत् => श्रुत्वा+एतत् मोदमवाप => मोदम्+अवाप यदैव => यदा+एव स वातायनशलाकाय => सः+ वातायनशलाकाय कश्चिद् अंशः => कश्चित्+ अंशः तदैव => तदा+एव गर्जंश्चावदत् => गर्जन्+च+अवदत् कोऽहम् => कः+अहम् स एव => सः+ एव शेरखानोऽस्मि => शेरखानः+अस्मि स मूर्छितो => सः+ मूर्छितः+ मूर्छितो भूत्वा => मूर्छितः+ भूत्वा भूमावपतत् => भूमौ+अपतत् रज्जुभिर्निबद्धोऽभवत् => रज्जुभिः+निबद्धः+अभवत् प्राणभिक्षामयाचत => प्राणभिक्षाम्+अयाचत त्वयाऽवगतं => त्वया+अवगतं सोऽवदत् => सः+अवदत् पूर्वकृत्येभ्यो मयाऽवगतम् => पूर्वकृत्येभ्यः+ मया+अवगतम् मयाऽवगतम् => मया+अवगतम् स सर्वदा => सः+ सर्वदा तस्यावासम् => तस्य+आवासम् स मम => सः+ मम गृहमुपेत्य => गृहम्+उपेत्य तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा नृपतिस्तं => नृपतिः+तं महार्घैरुपहारैः => महार्घैः+उपहारैः सभासदो व्यलोकयत् => सभासदः+ व्यलोकयत् मिथो विवादः => मिथः+ विवादः रुष्टो भूत्वा => रुष्टः+ भूत्वा तेनालीरामो विजयनगरं => तेनालीरामः+ विजयनगरं क्वचिद् अन्यत्र => क्वचित्+ अन्यत्र चिन्तातुरो महीभृत् => चिन्तातुरः+ महीभृत् सफलो नाभूत् => सफलः+ न+अभूत् नाभूत् => न+अभूत् ततस्तेन => ततः+तेन एक उपायो => एकः+ उपायः+ उपायो दृष्टः => उपायः+ दृष्टः स राज्यस्य => सः+ राज्यस्य स्वर्णमुद्रा दण्डरूपेण => स्वर्णमुद्राः+ दण्डरूपेण येनापि => येन+अपि स विस्मितोऽभवत् => सः+ विस्मितः+अभवत् विस्मितोऽभवत् => विस्मितः+अभवत् काचिद् विकृतिः => काचित्+ विकृतिः तेनालीरामो बुबुधे => तेनालीरामः+ बुबुधे अन्वेष्टुमेव => अन्वेष्टुम्+एव ग्रामप्रधानमवदत् => ग्रामप्रधानम्+अवदत् मामस्मिन् => माम्+अस्मिन् अतोऽहम् => अतः+अहम् जनाश्च => जनाः+च तेष्वेकः => तेषु+एकः यद् भवदादेशानुसारम् => यत्+ भवदादेशानुसारम् अस्मद् ग्रामस्य => अस्मत्+ ग्रामस्य नगराद् बहिः => नगरात्+ बहिः तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य महीपतिनाऽवबुद्धं => महीपतिना+अवबुद्धं एषाऽभिरामा => एषा+अभिरामा युक्तिरस्ति => युक्तिः+अस्ति ततोऽसौ => ततः+असौ केनैषा => केन+एषा स ग्रामीणः => सः+ ग्रामीणः बद्धाञ्जलिपुटो न्येवेदयत् => बद्धाञ्जलिपुटः+ न्येवेदयत् स एव => सः+ एव युक्तिमिमाम् => युक्तिम्+इमाम् सोऽपि => सः+अपि समुपस्थितोऽस्ति => समुपस्थितः+अस्ति सामान्येऽपि => सामान्ये+अपि सामान्या मुह्यन्ति => सामान्याः+ मुह्यन्ति लीलयैव => लीलया+एव तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च राज्ञो घोटकः => राज्ञः+ घोटकः उत्तमवंश्यश्य आसीत् => उत्तमवंश्यश्यः+ आसीत् कृशकायश्च => कृशकायः+च स श्‌लथगत्या => सः+ श्‌लथगत्या लभ्या नासन्। => लभ्याः+ नासन्। नृपेणाभाषि => नृपेण+अभाषि निजेनाश्वेन => निजेन+अश्वेन शक्तोऽसि => शक्तः+असि तेनोक्तं => तेन+उक्तं नृपतिरुवाच => नृपतिः+उवाच सरितो मध्यं => सरितः+ मध्यं अश्वाद् अवततार => अश्वात्+ अवततार स राजानम् => सः+ राजानम् भवानपि => भवान्+अपि कथमेवंविधो विचारः => कथम्+एवंविधः+ विचारः तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् पठितमासीत् => पठितम्+आसीत् तदीयामुक्तिं => तदीयाम्+उक्तिं उच्चैरहसत् => उच्चैः+अहसत् विश्वासघातकानामेष पन्थाः => विश्वासघातकानाम्+एषः+ पन्थाः विश्वासघातकानामेष पन्थाः => विश्वासघातकानाम्+एषः+ पन्थाः सन्नद्ध आसीत् => सन्नद्धः+ आसीत् राज्यपाल आदिष्टः => राज्यपालः+ आदिष्टः स सैन्याय => सः+ सैन्याय पराभवो निश्चितः => पराभवः+ निश्चितः विजित आसीत् => विजितः+ आसीत् इदमभियानमासीत् => इदम्+अभियानम्+आसीत् चिन्तामापेदे => चिन्ताम्+आपेदे तत्प्रतिरोधक्षमताया अभावात् => तत्प्रतिरोधक्षमतायाः+ अभावात् स स्वपराजयम् => सः+ स्वपराजयम् अय्यर' => अय्यरः+' स महाराजस्य => सः+ महाराजस्य विश्वासमुत्पाद्य => विश्वासम्+उत्पाद्य हन्यादिति => हन्यात्+इति यद् राज्ञि => यत्+ राज्ञि आक्रमितुमपि => आक्रमितुम्+अपि तमिलब्राह्मणानामाचारविचाराणामभिज्ञः => तमिलब्राह्मणानाम्+आचारविचाराणाम्+अभिज्ञः कृतनिवासश्चासीत् => कृतनिवासः+च+आसीत् प्रापिता आसन् => प्रापिताः+ आसन् तमिलब्राह्मणवद् वेषधरोऽसौ => तमिलब्राह्मणवत्+ वेषधरः+असौ वेषधरोऽसौ => वेषधरः+असौ संस्कृतमवदत् => संस्कृतम्+अवदत् स्थानमर्जितम् => स्थानम्+अर्जितम् स आशङ्‌कितः => सः+ आशङ्‌कितः इवाचरत् => इव+आचरत् अन्तःप्रकोष्ठेष्वपि => अन्तःप्रकोष्ठेषु+अपि यत्रापि => यत्र+अपि किञ्चिद् विजनस्थानं => किञ्चित्+ विजनस्थानं तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि आशङ्‌कित आसीत् => आशङ्‌कितः+ आसीत् सक्तो जातः => सक्तः+ जातः राजसमक्षमेव => राजसमक्षम्+एव तमपृच्छत् => तम्+अपृच्छत् गोत्रश्च => गोत्रः+च स सपदि => सः+ सपदि संस्कृतिगोत्रश्च => संस्कृतिगोत्रः+च त्वयाऽयं => त्वया+अयं सोऽवादीत् => सः+अवादीत् कश्चिद् गूढचरः => कश्चित्+ गूढचरः इत्याशङ्‌कयाऽकुलं => इति+आशङ्‌कया+अकुलं राज्ञोक्तं => राज्ञा+उक्तं देवार्चनाभिश्च => देवार्चनाभिः+च सन्देहो नापगतः => सन्देहः+ न+अपगतः नापगतः => न+अपगतः तेनालीरामो निजगाद- => तेनालीरामः+ निजगाद- प्रदर्शनार्थमपि => प्रदर्शनार्थम्+अपि स एतत् => सः+ एतत् स्वभावो मूर्ध्नि => स्वभावः+ मूर्ध्नि नृपतिरवदत् => नृपतिः+अवदत् गाम्भीर्यमस्ति => गाम्भीर्यम्+अस्ति विश्वासो न => विश्वासः+ न ममैकस्य => मम+एकस्य मृतेऽपि => मृते+अपि तेनालीराम ऊचे => तेनालीरामः+ ऊचे सिंह एकोऽपि => सिंहः+ एकः+अपि एकोऽपि => एकः+अपि बलिष्ठो भवति => बलिष्ठः+ भवति भेद उत्पत्स्यते => भेदः+ उत्पत्स्यते नृपोऽपृच्छत् => नृपः+अपृच्छत् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् सरलेनोपायेन => सरलेन+उपायेन नृपोऽभणत् => नृपः+अभणत् मत्समक्षमेव => मत्समक्षम्+एव तस्यापराधो न => तस्य+अपराधः+ न नासौ => न+असौ तस्यामेव => तस्याम्+एव प्रगाढनिद्रासुखमनुभवति => प्रगाढनिद्रासुखम्+अनुभवति तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च शब्दा उच्चैः => शब्दाः+ उच्चैः उच्चारिता अभवन् => उच्चारिताः+ अभवन् खड्गमाकृष्य => खड्गम्+आकृष्य नृपेणापि => नृपेण+अपि कश्चिद् विेशिष्टः => कश्चित्+ विेशिष्टः स न्यवेदयत् => सः+ न्यवेदयत् यद् भवतो => यत्+ भवतः+ भवतो राजसभा => भवतः+ राजसभा किमिदं => किम्+इदं सहमतो भूपतिः => सहमतः+ भूपतिः स विद्वान् => सः+ विद्वान् कश्चिद् वक्तुं => कश्चित्+ वक्तुं स मनीषी => सः+ मनीषी एतयोरपि => एतयोः+अपि स भूयो => सः+ भूयः+ भूयो राजानम् => भूयः+ राजानम् यद् भवत्सु => यत्+ भवत्सु समानाधिकारवतो विदुषो => समानाधिकारवतः+ विदुषः+ विदुषो मातृभाषानिर्देशनं => विदुषः+ मातृभाषानिर्देशनं परस्परमुखान्यवैक्षन्त => परस्परमुखानि+अवैक्षन्त मौनमास्थितेषु => मौनम्+आस्थितेषु भूपस्तेनालीराममपश्यत् => भूपः+तेनालीरामम्+अपश्यत् तस्याशयं => तस्य+आशयं स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय तेनालीरामोऽब्रवीत् => तेनालीरामः+अब्रवीत् विदुषोऽस्मद्राजसभायां => विदुषः+अस्मत्+राजसभायां एतद्दर्शनैः => एतत्+दर्शनैः विदुषोऽस्य => विदुषः+अस्य विदुषोऽस्य => विदुषः+अस्य तदाऽहं => तदा+अहं राज्ञोक्तं => राज्ञा+उक्तं स विद्वान् => सः+ विद्वान् अतिथिगृहेऽवस्थानं => अतिथिगृहे+अवस्थानं वाटिकाऽऽसीत् => वाटिका+आसीत् तेनालीरामो दिनद्वयं => तेनालीरामः+ दिनद्वयं सङ्गमवाप्य => सङ्गम्+अवाप्य सन्तुष्टश्च => सन्तुष्टः+च विद्वानपि => विद्वान्+अपि स विश्वसिति => सः+ विश्वसिति पुनस्तत्र => पुनः+तत्र स विद्वान् => सः+ विद्वान् पुनस्तं => पुनः+तं चत्वरमधिष्ठाय => चत्वरम्+अधिष्ठाय प्रहारमकरोत् => प्रहारम्+अकरोत् तेनाघातेन => तेन+आघातेन व्याकुलोऽभूत् => व्याकुलः+अभूत् तमिलभाषयाऽस्मरत् => तमिलभाषया+अस्मरत् इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् स विद्वान् => सः+ विद्वान् विकलो जातः => विकलः+ जातः तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव तत्कालमेव => तत्कालम्+एव वैद्यमादाय => वैद्यम्+आदाय स व्याघ्रनखः => सः+ व्याघ्रनखः भूपालश्चकित आसीत् => भूपालः+चकितः+ आसीत् स विदुषे => सः+ विदुषे ततो राजभवनं => ततः+ राजभवनं स विद्वान् => सः+ विद्वान् चतुर्थो दिवसः => चतुर्थः+ दिवसः स स्वासनादुत्थाय => सः+ स्वासनात्+उत्थाय स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय भवतो मातृभाषा => भवतः+ मातृभाषा स विद्वान् => सः+ विद्वान् स प्रत्युवाच => सः+ प्रत्युवाच चोच्चारयति => च+उच्चारयति स प्रहारः => सः+ प्रहारः त्वथैव => तु+अथ+एव सापराधोऽस्मि => सापराधः+अस्मि धन्योऽसि => धन्यः+असि प्रत्युत्पन्नमतेस्तव => प्रत्युत्पन्नमतेः+तव एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं पारिषद्याश्च => पारिषद्याः+च आपतितेऽनाशंसितदुःखे => आपतिते+अनाशंसितदुःखे प्रायो मातृगिरा => प्रायः+ मातृगिरा उपहारांश्च => उपहारान्+च भूरिसम्मानोऽभवत् => भूरिसम्मानः+अभवत् स गमनोद्यतोऽभवत् => सः+ गमनोद्यतः+अभवत् गमनोद्यतोऽभवत् => गमनोद्यतः+अभवत् तमुवाच => तम्+उवाच तुभ्यमपि => तुभ्यम्+अपि कञ्चिदुपहारं => कञ्चित्+उपहारं किमिष्यते => किम्+इष्यते साधयितुमियेष => साधयितुम्+इयेष सोऽब्रवीत् => सः+अब्रवीत् एतन्निशम्य => एतत्+निशशम्य कमुपहारं => कम्+उपहारं महाराजो न => महाराजः+ न सभासदोऽपि => सभासदः+अपि तादृशोपहारं => तादृशः+उपहारं नाशक्नुवन् => न+अशक्नुवन् प्रश्नदृष्ट्याऽपश्यत् => प्रश्नदृष्ट्या+अपश्यत् सविनयमब्रवीत् => सविनयम्+अब्रवीत् इतो यास्यति => इतः+ यास्यति उपहारोऽस्मै => उपहारः+अस्मै प्रस्थातुमनसोऽतिथेः => प्रस्थातुमनसः+अतिथेः मुक्तप्राङ्गणेऽक्रियत => मुक्तप्राङ्गणे+अक्रियत प्रदीयमाना उपहाराः => प्रदीयमानाः+ उपहाराः क्वास्ते => क्व+आस्ते तेनालीरामो विहस्यावदत् => तेनालीरामः+ विहस्य+अवदत् विहस्यावदत् => विहस्य+अवदत् उपहारस्तु => उपहारः+तु सोऽधुनाऽपि => सः+अधुना+अपि सन्निधानेऽस्ति => सन्निधाने+अस्ति स तं => सः+ तं किञ्चिद् अदृष्ट्वा => किञ्चित्+ अदृष्ट्वा स तेनालीरामम् => सः+ तेनालीरामम् क्वासौ => क्व+असौ ममोपहारः => मम+उपहारः सोऽवदत् => सः+अवदत् बलाद् हर्तुं => बलात्+ हर्तुं सखायो बन्धुजना => सखायः+ बन्धुजनाः+ बन्धुजना अपि => बन्धुजनाः+ अपि दूतोऽवदत् => दूतः+अवदत् भवन्तमन्तरेण => भवन्तम्+अन्तरेण तथाऽस्ति => तथा+अस्ति मयैतादृशः => मया+एतादृशः भवताऽहं => भवता+अहं स्मितोज्ज्वलम् => स्मिता+उज्ज्वलम् वाचमाकर्ण्य => वाचम्+आकर्ण्य सम्भ्रान्ता अभवन् => सम्भ्रान्ताः+ अभवन् तस्या विशिष्टान् => तस्याः+ विशिष्टान् विचारोऽतिशोभनः => विचारः+अतिशोभनः स सुष्ठुतया => सः+ सुष्ठुतया कार्यमिदं => कार्यम्+इदं तत्रेदं => तत्र+इदं निश्चितमभवत् => निश्चितम्+अभवत् कर्तुमिच्छन्ति => कर्तुम्+इच्छन्ति ततस्तेन => ततः+तेन काचिद् योजना => काचित्+ योजना तामनुसृत्य => ताम्+अनुसृत्य स सप्ताहान्ते => सः+ सप्ताहान्ते तदादेशेन => तत्+आदेशेन अवहिता भूत्वा => अवहिताः+ भूत्वा जना न्यायं => जनाः+ न्यायं दण्डितो भवेत् => दण्डितः+ भवेत् चर्चाऽभवत्। => चर्चा+अभवत्। यद् वर्तमानन्यायव्यवस्थायां => यत्+ वर्तमानन्यायव्यवस्थायां प्राचीनन्यायप्रणाल्या उत्तमा => प्राचीनन्यायप्रणाल्याः+ उत्तमाः सम्मिलिता भवेयुः => सम्मिलिताः+ भवेयुः एतद्विषये => एतत्+विषये स पुरोहितं => सः+ पुरोहितं पौराणिकव्यवस्थाविषयेऽपृच्छत् => पौराणिकव्यवस्थाविषये+अपृच्छत् स किमपि => सः+ किमपि नाशक्नोत् => न+अशक्नोत् स तन्द्रापराधीनः => सः+ तन्द्रापराधीनः कुपितो भूत्वा => कुपितः+ भूत्वा इदमुद्घोष्य => इदम्+उद्घोष्य पुरोहितादीनामपि => पुरोहितादीनाम्+अपि चिन्तिता अभवन् => चिन्तिताः+ अभवन् व्यचारयंश्च => व्यचारयन्+च तेनालीरामोऽस्मिन् => तेनालीरामः+अस्मिन् विषयेऽपि => विषये+अपि कृताभ्यासो न => कृताभ्यासः+ न स स्वयं => सः+ स्वयं विषया गोपनीया => विषयाः+ गोपनीयाः+ गोपनीया भवन्ति => गोपनीयाः+ भवन्ति नोचितम् => न+उचितम् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् इदमाकर्ण्य => इदम्+आकर्ण्य सर्वेऽहसन्। => सर्वे+अहसन्। मन्त्रिणो विवर्णं => मन्त्रिणः+ विवर्णं कृष्णदेवोऽपि => कृष्णदेवः+अपि राजसभायामपि => राजसभायाम्+अपि असहनीयो जातः => असहनीयः+ जातः स समीरः => सः+ समीरः एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य मौनमातिष्ठन्त => मौनम्+आतिष्ठन्त समीरमानेष्यति => समीरम्+आनेष्यति स सहस्रं => सः+ सहस्रं स्तब्धा जाताः => स्तब्धाः+ जाताः कल्पनाया बाह्यम् => कल्पनायाः+ बाह्यम् स नैराश्येनावदत् => सः+ नैराश्येन+अवदत् नैराश्येनावदत् => नैराश्येन+अवदत् पदस्मत्+अभिलषितं => पदस्मत्+अभिलषितं तदैव => तदा+एव चिन्तावकाशो नास्ति => चिन्तावकाशः+ नास्ति आनीतवानस्मि => आनीतवान्+अस्मि सदस्या विस्मयविमुग्धा => सदस्याः+ विस्मयविमुग्धाः+ विस्मयविमुग्धा अभवन् => विस्मयविमुग्धाः+ अभवन् कुत्रास्ति => कुत्र+अस्ति ग्रथितमासीत् => ग्रथितम्+आसीत् सम्प्रीतो भूपतिः => सम्प्रीतः+ भूपतिः तमभिनन्दन् => तम्+अभिनन्दन् देवदूतोऽसि => देवदूतः+असि सर्वमभीष्टं => सर्वम्+अभीष्टं मुदमवाप => मुदम्+अवाप दुष्करमिति => दुष्करम्+इति सामान्यैर्जनैः => सामान्यैः+जनैः मतिकौशलतो विज्ञजनैस्तत् => मतिकौशलतः+ विज्ञजनैः+तत् विज्ञजनैस्तत् => विज्ञजनैः+तत् श्रुतमासीत् => श्रुतम्+आसीत् यद् विजयनगराधिपतिः => यत्+ विजयनगराधिपतिः समुदिताऽभवत् => समुदिता+अभवत् स जानाति => सः+ जानाति स ईदृशावसरं => सः+ ईदृशावसरं दिनेष्वेव => दिनेषु+एव विवाहो जातः => विवाहः+ जातः जनिरभवत् => जनिः+अभवत् एतद् विज्ञाय => एतत्+ विज्ञाय तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य धूर्तप्रकृतिरासीत् => धूर्तप्रकृतिः+आसीत् स वञ्चको => सः+ वञ्चकः+ वञ्चको विचारितवान् => वञ्चकः+ विचारितवान् यद् ईदृशो => यत्+ ईदृशः+ ईदृशो विद्वान् => ईदृशः+ विद्वान् न्यूनतामेष्यति => न्यूनताम्+एष्यति बहून्याश्वासनानि => बहूनि+आश्वासनानि सप्ताहा मासा => सप्ताहाः+ मासाः+ मासा ऋतवः => मासाः+ ऋतवः आगता गताश्च => आगताः+ गताः+च गताश्च => गताः+च सन्देशो नागच्छत्‌ => सन्देशः+ न+आगच्छत्‌ नागच्छत्‌ => न+आगच्छत्‌ काऽस्ति => का+अस्ति रात्रिश्च => रात्रिः+च सम्पद् विपच्चापि => सम्पत्+ विपत्+च+अपि विपच्चापि => विपत्+च+अपि नोचिता => न+उचिता ततस्तेन => ततः+तेन प्रस्थानमकार्षीत् => प्रस्थानम्+अकार्षीत् काचिद् बाधा => काचित्+ बाधा स आत्मानं => सः+ आत्मानं स जननीमुवाच => सः+ जननीम्+उवाच जननीमुवाच => जननीम्+उवाच अहमिच्छामि => अहम्+इच्छामि नाम्नाऽपि => नाम्ना+अपि अतो बुधा => अतः+ बुधा युक्तिमेतां => युक्तिम्+एतां माताऽवदत् => माता+अवदत् नाम्नैव => नाम्ना+एव स प्रधानमन्त्रिणः => सः+ प्रधानमन्त्रिणः राज्यप्रमुखश्चासीत् => राज्यप्रमुखः+च+आसीत् तमसूचयद् यत् => तम्+असूचयत्+ यत् उदारहृदयश्चास्ति => उदारहृदयः+च+अस्ति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् संशयमनारुह्य => संशयम्+अनारुह्य नरो भद्राणि => नरः+ भद्राणि किन्त्वहं => किन्तु+अहं स तत्र => सः+ तत्र पृथुविस्तारवतो राजमार्गान् => पृथुविस्तारवतः+ राजमार्गान् सर्वमिदं => सर्वम्+इदं स तत्र => सः+ तत्र स्थातुमेकं => स्थातुम्+एकं स राजगुरुं => सः+ राजगुरुं जनाश्च => जनाः+च यद् राजगुरुः => यत्+ राजगुरुः स सेवकान् => सः+ सेवकान् राजगुरुमुपेत्य => राजगुरुम्+उपेत्य नाभिजानाति => न+अभिजानाति चाकरवम् => च+अकरवम् ममाभिधानं => मम+अभिधानं रामलिङ्ग इति => रामलिङ्गः+ इति राजगुरुस्तम् => राजगुरुः+तम् स तम् => सः+ तम् जनमुदीर्य => जनम्+उदीर्य तत्रस्था जनाः => तत्रस्थाः+ जनाः तस्योपहासं => तस्य+उपहासं अस्या अवधीरणायाः => अस्याः+ अवधीरणायाः अन्येद्यु स => अन्येद्युः+ सः+ स राजसभां => सः+ राजसभां अयमासीद् विचारविषयः => अयम्+आसीत्+ विचारविषयः प्रकटयन्नाह => प्रकटयन्+आह एष संसारः => एषः+ संसारः भ्रमोऽस्ति => भ्रमः+अस्ति सर्वमिदं => सर्वम्+इदं केवलमस्माकं => केवलम्+अस्माकं यदेताः => यत्+एताः तेनालीरामोऽपृच्छत् => तेनालीरामः+अपृच्छत् अपीदं => अपि+इदं पण्डित उवाच => पण्डितः+ उवाच इदमस्माकं => इदम्+अस्माकं शास्त्रादधिकं => शास्त्रात्+अधिकं सोऽवदत् => सः+अवदत् यद् आयोजनं => यत्+ आयोजनं एष पण्डितवरः => एषः+ पण्डितवरः यद् अहमपि => यत्+ अहम्+अपि अहमपि => अहम्+अपि तद्वचो निशम्य => तद्वचः+ निशम्य राजगुरुरप्यासीत् => राजगुरुः+अपि+आसीत् केनचिद् अपराधेन => केनचित्+ अपराधेन तमवदत् => तम्+अवदत् मुखमपि => मुखम्+अपि नेच्छामि => न+इच्छामि तेनालीरामनिर्दिष्टमुपायम् => तेनालीरामनिर्दिष्टम्+उपायम् स श्मश्रुलमुखः => सः+ श्मश्रुलमुखः नृपस्तं => नृपः+तं भूपतिस्तं => भूपतिः+तं राज्ञो निर्णयेन => राज्ञः+ निर्णयेन नाधिगतम् => न+अधिगतम् वाम्भिस्तु => वाम्भिः+तु स्वस्याप्यरातेः => स्वस्य+अपि+अरातेः तमूचतुः => तम्+ऊचतुः स ईदृशम् => सः+ ईदृशम् निरस्तो भवेत् => निरस्तः+ भवेत् कश्चिद् विशालदेहः => कश्चित्+ विशालदेहः तस्याभिवादनं => तस्य+अभिवादनं स महात्मा => सः+ महात्मा स महात्मा => सः+ महात्मा स महात्मा => सः+ महात्मा यद् ततः => यत्+ ततः किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य नृपोऽभाषत => नृपः+अभाषत भवांश्चेद् यज्ञस्य => भवान्+चेत्+ यज्ञस्य कृतार्थो भविष्यामि => कृतार्थः+ भविष्यामि स महात्मा => सः+ महात्मा स्मित्वाऽवदत् => स्मित्वा+अवदत् शिष्यो नास्ति => शिष्यः+ नास्ति अभावो नासीत् => अभावः+ नासीत् ततो भूपतिः => ततः+ भूपतिः निराकृता अभवन् => निराकृताः+ अभवन् योग्या नासन् => योग्याः+ न+आसन् नासन् => न+आसन् पण्डिता अपि => पण्डिताः+ अपि स्वीकृता नाभवन् => स्वीकृताः+ नासन् ईदृशमवसरं => ईदृशम्+अवसरं सोऽवदत् => सः+अवदत् किञ्चिद् वक्ष्यामि => किञ्चित्+ वक्ष्यामि नृपेणोक्तम् => नृपेण+उक्तम् सोऽकथयत् => सः+अकथयत् स तं => सः+ तं एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् सम्पन्नो भविष्यति => सम्पन्नः+ भविष्यति सेत्स्यति => सा+इत्स्यति भवदादेशस्य => भवत्+आदेशस्य मुक्तो जातः => मुक्तः+ जातः यज्ञेऽवसिते => यज्ञे+अवसिते पुरोहितमाहूय => पुरोहितम्+आहूय अतस्त्वं => अतः+त्वं तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव महात्मोवाच => महात्मा+उवाच नेदं => न+इदं कल्याणर्थमनेन => कल्याणार्थम्+अनेन एतद्द्वारा => एतत्+द्वारा महात्माऽभाषत => महात्मा+अभाषत प्रजायाश्च => प्रजायाः+च आशुगो धन्विना => आशुगः+ धन्विना मुक्तो => मुक्तः+ लक्ष्यभ्रष्टो भवेत् => लक्ष्यभ्रष्टः+ भवेत् बुद्धेर्न => बुद्धेः+न क्वचिद् भ्रष्टलक्ष्यता => क्वचित्+ भ्रष्टलक्ष्यता कण्टकेनैव => कण्टकेन+एव कण्टकेनैव => कण्टकेन+एव महीपालस्तान् => महीपालः+तान् कश्चिदुपायो येन => कश्चित्+उपायः+ येन तस्या आत्मा => तस्याः+ आत्मा एकमेकं => एकम्+एकं तस्या आत्मा => तस्याः+ आत्मा शान्तिमुपैष्यति => शान्तिम्+उपैष्यति ब्राह्मणेभ्यो दत्तं => ब्राह्मणेभ्यः+ दत्तं ब्राह्मणेभ्यो वितीर्णानि => ब्राह्मणेभ्यः+ वितीर्णानि कमलमिव => कमलम्+इव क्रोधमुपागतः => क्रोधम्+उपागतः स तेषां => सः+ तेषां धनतृष्णामभिलक्ष्य => धनतृष्णाम्+अभिलक्ष्य तानेकं => तान्+एकं याऽभीष्टफलदायिनी => या+अभीष्टफलदायिनी दिवमुपगता => दिवम्+उपगता चासादयितुम् => च+आसादयितुम् उच्चैरुवाच => उच्चैः+उवाच एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य क्रन्दितुमारभन्त => क्रन्दितुम्+आरभन्त त्वरितमुत्थाय => त्वरितम्+उत्थाय घटनामवगत्य => घटनाम्+अवगत्य कीदृशीयं => कीदृशी+इयं तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच ममाम्बा => मम+अम्बा आर्ताऽऽसीत् => आर्ता+आसीत् मरणकालेऽपि => मरणकाले+अपि नोपगता => न+उपगता तयाऽहम् => तया+अहम् वेदनाऽस्ति => वेदना+अस्ति तस्या अभिलाषः => तस्याः+ अभिलाषः तस्या आत्मनः => तस्याः+ आत्मनः भूपो जहास => भूपः+ जहास लज्जामापद्यन्त => लज्जाम्+आपद्यन्त राज्ञो वञ्चनं => राज्ञः+ वञ्चनं क्रीता आरब्यतुरङ्गमाः => क्रीताः+ आरब्यतुरङ्गमाः क्रीता आरब्यतुरङ्गमाः => क्रीताः+ आरब्यतुरङ्गमाः तत्रैकं => तत्र+एकं स चन्दनं => सः+ चन्दनं क्रेतुमिच्छति => क्रेतुम्+इच्छति उत्तमजातीया आरब्धघोटका => उत्तमजातीयाः+ आरब्धघोटकाः+ आरब्धघोटका आसन् => आरब्धघोटकाः+ आसन् स तेषां => सः+ तेषां चन्दनव्यवसायिनमुपेत्य => चन्दनव्यवसायिनम्+उपेत्य क्रेतुमैच्छत् => क्रेतुम्+ऐच्छत् उभयोर्मध्ये => उभयोः+मध्ये विनिमयो जातः => विनिमयः+ जातः सोऽजानात् => सः+अजानात् क्रेतुमर्हति => क्रेतुम्+अर्हति नान्ये => न+अन्ये हयास्त्वया => हयाः+त्वया चोक्तं => च+उक्तं मयैते => मया+एते घोटका भवते => घोटकाः+ भवते सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् स गोआ-यायिनि => सः+ गोआ-यायिनि पृष्टवांश्च => पृष्टवान्+च तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् नागतः => न+आगतः ततो मन्त्री => ततः+ मन्त्री सर्वमिदं => सर्वम्+इदं कस्यापि => कस्य+अपि नामोल्लेखो नास्ति => नामोल्लेखः+ नास्ति वार्तेयं => वार्ता+इयं भियाऽयम् => भिया+अयम् दातुमत्र => दातुम्+अत्र धुर्तोऽयं => धुर्तः+अयं दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति मन्त्रिणो युक्तिसङ्गतं => मन्त्रिणः+ युक्तिसङ्गतं वचनमाकर्ण्य => वचनम्+आकर्ण्य घोटकाश्च => घोटकाः+च उपायान्तरमपश्यन्ती => उपायान्तरम्+अपश्यन्ती तेनालीराममुपगता => तेनालीरामम्+उपगता स्मृतिराविर्भूता => स्मृतिः+आविर्भूता अरबदेशीया हया => अरबदेशीयाः+ हयाः+ हया अपि => हयाः+ अपि विलोकिता आसन् => विलोकिताः+ आसन् एष चन्दनव्यापारी => एषः+ चन्दनव्यापारी एकोपायः => एकः+उपायः यद् गोआप्रदेशस्य => यत्+ गोआप्रदेशस्य कालेनापि => कालेन+अपि निश्चितो धनराशिः => निश्चितः+ धनराशिः निगृहीतोऽभवत् => निगृहीतः+अभवत् यदाऽसौ => यदा+असौ यद् विजयनगरसम्राजा => यत्+ विजयनगरसम्राजा स कोपाविष्टोऽभवत् => सः+ कोपाविष्टः+अभवत् कोपाविष्टोऽभवत् => कोपाविष्टः+अभवत् वणिक्समाजेऽसौ => वणिक्समाजे+असौ स हम्पीम् => सः+ हम्पीम् समाहूताऽभवत् => समाहूता+अभवत् आरोपपत्रवाचनमभूत् => आरोपपत्रवाचनम्+अभूत् गृहीतमासीत् => गृहीतम्+आसीत् असत्यभाषकोऽमात्यः => असत्यभाषकः+अमात्यः एतेऽश्वाः => एते+अश्वाः केनचिद् गुप्तमार्गेण => केनचित्+ गुप्तमार्गेण तेनोक्तं => तेन+उक्तं इदमस्ति => इदम्+अस्ति लज्जामन्वभवत् => लज्जाम्+अन्वभवत् ततस्तेन => ततः+तेन ततो भूपालेन => ततः+ भूपालेन तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव स्मितेनाराजत => स्मितेन+आराजत भ्रष्टाचरणोऽधिकारी => भ्रष्टाचरणः+अधिकारी सुवृत्ताश्च => सुवृत्ताः+च सज्जना दैवयोगतः => सज्जनाः+ दैवयोगतः विपदाऽभिभवं => विपदा+अभिभवं दुःखैस्तप्तान् => दुःखैः+तप्तान् समारोहा अभवन्। => समारोहाः+ अभवन्। नैकासु => न+एकासु स विजयस्तम्भः => सः+ विजयस्तम्भः विलक्षण आसीत्। => विलक्षणः+ आसीत्। कलायाश्च => कलायाः+च प्रशंसामकार्षीत्। => प्रशंसाम्+अकार्षीत्। यद् विजयस्तम्भस्य => यत्+ विजयस्तम्भस्य एतदतिरिच्य => एतत्+अतिरिच्य किञ्चिद् दित्सामः => किञ्चित्+ दित्सामः सविनयमुवाच => सविनयम्+उवाच एतदेव => एतत्+एव नावशिष्यते => न+अवशिष्यते भूयोऽपि => भूयः+अपि किञ्चिद् याचितुम् => किञ्चित्+ याचितुम् सभासदोऽपि => सभासदः+अपि पारिश्रमिकादन्यत् => पारिश्रमिकात्+अन्यत् प्रकृतिरेव => प्रकृतिः+एव स स्वीयात् => सः+ स्वीयात् पूर्यतामेष मम => पूर्यताम्+एषः+ मम चकितो भूत्वा => चकितः+ भूत्वा मन्त्रिणमवैक्षत => मन्त्रिणम्+अवैक्षत अमात्योऽपि => अमात्यः+अपि शिल्पिनोऽनया => शिल्पिनः+अनया स सेनापतिमालोकत => सः+ सेनापतिम्+आलोकत सेनापतिमालोकत => सेनापतिम्+आलोकत सोऽपि => सः+अपि निश्चेतुमक्षमः => निश्चेतुम्+अक्षमः पुरोहित अंगुल्या => पुरोहितः+ अंगुल्या कर्तुमशक्नुवानः => कर्तुम्+अशक्नुवानः संसारेऽस्मिन् => संसारे+अस्मिन् हीरकेभ्योऽपि => हीरकेभ्यः+अपि प्रवर्धितुमारेभे। => प्रवर्धितुम्+आरेभे। स मौनं => सः+ मौनं तेनैव => तेन+एव स तमाकारयितुं => सः+ तम्+आकारयितुं तमाकारयितुं => तम्+आकारयितुं सेवकेनानुगतः => सेवकेन+अनुगतः भूपतिस्तम् => भूपतिः+तम् किमस्ति => किम्+अस्ति सेवकमुखाद् विदितसकलवृत्तः => सेवकमुखात्+ विदितसकलवृत्तः तेनालीरामो गम्भीरगिराऽवोचत् => तेनालीरामः+ गम्भीरगिरा+अवोचत् गम्भीरगिराऽवोचत् => गम्भीरगिरा+अवोचत् स एव => सः+ एव ततोऽसौ => ततः+असौ परिपूर्णमिच्छामि => परिपूर्णम्+इच्छामि तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् मामुपानय => माम्+उपानय समुत्सुका आसन् => समुत्सुकाः+ आसन् स्यूतमादाय => स्यूतम्+आदाय नीतोऽयम् => नीतः+अयम् मुदितो जातः => मुदितः+ जातः स तम् => सः+ तम् स्यूतमादाय => स्यूतम्+आदाय राजसभाया निश्चक्राम => राजसभायाः+ निश्चक्राम विश्रान्तिसौख्यमन्वभवन् => विश्रान्तिसौख्यम्+अन्वभवन् नाहितम् => न+अहितम् स शल्पी => सः+ शल्पी अगृहीत्वैव => अगृहीत्वा+एव वायुरेव => वायुः+एव जीवो न => जीवः+ न कलामभिनन्दता => कलाम्+अभिनन्दता स सन्तोषितः। => सः+ सन्तोषितः। सृष्टिर्निखिला => सृष्टिः+निखिला क्षणमपि => क्षणम्+अपि जीव्यतेऽनेन => जीव्यते+अनेन जयत्यम्बुदो गगनविहारी => जयति+अम्बुदः+ गगनविहारी जयत्यम्बुदो गगनविहारी => जयति+अम्बुदः+ गगनविहारी सर्वेऽधिकारिणः => सर्वे+अधिकारिणः प्रावृड्ऋतुरासीत् => प्रावृड्ऋतुः+आसीत् देवो वर्षति => देवः+ वर्षति श्रुतिमधुरो मन्द्रध्वनिः => श्रुतिमधुरः+ मन्द्रध्वनिः भृशमरोचत => भृशम्+अरोचत सोऽवदत् => सः+अवदत् ममाभिलाषोऽस्ति => मम+अभिलाषः+अस्ति यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् वर्षेऽपि => वर्षे+अपि एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य ततोऽमात्यः => ततः+अमात्यः यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् कलाकारा इहोपरस्थाय => कलाकाराः+ इहोपरस्थाय श्रेष्ठश्च => श्रेष्ठः+च विरचिताऽभवत् => विरचिता+अभवत् महाराजोऽपृच्छत् => महाराजः+अपृच्छत् सम्मानो विधीयेत => सम्मानः+ विधीयेत तेष्वेकतमस्य => तेषु+एकतमस्य सम्मानो भवितुमर्हति => सम्मानः+ भवितुम्+अर्हति भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति मन्त्रिणो वचनम् => मन्त्रिणः+ वचनम् असङ्गतमिव => असङ्गतम्+इव स उवाच => सः+ उवाच समारोहेऽस्मिन् => समारोहे+अस्मिन् कश्चिद् यथार्थः => कश्चित्+ यथार्थः वचनमाकर्ण्य => वचनम्+आकर्ण्य विदधानो महराजस्तं => विदधानः+ महराजः+तं महराजस्तं => महराजः+तं वक्तुमीहसे => वक्तुम्+ईहसे तेनालीरामो निजगाद => तेनालीरामः+ निजगाद कलाकारो विलोकितः => कलाकारः+ विलोकितः कलामेवोपास्ते => कलाम्+एव+उपास्ते इत्यभिधाय => इति+अभिधाय हयमारुह्य => हयम्+आरुह्य सभासदो मन्त्रिणः => सभासदः+ मन्त्रिणः तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च व्रजन्तस्ते => व्रजन्तः+ते गुहाया अभ्यन्तरं => गुहायाः+ अभ्यन्तरं निचयमवलोकितवान् => निचयम्+अवलोकितवान् व्यस्त आसीत् => व्यस्तः+ आसीत् तमुपगम्य => तम्+उपगम्य महाराजोऽपृच्छत् => महाराजः+अपृच्छत् कस्यैषा => कस्य+एषा मूर्तिर्विरच्यते => मूर्तिः+विरच्यते वृष्टिदेव्या मूर्तिरस्ति => वृष्टिदेव्याः+ मूर्तिः+अस्ति मूर्तिरस्ति => मूर्तिः+अस्ति गगनमाच्छादयन्तो मेघाः => गगनम्+आच्छादयन्तः+ मेघाः भवानेता मूर्तीः => भवान्+एताः+ मूर्तीः बहुधनलाभो भविता => बहुधनलाभः+ भविता नायं => न+अयं मदीयो नियोगः => मदीयः+ नियोगः केचिद् व्यापारिणः => केचित्+ व्यापरिणः इहागत्य => इह+आगत्य किञ्चिद् वित्तं => किञ्चित्+ वित्तं एतदेवालम् => एतत्+एव+अलम् नृपो मौनमापद्यत => नृपः+ मौनम्+आपद्यत मौनमापद्यत => मौनम्+आपद्यत यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् वनवासिनो मूर्तिकारस्य => वनवासिनः+ मूर्तिकारस्य सम्मानो भविष्यति => सम्मानः+ भविष्यति तन्निर्मितां => तत्+निर्मितां नवीनोद्भावनायाश्च => नवीनोद्भावनायाः+च एवमगायन् => एवम्+अगायन् वारिद आयातु => वारिदः+ आयातु जीवनमिह => जीवनम्+इह धरापिपासामपनयते => धरापिपासाम्+अपनयते दिशो नैर्मल्यमिताः => दिशः+ नैर्मल्यमिताः प्रकृतिर्नवभूषां => प्रकृतिः+नवभूषां अनुक्तमप्यूहति => अनुक्तम्+अपि+ऊहति पण्डितो जनः => पण्डितः+ जनः अनुक्तमप्यूहति => अनुक्तम्+अपि+ऊहति पण्डितो जनः => पण्डितः+ जनः दुःखिनोऽभवन् => दुःखिनः+अभवन् जलमपि => जलम्+अपि तत्रैकस्य => तत्र+एकस्य आगमनमभूत् => आगमनम्+अभूत् अन्धविश्वासिनो जनाः => अन्धविश्वासिनः+ जनाः प्रवृत्ता बभूवुः => प्रवृत्ताः+ बभूवुः तमुपगम्य => तम्+उपगम्य तत्रोपस्थितो जनसमवायः => तत्र+उपस्थितः+ जनसमवायः नावगतमस्माभिः। => न+अवगतम्+अस्माभिः। हसित्वाऽवदत् => हसित्वा+अवदत् येनैतद् दृष्टं => येन+एतत्+ दृष्टं आगमनसमकालमेव => आगमनसमकालम्+एव वृष्टिर्जाता => वृष्टिः+जाता भवद्भिर्विज्ञातं => भवद्भिः+विज्ञातं पदार्पणेनैव => पदार्पणेन+एव अतो मया => अतः+ मया तद्वचनमाकर्ण्य => तद्वचनम्+आकर्ण्य लोका अहसन् => लोकाः+ अहसन् तेनालीराममवदत् => तेनालीरामम्+अवदत् कुशलश्चासि => कुशलः+च+असि चार्जयिष्यसि => च+अर्जयिष्यसि सुधीर्नासौ => सुधीः+न+असौ क्वचिद् धूर्तैः => क्वचित्+ धूर्तैः कश्चिद् दुरात्मा => कश्चित्+ दुरात्मा मोहमुपगतानां => मोहम्+उपगतानां धनान्यहरत् => धनानि+आहरत् केचिद् अम्रियन्त => केचित्+ अम्रियन्त प्रमत्ता अजायन्त => प्रमत्ताः+ अजायन्त स्वविरोधिनो विनाशयितुं => स्वविरोधिनः+ विनाशयितुं एतद् दुष्कृत्यम् => एतत्+ दुष्कृत्यम् तस्यैतत् => तस्य+एतत् दुःखमन्वभवत् => दुःखम्+अन्वभवत् दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति अत एव => अतः+ एव कश्चिज्जनः => कश्चित्+जनः प्रमत्तो जातः => प्रमत्तः+ जातः स नगरे => सः+ नगरे अकस्मादेव => अकस्मात्+एव स 'साधुः' => सः+ 'साधुः' तमुपगम्य => तम्+उपगम्य स तं => सः+ तं तत्रानयत् => तत्र+अनयत् प्रहारमकारयत् => प्रहारम्+अकारयत् शङ्घट्टमकरोत् => शङ्घट्टम्+अकरोत् स 'साधुः' => सः+ 'साधुः' गतप्राणो जातः => गतप्राणः+ जातः प्रमत्तो जनः => प्रमत्तः+ जनः तस्या अन्तः => तस्याः+ अन्तः गजमानेतुं => गजम्+आनेतुं स आत्मानं => सः+ आत्मानं चापि => च+अपि क्लेश एव => क्लेशः+ एव तदैव => तदा+एव कुब्जो रजकः => कुब्जः+ रजकः कथमसि => कथम्+असि सोऽवदत् => सः+अवदत् त्वमिव => त्वम्+इव सहमानोऽहं => सहमानः+अहं बहुदुःखान्यन्वभवम् => बहुदुःखानि+अन्वभवम् भार्याऽपि => भार्या+अपि तदैकेन => तदा+एकेन महात्मनाऽहमुपदिष्टः => महात्मना+अहम्+उपदिष्टः यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् निमीलितनयनो धृतमौनश्च => निमीलितनयनः+ धृतमौनः+च धृतमौनश्च => धृतमौनः+च निक्षिप्तदेहो यदि => निक्षिप्तदेहः+ यदि श्रुत्वैव => श्रुत्वा+एव मृदोऽपसारणे => मृदः+अपसारणे बहिरागच्छत् => बहिः+आगच्छत् रजकोऽपश्यत् => रजकः+अपश्यत् कुब्जत्वविहीनमास्ते => कुब्जत्वविहीनम्+आस्ते परेषामुक्तिमाकर्ण्य => परेषामुक्तिम्+आकर्ण्य नरा न => नराः+ न रजकोऽवदत् => रजकः+अवदत् रुजाऽतिक्लेशमनुभवामि => रुजा+अतिक्लेशम्+अनुभवामि रोगान्मुक्तमिच्छामि => रोगात्+मुक्तम्+इच्छामि रजकानामावासे => रजकानाम्+आवासे प्रातरानेतु => प्रातः+आनेतु निर्देष्टव्यमपि => निर्देष्टव्यम्+अपि नाहं => न+अहं त्वत्कृताम् => त्वत्+कृताम् एतन्न => एतत्+न कर्तुमिच्छामि => कर्तुम्+इच्छामि सरला मुग्धाः => सरलाः+ मुग्धाः प्रायो धूर्तैश्च => प्रायः+ धूर्तैः+च धूर्तैश्च => धूर्तैः+च तेनालीरामस्तं => तेनालीरामः+तं ततो गन्तुमुपाक्रमत => ततः+ गन्तुम्+उपाक्रमत गन्तुमुपाक्रमत => गन्तुम्+उपाक्रमत स निर्दिष्टवान् => सः+ निर्दिष्टवान् अभीष्टलाभो न => अभीष्टलाभः+ न रुजोऽभिवृद्धिरपि => रुजः+अभिवृद्धिः+अपि रजकस्तस्मै => रजकः+तस्मै तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य कस्त्वं => कः+त्वं कस्त्वामत्र => कः+त्वं+अत्र नावदत् => न+अवदत् हस्तिनमादातुम् => हस्तिनम्+आदातुम् साहाय्यमाचरन् => साहाय्यम्+आचरन् मृदितो भविष्यसि => मृदितः+ भविष्यसि स चक्षुषी => सः+ चक्षुषी निवेशितोऽस्मि => निवेशितः+अस्मि स सर्वं => सः+ सर्वं वृत्तमश्रावयत् => वृत्तम्+आश्रावयत् किमेवं => किम्+एवं करणेनापि => करणेन+अपि कुब्जताऽपयाति => कुब्जता+अपयाति दण्डनीयोऽसि => दण्डनीयः+असि स्थितिमालक्ष्य => स्थितिम्+आलक्ष्य धैर्यमाश्रित्य => धैर्यम्+आश्रित्य स रजकः => सः+ रजकः अहमिदं => अहम्+इदं नाहम् => न+अहम् एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य कश्चिद् वृद्धः => कश्चित्+ वृद्धः स पृष्टवान् => सः+ पृष्टवान् वृत्तमश्रावयत् => वृत्तम्+अश्रावयत् चासीत् => च+आसीत् शोकमन्वभवत् => शोकम्+अन्वभवत् स विषण्णो => सः+ विषण्णः+ विषण्णो जातः => विषण्णः+ जातः तदैव => तदा+एव महाराजोऽतीव => महाराजः+अतीव मोदमवाप => मोदम्+अवाप तेनालीरामो जीवतीति => तेनालीरामः+ जीवती+इति जीवतीति => जीवती+इति महाराजो विजयताम् => महाराजः+ विजयताम् स वृद्धः => सः+ वृद्धः वेषमपसार्य => वेषम्+अपसार्य उपस्थितोऽस्ति => उपस्थितः+अस्ति दशाऽभवत् => दशा+अभवत् को जानीते => कः+ जानीते एष दुरात्मा => एषः+ दुरात्मा समागतोऽस्ति => समागतः+अस्ति अयमासीद् वादविवादविषयः => अयम्+आसीत्+ वादविवादविषयः नृपतेरभिमतम् => नृपतेः+अभिमतम् कस्यामपि => कस्याम्+अपि विश्वासमुत्पाद्य => विश्वासम्+उत्पाद्य मूर्खा न => मूर्खाः+ न तेनालीरामो मन्यते => तेनालीरामः+ मन्यते नृपेणाभाषि => नृपेण+अभाषि कार्यमपि => कार्यम्+अपि शक्तोऽस्मि => शक्तः+अस्मि पादत्राणमपि => पादत्राणम्+अपि भूपतिरवादीत् => भूपतिः+अवादीत् अहमिदम् => अहम्+इदम् भवतोऽभिग्रहं => भवतः+अभिग्रहं एतदर्थेऽहं => एतदर्थे+अहं दीयमानमिच्छामि => दीयमानम्+इच्छामि स पार्वत्यनायकः => सः+ पार्वत्यनायकः सर्वथाऽनभिज्ञः => सर्वथा+अनभिज्ञः निजश्वशुरमुवाच => निजश्वशुरम्+उवाच प्रथाश्च => प्रथाः+च अहन्तु => अहं+तु सम्यग् अनुष्ठीयेरन् => सम्यक्+ अनुष्ठीयेरन् गृहमुपेत्य => गृहम्+उपेत्य विधानमवगत्य => विधानम्+अवगत्य प्रसन्नो भूत्वा => प्रसन्नः+ भूत्वा नाहम् => न+अहम् केनचिद् विराहप्रथानां => केनचित्+ विराहप्रथानां पुनस्तमवदत् => पुनः+तम्+अवदत् अहमिच्छामि => अहम्+इच्छामि यदेषा => यत्+एषा आनीतवानस्मि => आनीतवान्+अस्मि यद् योरोपमहाद्वीपेऽपि => यत्+ योरोपमहाद्वीपे+अपि योरोपमहाद्वीपेऽपि => योरोपमहाद्वीपे+अपि वरस्योपरि => वरस्य+उपरि चर्चाऽपि => चर्चा+अपि नायकोऽवदत् => नायकः+अवदत् पादत्राणमेव => पादत्राणम्+एव किमेषा => किम्+एषा अस्या निर्वहणे => अस्याः+ निर्वहणे प्रथैषा => प्रथा+एषा नायकोऽवदत् => नायकः+अवदत् भवदानीतं => भवत्+आनीतं यियासुरासीत् => यियासुः+आसीत् तदैव => तदा+एव स महाराजं => सः+ महाराजं शनैरुवाच => शनैः+उवाच सर्वमिदं => सर्वम्+इदं नृपोऽहसत् => नृपः+अहसत् स क्षिप्रं => सः+ क्षिप्रं भीतेव => भीता+इव याचमानाऽवदत् => याचमाना+अवदत् प्रथाया निर्वाहाय => प्रथायाः+ निर्वाहाय उक्तवांश्च => उक्तवान्+च यथार्थमस्ति => यथार्थम्+अस्ति कस्यामपि => कस्याम्+अपि यच्छून्यते => यत्+शून्यते मामागत्य => माम्+आगत्य जृम्भाऽभवत् => जृम्भा+अभवत् रुष्टो महाराजः => रुष्टः+ महाराजः ततो गतवान् => ततः+ गतवान् तस्माद्दिनात् => तस्मात्+दिनात् स तिरुमलादेवीं => सः+ तिरुमलादेवीं नोपगच्छति => न+उपगच्छति देव्युवाच => देवी+उवाच मदीयो दोषो => मदीयः+ दोषः+ दोषो नासीत् => दोषः+ नासीत् क्षमाप्रार्थनाया अपि => क्षमाप्रार्थनायाः+ अपि प्रभावो न => प्रभावः+ न प्रभुरसि => प्रभुः+असि स राजसभां => सः+ राजसभां नृपोऽवादीत् => नृपः+अवादीत् अस्मत्कृतानां => अस्मत्+कृतानां उपायाश्चिन्तनीयाः => उपायाः+चिन्तनीयाः बीजमुप्यते => बीजम्+उप्यते महाराज उवाच => महाराजः+ उवाच सोऽवदत् => सः+अवदत् नापेक्ष्यते => न+अपेक्ष्यते केवलमिदमावश्यकं => केवलम्+इदम्+आवश्यकं नाजृम्भत => न+अजृम्भत नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् त्वादृशो मुर्खः => त्वादृशः+ मूर्खः कश्चिद् एवंविधः => कश्चित्+ एवंविधः तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच विस्मृतमेव => विस्मृतम्+एव मूर्खोऽस्मि => मूर्खः+अस्मि शोभनमेव => शोभनम्+एव अहमधुनैव => अहम्+अधुना+एव तिरुमलामुपेत्य => तिरुमलाम्+उपेत्य राजोवाच => राजा+उवाच स्वयमेव => स्वयम्+एव आयतनमभूत् => आयतनम्+अभूत् तिरुमलामुपजगाम => तिरुमलाम्+उपजगाम उभयोर्वैमनस्यं => उभयोः+वैमनस्यं नृपतिस्तेनालीरामाय => नृपतिः+तेनालीरामाय नवमालोकं => नवम्+आलोकं श्रमावसादावप्यपसरतः => श्रमावसादौ+अपि+अपसरतः नाचरतः => न+आचरतः प्रणयो मे => प्रणयः+ मे प्रणयो मे => प्रणयः+ मे तस्याभिनन्दनं => तस्य+अभिनन्दनं केचिद् अनुचराः => केचित्+ अनुचराः मिष्टान्नप्रियोऽस्ति => मिष्टान्नप्रियः+अस्ति कृष्णदेवोऽजानात् => कृष्णदेवः+अजानात् स स्वयमपि => सः+ स्वयमपि रसगुल्लाभक्त आसीत् => रसगुल्लाभक्तः+ आसीत् सेवारतोऽविद्यत => सेवारतः+अविद्यत सेवकस्तु => सेवकः+तु सोऽवदत् => सः+अवदत् अतिथिवर्यस्तु => अतिथिवर्यः+तु रसमपि => रसम्+अपि नास्वादयत् => न+आस्वादयत् केवलमिदमवदत् => केवलम्+इदम्+अवदत् मूलमिच्छामि => मूलम्+इच्छामि कोऽभिप्रायः => कः+अभिप्रायः तस्याशयं => तस्य+आशयं उक्तवांश्च => उक्तवान्+च असमर्था भवामः => असमर्थाः+ भवामः ततोऽसौ => ततः+असौ मन्त्रिणमादिशत् => मन्त्रिणम्+आदिशत् रसगुल्लामूलमानीयताम् => रसगुल्लामूलम्+आनीयताम् किंकर्तव्यमूढो जातः => किंकर्तव्यमूढः+ जातः पुरोहितोऽवदत् => पुरोहितः+अवदत् ईरानदेशो नास्ति => ईरानदेशः+ नास्ति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् यद् अतिमात्रं => यत्+ अतिमात्रं भुञ्जानोऽपि => भुञ्जानः+अपि विज्ञजना वदन्ति => विज्ञजनाः+ वदन्ति मातैव => माता+एव जानतेऽन्ये => जानते+अन्ये सम्राडवादीत् => सम्राट्+अवादीत् लज्जिता न => लज्जिताः+ न अतस्त्वं => अतः+त्वं रसगुल्लामूलमानीय => रसगुल्लामूलम्+आनीय तमुपहर इति => तम्+उपहरः+ इति अयमहमानयामि => अयम्+अहम्+आनयामि चादाय => च+आदाय राजसभाया निश्चक्राम => राजसभायाः+ निश्चक्राम प्रतीक्षमाण आसीत् => प्रतीक्षमाणः+ आसीत् रसगुल्लामूलमिति => रसगुल्लामूलम्+इति तेनालीरामो राजानमुवाच => तेनालीरामः+ राजानम्+उवाच राजानमुवाच => राजानम्+उवाच महीपालो मन्त्रिणम् => महीपालः+ मन्त्रिणम् हस्ताद् रजतस्थालकं => हस्तात्+ रजतस्थालकं अतिथिमुपनिन्ये => अतिथिम्+उपनिन्ये किमिदम् => किम्+इदम् सस्मितमुवाच => सस्मितम्+उवाच वस्त्रमपनीय => वस्त्रम्+अपनीय स्थालकस्तं => स्थालकः+तं नेत्रैरपश्यन्। => नेत्रैः+अपश्यन् स तेनालीरामाय => सः+ तेनालीरामाय कृष्णदेवश्च => कृष्णदेवः+च अतोऽसौ => अतः+असौ दत्त्वाऽवदत् => दत्त्वा+अवदत् स आशङ्‌कितः => सः+ आशङ्‌कितः न्यूनतामेष्यतीति => न्यूनताम्+एष्यति+इति तममिलत् => तम्+अमिलत् तस्यावमानं => तस्य+अवमानं स्वाभिमानवन्तो न => स्वाभिमानवन्तः+ न कृतमवमानं => कृतम्+अवमानं तमनुससार => तम्+अनुससार नद्यास्तीरे => नद्याः+तीरे वस्त्राण्यवतार्य => वस्त्राणि+अवतार्य जलमगाहत => जलम्+अगाहत तदैव => तदा+एव बहिरागतः => बहिः+आगतः नापश्यत् => न+अपश्यत् इतस्ततो विलोकयन् => इतस्ततः+ विलोकयन् स एकस्मिन् => सः+ एकस्मिन् रामलिङ्गोऽवदत् => रामलिङ्गः+अवदत् खिन्नोऽस्मि => खिन्नः+अस्मि नाहं => न+अहं सोऽवदत् => सः+अवदत् ममाश्वासनं => मम+आश्वासनं क्रुधाऽवदत् => क्रुधा+अवदत् किमिदम् => किम्+इदम् विवशो भूत्वा => विवशः+ भूत्वा राजगुरुमुपाहसन् => राजगुरुम्+उपाहसन् उपहसितश्च => उपहसितः+च राजबवनाद् बहिः => राजभवनात्+ बहिः तस्यैवंविधां => तस्य+एवंविधां स्कन्धमारूढस्य => स्कन्धम्+आरूढस्य किमादिष्टं => किम्+आदिष्टं स्कन्धादवततार => स्कन्धात्+अवततार राजगुरुमवतार्य => राजगुरुम्+अवतार्य एतदवलोक्य => एतत्+अवलोक्य भूपालोऽपि => भूपालः+अपि स अङ्गरक्षकौ => सः+ अङ्गरक्षकौ सभासदोऽपि => सभासदः+अपि तत्रागतवन्तः => तत्र+आगतवन्तः खिन्ना आसन् => खिन्नाः+ आसन् प्रमुदितमासीत् => प्रमुदितम्+आसीत् तेऽपि => ते+अपि निर्दोषममन्यन्त => निर्दोषम्+अमन्यन्त ईदृशो जनश्चेत् => ईदृशः+ जनः+चेत् जनश्चेत् => जनः+चेत् एष नगरं => एषः+ नगरं रामलिङ्गोऽपि => रामलिङ्गः+अपि पुनर्जीवनं => पुनः+जीवनं स स्वजननीं => सः+ स्वजननीं विह्वलाऽवदत् => विह्वला+अवदत् यद् भवदादेशेन => यत्+ भवदादेशेन निर्दोषो मम => निर्दोषः+ मम पुत्रो निहतः => पुत्रः+ निहतः भार्याऽपि => भार्या+अपि यो नवयुक्तिविचिन्तनचतुरः => यः+ नवयुक्तिविचिन्तनचतुरः निर्धनो विप्रः => निर्धनः+ विप्रः वचनमनुरुध्य => वचनम्+अनुरुध्य सोऽनेकशः => सः+अनेकशः नासादितवान् => न+असादितवान् स तेनालीरामं => सः+ तेनालीरामं कमप्युपायम् => कमपि+उपायम् तत्रानेके => तत्र+अनेके यतयश्च => यतयः+च समवेता आसन् => समवेताः+ आसन् क्रोशानतिक्रान्तः => क्रोशान्+अतिक्रान्तः महूर्तेनैव => महूर्तेन+एव प्रवृत्ता बभूवुः => प्रवृत्ताः+ बभूवुः आनेतुमादिशत् => आनेतुम्+आदिशत् नोपालभ्यत => न+उपालभ्यत सभासद् आगत्य => सभासत्+ आगत्य यद् एकस्मिन् => यत्+ एकस्मिन् घटा निहिताः => घटाः+ निहिताः कस्तावत् => कः+तावत् मन्त्रिणो वचसा => मन्त्रिणः+ वचसा कुटीरमुपेत्य => कुटीरम्+उपेत्य तदैव => तदा+एव स ब्राह्मणः => सः+ ब्राह्मणः तत्राजगाम => तत्र+आजगाम जलमाददतः => जलम्+आददतः विप्रमवदत् => विप्रम्+अवदत् पिपासिता वयम् => पिपासिताः+ वयम् कुटीरमागत्य => कुटीरम्+आगत्य किमेतेन => किम्+एतेन पागोदा दीयन्ताम्। => पागोदाः+ दीयन्ताम्। स दीनो => सः+ दीनः+ दीनो विप्रः => दीनः+ विप्रः सम्राजमवदत् => सम्राजम्+अवदत् नाहं => न+अहं जलमेतद् ईश्वरस्य => जलम्+एतत्+ ईश्वरस्य दक्षिणेति => दक्षिणा+इति तामहम् => ताम्+अहम् सोऽवदत् => सः+अवदत् ब्राह्मणोऽयम् => ब्राह्मणः+अयम् भगवत्प्रसाद एव => भगवत्प्रसादः+ एव दक्षिणाऽपि => दक्षिणा+अपि एतद् वीक्ष्य => एतत्+ वीक्ष्य कर्मविधिज्ञो लभते => कर्मविधिज्ञः+ लभते कर्मविधिज्ञो लभते => कर्मविधिज्ञः+ लभते स्वयमसौ => स्वयम्+असौ सदसो बहिर्नयेत् => सदसः+ बहिः+नयेत् बहिर्नयेत् => बहिः+नयेत् एष पणोऽपि => एषः+ पणः+अपि पणोऽपि => पणः+अपि सदसो बहिर्नयेत् => सदसः+ बहिः+नयेत् बहिर्नयेत् => बहिः+नयेत् एष पणोऽपि => एषः+ पणः+अपि पणोऽपि => पणः+अपि स एतां => सः+ एतां प्रमुदिता आसन् => प्रमुदिताः+ आसन् तेनालीराम उष्णीषमवतार्य => तेनालीरामः+ उष्णीषम्‌+अवतार्य उष्णीषमवतार्य => उष्णीषम्‌+अवतार्य चास्तीर्य => च+आस्तीर्य इतस्ततो विकीर्णानां => इतस्ततः+ विकीर्णानां तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य ताश्चिनोति => ताः+चिनोति उपहसन्तो वदन्ति => उपहसन्तः+ वदन्ति प्राप्यापि => प्राप्य+अपि सन्तोषो नास्ति => सन्तोषः+ नास्ति ईदृशो लोभाविष्टो => ईदृशः+ लोभाविष्टः+ लोभाविष्टो नरो => लोभाविष्टः+ नरः+ नरो मया => नरः+ मया नावलोकितः => न+अवलोकितः मन्त्रिवचनमनुमोदमानो महीपालोऽपि => मन्त्रिवचनम्+अनुमोदमानः+ महीपालः+अपि महीपालोऽपि => महीपालः+अपि कथमतिमात्रं => कथम्+अतिमात्रं लब्ध्वाऽपि => लब्ध्वा+अपि मनो न => मनः+ न इतस्ततोऽभिधावसि => इतस्ततः+अभिधावसि लोभस्तु => लोभः+तु सीमामतिक्रान्तः => सीमाम्+अतिक्रान्तः राजवचो निशम्य => राजवचः+ निशम्य नाहं => न+अहं वशीकृतोऽस्मि => वशीकृतः+अस्मि भवतो नाम => भवतः+ नाम कश्चिदेतासु => कश्चित्+एतासु एतासामीदृशोऽपमानो मया => एतासाम्+ईदृशः+अपमानः+ मया अतोऽहमेताः => अतः+अहम्+एताः विचित्यैव => विचित्य+एव राज्ञो वदने => राज्ञः+ वदने ततोऽसौ => ततः+असौ यदेतस्मै => यत्+एतस्मै अन्याऽप्येका => अन्या+अपि+एका स श्रियो => सः+ श्रियः+ श्रियो भाजनं => श्रियः+ भाजनं विवेकोऽर्थलुब्धानाम् => विवेकः+अर्थलुब्धानाम् विवेकोऽर्थलुब्धानाम् => विवेकः+अर्थलुब्धानाम् जलसाद् अभवन् => जलसात्+ अभवन् पशवोऽपि => पशवः+अपि सर्वमिदं => सर्वम्+इदं चिन्तातुरोऽभवत् => चिन्तातुरः+अभवत् स मन्त्रिणमादिशत् => सः+ मन्त्रिणम्+आदिशत् मन्त्रिणमादिशत् => मन्त्रिणम्+आदिशत् त्वरितमेव => त्वरितम्+एव नागतवान् => न+आगतवान् तत्परो नागच्छति => तत्परः+ न+आगच्छति नागच्छति => न+आगच्छति तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि अप्रमत्त आसीत् => अप्रमत्तः+ आसीत् नृपस्तं => नृपः+तं जनसेवामधिकृत्य => जनसेवाम्+अधिकृत्य ततो मन्त्री => ततः+ मन्त्री तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच घोराया विपदः => घोरायाः+ विपदः यद् यद् => यत्+ यत्+ यद् विहितं => यत्+ विहितं नृपोऽपश्यत् => नृपः+अपश्यत् केनैते => केन+एते तरवश्छिन्ना ? => तरवः+छिन्नाः+ ? तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् स्कन्धा एव => स्कन्धाः+ एव राज्ञोक्तं => राज्ञा+उक्तं किमेवंरीत्या => किम्+एवंरीत्या वृक्षास्तु => वृक्षाः+तु ममोद्यानस्य => मम+उद्यानस्य तेनालीरामोऽभणत् => तेनालीरामः+अभणत् दशाऽऽसीत् => दशा+आसीत् कृतावासा आसन् => कृतावासाः+ आसन् एतद्विलोक्य => एतत्+विलोक्य साश्चर्यमुवाच => साश्चर्यम्+उवाच जलप्लावाद् रक्षित्वा => जलप्लावात्+ रक्षित्वा ग्रामीणा वृक्षान् => ग्रामीणाः+ वृक्षान् भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति राज्ञाऽवबुद्धं => राज्ञा+अवबुद्धं गृहीतो धनराशिः => गृहीतः+ धनराशिः मन्त्रिणमेव => मन्त्रिणम्+एव यो धनराशिः => यः+ धनराशिः मन्त्रिणो वदनं => मन्त्रिणः+ वदनं धेनोर्दुग्धेन => धेनोः+दुग्धेन मार्जार्या सार्धम् => मार्जार्याः+ सार्धम् धेनुरपि => धेनुः+अपि तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि धेनुरेकां => धेनुः+एकां मुखमक्षिपत् => मुखम्+अक्षिपत् तस्या मुखम् => तस्याः+ मुखम् दुग्धमपि => दुग्धम्+अपि नापिबत् => न+अपिबत् पुष्टाङ्गाश्च => पुष्टाङ्गाः+च कृशकाया दुर्बला => कृशकायाः+ दुर्बला चासीत् => च+आसीत् स्पर्शमपि => स्पर्शम्+अपि नृपेणोक्तम् => नृपेण+उक्तम् कंसमानाय्य => कंसम्+आनाय्य पयोऽमृतं => पयः+अमृतं दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव राज्ञो हस्तात् => राज्ञः+ हस्तात् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् राज्ञाऽभाणि => राज्ञा+अभाणि परमहं => परम्+अहं ततोऽसौ => ततः+असौ तस्या मुखे => तस्याः+ मुखे व्रणचिह्नमासीत्। => व्रणचिह्नम्+आसीत्। तद् विलोक्य => तत्+ विलोक्य रुषाऽब्रवीत् => रुषा+अब्रवीत् अस्या भयमुत्पादितम् => अस्याः+ भयम्+उत्पादितम् भयमुत्पादितम् => भयम्+उत्पादितम् अत एवैषा => अतः+ एव+एषा एवैषा => एव+एषा कृतवांस्त्वं => कृतवान्+त्वं सोऽवदत् => सः+अवदत् कर्तव्यमस्ति => कर्तव्यम्+अस्ति यद् बिडालेभ्यः => यत्+ बिडालेभ्यः ततस्तस्मै => ततः+तस्मै व्यवहारो न => व्यवहारः+ न समन्वितो भूयाः => समन्वितः+ भूयाः अवाचश्च => अवाचः+च निरीहाश्च => निरीहाः+च दर्श्यो दयाभावो => दर्श्यः+ दयाभावः+ दयाभावो => दयाभावः+ मानवैर्बुद्धिशीलिभिः => मानवैः+बुद्धिशीलिभिः सुपूरो मूषकाञ्जलिः => सुपूरः+ मूषकाञ्जलिः सुपूरो मूषकाञ्जलिः => सुपूरः+ मूषकाञ्जलिः वचनबद्धमकरोत् => वचनबद्धम्+अकरोत् अतस्तेन => अतः+तेन तस्यानुरोधः => तस्य+अनुरोधः राज्ञोऽनभीष्टं => राज्ञः+अनभीष्टं नृपेणोक्तं => नृपेण+उक्तं त्वमस्या उद्दण्डतायाः => त्वम्+अस्याः+ उद्दण्डतायाः फलमवश्यं => फलम्+अवश्यं निर्णायकदलमानेतुं => निर्णायकदलम्+आनेतुं तुभ्यमधिकारं => तुभ्यम्+अधिकारं चकिता अभवन् => चकिताः+ अभवन् उपवेशिता अभूवन् => उपवेशिताः+ अभूवन् मुदिता आसन् => मुदिताः+ आसन् तैस्तादृशं => तैः+तादृशं चाधिगतमासीत् => च+अधिगतम्+आसीत् तेष्वेकतमोऽवदत् => तेषु+एकतमः+अवदत् अतो न्यूनातिन्यूनं => अतः+ न्यूनातिन्यूनं दण्डितो भवेत् => दण्डितः+ भवेत् द्वितीयोऽचिन्तयत् => द्वितीयः+अचिन्तयत् दण्डोऽधिकः => दण्डः+अधिकः कृतेऽयं => कृते+अयं सोऽवदत् => सः+अवदत् पर्याप्तो दण्डः => पर्याप्तः+ दण्डः तृतीयोऽवदत् => तृतीयः+अवदत् चतुर्थोऽवदत् => चतुर्थः+अवदत् पञ्चमोऽवदत् => पञ्चमः+अवदत् विस्मयान्विता आसन् => विस्मयान्विताः+ आसन् यो धत्ते => यः+ धत्ते कोऽसौ => कः+असौ स शुकः => सः+ शुकः स जनानां => सः+ जनानां स एकं => सः+ एकं उक्तवांश्च => उक्तवान्+च यदेष कीरः => यत्+एषः+ कीरः ममातीव => मम+अतीव प्रियोऽस्ति => प्रियः+अस्ति रक्षाया भारः => रक्षायाः+ भारः यद्येष कथमपि => यदि+एषः+ कथमपि प्रष्टव्योऽसि => प्रष्टव्यः+असि अन्यो वा => अन्यः+ वा कश्चिद् अस्य => कश्चित्+ अस्य स प्राणदण्डम् => सः+ प्राणदण्डम् स तस्य => सः+ तस्य परमेकस्मिन् => परम्+एकस्मिन् स शुकः => सः+ शुकः भयाद् अवेपत => भयात्+ अवेपत स जानाति => सः+ जानाति कुपितो महाराजः => कुपितः+ महाराजः स तेनालीरामं => सः+ तेनालीरामं तस्मादन्यः => तस्मात्+अन्यः प्रभुर्नासीत् => प्रभुः+नासीत् स तस्मै => सः+ तस्मै तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच एष शुकस्तु => एषः+ शुकः+तु शुकस्तु => शुकः+तु कञ्चिद् उपायं => कञ्चित्+ उपायं आश्वस्तो भूत्वा => आश्वस्तः+ भूत्वा ततोऽवसरं => ततः+अवसरं स शु....शु.....कः......... => सः+ शु....शु.....कः......... महाराजोऽपृच्छत् => महाराजः+अपृच्छत् किमभवत् => किम्+अभवत् कथमेवम् => कथम्+एवम् गतोऽसि => गतः+असि स उवाच => सः+ उवाच स शुकः => सः+ शुकः विलोकितवांश्च => विलोकितवान्+च तेनालीराम भर्त्सयमानो => तेनालीरामः+ भर्त्सयमानः+ भर्त्सयमानो महाराजोऽवदत् => भर्त्सयमानः+ महाराजः+अवदत् महाराजोऽवदत् => महाराजः+अवदत् यदेष गतजीवितः => यत्+एषः+ गतजीवितः तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् भवतैव => भवता+एव कथितमासीत् => कथितम्+आसीत् समाचारो भवते => समाचारः+ भवते प्रसन्नोऽभवत् => प्रसन्नः+अभवत् वधादेशो न => वधादेशः+ न वाक्पटुमभिनन्दन्ति => वाक्पटुम्+अभिनन्दन्ति प्रियोऽप्यसौ => प्रियः+अपि+असौ रक्षामपि => रक्षाम्+अपि आत्मनोऽपि => आत्मनः+अपि चान्येषाम् => च+अन्येषाम् किमपेक्षते => किम्+अपेक्षते किमपेक्षते => किम्+अपेक्षते एकदाऽसौ => एकदा+असौ शीताद् वेपमाने => शीतात्+ वेपमाने रथादवातरत् => रथात्+अवातरत् सभासदश्च => सभासदः+च तमवदत् => तम्+अवदत् प्रसन्नो नासि। => प्रसन्नः+ नासि। वाचमाकर्ण्य => वाचम्+आकर्ण्य कृष्णदेवरायोऽपि => कृष्णदेवरायः+अपि मौनमास्थितं => मौनम्+आस्थितं नावदत् => न+अवदत् कर्तुमीहन्ते => कर्तुम्+ईहन्ते नित्यमेवाधमा जनाः => नित्यम्+एव+अधमाः+ जनाः राजधर्ममवहेलयसे => राजधर्मम्+अवहेलयसे किमर्थमासीः => किमर्थम्+आसीः नावदत् => न+अवदत् क्रोधविह्वलो भूत्वा => क्रोधविह्वलः+ भूत्वा तवैतस्य => तव+एतस्य निर्वासितोऽसि => निर्वासितः+असि केवलमेकं => केवलम्+एकं नेतुमर्हसि => नेतुम्+अर्हसि इतस्ततोऽपश्यत् => इतस्ततः+अपश्यत् चावदत् => च+अवदत् दण्डोऽपि => दण्डः+अपि चिन्तावशो जातः => चिन्तावशः+ जातः एष दण्डादेशः => एषः+ दण्डादेशः सम्बद्धोऽस्ति => सम्बद्धः+अस्ति स शालसहितं => सः+ शालसहितं याचकमन्विष्य => याचकम्+अन्विष्य नृपोऽवादीत् => नृपः+अवादीत् ततोऽप्यधिकमूल्यवत् => ततोऽपि+अधिकमूल्यवत् स तं => सः+ तं स तेनालीराममुवाच => सः+ तेनालीरामम्+उवाच तेनालीराममुवाच => तेनालीरामम्+उवाच नाभिनन्दितम् => न+अभिनन्दितम् सोऽवदत् => सः+अवदत् प्राप्तमेव => प्राप्तम्+एव मत्वाऽहं => मत्वा+अहं मौनमधारयम् => मौनम्+अधारयम् स क्रोधेन => सः+ क्रोधेन प्रसङ्गेऽपि => प्रसङ्गे+अपि विपदामाघातैः => विपदाम्+आघातैः धीरा मतिमन्तः => धीराः+ मतिमन्तः उपहारो रमणीयः => उपहारः+ रमणीयः उपहारो रमणीयः => उपहारः+ रमणीयः उपद्रवैस्तेनालीरामः => उपद्रवैः+तेनालीरामः मूषका गृहे => मूषकाः+ गृहे इतस्ततोऽपसारणेऽपि => इतस्ततः+अपसारणे+अपि दुष्करमासीत् => दुष्करम्+आसीत् तस्या भयाद् => तस्याः+ भयात्+ भयाद् भीतानां => भयात्+ भीतानां बिडाल्या प्रतिवेशिनः => बिडाल्याः+ प्रतिवेशिनः स्वपतिमब्रवीत्- => स्वपतिम्+अब्रवीत्- चैच्छत् => च+ऐच्छत् मयैषा => मया+एषा नेयं => न+इयं इत्युदीर्य => इति+उदीर्य केनचिद् एका => केनचित्+ एका तस्या आवरणं => तस्याः+ आवरणं आवरणेऽपसृते => आवरणे+अपसृते निलीना जाताः => निलीनाः+ जाताः केचिद् दण्डप्रहारैः => केचित्+ दण्डप्रहारैः केचिदाहताः => केचित्+आहताः कानिचिद् बहुमूल्यानि => कानिचित्+ बहुमूल्यानि इतस्ततो दण्डप्रक्षेपैः => इतस्ततः+ दण्डप्रक्षेपैः यदीदृशस्य => यदि+ईदृशस्य कोऽस्ति => कः+अस्ति माजूषायामेव => माजूषायाम्+एव पत्रमासीत् => पत्रम्+आसीत् यद् बिडालीं => यत्+ बिडालीं तैरपि => तैः+अपि स्याच्चेदुपहारो रमणीयः => स्यात्+चेत्+उपहारः+ रमणीयः दत्तो यद्युपहारः => दत्तः+ यदि+उपहारः यद्युपहारः => यदि+उपहारः स्याद्यदि => स्यात्+यदि तदप्यलम् => तदपि+अलम् भवतामीहाऽप्युपहारे => भवताम्+ईह+अपि+उपहारे नव्यतमैर्भव्यैरुपहारैः => नव्यतमैः+भव्यैः+उपहारैः मन एष्यति => मनः+ एष्यति को जानीयाद् => कः+ जानीयात्+ जानीयाद् दुर्जनचरितम् => जानीयात्+ दुर्जनचरितम् को जानीयाद् => कः+ जानीयात्+ जानीयाद् दुर्जनचरितम् => जानीयात्+ दुर्जनचरितम् सहचरोऽभवत् => सहचरः+अभवत् मिथो वार्तां => मिथः+ वार्तां महत्त्वपूर्णा निर्णयाः => महत्त्वपूर्णाः+ निर्णयाः भावियोजनानामपि => भावियोजनानाम्+अपि तेनालीराम एव => तेनालीरामः+ एव नान्ये => न+अन्ये परिचिता अभवन् => परिचिताः+ अभवन् सभासदो व्यचारयन् => सभासदः+ व्यचारयन् अतस्तैः => अतः+तैः सर्वमुद्यानं => सर्वम्+उद्यानं रात्रावेव => रात्रौ+एव प्रातरुद्यानं => प्रातः+उद्यानं कोपाविष्टो भूपः => कोपाविष्टः+ भूपः एतास्तु => एताः+तु चकितो जातः => चकितः+ जातः सभासदोऽपि => सभासदः+अपि तेऽवदन् => ते+अवदन् प्रातरेव => प्रातः+एव तेनेदं => तेन+इदं भवानपि => भवान्+अपि तस्यापि => तस्य+अपि अवसरेऽनवसरे => अवसरे+अनवसरे अत्रागमनात् => अत्र+आगमनात् मुक्तिर्भविष्यति => मुक्तिः+भविष्यति एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य क्रोधविह्वलो भूपः => क्रोधविह्वलः+ भूपः गावश्च => गावः+च एष समाचारः => एषः+ समाचारः तेनालीरामेणापि => तेनालीरामेण+अपि स त्रीन् => सः+ त्रीन् चतुर्थेऽहनि => चतुर्थे+अहनि संकांश्चिद् गोपानादाय => संकांश्चित्+ गोपान्+आदाय गोपानादाय => गोपान्+आदाय यद् योऽर्थदण्डः => यत्+ यः+अर्थदण्डः योऽर्थदण्डः => यः+अर्थदण्डः वक्तुमिच्छन्ति => वक्तुम्+इच्छन्ति तेऽवोचन् => ते+अवोचन् दिवसेऽपि => दिवसे+अपि यद् अस्मभ्यं => यत्+ अस्मभ्यं ज्ञातमभवत् => ज्ञातम्+अभवत् आसीद् एषा => आसीत्+ एषा गोपेभ्यश्च => गोपेभ्यः+च दण्डिता अभवन् => दण्डिताः+ अभवन् अविलोक्याऽऽत्महानिं => अविलोक्या+आत्महानिं ईर्ष्याम्नितापसन्तप्ता => ईर्ष्याम्नितापसन्तप्ताः+ सन्तरेद् राजनयाऽम्बुनाथम् => सन्तरेत्+ राजनया+अम्बुनाथम् राजनयाऽम्बुनाथम् => राजनया+अम्बुनाथम् सन्तरेद् राजनयाऽम्बुनाथम् => सन्तरेत्+ राजनया+अम्बुनाथम् राजनयाऽम्बुनाथम् => राजनया+अम्बुनाथम् सभासद् तेनालीरामकृतेन => सभासत्+ तेनालीरामकृतेन प्रतिशोधमिच्छन् => प्रतिशोधम्+इच्छन् राजगुरोरपि => राजगुरोः+अपि कलुषितमासीत् => कलुषितम्+आसीत् भवत्येव => भवति+एव नासहत => न+असहत स राज्ञो => सः+ राज्ञः+विषये+ राज्ञो विषयेऽपि => राज्ञः+विषये+ अपि सर्वमिदं => सर्वम्+इदं ऊचतुश्च => ऊचतुः+च यदेष परोक्षे => यत्+एषः+ परोक्षे भवन्तमपभाषते => भवन्तम्+अपभाषते विश्वासो नासीत् => विश्वासः+ नासीत् मामन्तरेण => माम्+अन्तरेण एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य क्षुब्धोऽपि => क्षुब्धः+अपि तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच प्रश्नस्योत्तरं => प्रश्नस्य+उत्तरं नैशेऽन्धकारे => नैशे+अन्धकारे गुणसुन्दरश्च => गुणसुन्दरः+च मिथो वार्तायां => मिथः+ वार्तायां गुणसुन्दरोऽभाषत => गुणसुन्दरः+अभाषत यत्कथितम् => यत्+कथितम् स विश्वसिति => सः+ विश्वसिति स उच्चैरहसत् => सः+ उच्चैः+अहसत् उच्चैरहसत् => उच्चैः+अहसत् चाभाषत => च+अभाषत समर्थनमपि => समर्थनम्+अपि मौनमास्त => मौनम्+आस्त प्रवीणश्च => प्रवीणः+च समुदारो महानयं => समुदारः+ महानयं प्रवदन्त्येवं => प्रवदन्ति+एवं आलपद्भिर्जनैर्यद् यत् => आलपद्भिः+जनैः+यत्+ यत् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् नृपतिरवदत् => नृपतिः+अवदत् ईर्ष्यानलदग्धोऽसौ => ईर्ष्यानलदग्धः+असौ चलितो जातः => चलितः+ जातः त्वयैव => त्वया+एव केनाप्युपायेन => केनापि+उपायेन स कुसङ्गाद् => सः+ कुसङ्गात्+ कुसङ्गाद् रक्षणीयः => कुसङ्गात्+ रक्षणीयः तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् कैश्चिदेव => कैश्चित्+एव उपस्थिता अभवन् => उपस्थिताः+ अभवन् स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय गुणसुन्दरमुपगम्य => गुणसुन्दरम्+उपगम्य नावबुद्धम् => न+अवबुद्धम् प्रोक्ता आसन् => प्रोक्ताः+ आसन् उच्चैरुक्तं => उच्चैः+उक्तं कस्यचिदपि => कस्यचित्+अपि नाख्येयम् => न+आख्येयम् स शून्यदृशा => सः+ शून्यदृशा स विचारितवान् => सः+ विचारितवान् किञ्चिदुक्तं => किञ्चित्+उक्तं स उवाच => सः+ उवाच नोक्तम् => न+उक्तम् स मम => सः+ मम यदुक्तवान् => यत्+उक्तवान् नावगतम् => न+अवगतम् राजगुरुरचिन्तयत् => राजगुरुः+अचिन्तयत् भूत्वाऽपि => भूत्वा+अपि किमीदृशेन => किम्+ईदृशेन मामुपहसतः => माम्+उपहसतः भ्रान्तिर्विगलिताऽभवत् => भ्रान्तिः+विगलिता+अभवत् यद् गुणसुन्दरः => यत्+ गुणसुन्दरः ततो राजगुरुणा => ततः+ राजगुरुणा परस्परालापोऽपि => परस्परालापः+अपि तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये भेदमुत्पाद्य => भेदम्+उत्पाद्य महीपतिनाऽभाणि => महीपतिना+अभाणि त्वत्समः => त्वत्+समः त्वयैवंविधिना => त्वया+एवंविधिना सर्पोऽपि => सर्पः+अपि दण्डोऽपि => दण्डः+अपि उद्विग्नमासीत् => उद्विग्नम्+आसीत् तद् विघ्नितं => तत्+ विघ्नितं सोऽस्मिन् => सः+अस्मिन् साऽवदत् => सा+अवदत् प्रेरितो भूपः => प्रेरितः+ भूपः पुरोहितमाकार्य => पुरोहितम्+आकार्य तत्सर्वमकथयत् => तत्सर्वम्+अकथयत् चापृच्छत्। => च+अपृच्छत्। पञ्चाङ्गमुद्घाट्य => पञ्चाङ्गम्+उद्घाट्य पश्चाद् अङुलीषु => पश्चात्+ अङुलीषु गणनामारभत => गणनाम्+आरभत तदैव => तदा+एव समुदिताऽभवत् => समुदिता+अभवत् सोऽवदत् => सः+अवदत् शनिकोपाद् भवति => शनिकोपात्+ भवति शिनिदोषो नास्ति। => शनिदोषः+ नास्ति। शनिदोषपीडितो वर्तते => शनिदोषपीडितः+ वर्तते सक्रोधमवदत् => सक्रोधम्+अवदत् कोऽसौ => कः+असौ यो मां => यः+ मां अन्यद् अपि => अन्यत्+ अपि ज्ञातुमैच्छत् => ज्ञातुम्+ऐच्छत् स तं => सः+ तं ज्ञातुमाकुलः => ज्ञातुम्+आकुलः स व्यचारयत् => सः+ व्यचारयत् यद् रामकृष्ण => यत्+ रामकृष्णः+ रामकृष्ण इति => रामकृष्णः+ इति तेनालीराम एव => तेनालीरामः+ एव स एव => सः+ एव स सपदि => सः+ सपदि राज्याद् बहिर्या => राज्यात्+ बहिः+यातु बहिर्या => बहिः+यातु स मां => सः+ मां तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि यद् रात्रौ => यत्+ रात्रौ राज्ञो गुप्तकक्षे => राज्ञः+ गुप्तकक्षे एतद्विज्ञाय => एतत्+विज्ञाय चादाय => च+आदाय एतद्घटनाचक्रं => एतत्+घटनाचक्रं मुदिता अभवन् => मुदिताः+ अभवन् ततोऽकस्मात् => ततः+अकस्मात् कश्चिन्महात्मा => कश्चित्+महात्मा दशभिर्द्वादशभिर्वा => दशभिः+द्वादशभिः+वा स महात्मा => सः+ महात्मा स भैक्ष्ये => सः+ भैक्ष्ये कश्चिन्महात्मा => कश्चित्+महात्मा समागतोऽस्ति => समागतः+अस्ति स यस्य => सः+ यस्य सर्वमुक्तवती => सर्वम्+उक्तवती सोऽपि => सः+अपि मिलितुमुत्सुकोऽभवत् => मिलितुम्+उत्सुकः+अभवत् स महात्मा => सः+ महात्मा नगराद् बहिः => नगरात्+ बहिः धनिनिर्धन-उत्तमाधमभेदो नासीत् => धनिनिर्धन-उत्तमाधमभेदः+ नासीत् पर्यायेणैव => पर्यायेण+एव तमुपयान्ति => तम्+उपयान्ति कृष्णदेवोऽपि => कृष्णदेवः+अपि तस्यावासम् => तस्य+अवासम् विस्मितोऽभवत् => विस्मितः+अभवत् स्थितो नरेशः => स्थितः+ नरेशः यद् अस्य => यत्+ अस्य दोषपूर्णाऽस्ति => दोषपूर्णा+अस्ति पक्षपातैश्च => पक्षपातैः+च एतद् ज्ञात्वा => एतत्+ ज्ञात्वा नुपतेश्चित्तं => नृपतेः+चित्तं क्लेशमन्वभवत् => क्लेशम्+अन्वभवत् तदैव => तदा+एव सोऽभ्यन्तरं => सः+अभ्यन्तरं स साधुः => सः+ साधुः शिरो विनम्य => शिरः+ विनम्य सोऽवदत् => सः+अवदत् ध्यानेनापश्यत् => ध्यानेन+अपश्यत् स तेनालीराम => सः+ तेनालीरामः+ तेनालीराम आसीत् => तेनालीरामः+ आसीत् तमवदत् => तम्+अवदत् यो दुर्व्यवहारः => यः+ दुर्व्यवहारः नावेदितं => न+अवेदितं आवश्यकताऽऽसीत् => आवश्यकता+आसीत् सर्वमहं => सर्वम्+अहं निष्कासितोऽभवम् => निष्कासितः+अभवम् तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच शममुपगतः => शमम्+उपगतः कोपमाभाष्य => कोपम्+आभाष्य मूलकारणमन्विष्य => मूलकारणम्+अन्विष्य कृता लोके => कृताः+ लोके फलवन्तो भवन्ति => फलवन्तः+ भवन्ति मिष्टान्नमनुत्तमम् => मिष्टान्नम्+अनुत्तमम् मिष्टान्नमनुत्तमम् => मिष्टान्नम्+अनुत्तमम् उपविष्ट आसीत् => उपविष्टः+ आसीत् सेवमानास्ते => सेवमानाः+ते रता आसन् => रताः+ आसन् नृपतिरभाषत => नृपतिः+भाषत एषोऽनुपमः => एषः+अनुपमः किञ्चिद् आस्वादयितुं => किञ्चित्+ आस्वादयितुं तेनोक्तं => तेन+उक्तं नृपोऽपृच्छत् => नृपः+अपृच्छत् पुरोहितो बभाषे => पुरोहितः+ बभाषे सर्वमानीयत => सर्वम्+आनीयत किमुत्तमम् => किम्+उत्तमम् तेनालीरामोऽब्रवीत् => तेनालीरामः+अब्रवीत् नोपलभ्यते => न+उपलभ्यते भूपतिरुत्सुको भूत्वाऽपृच्छत् => भूपतिः+उत्सुकः+ भूत्वा+अपृच्छत् भूत्वाऽपृच्छत् => भूत्वा+अपृच्छत् तस्याभिधानम् => तस्य+अभिधानम् तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच आलपन्तस्ते => आलपन्तः+ते त्रयोऽपि => त्रयः+अपि तेनालीरामो मूल्यं => तेनालीरामः+ मूल्यं उष्णमुष्णं => उष्णम्+उष्णं गुडमानीतवान् => गुडम्+आनीतवान् किञ्चिन्मात्रं => किञ्चित्+मात्रं दत्त्वाऽवदत् => दत्त्वा+अवदत् नैशान्धकारेऽवस्थितः => नैशान्धकारे+अवस्थितः तमुष्णं => तम्+उष्णं राजाऽपृच्छत् => राजा+अपृच्छत् गुडोऽयम् => गुडः+अयम् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् उष्णमन्नादिकं => उष्णम्+अन्नादिकं उष्णतयाऽयं => उष्णतया+अयं एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य पुरोहितश्च => पुरोहितः+च विवाहेषूत्सवेषु => विवाहेषु+उत्सवेषु वृद्धिमुपैति => वृद्धिम्+उपैति सम्यग् => सम्यक्+ विचिन्त्यतामत्र => विचिन्त्यताम्+अत्र बुधैर्धुरीणैः => बुधैः+धुरीणैः भूपेऽथवा => भूपे+अथवा एष आसीत् => एषः+ आसीत् सदस्योऽभाषत => सदस्यः+अभाषत स दुष्टान् => सः+ दुष्टान् स एव => सः+ एव एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य स एकाकी => सः+ एकाकी यद्यसौ => यदि+असौ अत्याचारपरो वा => अत्याचारपरः+ वा नास्त्येव => नास्ति+एव सामान्यजना एव => सामान्यजनाः+ एव तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा भूपोऽब्रवीत् => भूपः+अब्रवीत् अपण्डितत्वाद् एते => अपण्डितत्वात्+ एते निर्भरा भवन्ति => निर्भराः+ भवन्ति नृपतिरवादीत् => नृपतिः+अवादीत् नेदं => न+इदं मन्त्रिणो राजाधीनाः => मन्त्रिणः+ राजाधीनाः मन्त्रिभिरपि => मन्त्रिभिः+अपि नृपतिस्तन्मतं => नृपतिः+तन्मतं अशान्तिमेव => अशान्तिम्+एव कश्चिदवदत् => कश्चित्+अवदत् नैतत् => न+एतत् शूरवीरा दुर्गेभ्यो => शूरवीराः+ दुर्गेभ्यः+ दुर्गेभ्यो विशिष्यन्ते => दुर्गेभ्यः+ विशिष्यन्ते राजगुरुरवदत् => राजगुरुः+अवदत् महत्त्वपूर्णा भवन्ति => महत्त्वपूर्णाः+ भवन्ति इदमन्तरेण => इदम्+अन्तरेण सोऽवदत् => सः+अवदत् कश्चिद् दुर्जनो => कश्चित्+ दुर्जनः+ दुर्जनो वा => दुर्जनः+ वा सुजनो वा => सुजनः+ वा दुर्जनश्च => दुर्जनः+च क्रुधाऽवदत् => क्रुधा+अवदत् इदमहं => इदम्+अहं तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् पक्षमसत्यं => पक्षम्+असत्यं यो जनः => यः+ जनः स ब्राह्मणवंशजोऽपि => सः+ ब्राह्मणवंशजः+अपि ब्राह्मणवंशजोऽपि => ब्राह्मणवंशजः+अपि वादविवादेऽस्मिन् => वादविवादे+अस्मिन् सभाभंगोऽकारि। => सभाभंगः+अकारि। मासो व्यतीतः => मासः+ व्यतीतः जना विवादविषयं => जनाः+ विवादविषयं अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव प्रतिष्ठितेभ्यो विप्रेभ्यः => प्रतिष्ठितेभ्यः+ विप्रेभ्यः स्वर्णमुद्राश्च => स्वर्णमुद्राः+च प्रमोदमभजन् => प्रमोदम्+अभजन् तेऽवदन् => ते+अवदन् वयमधुनैव => वयम्+अधुना+एव समयो नास्ति => समयः+ नास्ति दानमुहूर्तेऽतिक्रान्ते => दानमुहूर्ते+अतिक्रान्ते वञ्चिता भविष्यन्ति => वञ्चिताः+ भविष्यन्ति अतोऽहमपरान् => अतः+अहम्+अपरान् एष विधिरपि => एषः+ विधिः+अपि विधिरपि => विधिः+अपि तेष्वेको ब्राह्मणोऽवदत् => तेषु+एकः+ ब्राह्मणः+अवदत् ब्राह्मणोऽवदत् => ब्राह्मणः+अवदत् नाब्रवीत्। => न+अब्रवीत्। स्वर्णमुद्राश्चावलोक्य => स्वर्णमुद्राः+च+अवलोक्य तेनीलीराम उवाच => तेनीलीरामः+ उवाच इदमापत्तिकरं => इदम्+आपत्तिकरं स्वकेशा एव => स्वकेशाः+ एव क्रृधाऽपृच्छत् => क्रृधा+अपृच्छत् अपीदं => अपि+इदं यद् अस्नाता => यत्+ अस्नाता ततस्ते => ततः+ते शनैरपक्रमितुं => शनैः+अपक्रमितुं राजगुरुमवदत् => राजगुरुम्+अवदत् अत एव => अतः+ एव यद् ब्राह्मणः => यत्+ ब्राह्मणः इदमसिध्यत् => इदम्+असिध्यत् यद् ब्राह्मणाः => यत्+ ब्राह्मणाः किमिव => किम्+इव मनुजो लोभाधीनः => मनुजः+ लोभाधीनः तद्वशपतितो विपदि => तद्वशपतितः+ विपदि निपतितो याति => निपतितः+ याति नर्तनेऽकुशला नराः => नर्तने+अकुशलाः+ नराः नर्तनेऽकुशला नराः => नर्तने+अकुशलाः+ नराः विजयदशम्या अवसरे => विजयदशम्याः+ अवसरे विशिष्टसंगोष्ठ्या आयोजनं => विशिष्टसंगोष्ठ्याः+ आयोजनं विद्वांसश्च => विद्वांसः+च सम्मानिता भवन्ति => सम्मानिताः+ भवन्ति शास्त्रार्थकार्यक्रमोऽपि => शास्त्रार्थकार्यक्रमः+अपि अतोऽसौ => अत+असौ विद्वांसश्च => विद्वांसः+च पराजिता भविष्यन्ति => पराजिताः+ भविष्यन्ति राजगुरुरवदत् => राजगुरुः+अवदत् अनुपस्थितो भवेयम् => अनुपस्थितः+ भवेयम् माभूः => मा+अभूः निश्चिन्तो भव => निश्चिन्तः+ भव त्वदनुपस्थितेः => त्वत्+अनुपस्थितेः इदमप्यवधारय => इदम्+अपि+अवधारय तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि स सर्वं => सः+ सर्वं स आजीवनं => सः+ आजीवनं अनुपस्थितो जातः => अनुपस्थितः+ जातः नागतः => न+आगतः एष रोगः => एषः+ रोगः नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् अस्या रुजो => अस्याः+ रुजः+ रुजो नाम => रुजः+ नाम नेदं => न+इदं नाहं => न+अहं नृपतिर्जगाद => नृपतिः+जगाद नृपोऽभाषत => नृपः+अभाषत अतिविचित्रमिदम् => अतिविचित्रम्+इदम् एष रोगो => एषः+ रोगः+ रोगो नापीडयत् => रोगः+ न+अपीडयत् नापीडयत् => न+अपीडयत् सक्ता आसन् => सक्ताः+ आसन् अध्ययनाद् विरतस्य => अध्ययनात्+ विरतस्य नायं => न+अयं उत्पत्तिर्न => उत्पत्तिः+न स्वशक्तिसीमामतिक्रमति => स्वशक्तिसीमाम्+अतिक्रमति सोऽनेन => सः+अनेन स विद्वान् => सः+ विद्वान् पुरुषोऽस्ति => पुरुषः+अस्ति तेनालीरामो जगाद => तेनालीरामः+ जगाद लोकास्तेषां => लोकाः+तेषां परदोषज्ञानेऽतिपटीयान् => परदोषज्ञाने+अतिपटीयान् स आत्मदोषान् => सः+ आत्मदोषान् तमाद्रिये => तम्+आद्रिये सत्यमुच्यते => सत्यम्+उच्यते तस्यैव => तस्य+एव स महीयान् => सः+ महीयान् साधूक्तम् => साधु+उक्तम् किमेतेन => किम्+एतेन पूजामर्हति => पूजाम्+अर्हति करोत्वसौ => करोति+असौ सर्वेभ्यो मुक्तभोजनव्यवस्था => सर्वेभ्यः+ मुक्तभोजनव्यवस्था सम्राजोऽभिषेकोऽभवत् => सम्राजः+अभिषेकः+अभवत् नागरिकैश्च => नागरिकैः+च प्रतिस्पर्धेव => प्रतिस्पर्धा+इव तयोरभीष्टं => तयोः+अभीष्टं सिंहासनमधिष्ठाय => सिंहासनम्+अधिष्ठाय उपहारमादाय => उपहारम्+आदाय राज्ञो हस्ताद् => राज्ञः+ हस्तात्+ हस्ताद् उपहारं => हस्तात्+ उपहारं चाकरोत् => च+अकरोत् कथमुत्तिष्ठेत् => कथम्+उत्तिष्ठेत् सेनापतिनोक्तम् => सेनापतिना+उक्तम् वेदनामनुभवामि => वेदनाम्+अनुभवामि तूष्णीमास्त => तूष्णीम्+आस्त स भूपमुपगन्तुम् => सः+ भूपम्+उपगन्तुम् भूपमुपगन्तुम् => भूपम्+उपगन्तुम् पदमधात् => पदम्+अधात् ससम्भ्रमा जाताः => ससम्भ्रमाः+ जाताः उद्वेजित इवावदत् => उद्वेजितः+ इव+अवदत् इवावदत् => इव+अवदत् कैषा => का+एषा स्थातुमपि => स्थातुम्+अपि तेनालीरामो हस्तौ => तेनालीरामः+ हस्तौ विनीतभावेनावदत् => विनीतभावेन+अवदत् कमुपहारं => कम्+उपहारं नाशक्नुवम् => न+अशक्नुवम् तदाऽहं => तदा+अहं यद् आत्मानमेव => यत्+ आत्मानम्+एव आत्मानमेव => आत्मानम्+एव शममुपगतः => शमम्+उपगतः सोऽवदत् => सः+अवदत् त्वमद्वितीयोऽसि => त्वम्+अद्वितीयः+असि भूपतेर्दृष्टिः => भूपतेः+दृष्टिः वामहस्तेऽपतत् => वामहस्ते+अपतत् निहितमासीत् => निहितम्+आसीत् सस्मितमभाषत => सस्मितम्+अभाषत एष सेनापतेरनुचरः => एषः+ सेनापतेः+अनुचरः सेनापतेरनुचरः => सेनापतेः+अनुचरः अस्यैव => अस्य+एव मुष्टिमनावृतां => मुष्टिम्+अनावृतां सेनापतावपतत् => सेनापतौ+अपतत् एतन्निरीक्ष्य => एतत्+निरीक्ष्य बुधो विपदस्तरणम् => बुधः+ विपदस्तरणम् बुधो विपदस्तरणम् => बुधः+ विपदस्तरणम् असत्यमपि => असत्यम्+अपि बहवो जना => बहवः+ जनाः+ जना यद् => जनाः+ यत्+ यद् वदन्ति => यत्+ वदन्ति तद् असत्यमपि => तत्+ असत्यम्+अपि असत्यमपि => असत्यम्+अपि सत्यतामुपैति => सत्यताम्+उपैति तैरेका => तैः+एका सभासद् भूपतिमुपगम्य => सभासत्+ भूपतिम्+उपगम्य भूपतिमुपगम्य => भूपतिम्+उपगम्य किञ्चिद् भवता => किञ्चित्+ भवता नृपोऽपृच्छत् => नृपः+अपृच्छत् किमभवत् => किम्+अभवत् सभासदुवाच => सभासत्+उवाच नृपोऽभ्यधात् => नृपः+अभ्यधात् वार्तेति => वार्ता+इति सोऽवदत् => सः+अवदत् तत्परोऽस्ति => तत्परः+अस्ति स भवतः => सः+ भवतः भूपोऽभाषत => भूपः+अभाषत राज्ञो व्यंग्यवचसा => राज्ञः+ व्यंग्यवचसा सभासदो दशा => सभासदः+ दशा दण्डनीयो न => दण्डनीयः+ न इत्याशङ्‌क्य => इति+आशङ्‌क्य स ततो => सः+ ततः+ ततो निर्गतः। => ततः+ निर्गतः। सभासद् अतिशयोक्तिम् => सभासत्+ अतिशयोक्तिम् विषवमनमकरोत् => विषवमनम्+अकरोत् एष क्रमः => एषः+ क्रमः भूपतेर्मनसि => भूपतेः+मनसि प्रभावरेषा => प्रभावः+एषा सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् भवेदेव => भवेत्+एव नूनमसौ => नूनम्+असौ दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति विगतमासात् => विगतम्+आसात् सरितो द्वे => सरितः+ द्वे नृपतिनाऽभिहितं => नृपतिना+अभिहितं सन्देहो नासीत् => सन्देहः+ नासीत् किन्त्वनारतं => किन्तु+अनारतं समुद्विग्नोऽस्मि => समुद्विग्नः+अस्मि अतस्त्वमेकेन => अतः+त्वम्+एकेन व्यावहारिकबुद्ध्याऽवगतवान् => व्यावहारिकबुद्ध्या+अवगतवान् सर्वमिदं => सर्वम्+इदं अनेनावमानेन => अनेन+अवमानेन मुदमवापुः => मुदम्+अवापुः स्वासनमध्यतिष्ठत् => स्वासनम्+अध्यतिष्ठत् पुनस्तं => पुनः+तं तमभिवाद्य => तम्+अभिवाद्य किञ्चिदनुक्त्वा => किञ्चित्+अनुक्त्वा कृतप्रहारोऽपि => कृतप्रहारः+अपि आत्मीयैश्च => आत्मीयैः+च धीधनो वाग्मी => धीधनः+ वाग्मी नीत्याऽऽत्मानं => नीत्या+अत्मानं तेनालीरामस्यैकः => तेनालीरामस्य+एकः ह्योऽहं => ह्यः+अहं निरपराधोऽपि => निरपराधः+अपि लज्जितोऽभवम् => लज्जितः+अभवम् श्रुत्वाऽपि => श्रुत्वा+अपि मयाऽवगतं => मया+अवगतं यदेतेऽपि => यदेते+अपि कथमेतादृशीं => कथम्+एतादृशीं अतोऽहमात्मानं => अतः+अहम्+आत्मानं दीर्घमायुः => दीर्घम्+आयुः लब्ध्वाऽहं => लब्ध्वा+अहं जन्मान्तरेष्वपि => जन्मान्तरेषु+अपि ऋणमुक्तो न => ऋणमुक्तः+ न सोऽवदत् => सः+अवदत् मयाऽपि => मया+अपि तद्विषयेऽपवादं => तद्विषये+अपवादं सभासद्भिरुक्तं => सभासद्भिः+उक्तं तेनालीरामो महाबुद्धिमान् => तेनालीरामः+ महाबुद्धिमान् कथमपि => कथम्+अपि स राजभक्तः, => सः+ राजभक्तः, विविधैर्दोषैः => विविधैः+दोषैः संसक्ता बभूवुः => संसक्ताः+ बभूवुः स आदिष्टवान् => सः+ आदिष्टवान् गुणांश्च => गुणान्+च चर्चाऽकारि => चर्चा+अकारि तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव कश्चिज्जटाधरः => कश्चित्+जटाधरः तत्रागत्य => तत्र+आगत्य सभासदश्च => सभासदः+च अतो मम => अतः+ मम को यायात् => कः+ यायात् आत्मनो निर्दोषत्वं => आत्मनः+ निर्दोषत्वं आलोचका अपि => आलोचकाः+ अपि प्रमुदितो जातः => प्रमुदितः+ जातः बुद्धिनावमधिष्टाय => बुद्धिनावम्+अधिष्टाय धीरो धैर्यधनो => धीरः+ धैर्यधनः+ धैर्यधनो बुधः => धैर्यधनः+ बुधः प्रतरत्येव => प्रतरति+एव स्वसभासद्भ्यो बहुवारं => स्वसभासद्भ्यः+ बहुवारं परीक्षणीयश्च => परीक्षणीयः+च एष तव => एषः+ तव चेत्ततः => चेत्+ततः शिरो मुण्डयित्वा => शिरः+ मुण्डयित्वा राजसभाया निष्कासयिष्यामि => राजसभायाः+ निष्कासयिष्यामि आज्ञापयन्नुवाच => आज्ञापयन्+उवाच स इतः => सः+ इतः अनवाप्यैव => अनवाप्य+एव सभासदश्च => सभासदः+च हासयितुमचेष्टत => हासयितुम्+अचेष्टत नाहसत् => न+अहसत् स कमपि => सः+ कमपि ततोऽसौ => ततः+असौ भूपो यथापूर्वं => भूपः+ यथापूर्वं भृत्येनानुगतः => भृत्येन+अनुगतः तमुपसृत्य => तम्+उपसृत्य महीपतिरुवाच => महीपतिः+उवाच किमिदं => किम्+इदं वृद्धोऽवदत् => वृद्धः+अवदत् न्यूनताऽस्ति => न्यूनता+अस्ति रोपिताद् आम्राद् => रोपितात्+ आम्रात्+ आम्राद् भूयान् => आम्रात्+ भूयान् आयो भविष्यति => आयः+ भविष्यति बाबरोऽवदत् => बाबरः+अवदत् रसमास्वादयितुं => रसम्+आस्वादयितुं वृद्धोऽभाषत => वृद्धः+अभाषत मयारोपितपादपानां => मया+आरोपितपादपानां कश्चिद् आस्वादयिष्यति => कश्चित्+ आस्वादयिष्यति तन्मयाऽपि => तन्मया+अपि वृद्धोऽवादीत् => वृद्धः+अवादीत् जगद्रक्षक => जगत्+रक्षक वृद्धिमुपेयुषि => वृद्धिम्+उपेयुषि लोकास्तत्फलानि => लोकाः+तत्फलानि प्रागेव => प्राक्+एव फलमासादितम् => फलम्+आसादितम् परहितचिन्तनस्यैव => परहितचिन्तनस्य+एव बाबरेणोक्तम् => बाबरेण+उक्तम् शोभनभवादीत् => शोभनम+अवादीत् तद्वचनसमकालमेव => तत्+वचनसमकालम्+एव एकमन्यं => एकम्+अन्यं स वर्षीयान् => सः+ वर्षीयान् पुनरवोचत् => पुनः+अवोचत् महाननुग्रहो भवतः => महान्+अनुग्रहः+ भवतः एष तरुः => एषः+ तरुः सकृदेव => सकृत्+एव तद्वचनमभिनन्दितवति => तद्वचनम्+अभिनन्दितवति स्यूतमपि => स्यूतम्+अपि सेवकमुवाच => सेवकम्+उवाच वृद्धोऽयम् => वृद्धः+अयम् अस्मत्कोषं => अस्मत्+कोषं स वृद्धः => सः+ वृद्धः स पुनरवदत् => सः+ पुनः+अवदत् पुनरवदत् => पुनः+अवदत् पुरस्कारा अधिगताः => पुरस्काराः+ अधिगताः बाबरो बभाषे => बाबरः+ बभाषे यच्छतो मे => यच्छतः+ मे खेदो नास्ति => खेदः+ नास्ति प्रत्युत्पन्नमतेश्च => प्रत्युत्पन्नमतेः+च परिचयो दत्तः => परिचयः+ दत्तः तेनालीरामस्ततो विजयनगरं => तेनालीरामः+ततः+ विजयनगरं भूपोऽपि => भूपः+अपि दक्षो मतिविभवाढ्यो => दक्षः+ मतिविभवाढ्यः+ मतिविभवाढ्यो वाक्पटुतामपि => मतिविभवाढ्यः+ वाक्पटुताम्+अपि वाक्पटुतामपि => वाक्पटुताम्+अपि यो धारयते => यः+ धारयते तेनालीराममधिकृत्य => तेनालीरामम्+अधिकृत्य तेनालीराममधिकृत्य => तेनालीरामम्+अधिकृत्य नालभत => न+अलभत प्रवृत्तिमवलोक्य => प्रवृत्तिम्+अवलोक्य शिक्षकास्तस्मै => शिक्षकाः+तस्मै नाददुः => न+अददुः जनन्यास्तीव्रोऽभिलाष आसीत् => जनन्याः+तीव्रः+अभिलाषः+ आसीत् चार्जयेत् => च+अर्जयेत् सोऽन्वभवत् => सः+अन्वभवत् यद् विद्यां => यत्+ विद्यां विद्याऽऽभरणभूषितः => विद्या+आभरणभूषितः प्रेरणयाऽसौ => प्रेरणया+असौ बहिर्भागे => बहिः+भागे श्रोतुमचेष्टत => श्रोतुम्+अचेष्टत स्थातुमपि => स्थातुम्+अपि स निषिद्धोभवत् => सः+ निषिद्धः+अभवत् निषिद्धोभवत् => निषिद्धः+अभवत् आत्मनो दीनहीनां => आत्मनः+ दीनहीनां चावेक्ष्य => च+अवेक्ष्य उद्विग्नो बालकोऽसौ => उद्विग्नः+ बालकः+असौ बालकोऽसौ => बालकः+असौ परिव्राजकस्तत्र => परिव्राजकः+तत्र स तत्रातिष्ठत् => सः+ तत्र+अतिष्ठत् तत्रातिष्ठत् => तत्र+अतिष्ठत् बालकोऽपि => बालकः+अपि प्रबुद्धो जातः => प्रबुद्धः+ जातः सार्धमालप्य => सार्धम्+आलप्य स संन्यासी => सः+ संन्यासी यदेष सामान्यबालको => यत्+एषः+ सामान्यबालकः+ सामान्यबालको नास्ति => सामान्यबालकः+ नास्ति स तमुवाच => सः+ तम्+उवाच तमुवाच => तम्+उवाच दृढो विद्यानुरागो => दृढः+ विद्यानुरागः+ विद्यानुरागो वर्तते => विद्यानुरागः+ वर्तते कालीदेवीमाराधयेः => कालीदेवीम्+आराधयेः तवाभीप्सितं => तव+अभीप्सितं तस्या विकरालरूपाकृत्या => तस्याः+ विकरालरूपाकृत्या तथेति => तथा+इति कालीमन्दिरेऽवस्थाय => कालीमन्दिरे+अवस्थाय सभक्तिमन्त्रजपमकरोत् => सभक्तिमन्त्रजपम्+अकरोत् प्रकटिताऽभवत् => प्रकटिता+अभवत् तस्या भीषणेन => तस्याः+ भीषणेन रूपेणापि => रूपेण+अपि हसितुमारेभे => हसितुम्+आरेभे स सविनयमुवाच => सः+ सविनयम्+उवाच सविनयमुवाच => सविनयम्+उवाच प्रतिश्यायो भवति => प्रतिश्यायः+ भवति व्यग्रो भवामि => व्यग्रः+ भवामि चपलश्च => चपलः+च प्रसन्नाऽस्मि => प्रसन्ना+अस्मि विभवमर्जयिष्यसि => विभवम्+अर्जयिष्यसि एकतरद् गृहाण => एकतरत्+ गृहाण प्रत्युत्पन्नमतिश्च => प्रत्युत्पन्नमतिः+च तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव तमपृच्छत् => तम्+अपृच्छत् किमिदमाचरितं => किम्+इदम्+आचरितं सहजभावेनोवाच => सहजभावेन+उवाच विद्यावतो धनहीनत्वं => विद्यावतः+ धनहीनत्वं वैभववतो मुर्खताऽपि => वैभववतः+ मुर्खता+अपि मुर्खताऽपि => मुर्खता+अपि युक्तियुक्तकमुत्तरमाकर्ण्य => युक्तियुक्तकम्+उत्तरम्+आकर्ण्य विद्याया वैभवस्य => विद्यायाः+ वैभवस्य एतस्या घटनाया => एतस्याः+ घटनायाः+ घटनाया अनन्तरं => घटनायाः+ अनन्तरं प्रवेशो लब्धः => प्रवेशः+ लब्धः राजसभाया अष्टदिग्गजेषु => राजसभायाः+ अष्टदिग्गजेषु स्थानमवाप्तम् => स्थानम्+अवाप्तम् लोका विस्मयं => लोकाः+ विस्मयं विपद्भ्यो रक्षा => विपद्भ्यः+ रक्षा तस्माद् अगणिताः => तस्मात्+ अगणिताः प्रसादाद् वा => प्रसादात्+ वा आरम्भाद् उत्तरार्धं => आरम्भात्+ उत्तरार्धं यावद् अनुमीयते => यावत्+ अनुमीयते लोभो व्याधिरनन्तकः => लोभः+ व्याधिः+अनन्तकः व्याधिरनन्तकः => व्याधिः+अनन्तकः लोभो व्याधिरनन्तकः => लोभः+ व्याधिः+अनन्तकः व्याधिरनन्तकः => व्याधिः+अनन्तकः समुदिताऽभवत् => समुदिता+अभवत् स मन्त्रिणम् => सः+ मन्त्रिणम् कञ्चिद् भूखण्डम् => कञ्चित्+ भूखण्डम् राज्ञोऽनुमत्या => राज्ञः+अनुमत्या अप्यासीत् => अपि+आसीत् सम्बद्धा आसन् => सम्बद्धाः+ आसन् एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य विचारमग्नो जातः => विचारमग्नः+ जातः सभासदोऽपृच्छत् => सभासदः+अपृच्छत् तदैव => तदा+एव यदब्रवीत् => यत्+अब्रवीत् समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि स योगी => सः+ योगी स योगी => सः+ योगी सम्प्रेषिताऽस्ति => सम्प्रेषिता+अस्ति तामानीय => ताम्+आनीय इत्युक्त्वाऽसौ => इत्युक्त्वा+असौ स स्तब्धः => सः+ स्तब्धः प्रतिमाया विद्यमानता => प्रतिमायाः+ विद्यमानता ततो भूपेन => ततः+ भूपेन परितो विलोकितं => परितः+ विलोकितं तेनालीरामो नासीत् => तेनालीरामः+ नासीत् अवदंश्च => अवदन्+च ज्ञातमस्माभिः => ज्ञातम्+अस्माभिः त्वमेवासीः => त्वम्+एव+असीः नृपोऽपि => नृपः+अपि विष्णुमूर्तिरेषा => विष्णुमूर्तिः+एषा सत्यमपि => सत्यम्+अपि चेद् अधिकाधिकमीहते => चेत्+ अधिकाधिकम्+ईहते अधिकाधिकमीहते => अधिकाधिकम्+ईहते लोभो व्याधिरनन्तकः => लोभः+ व्याधिः+अनन्तकः व्याधिरनन्तकः => व्याधिः+अनन्तकः सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् यदेष दुष्टः => यत्+एषः+ दुष्टः मृत्युदण्डाद् अपि => मृत्युदण्डात्+ अपि रक्षितो भवति => रक्षितः+ भवति किन्त्वहं => किन्तु+अहं कथमात्मानं => कथम्+आत्मानं पराभवाद् रक्षामि => पराभवात्+ रक्षामि त्राणोपायः => त्राणः+उपायः केनाप्युपायेन => केनापि+उपायेन भवेन्मम => भवेत्+मम कष्टान्मुक्तिः => कष्टात्+मुक्तिः स एकां => सः+ एकां तस्माद् बहुरूपधारणचातुरीम् => तस्मात्+ बहुरूपधारणचातुरीम् कतिपयैरहोभिः => कतिपयैः+अहोभिः प्रावीम्यमधिगत्य => प्रावीम्यम्+अधिगत्य स्वकौशलप्रदर्शनदक्षोऽस्मि => स्वकौशलप्रदर्शनदक्षः+अस्मि तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् भूमिकाया निर्वाहं => भूमिकायाः+ निर्वाहं प्राणघातोऽपि => प्राणघातः+अपि क्षन्तव्योऽस्मि => क्षन्तव्यः+अस्मि ततस्तेनोक्तम् => ततः+तेन+उक्तम् एतदपि => एतत्+अपि कश्चिद्रिपुः => कश्चित्+रिपुः स्पर्धितुमप्यक्षमतां => स्पर्धितुम्+अपि+अक्षमतां मन्दा द्विषन्ति => मन्दाः+ द्विषन्ति कुर्वन्त्यहितं => कुर्वन्ति+अहितं मुग्धा आभवन् => मुग्धाः+ अभवन् तस्मिन्नाक्रमणं => तस्मिन्+आक्रमणं आहतो बहुरूपकः => आहतः+ बहुरूपकः महाराजोऽपि => महाराजः+अपि स बहुरूपकस्य => सः+ बहुरूपकस्य तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् तदनुसारमेव => तत्+अनुसारम्+एव स तेनालीरामं => सः+ तेनालीरामं प्रहारमकरोत् => प्रहारम्+अकरोत् सर्वमिदं => सर्वम्+इदं यद् बहुरूपकस्य => यत्+ बहुरूपकस्य सशङ्‌कोऽहम् => सशङ्‌कः+अहम् तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा महाराजोऽवदत् => महाराजः+अवदत् कृतचेष्टमिमं => कृतचेष्टम्+इमं दण्डयितुमिच्छामि => दण्डयितुम्+इच्छामि शूलारोपणदण्डमर्हति => शूलारोपणदण्डम्+अर्हति राज्ञो वचनं => राज्ञः+ वचनं तथेति => तथा+इति वयमिच्छामः => वयम्+इच्छामः सफलो भूत्वा => सफलः+ भूत्वा कर्तुमादिष्टः => कर्तुम्+आदिष्टः भोक्तव्यमेव => भोक्तव्यम्+एव महतोऽग्निकुण्डस्य => महतः+अग्निकुण्डस्य वैद्या अपि => वैद्याः+ अपि नारीमेव => नारीम्+एव सोऽतिप्रचण्डवह्निशिखावलयिते => सः+अतिप्रचण्डवह्निशिखावलयिते स कुण्डाद् => सः+ कुण्डात्+ कुण्डाद् बहिः => कुण्डात्+ बहिः चाख्याय => च+आख्याय सोऽपि => सः+अपि कैश्चिद् दिनैः => कैश्चित्+ दिनैः गतो राजगुरुः => गतः+ राजगुरुः तमवदत् => तम्+अवदत् योऽयं => यः+अयं ममोपकारः => मम+उपकारः अस्या घटनाया => अस्याः+ घटनायाः+ घटनाया अनन्तरं => घटनायाः+ अनन्तरं बहुरूपधारणेऽप्यथ => बहुरूपधारणे+अपि+अथ नवनवभावाभिनये => नवनवभाव+अभिनये य इमां => यः+ इमां स परमकुशलः => सः+ परमकुशलः नानर्घं => न+अनर्घं नानर्घं => न+अनर्घं प्रतिवेशिराज्यैरपि => प्रतिवेशिराज्यैः+अपि बहुमूल्या उपहाराः => बहुमूल्याः+ उपहाराः विचित्रा अनुपमशोभाश्च => विचित्राः+ अनुपमशोभाः+च अनुपमशोभाश्च => अनुपमशोभाः+च उपहारा आसन् => उपहाराः+ आसन् कठोर आदेशः => कठोरः+ आदेशः वार्तेयं => वार्ता+इयं इदानीमहं => इदानीम्+अहं मृत्युमुपगच्छामि => मृत्युम्+उपगच्छामि पूर्वमहं => पूर्वम्+अहं वृत्तमवर्णयत् => वृत्तम्+अवर्णयत् किञ्चिद् उक्त्वा => किञ्चित्+ उक्त्वा ततो निर्गतः => ततः+ निर्गतः अन्तिमेच्छामन्तरेण => अन्तिमेच्छाम्+अन्तरेण सरजूरवदत् => सरजूः+अवदत् द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि राजप्रासादमानीतयत। => राजप्रासादम्+आनीतयत। स तानि => सः+ तानि पतित्वैव => पतित्वा+एव तमुवाच => तम्+उवाच किमासादितम्? => किम्+आसादितम्? त्रयाणामपि => त्रयाणाम्+अपि आसीदेव। => आसीत्+एव। अहमिव => अहम्+इव यास्यन्तीति => यास्यन्ति+इति मयैतानि => मया+एतानि जीवनादधिकं => जीवनात्+अधिकं स तस्मै => सः+ तस्मै क्षमादानमदात् => क्षमादानम्+अदात् यद् भव्यं => यत्+ भव्यं कौतुकमिह => कौतुकम्+इह दधदभिनवशोभाभारं => दधत्+अभिनवशोभाभारं रागनृत्यसंगीतमयं => रागनृत्यसंगीतम्+अयं जीवजीवनस्याधारः => जीवजीवनस्य+आधारः सर्वमिदं => सर्वम्+इदं वन्दत्यपि => वन्दति+इति+अपि प्रीतिर्यत्र => प्रीतिः+यत्र प्रीतिर्यत्र => प्रीतिः+यत्र नृपस्तौ => नृपः+तौ भवतोर्मध्ये => भवतोः+मध्ये कीदृशो विवादः => कीदृशः+ विवादः यद आवयोः => यत्+ आवयोः विवादो नास्ति => विवादः+ नास्ति एकतरोऽवदत् => एकतरः+अवदत् एष मामकीनः => एषः+ मामकीनः मयाऽयं => मया+अयं हंसमर्पयितुं => हंसम्+अर्पयितुं मित्रमुपगतवान् => मित्रम्+उपगतवान् एष हंसं => एषः+ हंसं अपरोऽवदत् => अपरः+अवदत् अस्यैव => अस्य+एव कथमहम् => कथम्+अहम् चावेक्ष्य => च+अवेक्ष्य निर्णयेऽक्षमं => निर्णये+अक्षमं किमेवंविधे => किम्+एवंविधे स धन्योऽस्ति => सः+ धन्यः+अस्ति धन्योऽस्ति => धन्यः+अस्ति स समाजः => सः+ समाजः यत्रौदार्यं => यत्र+औदार्यं ईदृशो विचित्रोऽभियोगः => ईदृशः+ विचित्रः+अभियोगः विचित्रोऽभियोगः => विचित्रः+अभियोगः श्रुतश्च => श्रुतः+च अर्धमर्धं => अर्धम्+अर्धं पुरोहितोऽवदत् => पुरोहितः+अवदत् ममैष विचारः => मम+एषः+ विचारः मौनामास्थाय => मौनाम्+आस्थाय आसनमध्यतिष्ठत् => आसनम्+अध्यतिष्ठत् स प्रोवाच => सः+ प्रोवाच ममाऽयं => मम+अयं यद् अनयोः => यत्+ अनयोः सरो भवेत् => सरः+ भवेत् भूपतिरपि => भूपतिः+अपि स तेनालीरामेण => सः+ तेनालीरामेण योऽधिकं => यः+अधिकं प्रीतिर्भोज्येष्वपि => प्रीतिः+भोज्येषु+अपि राज्ञो मनसि => राज्ञः+ मनसि स तेनानीरामं => सः+ तेनालीरामं नावदत् => न+अवदत् यदहं => यत्+अहं तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि चेष्टितैर्गत्या => चेष्टितैः+गत्या नेत्रवक्त्रविकारैश्च => नेत्रवक्त्रविकारैः+च नायच्छ => न+अयच्छत् सन्तुष्टा आसन् => सन्तुष्टाः+ आसन् तूष्णीमेव => तूष्णीम्+एव स संगीतं => सः+ संगीतं अवसरमैच्छत् => अवसरम्+ऐच्छत् तमकथयत् => तम्+अकथयत् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् एतावद् उत्कृष्टम् => एतावत्+ उत्कृष्टम् धनमेव => धनम्+एव स ततः => सः+ ततः संलग्नो जातः => संलग्नः+ जातः तमुपगम्य => तम्+उपगम्य इदमवलोक्य => इदम्+अवलोक्य किमयं => किम्+अयं अवमानो नास्ति => अवमानः+ नास्ति स सेवकान् => सः+ सेवकान् सेवका यथादिष्टं => सेवकाः+ यथादिष्टं तत्रैकं => तत्र+एकं ततो महीपालः => ततः+ महीपालः सविनयमुवाच => सविनयम्+उवाच अलब्ध्वाऽपि => अलब्ध्वा+अपि शक्नुयाद् इति => शक्नुयात्+ इति विगलितो जातः => विगलितः+ जातः स स्वनिश्चयं => सः+ स्वनिश्चयं तेनावगतः => तेन+अवगतः विविधा अद्वितीयाः => विविधाः+ अद्वितीयाः पुष्पसारा आसन् => पुष्पसाराः+ आसन् घ्रात्वाऽवगतं => घ्रात्वा+अवगतं अनुपमा एव => अनुपमाः+ एव पृष्टास्तेऽवदन् => पृष्टाः+ते+अवदन् वंशानुगतोऽस्माकं => वंशानुगतः+अस्माकं मृदोऽपि => मृदः+अपि कलाविद् आसीत् => कलावित्+ आसीत् शिक्षणेऽप्यसौ => शिक्षणे+अपि+असौ स प्राह => सः+ प्राह सम्राजा ते => सम्राजाः+ ते प्रबन्धाश्च => प्रबन्धाः+च इदमुद्यानं => इदम्+उद्यानं राजभवनान्तर्गतमासीत् => राजभवनान्तर्गतम्+आसीत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तत्राययौ => तत्र+आययौ व्यस्त आसीत् => व्यस्तः+ आसीत् उत्क्रामन्तीव => उत्क्रामन्ति+इव समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि कक्षादेव => कक्षात्+एव द्वारमुल्लंघ्य => द्वारम्+उल्लंघ्य किमभवत् => किम्+अभवत् आशङ्‌कित इव => आशङ्‌कितः+ इव कुतो लब्धमिदम् => कुतः+ लब्धम्+इदम् लब्धमिदम् => लब्धम्+इदम् कर्गदोऽयं => कर्गदः+अयं पुष्पसारविक्रेतृभ्यो लब्धः => पुष्पसारविक्रेतृभ्यः+ लब्धः उज्जयिनीया न => उज्जयिनीयाः+ न पुष्पसारनिर्यासयन्त्रमपि => पुष्पसारनिर्यासयन्त्रम्+अपि व्याकुलो जातः => व्याकुलः+ जातः सपद्येव => सपदि+एव ज्ञातमभवत् => ज्ञातम्+अभवत् सर्वांस्तान् => सर्वान्+तान् भूपोऽब्रवीत् => भूपः+अब्रवीत् सूक्ष्मेक्षिकावन्तो जना => सूक्ष्मेक्षिकावन्तः+ जनाः+ जना विद्यन्ते => जनाः+ विद्यन्ते तद् राष्ट्रं => तत्+ राष्ट्रं एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य विवशा अजायन्त => विवशाः+ अजायन्त कुत आयातः => कुतः+ आयातः चोररिपुभ्यो भीतिः => चोररिपुभ्यः+ भीतिः उत्तमजातीया वृन्ताकपादपा => उत्तमजातीयाः+ वृन्ताकपादपाः+ वृन्ताकपादपा आसन् => वृन्ताकपादपाः+ आसन् वृन्ताकशाकोऽपि => वृन्ताकशाकः+अपि परिवेषितोऽभवत् => परिवेषितः+अभवत् शाकमश्नात् => शाकम्+अश्नात् गृहमुपेत्य => गृहम्+उपेत्य प्रशंसामाकर्ण्य => प्रशंसाम्+आकर्ण्य शाकमास्वादयितुं => शाकम्+आस्वादयितुं मसीहाऽस्ति => मसीहा+अस्ति तेनालीरामोऽभणत् => तेनालीरामः+अभणत् नैतच्छक्यम् => न+एतत्+शक्यम् नाहं => न+अहं अनाकर्ण्येव => अनाकर्ण्य+एव याचितोऽसि => याचितः+असि करणीयमेव => करणीयम्+एव विज्ञैरुक्तो ह्याग्रहो => विज्ञैः+उक्तः+ हि+आग्रहः+ ह्याग्रहो दुर्निवारः => हि+आग्रहः+ दुर्निवारः यत्नैरुग्रैस्तं => यत्नैः+उग्रैः+तं प्रपूर्यैव => प्रपूर्य+एव नान्यथा => न+अन्यथा विवशो भूत्वा => विवशः+ भूत्वा गृहमानयत् => गृहम्+आनयत् वृन्ताकशाकमपचत् => वृन्ताकशाकम्+अपचत् शाकमास्वाद्य => शाकम्+आस्वाद्य साऽवदत् => सा+अवदत् तनयोऽपि => तनयः+अपि स्वादिष्ठमिमं => स्वादिष्ठम्+इमं शाकमास्वादयतु => शाकम्+आस्वादयतु तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् मैवं => मा+एवं कथमेतत् => कथम्+एतत् धीमतामग्राणीस्त्वं => धीमताम्+अग्राणीः+त्वं कञ्चिदुपायं => कञ्चित्+उपायं अग्रणीर्धीमतां => अग्रणीः+धीमतां त्वदीप्सितं => त्वत्+ईप्सितं द्रोणमादाय => द्रोणम्+आदाय छदिमुपेतवान् => छदिम्+उपेतवान् प्रगाढनिद्रासुखमनुभवति => प्रगाढनिद्रासुखम्+अनुभवति बालकस्योपरि => बालकस्य+उपरि वृष्टिमिव => वृष्टिम्+इव प्रबोध्यावदत् => प्रबोध्य+अवदत् वृष्टिर्भवति => वृष्टिः+भवति नीचैर्गत्वा => नीचैः+गत्वा स तं => सः+ तं भोजनमकारयत् => भोजनम्+अकारयत् वृन्ताकशाकमाशयत् => वृन्ताकशाकम्+आशयत् अशाययच्च => अशाययत्+च सूचनाऽधिगता => सूचना+अधिगता नगरेऽप्यस्या घटनाया => नगरे+अपि+अस्याः+ घटनायाः+ घटनाया सर्वत्र => घटनायाः+ सर्वत्र घोषणाऽपि => घोषणा+अपि नृपतिनाभ्यधायि => नृपतिना+अभ्यधायि जानामीदम् => जानामि+इदम् स केनाप्युपायेन => सः+ केनापि+उपायेन केनाप्युपायेन => केनापि+उपायेन पुत्रमाकारय => पुत्रम्+आकारय स सत्यं => सः+ सत्यं समाहूतोऽभवत् => समाहूतः+अभवत् सोऽवदत् => सः+अवदत् मयाऽतिस्वादिष्ठः => मया+अतिस्वादिष्ठः तेनालीरममुवाच => तेनालीरामम्+उवाच यद् भवान् => यत्+ भवान् तेनालीरामोऽभणत् => तेनालीरामः+अभणत् एष बालस्तु => एषः+ बालः+तु बालस्तु => बालः+तु गत आसीत् => गतः+ आसीत् नूनमनेन => नूनम्+अनेन दृष्टो भवेत् => दृष्टः+ भवेत् अहमधुनैव => अहम्+अधुना+एव बालकोऽवादीत् => बालकः+अवादीत् एकोऽपि => एकः+अपि नापतत् => न+अपतत् बालोऽयं => बालः+अयं क्षमामयाचत => क्षमाम्+अयाचत शक्तेर्गरीयसी => शक्तेः+गरीयसी शक्तोर्गरीयसी => शक्तेः+गरीयसी चासौ => च+असौ स एवम् => सः+ एवम् कश्चिद् एतादृशः => कश्चित्+ एतादृशः मल्लो विजयनगरे => मल्लः+ विजयनगरे यो मया => यः+ मया स विजेतुः => सः+ विजेतुः वार्तेयं => वार्ता+इयं श्रीकृष्णदेवरायस्यापि => श्रीकृष्णदेवरायस्य+अपि स उद्विग्नः => सः+ उद्विग्नः तादृशो मल्लो => तादृशः+ मल्लः+ मल्लो नास्ति => मल्लः+ नास्ति मुधैव => मुधा+एव सिक्काशक्तिर्वीक्षिताऽऽसीत् => सिक्काशक्तिः+वीक्षिता+आसीत् इष्टकामपि => इष्टकाम्+अपि अतिदृढाभित्तिरपि => अतिदृढाभित्तिः+अपि सेनापतेर्मौनमालक्ष्य => सेनापतेः+मौनम्+आलक्ष्य भृशमुद्विग्नताम् => भृशम्+उद्विग्नताम् एष राज्यस्य => एषः+ राज्यस्य स प्रमुखान् => सः+ प्रमुखान् ईदृशो मल्लो => ईदृशः+ मल्लः+ मल्लो नासीत् => मल्लः+ नासीत् यो निःसंशयं => यः+ निःसंशयं तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् नैतद् भविष्यति => न+एतत्+ भविष्यति सोऽपृच्छत् => सः+अपृच्छत् स त्वं => सः+ त्वं मशकमिव => मशकम्+इव नैषा => न+एषा स बलवतां => सः+ बलवतां कञ्चिदीदृशमुपायं => कञ्चित्+ईदृशम्+उपायं लोका इदं => लोकाः+ इदं किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य प्रमुदिता आसन् => प्रमुदिताः+ आसन् मृत्योरावाहनं => मृत्योः+आवाहनं एष समाचारः => एषः+ समाचारः एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य यद् भूपतिना => यत्+ भूपतिना स घोषणामकार्षीत् => सः+ घोषणाम्+अकार्षीत् घोषणामकार्षीत् => घोषणाम्+अकार्षीत् योद्धुमहं => योद्धुम्+अहं नेच्छामि => न+इच्छामि अस्मिंश्च => अस्मिन्+च तद् ‌गृहं => तत्+ गृहं स तत्र => सः+ तत्र पञ्चमेऽहनि => पञ्चमे+अहनि उपासनानिरतोऽस्ति => उपासनानिरतः+अस्ति स जानाति => सः+ जानाति यद् भैरवः => यत्+ भैरवः अपरिमितशक्तिसम्पन्नो देवोऽस्ति => अपरिमितशक्तिसम्पन्नः+ देवः+अस्ति देवोऽस्ति => देवः+अस्ति विचारोऽयं => विचारः+अयं सोतिविस्मयं => सः+अतिविस्मयं देवो भैरवः => देवः+ भैरवः एतत्सेवनेन => एतत्+सेवनेन देहो विद्युत्समन्वितो => देहः+ विद्युत्+समन्वितः+ विद्युत्समन्वितो भविष्यति => विद्युत्+समन्वितः+ भविष्यति आहतो भूत्वा => आहतः+ भूत्वा एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य स तस्यामेव => सः+ तस्याम्+एव तस्यामेव => तस्याम्+एव नृपोऽपि => नृपः+अपि चकितो भूत्वा => चकितः+ भूत्वा शक्तेरपेक्षया => शक्तेः+अपेक्षया तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च सहैव => सह+एव रिपोर्भीतिं => रिपोः+भीतिं नीतिमन्तो बुधाग्रगाः => नीतिमन्तः+ बुधाग्रगाः तद् दुरासदम् => तत्+ दुरासदम् गतिरियम् => गतिः+इयम् गतिरियम् => गतिः+इयम् कञ्चिद् 'राजा' => कञ्चित्+ 'राजा' स गुप्तचरः => सः+ गुप्तचरः निगृहीतो नहतश्च => निगृहीतः+ नहतः+च नहतश्च => नहतः+च इदमपि => इदम्+अपि चावगतं => च+अवगतं एतद् विज्ञाय => एतत्+ विज्ञाय सुल्तानो भीत्या => सुल्तानः+ भीत्या स सम्यग् => सः+ सम्यक्+ सम्यग् वेत्ति => सम्यक्+ वेत्ति एक उपायः => एकः+ उपायः योजनामनुसृत्य => योजनाम्+अनुसृत्य स ज्योतिर्विद् => सः+ ज्योतिर्वित्+ ज्योतिर्विद् इदं => ज्योतिर्वित्+ इदं यद् अस्मिन् => यत्+ अस्मिन् अवरोधश्च => अवरोधः+च एतच्छ्रुत्वा => एतत्+श्रुत्वा व्यग्रतामवापुः => व्यग्रताम्+अवापुः निवारयन्तो निवेदयामासुः => निवारयन्तः+ निवेदयामासुः शक्तिमतो भवतो => शक्तिमतः+ भवतः+ भवतो बीजापुरविजयः => भवतः+ बीजापुरविजयः बालक्रीडैव => बालक्रीडा+एव प्रपन्नो भूपः => प्रपन्नः+ भूपः विदधानोऽवदत् => विदधानः+अवदत् यदहम् => यत्+अहम् इदानीमेव => इदानीम्+एव समुद्यतोऽस्मि => समुद्यतः+अस्मि सभासदश्च => सभासदः+च नाभिलषामि => न+अभिलषामि विद्वानपेक्षते => विद्वान्+अपेक्षते तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि तेनोक्तं => तेन+उक्तं विश्वासो नोचितः => विश्वासः+ न+उचितः नोचितः => न+उचितः तद्वचनमाकर्ण्य => तद्वचनम्+आकर्ण्य भूपोऽभाषत => भूपः+अभाषत कश्चिद् अस्य => कश्चित्+ अस्य ग्रहीतुमैच्छत् => ग्रहीतुम्+ऐच्छत् अवदच्च => अवदत्+च तीक्ष्णो दण्डोऽपि => तीक्ष्णः+ दण्डः+अपि दण्डोऽपि => दण्डः+अपि मर्षयितुमर्हति => मर्षयितुम्+अर्हति यद्येष ज्योतिर्विदसत्यं => यदि+एषः+ ज्योतिर्विदसत्यं तदाऽहं => तदा+अहं मृत्युदण्डाधिकारमपि => मृत्युदण्डाधिकारम्+अपि राजसमक्षमेव => राजसमक्षम्+एव ज्योतिर्विद्! => ज्योतिर्वित्+! कोऽत्र => कः+अत्र ज्योतिर्विद् उदतरत् => ज्योतिर्वित्+ उदतरत् ममैकामपि => मम+एकाम्+अपि समुद्यतोऽस्मि => समुद्यतः+अस्मि धन्योऽस्ति => धन्यः+अस्ति ज्ञातुमर्हामि => ज्ञातुम्+अर्हामि तेनालीरामोऽपृच्छत् => तेनालीरामः+अपृच्छत् सम्प्रत्यहं => सम्प्रति+अहं चतुश्चत्वारिंशद्वर्षोऽस्मि => चतुश्चत्वारिंशद्वर्षः+अस्मि पलस्यापि => पलस्य+अपि तदैव => तदा+एव शिरश्च => शिरः+च तेनालीरामो जगाद => तेनालीरामः+ जगाद अशुभमेव => अशुभम्+एव मयाऽज्ञायि => मया+अज्ञायि यदेष धूर्तोऽस्ति => यदेषः+ धूर्तः+अस्ति धूर्तोऽस्ति => धूर्तः+अस्ति आत्मनो भविष्यस्य => आत्मनः+ भविष्यस्य अक्षमो जातः => अक्षमः+ जातः सिद्धमकुर्वन् => सिद्धम्+अकुर्वन् विजयो लब्धः => विजयः+ लब्धः कृष्णदेवरायोऽवादीत् => कृष्णदेवरायः+अवादीत् सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् सिद्धमभवत् => सिद्धम्+अभवत् भूयोऽपि => भूयः+अपि यो लोभवशमापद्य => यः+ लोभवशम्+आपद्य लोभवशमापद्य => लोभवशम्+आपद्य कदाचिद् दुष्टचेतसः => कदाचित्+ दुष्टचेतसः दण्डो गुरुरशिष्टानाम् => दण्डः+ गुरुः+अशिष्टानाम् गुरुरशिष्टानाम् => गुरुः+अशिष्टानाम् दण्डो गुरुरशिष्टानाम् => दण्डः+ गुरुः+अशिष्टानाम् गुरुरशिष्टानाम् => गुरुः+अशिष्टानाम् प्रारब्धमभूत् => प्रारब्धम्+अभूत् इत्याशङ्‌क्य => इति+आशङ्‌क्य प्रख्यातिमुपगता => प्रख्यातिम्+उपगता कीर्तिमपि => कीर्तिम्+अपि लोका नासहन्त => लोकाः+ न+असहन्त नासहन्त => न+असहन्त बान्धवा अपि => बान्धवाः+ अपि सर्वेऽवसरं => सर्वे+अवसरं कीर्तिन्दुराहवो लोकाः => कीर्तिन्दुराहवः+ लोकाः तद्‌ गृहम् => तत्+ गृहम् तस्यातिथ्यं => तस्य+आतिथ्यं स पुरोहितः => सः+ पुरोहितः तस्या एका => तस्याः+ एका आचरणमपि => आचरणम्+अपि इत्याश्ङ्‌कया => इति+आश‌ङ्कया नोद्वहते => न+उद्वहते ख्यातिर्भवेत् => ख्यातिः+भवेत् तस्याभिप्रायम् => तस्य+अभिप्रायम् अहन्तु => अहं+तु कृतविवाहोऽस्मि => कृतविवाहः+अस्मि नेच्छामि => न+इच्छामि ममैकः => मम+एकः तस्या विवाहो => तस्याः+ विवाहः+ विवाहो जायेत => विवाहः+ जायेत इदमाकर्ण्य => इदम्+आकर्ण्य समुद्यताऽभवत् => समुद्यता+अभवत् निश्चेतुमपि => निश्चेतुम्+अपि अनाथबालकमन्वेष्टुम् => अनाथबालकम्+अन्वेष्टुम् तेनैकः => तेन+एकः स आजीविकाहेतोः => सः+ आजीविकाहेतोः गृहेऽवस्थापितवान् => गृहे+अवस्थापितवान् उक्तवांश्च => उक्तवान्+च ममानुजं => मम+अनुजं तदाऽहं => तदा+अहं आजीविकाप्रबन्धमपि => आजीविकाप्रबन्धम्+अपि दुःखार्तमसहायकम् => दुःखार्तम्+असहायकम् दुर्लभा नृवरा => दुर्लभाः+ नृवराः+ नृवरा भूमौ => नृवराः+ भूमौ तस्योद्वाहः => तस्य+उद्वाहः यद् नववधूः => यत्+ नववधूः सज्जाऽभवत् => सज्जा+अभवत् सुताऽसि => सुता+असि यदीदम् => यदि+इदम् नानुष्ठास्यसि => न+अनुष्ठास्यसि तद् ‌गृहे => तत्+ ‌गृहे दत्तमासीत् => दत्तम्+आसीत् स युवा => सः+ युवा तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च रूपमधारयताम् => रूपम्+आधारयताम् कम्पितुमारेभे => कम्पितुम्+आरेभे तदैव => तदा+एव स्वगृहेऽवस्थापितः => स्वगृहे+अवस्थापितः तमुवाच => तम्+उवाच त्वामेकमुपायं => त्वाम्+एकम्+उपायं स हृष्टपुष्टाङ्गः => सः+ हृष्टपुष्टाङ्गः मुदिताऽजायत => मुदिता+अजायत सुदूराद् आगताय => सुदूरात्+ आगताय हस्तेऽधारयत् => हस्ते+अधारयत् स लौहजटितदण्डः => सः+ लौहजटितदण्डः यदैव => यदा+एव ताडयितुमैच्छत् => ताडयितुम्+ऐच्छत् तदैव => तदा+एव पत्युरर्चने => पत्युः+अर्चने तत्पराऽभवत् => तत्परा+अभवत् कर्कशा दुष्टा => कर्कशाः+ दुष्टाः+ दुष्टा धृष्टाश्चाप्यविवेकिनः => दुष्टाः+ धृष्टाः+च+अपि+अविवेकिनः धृष्टाश्चाप्यविवेकिनः => धृष्टाः+च+अपि+अविवेकिनः चरन्तीमे => चरन्ति+इमे यावन्नायाति => यावत्+न+आयाति सम्मानभावश्च => सम्मानभावः+च एतन्न => एतत्+न गण्या इव => गण्याः+ इव तस्यानिष्टमेव => तस्य+अनिष्टम्+एव कश्चिदुपायः => कश्चित्+उपायः महत्त्वमिच्छन्ति => महत्त्वम्+इच्छन्ति कश्चिदवाप्तुं => कश्चित्+अवाप्तुं काचिद् योग्यताऽस्ति => काचित्+ योग्यता+अस्ति योग्यताऽस्ति => योग्यता+अस्ति चतुरैर्वञ्चकैर्धूर्तैर्मञ्जुजालं => चतुरैः+वञ्चकैःधूर्तैः+मञ्जुजालं सरला मूढाः => सरलाः+ मूढाः स मूढधीः => सः+ मूढधीः गुणैरेव => गुणैः+एव महाराजोऽपि => महाराजः+अपि सद्‌गुणैश्च => सद्‌गुणैः+च स पुनः => सः+ पुनः निष्कासयितव्य एव => निष्कासयितव्यः+ एव महाराजमनुनीय => महाराजम्+अनुनीय भवत्यैव => भवति+एव जाननाऽपि => जानना+अपि निजभ्रातुर्हितं => निजभ्रातुः+हितं नावेक्षते => न+अवेक्षते प्रासादमुपेयुषि => प्रासादम्+उपेयुषि अकारणमेव => अकारणम्+एव स्वीयमनुरोधं => स्वीयम्+अनुरोधं भूपोऽभणत् => भूपः+अभणत् स्पष्टमुदीरय => स्पष्टम्+उदीरय चतुरो भ्राता => चतुरः+ भ्राता स निजश्यालकस्य => सः+ निजश्यालकस्य नितान्तमभिज्ञः => नितान्तम्+अभिज्ञः स पुनरवदत् => सः+ पुनः+अवदत् पुनरवदत् => पुनः+अवदत् स निष्कास्यते => सः+ निष्कास्यते तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा मिथो विरोधो => मिथः+ विरोधः+ विरोधो जातः => विरोधः+ जातः स निजपदात् => सः+ निजपदात् स मां => सः+ मां नेतुमागमिष्यति => नेतुम्+आगमिष्यति तमयोग्यं => तम्+अयोग्यं नैति => न+एति विज्ञा जनाः => विज्ञाः+ जनाः तस्या योजनां => तस्याः+ योजनां प्रचारिताऽभवत् => प्रचारिताः+अभवत् यद् भूपतिमहिष्योर्मध्ये => यत्+ भूपतिमहिष्योः+मध्ये भूपतिमहिष्योर्मध्ये => भूपतिमहिष्योः+मध्ये कलहो जातः => कलहः+ जातः नालपतः => न+अलपतः तेनालीराममपि => तेनालीरामम्+अपि इदमादिशत् => इदम्+आदिशत् यद् राज्ञ्याः => यत्+ राज्ञ्याः आनयनेऽसमर्थः => आनयने+असमर्थः सशङ्‌को जातः => सशङ्‌कः+ जातः स एकं => सः+ एकं तत्रागत्य => तत्र+आगत्य तन्मुखाद् इदमाकर्ण्य => तन्मुखात्+ इदम्+आकर्ण्य इदमाकर्ण्य => इदम्+आकर्ण्य भीतेव => भीता+इव आशङ्‌कितेव => आशङ्‌किता+इव एतद्विषये => एतत्+विषये सोऽवदत् => सः+अवदत् महाराजो वस्तुतः => महाराजः+ वस्तुतः रुष्टोऽस्ति => रुष्टः+अस्ति स कथयति => सः+ कथयति कलहैरशान्तोऽस्मि => कलहैः+अशान्तः+अस्मि स नैव => सः+ नैव अत एव => अतः+ एव स नवां => सः+ नवां उद्यानेऽमिलत् => उद्याने+अमिलत् यदहं => यत्+अहं तस्या व्यवहारेण => तस्याः+ व्यवहारेण ततोऽसौ => ततः+असौ सर्वमवगतवान् => सर्वम्+अवगतवान् उक्तवांश्च => उक्तवान्+च पातिताऽसि => पातिता+असि स तु => सः+ तु नानेष्यति => न+आनेष्यति तस्या अधीरतां => तस्याः+ अधीरतां भूयो भूयो => भूयः+ भूय+ भूयो जहास => भूय+ जहास पुनस्तां => पुनः+तां भूपोऽभणत् => भूपः+अभणत् परिवञ्चिताऽसि => परिवञ्चिता+असि यो मानवानां => यः+ मानवानां स्वभावमथो ह्यङ्गनानां => स्वभावमथः+ हि+अङ्गनानां ह्यङ्गनानां => हि+अङ्गनानां दक्षश्च => दक्षः+च क्षमो न => क्षमः+ न याताश्चौराः => याताः+चौराः याताश्चौराः => याताः+चौराः तीरेऽविद्यत => तीरे+अविद्यत तस्योपवनमपि => तस्य+उपवनम्+अपि अधिको धनव्ययः => अधिकः+ धनव्ययः तनयोऽपि => तनयः+अपि सन्निहित आसीत् => सन्निहितः+ आसीत् त्रयो जना => त्रयः+ जनाः+ जना दृष्टाः => जनाः+ दृष्टाः स पितरं => सः+ पितरं तेनालीरामोऽपि => तेनालीरामः+अपि पेटिकाऽस्ति => पेटिका+अस्ति तस्या गृहेऽवस्थापनं => तस्याः+ गृहे+अवस्थापनं गृहेऽवस्थापनं => गृहे+अवस्थापनं नोचितम् => न+उचितम् एतद् रहस्यं => एतत्+ रहस्यं एतदुक्त्वा => एतत्+उक्त्वा स पुत्रेण => सः+ पुत्रेण शब्दोऽपि => शब्दः+अपि चौरा मुदिता => चौराः+ मुदिताः+ मुदिता आसन् => मुदिताः+ आसन् चौरा रज्जुद्वारा => चौराः+ रज्जुद्वारा चौरा अपि => चौराः+ अपि सिक्तोऽभवत् => सिक्तः+अभवत् बहिरानेतुं => बहिः+आनेतुं हृदयमवसन्नं => हृदयम्+अवसन्नं समीरोऽपि => समीरः+अपि राजभयमपि => राजभयम्+अपि विहस्यावदत् => विहस्य+अवदत् अन्यो वपति => अन्यः+ वपति फलमपरो भुङ्क्ते => फलम्+अपरः+ भुङ्क्ते दण्डमर्हन्ति => दण्डम्+अर्हन्ति प्रपीडिता अभवन्। => प्रपीडिताः+ अभवन्। रुजार्ता आसन्। => रुजार्ताः+ आसन्। राजानमुवाच, => राजानम्+उवाच, यदेष व्याधिः => यत्+एषः+ व्याधिः प्रेरितो भूपतिः => प्रेरितः+ भूपतिः विदितमभवत् => विदितम्+अभवत् राजिका विक्रेतारः => राजिकाः+ विक्रेतारः आपणिका निगृहीताः => आपणिकाः+ निगृहीताः कारावासदण्ड आदिष्टः => कारावासदण्डः+ आदिष्टः पेयेष्वपमिश्रणस्य => पेयेषु+अपमिश्रणस्य दोषो नराणां => दोषः+ नराणां स्याच्छासकस्तत्र => स्यात्+शासकः+तत्र सम्बन्धिभिश्च => सम्बन्धिभिः+च तेनालीराममुपगताः => तेनालीरामम्+उपगताः तेऽब्रुवन् => ते+अब्रुवन् यदेते => यत्+एते आपणिकास्तु => आपणिकाः+तु तस्मादेव => तस्मात्+एव साधनमपि => साधनम्+अपि दण्डमर्हन्ति => दण्डम्+अर्हन्ति तेनालीरामस्तेषां => तेनालीरामः+तेषां परमस्याः => परम्+अस्याः एतद्विषये => एतत्+विषये किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य स तुङ्गभद्रानद्यास्तीरे => सः+ तुङ्गभद्रानद्याः+तीरे तुङ्गभद्रानद्यास्तीरे => तुङ्गभद्रानद्याः+तीरे केचिन्मत्स्यजीविनः => केचित्+मत्स्यजीविनः भूपोऽपि => भूपः+अपि व्यस्त आसीत् => व्यस्तः+ आसीत् तत्रत्या जनाश्च => तत्रत्याः+ जनाः+च जनाश्च => जनाः+च तुरङ्गमादवतीर्य => तुरङ्गमात्+अवतीर्य तेनालीरममुवाच => तेनालीरामम्+उवाच किमिदं => किम्+इदं स उवाच => सः+ उवाच किमेते => किम्+एते रुग्णा न => रुग्णाः+ न किञ्चिद् अग्रे => किञ्चित्+ अग्रे तुङ्गभद्राया उद्‌गमादेव => तुङ्गभद्रायाः+ उद्‌गमात्+एव उद्‌गमादेव => उद्‌गमात्+एव को दोषः => कः+ दोषः स उवाच => सः+ उवाच किमेतद् वदति => किम्+एतत्+ वदति नद्यामेव => नद्याम्+एव नद्या एव => नद्याः+ एव को दोषः => कः+ दोषः स्खलिताक्षरमुवाच => स्खलिताक्षरम्+उवाच ज्ञातमासीत् => ज्ञातम्+आसीत् सस्मितमभाषत => सस्मितम्+अभाषत सोऽवदत् => सः+अवदत् भवतैषा => भवता+एषा नीतिर्नाङ्गीकृता => नीतिः+न+अङ्गीकृता सोऽपराधी => सः+अपराधी श्रुत्वैव => श्रुत्वा+एव स्थितिमबोधत् => स्थितिम्+अबोधत् स आपणिकान् => सः+ आपणिकान् भूपतिरुवाच => भूपतिः+उवाच धन्यस्त्वं => धन्यः+त्वम् अवदताऽपि => अवदता+अपि संसाधयेच्चैव => संसाधयेत्+च+एव स लोके => सः+ लोके केचिद् ब्राह्मणाः => केचित्+ ब्राह्मणाः राजगुरुमुपागताः => राजगुरुम्+उपागताः तेनावमानितः => तेन+अवमानितः कश्चिदुपायः => कश्चित्+उपायः स उपायः => सः+ उपायः स निजकार्येषु => सः+ निजकार्येषु ब्राह्मणा राजगुरुश्च => ब्राह्मणाः+ राजगुरुः+च राजगुरुश्च => राजगुरुः+च योजनामनुसृत्य => योजनाम्+अनुसृत्य राजगुरुरवदत् => राजगुरुः+अवदत् एवमदर्शयत् => एवम्+अदर्शयत् स तस्य => सः+ तस्य सहमतोऽस्ति => सहमतः+अस्ति राजगुरुणपृच्छत् => राजगुरुम्+अपृच्छत् राजगुरुरवदत् => राजगुरुः+अवदत् शुभदिनमस्ति => शुभदिनम्+अस्ति प्रक्रियाया अनन्तरं => प्रक्रियायाः+ अनन्तरं इत्युदीर्य => इति+उदीर्य यद् राजगुरोः => यत्+ राजगुरोः मन्त्रितमासीत् => मन्त्रितम्+असीत् पुनस्तेनोक्तम् => पुनः+तेन+उक्तम् यदस्य => यत्+अस्य स उवाच => सः+ उवाच तस्मादूनो नास्मि => तस्मात्+ऊनः+ नास्मि सोऽवदत् => सः+अवदत् येऽष्टाधिकशतं => ये+अष्टाधिकशतं ब्राह्मणा मया => ब्राह्मणाः+ मया तेषामेका => तेषाम्+एका राजगुरोर्निवासे => राजगुरोः+निवासे तदेकेन => तत्+एकेन अकिञ्चनोऽस्ति => अकिञ्चनः+अस्ति स मां => सः+ मां राजगुरुरस्तीति => राजगुरुः+अस्ति+इति अतर्कितमेव => अतर्कितम्+एव आगम्नमभूत् => आगमनम्+अभूत् स तस्माद् => सः+ तस्मात्+ तस्माद् किञ्चिद् => तस्मात्+ किञ्चित्+ किञ्चिद् धनसाहाय्यमिच्छति => किञ्चित्+ धनसाहाय्यम्+इच्छति धनसाहाय्यमिच्छति => धनसाहाय्यम्+इच्छति स उवाच => सः+ उवाच राजगुरुस्तु => राजगुरुः+तु पाषाणाद् जलप्राप्तिः => पाषाणात्+ जलप्राप्तिः तस्मादेकस्य => तस्मात्+एकस्य पणकस्यापि => पणकस्य+अपि प्राणानपि => प्राणान्+अपि स कृतघ्नः => सः+ कृतघ्नः नाचरति => न+आचरति तमवदत् => तम्+अवदत् एता मुद्राः => एताः+ मुद्राः तच्छ्रुत्वा => तत्+शृत्वा तेनालीरामेणोक्तं => तेनालीरामेण+उक्तं किञ्चिद् विचारय => किञ्चित्+ विचारय कष्टदशामापन्नाऽस्ति => कष्टदशाम्+आपन्ना+अस्ति ब्राह्मणोऽस्मि => ब्राह्मणः+अस्मि स निराशो => सः+ निराशः+ निराशो न => निराशः+ न एषाऽस्माकं => एषा+अस्माकं एता दशसुवर्णमुद्राः => एताः+ दशसुवर्णमुद्राः यथोचितमाचर => यथोचितम्+आचर हानिस्तु => हानिः+तु तेनालीरामो विहस्यावदत् => तेनालीरामः+ विहस्य+अवदत् विहस्यावदत् => विहस्य+अवदत् त्वमस्य => त्वम्+अस्य स्वर्णमुद्रा आगमिष्यन्ति => स्वर्णमुद्राः+ आगमिष्यन्ति प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय राजगुरुमुपेतवान् => राजगुरुम्+उपेतवान् राजगुरुस्तं => राजगुरुः+तं स तस्मै => सः+ तस्मै प्रचण्डेऽग्नौ => प्रचण्डे+अग्नौ राजगुरुश्च => राजगुरुः+च तदैव => तदा+एव अन्यो यो => अन्यः+ यः+ यो विधिः => यः+ विधिः राजगुरुश्च => राजगुरुः+च एकत्रितोऽभवत् => एकत्रितः+अभवत् राजानमुपगम्य => राजानम्+उपगम्य यदहं => यत्+अहं यतोऽहं => यतः+अहं स मया => सः+ मया अतो मया => अतः+ मया यत्तेनालीरामः => यत्+तेनालीरामः अनर्होऽस्ति => अनर्हः+अस्ति पुरस्कारमर्हति => पुरस्कारम्+अर्हति इत्यभिधाय => इति+अभिधाय तावन्मायाविनां => तावत्+मायाविनां कार्यविधिज्ञो निश्चिन्तः => कार्यविधिज्ञः+ निश्चिन्तः कार्यविधिज्ञो निश्चिन्तः => कार्यविधिज्ञः+ निश्चिन्तः अंगरक्षकाश्च => अंगरक्षकाः+च नर्मदाया उद्‌गमस्थलेऽसौ => नर्मदायाः+ उद्‌गमस्थले+असौ उद्‌गमस्थलेऽसौ => उद्‌गमस्थले+असौ दर्शनसौभाग्यमविन्दत्। => दर्शनसौभाग्यम्+अविन्दत्। योगिनो मृगचर्मासनं => योगिनः+ मृगचर्मासनं किन्त्वसौ => किन्तु+असौ शून्येऽवस्थितः => शून्ये+अवस्थितः दृश्येनानेन => दृश्येन+अनेन गतो महीपालः => गतः+ महीपालः स योगी => सः+ योगी स्वासनमध्यतिष्ठत्। => स्वासनम्+अध्यतिष्ठत्। ततस्तान् => ततः+तान् नृपतिमपृच्छत् => नृपतिम्+अपृच्छत् सविनयमब्रवीत् => सविनयम्+अब्रवीत् यदभिधित्ससि। => यत्+अभिधित्ससि। वित्तसंकटमेघैराच्छन्नं => वित्तसंकटमेघै+आच्छन्नं राजकोषो रिक्ततां => राजकोषः+ रिक्ततां राज्ञो मस्तकम् => राज्ञः+ मस्तकम् योगिना एकं => योगिनाः+ एकं नर्मदाजलेनापूर्य => नर्मदाजलेन+अपूर्य भूपतिरादिष्टः => भूपतिः+आदिष्टः स योगी => सः+ योगी मन्त्रमुच्चार्य => मन्त्रम्+उच्चार्य अग्रेऽपि => अग्रे+अपि अवहितो भवेः => अवहितः+ भवेः ततोऽसौ => ततः+असौ नृपतेश्चित्तम् => नृपतेः+चित्तम् राज्ञाऽभाषि => राज्ञा+अभाषि इदमभिमन्त्रितं => इदम्+अभिमन्त्रितं धूलिसाद् भविष्यति => धूलिसात्+ भविष्यति तत्परो नाभूत् => तत्परः+ नाभूत् प्रबुद्धो भूत्वाऽवदत् => प्रबुद्धः+ भूत्वा+अवदत् भूत्वाऽवदत् => भूत्वा+अवदत् महीपतिरुवाच => महीपतिः+उवाच शिरश्छेदो भविष्यति => शिरश्छेदः+ भविष्यति तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच निश्चिन्तो भवतु => निश्चिन्तः+ भवतु ततो राज्ञः => ततः+ राज्ञः चिन्तातुरा आसन् => चिन्तातुराः+ आसन् यदाऽसौ => यदा+असौ तेऽसूचयन् => ते+असूचयन् शयानोऽस्ति => शयानः+अस्ति आकाशकुसुमायितमिव => आकाशकुसुमायितम्+इव जलपात्रमपि => जलपात्रम्+अपि रथेऽवरुद्धे => रथे+अवरुद्धे तमुपयान्ति। => तम्+उपयान्ति। स्यूतमादाय => स्यूतम्+आदाय भूपोऽभाषत => भूपः+अभाषत पात्रमानेतुम् => पात्रम्+आनेतुम् आदिष्टोऽसि => आदिष्टः+असि भूपालस्तमवदत् => भूपालः+तम्+अवदत् सुरक्षितमकारि? => सुरक्षितम्+अकारि? अकथयच्च => अकथयत्+च सोऽवदत् => सः+अवदत् भवत्कृपामेव => भवत्कृपाम्+एव भूपस्तं => भूपः+तं अनिष्टमीहन्ते => अनिष्टम्+ईहन्ते भवेन्महद् वा => भवेन्महत्+ वा सम्पादनेऽभिरामम् => सम्पादने+अभिरामम् लोकेऽर्जितप्रतिष्ठः => लोके+अर्जितप्रतिष्ठः एष आसीत् => एषः+ आसीत् सविनोदमुवाच => सविनोदम्+उवाच चर्चाया एष => चर्चायाः+ एषः+ एष निष्कर्षः => एषः+ निष्कर्षः मानवप्रकृतेरपि => मानवप्रकृतेः+अपि दुःशकमेव => दुःशकम्+एव तेष्वेकतमः => तेषु+एकतमः वक्रमपि => वक्रम्+अपि नृपेणोक्तं => नृपेण+उक्तं सरलीकरणप्रयासमारभन्ताम् => सरलीकरणप्रयासम्+आरभन्ताम् तेनालीरामोऽप्यासीत् => तेनालीरामः+अपि+आसीत् गृहमानीय => गृहम्+आनीय भारो निबद्धः => भारः+ निबद्धः वक्रताऽपगच्छेत् => वक्रता+अपगच्छेत् औषधदानमारब्धम् => औषधदानम्+आरब्धम् देवार्चनाया मन्त्रपाठस्य => देवार्चनायाः+ मन्त्रपाठस्य स विविधाभिः => सः+ विविधाभिः शल्यक्रियाऽकारि => शल्यक्रिया+अकारि चाधातुं => च+आधातुं निर्देशा भवन्ति => निर्देशाः+ भवन्ति सक्तो बभूव => सक्तः+ बभूव तावन्मात्रम् => तावत्+मात्रम् स प्राणान् => सः+ प्राणान् स श्वा => सः+ श्वा निर्जीव इवाभवत् => निर्जीवः+ इव+अभवत् इवाभवत् => इव+अभवत् स पुच्छस्य => सः+ पुच्छस्य चलनेऽपि => चलने+अपि शक्तो नासीत् => शक्तः+ नासीत् सरलमिव => सरलम्+इव नियतेऽवधौ => नियते+अवधौ सर्वेऽपि => सर्वे+अपि उपस्थातुमादिष्टाः => उपस्थातुम्+आदिष्टाः भारेऽपनीते => भारे+अपनीते स कुक्कुरः => सः+ कुक्कुरः पुच्छमपि => पुच्छम्+अपि नलिकाऽपगतं => नलिका+अपगतं कुक्कुरा अपि => कुक्कुराः+ अपि नृपतेरादेशेन => नृपतेः+आदेशेन तेनापि => तेन+अपि राज्ञोक्तं => राज्ञा+उक्तं मारितस्त्वयैष वराकः => मारितः+त्वया+एषः+ वराकः पृच्छचालनेऽपि => पृच्छचालने+अपि समर्थो नास्ति => समर्थः+ नास्ति तेनालीरामोऽभाषत- => तेनालीरामः+अभाषत- वक्रतामपनेतुमेव => वक्रताम्+अपनेतुम्+एव अनाहारेणैव => अनाहारेण+एव वक्रताऽपसारयितुं => वक्रता+अपसारयितुं प्रकृतिरपि => प्रकृतिः+अपि निश्चेतनेव => निश्चेतना+इव तस्या मौलिकं => तस्याः+ मौलिकं बहुरूपाकारविचित्रेऽस्मिन् => बहुरूपाकारविचित्रे+अस्मिन् विहितेऽपि => विहिते+अपि स श्वा => सः+ श्वा उपरतोऽभूत् => उपरतः+अभूत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव पीडितोऽभवत् => पीडितः+अभवत् यद् यावत् => यत्+ यावत् नानुष्ठास्यति => न+अनुष्ठास्यति तावदस्मात् => तावत्+अस्मात् मुक्तो न => मुक्तः+ न व्ययो भविष्यति => व्ययः+ भविष्यति ब्राह्मणेनोक्तम् => ब्राह्मणेन+उक्तम् ततस्तेनालीरामोऽभाषत => ततः+तेनालीरामः+अभाषत पण्डितवर्यो बभाषे => पण्डितवर्यः+ बभाषे योऽश्वो वर्तते => यः+अश्वः+ वर्तते स पण्डितवरः => सः+ पण्डितवरः कैश्चिद् दिनैः => कैश्चित्+ दिनैः स्वस्थो जातः => स्वस्थः+ जातः स जानाति => सः+ जानाति यदहम् => यत्+अहम् विप्रमादाय => विप्रम्+आदाय यदहं => यत्+अहम् विक्रेतुमिच्छामि => विक्रेतुम्+इच्छामि क्रेतुमच्छुकः => क्रेतुम्+इच्छुकः श्रुत्वैकेन => श्रुत्वा+एकेन इदमेव => इदम्+एव मूल्यमासीत् => मूल्यम्+आसीत् पटुताऽधिगता => पटुता+अधिगता चेद् व्यवहारे => चेत्+ व्यवहारे अतिशेतेऽसौ => अतिशेते+असौ बहवो न => बहवः+ न बहवो न => बहवः+ न लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् हीरको निहितः => हीरकः+ निहितः अहमिमं => अहम्+इमं मणिकारो नास्ति => मणिकारः+ नास्ति योऽस्य => यः+अस्य गुणागुणपरीक्षका मणिकाराः => गुणागुणपरीक्षकाः+ मणिकाराः अहमिच्छामि => अहम्+इच्छामि रुचिमानासीत् => रुचिम्+अनासीत् स विस्मितः => सः+ विस्मितः तेनेदृशः => तेन+ईदृशः बृहदाकारो हीरः => बृहदाकारः+ हीरः रत्नकारा अपि => रत्नकाराः+ अपि यद् अनर्घं => यत्+ अनर्घं रत्नमिदम् => रत्नम्+इदम् न्यूना => न्यूनाः+एव कृष्णदेवः सन्तुष्टो => सन्तुष्टः+ न+अभूत् सन्तुष्टो => न+अभूत् राजसभामेत्य => राजसभाम्+एत्य स रत्नचर्चां => सः+ रत्नचर्चां केचिद् रत्नविशेष़ज्ञा => केचित्+ रत्नविशेष़ज्ञाः+ रत्नविशेष़ज्ञा आसन् => रत्नविशेष़ज्ञाः+ आसन् हीरकमपश्यन् => हीरकम्+अपश्यन् परीक्षणमकुर्वन् => परीक्षणम्+अकुर्वन् चिरमचर्चयन् => चिरम्+अचर्चयन् नाशक्नुवन् => न+अशक्नुवन् चिन्तामापेदे => चिन्ताम्+आपेदे स मित्रं => सः+ मित्रं सर्वेऽक्षमतां => सर्वे+अक्षमतां द्रष्टुमैच्छत् => द्रष्टुम्+ऐच्छत् तेनालीरामो धीरया => तेनालीरामः+ धीरया गिरोवाच => गिरा+उवाच अहमस्य => अहम्+अस्य दातुमादिशत् => दातुम्+आदिशत् क्षणमालोकत => क्षणम्+आलोकत राज्ञोक्तम् => राज्ञा+उक्तम् किमिदं => किम्+इदं कस्मात्त्वया => कस्मात्+त्वया स उवाच => सः+ उवाच वराटिकामात्रमपि => वराटिकामात्रम्+अपि एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य कुपिता अभवन् => कुपिताः+ अभवन् चावदन् => च+अवदन् कृताऽस्ति => कृता+अस्ति स नैजं => सः+ नैजं भूपोऽभषत => भूपः+अभषत सभासदश्च => सभासदः+च काष्ठपलेऽस्थापयत् => काष्ठपले+अस्थापयत् सर्वानपृच्छत् => सर्वान्+अपृच्छत् कश्चिदपि => कश्चित्+अपि नापश्यत् => न+अपश्यत् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् हीरस्तु => हीरः+तु किमयं => किम्+अयं भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति स कृष्णदेवरायः => सः+ कृष्णदेवरायः स पुनरुवाच => सः+ पुनः+उवाच पुनरुवाच => पुनः+उवाच यो हीरः => यः+ हीरः प्रकाशेऽत्यर्थं => प्रकाशे+अत्यर्थं विलोकितुमेव => विलोकितुम्+एव मयाऽयं => मया+अयं त्वेष => तु+एषः किमयं => किम्+अयं नान्यत् => न+अन्यत् राजसभामुपेत्य => राजसभाम्+उपेत्य नवोद्भावनायाः => नव+उद्भावनायाः काचखण्डोऽस्ति => काचखण्डः+अस्ति कृतमस्ति => कृतम्+अस्ति वस्तुतो वस्तुमूल्यं => वस्तुतः+ वस्तुमूल्यं नेदं => न+इदं विरला लोके => विरलाः+ लोके गुणदोषविदो जनाः => गुणदोषविदः+ जनाः वयमिच्छामः => वयम्+इच्छामः यदस्मिन् => यदि+अस्मिन् ईदृशमायोजनं => ईदृशम्+आयोजनं यद् आबालवृद्धं => यत्+ आबालवृद्धं जना भागं => जनाः+ भागं राजवचोऽभिनन्दितवान् => राजवचः+अभिनन्दितवान् भवेद् इत्यत्र => भवेत्+ इत्यत्र अन्येषामपि => अन्येषाम्+अपि सर्वमिदं => सर्वम्+इदं नारोचत => न+अरोचत स तेनालीरामे => सः+ तेनालीरामे स्मित्वाऽवदत् => स्मित्वा+अवदत् दिनसमयेऽपि => दिनसमये+अपि प्रकाशमिच्छति => प्रकाशम्+इच्छति महाराजोऽपि => महाराजः+अपि खिन्न इव => खिन्नः+ इव कोऽभिप्रायः => कः+अभिप्रायः ज्ञातुमिच्छामः => ज्ञातुम्+इच्छामः स प्रत्युवाच => सः+ प्रत्युवाच नाहं => न+अहं तैलदीपप्रभाया अधिकतरं => तैलदीपप्रभायाः+ अधिकतरं नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् सोऽवदत् => सः+अवदत् यथारुचि खेलन्तु => यथारुचिः+ खेलन्तु बाला एव => बालाः+ एव अबालवयसोऽपि => अबालवयसः+अपि बाला भूत्वा => बालाः+ भूत्वा यो बालकः => यः+ बालकः कोऽस्ति' => कः+अस्ति' नृपोऽपृच्छत् => नृपः+अपृच्छत् स तु => सः+ तु भवानेव => भवान्+एव निर्मलस्वभावो भवदन्यः => निर्मलस्वभावः+ भवदन्यः एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य नृपतिरुच्चैर्जहास => नृपतिः+उच्चैः+जहास सभासदोऽपि => सभासदः+अपि सहभागिनोऽभवन् => सहभागिनः+अभवन् सम्पन्नोऽभूत् => सम्पन्नः+अभूत् बालकैरपि => बालकैः+अपि प्रतिभाप्रकाशस्तु => प्रतिभाप्रकाशः+तु कलिकानामिव => कलिकानाम्+इव शुचि विमलं => शुचिः+ विमलं मानसमेषां => मानसम्+एषां नैतेषां => न+एतेषां धावन्तीमे => धावन्ती+इमे रोषो हर्षः => रोषः+ हर्षः प्रियमुभयं => प्रियम्+उभयं प्रियमस्पष्टाक्षरवचनम् => प्रियम्+अस्पष्टाक्षरवचनम् शैशवमतितरलं => शैशवम्+अतितरलं क्रीडनकान्यपि => क्रीडनकानि+अपि प्रौढजनानामपि => प्रौढजनानाम्+अपि निर्हैतुक एषां => निर्हैतुकः+ एषां धावत्यभितः => धावति+अभितः स्वेभ्यो भयम् => स्वेभ्यः+ भयम् स्वेभ्यो भयम् => स्वेभ्यः+ भयम् एतैश्चिन्तावशं => एतैः+चिन्तावशं तत्रोपद्रवान् => तत्र+उपद्रवान् सेनापतेर्मतमासीद् यत् => सेनापतेः+मतम्+आसीत्+ यत् कृत्यमिदम् => कृत्यम्+इदम् कठोरताऽवलम्बनीया => कठोरता+अवलम्बनीया नृपस्तदा => नृपः+तदा सोऽवदत् => सः+अवदत् मन्त्रिणो विरोधेऽपि => मन्त्रिणः+ विरोधे+अपि विरोधेऽपि => विरोधे+अपि मतमभिनन्दितम् => मतम्+अभिनन्दितम् कार्यभारोऽपि => कार्यभारः+अपि प्रगतिर्नाभूत् => प्रगतिः+न+अभूत् एतद्विज्ञाय => एतत्+विज्ञाय पर्वतो वर्तते => पर्वतः+ वर्तते यावदहं => यावत्+अहं नापसारयामि => न+अपसारयामि प्रगतिर्न => प्रगतिः+न तद्वचनेन => तत्+वचनेन विस्मितो भूपोऽभाषत => विस्मितः+ भूपः+अभाषत भूपोऽभाषत => भूपः+अभाषत पर्वतो नास्ति => पर्वतः+ नास्ति अप्यवदत् => अपि+अवदत् प्रमत्तो जातः => प्रमत्तः+ जातः क्षुब्धो तेनालीरामः => क्षुब्धः+ तेनालीरामः मौनमभजत => मौनम्+अभजत तत्रोपस्थिता अभवन् => तत्र+उपस्थिताः+ अभवन् सन्त्येते => सन्ति+एते तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच पर्वतरूपा अन्तरायाः => पर्वतरूपाः+ अन्तरायाः तद् ध्वंसयन्ति => तत्+ ध्वंसयन्ति सकाशाद् बहूनि => सकाशात्+ बहूनि शस्त्रास्त्राण्यपि => शस्त्रास्त्राणि+अपि राजाऽपृच्छत् => राजा+अपृच्छत् तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् मन्त्रिणो वदनं => मन्त्रिणः+ वदनं मन्त्रिहस्ताद् आदाय => मन्त्रिहस्तात्+ आदाय परतो रक्षेत् => परतः+ रक्षेत् स्वीयेभ्यस्तु => स्वीयेभ्यः+तु ततोऽधिकम् => ततः+अधिकम् ईरानदेशीयशैल्या अलमक्रियत => ईरानदेशीयशैल्याः+ अलमक्रियत द्रवो निरमीयत => द्रवः+ निरमीयत यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् प्रतिष्ठिता जनाः => प्रतिष्ठिताः+ जनाः सभासदश्च => सभासदः+च स 'मूर्खराजः' => सः+ 'मूर्खराजः' सुवर्णमुद्रा अपि => सुवर्णमुद्राः+ अपि किन्त्वस्मिन् => किन्तु+अस्मिन् मन्त्रिसेनापत्योर्योजना => मन्त्रिसेनापत्योः+योजना सभासद्भिश्च => सभासद्भिः+च हास्योक्तीनाम् => हास्य+उक्तीनाम् दिनकरेऽस्तमुपगते => दिनकरे+अस्तम्+उपगते पदमधात् => पदम्+अधात् निमन्त्रिता अभवन् => निमन्त्रिताः+ अभवन् अहमहमिकया => अहम्+अहमिकया निजसौर्ख्यमपि => निजसौर्ख्यम्+अपि कश्चिद्भोजनग्रासम् => कश्चित्+भोजनग्रासम् स विशिष्टाया => सः+ विशिष्टायाः+ विशिष्टाया हैम्या => विशिष्टायाः+ हैम्या संसक्ता दृश्यन्ते => संसक्ताः+ दृश्यन्ते कञ्चुकेऽपि => कञ्चुके+अपि तदाऽकस्मात् => तदा+अकस्मात् स्वासनाद् उत्थाय => स्वासनात्+ उत्थाय पुरोहितमुपजगाम => पुरोहितम्+उपजगाम कमण्डलुमादाय => कमण्डलुम्+आदाय जलमपातयत् => जलम्+अपातयत् क्रोधावेशमापन्नः => क्रोधावेशम्+आपन्नः पुरोहितोऽभाषत => पुरोहितः+अभाषत कीदृशीयं => कीदृशी+इयं त्वदीयाऽसभ्यता => त्वदीया+असभ्यता मूर्खताया अपि => मूर्खतायाः+ अपि तामपि => ताम्+अपि मूर्खो भुवि => मूर्खः+ भुवि नास्त्येव => नास्ति+एव ध्यानमाकर्षत् => ध्यानम्+आकर्षत् तेनालीरामोऽनारतम् => तेनालीरामः+अनारतम् अहसदेव => अहसत्+एव तदैव => तदा+एव कृष्णदेवरायोऽपि => कृष्णदेवरायः+अपि स तेनालीराममवदत् => सः+ तेनालीरामम्+अवदत् तेनालीराममवदत् => तेनालीरामम्+अवदत् केयमुन्मत्तता => का+इयम्+उन्मत्तता दर्शितोन्मत्तकृत्योऽपि => दर्शित+उन्मत्तकृत्यः+अपि तेनालीरामो न्यवेदयत् => तेनालीरामः+ न्यवेदयत् येप्युपस्थिताः => ये+अपि+उपस्थिताः जलमपि => जलम्+अपि हैमीभक्षणपरोऽस्ति => हैमीभक्षणपरः+अस्ति महीपतिरवदत् => महीपतिः+अवदत् कञ्चुककोशोऽपि => कञ्चुककोशः+अपि नर इव => नरः+ इव अशनमश्नाति => अशनम्+अश्नाति तस्माद् वारिधौताः => तस्मात्+ वारिधौताः तद् वीक्ष्य => तत्+ वीक्ष्य स यावतीः => सः+ यावतीः तावदधिकाः => तावत्+अधिकाः उत्सवावसाने => उत्सव+आवसाने तेनालीरमो 'मुर्खराजपदवीं => तेनालीरामः+ 'मूर्खराजपदवीं नो रसधारा => नः+ रसधारा श्वसितीह => श्वसिति+इह नरो भस्त्रातुल्यम् => नरः+ भस्त्रातुल्यम् विश्वमिदं => विश्वम्+इदं केचिज्जना एतादृशानि => केचिज्जनाः+ एतादृशानि कृष्णदेवरायस्यापि => कृष्णदेवरायस्य+अपि रुचिरासीत् => रुचिः+आसीत् सदस्या दुर्लभवस्तूनां => सदस्याः+ दुर्लभवस्तूनां तत्परा आसन् => तत्पराः+ आसन् किञ्चिद् अभिलषन्ति => किञ्चित्+ अभिलषन्ति केचिद् विलक्षणं => केचित्+ विलक्षणं कुशला आसन् => कुशलाः+ आसन् कश्चिद् धूर्तः => कश्चित्+ धूर्तः उक्तवांश्च => उक्तवान्+च एष दुर्लभः => एषः+ दुर्लभः घनवनान्ताद् आनायितः => घनवनान्तात्+ आनायितः स मयूरं => सः+ मयूरं चापृच्छत् => च+अपृच्छत् व्ययोऽभवत् => व्ययः+अभवत् सदस्योऽवदत् => सदस्यः+अवदत् पुरस्कारमिव => पुरस्कारम्+इव व्ययिता आसन् => व्ययिताः+ आसन् तेनालीरामेणापि => तेनालीरामेण+अपि स तं => सः+ तं सोऽजानात् => सः+अजानात् किञ्चिद् धौर्त्यं => किञ्चित्+ धौर्त्यं ततोऽग्रिमे => ततः+अग्रिमे स तं => सः+ तं चतुरो मयूरान् => चतुरः+ मयूरान् राजसभायामुपस्थितोऽभवत् => राजसभायाम्+उपस्थितः+अभवत् चतुरो मयूरान् => चतुरः+ मयूरान् स दुष्टः => सः+ दुष्टः चतुरो मयूरान् => चतुरः+ मयूरान् स उदतरत् => सः+ उदतरत् अनेनैव => अनेन+एव मयूरा रञ्जिताः => मयूराः+ रञ्जिताः सक्रोधमादिशत् => सक्रोधम्+आदिशत् अस्माद् गृहीत्वा => अस्मात्+ गृहीत्वा ततो नृपतिना => ततः+ नृपतिना प्रकारैरनेकैर्जगत्प्राङ्गणेऽस्मिन् => प्रकारैः+अनेकैः+जगत्प्राङ्गणे+अस्मिन् शठा वञ्चने => शठाः+ वञ्चने नरैर्बुद्धिमद्भिः => नरैः+बुद्धिमद्भिः प्रचलद् आसीत् => प्रचलत्+ आसीत् समस्याया निदाने => समस्यायाः+ निदाने विचारमग्न आसीत् => विचारमग्नः+ आसीत् सभासद् इतस्ततो => सभासत्+ इतस्ततः+ इतस्ततो निपुणं => इतस्ततः+ निपुणं भूपतिमुपगम्य => भूपतिम्+उपगम्य सम्भ्रान्त इव => सम्भ्रान्तः+ इव शनैर्बभाषे => शनैः+बभाषे किमभवत् => किम्+अभवत् सोऽवदत् => सः+अवदत् भूपालस्तम् => भूपालः+तम् सम्पर्कोऽस्ति => सम्पर्कः+अस्ति सोऽस्मत्सम्बन्धस्य => सः+अस्मत्+सम्बन्धस्य तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य कुपितश्च => कुपितः+च भूत्वाऽवदत् => भूत्वा+अवदत् स उवाच => सः+ उवाच अहन्तु => अहं+तु वशीकृतो भवान् => वशीकृतः+ भवान् तद्विषये => तत्+विषये भूपालोऽभ्यभाषत => भूपालः+अभ्यभाषत सम्यग् जानामि => सम्यक्+ जानामि स प्रामाणिकः => सः+ प्रामाणिकः निष्ठावांश्च। => निष्ठावान्+च। स कथमपि => सः+ कथमपि तदलीकम् => तत्+अलीकम् सभासदुक्तवान् => सभासत्+उक्तवान् तस्मादप्यधिकमहम् => तस्मात्+अपि+अधिकम्+अहम् मयाऽयम् => मया+अयम् उदन्तो भवते => उदन्तः+ भवते तस्यैतया => तस्य+एतया नृपस्तद्विषये => नृपः+तद्विषये विवशोऽजायत अवदत् => विवशः+जायते+ अवदत् त्वमितो याहि => त्वम्+इतः+ याहि सोऽस्मिन् => सः+अस्मिन् सभासद् गृहं => सभासत्+ गृहं राजानश्चारचक्षुषः => राजानः+चारचक्षुषः अतस्ते => अतः+ते विश्वसन्त्येव => विश्वसन्ति+एव वचस्यासन्नवर्तिनाम् => वचसि+आसन्नवर्तिनाम् सत्यवद् भाति => सत्यवत्+ भाति भूयोभूय उदीरितम् => भूयोभूयः+ उदीरितम् बुधानामपि => बुधानाम्+अपि तमवदत् => तम्+अवदत् महीपतेरिमम् => महीपतेः+इमम् नाशक्नोत् => न+अशक्नोत् धृतमौनमालक्ष्य => धृतमौनम्+आलक्ष्य भूपो रोषारुणनयनः => भूपः+ रोषारुणनयनः स्वीकृतेर्लक्षणं => स्वीकृतेः+लक्षणं तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा साश्रुनयनः => सः+अश्रुनयनः तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् प्रतिवादो न => प्रतिवादः+ न तस्येदं => तस्य+इदं घृतमिव => घृतम्+इव राज्ञो मानसं => राज्ञः+ मानसं अविलम्बमेव => अविलम्बम्+एव कृतसन्धानोऽसि => कृतसन्धानः+असि तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् एतावतो महापराधस्य => एतावतः+ महापराधस्य चेदीदृशोऽपराध आचरितोऽभविष्यत् => चेत्+ईदृशः+अपराधः+ आचरितः+अभविष्यत् आचरितोऽभविष्यत् => आचरितः+अभविष्यत् अकृत्वैव => अकृत्वा+एव ततो निर्गतः => ततः+ निर्गतः वचो यत्प्रोच्यतेऽकाले => वचः+ यत्प्रोच्यते+अकाले यत्प्रोच्यतेऽकाले => यत्प्रोच्यते+अकाले तच्छुभावहम् => तत्+शुभावहम् बीजमुप्तमकाले => बीजमुप्तम्+अकाले क्षेत्र एव => क्षेत्रः+ एव यदाग्रिमे => यदा+अग्रिमे राज्यपरित्यागवार्ताऽऽकर्णिता, => राज्यपरित्यागवार्ता+आकर्णिता, जलप्लाव इव => जलप्लावः+ इव गुणिनामतुलं => गुणिनाम्+अतुलं राजानमुपगतः => राजानम्+उपगतः प्रशंसामाकर्ण्य => प्रशंसाम्+आकर्ण्य नृपतिस्तं => नृपतिः+तं तेनालीरामोऽस्मि => तेनालीरामः+अस्मि सम्भावनामकार्षीत् => सम्भावनाम्+अकार्षीत् निर्भयमत्र => निर्भयम्+अत्र भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। स्मित्वाऽभाषत => स्मित्वा+अभाषत प्रशासकश्च => प्रशासकः+च महाराजोऽपि => महाराजः+अपि भवतोऽस्या भ्रान्तेर्निवारणायैव => भवतः+अस्याः+ भ्रान्तेः+निवारणाय+एव भ्रान्तेर्निवारणायैव => भ्रान्तेः+निवारणाय+एव प्रेषितोऽस्मि => प्रेषितः+अस्मि कृष्णदेवरायोऽस्माकं => कृष्णदेवरायः+अस्माकं भाषमाणो नृपः => भाषमाणः+ नृपः पुनरवदत् => पुनः+अवदत् सोऽस्मान् => सः+अस्मान् आक्रमितुमीहते => आक्रमितुम्+ईहते इत्यावेदितमस्मद् गुप्तचरैः => इति+आवेदितम्+अस्मत्+ गुप्तचरैः एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य तेनालीरामो गम्भीरस्वरेणोवाच => तेनालीरामः+ गम्भीरस्वरेण+उवाच गम्भीरस्वरेणोवाच => गम्भीरस्वरेण+उवाच अस्मद्‌ गूढचारिणोऽपि => अस्मत्+ ‌गूढचारिणः+अपि गूढचारिणोऽपि => ‌गूढचारिणः+अपि भवद्‌ विषये => भवत्+ विषये एवमालपन्ति => एवम्+आलपन्ति भ्रान्तिमपासितुमेव => भ्रान्तिम्+अपासितुम्+एव भवदभ्याशे => भवत्+अभ्याशे प्रेषितोऽस्मि => प्रेषितः+अस्मि इदन्तु => इदं+तु विनाशमेव => विनाशम्+एव कृष्णदेवरायश्च => कृष्णदेवरायः+च भवतोर्मध्ये => भवतोः+मध्ये सङ्गरो न => सङ्गरः+ न सान्त्वनामाप्य => सान्त्वनां+आप्य भूपोऽब्रवीत् => भूपः+अब्रवीत् कथमिदं => कथम्+इदं यद् भवान् => यत्+ भवान् अस्मद्भूपतेः => अस्मत्+भूपतेः निजमेकं => निजम्+एकं भवत्प्रेषितोपहारः => भवत्+प्रेषितः+उपहारः स मैत्रीसम्बन्धमभिलषतीति => सः+ मैत्रीसम्बन्धम्+अभिलषति+इति मैत्रीसम्बन्धमभिलषतीति => मैत्रीसम्बन्धम्+अभिलषति+इति यद्यसौ => यदि+असौ तदाऽहं => तदा+अहं दण्डमर्हामि => दण्डम्+अर्हामि राजाऽवोचत् => राजा+अवोचत् त्वद्वचनं => त्वत्+वचनं चेत्प्रेष्यते => चेत्+प्रेष्यते तेनालीरामो गम्भीरगिरा => तेनालीरामः+ गम्भीरगिरा सन्धिप्रस्तावमादाय => सन्धिप्रस्तावम्+आदाय भवत्समीपम् => भवत्+समीपम् आगतोऽस्मि => आगतः+अस्मि अस्मद्राज्यस्य => अस्मत्+राज्यस्य कृष्णदेवोऽपि => कृष्णदेवः+अपि तद्विरोधिनां => तत्+वििरोधिनां सम्यग् अवागच्छत् => सम्यक्+ अवागच्छत् मोदमवाप => मोदम्+अवाप निवेदनमपि => निवेदनम्+अपि कृतमासीत् => कृतम्+आसीत् तुष्टा भूपाः => तुष्टाः+ भूपाः नैतद् विजानते => न+एतत्+ विजानते विशिष्टैरुपहारैस्तं => विशिष्टैः+पहारैः+तं तद्विरुद्धं => तत्+विरुद्धं कृताऽऽसीत् => कृता+आसीत् लज्जिता भूत्वा => लज्जिताः+ भूत्वा मिथो वैरं => मिथः+ वैरं शैत्यचर्चाऽभवत् => शैत्यचर्चा+अभवत् प्रकटयन्नुवाच => प्रकटयन्+उवाच यज्ञो विधीयेत => यज्ञः+ विधीयेत यतो यज्ञधूमैः => यतः+ यज्ञधूमैः सभासदोऽपि => सभासदः+अपि स राजकोषात् => सः+ राजकोषात् स्वीकृतिमपि => स्वीकृतिम्+अपि पुरोहितेनोक्तं => पुरोहितेन+उक्तं सम्पत्स्यमानेऽस्मिन् => सम्पत्स्यमाने+अस्मिन् व्ययो भवति => व्ययः+ भवति तप आचरिष्यामि => तपः+ आचरिष्यामि देवीश्च => देवीः+च शीतलेऽम्बुनि => शीतले+अम्बुनि तपश्चरणे => तपः+चरणे व्यापृतो जायते => व्यापृतः+ जायते कृष्णदेवरायोऽपि => कृष्णदेवरायः+अपि द्रष्टुमनास्तत्र => द्रष्टुमनाः+तत्र तेलानीरामोऽपि => तेलानीरामः+अपि तपश्चर्यां => तपः+चर्यां तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीराम+अवदत् तपस्यैषा => तपस्या+एषा नृपोऽवदत् => नृपः+अवदत् यद्येवम् => यदि+एवम् समाप्ति अत्र => समाप्तिः+ अत्र यदाऽसौ => यदा+असौ सलिलाद् बहिः => सलिलात्+ बहिः तेनालीरामश्च => तेनालीरामः+च सरितो बहिः => सरितः+ बहिः नागतवान् => न+आगतवान् तदैव => तदा+एव तेनालीराम उवाच => तेनालीरामः+ उवाच स बहिरागन्तुं => सः+ बहिरागन्तुं कष्टमनुभवति => कष्टम्+अनुभवति साहाय्यमाचरामि => साहाय्यम्+आचरामि किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य नदीजलाद् बहिराचकर्ष => नदीजलात्+ बहिः+आचकर्ष बहिराचकर्ष => बहिः+आचकर्ष जलाद् बहिरागतं => जलात्+ बहिः+आगतं बहिरागतं => बहिः+आगतं चकितो नृपतिरवोचत् => चकितः+ नृपतिः+अवोचत् नृपतिरवोचत् => नृपतिः+अवोचत् तेनालीरामो विहस्यावदत् => तेनालीरामः+ विहस्य+अवदत् विहस्यावदत् => विहस्य+अवदत् चमत्कारो नास्ति => चमत्कारः+ नास्ति शैत्याद् रक्षायै => शैत्यात्+ रक्षायै एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य भूपतिरुच्चैः => भूपतिः+उच्चैः सलज्जो भूत्वा => सलज्जः+ भूत्वा स यो => सः+ यः+ यो व्यवहारे => यः+ व्यवहारे स यो => सः+ यः+ यो व्यवहारे => यः+ व्यवहारे तेनोक्तं => तेन+उक्तं नूनमहं => नूनम्+अहं किन्त्वस्माकं => किन्तु+अस्माकं को दद्यात् => कः+ दद्यात् प्रश्नस्यास्य => प्रश्नस्य+अस्य क्षमो नाभूत् => क्षमः+ न+अभूत् नाभूत् => न+अभूत् पुनरब्रवीत् => पुनः+अब्रवीत् समर्थो नास्ति => समर्थः+ नास्ति तेनालीरामोऽवदत् => तेनालीरामः+अवदत् मयोक्तसंख्यायाः => मया+उक्तसंख्यायाः कारयितुमर्हति => कारयितुम्+अर्हति राज्ञोक्तम् => राज्ञा+उक्तम् तेनालीरामो गम्भीरवाचा => तेनालीरामः+ गम्भीरवाचा पुनरपृच्छत् => पुनः+अपृच्छत् संख्याऽधिका => संख्या+अधिका तेनालीरामोऽभ्यधात् => तेनालीरामः+अभ्यधात् एतद् ज्ञातुं => एतत्+ ज्ञातुं यद् राज्यान्तराणाम् => यत्+ राज्यान्तराणाम् इहागता भवेयुः। => इहागताः+ भवेयुः। महीपालो निरुत्तरोऽभवत् => महीपालः+ निरुत्तरः+अभवत् निरुत्तरोऽभवत् => निरुत्तरः+अभवत् ततोऽसौ => ततः+असौ दृक्पातमकरोत् => दृक्पातम्+अकरोत् तत्परा भवन्ति => तत्पराः+ भवन्ति इदमुत्तमं => इदम्+उत्तमं नासादितम् => न+आसादितम् विवक्षतीव => विवक्षति+इव यद् युष्मासु => यत्+ युष्मासु कोऽस्त्येतेन => कः+अस्ति+एतेन तस्यैव => तस्य+एव समादरश्च => समादरः+च अनर्गलस्यापि => अनर्गलस्य+अपि यो ह्युत्तरदानदक्षः => यः+ हि+उत्तरदानदक्षः ह्युत्तरदानदक्षः => हि+उत्तरदानदक्षः को नेच्छति => कः+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति को नेच्छति => कः+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति महाराजो वाञ्छति => महाराजः+ वाञ्छति एतद् विशिष्टमायोजनं => एतत्+ विशिष्टम्+आयोजनं विशिष्टमायोजनं => विशिष्टम्+आयोजनं अतस्तेन => अतः+तेन इदमन्तरेण => इदम्+अन्तरेण सङ्गीतसभाया विषये => सङ्गीतसभायाः+ विषये कथञ्चिद् अवगत्य => कथञ्चित्+ अवगत्य आदेशमभिधाय => आदेशम्+अभिधाय अभ्यन्तरगमनाद् रुरोध => अभ्यन्तरगमनात्+ रुरोध तमुवाच => तम्+उवाच कोऽप्यादेशो नास्ति => कोऽपि+आदेशः+ नास्ति धारयन्नपि => धारयन्+अपि सहसोत्थाय => सहसा+उत्थाय क्रन्दितुमारभत => क्रन्दितुम्+आरभत प्रहारा न => प्रहाराः+ न श्रुत्वाऽपि => श्रुत्वा+अपि एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं अहंभावो वृद्धिमुपगतः => अहंभावः+ वृद्धिम्+उपगतः वृद्धिमुपगतः => वृद्धिम्+उपगतः एष पुरस्कारः => एषः+ पुरस्कारः ग्रहीतुमिच्छति => ग्रहीतुम्+इच्छति स उवाच => सः+ उवाच द्रष्टव्याऽस्माभिः => द्रष्टव्या+अस्माभिः यो यस्माज्जायते => यः+ यस्मात्+जायते यस्माज्जायते => यस्मात्+जायते सोऽपि, => सः+अपि, स्वपितेव => स्वपिता+इव सूर्योद्भवो वह्निः, => सूर्योद्भवः+ वह्निः, शीतो भवति => शीतः+ भवति नैव => न+एव स्वप्रकृतेस्त्यागं, => स्वप्रकृतेः+त्यागं, एतद् वैवश्यतस्तस्य, => एतत्+ वैवश्यतः+तस्य, वैवश्यतस्तस्य, => वैवश्यतः+तस्य, को नहि?॥ => कः+ नहि?॥ नैव => न+एव तद् भवद्भिः => तत्+ भवद्भिः शरीरेऽस्मिन् => शरीरे+अस्मिन् सम्बन्धस्तावदेव => सम्बन्धः+तावत्+एव निष्प्राणो न => निष्प्राणः+ न पुत्रो माता => पुत्रः+ माता वयसाऽपि => वयसा+अपि वर्त्तमानास्ते, => वर्तमानाः+ते, अन्यानिष्टचिकीर्षुर्ना, => अन्यानिष्टचिकीर्षुः+ना, सोऽन्यापशकुनं => सः+अन्यापशकुनं नासिकामपि॥ => नासिकाम्+अपि॥ कृत्रिमतामुपाश्रयेत्। => कृत्रिमताम्+उपाश्रयेत्। नैवासौ, => न+एव+असौ, वाच्यो भवति => वाच्यः+ भवति वर्तमानो विनाश्यताम्?। => वर्तमानः+ विनाश्यताम्?। य आनन्दः, => यः+ आनन्दः, स लभ्यताम्?॥ => सः+ लभ्यताम्?॥ जगत्यत्र, => जगति+अत्र, ज्यायांसश्च => ज्यायांसः+च ज्येष्ठा लभ्याः => ज्येष्ठाः+ लभ्याः स्युस्तत्र => स्युः+तत्र कोऽप्यन्तः, => कोऽपि+अन्तः, पूर्तिस्तासां => पूर्तिः+तासां आदावन्ते => आदौ+अन्ते सदुःखास्ता, => सदुःखाः+ताः, अतस्तासु => अतः+तासु कस्यचिज्जन्तोः, => कस्यचित्+जन्तोः, दुःखिनस्तस्य => दुःखिनः+तस्य तन्नीडं => तत्+नीडं स्पर्शो जातिविशेषस्य, => स्पर्शः+ जातिविशेषस्य, जीवनस्यैक एवास्ति, => जीवनस्य+एकः+ एव+अस्ति, एवास्ति, => एव+अस्ति, सारो भगवदाश्रयः। => सारः+ भगवदाश्रयः। तुच्छोऽस्त्यखिलसङ्ग्रहः॥ => तुच्छः+अस्ति+अखिलसङ्ग्रहः॥ भूयो भूयः => भूयः+ भूयः सर्वो, => सर्वः+, नैवाप्नोति => नैव+आप्नोति भाग्यशाल्येव, => भाग्यशाली+एव, पूर्णमेवाब्धिं, => पूर्णम्+एव+अब्धिं, श्रीरपि => श्रीः+अपि कञ्चिद् दर्शयते => कञ्चित्+ दर्शयते बहिरागच्छन् => बहिः+आगच्छन् तद् गृहीत्वा => तत्+ गृहीत्वा बहिर्निःसृत्य => बहिः+निःसृत्य उच्छलन्तो विचाराश्चेल्लिख्यन्ते => उच्छलन्तः+ विचाराः+च+उल्लिख्यन्ते विचाराश्चेल्लिख्यन्ते => विचाराः+च+उल्लिख्यन्ते सुस्थिरा भूत्वा => सुस्थिराः+ भूत्वा यद् लिखितं, => यत्+ लिखितं, तद् अत्र => तत्+ अत्र सुहृद् अपृच्छत् => सुहृत्+ अपृच्छत् सहृद् तं => सहृत्+ तं शान्तिस्तथा => शान्तः+तथा कलहो यत्र, => कलहः+ यत्र, प्रकृतिनियमाग्रे => प्रकृतिनियम+अग्रे यतो हि => यतः+ हि धैर्यादुद्धरते => धैर्यात्+उद्धरते नात्र => न+अत्र गृहाद् बहिः => गृहात्+ बहिः+ बहिः एव => बहिः+ एव गुरूभक्ता न => गुरूभक्ताः+ न भूयांसो, => भूयांसः+, विद्वच्छ्रद्धालवोऽपि => विद्वच्छ्रद्धालवः+अपि विद्याह्रासस्ततो जातो, => विद्याह्रासः+ततः+ जातः+, जातो, => जातः+, वेदव्यासो गणेशेन, => वेदव्यासः+ गणेशेन, बृहद् महाभारतम्, => बृहत्+ महाभारतम्, मिथस्तैर्विहितां => मिथः+तैः+विहितां स एव => सः+ एव भवेन्नित्यं, => भवेत्+नित्यं, धनिनो धनम् => धनिनः+ धनम् यशस्तस्य => यशः+तस्य तिष्ठेद् धनं => तिष्ठेत्+ धनं यद् रोचते => यत्+ रोचते कामक्रोधादयो यस्य, => कामक्रोधादयः+ यस्य, मृता बन्धुजनाः => मृताः+ बन्धुजनाः स ततः => सः+ ततः प्रशान्तो मोदते => प्रशान्तः+ मोदते बहिर्निर्गमयत्। => बहिः+निर्गमयत्। वृत्तिश्चेद् मिलते => वृत्तिः+चेत्+ मिलते जनश्चौर्ये => जनः+चौर्ये साधुसङ्गो वृत्तिलाभश्चौर्यकर्मनिवारकः => साधुसङ्गः+ वृत्तिलाभः+चौर्यकर्मनिवारकः वृत्तिलाभश्चौर्यकर्मनिवारकः => वृत्तिलाभः+चौर्यकर्मनिवारकः मृतोऽपि => मृतः+अपि सुखमाप्नोति, => सुखम्+आप्नोति, अवस्थितस्ततो दूरे, => अवस्थितः+ततः+ दूरे, स मानवः => सः+ मानवः यतो हि => यतः+ हि कस्यचिद् वस्तु, => कस्यचित्+ वस्तु, चेद् भवत्येव, => चेत्+ भवति+एव, भवत्येव, => भवति+एव, स चौर्यकारणात् => सः+ चौर्यकारणात् बहिर्गतः => बहिः+गतः तस्माद् वृक्षात् => तस्मात्+ वृक्षात् महद् आश्चर्यं, => महत्+ आश्चर्यं, सामान्यस्यापि => सामान्यस्य+अपि नास्मात्, => न+अस्मात्, स्वल्पेऽप्यर्धं => स्वल्पे+अपि+अर्धं अतोऽप्यधीयताम् => अतः+अपि+अधीयताम् भङ्गोऽस्तु => भङ्गः+अस्तु माऽधुना => मा+अधुना तद् अहम् => तत्+ अहम् रामायणमधीत्यापि, => रामायणं+अधीत्य+अपि, तच्छिक्षाऽनुसृता => तत्+शिक्षा+अनुसृता कोऽस्ति => कः+अस्ति ततस्तर्हि, => ततः+तर्हि, कृपणो म्रियतां => कृपणः+ म्रियतां सर्वेश्वरोऽपि => सर्वेश्वरः+अपि तस्याग्रे, => तस्य+अग्रे, बहिरागतः => बहिः+आगतः स तु => सः+ तु पार्वतीशङ्‌कराविव => पार्वतीशङ्‌करौ+इव यतो जातो => यतः+ जातः+ जातो हि => जातः+ हि गृहाद् बहिः => गृहात्+ बहिः अमित्रो जायते => अमित्रः+ जायते कास्ति => का+अस्ति एतद् अपि => एतत्+ अपि पुनरहं => पुनः+अहं भगवद्गुणान् => भगवत्+गुणान् हानिः, => हानिः+, पूर्तिर्न => पूर्तिः+न बहिरागताः। => बहिः+आगताः। एतद्? => एतत्+? स उदतरत्। => सः+ उदतरत्। तद् इदानिं => तत्+ इदानिं युदपद् एव => युदपत्+ एव नोचिता => न+उचिता नोचिता => न+उचिता सुबुद्धिमन्तस्तां, => सुबुद्धिमन्तः+तां, गुणलुब्धा स्वयमेव => गुणलुब्धाः+ स्वयम्+एव स्वयमेव => स्वयम्+एव ईश्वरोऽपि => ईश्वरः+अपि ततस्तुष्टः, => ततः+तुष्टः, तदिच्छापूरको भवेत् => तदिच्छापूरकः+ भवेत् तद् एतद् => तत्+ एतत्+ एतद् दृष्ट्वा => एतत्+ दृष्ट्वा पुनरपि => पुनः+अपि यन्नियतं => यत्‌+नियतं स एव => सः+ एव एतद् आकर्ण्य => एतत्+ आकर्ण्य सदैवैका, => सदा+एव+एका प्रकृतिरवतिष्ठते => प्रकृतिः+अवतिष्ठते उदारचरितश्चापि, => उदारचरितः+च+अपि, बहिर् निरसारयत्, => बहिर्+ निरसारयत्, यत्तु, => यत्+तु, तद् भवत्यच्छमेव => तत्+ भवति+अच्छम्+एव भवत्यच्छमेव => भवति+अच्छम्+एव मन्दस्तन्मन्यते => मन्दः+तत्+मन्यते तद् अच्छम् => तत्+ अच्छम् यद् उक्तवान् => यत्+ उक्तवान् तद् अहम् => तत्+ अहम् यद् आदिशत् => यत्+ आदिशत् तद् अपि => तत्+ अपि यतो हि => यतः+ हि किन्त्वन्यो => किन्तु+अन्यः स महाव्याधिना => सः+ महाव्याधिना श्रमोऽवश्यं, => श्रमः+अवश्यं, नोत्पद्यतेऽनेन, => न+उत्पद्यते+अनेन, स्याच्च => स्यात्+च सांसारिकपदार्था हि, => सांसारिकपदार्थाः+ हि, तदासक्तौ => तदा+आसक्तौ चोपहस्यते॥ => च+उपहस्यते॥ निषेधेऽप्यधिकारं => निषेधे+अपि+अधिकारं दुर्धियो जनाः। => दुर्धियः+ जनाः। परस्यास्मिन्‌, => परस्य+अस्मिन्‌, जनो जातु, => जनः+ जातु, साधुसन्तो महात्मानः, => साधुसन्तः+ महात्मानः, कामात्मानो भवन्ति => कामात्मानः+ भवन्ति प्रवर्त्यान्यान्, => प्रवर्त्य+अन्यान्, रुचिमन्यस्य => रुचिम्+अन्यस्य स्वार्थाद् विज्ञाप्यते => स्वार्थात्+ विज्ञाप्यते तन्नूनं, => तत्+नूनं, नात्र => न+अत्र स्वस्यैव => स्वस्य+एव एतद् वत्स!" => एतत्+ वत्स!" नानाकार्यसमुद्विग्नो, => नानाकार्यसमुद्विग्नः+, यतो जनः => यतः+ जनः उग्रतायामपि => उग्रतायाम्+अपि स्वीयो, => स्वीयः+, त्याज्यो हि => त्याज्यः+ हि चापि, => च+अपि, सैनिका युद्धे, => सैनिकाः+ युद्धे, शासकास्ततः। => शासकाः+ततः। मृता दिवं => मृताः+ दिवं जीविता इह॥ => जीविताः+ इह॥ श्वश्रूर्भूत्वा => श्वश्रूः+भूत्वा सन्तापयेन्न => सन्तापयेत्+न वधूस्तर्हि => वधूः+तर्हि विद्यान्न => विद्यात्+न व्यक्तिः, => व्यक्तिः+, अद्वितीया गुणास्तस्याः, => अद्वितीयाः+ गुणाः+तस्याः+, गुणास्तस्याः, => गुणाः+तस्याः+, तद्‌गुणाकृष्टहृदया => तत्+गुणाकृष्टहृदया पतिस्ताभिर्भार्याभिस्ताप्यते => पतिः+ताभिः+भार्याभिः+ताप्यते आत्मवद् एव => आत्मवत्+ एव सोऽस्ति, => सः+अस्ति, यो हि => यः+ हि पक्षविपक्षतोऽनन्तान्, => पक्षविपक्षतः+अनन्तान्, स विन्दति॥ => सः+ विन्दति॥ निद्रितोऽपि => निद्रितः+अपि यो जपेत्। => यः+ जपेत्। स भक्तोत्तमो => सः+ भक्तोत्तमः+ भक्तोत्तमो नास्ति? => भक्तोत्तमः+ नास्ति? स्वीय एव => स्वीयः+ एव शक्तो न => शक्तः+ न सन्तस्तु => सन्तः+तु सन्तो हि, => सन्तः+ हि, सद्यस्तत् => सद्यः+तत् सन्तो, => सन्तः+, यदिच्छन्ति => यत्+इच्छन्ति ततो जनाः॥ => ततः+ जनाः॥ वयो लिङ्गं, => वयः+ लिङ्गं, स, => सः+, सर्वस्यापि => सर्वस्य+अपि प्रियो भवेत्॥ => प्रियः+ भवेत्॥ यद्‌गृहे => यत्+गृहे स किं => सः+ किं स सनातनधर्मसभायाः => सः+ सनातनधर्मसभायाः यद्‌गृहे => यत्+गृहे कालो वार्तासु => कालः+ वार्तासु प्रत्युत्पन्नमतेरुक्तिः, => प्रत्युत्पन्नमतेः+उक्तिः, स पाषाणो => सः+ पाषाणः+ पाषाणो जडो => पाषाणः+ जडः+ जडो ज्ञेयो, => जडः+ ज्ञेयः+, ज्ञेयो, => ज्ञेयः+, योऽनया => यः+अनया धूर्तो वाक्छलतोऽवश्यं, => धूर्तः+ वाक्छलतः+अवश्यं, वाक्छलतोऽवश्यं, => वाक्छलतः+अवश्यं, अतो दूरेऽवतिष्ठेत, => अतः+ दूरे+अवतिष्ठेत, दूरेऽवतिष्ठेत, => दूरे+अवतिष्ठेत, सुमतिमाञ्जनः॥ => सुमतिमान्+जनः॥ व्यक्तिरुपभुङ्‌क्ते => व्यक्तिः+उपभुङ्‌क्ते तस्या मनो => तस्याः+ मनः+ मनो वाणी, => मनः+ वाणी, तद् मलिनं => तत्+ मलिनं बहिर्निःसृतम्। => बहिः+निःसृतम्। सहनीयो न, => सहनीयः+ न, कार्यश्चापि => कार्यः+च+अपि योऽन्यायं => यः+अन्यायं सोऽस्ति => सः+अस्ति अवसरोपयुक्तो यः, => अवसरोपयुक्तः+ यः, स किं => सः+ किं नानिष्टं => न+अनिष्टं कस्यचिच्चिन्त्यं, => कस्यचित्+चिन्त्यं, नापि => न+अपि तत्कार्यमेव => तत्+कार्यम्+एव हरितान्यपि॥ => हरितानि+अपि॥ स एव => सः+ एव श्रमिको धीमान्, => श्रमिकः+ धीमान्, भवितुमर्हति॥ => भवितुम्+अर्हति॥ अभ्यासोऽत्र => अभ्यासः+अत्र एकलव्यस्तयैवाभूत्, => एकलव्यः+तया+एव+अभूत्, प्रवीणोऽति => प्रवीणः+अति सन्त्येव, => सन्ति+एव, यत्राऽऽयान्ति => यात्रा+आयान्ति ततो यान्ति, => ततः+ यान्ति, तद् अहं => तत्+ अहं तद् भवति => तत्+ भवति पार्श्वेऽस्ति => पार्श्वे+अस्ति कदापि => कदा+अपि नश्येन्न, => नश्येत्+न, बुद्धिस्तदा => बुद्धिः+तदा किञ्चित्समयानन्तरम् => किञ्चित्+समयानन्तरम् तद्धनं => तत्+धनं सङ्‌कटेऽप्यागते => सङ्‌कटे+अपि+आगते मिलत्यच्छम्, => मिलति+अच्छम्, तद् अस्मिन् => तत्+ अस्मिन् तद् गृहं => तत्+ गृहं त एव => ते+ एव विष्णोरेतत्समाधानं, => विष्णोः+एतत्+समाधानं, को लाभो => कः+ लाभः+ लाभो गालिदानेन, => लाभः+ गालिदानेन, तमेवासौ => तम्+एव+असौ तुदत्यलम्॥ => तुदति+अलम्॥ कस्यचिद् ब्राह्मणस्य => कस्यचित्+ ब्राह्मणस्य कृतोऽतीव => कृतः+अतीव सुविधाजनकोऽस्त्येव, => सुविधाजनकः+अस्ति+एव, यात्रायामपरिग्रहः॥ => यात्रायाम्+अपरिग्रहः॥ पुनश्च => पुनः+च योऽन्यस्मै => यः+अन्यस्मै मिथोऽनिष्टं, => मिथः+अनिष्टं, पदयात्रया तयोः => पदयात्रायाः+ तयोः सुहृद् पूर्वम् => सुहृत्+ पूर्वम् सुहृद् अपि => सुहृत्+ अपि सन्तानोऽनुकुर्वीत, => सन्तानः+अनुकुर्वीत, वानरस्वभावा न, => वानरस्वभावाः+ न, ग्रामाद् बहिः => ग्रामात्+ बहिः रक्षका भक्षका => रक्षकाः+ भक्षकाः+ भक्षका यत्र, => भक्षकाः+ यत्र, केवलमीश्वरः॥ => केवलम्+ईश्वरः॥ स्वमीश्वरं => स्वम्+ईश्वरं सन्तुष्ट ईश्वरस्तेन, => सन्तुष्टः+ ईश्वरः+तेन, ईश्वरस्तेन, => ईश्वरः+तेन, शासको गुणयुक्तश्चेत्, => शासकः+ गुणयुक्तः+चेत्, गुणयुक्तश्चेत्, => गुणयुक्तः+चेत्, अमुष्मिंश्चान्यथा => अमुष्मिन्+च+अन्यथा सर्वो भवति => सर्वः+ भवति क्वचिद् व्यर्थं => क्वचित्+ व्यर्थं साहाय्यमाचरेत् => साहाय्यम्+आचरेत् स देयः => सः+ देयः स्वेष्टानि => स्व+इष्टानि मत्यैव => मत्या+एव तन्नैव => तत्+नैव क्षतिर्भवेत्। => क्षतिः+भवेत्। अस्मदाश्रिताः => अस्मत्+आश्रिताः प्रश्नस्तथोत्तरम्> => प्रश्नः+तथा+उत्तरम्> प्रश्नस्तथोत्तरम् => प्रश्नः+तथा+उत्तरम् लेखकस्यात्र => लेखकस्य+अत्र को दोषो, => कः+ दोषः प्रश्नस्तथोत्तरम्। => प्रश्नः+तथा+उत्तरम्। नाम्रा लभ्याः => न+आम्राः+ लभ्याः प्रदत्तेयं, => प्रदत्ता+इयं, परनिन्दावचोभिर्न, => परनिन्दावचोभिः+न, क्षीणशक्तिर्विधीयताम्॥ => क्षीणशक्तिः+विधीयताम्॥ यो विजानाति, => यः+ विजानाति, स हि => सः+ हि यो न => यः+ न स कथं => सः+ कथं सत्सङ्गो न => सत्सङ्गः+ न कर्तव्योऽसौ => कर्तव्यः+असौ ततो भवति => ततः+ भवति बहिर्विश्रामं => बहिः+विश्रामं स्वाचरणे => स्व+आचरणे दुर्लभो राजसम्मानो, => दुर्लभः+ राजसम्मानः+ राजसम्मानो, विरला => राजसम्मानः+ विरलाः+ विरला निःस्पृहास्ततः। => विरलाः+ निःस्पृहाः+ततः। निःस्पृहास्ततः। => निःस्पृहाः+ततः। स्वल्पोऽपि => स्वल्पः+अपि सम्मानो, भवेद् => सम्मानः+ भवेत्+ भवेद् भूरि => भवेत्+ भूरि तद् नैव => तत्+ नैव दोषो न => दोषः+ न तद् अहं => तत्+ अहं यद् भवेत्। => यत्+ भवेत्। सन्त्याज्यमेव => सन्त्याज्यम्+एव तद् आचरणं => तत्+ आचरणं लोकापवादतो भीतः, => लोकापवादतः+ भीतः, कृपणो जायते => कृपणः+ जायते कष्टमाविन्दन्, => कष्टम्+आविन्दन्, मनस्तीर्थ-स्नानेन => मनः+तीर्थस्नानेन सदाचरणमेवैकं, => सदाचरणम्+एव+एकं, तद् दलं => तत्+ दलं तद् दलं => तत्+ दलं सत्या वैष्णवसन्तो => सत्याः+ वैष्णवसन्तः+ वैष्णवसन्तो हि, => वैष्णवसन्तः+ हि, जनो वेत्ति => जनः+ वेत्ति स, विकरोति => सः+ विकरोति यद् इच्छसि। => यत्+ इच्छसि। प्रबन्धको नेदृक्, => प्रबन्धकः+ न+ईदृक्, नेदृक्, => न+ईदृक्, फलेन्नहि॥ => फलेत्+नहि॥ जनतेच्छति => जनता+इच्छति सेच्छति। => स+इच्छति। शासकास्तस्याः, => शासकाः+तस्याः, तद्विश्वासो न => तद्विश्वासः+ न यो, => यः+, सोऽधिगच्छति॥ => सः+अधिगच्छति॥ जीवद्‌भ्योऽपि => जीवद्‌भ्यः+अपि स, => सः+, यो, => यः+, निर्ममेऽध्वनि => निर्ममे+अध्वनि विलम्बो नैव => विलम्बः+ नैव सद्यो विधीयताम्। => सद्यः+ विधीयताम्। विलम्बाज्जायते => विलम्बात्+जायते हानिस्तस्याः => हानिः+तस्याः पूर्तिरसम्भवा॥ => पूर्तिः+असम्भवा॥ तद् आनीयतां => तत्+ आनीयतां बुद्धिमन्तो महाजनाः। => बुद्धिमन्तः+ महाजनाः। दृष्ट्वाऽन्येषां => दृष्ट्वा+अन्येषां स, => सः+, सम्प्रार्थयत ईश्वरम्॥ => सम्प्रार्थयते+ ईश्वरम्॥ महाकालो न => महाकालः+ न हेतुर्हि => हेतुः+हि एतद् आकर्ण्य => एतत्+ आकर्ण्य कार्यो विलम्बो => कार्यः+ विलम्बः+ विलम्बो न, => विलम्बः+ न, नापमानयेत्। => न+आपमानयेत्। नीरसमेव => नीरसम्+एव चौरो न, => चौरः+ न, सर्वकाराच्च, => सर्वकारात्+च, भिक्षतेऽन्यस्माद्, => भिक्षते+अन्यस्मात्+, स किम् => सः+ किम् ज्ञात्वैतद् भिक्षुरेकोऽन्यं, => ज्ञात्वा+एतत्+ भिक्षुः+एकः+अन्यं, भिक्षुरेकोऽन्यं, => भिक्षुः+एकः+अन्यं, बहिर् आगच्छन् => बहिः+ आगच्छन् अन्यांश्चापि => अन्यान्+च+अपि जगन्मातेव => जगन्माता+इव प्रविष्टा अस्ति। => प्रविष्टा+ अस्ति। समुपास्यैव, => समुपास्य+एव, जननीवद् विमातापि, => जननीवत्+ विमाता+अपि, विमातापि, => विमाता+अपि, नैवाभिवर्षति॥ => नैव+अभिवर्षति॥ तस्यान्तिकम् => तस्य+अन्तिकम् कोऽपि, => कः+अपि, स परित्रातुं, => सः+ परित्रातुं, प्राणाहुतिप्रदानेऽपि, => प्राणाहुतिप्रदाने+अपि, शत्रुणाऽपि => शत्रुणा+अपि तमवश्यं => तम्+अवश्यं दुराचारो, => दुराचारः+, कियद्दूरे => कियत्+दूरे स वैफल्यं, => सः+ वैफल्यं, नैवाप्नोति => नैव+आप्नोति किञ्चिद् दूरं => किञ्चित्+ दूरं बृहद्राशिं => बृहत्+राशिं विहायान्यत्, => विहाय+अन्यत्, किञ्चिन्नैवाभिपश्यति। => किञ्चित्+नैव+अभिपश्यति। अग्निनाग्निर्विवर्धेत, => अग्निना+अग्निः+विवर्धेत, जलेनैव => जलेन+एव स शाम्यति॥ => सः+ शाम्यति॥ केभ्यश्चिद् दिनेभ्यः => केभ्यश्चित्+ दिनेभ्यः यद् एकेन => यत्+ एकेन युक्त्यैव => युक्त्या+एव युक्त्यैव => युक्त्या+एव युक्तिबलेनैव, => युक्तिबलेन+एव, बहिर्वृक्षोपरि => बहिः+वृक्षोपरि प्रशंसामन्यतः => प्रशंसाम्+अन्यतः स स्वहस्तेन, => सः+ स्वहस्तेन, एतद् न => एतत्+ न लिप्तो यः, => लिप्तः+ यः, स एव => सः+ एव यस्तथा => यः+तथा स एव => सः+ एव नगराद् बहिः => नगरात्+ बहिः वीरशिवाजितुल्यास्ते, => वीरशिवाजितुल्याः+ते, तद् वस्तु => तत्+ वस्तु एतद् म्लेच्छराज्यम्। => एतत्+ म्लेच्छराज्यम्। विपत्तावपि => विपत्तौ+अपि स कार्यं => सः+ कार्यं आगमनाद् भीतः => आगमनात्+ भीतः "तद् धनं => "तत्+ धनं घोषितास्ति => घोषिता+अस्ति आपातकालिकघण्टाध्वनिमाकर्ण्य => आपातकालिकघण्टाध्वनिम्+आकर्ण्य नास्ति => न+अस्ति मार्गा निर्जनाः => मार्गाः+ निर्जनाः यत्किञ्चिदपि => यत्किञ्चित्+अपि समीपमस्ति => समीपम्+अस्ति तेष्वेव => तेषु+एव कारणादेव => कारणात्+एव गृहमेव => गृहम्+एव तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव दिनेऽपि => दिने+अपि कर्फ्यूकालेऽपि => कर्फ्यूकाले+अपि दूरतरमासीत् => दूरतरम्+आसीत् मार्गमर्धं => मार्गम्+अर्धं सहसैव => सहसा+एव आगतमेकं => आगतम्+एकं समीपमागत्य => समीपम्+आगत्य शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव आपणमेकमासीत् => आपणम्+एकम्+आसीत् मिष्ठान्नस्यापणमासीत् => मिष्ठान्नस्य+आपणम्+आसीत् एतद्वृत्तम् => एतत्+वृत्तम् विनष्टमपि => विनष्टम्+अपि नाभवत् => न+अभवत् पुटकमिदम् => पुटकम्+इदम् कस्मिञ्चिदपि => कस्मिञ्चित्+अपि मिष्ठान्नमिदं => मिष्ठान्नम्+इदं एकस्मिन्नेव => एकस्मिन्+एव भूत्वापि => भूत्वा+अपि नोचितम् => न+उचितम् कश्च => कः+च किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि द्वितीयतश्च => द्वितीयतः+च उचितमत्र => उचितम्‌+अत्र चिन्तापि => चिन्ता+अपि अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव सहायिकासीत् => सहायिका+आसीत् मिष्ठान्नस्यापणं => मिष्ठान्नस्य+आपणं सविनयञ्च => सविनयं+च अत्रैव => अत्र+एव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पुटकमानय => पुटकम्+आनय अतिप्रसन्नश्च => अतिप्रसन्नः+च यतो हि => यतः+ हि दुरूहकमस्ति => दुरूहकम्+अस्ति तादृशमेव => तादृशम्+एव नासीत् => न+आसीत् नासीत् => न+आसीत् पुनरपि => पुनः+अपि धन्यश्चासीत् => धन्यःच+आसीत् तत्क्षममेव => तत्क्षणम्+एव रहस्योद्घाटनं => रहस्य+उद्घाटनं कथ्यतेऽपि => कथ्यते+अपि तस्मिन्नेवापि => तस्मिन्एव+अपि कश्चिदंशं => कश्चित्+अंशं कथनमेव => कथनम्+एव प्रसिद्धोऽस्ति => प्रसिद्धः+अस्ति स अुपि => सः+ अुपि कालादेव => कालात्+एव तस्यानुकरणं => तस्य+अनुकरणं चैकस्मिन्नगरे => च+एकस्मिन्+नगरे जनश्चैकोऽन्यवसत् => जनः+च+एकः+अन्यवसत् चाभिमानिनी => च+अभिमानिनी निर्लज्जाऽऽसीत् => निर्लज्जा+आसीत् पूर्वपत्युर्द्वे => पूर्वपत्युः+द्वे चास्ताम् => च+आस्ताम् जनस्यापि => जनस्य+अपि चैका => च+एका मातृगुणानुरूपाऽऽसीत् => मातृगुणानुरूपा+आसीत् विवाहानन्तरमभिमानिनी => विवाहानन्तरम्+अभिमानिनी यतो हि => यतः+ हि चेटीवद् व्यवहरति => चेटीवत्+ व्यवहरति सर्वमसहत => सर्वम्+असहत किमप्यकथयत् => किमपि+अकथयत् मलिनवस्त्रावृतापि => मलिनवस्त्रावृता+अपि तयोरधिकतरां => तयोः+अधिकतरां तस्मिन्प्रमुखाः => तस्मिन्+प्रमुखाः पौरा निमन्त्रिताः। => पौराः+ निमन्त्रिताः। कन्यकेऽपि => कन्यके+अपि शिरस्त्राणमपि। => शिरस्त्राणम्+अपि। समाकारितास्ते => समाकारिताः+ते डोरबंकामप़च्छतामपि => डोरबंकाम्+अप्॒छताम्+अपि मामुपहसतः? => माम्+उपहसतः? किमहं => किम्+अहं वेषेणानेन => वेषेण+अनेन तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा प्रोच्चैर्दहसतुः। => प्रोच्चैः+जहसतुः। तद्दिनमाजगाम, => तद्दिनम्+आजगाम, तयोरक्ष्णोरगोचरे => तयोः+अक्ष्णोः+अगोचरे रोदितुमारब्धा। => रोदितुम्+आरब्धा। तस्या मृता => तस्याः+ मृता निश्वसन्तो कन्या => निश्वसन्तः+ कन्या प्राह-मदीयेच्छापि => प्राह-मदीया+इच्छा+अपि फलमेकमानेतुमादिदेश => फलम्+एकम्+आनेतुम्+आदिदेश तत्स्पर्शमकरोत्सा => तत्स्पर्शम्+अकरोत्+सा तत्स्पर्शमात्रेणैव => तत्स्पर्शमात्रेण+एव मूषकपञ्जरमुद्घाटयितुम् => मूषकपञ्जरम्+उद्घाटयितुम् कन्यामादिष्टवती => कन्याम्+आदिष्टवती सहसैव => सहसा+एव षण्मूषका बहिरागताः => षण्मूषकाः+ बहिः+आगताः बहिरागताः => बहिः+आगताः चाश्वरूपे => च+अश्वरूपे प्रचालयेत्समस्येयं => प्रचालयेत्+समस्या+इयं मूषकश्चैक => मूषकः+च+एक त्वमधुना => त्वम्+अधुना रथमारुह्य => रथम्+आरुह्य निश्चितमर्धरात्रौ => निश्चितम्+अर्धरात्रौ प्रत्यागमिष्यामीति => प्रत्यागमिष्यामि+इति संसूचितो राजपुत्रः => संसूचितः+ राजपुत्रः राजद्वारमिति => राजद्वारम्+इति चकितचकिता इव => चकितचकिताः+ इव कथयितुमारब्धा => कथयितुम्+आरब्धा नाद्यावधि => न+अद्य+अवधि चैतादृशी => च+एतादृशी किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं सभागृहमागत्य => सभागृहम्+आगत्य राजपुत्रस्तया => राजपुत्रः+तया नर्तितुमारब्धः => नर्तितुम्+आरब्धः तस्या नृत्यं => तस्याः+ नृत्यं पार्श्वमागत्य => पार्श्वम्+आगत्य कथमियम् => कथम्+इयम् अपरिचितापि => अपरिचिता+अपि अर्धरात्रिरुपागता => अर्धरात्रिः+उपागता मातुर्वचनानि => मातुः+वचनानि तस्माद् गृहं => तस्मात्+ गृहं मातरमुवाच- => मातरम्+उवाच- पुनरिच्छति => पुनः+इच्छति राजपुत्रो मया => राजपुत्रः+ मया तदैव => तदा+एव द्वारमताडयताम् => द्वारम्+अताडयताम् निमीलयन्तीव => निमीलयन्ती+इव द्वारमुद्घाटितवती => द्वारम्+उद्घाटितवती किमद्यावधि => किम्+अद्य+अवधि तत्रैवास्ताम् => तत्रैव+आस्ताम् गृहमपि => गृहम्+अपि प्रत्यागन्तासि => प्रत्यागन्ता+असि चैका => च+एका समागतासीत् => समागता+असीत् चानिन्द्यसुन्दरी => च+अनिन्द्यसुन्दरी प्रदायापि => प्रदाय+अपि तामाप्तुमिच्छति => ताम्+आप्तुम्+इच्छति किमहमपि => किम्+अहमपि येनाहमपि => येन+अहमपि गन्तुमपारयम् => गन्तुम्+अपारयम् चावमेने => च+अवमेने नाहं => न+अहं तूष्णीमेव => तूष्णीम्+एव द्वितीयवारमपि => द्वितीयवारम्+अपि पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव सर्वमेव => सर्वम्+एव चास्ताम् => च+आस्ताम् पलायितुमैच्छत् => पलायितुम्+ऐच्छत् तस्मान्निर्गच्छति => तस्मात्+निर्गच्छति पादत्राणमेकं => पादत्राणम्+एकं राजभवनाद् बहिरागत्य => राजभवनात्+ बहिः+आगत्य बहिरागत्य => बहिः+आगत्य तावन्न => तावत्+न स्वयमपि => स्वयम्+अपि हरिणीवत्कूर्दितुमारब्धा => हरिणीवत्कूर्दितुम्+आरब्धा राजपुत्रोऽपि => राजपुत्रः+अपि तामनुधावन् => ताम्+अनुधावन् भवद्भिर्विलोकिता => भवद्भिः+विलोकिता चैका => च+एका नावलोकिता => न+अवलोकिता परमेका => परम्+एका नृत्यान्निवृत्य => नृत्यात्+निवृत्य पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव गृहमागतौ। => गृहम्+आगतौ। कीदृशोऽभूदुत्सवः => कीदृशः+अभूत्+उत्सवः सम्प्रत्यपि => सम्प्रति+अपि चार्धरात्रिपर्यन्तं => च+अर्धरात्रिपर्यन्तं तस्माद् विनिर्गता। => तस्मात्+ विनिर्गता। पादत्राणमेव => पादत्राणम्+एव प्रमत्त इव => प्रमत्तः+ इव सर्वकालमभिरमते। => सर्वकालम्+अभिरमते। समुद्घोषणमकारयत्- => समुद्घोषणम्+अकारयत्- कुमारिकायाश्चरणं => कुमारिकायाः+चरणं सैव => सा+एव राजपुत्रस्तया => राजपुत्रः+तया तद् गृहमपि => तत्+ गृहम्+अपि गृहमपि => गृहम्+अपि पादत्राणमयोजयत् => पादत्राणम्+अयोजयत् तत्सदृशमेव => तत्सदृशम्+एव तदैव => तदा+एव मातापि => माता+अपि पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव तद् वीक्ष्य => तत्+ वीक्ष्य क्षमायाचनाञ्चाकुरुताम् => क्षमायाचनां+च+अकुरुताम् प्रहर्षितो राजपुत्रः => प्रहर्षितः+ राजपुत्रः इत्थमेवास्मिन् => इत्थम्+एव+अस्मिन् सन्तोऽपि => सन्तः+अपि डोरबंकावन्महत्पदमाप्नुवन्तीति => डोरबंकावन्महत्पदम्+आप्नुवन्ति+इति प्रवचनमकरोत्। => प्रवचनम्+अकरोत्। वर्णनमकरोत् => वर्णनम्+अकरोत् देवता अतीव => देवताः+ अतीव जाग्रतो सिद्धपुरुषः => जाग्रतः+ सिद्धपुरुषः निश्चयमकरोत् => निश्चयम्+अकरोत् अवश्यमेव => अवश्यम्+एव तदैव => तदा+एव गमनमागमनं => गमनम्+आगमनं बहिरागच्छति => बहिः+आगच्छति तदैव => तदा+एव किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि मुकुटमचोरयत् => मुकुटम्+अचोरयत् देवालयमागच्छत् => देवालयम्+आगच्छत् किमस्ति => किम्+अस्ति चास्ति => च+अस्ति पुनश्च => पुनः+च किञ्चिद् भोजनमपि => किञ्चित्+ भोजनम्+अपि भोजनमपि => भोजनम्+अपि अतिदृढ अभवत् => अतिदृढः+ अभवत् अध तु => अधः+ तु दर्शनमवश्यमेव => दर्शनम्+अवश्यम्+एव स्वागतमकरोत् => स्वागतम्+अकरोत् नास्ति => न+अस्ति अवश्यमेव => अवश्यम्+एव प्रार्थनामकरोत् => प्रार्थनाम्+अकरोत् किञ्चिद् अपि => किञ्चित्+ अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव नासीत् => न+आसीत् तदैव => तदा+एव कुत्रापि => कुत्र+अपि स्पृशन्त्यानलिन्‌याऽनुभूतं => स्पृशन्त्या+अनलिन्‌या+अनुभूतं किञ्चिन्नवीनं => किञ्चित्+नवीनं सैव => सा+एव अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव प्रभातैव => प्रभाता+एव नोत्तिष्ठति => न+उत्तिष्ठति ग्राहकलुब्धो आपणिकः => ग्राहकलुब्धः+ आपणिकः ग्राहकाणामभावे => ग्राहकाणाम्+अभावे अकस्मादेव => अकस्मात्+एव तमाकर्षयितुं => तम्+आकर्षयितुं सैव => सा+एव ह्य एव => ह्यः+ एव भवेद् मूल्यमधिकं => भवेत्+ मूल्यम्+अधिकं मूल्यमधिकं => मूल्यम्+अधिकं आपणिकैकेनोक्तम् => आपणिकः+एकेन+उक्तम् आपणिकोऽवदत् => आपणिकः+अवदत् नास्ति => न+अस्ति साऽतिप्रसन्ना => सा+अतिप्रसन्ना यतो हि => यतः+ हि नाजानत् => न+अजानत् पङ्‌कजेनाऽपि => पङ्‌कजेन+अपि सङ्‌कल्पो कृतः => सङ्‌कल्पः+ कृतः एवासीत् => एव+आसीत् भ्रातरमाह्वयति => भ्रातरम्+आह्वयति कमलपत्रमिव => कमलपत्रम्+इव पूर्वयोजनानुसारमाचरत् => पूर्वयोजनानुसारम्+अाचरत् पङ्‌कजेनाऽनुभूतमिदानीं => पङ्‌कजेन+अनुभूतम्+इदानीं तर्जनस्याशंका => तर्जनस्य+आशंका झटित्येव => झटिति+एव तद् हरितपत्रं => तत्+ हरितपत्रं पुनश्च => पुनः+च सर्वरोषो गतः => सर्वरोषः+ गतः "शीघ्रमागत्य => "शीघ्रम्+आगत्य नलिन्योक्तम् => नलिन्या+उक्तम् गभीरो सञ्जातः => गभीरः+ सञ्जातः जीवनस्योद्देश्यम्.....।' => जीवनस्य+उद्देश्यम्.....।' अनन्तरमेव => अनन्तरम्+एव साऽवोचत् => सा+अवोचत् ध्यानभङ्गोऽभवत् => ध्यानभङ्गः+अभवत् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव क्वचिन्निमग्नम् => क्वचित्+निमग्नम् अपरतश्च => अपरतः+च पङ्‌कजोऽपि => पङ्‌कजः+अपि जीविकोऽपार्जकः => जीविकः+अपार्जकः स्वकार्यस्थानादागत्य => स्वकार्यस्थानात्+आगत्य कारणमासीत् => कारणम्+आसीत् एतदर्थमेव => एतदर्थम्+एव आगमनवेलायामाकुलो दृष्टः => आगमनवेलायाम्+आकुलः+ दृष्टः हरितमुद्रापत्रमानयेत् => हरितमुद्रापत्रम्+आनयेत् अन्वेषयताऽनेन => अन्वेषयता+अनेन तदुपलभ्य => तत्+उपलभ्य मानयित्वागमिष्यति => मानयित्वा+आगमिष्यति भार्यारोषो भगिनीरोषात् => भार्यारोषः+ भगिनीरोषात् तर्जनादनन्तरमेव => तर्जनात्+अनन्तरम्+एव पङ्‌कजेनातिखिन्नताऽनुभूता => पङ्‌कजेन+अतिखिन्नता+अनुभूता तेनैतेन => तेन+एतेन तोषयितुमसमर्थः => तोषयितुम्+असमर्थः उपवेशनमेव => उपवेशनम्+एव तोषणञ्च => तोषणं+च रक्षासुत्रबन्धनादनन्तरं => रक्षासूत्रबन्धनात्+अनन्तरं नेच्छति => न+इच्छति अनुष्ठानमात्रमेव => अनुष्ठानमात्रम्+एव कारणमासीत् => कारणम्+आसीत् तामतितरामापीडयत् => ताम्+अतितराम्+आपीडयत् तस्या भ्राता => तस्याः+ भ्राता तदपि => तत्+अपि एतदेव => एतत्+एव वरचयनकृतमतः => वरचयनकृतम्+अतः एतदेव => एतत्+एव "हरितपत्रमपेक्षया => "हरितपत्रम्+अपेक्षया किञ्चिन्नूतनं => किञ्चित्+नूतनं सुयोग्यवरो चितः => सुयोग्यवरः+ चितः सर्वगुणसम्पन्नोऽपि => सर्वगुणसम्पन्नः+अपि श्रुत्वैव => श्रुत्वा+एव परिणय न => परिणयः+ न भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति समाजोऽपि => समाजः+अपि नाज्ञापयति => न+आज्ञापयति उद्विग्नमनश्च => उद्विग्नमनः+च पङ्‌कजोऽवदत् => पङ्‌कजः+अवदत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव सैव => सा+एव भेदयन्निव => भेदयन्+इव मयाऽस्य => मया+अस्य एतस्मिन्दिने => एतस्मिन्+दिने वसतेर्नातिदूरे => वसतेः+न+अतिदूरे लेखनरतमेकं => लेखनरतम्+एकं ज्ञातुमिच्छा => ज्ञातुम्+इच्छा तस्या वृद्धिं => तस्याः+ वृद्धिं कोऽयमिति => कः+अयम्+इति तज्जनकस्तां => तज्जनकः+तां पञ्चाननवाचस्पतिमिश्रमकथयत् => पञ्चाननवाचस्पतिमिश्रम्+अकथयत् किमयं => किम्+अयं निरन्तरमयं => निरन्तरम्+अयं कुटूरेऽयमेकाकी => कुटूरे+अयम्+एकाकी पितरावस्य => पितरौ+अस्य किमस्य => किम्+अस्य अविवाहितोऽयम्। => अविवाहितः+अयम्। नायं => न+अयं पुनरयं => पुनः+अयं अङ्‌कुरितमन्नं => अङ्‌कुरितम्+अन्नं चाऽयं => च+अयं तदपि => तत्+अपि कदाऽयं => कदा+अयं अस्मादेव => अस्मात्+एव कारणादयं => कारणात्+अयं कृशकायो वर्तते। => कृशकायः+ वर्तते। अधुनाऽहमस्य => अधुना+अहम्+अस्य तवाऽनेन => तव+अनेन त्वमविवाहिताऽसि => त्वम्+अविवाहिता+असि अधुनाऽहं => अधुना+अहं किञ्चिदस्ति => किञ्चित्+अस्ति अकिञ्चनोऽयं => अकिञ्चनः+अयं कानिचित्पुस्तकानि => कानिचित्+पुस्तकानि नास्ति => न+अस्ति किमनेन => किम्+अनेन ब्राह्मणोऽस्ति => ब्राह्मणः+अस्ति किमावयोर्धनेन => किम्+आवयोः+धनेन कन्दमूलफलान्यपि => कन्दमूलफलानि+अपि स त्वां => सः+ त्वां किञ्चिदस्ति => किञ्चित्+अस्ति स लेखने => सः+ लेखने स्वयमेव => स्वयम्+एव ध्यानरहितोस्ति => ध्यानरहितः+अस्ति स त्वयि => सः+ त्वयि बुभुक्षितो वसति => बुभुक्षितः+ वसति खट्वाऽपि => खट्वा+अपि नास्ति => न+अस्ति स कटे => सः+ कटे नास्ति => न+अस्ति अतस्तस्य => अतः+तस्य मादृशसेविकाया आवश्यकता => मादृशसेविकायाः+ आवश्यकता स मनीषी => सः+ मनीषी प्राप्नुयादिति => प्राप्नुयात्+इति स्वविवाहो निर्णीतः। => स्वविवाहः+ निर्णीतः। सफलो भविष्यति => सफलः+ भविष्यति मयाऽयं => मया+अयं भवानेनं => भवान्+एनं ततो मनीषारक्षायै => ततः+ मनीषारक्षायै साहसमवलोक्य => साहसम्+अवलोक्य मुक्तो बभूव => मुक्तः+ बभूव निर्वाहार्थमावश्यकसाधनान्येकत्रितानि => निर्वाहार्थम्+आवश्यकसाधनानि+एकत्रितानि प्राणा भामत्या => प्राणाः+ भामत्या त्वमसि => त्वम्+असि तमुत्तरितवती => तम्+उत्तरितवती ग्रन्थरचयितुर्विदुषस्तवाऽहं => ग्रन्थरचयितुः+विदुषः+तव+अहं नामिकाऽस्मि => नामिका+अस्मि मयाऽस्य => मया+अस्य यावदेष भामती => यावत्+एषः+ भामती ग्रन्थो भुवि => ग्रन्थः+ भुवि ग्रन्थनामरूपेणाऽमरा => ग्रन्थनामरूपेण+अमरा भविष्यसीति => भविष्यसि+इति सेवाफलमिति => सेवाफलम्+इति पञ्चाननवाचस्पतिमिश्रोऽब्रवीत् => पञ्चाननवाचस्पतिमिश्रः+अब्रवीत् भारतेऽत्र => भारते+अत्र तावद्धि => तावत्+हि भामतीग्रन्थो भुवि => भामतीग्रन्थः+ भुवि भाद्रपदोऽयं => भाद्रपदः+अयं गर्जन्तो बलाहकाः => गर्जन्तः+ बलाहकाः कदाचिज्झल्लीरवेण => कदाचित्+झल्लीरवेण कजाचिद् भेकस्वनेन => कदाचित्+ भेकस्वनेन कदाचिच्च => कदाचित्+च त्रय एव => त्रयः+ एव एकश्चालकः => एकः+चालकः किमप्यत्यावश्यकं => किमपि+अत्यावश्यकं को निःसरति => कः+ निःसरति प्रौढाऽऽसीद् गृहस्वामिनी => प्रौढा+आसीत्+ गृहस्वामिनी अपराऽऽसीत् => अपरा+आसीत् तस्या एव => तस्याः+ एव शर्वाणीति => शर्वाणी+इति मध्यवित्तपरिवारेऽस्मिन् => मध्यवित्तपरिवारे+अस्मिन् सर्वप्रियाऽऽसीत् => सर्वप्रिया+आसीत् प्रिया आकर्षकाश्च => प्रियाः+ आकर्षकाः+च आकर्षकाश्च => आकर्षकाः+च कदाचिद् विचारणीया => कदाचित्+ विचारणीया भवन्तीति => भवन्ति+इति जीवनेऽपि => जीवने+अपि यद् बालचाञ्चल्यं => यत्+ बालचाञ्चल्यं प्रियमासीत् => प्रियम्+आसीत् पीडादायकमिव => पीडादायकम्+इव कन्यापितृत्वमेव => कन्यापितृत्वम्+एव कन्यामातृत्वमपि => कन्यामातृत्वम्+अपि कष्टदायकमिति => कष्टदायकम्+इति तयानुभूतम् => तया+अनुभूतम् गृहाद् बहिः => गृहात्+ बहिः अनपेक्षितो व्यवहारश्चिन्तनीयो => अनपेक्षितः+ व्यवहारः+चिन्तनीयः+ व्यवहारश्चिन्तनीयो भवति => व्यवहारः+चिन्तनीयः+ भवति माताऽवदत् => माता+अवदत् अस्थैर्यञ्च => अस्थैर्यं+च भूषणमिति => भूषणम्+इति कथनमेतन्न => कथनम्+एतत्+न सहजमिति => सहजम्+इति साऽवदत् => सा+अवदत् नास्ति => न+अस्ति आवश्यकमिति => आवश्यकम्+इति माताऽवोचत् => माता+अवोचत् नैष तर्कविषयः => न+एषः+ तर्कविषयः पाश्चात्यसंस्कृतिमनुपदगम्यमानानां => पाश्चात्यसंस्कृतिम्+अनुपदगम्यमानानां विचारा एते => विचाराः+ एते गुरुजना वदन्ति => गुरुजनाः+ वदन्ति शीलञ्चावलम्बनीयम् => शीलं+च+अवलम्बनीयम् तर्कस्तु => तर्कः+तु मह्यमपि => मह्यम्+अपि गुरोराज्ञाऽपि => गुरोराज्ञा+अपि पूर्ववद् अविचारणीया => पूर्ववत्+ अविचारणीया चिन्तनमपेक्ष्यते => चिन्तनम्+अपेक्ष्यते विपक्षञ्च => विपक्षं+च आघातोऽभूत् => आघातः+अभूत् विस्मयमापन्ना => विस्मयम्+आपन्ना तदपि => तत्+अपि कथनमेतद् दुःखकरमभूत् => कथनम्+एतत्+ दुःखकरम्+अभूत् दुःखकरमभूत् => दुःखकरम्+अभूत् मौनमालम्बते => मौनम्+आलम्बते गण्डस्योपरि => गण्डस्य+उपरि सर्वमेतदरुचिकरम् => सर्वम्+एतत्+अरुचिकरम् संचित्यैकदा => संचित्य+एकदा साऽवदत् => सा+अवदत् एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं नापि => न+अपि उत्तरमासीत् => उत्तरम्+आसीत् औदार्यमवलम्बनीयम् => औदार्यम्+अवलम्बनीयम् (मध्य एव) => (मध्ये+ एव) विवाहो न => विवाहः+ न कोऽत्र => कः+अत्र सख्यो वा => सख्यः+ वा सखायो वा => सखायः+ वा नान्ये => न+अन्ये तत्सुहृदो वा => तत्सुहृदः+ वा व्यवहारोऽपि => व्यवहारः+अपि परिवादो विसंवादो => परिवादः+ विसंवादः+ विसंवादो वा => विसंवादः+ वा एतेषामागमनं => एतेषाम्+आगमनं अन्यत्किमपि => अन्यत्+किमपि रोद्धव्यास्ते => रोद्धव्याः+ते मध्य एव => मध्ये+ एव वक्तुमसमर्था => वक्तुम्+असमर्था संवादोऽयं => संवादः+अयं युवकानामागमनमवरुद्धम् => युवकानाम्+आर्गमनम्+अवरुद्धम् किमिदम् => किम्+इदम् बहिराकर्षणं => बहिः+आकर्षणं गृहाद् बहिः => गृहात्+ बहिः व्याजाद् गमनं => व्याजात्+ गमनं विलम्बनादागमनं => विलम्बनात्+आगमनं एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं निद्राव्यतिक्रमो जातः => निद्राव्यतिक्रमः+ जातः स्वपतिमवदत् => स्वपतिम्+अवदत् वरोऽन्वेषणीयः => वरः+अन्वेषणीयः यतोऽस्या व्याहारव्यवहारादिकं => यतः+अस्याः+ व्याहारव्यवहारादिकं सक्रियो जातः => सक्रियः+ जातः किञ्चिदरुचिकरं => किञ्चित्+अरुचिकरं ग्लानिकरञ्च => ग्लानिकरं+च प्रवाहिताद्य => प्रवाहिता+अद्य ज्ञानतोऽज्ञानतो वा => ज्ञानतः+अज्ञानतः+ वा साऽऽत्मानं => सा+आत्मानं अनभिज्ञेव! => अनभिज्ञा+एव! प्रयत्नशीलाऽभवत् => प्रयत्नशीला+अभवत् मुधैव => मुधा+एव शरीररचनैव => शरीररचना+एव बलवानिन्द्रियग्रामः। => बलवान्+इन्द्रियग्रामः। उचितमनुचितं => उचितम्+अनुचितं परिवारसदस्याश्च => परिवारसदस्याः+च चिन्तातुरा जाताः => चिन्तातुराः+ जाताः प्रधानो जातः => प्रधानः+ जातः मनस्याचिन्तयत् => मनसि+अचिन्तयत् यथाचिन्तितमाशङ्‌कितं => यथाचिन्तितम्+आशङ्‌कितं पुत्रीमवदत् => पुत्रीम्+अवदत् किमेतत्वयाऽऽचरितम् => किम्+एतत्+त्वया+आचरितम् तत्तु => तत्+तु किमियमेवाऽऽधुनिकता => किम्+इयम्+एव+आधुनिकता किमियवोन्मुक्तता => किम्+इयम्+एव+उन्मुक्तता किमियमेव => किम्+इयम्+एव किमियमेव => किम्+इयम्+एव किमियमेव => किम्+इयम्+एव नापि => न+अपि स्वतन्त्र्यमर्हति => स्वतन्त्र्यम्+अर्हति सर्वमाकर्ण्य => सर्वम्+आकर्ण्य मौनमाश्रिता => मौनम्+आश्रिता समाजेऽस्माकं => समाजे+अस्माकं तद् दर्शयिष्यामि => तत्+ दर्शयिष्यामि किञ्चिदधोमुखीभूयापि => किञ्चित्+अधोमुखीभूय+अपि पुनरवदन्मातरम् => पुनः+अवदत्+मातरम् को दोषः => कः+ दोषः त्वन्मुखादेतादृग् => त्वन्मुखात्+एतादृक्+वचः। एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं भविष्यत्कालिकाऽऽशङ्‌कया => भविष्यत्कालिका+आशङ्‌कया प्रतिकारश्चिन्तनीयः => प्रतिकारः+चिन्तनीयः एतत्परामिर्शं => एतत्+परामिर्शं निर्णयञ्चानिसृत्यैव => निर्णयञ्च+अनिसृत्य+एव नीरवदुर्दिनेऽपि => नीरवदुर्दिने+अपि मातृमन्दिरेऽस्मिन् => मातृमन्दिरे+अस्मिन् यथोद्दिष्टसमये => यथा+उद्दिष्टसमये मातृत्वमवाप्य => मातृत्वम्+अवाप्य मुखमवलोक्य => मुखम्+अवलोक्य स्वपुत्रीमानेतुं => स्वपुत्रीम्+आनेतुं जागृतमिव => जागृतम्+इव तत्पराऽभूत् => तत्परा+अभूत् नानुमतिः => न+अनुमतिः तत्पराऽभूत् => तत्परा+अभूत् पुण्यकार्येऽस्मिन् => पुण्यकार्ये+अस्मिन् मातृमन्दिरमिदमेव => मातृमन्दिरम्+इदम्+एव जातमिति => जातम्+इति इदमेव => इदम्+एव एतादृशीमेव => एतादृशीम्+एव यदाहम् => यदा+अहम् पदमेकम् => पदम्+एकम् अनुरागस्योपरि => अनुरागस्य+उपरि विस्मिताऽभवम् => विस्मिता+अभवम् सर्वदैव => सर्वदा+एव स्वाभाविक एव => स्वाभाविकः+ एव सोत्साहमहम् => सोत्साहम्+अहम् आगताऽस्मि => आगता+अस्मि व्यस्तोऽस्मि => व्यस्तः+अस्मि नियताऽस्ति => नियता+अस्ति प्रतीक्षामपि => प्रतीक्षाम्+अपि जाताऽहम् => जाता+अहम् अवश्यमेव => अवश्यम्+एव बहिर्गता => बहिः+गता कोऽयम् => कः+अयम् अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव दिवङ्गतः => दिवं+गतः माताऽपि => माता+अपि तेनैव => तेन+एव साऽपि => सा+अपि आघातमिमं => आघातम्+इमं विक्षिप्ताऽभवत् => विक्षिप्ता+अभवत् एकमेव => एकम्+एव आशान्ताऽभवत् => आशान्ता+अभवत् दस्यु आगतः => दस्युः+ आगतः कार्यमिदम् => कार्यम्+इदम् ताडयत्यपि => ताडयति+अपि कोऽयं => कः+अयं स एव => सः+ एव दिवङ्गतः => दिवं+गतः नाहम् => न+अहम् तदेवाभावत् => तदेव+अभावत् तेषामेव => तेषाम्+एव अदृश्यो भवति => अदृश्यः+ भवति सहायकोऽस्ति => सहायकः+अस्ति साऽवदत् => सा+अवदत् जात आसीत् => जातः+ आसीत् चासीत् => च+आसीत् अन्यविधश्च => अन्यविधः+च अकृत्वैव => अकृत्वा+एव पोषणमपि => पोषणम्+अपि चलचित्र इव => चलचित्रः+ इव अभुक्त्‌वाऽपि => अभुक्त्‌वा+अपि अक्षमोऽस्मि => अक्षमः+अस्मि कृत्वैव => कृत्वा+एव कस्यापि => कस्य+अपि शुक इव => शुकः+ इव कोऽस्ति => कः+अस्ति प्रलाप एव => प्रलापः+ एव चेति => च+इति प्रव्रज्याकामो महामुनिः => प्रव्रज्याकामः+ महामुनिः दातुमुपचक्रमे => दातुम्+उपचक्रमे मुनिसकाशाद् अमृतोपदेशं => मुनिसकाशात्+ अमृतोपदेशं सम्प्रहृष्टो मुनिरपि => सम्प्रहृष्टः+ मुनिः+अपि मुनिरपि => मुनिः+अपि तत्राश्रमैकदेशे => तत्र+आश्रमैकदेशे तपोवनतरुभ्यो जलं => तपोवनतरुभ्यः+ जलं आश्रममृगेभ्यश्च => आश्रममृगेभ्यः+च समाशाद् भिक्षां => समाशात्+ भिक्षां प्रथमप्रवासिनो ब्रह्मचारिणो => प्रथमप्रवासिनः+ ब्रह्मचारिणः+ ब्रह्मचारिणो मातृस्नेहलोभाद् => ब्रह्मचारिणः+ मातृस्नेहलोभात्+ मातृस्नेहलोभाद् मातृसमां => मातृस्नेहलोभात्+ मातृसमां पतिसकाशाद् ब्रह्मज्ञानं => पतिसकाशात्+ ब्रह्मज्ञानं महामतिश्च => महामतिः+च दातुमिव => दातुम्+इव अमङ्गलेऽपि => अमङ्गले+अपि अमङ्गलेऽपि => अमङ्गले+अपि नैकचिन्तासन्तानव्याकुलितः => न+एकचिन्तासन्तानव्याकुलितः तद् अपि => तत्+ अपि भवेद् एव => भवेत्+ एव स एव => सः+ एव एकपञ्चाशद्रूप्यकाणां => एकपञ्चाशत्+रूप्यकाणां दिवङ्गतस्य => दिवं+गतस्य रक्षितो वा => रक्षितः+ वा स्वस्थचित्तश्च। => स्वस्थचित्तः+च। तद् गृहम् => तत्+ गृहम् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा कार्याचरणदक्षश्च। => कार्याचरणदक्षः+च। कुर्वन्त मुकुन्दस्य => कुर्वन्तः+ मुकुन्दस्य पादयो अपतत् => पादयः+ अपतत् सन्नद्धोऽसि => सन्नद्धः+असि नास्ति => न+अस्ति सन्नद्धोऽसि => सन्नद्धः+असि वित्तशून्यश्च। => वित्तशून्यः+च। स्थिरचित्तस्सन् => स्थिरचित्तः+सन् तदेव => तत्+एव भवानपि => भवान्+अपि तैर्दत्तेन => तैः+दत्तेन कलाशालविद्यापि => कलाशालविद्या+अपि तेनैव => तेन+एव गुहो नाम => गुहः+ नाम धन्यो बभूव...... => धन्यः+ बभूव...... प्रयाणमतीव => प्रयाणम्+अतीव सुखकरोऽभूत् => सुखकरः+अभूत् शकटानुपयुज्य => शकटान्+उपयुज्य नेच्छन्ति => न+इच्छन्ति बाधातप्तहृदयस्सन् => बाधातप्तहृदयः+सन् इत्यवदत् => इति+अवदत् श्रीगुरुभ्यो नमः => श्रीगुरुभ्यः+ नमः इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा गृहमगच्छत् => गृहम्+अगच्छत् चत्वारो गिरयः => चत्वारः+ गिरयः पूरितगंगासलिलमिव => पूरितगंगासलिलम्+इव उद्धृतकराविव => उद्धृतकरौ+इव इत्थम्भूतेऽस्मिन् => इत्थम्भूते+अस्मिन् एतद् मंगळाशासनश्‌लोकम् => एतत्+ मंगळाशासनश्‌लोकम् अन्तरङ्गमिव => अन्तरङ्गम्+इव क्षणकाल इव => क्षणकालः+ इव समयोऽतीव => समयः+अतीव गच्छतीति => गच्छति+इति कर्तुमशक्तौ => कर्तुम्+अशक्तौ कर्तुमुद्युतस्य => कर्तुम्+उद्यतस्य ममापि => मम+अपि नास्ति => न+अस्ति असमर्थोऽहम् => असमर्थः+अहम् कस्यापि => कस्य+अपि मास्तु => मा+अस्तु स्वातंत्र्यमेव => स्वातंत्र्यम्+एव नास्ति => न+अस्ति संसव्यमानस्सन् => संसव्यमानः+सन् समादृतस्सन् => समादृतः+सन् किंचिदपि => किंचित्+अपि नास्ति => न+अस्ति इत्यवदत् => इति+अवदत् प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय एतद् विषये => एतत्+ विषये इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा त्वमपि => त्वम्+अपि कृषितो नास्ति => कृषितः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति यानमस्ति => यानम्+अस्ति कार्याचरणस्वभावश्च => कार्याचरणस्वभावः+च नमो महद्भ्यः => नमः+ महद्भ्यः विजयोऽस्तु => विजयः+अस्तु नरनारायणाविव => नरनारायणौ+इव किमालोचितम् => किम्+आलोचितम् सर्वमुदीरयामास => सर्वम्+उदीरयामास सम्यगस्ति => सम्यक्+अस्ति लङ्कादहनमेव => लङ्कादहनम्+एव आगतोऽस्मि => आगतः+अस्मि शुभाशीर्वचोभिस्सह => शुभाशीर्वचोभिः+सह एतद् वाक्यम् => एतत्+ वाक्यम् बहवस्सन्ति। => बहवः+सन्ति। इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा भोजनार्थमागच्छ => भोजनार्थम्+आगच्छ इत्यालोचयन् => इति+आलोचयन् प्रसादमेतत् => प्रसादम्+एतत् तयोर्दम्पत्योः => तयोः+दम्पत्योः सङ्कल्पमस्ति => सङ्कल्पम्+अस्ति दैवसङ्कल्पमेतदिति => दैवसङ्कल्पम्+एतत्+इति बाष्पाकुलितनेत्रस्सन् => बाष्पाकुलितनेत्रः+सन् पादाभिवन्दनमकरोत् => पादाभिवन्दनम्+अकरोत् अञ्जलिबद्धो भूत्वा => अञ्जलिबद्धः+ भूत्वा सङ्कल्पोऽयम् => सङ्कल्पः+अयम् प्राप्नोतीति => प्राप्नोति+इति उपदंशानपि => उपदंशान्+अपि अयमपि => अयम्+अपि एतदर्थमपि => एतदर्थम्+अपि नमस्कुर्वन्ति => नमः+कुर्वन्ति विशेषमस्ति => विशेषम्+अस्ति एष मुकुंदः => एषः+ मुकुंदः प्राप्तवानपि => प्राप्तवान्+अपि नारायणस्वरूपो वरः => नारायणस्वरूपः+ वरः एतद् शुभकार्यम् => एतत्+ शुभकार्यम् कल्याणमस्तु => कल्याणम्+अस्तु नास्ति => न+अस्ति विदग्धायाश्च => विदग्धायाः+च तस्या अपाङ्गकास्यं => तस्याः+ अपाङ्गकास्यं नास्ति => न+अस्ति तस्या पतिसेवया => तस्याः+ पतिसेवया नानुभवति => न+अनुभवति कपोतीव => कपोती+इव करुणमितिहासं => करुणम्+इतिहासं गाढमाश्‌लिष्य => गाढम्+आश्‌लिष्य अपसृत एवासीत् => अपसृतः+ एव+आसीत् एवासीत् => एव+आसीत् घनछायमुद्भासिता => घनछायम्+उद्भासिता अपूर्वज्योत्स्नालोकेन => अपूर्वज्योत्स्ना+आलोकेन प्राणतलो पुलकितं => प्राणतलः+ पुलकितं चित्रलेखेव => चित्रलेखा+इव उत्कूलजलधारेव => उत्कूलजलधारा+इव पुनश्च => पुनः+च चीत्कारश्च => चीत्कारः+च त्यागश्च => त्यागः+च महतीयं => महती+इयं मुखमावृत्य => मुखम्+आवृत्य ओमिति => ओम्+इति नामास्ति => नाम+अस्ति नामास्ति => नाम+अस्ति स तु => सः+ तु सेवानिवृत्तो भूत्वा => सेवानिवृत्तः+ भूत्वा स मुकुटधारी => सः+ मुकुटधारी आदर्शधर आर्यः => आदर्शधरः+ आर्यः प्रत्याशिनमाकारयति => प्रत्याशिनम्+आकारयति तावद् बहिः => तावत्+ बहिः यावदहम् => यावत्+अहम् बहिरागत्य => बहिः+आगत्य चिन्तामापन्नः => चिन्ताम्+आपन्नः प्रस्तुतकारो बहिरागत्य => प्रस्तुतकारः+ बहिः+आगत्य बहिरागत्य => बहिः+आगत्य सेवकमादिशत् => सेवकम्+आदिशत् चालकश्च => चालकः+च चिन्ताचक्रमारूढः => चिन्ताचक्रम्+आरूढः बलिपशुमिव => बलिपशुम्+इव आपतितोस्मि => आपतितः+अस्मि पश्यन्नपि => पश्यन्+अपि नाद्राक्षीत् => न+अद्राक्षीत् यानादवतीर्य => यानात्+अवतीर्य तमुपवेश्य => तम्+उपवेश्य इहागत्य => इह+आगत्य क आगतः => कः+ आगतः यद् एको => यत्+ एकः+ एको दीनो => एकः+ दीनः+ दीनो हीनो => दीनः+ हीनः+ हीनो जीर्णानि => हीनः+ जीर्णानि कचाचितो धूलिधूसरो => कचाचितः+ धूलिधूसरः+ धूलिधूसरो नग्नपादः => धूलिधूसरः+ नग्नपादः कृशगात्रो युवकः => कृशगात्रः+ युवकः तमवलोक्य => तम्+अवलोक्य पुनरेकं => पुनः+एकं भृत्यममुं => भृत्यम्+अमुं किमर्थमानीतवान् => किमर्थम्+आनीतवान् यदिमं => यत्+इमं सहैव => सह+एव प्रसन्नश्च => प्रसन्नः+च आत्मजो भूत्वा => आत्मजः+ भूत्वा कथमापन्नः => कथम्+आपन्नः यतो हि => यतः+ हि अतस्त्वम् => अतः+त्वम् आदर्शधर आर्यस्य => आदर्शधरः+ आर्यस्य दीर्घमुष्णं => दीर्घम्+उष्णं यद् भवान् => यत्+ भवान् अतस्तद् विषये => अतः+तत्+ विषये एक एव => एकः+ एव चाभूत् => च+अभूत् पञ्चवर्षीयो जातस्तदा => पञ्चवर्षीयः+ जातः+तदा जातस्तदा => जातः+तदा ततो मां => ततः+ मां रुचिर्नासीत् => रुचिः+न+आसीत् तातस्तु => तातः+तु वानरस्येव => वानरस्य+इव वृथैव => वृथा+एव तातो मे => तातः+ मे सेवानिवृत्तो भूत्वा => सेवानिवृत्तः+ भूत्वा कर्तुमारब्धः => कर्तुम्+आरब्धः इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा इदमेव => इदम्+एव नाकार्षम् => न+अकार्षम् शनैरवोचत् => शनैः+अवोचत् अहमपि => अहम्+अपि एको महान् => एकः+ महान् अदण्डो निरङ्‌कुशश्च => अदण्डः+ निरङ्‌कुशः+च निरङ्‌कुशश्च => निरङ्‌कुशः+च पठनाद् विरम्य => पठनात्+ विरम्य इतस्ततो भ्रमणं => इतस्ततः+ भ्रमणं लज्जेऽहम्। => लज्जे+अहम्। स तं => सः+ तं प्रवेष्टुमस्वीकृतवान्। => प्रवेष्टुम्+अस्वीकृतवान्। विषयोयं => विषयः+अयं अपशब्दैरसत्कृत्य => अपशब्दैः+असत्कृत्य स्वस्वकक्षातो निर्गत्य => स्वस्वकक्षातः+ निर्गत्य शिक्षकाणामपि => शिक्षकाणाम्+अपि विनश्यद्विचार्य => विनश्यत्+विचार्य स चागत्य => सः+ च+आगत्य चागत्य => च+आगत्य यावदहं => यावत्+अहं मामैवं => माम्+एवं किमेष एव => किम्+एषः+ एव तवादर्शः => तव+आदर्शः नास्तीदं => नास्ति+इदं काल्याणमेव => काल्याणम्+एव वास्तविकमुद्देश्यम्। => वास्तविकम्+उद्देश्यम्। सदुपययोगेनैव => सदुपययोगेन+एव अतो मा => अतः+ मा क्षणमतिक्रम्य => क्षणम्+अतिक्रम्य जीवनमपसरति। => जीवनम्+अपसरति। तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव साफल्यमगन्तव्यम्। => साफल्यम्+अगन्तव्यम्। पशुपक्षिवज्जीवनमपि => पशुपक्षिवज्जीवनम्+अपि पुनर्नागच्छति। => पुनः+न+आगच्छति। ससखोहं => ससखः+अहं तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव चरणमभिवाद्य => चरणम्+अभिवाद्य मनो दास्यामि => मनः+ दास्यामि शान्तमकार्षम्। => शान्तम्+अकार्षम्। नोत्सहे। => न+उत्सहे। सोहमिदानीं => सः+अहम्+इदानीं गुरोरनुकम्पया => गुरोः+अनुकम्पया सम्पन्नश्चास्मि। => सम्पन्नः+च+अस्मि। ममोपरि => मम+उपरि मामनुकम्पयन्ति => माम्+अनुकम्पयन्ति इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा एकमपूरितम् => एकम्+अपूरितम् पुरुषश्च => पुरुषः+च भगवतोऽनुकम्पया => भगवतः+अनुकम्पया पुत्रादपि => पुत्रात्+अपि मच्छिष्येण => मत्+शिष्येण आदर्शधर आर्येण => आदर्शधरः+ आर्येण वत्सममुं => वत्सम्+अमुं शुभाशीर्भिरभिषिञ्चामि => शुभाशीर्भिः+अभिषिञ्चामि अस्यादर्शचरित्रं => अस्य+आदर्शचरित्रं सर्वैरप्यनुकरणीयम् => सर्वैः+अपि+अनुकरणीयम् मनुष्य यदा => मनुष्यः+ यदा व्यतीतमिति => व्यतीतम्+इति अद्यावधि => अद्य+अवधि अतिप्रसन्ना अभूवन् => अतिप्रसन्नाः+ अभूवन् सैव => सा+एव चास्ति => च+अस्ति नामापि => नाम+अपि पुनर्दुर्वचनं => पुनः+दुर्वचनं ज्येष्ठा कनिष्ठाश्च => ज्येष्ठाः+ कनिष्ठाः+च कनिष्ठाश्च => कनिष्ठाः+च पुत्रपुत्र्योर्भेदो भवति => पुत्रपुत्र्योः+भेदः+ भवति नानुभूतम् => न+अनुभूतम् समादरो भवति => समादरः+ भवति नवमकक्षायामधीते => नवमकक्षायाम्+अधीते सर्वाश्छात्राः => सर्वाः+छात्राः खादितुमारब्धाः। => खादितुम्+आरब्धाः। तूष्णीमेव => तूष्णीम्+एव हर्षितयोक्तम् => हर्षितया+उक्तम् नाहं => न+अहं नास्ति => न+अस्ति एकतो दग्धा => एकतः+ दग्धा अपरतश्च => अपरतः+च सर्वाभिरवलोकितो ताः => सर्वाभिरवलोकितः+ ताः अवसन्नश्च => अवसन्नः+च किमिदम् => किम्+इदम् स्वयमेवाहम् => स्वयम्+एव+अहम् तदापि => तदा+अपि रोटिकामेव => रोटिकाम्+एव किमाचरति => किम्+आचरति वक्तव्यमस्ति => वक्तव्यम्+अस्ति चानुभवन्ती => च+अनुभवन्ती जन्माभूत् => जन्म+अभूत् चाङ्‌के => च+अङ्‌के समुत्पन्नेपि => समुत्पन्ने+अपि नात्याक्षीत् => न+अत्याक्षीत् नोत्तमं => न+उत्तमं नोत्तमं => न+उत्तमं अयमेव => अयम्+एव ममापराधः => मम+अपराधः कन्योत्पन्नेति => कन्योत्पन्ना+इति सायमागच्छति => सायम्+आगच्छति पर्याप्तमवसरं => पर्याप्तम्+अवसरं तान्यहं => तानि+अहं गालीमिर्मम => गालीमिः+मम चपोटामुष्टिकामिश्च => चपोटामुष्टिकामिः+च पूजापि => पूजा+अपि क्रीतदासीवाहं => क्रीतदासी+इव+अहं प्रयासेनाहम् => प्रयासेन+अहम् चेमां => च+इमां नाशक्नुवन् => न+अशक्नुवन् एकाऽपरा => एका+अपरा तस्या प्रतिवेश्मनो => तस्याः+ प्रतिवेश्मनः+ प्रतिवेश्मनो गृहे => प्रतिवेश्मनः+ गृहे एकोऽपरो => एकः+अपरः भाटकदायकोऽध्यापक आगतः => भाटकदायकः+अध्यापकः+ आगतः तस्यैका => तस्य+एका दशमकक्षायामधीयाना => दशमकक्षायाम्+अधीयाना सम्भाषणमिच्छन्ती => सम्भाषणम्+इच्छन्ती नामास्ति => नाम+अस्ति तयोर्मैत्री => तयोः+मैत्री स्वसमीपमाहूय => स्वसमीपम्+आहूय इत्यकथयत् => इति+अकथयत् यदाहं => यदा+अहं द्वितीयो विवाहः => द्वितीयः+ विवाहः पुत्रमजनयत् => पुत्रम्+अजनयत् यतो हि => यतः+ हि ममोपरि => मम+उपरि पुनस्तं => पुनः+तं क्रोडो करोमि => क्रोडः+ करोमि समयो नास्ति => समयः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति रुचिरासीत् => रुचिः+आसीत् पुस्तकमाहृत्य => पुस्तकम्+आहृत्य प्रवचनमारभते => प्रवचनम्+आरभते भवितुमिच्छसि? => भवितुम्+इच्छसि? मनो न => मनः+ न इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा एकतो विमाता => एकतः+ विमाता अपरतश्च => अपरतः+च पितापि => पिता+अपि नैवं => न+एवं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा किमहं => किम्+अहं किंकर्तव्यमूढास्मि => किंकर्तव्यमूढा+अस्मि गृहमागत्य => गृहम्+आगत्य वृत्तान्तद्वयमिदं => वृत्तान्तद्वयम्+इदं निजपितामहमकथयत् => निजपितामहम्+अकथयत् दीर्घमुष्णं => दीर्घम्+उष्णं तवेयं => तव+इयं कन्यकाजननमेव => कन्यकाजननम्+एव गतिर्भविष्यति => गतिः+भविष्यति प्रसिद्धमस्ति => प्रसिद्धम्+अस्ति कुपुत्रो जायेत => कुपुत्रः+ जायेत भवतीत्यहो => भवति+इति+अहो परिश्रम एव => परिश्रमः+ एव परिश्रम एव => परिश्रमः+ एव शान्ता निश्चला => शान्ताः+ निश्चलाः+ निश्चला च => निश्चलाः+ च चासन् => च+आसन् चापि => च+अपि बाल्यकालादेव => बाल्यकालात्+एव उभयोरेव => उभयोः+एव चासीत् => च+आसीत् अतिकष्टमनुभूय => अतिकष्टम्+अनुभूय समर्थोऽभवत् => समर्थः+अभवत् दुःखिता आसन् => दुःखिताः+ आसन् कदाचिच्च => कदाचित्+च कुरूपायाश्च => कुरूपायाः+च गहनसम्बन्धश्चासीत् => गहनसम्बन्धःच+आसीत् चापि => च+अपि कलहमकरोत् => कलहम्+अकरोत् दण्डमयच्छत् => दण्डम्+अयच्छत् एवास्ति => एव+अस्ति सैव => सा+एव किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि स्थानमासीत् => स्थानम्+आसीत् अध्यापकाश्च => अध्यापकाः+च प्रश्नपत्रमभवत् => प्रश्नपत्रम्+अभवत् सैव => सा+एव समाप्तोऽभवत् => समाप्तः+अभवत् तामाहूय => ताम्+आहूय अपराधोऽस्ति => अपराधः+अस्ति चास्ति => च+अस्ति सैव => सा+एव सापि => सा+अपि धन्यवादमयच्छत् => धन्यवादम्+अयच्छत् परिश्रम एव => परिश्रमः+ एव सैन्याधिकार्यासीत् => सैन्याधिकारी+आसीत् स तस्य => सः+ तस्य गुप्तरहस्यानामपि => गुप्तरहस्यानाम्+अपि ज्ञाताऽऽसीत् => ज्ञाता+आसीत् प्रसङ्गेनाऽलाउद्दीनस्तस्यै => प्रसङ्गेन+आलाउद्दीनः+तस्यै कुपित आसीत् => कुपितः+ आसीत् स यथा => सः+ यथा मुहम्मदशाह आश्रयप्राप्त्यर्थं => मुहम्मदशाहः+ आश्रयप्राप्त्यर्थं रात्रिन्दिवमितस्ततेऽधावत्। => रात्रिन्दिवम्+इतस्ततः+अधावत्। सहायको नाऽभवत् => सहायकः+ न+अभवत् नाऽभवत् => न+अभवत् स सौभाग्याद् => सः+ सौभाग्यात्+ सौभाग्याद् ' => सौभाग्यात्+ ' मेवाड ' => मेवाडः+ ' चौहानवंशीयो महाप्रतापी => चौहानवंशीयः+ महाप्रतापी हम्मीर ' => हम्मीरः+ ' इत्यभिधानो नरेशस्तस्य => इत्यभिधानः+ नरेशः+तस्य नरेशस्तस्य => नरेशः+तस्य सहायकोऽभवत् => सहायकः+अभवत् स तस्य => सः+ तस्य शोभाऽभवत् => शोभा+अभवत् मुहम्मदशाहमन्वेषयन्तो रणथम्भौरमप्यागताः => मुहम्मदशाहमन्वेषयन्तः+ रणथम्भौरम्+अपि+आगताः रणथम्भौरमप्यागताः => रणथम्भौरम्+अपि+आगताः तैर्दिल्लीश्वराय => तैः+दिल्लीश्वराय क्रुद्धो महीपः => क्रुद्धः+ महीपः दत्त्वैकं => दत्त्वा+एकं पत्रमदात् => पत्रम्+अदात् स चोच्चस्वरेण => सः+ च+उच्चस्वरेण चोच्चस्वरेण => च+उच्चस्वरेण दिल्लीश्वरोऽलाउद्दीनोऽहं => दिल्लीश्वरः+अलाउद्दीनः+अहं कुशलमिच्छामि => कुशलम्+इच्छामि कारणमिदमस्ति => कारणम्+इदम्+अस्ति स्वगुप्तचरेभ्यो ज्ञातं => स्वगुप्तचरेभ्यः+ ज्ञातं यन्ममापराधी => यन्मम+अपराधी मुहम्मदशाहो धूर्ततया => मुहम्मदशाहः+ धूर्ततया सम्भवतस्तेन => सम्भवतः+तेन भवद्भ्य इदं => भवद्भ्यः+ इदं यत्स मया => यत्सः+ मया दण्डितोऽपराध्यस्ति => दण्डितः+अपराधी+अस्ति भवन्तो मम => भवन्तः+ मम अतो विनम्रं => अतः+ विनम्रं निवेदनमस्ति => निवेदनम्+अस्ति यत्तस्य => यत्+तस्य मामनुगृहीतं => माम्+अनुगृहीतं आवयोर्मैत्री => आवयोः+मैत्री हम्मीरनरेशो दूतायाकथयत् => हम्मीरनरेशः+ दूताय+अकथयत् दूतायाकथयत् => दूताय+अकथयत् अहमन्यत्किमपि => अहम्+अन्यत्+किमपि मुहम्मदशाहो मम => मुहम्मदशाहः+ मम शरमागतोऽस्ति => शरणागतः+अस्ति निवेदनमस्ति => निवेदनम्+अस्ति यत्स अद्यप्रभृत्यस्माकं => यत्सः+ अद्यप्रभृति+अस्माकं अद्यप्रभृत्यस्माकं => अद्यप्रभृति+अस्माकं प्रियातिथिमपि => प्रिय+अतिथिम्+अपि भवेच्चावयोः => भवेत्+च+आवयोः नृपेणैतादृशं => नृपेण+एतादृशं स्वप्रधानामात्योऽपि => स्वप्रधानामात्यः+अपि कुणतोऽलाउद्दीनस्तस्य => कुणतः+अलाउद्दीनः+तस्य युद्धमघोषयत् => युद्धम्+अघोषयत् कतिपयदिवसानन्तरमेव => कतिपयदिवसानन्तरम्+एव यवनसैनिकैर्रणथम्भौरनगरं => यवनसैनिकैः+रणथम्भौरनगरं परित आक्रान्तम् => परितः+ आक्रान्तम् क्षत्रियवीरा अपि => क्षत्रियवीराः+ अपि सन्नद्धा अभवन् => सन्नद्धाः+ अभवन् अलाउद्दीनोऽचिन्तयत् => अलाउद्दीनः+अचिन्तयत् भीतो हम्मीरस्तदानीं => भीतः+ हम्मीरः+तदानीं हम्मीरस्तदानीं => हम्मीरः+तदानीं प्रत्यर्पणमवश्यमेव => प्रत्यर्पणम्+अवश्यम्+एव शरणागतरक्षका भवन्ति => शरणागतरक्षकाः+ भवन्ति प्रशस्तमस्ति। => प्रशस्तम्+अस्ति। अतो दिल्लीश्वरस्य => अतः+ दिल्लीश्वरस्य कदाप्युचितो नास्ति => कदापि+उचितः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति मासद्वयस्याऽन्तराल एवाऽस्मिन्सङ्ग्रामे => मासद्वयस्य+अन्तरालः+ एव+अस्मिन्+सङ्ग्रामे एवाऽस्मिन्सङ्ग्रामे => एव+अस्मिन्+सङ्ग्रामे युवसैनिका अनुदिनं => युवसैनिकाः+ अनुदिनं वर्धन्त एव => वर्धन्तः+ एव अपरतश्च => अपरतः+च दुर्गान्तरेऽपरुद्धाः => दुर्गान्तरे+अपरुद्धाः न्यूनतामगच्छन् => न्यूनताम्+अगच्छन् चिन्तयन्नेकदा => चिन्तयन्+एकदा मुहम्मदशाहो नृपायावदत् => मुहम्मदशाहः+ नृपाय+अवदत् नृपायावदत् => नृपाय+अवदत् शरणागतरक्षक परमकृपालो => शरणागतरक्षकः+ परमकृपालः+ परमकृपालो देव => परमकृपालः+ देव ममाऽकिञ्चनस्य => मम+अकिञ्चनस्य भवताऽस्य => भवता+अस्य तदितिहासस्याऽद्वितीया => तत्+इतिहासस्य+अद्वितीया ममैकस्य => मम+एकस्य प्राणरक्षार्थमेतादृशो विनाशो => प्राणरक्षार्थम्+एतादृशः+ विनाशः+ विनाशो नोचितः => विनाशः+ न+उचितः नोचितः => न+उचितः अद्याहमेकाक्यलाउद्दीनस्य => अद्य+अहम्+एकाकी+अलाउद्दीनस्य गन्तुमिच्छामि => गन्तुम्+इच्छामि स वृकः => सः+ वृकः जन्मकोटिभिरपि => जन्मकोटिभिः+अपि भवदुपकारेभ्यो मुक्तो => भवत्+उपकारेभ्यः+ मुक्तः+ मुक्तो भवितुं => मुक्तः+ भवितुं कृपयाऽऽज्ञापयतु => कृपया+आज्ञापयतु तमाश्‌लिष्य => तम्+आश्‌लिष्य नृपतिरकथयत् => नृपतिः+अकथयत् शरणागतो मे => शरणागतः+ मे लघुभ्रातेवाऽसि => लघुभ्राता+इव+असि विपदामाह्वानं => विपदाम्+आह्वानं भवानास्माकं => भवान्+अस्माकं धर्मपरीक्षाया निमित्तमात्रमसि => धर्मपरीक्षायाः+ निमित्तमात्रम्+असि निमित्तमात्रमसि => निमित्तमात्रम्+असि वयमनेन => वयम्+अनेन यावन्मम => यावत्+मम एकोऽपि => एकः+अपि रक्तबिन्दुरस्ति => रक्तबिन्दुः+अस्ति स्वप्राणानामपि => स्वप्राणानाम्+अपि भवतो रक्षणं => भवतः+ रक्षणं त्वमिदानीं => त्वम्+इदानीं दीनभावेनाऽलाउद्दीनस्य => दीनभावेन+अलाउद्दीनस्य तद्भविष्यति => तत्+भविष्यति पराजयोऽपूर्णा => पराजयः+अपूर्णा क्षतिश्च => क्षतिः+च कदापीदृशं => कदापि+ईदृशं भवतामपमानः => भवताम्+अपमानः कीदृशोऽप्यपराधो वा => कीदृशः+अपि+अपराधः+ वा कृतस्तद्भवान्स्वैरं => कृतः+तत्+भवान्+स्वैरं नाहं => न+अहं सविनयमकथयत्- => सविनयम्+अकथयत्- भवन्मित्रस्यापमानं => भवन्मित्रस्य+अपमानं दिल्लीश्वरोऽपि => दिल्लीश्वरः+अपि नालम् => न+अलम् भवतस्सैनिकरूपेणैव => भवतः+सैनिकरूपेण+एव प्राणांस्त्यक्तुमपि => प्राणान्+त्यक्तुम्+अपि प्रस्तुतोऽस्मि => प्रस्तुतः+अस्मि जन्मान्तरेऽपि => जन्मान्तरे+अपि चेच्छामि => च+इच्छामि सिद्धान्तवाक्यमपि => सिद्धान्तवाक्यम्+अपि निष्फलमासीत् => निष्फलम्+आसीत् विपन्नाऽवस्थायामपि => विपन्ना+अवस्थायाम्+अपि साऽत्यजत् => सा+अत्यजत् क्षत्रियवीरा मृत्युनापि => क्षत्रियवीराः+ मृत्युना+अपि मृत्युनापि => मृत्युना+अपि कर्तुमुद्यता आसन् => कर्तुम्+उद्यताः+ आसन् भोजनस्याभावे => भोजनस्य+अभावे इत्याख्यस्य => इति+आख्यस्य समीपमागतः => समीपम्+आगतः स्वप्राणानामाहुतिर्दत्ता => स्वप्राणानाम्+आहुतिः+दत्ता क्षत्रियवीरैस्सह => क्षत्रियवीरैः+सह मुहम्मदसाहोऽपि => मुहम्मदसाहः+अपि धारयित्वाऽन्तिमयुद्धार्थं => धारयित्वा+अन्तिमयुद्धार्थं दुर्गद्वाराद्बहिरागच्छत् => दुर्गद्वारात्+बहिः+अगच्छत् परमभीषणयुद्धेऽसङ्ख्या => परमभीषणयुद्धे+असङ्ख्या असङ्‌ख्याश्च => असङ्‌ख्याः+च क्षत्रियवीरेणाऽनेका यवना => क्षत्रियवीरेण+अनेकाः+ यवनाः+ यवना निपातिताः => यवनाः+ निपातिताः किन्त्वालाउद्दीनस्याऽपारसेना => किन्तु+अलाउद्दीनस्य+अपारसेना कृत्वाऽलाउद्दीनो दुर्गे => कृत्वा+अलाउद्दीनः+ दुर्गे हृदयमपि => हृदयम्+अपि निस्तब्दमासीत् => निस्तब्दम्+आसीत् समीपमेव => समीपम्+एव नृशंसोऽलाउद्दीनोऽपि => नृशंसः+अलाउद्दीनः+अपि नतमस्तकोऽभूत् => नतमस्तकः+अभूत् विधर्मिणोऽपीदृशमातिथ्यं => विधर्मिणोः+अपि+ईदृशम्+आतिथ्यं तस्मिन्नीदृशी => तस्मिन्+ईदृशी बहिरागता => बहिः+आगता बाष्पनयना तिष्ठन्ति => बाष्पनयनाः+ तिष्ठन्ति आगन्तव्यमत्र => आगन्तव्यम्+अत्र भवतामेव => भवताम्+एव स्वरमिदम् => स्वरम्+इदम् सत्यमिदम् => सत्यम्+इदम् वाग्जातमधिकं => वाग्जातम्+अधिकं सोदर्यादपि => सोदर्यात्+अपि चलितुमारभत => चलितुम्+आरभत नान्यत् => न+अन्यत् रमाश्च => रमाः+च सुनामीवायुप्रकोपमधिकृत्य => सुनामीवायुप्रकोपम्+अधिकृत्य लेखमेकं => लेखम्+एकं मासत्रयमुषित्वा => मासत्रयम्+उषित्वा बाल्यकालादेवाहं => बाल्यकालात्+एव+अहं समाजसेवाकरणमैच्छम् => समाजसेवाकरणम्+ऐच्छम् ग्राममेकं => ग्रामम्+एकं मनोरंजनमपि => मनोरंजनम्+अपि ग्रामोऽयं => ग्रामः+अयं गृहाण्येवासन् => गृहाणि+एव+आसन् ग्रामाध्यक्षोऽपि => ग्रामाध्यक्षः+अपि रमाशेखरयोरभिप्रायं => रमाशेखरयोः+अभिप्रायं गृहमेकं => गृहम्+एकं भाटकमपि => भाटकम्+अपि चोतनाऽपि => चोतना+अपि नासन् => न+आसन् स्वागतमकुर्वत् => स्वागतम्+अकुर्वत् गृहमिदम् => गृहम्+इदम् शुभगृहमेवैतत् => शुभगृहम्+एव+एतत् चिन्त्यैव => चिन्त्य+एव शुभलक्ष्यमपि => शुभलक्ष्यम्+अपि प्रथममेव => प्रथमम्+एव सूचितवानस्मि => सूचितवान्+अस्मि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि माधुर्यमनुभवन्तौ => माधुर्यम्+अनुभवन्तौ एतदेव => एतत्+एव बर्हिर्गमनाय => बर्हिः+गमनाय प्रथममेव => प्रथमम्+एव निर्मितान्यासन् => निर्मितानि+आसन् उपस्थिता आसन् => उपस्थिताः+ आसन् तावेव => तौ+एव ग्रामाध्यक्षोऽपि => ग्रामाध्यक्षः+अपि तत्रासीत् => तत्र+आसीत् परिचयमकरोत् => परिचयम्+अकरोत् संस्कृतमध्यापयति। => संस्कृतम्+अध्यापयति। मासत्रयमवकाशं => मासत्रयम्+अवकाशं एकापूर्वाऽत्मीयता => एकापूर्वा+आत्मीयता गृहमागत्य => गृहम्+आगत्य तावपि => तौ+अपि तमनुसृत्य => तम्+अनुसृत्य आसीनाऽऽसीत् => आसीना+आसीत् भविष्यतीति => भविष्यति+इति स्वागतमकरोत् => स्वागतम्+अकरोत् कन्याऽऽसीत् => कन्या+आसीत् गोधूमवर्णाऽसौ => गोधूमवर्णा+असौ सुन्दर्येवाऽसीत् => सुन्दरी+इव+आसीत् संस्कृतमध्यापयतीति => संस्कृतम्+अध्यापयति+इति श्यामारागमाश्रित्य => श्यामारागम्+आश्रित्य रमाया गीतम् => रमायाः+ गीतम् कीदृशा भवापूर्णाः => कीदृशाः+ भवापूर्णाः सर्वैरेवाभिनन्दितम् => सर्वैः+एव+अभिनन्दितम् मन्दिरमासीत् => मन्दिरम्+आसीत् नोत्पादयति => न+उत्पादयति कालीन त्वरा => कालीनः+ त्वरा नास्ति => न+अस्ति उपर्युपरि => उपरि+उपरि मोटरयानान्येव => मोटरयानानि+एव कुतो वा => कुतः+ वा मधुराण्यासन् => मधुराणि+आसन् गच्छन्त्यासीत् => गच्छन्ती+आसीत् रमाऽपि => रमा+अपि कर्तुमत्रागताऽहम् => कर्तुम्+अत्र+आगता+अहम् मीनाया एव => मीनायाः+ एव गृहमाहूतवती => गृहम्+आहूतवती सन्तीति => सन्ति+इति ज्ञातमपि => ज्ञातम्+अपि नासीत् => न+आसीत् ज्ञात्वैव => ज्ञात्वा+एव फेशनमेकर सीव्ययन्त्राणि => फेशनमेकरः+ सीव्ययन्त्राणि तासामुत्साहः => तासाम्+उत्साहः तीव्रेच्छा => तीव्रा+इच्छा अन्येऽपि => अन्ये+अपि तामन्वसरन् => ताम्+अन्वसरन् तदाप्रभृत्येव => तदाप्रभृति+एव तस्मादेव => तस्मात्+एव बालकबालिका, => बालकबालिकाः+, वृद्धाऽपि => वृद्धा+अपि सम्मिलिता अभवन् => सम्मिलिताः+ अभवन् सहजमपूर्वमासीत् => सहजमपूर्वम्+आसीत् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि पुस्तकालयस्याभावः => पुस्तकालयस्य+अभावः यद् दिल्लीगृहे => यत्+ दिल्लीगृहे किमाश्चर्यम् => किम्+आश्चर्यम् बालबालिका सर्वे => बालबालिकाः+ सर्वे दैनिकसमाचारपत्राण्यपि => दैनिकसमाचारपत्राणि+अपि महिला सम्मिलिता => महिलाः+ सम्मिलिताः+ सम्मिलिता आसन् => सम्मिलिताः+ आसन् रमयाऽपि => रमया+अपि तासामुत्साहं => तासाम्+उत्साहं एतदनुमोदितम् => एतत्+अनुमोदितम् रिक्तान्यासन् => रिक्तानि+आसन् नासन् => न+आसन् सामान्यशाकानामुपजं => सामान्यशाकानाम्+उपजं स अत्र => सः+ अत्र नासीत् => न+आसीत् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव कानिचिद् दिनान्येवावशिष्टानि => कानिचित्+ दिनानि+एव+अवशिष्टानि दिनान्येवावशिष्टानि => दिनानि+एव+अवशिष्टानि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि शेतुमगच्छत् => शेतुम्+अगच्छत् अकस्मादेव => अकस्मात्+एव एतदतिरिक्तं => एतत्+अतिरिक्तं किञ्चिद् नास्ति => किञ्चित्+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति ताडनमश्रूयत => ताडनम्+अश्रूयत कीदृशो पतिरसि => कीदृशः+ पतिः+असि पतिरसि => पतिः+असि ताडनमेव => ताडनम्+एव महानसि => महान्+असि नासीत् => न+आसीत् सामान्यजन इव => सामान्यजनः+ इव मनुष्योऽयं => मनुष्यः+अयं किञ्चिदवश्यं => किञ्चित्+अवश्यं यत्किञ्चिद् प्राप्तवती => यत्किञ्चित्+ प्राप्तवती लग्नाऽसीत् => लग्ना+आसीत् तिष्ठन्नासीत्। => तिष्ठन्+आसीत्। द्रष्टुमिच्छामि"। => द्रष्टुम्+इच्छामि"। तीव्रेच्छाऽसीत् => तीव्रा+इच्छा+आसीत् श्यामप्रसादस्येच्छां => श्यामप्रसादस्य+इच्छां अनुमतिपत्रमपि => अनुमतिपत्रम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सायं => सा+अयं वाहकसदृशवेशभूषामपि => वाहकसदृशवेशभूषाम्+अपि रमयाऽपि => रमया+अपि नाशिक्षितम् => न+अशिक्षितम् तयाऽनुभूतं => तया+अनुभूतं पुनरपि => पुनः+अपि वसनेनैव => वसनेन+एव ग्रामेष्वेव => ग्रामेषु+इव नगरमागच्छन्ति => नगरम्+आगच्छन्ति परित्रमस्ति => परित्रम्+अस्ति स्वयमेव => स्वयम्+एव सत्यमेव => सत्यम्+एव वञ्चकोऽपि => वञ्चकः+अपि वञ्चकोऽपि => वञ्चकः+अपि कश्चिद् ईसाईधर्मगुरुः => कश्चित्+ ईसाईधर्मगुरुः विचारनिरत आसीत् => विचारनिरतः+ आसीत् पुरुषस्तत्र => पुरुषः+तत्र वञ्चकश्च => वञ्चकः+च स विदग्धया => सः+ विदग्धया अहमेकं => अहम्+एकं स धर्मगुरुः => सः+ धर्मगुरुः दृष्टिपथमागता। => दृष्टिपथम्+आगता। तामेव => ताम्+एव स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः एतत्तु => एतत्+तु एतत्कारणादेव => एतत्कारणात्+एव समुद्विग्नो वर्तसे?" => समुद्विग्नः+ वर्तसे?" स धर्मगुरुः => स+ धर्मगुरुः प्रतिबद्ध आसीत्। => प्रतिबद्धः+ आसीत्। चाहं => च+अहं गौरपि => गौ+अपि स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः पापमपि => पापम्+अपि रुदन्निव => रुदन्+इव गुरुस्तं => गुरुः+तम् मन्त्रयन्निव => मन्त्रयन्+इव पूर्वमेव => पूर्वम्+एव स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः धर्मगुरोरतिनिकटं => धर्मगुरोः+अतिनिकटं स धर्मगुरुश्च => सः+ धर्मगुरुः+च धर्मगुरुश्च => धर्मगुरुः+च स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः गुरुस्तदानीं => गुरुः+तदानीं तत्सर्वं => तत्+सर्वं ज्ञातुमसमर्थः => ज्ञातुम्+असमर्थः स धूर्तवञ्चकः => सः+ धूर्तवञ्चकः अपरमपि => अपरम्+अपि तद् धनं => तत्+ धनं तद् धनम् => तत्+ धनम् तद् धनं => तत्+ धनं स धर्मगुरुः => सः+ धर्मगुरुः उभाभ्यामपि => उभाभ्याम्+अपि पिरवर्जयन्निव => परिवर्जयन्+इव तद् धनं => तत्+ धनं स पुरुषः => सः+ पुरुषः तद् धनं => तत्+ धनं स ग्रहीतुमेव => सः+ ग्रहीतुम्+एव ग्रहीतुमेव => ग्रहीतुम्+एव एवमस्ति => एवम्+अस्ति स वञ्चक => सः+ वञ्चकः+ वञ्चक एतस्मात् => वञ्चकः+ एतस्मात् स तं => सः+ तं पुनरब्रवीत् => पुनः+अब्रवीत् तद् धनं => तत्+ धनं तद् धनं => तत्+ धनं पुनरेवं => पुनः+एवं कोपाविष्टश्च => कोपाविष्टः+च तद् धनं => तत्+ धनं स्वयमेव => स्वयम्+एव तद् ग्रहीतुं => तत्+ ग्रहीतुं परिवर्जत्येव => परिवर्जति+एव अहमेव => अहम्+एव तद् धनं => तत्+ धनं स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः गतस्तदा => गतः+तदा स विस्मयान्वितः => सः+ विस्मयान्वितः यतो हि => यतः+ हि रिक्त आसीत्। => रिक्तः+ आसीत्। धनस्यूतोऽपि => धनस्यूतः+अपि स धर्मगुरुस्तदा => सः+ धर्मगुरुः+तदा धर्मगुरुस्तदा => धर्मगुरुः+तदा धावन्निव => धावन्+इव स यत्र => सः+ यत्र प्रयासमपि => प्रयासम्+अपि स क्वचिदपि => सः+ क्वचिदपि स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः सञ्जात आसीत्। => सञ्जातः+ आसीत्। पूर्वत एव => पूर्वतः+ एव स धर्मगुरुः => सः+ धर्मगुरुः कस्यचिदपि => कस्यचित्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि निष्पापा एव => निष्पापाः+ एव चाऽपि => च+अपि अवश्यमेव => अवश्यम्+एव एकस्मिन्नेव => एकस्मिन्+एव भार्यापि => भार्या+अपि तेऽपि => ते+अपि धर्मदासोऽपि => धर्मदासः+अपि तस्यापि => तस्य+अपि एको क्षणमपि => एकः+ क्षणम्+अपि क्षणमपि => क्षणम्+अपि कृत्वापि => कृत्वा+अपि स्वोद्योगं => स्व+उद्योगं स उद्योगं => सः+ उद्योगं समागतोऽसि => समागतः+असि अधुनापि => अधुना+अपि कर्तव्यपरायणा च => कर्तव्यपरायणाः+ च अवश्यमेव => अवश्यम्+एव स अपि => सः+ अपि अन्य अस्मिन् => अन्यः+ अस्मिन् अवश्यमेव => अवश्यम्+एव अत्रापि => अत्र+अपि तत्काल एव => तत्कालः+ एव इदानीमेव => इदानीम्+एव सत्यमेव => सत्यम्+एव कुर्वतोऽस्य => कुर्वतः+अस्य स्यात्परितोषोऽन्तरात्मनः => स्यात्+परितोषः+अन्तरात्मनः कोऽयं => कः+अयं अफजलोऽहम् => अफजलः+अहम् कश्चित्कार्यविशेषः => कश्चित्+कार्यविशेषः कदाप्यहं => कदापि+अहं विस्मरेदं => विस्मर+इदं कालोऽयं => कालः+अयं अमिताभाभिनीतमिदम् => अमिताभाभिनीतम्+इदम् चेदवश्यमेव => चेत्+अवश्यम्+एव सोऽप्यस्माभिः => सोऽपि+अस्माभिः सार्द्धमागच्छति => सार्द्धम्+आगच्छति छात्रजीवनमपि => छात्रजीवनम्+अपि विचित्रमेव => विचित्रम्+एव आमोदप्रमोदसहितञ्च => आमोदप्रमोदसहितं+च चेत्तिष्ठेच्चलचित्रं => चेत्+तिष्ठेत्+चलचित्रं पश्येदिदं => पश्येत्+इदं भारतपाकमैत्रीममिवासम्भवम् => भारतपाकमैत्रीमम्+इव+असम्भवम् कालो यदा => कालः+ यदा कालो यदा => कालः+ यदा पदमादधति => पदम्+आदधति चलचित्रस्यास्मिन्युग => चलचित्रस्य+अस्मिन्+युगे पुरतो नुत्यगीतसंगीतसंवादविसंवादसमन्विते => पुरतः+ नुत्यगीतसंगीतसंवादविसंवादसमन्विते अस्मिन्नस्मभ्यमपि => अस्मिन्+अस्मभ्यम्+अपि तद्दिवसेऽपि => तद्दिवसे+अपि प्रचण्डताप आसीत् => प्रचण्डतापः+ आसीत् कालोऽयं => कालः+अयं पार्श्वस्थमेव => पार्श्वस्थम्+एव चलचित्रगृहमासीत् => चलचित्रगृहम्+आसीत् पद्भ्यामेव => पद्भ्याम्+एव गन्तव्यमासीत् => गन्तव्यम्+आसीत् तद्दिवस इदमसम्भवम् => तद्दिवसे+ इदम्+असम्भवम् इदमसम्भवम् => इदम्+असम्भवम् प्रतप्तलौहपात्राणीव => प्रतप्तलौहपात्राणि+इव अप्यसिधाराव्रतं => अपि+असिधाराव्रतं गत्वाऽऽकुलव्याकुलार्णवं => गत्वा+आकुलव्याकुलार्णवं तितीर्षूणामुडुपमिव => तितीर्षूणाम्+ऊडुपम्+इव त्रिचक्रिकायानमेकं => त्रिचक्रिकायानम्+एकं त्रिचक्रिकापरिचालकोऽस्माभिः => त्रिचक्रिकापरिचालकः+अस्माभिः छविगृहमवापयितुं => छविगृहम्+अवापयितुं निस्सार्यासौ => निस्सार्य+असौ तदर्थमष्टरूप्यकाणि => तदर्थम्+अष्टरूप्यकाणि घर्मसन्ताप्तो विनोद => घर्मसन्ताप्तः+ विनोदः+ विनोद उद्दीप्तः => विनोदः+ उद्दीप्तः गन्तुमिच्छति => गन्तुम्+इच्छति चेद् आगच्छान्यथा => चेत्+ आगच्छ+अन्यथा आगच्छान्यथा => आगच्छ+अन्यथा गच्छेतः => गच्छ+इतः मौनमाकलितम् => मौनम्+आकलितम् कलत्रमपत्यञ्च => कलत्रम्+अपत्यं+च स्मृत्वासौ => स्मृत्वा+असौ क्षीणकायो जीर्णचीवरः => क्षीणकायः+ जीर्णचीवरः प्रतिवादमेव => प्रतिवादम्+एव दुःखार्तमनसाऽस्मान् => दुःखार्तमनसा+अस्मान् प्रस्तुतो जातः => प्रस्तुतः+ जातः नो दिवसा => नः+ दिवसाः+ दिवसा गताः => दिवसाः+ गताः अस्माकमास्तां => अस्माकम्+आस्तां नवोत्साहतरङ्गायिताज्ञानपट्टिकापिहितेऽक्षिणी => नवोत्साहतरङ्गायिताज्ञानपट्टिकापिहिते+अक्षिणी कान्ताकमनीयभाव एवायाति => कान्ताकमनीयभावः+ एव+आयाति एवायाति => एव+आयाति मरूद्यानमिव => मरूद्यानम्+इव प्रत्येव => प्रति+एव नयनविक्षेपो जातः => नयनविक्षेपः+ जातः शुष्कसैकतमिव => शुष्कसैकतम्+इव क्षीणत्वमदृष्टमेव => क्षीणत्वम्+अदृष्टम्+एव कञ्चनाध्वानं => कञ्चन+अध्वानं भुवनभास्करस्यातपेन => भुवनभास्करस्य+आतपेन गन्तुमक्षमः => गन्तुम्+अक्षमः कार्पण्याद् विवर्णवदनोऽसौ => कार्पण्यात्+ विवर्णवदनः+असौ विवर्णवदनोऽसौ => विवर्णवदनः+असौ त्रिचक्रिचालको वारमेकं => त्रिचक्रिचालकः+ वारम्+एकं वारमेकं => वारम्+एकं चेद्‌ गुणकीर्तनं => चेत्+ गुणकीर्तनं अस्मत्सदृशेभ्योऽकिञ्चनेभ्यः => अस्मत्सदृशेभ्यः+अकिञ्चनेभ्यः काञ्चनसाहाय्यमेव => काञ्चनसाहाय्यम्+एव जननीमापत्पतितमपत्यं => जननीम्+आपत्पतितम्+अपत्यं भार्यमनेकैः => भार्यम्+अनेकैः रक्षन्नहमतिरिक्तं => रक्षन्+अहम्+अतिरिक्तं यथाकथञ्चिदिदमपि => यथाकथञ्चित्+इदम्+अपि वृत्तमाचरामि => वृत्तम्+आचरामि गमिष्यस्युत => गमिष्यसि+उत वाऽन्यं => वा+अन्यं भर्त्सयताऽफजलेन => भर्त्सयता+अफजलेन तच्छब्दानेव => तच्छब्दान्+एव निक्षिप्याहमपि => निक्षिप्य+अहम्+अपि स यथाकथञ्चित् => सः+ यथाकथञ्चित् छविगृहपर्यन्तमानीतवान्नस्मान् => छविगृहपर्यन्तम्+आनीतवान्+अस्मान् महाकुम्भमिव => महाकुम्भम्+इव अस्माकमभिलाषः => अस्माकम्+अभिलाषः वचित्रमेव => विचित्रम्+एव चित्रमासीत् => चित्रम्+आसीत् जनानामुपरि => जनानाम्+उपरि कपिजना इव => कपिजनाः+ इव कूर्दन्त जनाः => कूर्दन्तः+ जनाः अर्णवोत्तुङ्गतरङ्गा इव => अर्णवोत्तुङ्गतरङ्गाः+ इव जलौघा इव => जलौघाः+ इव वाऽकरणीयमिति => वा+अकरणीयम्+इति किङ्‌कर्तव्यविमूढत्वमधिगतम् => किङ्‌कर्तव्यविमूढत्वम्+अधिगतम् वाक्संयम इव => वाक्संयमः+ इव सुदुष्करतम आसीत् => सुदुष्करतमः+ आसीत् प्रदर्शनमासीदिदम् => प्रदर्शनम्+आसीत्+इदम् असाफल्यमनुमीय => असाफल्यम्+अनुमीय प्रत्यागन्तार एव => प्रत्यागन्तारः+ एव तावत्पृथुलपुष्टकायो वचनविन्यासविशारद => तावत्पृथुलपुष्टकायः+ वचनविन्यासविशारदः+ वचनविन्यासविशारद इवैको => वचनविन्यासविशारदः+ इव+एकः+ इवैको युवकः => इव+एकः+ युवकः त्रीणीत्युच्चैः => त्रीणि+अत्युच्चैः ततो निर्गतः => ततः+ निर्गतः विमुञ्चेदिति => विमुञ्चेत्+इति पञ्चसप्ततिरूप्यकाण्याकर्ष्य => पञ्चसप्ततिरूप्यकाणि+आकर्ष्य तस्माद् गृहीतानि => तस्मात्+ गृहीतानि अनन्तरमहं => अनन्तरम्+अहं दशरूप्यकमेकं => दशरूप्यकम्+एकं पञ्चकमेकं => पञ्चकम्+एकं कदाचिद् रूप्यकस्य => कदाचित्+ रूप्यकस्य विदीर्णञ्च => विदीर्णं+च कदाचिच्च => कदाचित्+च व्यवहारेऽस्मिन् => व्यवहारे+अस्मिन् स्वीयामभिशप्तनियतिं => स्वीयाम्+अभिशप्तनियतिं विनम्रकष्टैरदम्यपीडाभिः => विनम्रकष्टैः+अदम्यपीडाभिः भवविह्वलो जातः => भवविह्वलः+ जातः पक्ष्मलविहीननेत्रच्छदमधः => पक्ष्मलविहीननेत्रच्छदम्+अधः क्षीणलवणामंबुवारिधारैका => क्षीणलवणामंबुवारिधारा+एका नाजानि => न+अजानि अन्यमनस्कोऽहं => अन्यमनस्कः+अहं चलचित्रयवनिकायामपि => चलचित्रयवनिकायाम्+अपि तस्यैवाश्रुपूरितनयनाकृतिरेव => तस्य+एवाश्रुपूरितनयनाकृतिः+एव अनुतापो जातः => अनुतापः+ जातः चलचित्रमवसितम् => चलचित्रम्+अवसितम् एकैवानुभूतिमग्नोऽहमासम् => एक+एव+अनुभूतिमग्नः+अहम्+आसम् तत्सार्थकप्रमोदो वरम् => तत्सार्थकप्रमोदः+ वरम् कदाचित्तस्मात् => कदाचित्+तस्मात् गुणगानमिति => गुणगानम्+इति 'आनन्दमठ' => 'आनन्दमठः+' शासनकालेऽसौ => शासनकाले+असौ न्यायाधीशपदमलङ्‌कुरुते => न्यायाधीशपदम्+अलङ्‌कुरुते सत्यघटनाऽत्र => सत्यघटना+अत्र कश्चिन्निर्धनो विप्रः => कश्चित्+निर्धनः+ विप्रः किञ्चिद् वित्तमुपार्जितवान् => किञ्चित्+ वित्तम्+उपार्जितवान् वित्तमुपार्जितवान् => वित्तम्+उपार्जितवान् स निजं => सः+ निजं सफलो जातः => सफलः+ जातः कश्चिच्छात्रः => कश्चित्+छात्रः तज्जनकमसूचयत् => तत्+जनकम्+असूचयत् तवात्मजः => तव+आत्मजः अस्वस्थोऽस्तीति => अस्वस्थः+अस्ति+इति रुग्णतामाकर्ण्य => रुग्णताम्+आकर्ण्य व्याकुलो जातः => व्याकुलः+ जातः स तत्र => सः+ तत्र स बसयानं => सः+ बसयानं पदातिरेव => पदातिः+एव शक्नोमीति => शक्नोमि+इति स गन्तव्याय => सः+ गन्तव्याय अर्थकृशो मनुजो => अर्थकृशः+ मनुजः+ मनुजो नहि => मनुजः+ नहि वाप्यहितम् => वापि+अहितम् पदवीमतिक्रामन् => पदवीम्+अतिक्रामन् समयेऽप्यसौ => समये+अपि+असौ गन्तव्याद् दूरे => गन्तव्यात्+ दूरे नैशेऽन्धकारे => नैशे+अन्धकारे कस्यचिदेकाकिनः => कस्यचित्+एकाकिनः स कस्मिंश्चिद् => सः+ कस्मिंश्चित्+ कस्मिंश्चिद् ग्रामे => कस्मिंश्चित्+ ग्रामे कर्तुमियेष => कर्तुम्+इयेष कस्यचिदतिथेर्नासीद् भोजननिवासादिकस्य => कस्यचित्+अतिथेः+न+आसीत्+ भोजननिवासादिकस्य लघीयस्येकस्मिन् => लघीयस्य+एकस्मिन् कञ्चिद् गृहस्थमुपगतः => कञ्चित्+ गृहस्थम्+उपगतः गृहस्थमुपगतः => गृहस्थम्+उपगतः स गृही => सः+ गृही तमवस्थापयितुं => तम्+अवस्थापयितुं समुद्यतो नाभवत् => समुद्यतः+ न+अभवत् नाभवत् => न+अभवत् ततोऽसौ => ततः+असौ ततोऽपरम् => ततः+अपरम् भ्रान्त्वाऽपि => भ्रान्त्वा+अपि क्वचिच्छरणं => क्वचित्+शरणं मनोदशाऽभवत् => मनोदशा+अभवत् इत्यनुमातुं => इति+अनुमातुं करुणापरो गृही => करुणापरः+ गृही स गृहिणं => सः+ गृहिणं यद् अभ्यागतं => यत्+ अभ्यागतं ईदृशो रूक्षव्यवहारः => ईदृशः+ रूक्षव्यवहारः सोऽब्रवीत् => सः+अब्रवीत् अस्मिन्नावसरे => अस्मिन्+अवसरे चौर्यघटना एव => चौर्यघटनाः+ एव अत एव => अतः+ एव सुजनोऽप्यत्र => सुजनः+अपि+अत्र को दुर्वृत्तः => कः+ दुर्वृत्तः कथमेतज्जानीमः => कथम्+एतत्+जानीमः कस्मा अपि => कस्मै+ अपि कथञ्चिद् दद्मः => कथञ्चित्+ दद्मः तस्यामेव => तस्याम्+एव निहतामेकां => निहताम्+एकां चादाय => च+आदाय गृहाद् बहिः => गृहात्+ बहिः द्वारमुद्घाट्य => द्वारम्+उद्घाट्य धावितुमुपचक्रमे => धावितुम्+उपचक्रमे प्रबुद्धोऽतिथिः => प्रबुद्धः+अतिथिः तमन्वधावत् => तम्+अन्वधावत् अगृह्णाच्च => अगृह्णात्+च विचित्रमघटत => विचित्रम्+अघटत चौर एव => चौरः+ एव क्रोशितुमारभत => क्रोशितुम्+आरभत स चौरः => सः+ चौरः प्रबुद्धा ग्रामवासिनः => प्रबुद्धाः+ ग्रामवासिनः स्वस्वगृहाद् बहिरागताः => स्वस्वगृहात्+ बहिः+आगताः बहिरागताः => बहिः+आगताः तमतिथिमेव => तम्+अतिथिम्+एव मत्वाऽभर्त्सयन् => मत्वा+अभर्त्सयन् तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव चौरोऽयम् => चौरः+अयम् चाक्षिपत् => च+अक्षिपत् सुखदुःखान्यचिन्तितं => सुखदुःखानि+अचिन्तितं आयान्तीह => आयान्ति+इह स आरक्षी => सः+ आरक्षी न्यायाधीशो बंकिमचन्द्रः => न्यायाधीशः+ बंकिमचन्द्रः वृत्तमवगत्य => वृत्तम्+अवगत्य स विप्रं => सः+ विप्रं स निर्णेतुं => सः+ निर्णेतुं ततोऽसौ => ततः+असौ पुनरुपस्थाय => पुनः+उपस्थाय तदैव => तदा+एव कश्चिज्जनः => कश्चित्+जनः क्रियतामिति। => क्रियताम्+इति। न्यायाधीशस्तम् => न्यायाधीशः+तम् आनेतुमादिष्टवान्। => आनेतुम्+आदिष्टवान्। तत्रोपेत्य => तत्र+उपेत्य सुपुष्टदेह आसीत् => सुपुष्टदेहः+ आसीत् अभियुक्तश्च => अभियुक्तः+च स भारवेदनया => सः+ भारवेदनया मुदित आरक्षी => मुदितः+ आरक्षी तमुवाच => तम्+उवाच त्वयाऽहं => त्वया+अहं चोरिताया मञ्जूषाया => चोरितायाः+ मञ्जूषायाः+ मञ्जूषाया ग्रहणाद् => मञ्जूषायाः+ ग्रहणात्+ ग्रहणाद् वारितः => ग्रहणात्+ वारितः स उच्चैर्जहास => सः+ उच्चैः+जहास उच्चैर्जहास => उच्चैः+जहास यथाकथञ्चिद् उभौ => यथाकथञ्चित्+ उभौ शवमानीय => शवम्+आनीय पुनस्तौ => पुनः+तौ घटनाया विषये => घटनायाः+ विषये वक्तुमादिष्टौ => वक्तुम्+आदिष्टौ स 'शवः' => सः+ 'शवः' प्रावारकमपसार्य => प्रावारकम्+अपसार्य न्यायाधीशमभिवाद्य => न्यायाधीशम्+अभिवाद्य तद् वर्णयामि => तत्+ वर्णयामि त्वयाऽहं => त्वया+अहं चोरिताया मञ्जूषायाः => चोरितायाः+ मञ्जूषायाः ग्रहणाद् वारितः => ग्रहणात्+ वारितः कारादण्डमादिश्यं => कारादण्डम्+आदिश्यं दुष्कराण्यपि => दुष्कराणि+अपि लीलयैव => लीलया+एव जितोऽसि। => जितः+असि। पितृव्यपुत्र इति => पितृव्यपुत्रः+ इति नाऽहं => न+अहं देशमुज्झित्वा => देशम्+उज्झित्वा राज्यमिदं => राज्यम्+इदं केवलमलङ्कारप्रायः। => केवलम्+अलङ्कारप्रायः। दमयन्त्येव => दमयन्ती+एव गौरीव => गौरी+इव पुनर्दर्शनेनाहमद्य => पुनः+दर्शनेन+अहम्+अद्य परिपूतोऽभवम्। => परिपूतः+अभवम्। साक्षाद् बृहदश्वमहर्षी => साक्षात्+ बृहदश्वमहर्षी अत्रागतः। => अत्र+आगतः। भवतो विजयं => भवतः+ विजयं पुनस्समागमं => पुनः+समागमं इन्द्रादयो देवाः => इन्द्रादयः+ देवाः रत्नकिरीटोऽयं => रत्नकिरीटः+अयं राजानमलङ्कृत्य => राजानम्+अलङ्कृत्य भवच्चरितं => भवतः+चरितं कलेर्भयं => कलेः+भयं दमयन्त्या नलस्य => दमयन्त्याः+ नलस्य राजकार्यव्यग्रोऽहम् => राजकार्यव्यग्रः+अहम् परिणीतयोरावयोः => परिणीतयोः+आवयोः वत्सरा व्यतीताः। => वत्सराः+ व्यतीताः। नूतनवधूरिव => नूतनवधूः+इव किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव चाहं => च+अहं एतादृशो भीतभीतस्वभावो => एतादृशः+ भीतभीतस्वभावः+ भीतभीतस्वभावो नववधूनां => भीतभीतस्वभावः+ नववधूनां सहज एव। => सहजः+ एव। त्वमतीव => त्वम्+अतीव भवद्दर्शनार्थमागत इति => भवद्दर्शनार्थम्‌+आगतः+ इति को वा => कः+ वा मामुपेत्य, => माम्+उपेत्य, पुष्करमनुगतः => पुष्करम्+अनुगतः को वा => कः+ वा कदाप्यहं => कदापि+अहं नोपालक्षयम्। => न+उपालक्षयम्। एतच्छ्रुत्वाऽहं => एतत्+श्रृत्वा+अहं भीतेवास्मि। => भीता+एव+अस्मि। पार्श्वस्थानपि => पार्श्वस्थान्+अपि विस्मरन्तीति => विस्मरन्ति+इति अनुदिततारक इति => अनुदिततारकः+ इति मध्यमोऽयं => मध्यमः+अयं अयमहं => अयम्+अहं अट्टालक एव => अट्टालके+ एव कृतमूत्रोऽपि => कृतमूत्रः+अपि कर्तुमारभते) => कर्तुम+आरभते) तमेतमवकाशं => तम्+एतम्+अवकाशं नलमाविवेश। => नलम्+आविवेश। अट्टालक एव => अट्टालके+ एव तदेतदार्श्चम्। => तत्+एतत्+आर्श्चम्। नदीझर्यामेव => नदीझर्याम्+एव समयातिक्रान्तो मा => समयातिक्रान्तः+ मा भूदिति => भूत्+इति कर्तुमवसरः => कर्तुम्+अवसरः चकितमिव => चकितम्+इव कर्तुमाह्वानमङ्गीकृतवानिति => कर्तुम्+आह्वानम्+अङ्गीकृतवान्+इति नापारयम्। => न+अपारयम्। मनो मे => मनः+ मे विकलमिव => विकलम्+इव आचान्त एव => आचान्तः+ एव विद्युदाहत इव => विद्युदाहतः+ इव चकितचकितो अभूवम्। => चकितचकितः+ अभूवम्। सन्ध्याकालोऽयमस्मिन् => सन्ध्याकालः+अयम्+अस्मिन् मनोहरो दृश्यते। => मनोहरः+ दृश्यते। कामपि => काम्+अपि अहैतुकोऽयं => अहैतुकः+अयं कथमिति => कथम्+इति तदिदं => तत्+इदं एता लता => एताः+ लताः+ लता अपि => लताः+ अपि नामापि => नाम+अपि अत एव => अतः+ एव मामजानन्ती => माम्+अजानन्ती स्निह्येदिति => स्निह्येत्+इति किमद्य => किम्+अद्य (पुरतो दृष्ट्वा) => (पुरतः+ दृष्ट्वा) प्रत्यागच्छति। => प्रति+आगच्छति। मदनाविष्टो हंसः => मदनाविष्टः+ हंसः हंसीयं => हंसी+इयं मनो मे => मनः+ मे ग्रहीतुमिच्छामि। => ग्रहीतुम्+इच्छामि। हंसीयं => हंसी+इयं अस्याश्शरीरम् => अस्याः+शरीरम् विहितैव, => विहिता+एव, नैष दोषः, => न+एषः+ दोषः, एक एव => एकः+ एव यद् एतादृशपक्षिविशेषमुपलब्धवान्। => यत्+ एतादृशपक्षिविशेषम्+उपलब्धवान्। एतादृशपक्षिविशेषमुपलब्धवान्। => एतादृशपक्षिविशेषम्+उपलब्धवान्। ऋषिर्वा => ऋषिः+वा भवानिति => भवान्+इति ज्ञातुमिच्छामि। => ज्ञातुम्+इच्छामि। करिष्यमाणमुपकारं => करिष्यमाणम्+उपकारं बन्धविमुक्तेरनुपदमेव => बन्धविमुक्तेः+अनुपदम्+एव नैके => न+एके त्वामेव => त्वाम्+एव त्वय्येव => त्वयि+एव मामेव => माम्+एव भावयसीव => भावयसि+इव नो चेत् => नो+ चेत् कथमहं => कथम्+अहं दमयन्तीमनुध्यायता => दमयन्तीम्+अनुध्यायता मयैवमाचरितम्। => मया+एवम्+आचरितम्। भविष्यतीति => भविष्यति+इति सन्तापातिशयो भवदिति => सन्तापातिशयः+ भवत्+इति भवदिति => भवत्+इति वदन्नेव => वदन्+एव गमनमेव => गमनम्+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि विशेषतश्च => विशेषतः+च दमयन्तीमभिध्यायतः => दमयन्तीम्+अभिध्यायतः सुपन्थानस्सन्तु। => सुपन्थानः+सन्तु। नलश्च => नलः+च युवराजो नलः => युवराजः+ नलः सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अस्माननुगृह्णन्तु। => अस्मान्+अनुगृह्णन्तु। रिक्तहस्तो गच्छेत्। => रिक्तहस्तः+ गच्छेत्। अभ्यागतास्सर्वेऽपि => अभ्यागताः+सर्वे+अपि सफलीकृतमनोरथा जाताः। => सफलीकृतमनोरथाः+ जाताः। भवन्तोऽधुना => भवन्तः+अधुना दातव्य धनादिकं => दातव्यं+ धनादिकं तथैवावतिष्ठते। => तथैव+अवतिष्ठते। अनुग्रहीतुमभ्यायाति => अनुग्रहीतुम्+अभ्यायाति नित्यतृप्ता एव। => नित्यतृप्ताः+ एव। अयमेव => अयम्+एव राष्टान्तरेभ्योऽपि => राष्टान्तरेभ्यः+अपि किमाश्चर्यम्! => किम्+आश्चर्यम्! याचकान्वेष्टारो वयमेवाद्य => याचकान्वेष्टारः+ वयमेव+अद्य वयमेवाद्य => वयमेव+अद्य विदर्भदेशादेव => विदर्भदेशात्+एव कोऽप्यभ्यागतः => कोऽपि+अभ्यागतः किमिति? => किम्+इति? विदर्भदेशमहाराजो भीमः => विदर्भदेशमहाराजः+ भीमः पितेव => पिता+इव तद्देशप्रजा नितान्तं => तद्देशप्रजाः+ नितान्तं देशश्च => देशः+च अत एव, => अतः+ एव, नास्त्यन्यः => नास्ति+अन्यः युद्धप्रिया अपि => युद्धप्रियाः+ अपि तदेतत्सर्वं => तत्+एतत्+सर्वं सौन्दर्यविलसितमेव। => सौन्दर्यविलसितम्+एव। किमाह्वयामः? => किम्+आह्वयामः? इत एव => इतः+ एव शुभमस्तु। => शुभम्+अस्तु। यज्ञोऽयमस्माकं => यज्ञः+अयम्+अस्माकं सफलो जातः। => सफलः+ जातः। सफलयितुमिच्छामि। => सफलयितुम्+इच्छामि। किमप्यन्यत् => किमपि+अन्यत् सर्वस्वमर्पयितुमिच्छामि। => सर्वस्वम्+अर्पयितुम्+इच्छामि। मामनुगृह्णातु। => माम्+अनुगृह्णातु। तथाऽपि => तथा+अपि किमेतेन => किम्+एतेन तुभ्यमेव => तुभ्यम्+एव यथावत्परिपाल्य => यथावत्+परिपाल्य पुनरभिषेकेण => पुनः+अभिषेकेण सभाजितो जातः => सभाजितः+ जातः तदिदं => तत्+इदं तावत्प्रत्यर्पितम्। => तावत्+प्रत्यर्पितम्। सद्वितीयो भवान् => सद्वितीयः+ भवान् एष मे => एषः+ मे आशिषो न => आशिषः+ न अयमेव => अयम्+एव पश्यामीति। => पश्यामि+इति। तयैव => तया+एव सद्वितीयो भवतु। => सद्वितीयः+ भवतु। सन्ध्योपासनसमयोऽयमासन्नः। => सन्ध्योपासनसमयः+अयम्+आसन्नः। शभमस्तु। => शभम्+अस्तु। अनुग्रहीतुमेव => अनुग्रहीतुम्+एव अमोघवचनो हि => अमोघवचनः+ हि दण्डवत्प्रणमति) => दण्डवत्+प्रणमति) शभमस्तु। => शभम्+अस्तु। अभीष्टसिद्धिरस्तु। => अभीष्टसिद्धिः+अस्तु। (बृहदश्वो निष्क्रामति) => (बृहदश्वः+ निष्क्रामति) विश्रान्तिसुखमनुभवितुम् => विश्रान्तिसुखम्+अनुभवितुम् निष्क्रान्तास्सर्वे) => निष्क्रान्ताः+सर्वे) परस्परसम्भाषणैस्सकलकलम्। => परस्परसम्भाषणैः+सकलकलम्। एतदन्तःपुरोद्यानम् => एतत्+अन्तःपुरोद्यानम् कोकिलालापसुन्दरमिव => कोकिलालापसुन्दरम्+इव नाहं => न+अहं दृग्गोचरो भवामि => दृग्गोचरः+ भवामि स्तनावावृणोति। => स्तनौ+आवृणोति। वदनमन्यतः => वदनम्+अन्यतः जातमिति => जातं+इति अहमत्र => अहम्+अत्र परिश्रान्तास्मि। => परिश्रान्ता+अस्मि। मामाह्वय। => माम्+आह्वय। सैषा => सा+एषा परस्त्रीस्पर्शो मां => परस्त्रीस्पर्शः+ मां त्वमेव => त्वम्+एव (उच्चैर्हसित्वा) => (उच्चैः+हसित्वा) किमप्यहं => किमपि+अहं नाऽपि => न+अपि सेयं => सा+इयं किञ्चिन्मृदु => किञ्चित्+मृदु किञ्चित्कठिना => किञ्चित्+कठिना अहमत्रैव => अहम्+अत्रैव एवमेव => एवम्+एव अहमेव => अहम्+एव पुनर्ललाटं => पुनः+ललाटं समश्विसितो भवामि! => समश्विसितः+ भवामि! सैषा => सा+एषा मामुज्झित्वा => माम्+उज्झित्वा पुनरहं => पुनः+अहं नोपविशामि। => न+उपविशामि। गच्छाम्येव। => गच्छामि+एव। किमेतत्। => किम्+एतत्। पुरो नापि => पुरः+ न+अपि नापि => न+अपि यतश्च => यतः+च सम्पीडितो भवामि। => सम्पीडितः+ भवामि। निश्वासो दीर्घीभूय => निश्वासः+ दीर्घीभूय त्वमतीव => त्वम्+अतीव किमित्यहं => किमिति+अहं आवयोर्मध्ये => आवयोः+मध्ये शून्यमेवास्ति। => शून्यम्+एव+अस्ति। संश्लिष्टमिव => संश्लिष्टम्+इव एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं तिलकालङ्करणमवसितम्। => तिलकालङ्करणम्+अवसितम्। समाश्वसितोऽस्मि। => समाश्वसितः+अस्मि। (परितो दृष्ट्वा) => (परितः+ दृष्ट्वा) सैषा => सा+एषा (पुरतो गत्वा) => (पुरतः+ गत्वा) एतन्मम => एतत्+मम चित्रमेव। => चित्रम्+एव। मामेव => माम्+एव नाहं => न+अहं को मामाह्वयति? => कः+ माम्+आह्वयति? मामाह्वयति? => माम्+आह्वयति? को भवान्? => कः+ भवान्? (किञ्चिदिव => (किञ्चित्+इव स्मृतिमभिनीय) => स्मृतिम्+अभिनीय) (नलमुद्दिश्य) => (नलम्+उद्दिश्य) स नलः => सः+ नलः अहमेव। => अहम्+एव। अहमद्य => अहम्+अद्य प्रथमोऽयं => प्रथमः+अयं नाऽहं => न+अहं सन्तोषमुपलक्षये। => सन्तोषम्+उपलक्षये। इन्द्रादयो दिक्पालकाः => इन्द्रादयः+ दिक्पालकाः स्वयंवरार्थमागच्छन्तं => स्वयंवरार्थम्+आगच्छन्तं ज्ञात्वापि => ज्ञात्वा+अपि तवान्तिकं => तव+अन्तिकं कस्तेषां => कः+तेषां तेषामन्यतमः => तेषाम्+अन्यतमः वरणीय इति। => वरणीयः+ इति। भूत्वाऽपि => भूत्वा+अपि मर्त्यकन्यामिच्छन्ति! => मर्त्यकन्याम्+इच्छन्ति! तेषामिदं => तेषाम्+इदं नोचितमेव। => न+उचितम+एव। मामात्मसात् => माम्+आत्मसात् प्राणपरित्याग एव => प्राणपरित्यागः+ एव देवतादौत्यमङ्गीकरोमीति => देवतादौत्यमङ्गीकरोमि+इति आगतोऽहं, => आगतः+अहं, हृदयमतीव => हृदयम्+अतीव देवता आग्रहं => देवताः+ आग्रहं मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। दिक्पालकसमक्षमेव => दिक्पालकसमक्षम्+एव स्वयंवरसभायामेव => स्वयंवरसभायाम्+एव पुनर्दर्शनम्। => पुनः+दर्शनम्। अहमधुनैव => अहम्+अधुना+एव दिक्पालका एव => दिक्पालकाः+ एव मामर्थयन्ते => माम्+अर्थयन्ते अधुनैव => अधुना+एव इन्द्रवरुणकुबेरधर्मराजाश्च) => इन्द्रवरुणकुबेरधर्मराजाः+च) - => स्वयंवरार्थम्+अद्यैव मम सङ्कल्पितकार्यमनुमोद्य => सङ्कल्पितकार्यम्+ अनुमोद्य मामनुगृह्णन्तु। => माम्+अनुगृह्णन्तु। मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। दानव्रतमविच्छिन्नं => दानव्रतम्+अविच्छिन्नं मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। क एते => के+ एते परीता आकाश => परीताः+ आकाशे+ आकाश एव => आकाशे+ एव स्थिता दृश्यन्ते। => स्थिताः+ दृश्यन्ते। तवाभिलषितं => तव+अभिलषितं कर्तुमुपस्थिताः। => कर्तुम्+उपस्थिताः। त्वमपि => त्वम्+अपि याचका भूत्वा => याचकाः+ भूत्वा त्वमस्माकं => त्वम्+अस्माकं दूतो भूत्वा, => दूतः+ भूत्वा, अस्मदन्यतमं => अस्मत्+अन्यतमं युष्मदन्यतमं => युष्मत्+अन्यतमं कर्तव्यमिति। => कर्तव्यम्+इति। अहमपि => अहम्+अपि दमयन्तीस्वयंवरार्थमेव => दमयन्तीस्वयंवरार्थम्+एव भो देवाः! => भोः+ देवाः! अस्मदभ्यर्थनाम् => अस्मत्+अभ्यर्थनाम् प्रतिज्ञातवानसि => प्रतिज्ञातवान्+असि किमिदमुचितम् => किम्+इदम्+उचितम् दैवविलसितमेतत् => दैवविलसितम्+एतत् देवता अपि => देवताः+ अपि दानपात्रीभूता इति => दानपात्रीभूताः+ इति प्राणानेव => प्राणान्+एव अपहर्तुमुद्यता इति => अपहर्तुम्+उद्यताः+ इति एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं एतादृशो न => एतादृशः+ न भूत इति => भूतः+ इति युवराज्ञ्या दमयन्त्या => युवराज्ञ्याः+ दमयन्त्याः+ दमयन्त्या अन्तःपुरं => दमयन्त्याः+ अन्तःपुरं एकान्तसम्भाषणमपि => एकान्तसम्भाषणम्+अपि निश्चन्तो भव। => निश्चन्तः+ भव। भगवदिच्छा => भगवत्+इच्छा दिक्पालकदूतो भूत्वाऽहं => दिक्पालकदूतः+ भूत्वा+अहं भूत्वाऽहं => भूत्वा+अहं दमयन्त्या अन्तःपुरं => दमयन्त्याः+ अन्तःपुरं प्रवेष्टुमुद्यतः, => प्रवेष्टुम्+उद्यतः, शुचिरयम्! => शुचिः+अयम्! केयं => का+इयं सूर्यमनुसरन्ती => सूर्यम्+अनुसरन्ती छायेव => छाया+इव साहाय्यमपेक्षत इति। => साहाय्यमपेक्षते+ इति। मत्साहाय्यमपेक्षसे? => मत्साहाय्यम्+अपेक्षसे? नाहं => न+अहं ब्राह्मणैरेव => ब्राह्मणैः+एव एतदन्तःपुरं => एतत्+अन्तःपुरं यावदिच्छसि => यावत्+इच्छसि तावद्वस। => तावत्+वस। किमप्यन्यत् => किमपि+अन्यत् किमन्यदाशास्यम्? => किमन्यत्+आशास्यम्? पुनर्दर्शनाय। => पुनः+दर्शनाय। भीमनृपतिश्च) => भीमनृपतिः+च) ऋतुपर्णमहाराजो एकस्मिन्दिने => ऋतुपर्णमहाराजः+ एकस्मिन्+दिने एकस्मिन्दिने => एकस्मिन्+दिने शतयोजनायतमध्वानं => शतयोजनायतम्+अध्वानं आगत इति, => आगतः+ इति, बाहुक एवेति => बाहुकः+ एव+इति एवेति => एव+इति मामवोचत्। => माम्+अवोचत्। स बाहुकः => सः+ बाहुकः सम्पादितवानिति => सम्पादितवान्+इति पाकमपि, => पाकम्+अपि, अहमास्वाद्य => अहम्+आस्वाद्य तदद्भुतपाकं => तत्+अद्भुतपाकं प्रभवतीति। => प्रभवति+इति। स महाराजः => सः+ महाराजः नल एव => नलः+ एव राजानमङ्गीकुर्युः? => राजानम्+अङ्गीकुर्युः? नान्योऽस्त्युपायः। => न+अन्यः+अस्ति+उपायः। तथैवास्तु। => तथैव+अस्तु। स्वयंवर इति => स्वयंवरः+ इति नास्त्यत्र => नास्ति+अत्र किमयं => किम्+अयं निगृढस्वयंवरो वा। => निगृढस्वयंवरः+ वा। योऽयं => यः+अयं शतयोजनान्तरितायोध्यानगरीत एकस्मिन्नेव => शतयोजनान्तरित+अयोध्यानगरीतः+ एकस्मिन्+एव एकस्मिन्नेव => एकस्मिन्+एव स खलु => सः+ खलु निगुढो भवितुमर्हति। => निगुढः+ भवितुम्+अर्हति। भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। कृतमिति => कृतम्+इति को वेति => कः+ वा+इति वेति => वा+इति कोऽप्यत्र => कोऽपि+अत्र मामरण्ये => माम्+अरण्ये त्वय्याग्रहः। => त्वयि+आग्रहः। नृत्यतीति => नृत्यती+इति योऽयं => यः+अयं द्वितीयस्वयंवर उद्धोषितः => द्वितीयस्वयंवरः+ उद्धोषितः स केवलं => सः+ केवलं उपाय एव। => उपायः+ एव। जानास्येव => जानासि+एव यदहं => यत्+अहं दिक्पालकानपि => दिक्पालकान्+अपि त्वामेव => त्वाम्+एव वृतवतीति => वृतवती+इति कोऽप्यस्ति। => कोऽपि+अस्ति। मौनमालम्बते) => मौनम्+आलम्बते) (तावागतौ => (तौ+आगतौ पुनर्युवयोः => पुनः+युवयोः तावाश्लिष्यति) => तौ+आश्लिष्यति) परमहं => परम्+अहं अनृतदोषाद्विमुक्तः। => अनृतदोषात्+विमुक्तः। प्रत्यगमनमचिरात्। => प्रत्यगमनम्+अचिरात्। बाहुकश्च) => बाहुकः+च) अश्वशिक्षणमनु, => अश्वशिक्षणम्+अनु, तेनास्मि => तेन+अस्मि दातुमिच्छामि। => दातुम्+इच्छामि। अपाकरणमेव => अपाकरणम्+एव क्षत्रियोचितमुत्तरम्। => क्षत्रियोचित्+उत्तरम्। परीक्षैव। => परीक्षा+एव। कुण्डिननगरमेव। => कुण्डिननगरम्+एव। स तस्याः => सः+ तस्याः एतत्स्वयंवरार्थं => एतत्+स्वयंवरार्थं कुतस्तव => कुतः+तव विवर्णमिव => विवर्णम्+इव बन्धुर्वा? => बन्धुः+वा? भीमनृपतिबन्धुत्वेनैव। => भीमनृपतिबन्धुत्वेन+एव। तस्या महापतिव्रतायाः => तस्याः+ महापतिव्रतायाः द्वितीयस्वयंवरार्थगमनभाग्यमपि => द्वितीयस्वयंवरार्थगमनभाग्यम्+अपि सञ्जातमिति। => सञ्जातम्+इति। किमेतत्? => किम्+एतत्? स्वधाम प्रत्येव। => स्वधामं+ प्रति+एव। प्रत्येव। => प्रति+एव। कामपि => काम्+अपि नाधुना => न+अधुना तत्प्राप्तुम्? => तत्+प्राप्तुम्? कोऽयं => कः+अयं वरसहचरो वा? => वरसहचरः+ वा? साहाय्यमाचरितुं => साहाय्यम्+आचरितुं मामनुसरति। => माम्+अनुसरति। वयमपि => वयम्+अपि तत एव => ततः+ एव अलमलं => अलम्+अलं अवमानेनास्माकम्। => अवमानेन+अस्माकम्। तदवमानं => तत्+अवमानं भवतोरपि। => भवतोः+अपि। नलराजमेव => नलराजम्+एव दमयन्त्या देवतासु => दमयन्त्याः+ देवतासु एतादृशोऽनादरः। => एतादृशः+अनादरः। भवन्तस्तस्याः => भवन्तः+तस्याः नाहं => न+अहं दमनमहर्षेर्वरात् => दमनमहर्षेः+वरात् नलो दर्भ => नलः+ दर्भः+ दर्भ इव => दर्भः+ इव निरन्तरदानयज्ञतपोदीक्षामण्डितश्च => निरन्तरदानयज्ञतपोदीक्षामण्डितः+च अतस्तव => अतः+तव गत्वाप्यहं => गत्वा+अपि+अहं आगतोऽस्मि। => आगतः+अस्मि। त्वमेव => त्वम्+एव धर्षितो भविष्यसि। => धर्षितः+ भविष्यसि। जागरूको भव। => जागरूकः+ भव। गुणा एव। => गुणाः+ एव। धर्मद्यूतो विहितः। => धर्मद्यूतः+ विहितः। अत एव => अतः+ एव स कदाचित् => सः+ कदाचित् नलो यथा => नलः+ यथा राज्यभ्रष्टो भविष्यति, => राज्यभ्रष्टः+ भविष्यति, तयोर्दम्पत्योः => तयोः+दम्पत्योः ममादेशः => मम+आदेशः अशुचिभूतो भवति => अशुचिभूतः+ भवति तमहमाविशामि। => तम्+अहम्+आविशामि। स द्यूतक्रीडायां => सः+ द्यूतक्रीडायां विजितो भवति => विजितः+ भवति वचनमतीव => वचनम्+अतीव किमन्यदपि => किम्+अन्यदपि पुष्करो नाम => पुष्करः+ नाम स खलु => सः+ खलु सामन्तराजश्च। => सामन्तराजः+च। राजधर्म इति => राजधर्मः+ इति नलोऽपि => नलः+अपि कर्तुमङ्गीकरिष्यति। => कर्तुम्+अङ्गीकरिष्यति। नाहं => न+अहं प्रेरितोऽस्मि। => प्रेरितः+अस्मि। जागरूको भव। => जागरूकः+ भव। शापानुग्रहसमर्थ इति => शापानुग्रहसमर्थः+ इति उच्चैर्हसति => उच्चैः+हसति प्रत्यभिजानाम्येव। => प्रत्यभिजानामि+एव। किमिदं => किम्+इदं यत्त्वं => यत्+त्वं मैवं => मा+एवं दमयन्तीमेव => दमयन्तीम्+एव जितो भवसि => जितः+ भवसि राज्यमिदं => राज्यम्+इदं नाऽहमेतावत्पर्यन्तं => न+अहम्+एतावत्पर्यन्तं प्रजावतीमात्मसात्करोमि => प्रजावतीम्+आत्मसात्+करोमि पुनर्दण्डः। => पुनः+दण्डः। को वा => कः+ वा पुष्करपक्षमेव => पुष्करपक्षम्+एव तद्दृष्टवा, => तत्+दृष्ट्वा, विज्ञापितोऽपि, => विज्ञापितः+अपि, महाराजो मां => महाराजः+ मां प्रत्यभिज्ञातुमपि => प्रत्यभिज्ञातुम्+अपि पारयतीव। => पारयति+इव। विजितो भवति, => विजितः+ भवति, द्विगुणीकृतोन्मादस्सन् => द्विगुणीकृतोन्मादः+सन् साम्प्रतमत्र => साम्प्रतम्+अत्र महाराजश्च => महाराजः+च भूयादिति => भूयात्+इति प्रतिहतममङ्गलम्। => प्रतिहतम्+अमङ्गलम्। शभान्तमेव => शभान्तम्+एव कोलाहलश्च => कोलाहलः+च अस्मत्पुत्र्याः => अस्मत्+पुत्र्याः स्वयंवरार्थमागतस्य => स्वयंवरार्थम्+आगतस्य भीमराजोऽयम् => भीमराजः+अयम् फलत्वेनोदिता => फलत्वेन+उदिता शुभचरितेयं => शुभचरिता+इयं स्वमनोऽभीप्सितं => स्वमनसः+अभीप्सितं सत्सम्प्रदायप्रवर्तका यूयं => सत्सम्प्रदायप्रवर्तकाः+ यूयं राजकुमारा एतत्कल्याणोत्सवं => राजकुमाराः+ एतत्+कल्याणोत्सवं एतत्कल्याणोत्सवं => एतत्+कल्याणोत्सवं सन्तोषयन्त्विति => सन्तोषयन्तु+इति प्रशंसामीति => प्रशंसामि+इति यत्रोपविष्टः, => यत्र+उपविष्टः, एतदन्यराजकुमारपरिचयवाक्यानि => एतत्+अन्यराजकुमारपरिचयवाक्यानि तदाहं => तदा+अहं परन्तप इति => परन्तपः+ इति लोकशरण्यश्च => लोकशरण्यः+च चन्द्र इव => चन्द्रः+ इव राजलोकेऽयं => राजलोके+अयं कतिचित्पदानि => कतिचित्+पदानि भूम्यामपर इन्द्रः। => भूम्याम्+अपरः+ इन्द्रः। लक्ष्मीसरस्वत्योर्यदि => लक्ष्मीसरस्वत्योः+यदि भवितुमिच्छसि, => भवितुम्+इच्छसि, (पुनरग्रे => (पुनः+अग्रे सूर्य इव => सूर्यः+ इव आगगनमुत्थितं => आगगनम्+उत्थितं मकुटकान्तिमरिभूपतीनां => मुकुटकान्तिम्+अरिभूपतीनां अमावास्यायामपि, => अमावास्यायाम्+अपि, पूर्णिमायामिव => पूर्णिमायाम्+इव (पुनरग्रे => (पुनः+अग्रे सोऽयं => सः+अयं निषधराजकुमारो नलः। => निषधराजकुमारः+ नलः। अतिपवित्रमस्ति => अतिपवित्रम्+अस्ति चरितमस्य। => चरितम्+अस्य। सुगुणखनिमेतं => सुगुणखनिम्+एतं इन्द्रादयोऽपि, => इन्द्रादयः+अपि, भवत्या समागमः => भवत्याः+ समागमः आनन्दमनुभवतु। => आनन्दम्+अनुभवतु। किमेतदद्भुतम्! => किम्+एतत्+अदद्भुतम्! सेयं => सा+इयं को वा => कः+ वा नलराजकुमार इति => नलराजकुमारः+ इति एकाकारा एव। => एकाकाराः+ एव। त्वमेव => त्वम्+एव परीक्षितुमर्हसि। => परीक्षितुम्+अर्हसि। नात्र => न+अत्र स्वयंवरार्थमत्र => स्वयंवरार्थम्+अत्र विदित एव => विदितः+ एव ममान्तरङ्गः => मम+अन्तरङ्गः सेयं => सा+इयं नलमेव => नलम्+एव अनुध्यायतीति। => अनुध्यायति+इति। मानवेष्वस्मासु => मानवेषु+अस्मासु समुचितो वा => समुचितः+ वा पितृवत्पूजनीयाः। => पितृवत्+पूजनीयाः। तावन्मर्त्यकन्या। => तावत्+मर्त्यकन्या। सृष्टेरस्याः => सृष्टेः+अस्याः दिक्पालकानामनुग्रहं => दिक्पालकानाम्+अनुग्रहं मामनुगृहाण। => माम्+अनुगृहाण। तवानुरागः => तव+अनुरागः प्रगाढ एव। => प्रगाढः+ एव। बद्धिमनुसृत्यैव => बद्धिम्+अनुसृत्य+एव जानास्येव। => जानासि+एव। चत्वार एव => चत्वारः+ एव स एष => सः+ एषः+ एष नलराजकुमारः => एषः+ नलराजकुमारः विलम्बो जातः। => विलम्बः+ जातः। देवतास्वपि => देवतासु+अपि त्वत्प्रयाणसमयेऽस्माभिः => त्वत्प्रयाणसमये+अस्माभिः वरा अनुगृहीताः => वराः+ अनुगृहीताः वरा अग्रे => वराः+ अग्रे उपयुक्ता भविष्यन्ति। => उपयुक्ताः+ भविष्यन्ति। सत्यवसरे => सति+अति+अवसरे उपनयामीति => उपनयामि+इति अर्धमिव => अर्धम्+इव अवशिष्टार्धमपि => अवशिष्टार्धम्+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव अहमधुनैव => अहम्+अधुनैव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव दर्भप्रस्तरमिव => दर्भप्रस्तरम्+इव तमत्र => तम्+अत्र वेदितुमहमिच्छामि => वेदितुम्+अहम्+इच्छामि कीदृशा यत्नाः => कीदृशाः+ यत्नाः कियदिति => कियत्+इति भवदादेशानुसारेण, => भवत्+आदेश+अनुसारेण, तेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो => तेभ्यः+ ब्राह्मणेभ्यः+ ब्राह्मणेभ्यो दत्तवती। => ब्राह्मणेभ्यः+ दत्तवती। यो दद्यात् => यः+ दद्यात् स एव => सः+ एव नल इति => नलः+ इति स्थितो बाहुकः => स्थितः+ बाहुकः तत्सन्देशानुगुणमुत्तरं => तत्सन्देशानुगुणम्+उत्तरं दत्तवानिति => दत्तवान्+इति पर्णादो नाम => पर्णादः+ नाम स बाहुकः => सः+ बाहुकः इत्यतः => इति+अतः ज्ञातुमशक्यम्। => ज्ञातुम्+अशक्यम्। अन्यैर्लक्षणैः => अन्यैः+लक्षणैः स नल => सः+ नलः+ नल एवेति => नलः+ एव+इति एवेति => एव+इति अत्रभवन्त एव => अत्रभवन्तः+ एव स बाहुकोऽपि => सः+ बाहुकः+अपि बाहुकोऽपि => बाहुकः+अपि नवेति => न+वा+इति तत्रैक उपायः। => तत्र+एकः+ उपायः। महाराजो ऋतुपर्णः => महाराजः+ ऋतुपर्णः एतत्कुण्डिननगरं => एतत्+कुण्डिननगरं दीर्घमध्वानम् => दीर्घम्+अध्वानम् यद्यागच्छति => यदि+आगच्छति स बाहुकः => सः+ बाहुकः साक्षान्नल एवेति => साक्षात्+नलः+ एव+इति एवेति => एव+इति कस्सः? => कः+सः? द्वितीयस्वयंवर इति => द्वितीयस्वयंवरः+ इति द्वितीयो विवाहः? => द्वितीयः+ विवाहः? अश्वहृदयविद्यापरीक्षार्थमेव => अश्वहृदयविद्यापरीक्षार्थम्+एव एतदाह्वानपत्रम्। => एतत्+आह्वानपत्रम्। किमत्र => किम्+अत्र कल्पनेयम्। => कल्पना+इयम्। उचितैव। => उचिता+एव। सज्जो भव => सज्जः+ भव स्तुतो मया => स्तुता+ मया बृहदश्वोऽहं => बृहदश्वः+अहं प्रत्यग्रा इमे => प्रत्यग्राः+ इमे प्रत्यूषपवना वान्ति। => प्रत्यूषपवनाः+ वान्ति। त इमे => ते+ इमे नद्या मध्ये => नद्याः+ मध्ये हंसमिथनमिव => हंसमिथनम्+इव एतद्धि => एतत्+हि शोभामुद्भावयति। => शोभाम्+उद्भावयति। किमेतानि => किम्+एतानि नैतत्समयोचितम्। => न+एतत्+समयोचितम्। तिर्यञ्चो वयम्! => तिर्यञ्चाः+ वयम्! नास्माकं => न+अस्माकं समयाऽसमयपरिज्ञानम् => समय+असमयपरिज्ञानम् तत्सम्भावनावसरश्च => तत्सम्भावनावसरः+च सिञ्चेयमिति => सिञ्चेयम्+इति हंसा मनुष्या => हंसाः+ मनुष्याः+ मनुष्या इव => मनुष्याः+ इव कथमेतादृशी => कथम्+एतादृशी त एते => ते+ एते इदानीमेव => इदानीम्+एव ब्रह्मलोकाद् भुवमवतीर्णाः। => ब्रह्मलोकात्+ भुवम्+अवतीर्णाः। भुवमवतीर्णाः। => भुवम्+अवतीर्णाः। एतेषामागमनं => एतेषाम्+आगमनं भवेति => भव+इति अस्मत्स्वामिनो ब्रह्मण => अस्मत्स्वामिनः+ ब्रह्मणः+ ब्रह्मण आज्ञा। => ब्रह्मणः+ आज्ञा। अत एव => अतः+ एव विलासचेष्टाभिरलम् => विलासचेष्टाभिः+अलम् कार्यविलम्बो माऽभूत्। => कार्यविलम्बः+ मा+अभूत्। माऽभूत्। => मा+अभूत्। निषधराजकुमारो नाम => निषधराजकुमारः+ नाम वीरसेनपुत्र एव => वीरसेनपुत्रः+ एव कुतस्तव => कुतः+तव मन्मथ एव => मन्मथः+ एव स साक्षात्। => सः+ साक्षात्। मन्मथमपहाय => मन्मथम्+अपहाय कमन्यं => कम्+अन्यं दमयन्त्या उपमानं => दमयन्त्याः+ उपमानं भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। देवराजमिन्द्रमपि => देवराजम्+इन्द्रमपि समुद्युक्तोऽपि => समुद्युक्तः+अपि नाशकत्। => न+अशकत्। नलेनैव => नलेन+एव नार्हसि। => न+अर्हसि। कार्यमेतत् => कार्यम्+एतत् क उपायः? => कः+ उपायः? अस्त्युपायः। => अस्ति+उपायः। कार्यमिदं => कार्यम्+इदं सुसाध्यमेव। => सुसाध्यम्+एव। समागमो वा => समागमः+ वा नैवाभवत् => नैव+अभवत् उद्भिन्न इति => उद्भिन्नः+ इति अस्मत्कार्यं => अस्मत्+कार्यं स शीघ्रं => सः+ शीघ्रं महावृक्षो यथा => महावृक्षः+ यथा केवलमधुना => केवलम्+अधुना चेति। => च+इति। श्रुतवन्त इव...... => श्रुतवन्तः+ इव...... अयमहो => अयं+अहो सन्ध्यामुपासित्वा => सन्ध्याम्+उपासित्वा तमुपसृत्य => तम्+उपसृत्य शुभकार्यमेतदुपक्रमावहे। => शुभकार्यम्+एतत्+उपक्रमावहे। महर्षिमुपसृत्य) => महर्षिम्+उपसृत्य) विजयोऽस्तु। => विजयः+अस्तु। क्रोधो भवति। => क्रोधः+ भवति। मामवगच्छन्त्यपि => माम्+अवगच्छन्ती+अपि देवजातिप्रसूतावपि => देवजातिप्रसूतौ+अपि तिर्यक्त्वमस्मदज्ञानहेतुः। => तिर्यक्त्वम्+अस्मदज्ञानहेतुः। शुभाशिषो भवन्त्विति। => शुभाशिषः+ भवन्तु+इति। भवन्त्विति। => भवन्तु+इति। विजयोऽस्तु। => विजयः+अस्तु। परिसमापनोत्सवमद्य => परिसमापनोत्सवम्+अद्य कर्तुमिच्छामि। => कर्तुम्+इच्छामि। यवराजो नलोऽपि => यवराजः+ नलः+अपि नलोऽपि => नलः+अपि भवतो दर्शनं => भवतः+ दर्शनं पुनर्दर्शनाय। => पुनः+दर्शनाय। अस्माकमपि => अस्माकम्+अपि विजयोऽस्तु। => विजयः+अस्तु। सुदेवो नाम => सुदेवः+ नाम द्रष्टुमिच्छति => द्रष्टुम्+इच्छति दूरतो दृष्ट्वा => दूरतः+ दृष्ट्वा स एष => सः+ एषः+ एष भूसुर => एषः+ भूसुरः+ भूसुर इत => भूसुरः+ इतः+ इत एव => इतः+ एव किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव किमेषा => किम्+एषा सेयं => सा+इयं दमयन्त्येव => दमयन्ती+एव प्रत्यभिज्ञेयाऽपि => प्रत्यभिज्ञेया+अपि सुरभिगन्धेनेव => सुरभिगन्धेन+इव अभिज्ञायत एव। => अभिज्ञायते+ एव। प्राप्तव्यमेव => प्राप्तव्यम्+एव महत्युत्कण्ठा => महति+उत्कण्ठा त्वामिमाम् => त्वाम्+इमाम् इदमेव => इदम्+एव यावन्मां => यावत्+मां तावदहं => तावत्+अहं (नलस्योद्यानम्। => (नलस्य+उद्यानम्। आकाशादवतरणध्वनिः, => आकाशात्+अवतरणध्वनिः, प्रविशतो हंसी => प्रविशतः+ हंसी नलश्च) => नलः+च) मत्तो बिभेषि => मत्तः+ बिभेषि यद्यहं => यदि+अहं विलम्बोऽपि => विलम्बः+अपि मामाश्लिष्यसि => माम्+आश्लिष्यसि चेदेव => चेत्+एव प्रथममाश्लिष्यतु। => प्रथम्+आश्लिष्यतु। त्वमवोचः, => त्वम्+अवोचः, हंसीमाश्लिष्य) => हंसीम्+आश्लिष्य) कथयेदानीम्। => कथय+इदानीम्। दमयन्त्यपि => दमयन्ती+अपि तस्या हृदयस्पर्शो => तस्याः+ हृदयस्पर्शः+ हृदयस्पर्शो मम => हृदयस्पर्शः+ मम तमेव => तम्+एव खल्वसि। => खल्वु+असि। किमकथयत्? => किम्+अकथयत्? मह्यमदर्शयत्। => मह्यम्+अदर्शयत्। प्रहितो वा? => प्रहितः+ वा? एवमगदत्। => एवम्+अगदत्। "निषधराजकुमारो यावन्मां => "निषधराजकुमारः+ यावत्+न+मां+ यावन्मां परिणयति => यावत्+न+मां+ परिणयति तावदहं => तावत्+अहं तमेतच्चित्रपटस्थमेव => तम्+एतत्+चित्रपटस्थम्+एव कालमतिवाहयामि।" => कालम्+अतिवाहयामि।" कथमपाकुर्वे। => कथम्+अपाकुर्वे। किमधुना => किम्+अधुना वक्तव्यास्ति। => वक्तव्या+अस्ति। दमयन्तीजनको भीममहाराजः => दमयन्तीजनकः+ भीममहाराजः स महोत्सवः। => सः+ महोत्सवः। दमयन्त्या विरहेण => दमयन्त्याः+ विरहेण विषयान्तरमिव => विषयान्तरम+इव स्वयंवरमपि => स्वयंवरम्+अपि श्रेयस्समनुबध्नाति। => श्रेयः+समनुबध्नाति। यावन्ममोद्वाहं => यावत्+मम+उद्वाहं त्वमत्रैव => त्वम्+अत्रैव पद्मसरोऽपि => पद्मसरः+अपि नाहमत्र => न+अहम्+अत्र प्ररूढो गाढानुरागः => प्ररूढः+ गाढानुरागः गन्तव्योऽस्ति। => गन्तव्यः+अस्ति। प्रदेयेति => प्रदेया+इति दशामनुप्राप्तेति => दशाम्+अनुप्राप्ता+इति मामुज्झित्वा => माम्+उज्झित्वा गतोऽसि। => गतः+असि। त्यजेयमिति => त्यजेयम्+इति कोऽप्यस्ति। => कोऽपि+अस्ति। हतोऽसि => हतः+असि कुत्रत्याऽसि। => कुत्रत्या+असि। भर्तारमन्विष्यन्ती => भर्तारम्+अन्विष्यन्ती अत्रागता। => अत्र+आगता। त्वामुज्झित्वा => त्वाम्+उज्झित्वा स भर्तृपदवाच्यः, => सः+ भर्तृपदवाच्यः, यद्यहं => यदि+अहं यो रक्षिता => यः+ रक्षिता स एव => सः+ एव कथमीहसे => कथम+ईहसे दूरमपसर। => दूरम्+अपसर। पापमेव => पापम्+एव (स व्याधः => (सः+ व्याधः यावत्पुरो गच्छति, => यावत्+पुरः+ गच्छति, दग्धो भवति) => दग्धः+ भवति) व्याधोऽयं => व्याधः+अयं अग्निदग्धो?ऽभूत्। => अग्निदग्धोः+अभूत्। स भगवान् => सः+ भगवान् रक्षन्नेव => रक्षन्न्+एव स खलु => सः+ खलु इत एव => इतः+ एव को वा => कः+ वा को वा => कः+ वा स्वत एव => स्वतः+ एव शुचिरिति। => शुचिः+इति। मात्र => मा+अत्र दोषमुद्भावय। => दोषम्+उद्भावय। एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं स भगवान् => सः+ भगवान् अनुकूलस्सन् => अनुकूलः+सन् शुभमाचरत्येवेति => शुभम्+आचरति+एव+इति भर्तुरन्वेषणे => भर्तुः+अन्वेषणे साहाय्यमाचरिष्यति। => साहाय्यम्+आचरिष्यति। स खलु => सः+ खलु अग्निरेव => अग्निः+एव अत एव => अतः+ एव शुचिरिति => शुचिः+इति ममोत्तरीयं => मम+उत्तरीयं तृटिकाल एव => तृटिकाले+ एव को वा => कः+ वा भवानिति => भवान्+इति नैतावन्तं => न+एतावन्तं स शालिहोत्रोऽथ => सः+ शालिहोत्रः+अथ शालिहोत्रोऽथ => शालिहोत्रः+अथ सूर्यसारथिरनूरुर्वा। => सूर्यसारथिः+अनूरुः+वा। किञ्चिद् हसित्वा => किञ्चित्+ हसित्वा तेष्वपि => तेषु+अपि मय्यधिकं => मयि+अधिकं एतादृशो रथवेगः => एतादृशः+ रथवेगः नेयमविदिता => न+इयम्+अविदिता नैवं => न+एवं कोऽप्युत्साहः => कोऽपि+उत्साहः मदीयामपि => मदीयाम्+अपि नात्र => न+अत्र भवतो विद्यैव => भवतः+ विद्या+एव विद्यैव => विद्या+एव किन्नाम्नीयं => किन्नाम्नी+इयं विद्येति। => विद्या+इति। सैषा => सा+एषा एतद्विद्याप्रभावेण => एतत्+विद्याप्रभावेण सर्वस्यापि => सर्वस्य+अपि क्षणेनैव => क्षणेन+एव तदेतन्महाभाग्यं => तदेतत्+महाभाग्यं विद्याऽऽदानं => विद्या+आदानं तदेतत्प्रपञ्चमपि => तदेतत्+प्रपञ्चम्+अपि आविशतीव। => आविशति+इव। उच्चैराक्रोशन्) => उच्चैः+आक्रोशन्) को भवान्। => कः+ भवान्। कलिपुरुषोऽहम्। => कलिपुरुषः+अहम्। देवानप्युपेक्ष्य => देवान्+अपि+उपेक्ष्य त्वामेव => त्वाम्+एव वृतवतीत्याग्रहेण => वृतवती+इति+आग्रहेण त्वामहम् => त्वाम्+अहम् बाधितवानिति => बाधितवान्+इति त्वच्छरीरमाविश्य => त्वच्छरीरम्+आविश्य कर्कोटकविषाग्निदग्धोऽस्मि। => कर्कोटकविषाग्निदग्धः+अस्मि। तच्छिक्षया। => तत्+शिक्षया। कुरूपाद्विना => कुरूपात्+विना सकलबाधाभ्योऽपि => सकलबाधाभ्यः+अपि विमुक्त एव। => विमुक्तः+ एव। विभीतकवृक्षमेव => विभीतकवृक्षम्+एव सोऽयं => सः+अयं अप्रशस्तो भूत्वा => अप्रशस्तः+ भूत्वा अनर्हो भवति। => अनर्हः+ भवति। वृक्षमाविश्य => वृक्षम्+आविश्य अदृश्यो भवति) => अदृश्यः+ भवति) (ऋतुपर्णमुपसृत्य) => (ऋतुपर्णम्+उपसृत्य) तवाहमधमर्णः। => तव+अहम्+अधमर्णः। कृतज्ञोऽस्मि। => कृतज्ञः+अस्मि। नदीझरध्वनिश्च => नदीझरध्वनिः+च जायत एव। => जायते+ एव। राजमार्गा इव => राजमार्गाः+ इव सर्वाऽपि => सर्वा+अपि अपनुन्नैव। => अपनुन्ना+एव। नातः => न+अतः आहारप्रयत्न आवश्यकः। => आहारप्रयत्नः+ आवश्यकः। जलमाहरामि। => जलम्+आहरामि। विश्रान्तिमनुभव। => विश्रान्तिम्+अनुभव। जलमाहरति- => जलम्+आहरति- अहमधुना => अहम्+अधुना बहुलमास्वादिताः। => बहुलम्+आस्वादिताः। तानद्यापि => तान्+अद्यापि दुःखगिरिरेव => दुःखगिरिः+एव अत्यश्रुपातेन। => अति+अश्रुपातेन। सोढमशक्ता। => सोढम्+अशक्ता। विधिरनुकूलः => विधिः+अनुकूलः पुनस्समागमः => पुनः+समागमः नातिचरामीति => नातिचरामि+इति क्षणमेकमपि => क्षणम्+एकम्+अपि नोचितम्। => न+उचितम्। मामद्यापि => माम्+अद्यापि महाराजमिव => महाराजम्+इव अहमपगतसर्वस्वः। => अहम्+अपगतसर्वस्वः। त इमे => ते+ इमे लतागृहान्तरितो भूत्वा => लतागृहान्तरितः+ भूत्वा त्वामाह्वये। => त्वाम्+आह्वये। लतागृहान्तरितो भूत्वा => लतागृहान्तरितः+ भूत्वा शरीरादवसृज्य => शरीरात्+अवसृज्य तवापजयहेतवः => तव+अपजयहेतवः वयमेव। => वयम्+एव। वस्त्रशेषमपि => वस्त्रशेषम्+अपि तमट्टहासं) => तम्+अट्टहासं) वस्त्रमपि => वस्त्रम्+अपि सैव => सा+एव दारिद्रयदशाविषयेऽपि => दारिद्रयदशाविषये+अपि वेदप्रामाण्यमनुसरति। => वेदप्रामाण्यम्+अनुसरति। अहमधुना => अहम्+अधुना अर्धनारीश्वर इव => अर्धनारीश्वरः+ इव एुकवस्त्रो जातः। => एुकवस्त्रः+ जातः। त्वमर्धाङ्गीति => त्वम्+अर्धाङ्गी+इति परिश्रान्तोऽसि। => परिश्रान्तः+असि। किञ्चिद्विश्रम। => किञ्चित्+विश्रम। निद्रादेव्या उत्सङ्गे => निद्रादेव्याः+ उत्सङ्गे निद्रापारवश्यमनुभवति। => निद्रापारवश्यम्+अनुभवति। सेयं => सा+इयं निद्रासुखमनुभवितुं => निद्रासुखम्+अनुभवितुं शयितुमुचिता। => शयितुम्+उचिता। सेयं => सा+इयं कथमपि => कथम्+अपि नाङ्गीकरोति => न+अङ्गीकरोति महत्कष्टम्। => महत्+कष्टम्। कथमहं => कथम्+अहं सैषा => सा+एषा अस्या वस्त्रमपि => अस्याः+ वस्त्रम्+अपि वस्त्रमपि => वस्त्रम्+अपि सेयं => सा+इयं (दमयन्तीमनुचिन्त्य => (दमयन्तीम्+अनुचिन्त्य पुनरात्मगतं) => पुनः+आत्मगतं) नलोऽयं => नलः+अयं सत्यनिष्ठ एव। => सत्यनिष्ठः+ एव। देवतानामननुकल्येन => देवतानाम्+अननुकल्येन पातिव्रत्यमेव => पातिव्रत्यम्+एव जीवन्नस्मि => जीवन्+अस्मि पुनरावयोः => पुनः+आवयोः अन्यतो गच्छति) => अन्यतः+ गच्छति) (पुरतो दृष्ट्वा) => (पुरतः+ दृष्ट्वा) वनमिदम् => वनम्+इदम् आहुतिर्भवति। => आहुतिः+भवति। कस्त्वम्। => कः+त्वम्। अस्मादग्निगोलमध्यादुद्धृत्य, => अस्मात्+अग्निगोलमध्यात्+उद्धृत्य, (उच्चास्स्वरेण) => (उच्च+स्वरेण) (कतिचित्पदानि => (कतिचित्+पदानि एषोऽहम्। => एषः+अहम्। ऋणग्रस्तोऽस्मि। => ऋणग्रस्तः+अस्मि। किञ्चित्प्रार्थयामि। => किञ्चित्+प्रार्थयामि। चत्वारीति => चत्वारि+इति दशेति => दश+इति शीघ्रमागत्य => शीघ्रम्+आगत्य कलिपुरुषोऽपि => कलिपुरुष+अपि भो ऋतुपर्णमहाराज! => भोः+ ऋतुपर्णमहाराज! देवताभिरपि => देवताभिः+अपि वामनोऽसि। => वामनः+असि। पाकविद्यायामस्ति => पाकविद्यायाम्+अस्ति जानन्त्येव => जानन्ति+एव कोऽप्ययं => कोऽपि+अयं अत एव => अतः+ एव कोऽपि => कः+अपि उन्नतवंशीय इति। => उन्नतवंशीयः+ इति। क्षत्रियोऽहमिति => क्षत्रियः+अहम्+इति त्वयैव => त्वया+एव प्रीतिकरश्च। => प्रीतिकरः+च। क्वास्तीति => क्व+अस्ति+इति अनुमतिरपि => अनुमतिः+अपि अस्या वसन्तपूर्णिमायाः => अस्याः+ वसन्तपूर्णिमायाः किञ्चिल्लुप्यतीव। => किञ्चित्+लुप्यति+इव। जातमधुना। => जातम्+अधुना। भूत्तस्या ध्यानभङ्गः। => भूत्+तस्याः+ ध्यानभङ्गः। अहमेव => अहम्+एव शनैर्गत्वा => शनैः+गत्वा लब्ध्वाऽवकाशं => लब्ध्वा+अवकाशं नाहं => न+अहं सैषा => सा+एषा दृष्टवतीति। => दृष्टवति+इति। चित्रयतीत्यपि। => चित्रयति+इति+अपि। अत एव => अतः+ एव लिखितेति। => लिखिता+इति। तस्मात्तस्याः => तस्मात्+तस्याः सङ्कल्पशुद्धिश्च => सङ्कल्पशुद्धिः+च ज्ञातान्यपि => ज्ञातानि+अपि नाहमलं => न+अहम्+अलं (शनैर्गत्वा, => (शनैः+गत्वा, राजकुमारीमुपसृत्य) => राजकुमारीम्+उपसृत्य) किमिति => किम्+इति शिरो अवनमय्य => शिरः+ अवनमय्य सलज्जेवास्मि। => सलज्जा+एव+अस्मि। त्वयैव => त्वया+एव एष राजकुमारः। => एषः+ राजकुमारः। यो भावबन्धः => यः+ भावबन्धः तस्यैव => तस्य+एव नामोच्चारणेऽपि => नामोच्चारणे+अपि लज्जेयमहम् => लज्जेयम्+अहम् स राजकुमारः => सः+ राजकुमारः नवेति => नवा+इति नाहं => न+अहं बद्धभावास्मि। => बद्धभावा+अस्मि। लोकस्तु => लोकः+तु जानात्येव। => जानाति+एव। राजलोकोऽपि। => राजलोकः+अपि। विशेषतश्च => विशेषतः+च विदर्भवासिनश्च => विदर्भवासिनः+च युवयोर्विवाहमहोत्सवं => युवयोः+विवाहमहोत्सवं पश्याम इति => पश्यामः+ इति यावत्तस्य => यावत्+तस्य तावदहं => तावत्+अहं तदर्हेति => तदर्हा+इति हंसमिथुनमाकाशादवतरति) => हंसमिथुनम्+आकाशात्+अवतरति) तद्धंसमिथुनम्। => तत्+हंसमिथुनम्। हंसीमपि => हंसीम्+अपि तत्समीचीनमिति => तत्+समीचीनम्+इति हंसीमहं => हंसीम्+अहं किमिदं => किम्+इदं पूर्वजन्मबन्धो वा => पूर्वजन्मबन्धः+ वा यतो हंसीयं => यतः+ हंसी+इयं हंसीयं => हंसी+इयं बन्धादात्मानं => बन्धात्+आत्मानं विश्वस्तेव => विश्वस्ता+इव दमयन्तीति => दमयन्ति+इति किमेवं => किम्+एवं किमहं => किम्+अहं दमयन्तीति => दमयन्ति+इति अहमेव => अहम्+एव मामधिकृत्य => माम्+अधिकृत्य युवराजो नलः => युवराजः+ नलः मनोभावमज्ञात्वा => मनोभावम्+अज्ञात्वा स भृशं => सः+ भृशं नवेति..... => नवा+इति..... स नलस्य => सः+ नलस्य को वा => कः+ वा नल एव। => नलः+ एव। कण्ठोक्तिरेव => कण्ठोक्तिः+एव नान्यविधो व्यापारः। => न+अन्यविधः+ व्यापारः। यावन्मां => यावत्+मां तावदहं => तावत्+अहं तमेतच्चित्रपटगतं => तम्+एतत्+चित्रपटगतं राजकुमारमेव => राजकुमारम्+एव कालमतिवाहयामि। => कालम्+अतिवाहयामि। यन्नलः => यत्+नलः त्वामप्यहं => त्वाम्+अपि+अहं किमहो। => किम्+अहो। तत्त्वमपश्यः। => तत्+त्वम्+अपश्यः। क्षणमपि => क्षणम्+अपि विलम्बो न => विलम्बः+ न पुनर्दर्शनाय। => पुनः+दर्शनाय। आकाशपथमुड्डयते) => आकाशपथम्+उड्डयते) सेयं => सा+इयं हृदयमपि => हृदयम्+अपि गच्छतीव। => गच्छति+इव। सोदरो नलः => सोदरः+ नलः किमप्यधिकबलं => किमपि+अधिकबलं तस्यैश्वर्यं => तस्य+ऐश्वर्यं कोटिमाटीकते......... => कोटिम्+आटीकते......... प्रजावत्यपि => प्रजावति+अपि तदेतत्सर्वं => तदेतत्+सर्वं भवतो दर्शनं => भवतः+ दर्शनं ऐन्द्रजालिकीमनुमन्यन्ते। => ऐन्द्रजालिकीम्+अनुमन्यन्ते। को वा => कः+ वा कलिपुरुषोऽहम्। => कलिपुरुषः+अहम्। भीतो भव। => भीतः+ भव। ममैतद्युतम्। => मम+एतत्+युगम्। कर्तुमहं => कर्तुम्+अहं मनो जानामि। => मनः+ जानामि। मदुक्तमाचरिष्यसि, => मदुक्तम्+आचरिष्यसि, तवाधीनं => तव+अधीनं धर्मादनपेत एव => धर्मात्+अनपेतः+ एव नोत्सहे। => न+उत्सहे। यथाऽहं => यथा+अहं दर्शनमपि => दर्शनम्+अपि वृध्दोऽहं => वृध्दः+अहं दीर्घायुरिति => दीर्घायुः+इति विधिरेव => विधिः+एव मेऽभिलषिता। => मे+अभिलषिता। निर्बन्धत एव => निर्बन्धतः+ एव यद्यहं => यदि+अहं दुर्वार्तामेतां => दुर्वार्ताम्+एतां एषोऽवसरः => एषः+अवसरः नापतिष्यत्। => न+अपतिष्यत्। सन्नद्धैवास्मि। => सन्नद्धा+एव+अस्मि। किमाज्ञापयति => किम्+आज्ञापयति पुष्कर आज्ञापयति। => पुष्करः+ आज्ञापयति। पत्नीसहितस्सन् => पत्नीसहितः+सन् तन्नामोच्चारणमपि => तन्नामोच्चारणम्+अपि स्वशरीरधृतवासोभिरेव => स्वशरीरधृतवासोभिः+एव सद्यो गच्छेत्। => सद्यः+ गच्छेत्। एतदैश्वर्यस्य => एतत्+ऐश्वर्यस्य किन्नु => किं+नु स भगवान् => सः+ भगवान् अस्मदर्थमेव => अस्मदर्थम्+एव एतान्यरण्यानि => एतानि+अरण्यानि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि एष तात्कालिको => एषः+ तात्कालिकः+ तात्कालिको वा => तात्कालिकः+ वा शाश्वतो वेति => शाश्वतः+ वा+इति वेति => वा+इति स्थितिमचिरमेव => स्थितिम्+अचिरम्+एव एष वृद्धः => एषः+ वृद्धः जीवन्नेव => जीवन्+एव करतलध्वनयश्च => करतलध्वनयः+च किमेते => किम्+एते जयसूचका वा, => जयसूचकाः+ वा, विजयसूचका वा => विजयसूचकाः+ वा एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं धर्मबद्धैव => धर्मबद्धा+एव तुल्यावेव। => तुल्यौ+एव। पुष्करहस्तच्युताक्षांश्च => पुष्करहस्तच्युताक्षां+च दिनानीति। => दिनानि+इति। मासा एव => मासाः+ एव सर्वामपि => सर्वाम्+अपि क्रीडितुमभिलषति। => क्रीडितुम्+अभिलषति। द्विगुणितमुत्साहं => द्विगुणितम्+उत्साहं अस्त्यशेषतीर्थङ्‌करचक्रवर्त्त्यादिसत्पुरुषरत्नसम्भवास्पदं => अस्ति+अशेषतीर्थङ्‌करचक्रवर्त्त्यादिसत्पुरुषरत्नसम्भवास्पदं कर्मपरिणामाभिधो राजा => कर्मपरिणामाभिधः+ राजा ततोऽनवरतं => ततः+अनवरतं अथैकदा => अथ+एकदा नृप ऊचे => नृपः+ ऊचे प्रसादादहं => प्रसादात्+अहं सम्पन्नसर्वमनोऽभीष्टार्थाऽपि => सम्पन्नसर्वमनः+अभीष्टार्था+अपि पुत्रप्राप्तयेऽन्तमुत्कण्ठिताऽस्मि => पुत्रप्राप्तये+अन्तम्+उत्कण्ठिता+अस्मि ततो यद्येकोऽपि => ततः+ यदि+एकः+अपि यद्येकोऽपि => यदि+एकः+अपि इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य मच्चेतस्यपि => मच्चेतसि+अपि प्रागयमभिलाष आसीत् => प्राक्+अयम्+अभिलाषः+ आसीत् आवयोरेकचित्तत्वेन => आवयोः+एकचित्तत्वेन कार्यनिष्पत्तिर्भवित्री => कार्यनिष्पत्तिः+भवित्री तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा तथाऽस्तु => तथा+अस्तु इत्युक्त्त्वा => इति+उक्त्त्वा अथैकदा => अथ+एकदा स्वप्नमद्राक्षीत् => स्वप्नम्+अद्राक्षीत् पृष्टो नृपः => पृष्टः+ नृपः पुत्रो भावी => पुत्रः+ भावी कस्यचिद् धर्माचार्यस्य => कस्यचित्+ धर्माचार्यस्य पुत्रप्राप्त्यैव => पुत्रप्राप्त्या+एव यद् भवतु => यत्+ भवतु तद् भवतु => तत्+ भवतु तस्या देव्या => तस्याः+ देव्याः+ देव्या गर्भोऽजनि => देव्याः+ गर्भः+अजनि गर्भोऽजनि => गर्भः+अजनि तदनुभावाच्च => तदनुभावात्+च नैके => न+एके तांस्तांश्च => तान्+तान्+च भव्यपुरुष इति => भव्यपुरुषः+ इति सुमतिरिति => सुमतिः+इति स च => सः+ च अन्योऽन्यं => अन्यः+अन्यं निर्बीजो राज्ञी => निर्बीजः+ राज्ञी वन्ध्येति => वन्ध्या+इति श्रुतोऽभूत् => श्रुतः+अभूत् किमेतत् => किम्+एतत् तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा अगृहीतसङ्‌केतेति => अगृहीतसङ्‌केता+इति यथार्थाभिधाऽसि => यथार्थाभिधा+असि नाऽवधारयसि => न+अवधारयसि यतोऽखिलस्यापि => यतः+अखिलस्य+अपि एतावेव => एतौ+एव विश्वमनयोरेव => विश्वम्+अनयोः+एव राजराज्ञ्यौर्निबीजवन्ध्यात्वप्रवादस्तु => राजराज्ञ्यौः+निबीजवन्ध्यात्वप्रवादः+तु अविवेकादिमन्त्रिभिर्दृष्टिदोषभिया => अविवेकादिमन्त्रिभिः+दृष्टिदोषभिया कृत आसीत् => कृतः+ आसीत् अृगृहीतसङ्‌केताऽऽह => अृगृहीतसङ्‌केता+आह प्रीतिरस्ति => प्रीतिः+अस्ति स तु => सः+ तु सर्वा अपि => सर्वाः+ अपि ततोऽहमपि => ततः+अहमपि मन्मुखेनाऽऽकार्य => मन्मुखेन+आकार्य स सदागमः => सः+ सदागमः राज्ञोऽविवेकादि-मन्त्रिणां => राज्ञः+अविवेकादिमन्त्रिणां ततो महासत्त्वो => ततः+ महासत्त्वः+ महासत्त्वो महोपकारी => महासत्त्वः+ महोपकारी चोऽसौ => च+असौ अगृहीतसङ्‌केतोचे => अगृहीतसङ्‌केता+ऊचे ततस्ते => ततः+ते तानुपेक्षते => तान्+उपेक्षते सन्तो निराधारा => सन्तः+ निराधारा तद्भटैश्च => तद्भटैः+च नानाविडम्बनाभिर्विडम्बयित्वा => नानाविडम्बनाभिः+निडम्बयित्वा मत्यावधिमनःपर्यवकेवलज्ञानाभिधाश्चत्वारो मनुष्यगतिपुर्यां => मत्यावधिमनःपर्यवकेवलज्ञानाभिधाः+चत्वारः+ मनुष्यगतिपुर्यां प्रधानपुरुषास्तेऽपि => प्रधानपुरुषाः+तेऽपि वशंवदास्तिष्ठन्ति => वशंवदाः+तिष्ठन्ति तत्रोपविष्टे => तत्र+उपविष्टे भव्यपुरुषोऽपि => भव्यपुरुषः+अपि सदागमोऽपि => सदागमः+अपि तद्विलोक्याऽगृहीतसङ्‌केताप्रज्ञाविशाले => तद्विलोक्य+अगृहीतसङ्‌केताप्रज्ञाविशाले राजपुरुषैर्विविधं => राजपुरुषैः+विविधं विडम्ब्यमानस्तत्राऽग्रतो निर्गतः => विडम्ब्यमानः+तत्र+अग्रतः+ निर्गतः प्रज्ञाविशालयोक्तं => प्रज्ञाविशालया+उक्तं तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य ज्ञानोदयोऽभूत् => ज्ञानोदयः+अभूत् पादयोर्निपत्य => पादयोः+निपत्य सदागमेनाऽपि => सदागमेन+अपि दृष्टिमात्रादेव => दृष्टिमात्रात्+एव विडम्बकनरा दूरं => विडम्बकनराः+ दूरं स नरोऽपि => सः+ नरः+अपि नरोऽपि => नरः+अपि अथाऽगृहीतसङ्‌केता => अथ+अगृहीतसङ्‌केता कस्त्वम् => कः+त्वम् कस्तेऽपराधश्च => कः+ते+अपराधः+च तवेदृशी => तव+ईदृशी स नरः => सः+ नरः संसारिजीवनामाऽहं => संसारिजीवनामा+अहं ममाऽपराधानां => मम+अपराधानां सर्वोऽपि => सर्वः+अपि व्यतिकरोऽयं => व्यतिकरः+अयं सदागमो जानीते => सदागमः+ जानीते यद्येतस्यास्तव => यदि+एतस्याः+तव कौतुकमस्ति => कौतुकम्+अस्ति त्वमस्याः => त्वम्+अस्याः इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा सदागमो भव्यपुरुषः => सदागमः+ भव्यपुरुषः संसारिजीवश्च => संसारिजीवः+च सर्वेऽप्यते => सर्वेऽपि+एते अथाऽगृहीतसङ्‌केतां => अथ+अगृहीतसङ्‌केतां स्वव्यतिकरमाह => स्वव्यतिकरम्+आह अस्त्यनाद्यनन्तं => अस्ति+अनाद्यनन्तं अनादिवनस्पतिनामानोऽनन्ता => अनादिवनस्पतिनामानः+अनन्ता सदैवाऽज्ञानाभिभूता मूर्च्छिता => सदैव+अज्ञानाभिभूताः+ मूर्च्छिताः+ मूर्च्छिता इव => मूर्च्छिताः+ इव तत्राऽवसम् => तत्र+अवसम् अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा प्रहितस्तन्नियोगनामा => प्रहितः+तन्नियोगनामा तत्राऽऽगत्य => तत्र+आगत्य राज्ञो महाविपक्षः => राज्ञः+ महाविपक्षः स मनुष्यगतिपुर्या => सः+ मनुष्यगतिपुर्या राजाऽऽज्ञां => राजा+आज्ञां पुनर्नाऽऽयान्ति => पुनः+न+आयान्ति ततो नगर्यां => ततः+ नगर्यां ततो यावन्तो => ततः+ यावन्तः+ यावन्तो मुक्तौ => यावन्तः+ मुक्तौ तावन्तो जना => तावन्तः+ जनाः+ जना अनन्तवास्तव्यजनाकीर्णाद् => जनाः+ अनन्तवास्तव्यजनाकीर्णात्+ अनन्तवास्तव्यजनाकीर्णाद् असंव्यवहारनगरादत्राऽऽनेया => अनन्तवास्तव्यजनाकीर्णात्+ असंव्यवहारनगरात्+अत्र+आनेया असंव्यवहारनगरादत्राऽऽनेया => असंव्यवहारनगरात्+अत्र+आनेया वसतिर्विरला => वसतिः+विरला इत्येष नियोगोऽस्माकं => इति+एषः+ नियोगः+अस्माकं नियोगोऽस्माकं => नियोगः+अस्माकं दत्तोऽस्ति => दत्तः+अस्ति ततो युवाभ्यां => ततः+ युवाभ्यां कियन्तो जनाः => कियन्तः+ जनाः प्रेषणीया" => प्रेषणीयाः+" इत्येतद् दूतावाक्यं => इत्येतत्+ द्दूतवाक्यं स्वामिन्याज्ञां => स्वामिनि+आज्ञां सकलकार्येष्वापृष्टव्या => सकलकार्येषु+अपृष्टव्या संसारिजीवगृहिण्यस्ति => संसारिजीवगृहिणी+अस्ति सहाऽऽकार्य => सह+आकार्य गोलकनामानोऽसङ्ख्यप्रासादाः => गोलकनामानः+असङ्ख्यप्रासादाः चाऽसङ्ख्याता => च+असङ्ख्याता चाऽनन्ताः => च+अनन्ताः तत्राऽऽयातौ => तत्र+आयातौ सहाऽऽलोच्य => सह+आलोच्य त्रयोऽपि => त्रयः+अपि सहाऽऽगताः => सह+आगताः अथाऽग्रत एकेन्द्रियनामनगरमागतं => अथ+अग्रतः+ एकेन्द्रियनामनगरम्+आगतं एकेन्द्रियनामनगरमागतं => एकेन्द्रियनामनगरम्+आगतं द्विविधोऽस्ति => द्विविधः+अस्ति साधारणस्तु => साधारणः+तु बादरनिगोद इत्युच्यते => बादरनिगोदः+ इति+उच्यते इत्युच्यते => इति+उच्यते व्यवहारराशिरिति => व्यवहारराशिः+इति अथाऽहं => अथ+अहं एकभववेद्यनामाऽचिन्त्यशक्तिगुटिकाप्रयोगेण => एकभववेद्यनामा+अचिन्त्यशक्तिगुटिकाप्रयोगेण बादरनिगोदेष्वनन्तं => बादरनिगोदेषु+अनन्तं ततश्च => ततः+च प्रतिपाटकमसङ्ख्यातं => प्रतिपाटकम्+असङ्ख्यातं छेदनभेदनादिविडम्बनाभिर्बहुधा => छेदनभेदनादिविडम्बनाभिः+बहुधा ततो भूयसा => ततः+ भूयसा तस्मान्नगरादग्रे => तस्मात्+नगरात्+अग्रे आनीतश्च => आनीतः+च द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाख्यास्त्रयः => द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाख्याः+त्रयः तेष्वप्यहं => तेषु+अपि+अहं एवमनेकेषु => एवम्+अनेकेषु चाऽसङ्ख्यातं => च+असङ्ख्यातं तयाऽहं => तया+अहं नीतोऽहं => नीतः+अहं क्वचिच्च => क्वचित्+च असंव्यवहारनगरादारभ्याऽनन्तकालं => असंव्यवहारनगरात्+आरभ्य+अनन्तकालं ममोपरि => मम+उपरि इदमवोचत् => इदम्+अवोचत् तवाऽध्यवसायः => तव+अध्यवसायः सुन्दरोऽजनि => सुन्दरः+अजनि तत एनं => ततः+ एनं तदुक्तं => तत्+उक्तं मयाऽङ्गीकृतम् => मया+अङ्गीकृतम् संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति सदागमभ्व्यजीवाऽगृहीतसङ्‌केताप्रज्ञाविशालाश्चत्वारोऽपि => सदागमभव्यजीवा+अगृहीतसङ्‌केताप्रज्ञाविशालाः+चत्वारः+अपि पुरमस्ति => पुरम्+अस्ति गुटिकाप्रदानेनाऽहं => गुटिकाप्रदानेन+अहं भवितव्यतयाऽवतारितः => भवितव्यतया+अवतारितः जातो, => जातः+, नन्दिवर्धन इति => नन्दिवर्धनः+ इति तत्राऽहं => तत्र+अहं पञ्चभिर्धात्रीभिर्लाल्यमानो मातापित्रोर्मनोरथैः => पञ्चभिःधात्रीभिः+लाल्यमानः+ मातापित्रोः+मनोरथैः मातापित्रोर्मनोरथैः => मातापित्रोः+मनोरथैः प्रवर्द्धमानस्त्रिवर्षदेशीयोऽभूवम् => प्रवर्द्धमानः+त्रिवर्षदेशीयः+अभूवम् प्रस्थानादारभ्य => प्रस्थानात्+आरभ्य बहिरङ्गमान्तरङ्गं => बहिरङ्गम्+अन्तरङ्गं चेति => च+इति तत्राऽऽन्तरङ्गकुटुम्बमध्ये => तत्र+आन्तरङ्गकुटुम्बमध्ये ममोपमाता => मम+उपमाता तयाऽपि => तया+अपि पुत्रो जातस्तस्य => पुत्रः+ जातः+तस्य जातस्तस्य => जातः+तस्य वैस्तानर इति => वैस्तानरः+ इति पश्चात्तापाऽनुपशमोरुद्वयः => पश्चात्तापा+अनुपशमोरुद्वयः सोऽपि => सः+अपि क्षीरनीरवद् देहाभेदेन => क्षीरनीरवत्+ देहाभेदेन अथाऽऽवयोर्मैत्रीं => अथ+आवयोः+मैत्रीं पुण्योदयोऽतिखेदं => पुण्योदयः+अतिखेदं प्राप्तश्चिन्तयामास => प्राप्तः+चिन्तयामास नन्दिवर्द्धनो मद्विपक्षस्य => नन्दिवर्द्धनः+ मद्विपक्षस्य महाविडम्बनाऽऽस्पदं => महाविडम्बना+आस्पदं चाऽस्य => च+अस्य नाङ्गीकृतत्यागः => न+अङ्गीकृतत्यागः पश्चादेनं => पश्चात्+एनं परिहरिष्यामीत्यन्तर्द्धाय => परिहरिष्याम+इत्यन्तर्द्धाय प्रीतिर्ववृद्धे => प्रीतिः+ववृद्धे क्रमेणाऽहं => क्रमेण+अहं अष्टवार्षिको जातः => अष्टवार्षिकः+ जातः सकलकलाप्रवीणो जातः => सकलकलाप्रवीणः+ जातः वैश्वानरोपदेशेनाऽहं => वैश्वानरोपदेशेन+अहं तृणायाऽपि => तृणाय+अपि कश्चिदन्योऽपि => कश्चित्+अन्यः+अपि ज्वलन्नेत्रो भूत्वा => ज्वलन्+नेत्रः+ भूत्वा प्रहर्त्तुमुद्यतो भवामि => प्रहर्त्तुम्+उद्यतः+ भवामि तेनाऽपि => तेन+अपि ज्वलद्वह्निरूपो भूत्वाऽतिष्ठम् => ज्वलद्वह्निरूपः+ भूत्वा+अतिष्ठम् भूत्वाऽतिष्ठम् => भूत्वा+अतिष्ठम् किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि सर्वा अपि => सर्वाः+ अपि परोक्षतस्तु => परोक्षतः+तु हास्यजुगुप्साऽऽस्पदं => हास्यजुगुप्सा+आस्पदं पितुश्चिन्ता => पितुः+चिन्ता अथैकदा => अथ+एकदा एको विदुरनामा => एकः+ विदुरनामा मद्वयस्यो विश्वासास्पदं => मद्वयस्यः+ विश्वासास्पदं भूताविष्टस्येव => भूताविष्टस्य+इव पुरो गत्वा => पुरः+ गत्वा तन्निशम्य => तत्+निशम्य तेनाऽपि => तेन+अपि तथैवोक्तं => तथैव+उक्तं पृष्ट उपाध्यायोऽवोचत् => पृष्टः+ उपाध्यायः+अवोचत् उपाध्यायोऽवोचत् => उपाध्यायः+अवोचत् एको जिनमताभिज्ञः => एकः+ जिनमताभिज्ञः तमाकार्य => तम्+आकार्य स चैतदुपायं => सः+ च+एतत्+उपायं चैतदुपायं => च+एतत्+उपायं ततो राज्ञा => ततः+ राज्ञा पृष्टश्च => पृष्टः+च ततो ज्ञानोपयोगं => ततः+ ज्ञानोपयोगं जिनमतज्ञ उवाच => जिनमतज्ञः+ उवाच शुभपरिणामाख्यो नृपः => शुभपरिणामाख्यः+ नृपः जिनमतज्ञेनोक्तं => जिनमतज्ञेन+उक्तं नैतद् बाह्यनगरं => न+एतत्+ बाह्यनगरं नाऽसौ => न+असौ बाह्यो राजा => बाह्यः+ राजा एतच्चित्तसुन्दराख्यं => एतत्+चित्तसुन्दराख्यं स यदि => सः+ यदि नन्दिवर्धनस्याऽनादिसम्बन्धिनीं => नन्दिवर्धनस्य+अनादिसम्बन्धिनीं चाऽनुकूलयित्वा => च+अनुकूलयित्वा नन्दिवर्धनो वैश्वानरसङ्गं => नन्दिवर्धनः+ वैश्वानरसङ्गं जह्यादिति => जह्यात्+इति पुनर्जिनमतज्ञ आह => पुनः+जिनमतज्ञः+ आह माध्यस्थ्यमेव => माध्यस्थ्यम्+एव प्रच्छन्नोऽपि => प्रच्छन्नः+अपि पुण्योदयो यावदस्य => पुण्योदयः+ यावत्+अस्य यावदस्य => यावत्+अस्य तावद् वैश्वानरकृतास्तास्ता => तावत्+ वैश्वानरकृताः+ताः+ताः वैश्वानरकृतास्तास्ता => वैश्वानरकृताः+ताः+ताः विडम्बना अपि => विडम्बनाः+ अपि तद्वाक्यमाकर्ण्य => तद्वाक्यम्+आकर्ण्य माध्यस्थ्यमाधाय => माध्यस्थ्यम्+आधाय नृपो जिनमतज्ञं => नृपः+ जिनमतज्ञं मैत्रीव => मैत्री+इव अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा स च => सः+ च पृष्टश्च => पृष्टः+च गतेऽह्नि => गते+अह्नि नाऽऽगतः => न+आगतः सोप्युवाच => सः+अपि+उवाच गतेऽह्नि => गते+अह्नि जैनसतज्ञेनैका => जैनसतज्ञेन+एका नाऽऽगतम् => न+आगतम् इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य ममापि => मम+अपि विदुर आह => विदुरः+ आह कर्मविलासो राजा => कर्मविलासः+ राजा तिस्रो राज्ञ्यः => तिस्रः+ राज्ञ्यः सामान्य चेति => सामान्यः+ च+इति चेति => च+इति मनीषिबालमध्यमबुद्धिनामानस्त्रयः => मनीषिबालमध्यमबुद्धिनामानः+त्रयः अथैकदा => अथ+एकदा क्रीडार्थमुद्यानं => क्रीडार्थम्+उद्यानं तत्रैकं => तत्र+एकं तत्पार्श्वमागत्य => तत्पार्श्वम्+आगत्य स पुमान् => सः+ पुमान् स्पर्शननामाऽहं => स्पर्शननामा+अहं एको भवजन्तुनामा => एकः+ भवजन्तुनामा वयस्योऽभूत् => वयस्यः+अभूत् स च => सः+ च मृदुशय्यासूक्ष्मांशुकशिशिरविलेपनप्रियाश्‌लेषाद्यैर्बहुधा => मृदुशय्यासूक्ष्मांशुकशिशिरविलेपनप्रियाश्‌लेषाद्यैः+बहुधा अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा सदागमोऽपि => सदागमः+अपि स भवजन्तुर्मयि => सः+ भवजन्तुः+मयि भवजन्तुर्मयि => भवजन्तुः+मयि व्रतमादाय => व्रतम्+आदाय यद् यत् => यत्+ यत् तत्तदकरोत् => तत्तत्+अकरोत् विमुच्येदानीं => विमुच्य+इदानीं ततस्तन्मित्रविप्रयोगेण => ततः+तन्मित्रविप्रयोगेण निराधारोऽहं => निराधारः+अहं जीवितेनेति => जीवितेन+इति स्पर्शनोक्तं => स्पर्शना+उक्तं व्यतिकरमाकर्ण्य => व्यतिकरम्+आकर्ण्य बाल उवाच => बालः+ उवाच कस्तवाऽयं => कः+तव+अयं व्यर्थप्रेमाऽऽबन्धा => व्यर्थप्रेमा+आबन्धा स भवजन्तुः => सः+ भवजन्तुः गतश्चेद् यातु => गतः+चेत्+ यातु प्रभृत्यहमेव => प्रभृति+अहमेव चेतस्याचिन्तयत् => चेतस्य+अचिन्तयत् भवजन्तुर्मुक्तौ => भवजन्तुः+मुक्तौ दुष्टो भविष्यति => दुष्टः+ भविष्यति ततो नाऽयं => ततः+ न+अयं नाऽयं => न+अयं मैत्रीकरणयोग्य इति => मैत्रीकरणयोग्यः+ इति किञ्चिदप्यवोचत् => किञ्चित्+अपि+अवोचत् स्वसदनमागतः => स्वसदनम्+आगतः स्पर्शनबालयोर्मैत्रीं => स्पर्शनबालयोः+मैत्रीं अनेनाऽज्ञातकुलशीलेन => अनेन+अज्ञातकुलशीलेन कार्षीरिति => कार्षीः+इति यो यः => यः+ यः स्पर्शनाऽऽसक्तचित्तं => स्पर्शना+आसक्तचित्तं स्पर्शनमूलशुद्धिर्न => स्पर्शनमूलशुद्धिः+न अथान्तरङ्गपुरेष्ववलोक्यमानेषु => अथान्तरङ्गपुरेषु+अवलोक्यमानेषु किमिदं => किम्+इदं कोऽत्र => कः+अत्र स प्राह => सः+ प्राह राजसचित्ताऽऽख्यमिदं => राजसचित्ता+आख्यम्+इदं ज्येष्ठपुत्रो रागकेशरी => ज्येष्ठपुत्रः+ रागकेशरी स्वराज्ञ इन्द्रादिसेव्यत्वकरणार्थं => स्वराज्ञः+ इन्द्रादिसेव्यत्वकरणार्थं स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःकर्णाऽऽख्यानि => स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःकर्णा+आख्यानि तैश्च => तैः+च हरिहरशक्रादयो निर्जित्य => हरिहरशक्रादयः+ निर्जित्य रागकेशरिराजस्याऽऽज्ञावशंवदाश्चक्रिरे => रागकेशरिराजस्य+आज्ञावशंवदाः+चक्रिरे ततस्त्रिभुवनेऽपि => ततः+त्रिभुवने+अपि रागकेशरिराजस्याऽऽज्ञाऽस्खलिताऽभूत् => रागकेशरिराजस्य+आज्ञा+अस्खलिता+अभूत् चारित्रधर्मनृपस्यैकं => चारित्रधर्मनृपस्य+एकं भटोऽस्ति => भटः+अस्ति केचिज्जना रागकेशरिनृपाज्ञातो => केचित्+जनाः+ रागकेशरिनृपाज्ञातो महामोहादीनामप्यगम्ये => महामोहादीनाम्+अप्यगम्ये तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा सहाऽऽकार्य => सह+आकार्य सहितो सन्तोषेण => सहितः+ सन्तोषेण गतोऽस्ति => गतः+अस्ति दूतो नगरसमाचारग्रहणार्थं => दूतः+ नगरसमाचारग्रहणार्थं प्रेषितोऽस्मि => प्रेषितः+अस्मि बोधायाऽकथयत् => बोधाय+अकथयत् बोधस्तु => बोधः+तु वृत्तान्तमाचख्यौ => वृत्तान्तम्+आचख्यौ बालस्तु => बालः+तु गुणदोषानभिज्ञः => गुणदोषान्+अभिज्ञः अकुशलमाल्याऽपि => अकुशलमाल्या+अपि स्वपुत्रस्तथा => स्वपुत्रः+तथा प्रेरितो यथा => प्रेरितः+ यथा स्पर्शनस्याऽधीनो जातः => स्पर्शनस्य+आधीनः+ जातः सुतो मध्यमबुद्धिनामा => सुतः+ मध्यमबुद्धिनामा गृहमायातः => गृहम्+आयातः स्पर्शनो दृष्टः => स्पर्शनः+ दृष्टः बालेनोक्तम् => बालेन+उक्तम् सत्पुरुषोऽस्ति => सत्पुरुषः+अस्ति मध्यमबुद्धिस्तदुक्तं => मध्यमबुद्धिः+तदुक्तं पुनर्मनीषिणं => पुनः+मनीषिणं रहस्यपृच्छत् => रहसि+अपृच्छत् कोऽयं => कः+अयं प्रपन्नमस्ति => प्रपन्नम्+अस्ति ततो मनीषिणोक्तम् => ततः+ मनीषिणा+उक्तम् मनीषिणोक्तम् => मनीषिणा+उक्तम् विपदो न => विपदः+ न ततोऽस्य => ततः+अस्य छायाऽपि => छाया+अपि दूरतस्त्याज्या => दूरतः+त्याज्या त्वमप्यस्य => त्वमपि+अस्य सङ्गलेशमपि => सङ्गलेशम्+अपि कार्षीरिति => कार्षीः+इति तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा बालस्तु => बालः+तु नैकधा => न+एकधा स्पर्शनोऽयं => स्पर्शनः+अयं दुर्जनो दूरत => दुर्जनः+ दूरतः+ दूरत एव => दूरतः+ एव त्याज्य इति => त्याज्यः+ इति किमहं => किम्+अहं कुर्यामिति => कुर्याम्+इति पक्षो बलवान् => पक्षः+ बलवान् स एव => सः+ एव त्वयाऽऽश्रितव्यः => त्वया+आश्रितव्यः प्रायोऽनिश्चितकार्येषु => प्रायः+अनिश्चितकार्येषु कालविलम्ब एव => कालविलम्बः+ एव कस्तस्य => कः+तस्य मनुष्यगतिप्रायमेकं => मनुष्यगतिप्रायम्+एकं तयोर्मुग्धनामा => तयोः+मुग्धनामा क्रीडार्थमुद्यानं => क्रीडार्थम्+उद्यानम् तत्रोद्याने => तत्र+उद्याने द्वावपि => द्वौ+अपि गगनाऽध्वनि => गगना+अध्वनि तावपि => तौ+अपि विलोकनार्थमुत्तीर्णौ => विलोकनार्थम्+उत्तीर्णौ तत्राऽकुटिलां => तत्र+अकुटिलां कालज्ञो भोगवाञ्छया => कालज्ञः+ भोगवाञ्छया कृत्वाऽकुटिलामाकार्य => कृत्वा+अकुटिलाम्+आकार्य विचक्षणाऽपि => विचक्षणा+अपि प्राप्ताऽकुटिलारूपं => प्राप्ता+अकुटिलारूपं मुग्धमाकार्य => मुग्धम्+आकार्य तयोर्मिथुनयोरन्योन्याऽऽलोकनात् => तयोः+मिथुनयोः+अन्योन्या+आलोकनात् चत्वारोऽपि => चत्वारः+अपि पुत्रस्नुषाव्यवहारेणाऽभिमताः => पुत्रस्नुषाव्यवहारेण+अभिमताः अथैकदा => अथ+एकदा द्वितीयाऽकुटिला => द्वितीया+अकुटिला विचक्षणाऽप्यहमिव => विचक्षणा+अपि+अहम्+इव मुग्धरूपाऽऽक्षिप्ता => मुग्धरूपा+आक्षिप्ता विधायाऽऽगता => विधाय+आगता कुर्वाणाऽऽयात्येवेति => कुर्वाणा+अयात्य+इव+इति ततो मत्कान्तास्वान्ताक्षेपकमेनं => ततः+ मत्कान्तास्वान्ताक्षेपकम्+एनं मत्कान्तास्वान्ताक्षेपकमेनं => मत्कान्तास्वान्ताक्षेपकम्+एनं हन्मीति => हन्मि+इति विचक्षणयाऽपि => विचक्षणया+अपि एष द्वितीयो => एषः+ द्वितीयः+ द्वितीयो मुग्धस्तु => द्वितीयः+ मुग्धः+तु मुग्धस्तु => मुग्धः+तु मत्पतिरेवाऽकुटिलामोहात् => मत्पतिः+एव+अकुटिलामोहात् मुग्धीभूयाऽऽयात इति => मुग्धीभूय+आयातः+ इति हन्मीति => हन्मि+इति प्रतिबोधकाचार्यस्योपदेशः => प्रतिबोधकाचार्यस्य+उपदेशः पश्चात्तापश्च => पश्चात्तापः+च अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा प्रतिबोधकनामाऽऽचार्याः => प्रतिबोधकनामा+आचार्याः सपरिकरो वन्दनार्थं => सपरिकरः+ वन्दनार्थं गुरुभिर्देशनाऽऽरब्धा => गुरुभिः+देशना+आरब्धा विज्ञायाऽनन्तसुखास्पदमोक्षप्रापकं => विज्ञाय+अनन्तसुखास्पदमोक्षप्रापकं सम्यक्त्वं => सम्यक्+त्वं ततस्तयोर्देहमध्यात् => ततः+तयोः+देहमध्यात् खेदाश्रुजलैश्चरणक्षालनं => खेदाश्रुजलैः+चरणक्षालनं गुरुभिरूचे => गुरुभिः+ऊचे कश्चिदत्र => कश्चित्+अत्र भवतोर्दोषः => भवतोः+दोषः देहान्तर्लीनाया भोगतृष्णाभिधाया => देहान्तर्लीनायाः+ भोगतृष्णाभिधायाः+ भोगतृष्णाभिधाया अस्या => भोगतृष्णाभिधायाः+ अस्याः+ अस्या पुत्रिकायाः => अस्याः+ पुत्रिकायाः इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य तावूचतुः => तौ+ऊचतुः कथमेषा => कथम्+एषा गुरुराह => गुरुः+आह देहस्याऽनित्यताऽशुचितादिभावनया => देहस्य+अनित्यता+अशुचितादिभावनया तदैषा => तदा+एषा युवयोस्तु => युवयोः+तु भावस्वभाव्यादेषा => भावस्वभाव्यात्+एषा नाऽपयास्यति => न+अपयास्यति भावनाभिरत्र => भावनाभिः+अत्र ततोऽत्र => ततः+अत्र यत्नो विधेयः => यत्नः+ विधेयः अथैवं => अथ+एवं ऋजुप्रगुणाभ्यामप्यचिन्ति => ऋजुप्रगुणाभ्याम्+अपि+अचिन्ति मुग्धाऽकुटिलाभ्यामपि => मुग्धा+अकुटिलाभ्याम्+अपि महानन्यायः => महान्+अन्यायः कृतो यच्छीलं => कृतः+ यच्छीलं इत्येवं => इति+एवं चत्वारोऽपि => चत्वारः+अपि पश्चात्तापपरास्तिष्ठन्ति => पश्चात्तापपराः+तिष्ठन्ति देहमध्यादेकं => देहमध्यात्+एकं क्षणेनैकं => क्षणेन+एकं कृष्णवर्णबालकमध्यादन्यत्कृष्णबालकं => कृष्णवर्णबालकमध्यात्+अन्यत्+कृष्णबालकं यावद् वर्द्धितुं => यावत्+ वर्द्धितुं शिरस्याहत्य => शिरसि+आहत्य तावदेव => तावत्+एव अथैतदर्थावबोधाय => अथ+एतत्+अर्थावबोधाय गुरुराह => गुरुः+आह यदेतत् => यत्+एतत् तत्तु => तत्+तु यत्प्रथमं => यत्+प्रथमं तदज्ञानं => तत्+अज्ञानं यच्च => यत्+च तन्मध्यान्निर्गतं => तन्मध्यात्+निर्गतं ततोऽज्ञानवशाद् भवतां => ततः+अज्ञानवशात्+ भवतां यदेतत् => यत्+एतत् तावदेव => तावत्+एव अतोऽतः => अतः+अतः सर्वाऽशुभदोषादिध्वंसी => सर्व+अशुभदोषादिध्वंसी धर्मो भवद्भिः => धर्मः+ भवद्भिः यतस्तत्पापं => यतः+तत्+पापं दूरतो नश्यति => दूरतः+ नश्यति गुरुवाक्यश्रवणाज्जातसंवेगैस्तैश्चतुर्भिरपि => गुरुवाक्यश्रवणात्+जातसंवेगैः+तैः+चतुर्भिः+अपि संयममाददे => संयमम्+आददे सद्‌गतिभाजोऽभूवन् => सद्‌गतिभाजः+अभूवन् षड्भिरपि => षड्भिः+अपि कृतश्चेत् => कृतः+चेत् कश्चिदनर्थो न => कश्चित्+अनर्थः+ न कर्महानिश्चाभवत् => कर्महानिः+च+अभवत् कालविलम्ब एव => कालविलम्बः+ एव त्वयाऽपि => त्वया+अपि विधेयेति => विधेय+इति मातृवचोऽङ्गीकृत्य => मातृवचः+अङ्गीकृत्य मध्यमबुद्धिस्तथा => मध्यमबुद्धिः+तथा अथैकदा => अथ+एकदा नैकपुष्पप्रकरपरागपिञ्जरितदिगन्ते => न+एकपुष्पप्रकरपरागपिञ्जरितदिगन्ते कामदेवपूजार्थमुद्यानं => कामदेवपूजार्थम्+उद्यानं बालोऽपि => बालः+अपि स्पर्शनद्वितीयो गन्तुं => स्पर्शनद्वितीयः+ गन्तुं मध्यमबुद्धिरपि => मध्यमबुद्धिः+अपि द्वावपि => द्वौ+अपि कौतुकलोलुपो मन्दिरान्तर्गर्भगृहं => कौतुकलोलुपः+ मन्दिरान्तः+गर्भगृहं मन्दिरान्तर्गर्भगृहं => मन्दिरान्तः+गर्भगृहं प्रविष्टस्तत्र => प्रविष्टः+तत्र कामदेवयोग्यामत्यन्तसुकुमारशय्यां => कामेदवयोग्याम्+अत्यन्तसुकुमारशय्यां विस्मृतदेवशय्यापरिभोगानर्थोदयस्तां => विस्मृतदेवशय्यापरिभोगान्+अर्थोदयः+तां शय्यामारुह्य => शय्याम्+आरुह्य मध्यबुद्धिस्तु => मध्यबुद्धिः+तु बहिरेव => बहिः+एव स्थितोऽस्ति => स्थितः+अस्ति शत्रुमर्दनाभिधो यो => शत्रुमर्दनाभिधः+ यः+ यो बहिरङ्गनृपोऽस्ति => यः+ बहिरङ्गनृपः+अस्ति बहिरङ्गनृपोऽस्ति => बहिरङ्गनृपः+अस्ति कामपूजार्थमागता => कामपूजार्थम्+आगता साऽपि => सा+अपि बालस्याऽङ्गे => बालस्य+अङ्गे तस्या हस्तो => तस्याः+ हस्तः+ हस्तो लग्नः => हस्तः+ लग्नः तत्स्पर्शादहो => तत्स्पर्शात्+अहो एतस्यास्तनुसुकुमारतेत्यादि => एतस्याः+तनुसुकुमारता+इत्यादि बालोऽतिविकलो जातः => बालः+अतिविकलः+ जातः राज्ञीस्पर्शवैकल्यादितस्ततो विलुठन् => राज्ञीस्पर्शवैकल्यादितः+ततः+ विलुठन् कुतोऽप्यागतेन => कुतोऽपि+आगतेन यमसदनाऽतिथिर्भव => यमसदनाऽतिथिः+भव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा लोहशृङ्खलाभिर्दृढं => लोहशृङ्खलाभिः+दृढं विडम्ब्यमानो बहिर्नीत्वा => विडम्ब्यमानः+ बहिः+नीत्वा बहिर्नीत्वा => बहिः+नीत्वा प्रहर्त्तुमारब्धस्तावता => प्रहर्त्तुम्+आरब्धः+तावता दृष्टस्तेन => दृष्टः+तेन मधुरवाक्यैश्च => मधुरवाक्यैः+च मोचितो बालः => मोचितः+ बालः गृहमानीतः => गृहम्+आनीतः पृष्टश्च => पृष्टः+च कुत्राऽङ्गे => कुत्र+अङ्गे व्यथाऽस्ति => व्यथा+अस्ति महाव्यथाऽस्ति => महाव्यथा+अस्ति नाऽन्यत्र => न+अन्यत्र व्यथाऽस्ति => व्यथा+अस्ति मध्यमबुद्धिराह => मध्यमबुद्धिः+आह अतोऽतः => अतः+अतः नैतदभिलषणीयमिति => न+एतत्+अभिलषणीयम्+इति रुष्टो बालः => रुष्टः+ बालः शक्तिरस्ति => शक्तिः+अस्ति तामवश्यां => ताम्+अवश्यां रंस्येऽत्र => रंस्ये+अत्र तेऽपराध्यतीति => ते+अपराध्यति+इति मध्यमबुद्धिर्मौनमास्थितः => मध्यमबुद्धिः+मौनम्+आस्थितः बालो गृहाद् => बालः+ गृहात्+ गृहाद् बहिर्निर्गतस्तं => गृहात्+ बहिः+निर्गतः+तं बहिर्निर्गतस्तं => बहिः+निर्गतः+तं चाऽवलोक्य => च+अवलोक्य मध्यमबुद्धिरपि => मध्यमबुद्धिः+अपि तस्याऽनुपदं => तस्य+अनुपदं कश्चिदेको विद्याधरो => कश्चित्+एकः+ विद्याधरः+ विद्याधरो बालं => विद्याधरः+ बालं बालस्याऽऽक्रन्दारवेण => बालस्य+आक्रन्दारवेण दुःखितमना मध्यबुद्धिः => दुःखितमनाः+ मध्यबुद्धिः खेचरेऽकिञ्चित्करोऽपि => खेचरे+अकिञ्चित्करः+अपि विद्याधरस्तु => विद्याधरः+तु क्षणाद् दृष्टिपथमतीतः => क्षणात्+ दृष्टिपथम्+अतीतः दृष्टिपथमतीतः => दृष्टिपथम्+अतीतः प्रचलतोऽस्य => प्रचलतः+अस्य बालशुद्धिर्न => बालशुद्धिः+न तेनैकः => तेन+एकः कूपोऽदर्शि => कूपः+अदर्शि यावद् दुःखार्दितो => यावत्+ दुःखार्दितः+ दुःखार्दितो झम्पां => दुःखार्दितः+ झम्पां प्रवृत्तस्तावत् => प्रवृत्तः+तावत् तत्राऽऽयातेनैकैन => तत्र+आयातेन+एकेन नरेणाऽऽगत्य => नरेण+आगत्य नन्दनेनोक्तम् => नन्दनेन+उक्तम् हरिश्चन्द्रो राजाऽस्ति => हरिश्चन्द्रः+ राजा+अस्ति राजाऽस्ति => राजा+अस्ति विद्याभृद् वयस्योऽस्ति => विद्याभृत्+ वयस्यः+अस्ति वयस्योऽस्ति => वयस्यः+अस्ति शत्रुविध्वंसिन्येका => शत्रुविध्वंसिनी+एका दत्ताऽस्ति => दत्ता+अस्ति पुमांसमानाय्य => पुमांसम्+आनाय्य तन्मांसशोणितैर्नृपः => तन्मांसशोणितैः+नृपः स्थितो देव्यग्रे => स्थितः+ देव्यग्रे आहुतीर्दत्ते => आहुतीः+दत्ते कुर्वतोऽस्य => कुर्वतः+अस्य दिनमवशिष्यते => दिनम्+अवशिष्यते स पुमान् => सः+ पुमान् समर्पितोऽस्ति => समर्पितः+अस्ति तवैव => तव+एव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा नन्दनेनाऽग्रे => नन्दनेन+अग्रे दृष्ट्वोपलक्षितो बालोऽयमिति => दृष्ट्वा+उपलक्षितः+ बालः+अयम्+इति बालोऽयमिति => बालः+अयम्+इति याचितश्च => याचितः+च नन्दनस्तन्मुक्तिं => नन्दनः+तन्मुक्तिं नन्दनेनोक्तम् => नन्दनेन+उक्तम् अद्याऽप्येकदिनाऽवधि अस्य => अद्याऽपि+एकदिनाऽवधिः+ अस्य दाक्षिण्याद् दत्तोऽयं => दाक्षिण्यात्+ दत्तः+अयं दत्तोऽयं => दत्तः+अयं ततो गृहीत्वैनं => ततः+ गृहीत्वा+एनं गृहीत्वैनं => गृहीत्वा+एनं नृपो द्रक्ष्यति => नृपः+ द्रक्ष्यति चाऽनिष्टं => च+अनिष्टं भविष्यतीति => भविष्यति+इति वेगाद् वलितो => वेगात्+ वलितः+ वलितो मध्यमबुद्धिः => वलितः+ मध्यमबुद्धिः चाऽऽयातः => च+आयातः भेषजाद्यनेकोपायान् => भेषजादि+अनेक+उपायान् सज्जीकृतो बालः => सज्जीकृतः+ बालः भाषितोऽनेन => भाषितः+अनेन महाकष्टमनुभूतं => महाकष्टम्+अनुभूतं ततोऽद्य => ततः+अद्य महानर्थभूमिः => महान्+अर्थभूमिः तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा क्रोधाऽरुणो भूत्वा => क्रोधाऽरुणः+ भूत्वा कस्त्वां => कः+त्वां त्वमाकारितः => त्वम्‌+अकारितः गणयामी"त्यादिवाक्यैर्भर्त्सितो मध्यमबुद्धिर्दध्यौस्पर्शनकुमित्रप्रेरितोऽयं => गणयामि"+इत्यादिवाक्यैः+भर्त्सितः+ मध्यमबुद्धिः+दध्यौस्पर्शनकुमित्रप्रेरितः+अयं मध्यमबुद्धिर्दध्यौस्पर्शनकुमित्रप्रेरितोऽयं => मध्यमबुद्धिः+दध्यौस्पर्शनकुमित्रप्रेरितः+अयं बालो दुरात्मा => बालः+ दुरात्मा जातोऽतो न => जातः+अतः+ न सङ्गतिकरणार्ह इति => सङ्गतिकरणार्हः+ इति वृत्तान्तस्तस्मै => वृत्तान्तः+तस्मै मनीषिणोक्तं => मनीषिणा+उक्तं सर्वमेतदहमपि => सर्वम्+एतत्+अहमपि यतो यदा => यतः+ यदा बालो हृतो, => बालः+ हृतः+, हृतो, => हृतः+, कृतस्तदा => कृतः+तदा कथयामासुर्यदुत => कथयामासुः+यदुत बालो हृतस्तेन => बालः+ हृतः+तेन हृतस्तेन => हृतः+तेन पुनरसौ => पुनः+असौ केचिच्च => केचित्+च मध्यमबुद्धिस्तु => मध्यमबुद्धिः+तु निर्दोषोऽस्ति => निर्दोषः+अस्ति सङ्गतो वृथा => सङ्गतः+ वृथा इत्याहुः => इति+आहुः सत्सङ्गतिर्विधेयेति => सत्सङ्गतिः+विधेय+इति विदन्नपि => विदन्+अपि इत्यूचुः => इति+ऊचुः परस्परालापैर्मया => परस्परालापैः+मया ज्ञातो भवतोर्वृत्तान्तस्ततो => ज्ञातः+ भवतोः+वृत्तान्तः+ततः+ भवतोर्वृत्तान्तस्ततो मया => भवतोः+वृत्तान्तः+ततः+ मया कथितश्च => कथितः+च पित्राऽप्युक्तं => पित्रा+अपि+उक्तं कियन्मात्रमेतद् बालस्य => कियन्मात्रम्+एतत्+ बालस्य कष्टकोटिभिरहं => कष्टकोटिभिः+अहं मनीषिवार्ताऽऽकर्णनात् => मनीषिवार्ता+आकर्णनात् प्रबुद्धो मध्यमबुद्धिः => प्रबुद्धः+ मध्यमबुद्धिः अथैवं => अथ+एवं कियद् दिनाऽतिक्रमे => कियत्+ दिनाऽतिक्रमे मदनकन्दलीवियोगाऽऽतुरो बालः => मदनकन्दलीवियोगाऽऽतुरः+ बालः केनचिदप्यदृष्टप्रचारो राजमन्दिरान्तः => केनचित्+अपि+अदृष्टप्रचारः+ राजमन्दिरान्तः प्रविष्टाऽस्ति => प्रविष्टा+अस्ति तत्राऽऽयातः => तत्र+आयातः स च => सः+ च तथाविधाऽपराधिनं => तथाविध+अपराधिनं लोहयन्त्रैर्बन्धयित्वा => लोहयन्त्रैः+बन्धयित्वा खरपृष्ठमारोप्य => खरपृष्ठम्+आरोप्य कुत्रचिद् वृक्षशाखायां => कुत्रचित्+ वृक्षशाखायां दुरात्मनोऽस्य => दुरात्मनः+अस्य बालस्येयमेवावस्था => बालस्य+इयम्+एव+अवस्था समुचितेति => समुचिता+इति पतितो बालः => पतितः+ बालः गृहमायातो राजभयाद् => गृहम्+आयातः+ राजभयात्+ राजभयाद् गृहान्तर्निलीय => राजभयात्+ गृहान्तः+निलीय गृहान्तर्निलीय => गृहान्तः+निलीय कियद्दिनातिक्रमे => कियत्+दिनातिक्रमे प्रबोधरतिनामाऽऽचार्यः => प्रबोधरतिनाम्+आचार्यः मनीषिमध्यमबुद्धि अपि => मनीषिमध्यमबुद्धिः+ अपि तत्राऽऽगतौ => तत्र+आगतौ बालोऽपि => बालः+अपि नैकस्त्रीणां => न+एकस्त्रीणां विलासादिप्रेक्षालालसस्तत्राऽऽयातः => विलासादिप्रेक्षालालसः+तत्र+आयातः अथाऽऽचार्येण => अथ+आचार्येण इन्द्रियजय एव => इन्द्रियजयः+ एव परमो धर्मः => परमः+ धर्मः दुर्जयेन्द्रियजेतारो जगति => दुर्जयेन्द्रियजेतारः+ जगति गुरुरूचे => गुरुः+उचे यतो जगति => यतः+ जगति चतुर्विधा मनुष्या => चतुर्विधाः+ मनुष्याः+ मनुष्या जघन्यमध्यमोत्कृष्टोत्कृष्टतमभेदात्। => मनुष्याः+ जघन्यमध्यमोत्कृष्टोत्कृष्टतमभेदात्। उत्कृष्टतमास्ते => उत्कृष्टतमाः+ते एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य स भवजन्तुरुत्कृष्टतमः => सः+ भवजन्तुः+उत्कृष्टतमः भवजन्तुरुत्कृष्टतमः => भवजन्तुः+उत्कृष्टतमः स्वार्थसाधित इति => स्वार्थसाधितः+ इति पुनर्गुरुभिरुक्तं => पुनः+गुरुभिः+उक्तं चोत्तमाः => च+उत्तमाः ईदृग् विधस्त्वहं => ईदृक्+ विधः+तु+अहं विधस्त्वहं => विधः+तु+अहं मूलशुद्धिरानायिता => मूलशुद्धिः+अनायिता महोमोहसैनिको मत्वा => महोमोहसैनिकः+ मत्वा परिहृतश्चेति => परिहृतः+च+इति पुनर्गुरुराह => पुनः+गुरुः+आह स्पर्शनादीन्यधमानि => स्पर्शनादीनि+अधमानि श्रुत्वाऽपि => श्रुत्वा+अपि सन्दिग्धमनसो लोकेषु => सन्दिग्धमनसः+ लोकेषु तत्सङ्गत्यागेनेन्द्रियजयाय => तत्सङ्गत्यागेन+इन्द्रियजयाय मनीषिविमर्श ' => मनीषिविमर्शः+ ' एवंविधस्तु => एवंविधः+तु मद्भ्राता => मत्+भ्राता पश्चाद् बालस्य => पश्चात्+ बालस्य चाऽनुभूय => च+अनुभूय परिजहारेति => परिजहार+इति पुनगुरुरूचे => पुनगुरुः+ऊचे यस्तु => यः+तु विलोकयन्ननुभवन्नपि => विलोकयन्+अनुभवन्+अपि स जघन्यः => सः+ जघन्यः यदेवंविधस्तु => यदेवंविधः+तु मद्भ्राता => मत्+भ्राता बालो यदित्थं => बालः+ यत्+इत्थं यदित्थं => यत्+इत्थं कदर्थनानुभवेऽपि => कदर्थनानुभवे+अपि जायतेऽस्येति => जायते+अस्य+इति कौतुकाऽऽयातो बालो => कौतुकाऽऽयातः+ बालः+ बालो मदनकन्दलीरूपाक्षिप्तो => बालः+ मदनकन्दलीरूपाक्षिप्तः+ मदनकन्दलीरूपाक्षिप्तो नखशिखाऽवधितदङ्ग => मदनकन्दलीरूपाक्षिप्तः+ नखशिखावधितदङ्गः+ नखशिखाऽवधितदङ्ग समालोकनपरश्चिरं => नखशिखावधितदङ्गः+ समालोकनपरः+चिरं समालोकनपरश्चिरं => समालोकनपरः+चिरं देशनाया अक्षरमात्रमपि => देशनायाः+ अक्षरमात्रम्+अपि अक्षरमात्रमपि => अक्षरमात्रम्+अपि स विवेद => सः+ विवेद सुबुद्धिर्नामाऽमात्योऽतिधर्मात्मा => सुबुद्धिः+नाम+अमात्यः+अतिधर्मात्मा किमेषां => किम्+एषां गुरुराह => गुरुः+आह य उत्कृष्टतमः => यः+ उत्कृष्टतमः स तु => सः+ तु प्रवृत्तस्ततोऽयं => प्रवृत्तः+ततः+अयं भिन्न एव => भिन्नः+ एव त्रयाणामप्येषां => त्रयाणाम्+अपि+एषां कर्मविलासो राजा => कर्मविलासः+ राजा कर्मणश्च => कर्मणः+च शुभसुन्दरीत्युच्यते => शुभसुन्दरी+इति+उच्यते गुरुवाक्यमाकर्ण्य => गुरुवाक्यम्+आकर्ण्य गुरुभिरेतदस्मच्चरितमेवोक्तमिति => गुरुभिः+एतत्+अस्मत्+चरितम्+एव+उक्तम्+इति यावद् विमृशति => यावत्+ विमृशति परवशो बालो => परवशः+ बालः+ बालो राजभयमविमृश्य => बालः+ राजभयम्+अविमृश्य राजभयमविमृश्य => राजभयम्+अविमृश्य सर्वलोकलज्जामवगणय्य => सर्वलोकलज्जाम्+अवगणय्य कामान्धो मदनकन्दलीमभिधावितः => कामान्धः+ मदनकन्दलीम्+अभिधावितः मदनकन्दलीमभिधावितः => मदनकन्दलीम्+अभिधावितः कोपकलुषदृशावलोकितः => कोपकलुषदृशा+अवलोकितः समुपलक्षितश्च => समुपलक्षितः+च दुरात्मेति => दुरात्मा+इति प्रणष्टो बालः => प्रणष्टः+ बालः गतिभङ्गवशाद् गन्तुमक्षमो => गतिभङ्गवशात्+ गन्तुम्+अक्षमः+ गन्तुमक्षमो भुवि => गन्तुम्+अक्षमः+ भुवि तस्याऽधमचरित्रं => तस्य+अधमचरित्रं निःसृत्यैकः => निःसृत्य+एकः किमनेनेत्थं => किम्+अनेन+इत्थं गुरुराह => गुरुः+आह बालस्तु => बालः+तु निर्गतोऽयं => निर्गतः+अयं स्पर्शननामातद्वशाद् दुष्टो => स्पर्शननामातद्वशात्+ दुष्टः+ दुष्टो जातः => दुष्टः+ जातः अकुशलमालाऽस्य => अकुशलमाला+अस्य मूढोऽयं => मूढः+अयं साक्षाद् वैरिभूतं => साक्षात्+ वैरिभूतं स्पर्शनमेनं => स्पर्शनम्+एनं भवद् देशनयाऽपि => भवत्+ देशनया+अपि देशनयाऽपि => देशनया+अपि नाऽयं => न+अयं प्रबुद्धस्तत्कथम् => प्रबुद्धः+तत्कथम् गुरुराह => गुरुः+आह नित्यविरोधिजीवानामपि => नित्यविरोधिजीवानाम्+अपि वैराण्युपशाम्यन्ति => वैराणि+उपशाम्यन्ति निरुपक्रमनिबिडककर्माणो ये => निरुपक्रमनिबिडककर्माणः+ ये जीवास्ते => जीवाः+ते देशनाशतैरपि => देशनाशतैः+अपि तदत्र => तत्+अत्र सुबुद्धिमन्त्रिणोक्तं => सुबुद्धिमन्त्रिणा+उक्तं सत्यमेतत् => सत्यम्+एतत् स तु => सः+ तु नाश्चर्यं => न+आश्चर्यं भवदग्रे => भवत्+अग्रे कथमेनं => कथम्+एनं अतोऽधुना => अतः+अधुना किमस्य => किम्+अस्य भावीति => भावि+इति गुरुर्बभाषे => गुरुः+बभाषे प्रणष्टो भ्रमन् => प्रणष्टः+ भ्रमन् वृक्षाद्यन्तरितस्तत्पतिः => वृक्षादि+अन्तरितः+तत्पतिः तत्राऽऽगत्य => तत्र+आगत्य चैनं => च+एनं ततो मृत्वा => ततः+ मृत्वा बालोऽयं => बालः+अयं सहिष्यतीति => सहिष्यति+इति पुनर्नृपो जगौ => पुनः+नृपः+ जगौ गुरुराह => गुरुः+आह पुनस्तथाविधसंसारिजीवानाश्रित्य => पुनः+तथाविधसंसारिजीवान्+आश्रित्य स्थास्यत इति => स्थास्यते+ इति राजोचे => राजा+ऊचे कथमेतौ => कथम्+एतौ गुरुभिरुक्तं => गुरुभिः+उक्तं राजाऽऽह => राजा+आह तदप्रमादयन्त्रं => तत्+अप्रमादयन्त्रं गुरुराह => गुरुः+आह धर्मोपकरणदेहादावपि => धर्मोपकरणदेहादौ+अपि समितिपञ्चकगुप्तित्रयाऽवहितत्वं => समितिपञ्चकगुप्तित्रया+अवहितत्वं सद्यश्चित्तविस्त्रोतसिकानिवृत्तिर्निःसङ्गता => सद्यः+चित्तविस्त्रोतसिकानिवृत्तिः+निःसङ्गता देहात्मनोर्भेदविज्ञानं => देहात्मनोः+भेदविज्ञानं इत्याद्यनेकावयवोपलक्षितम् => इत्यादि+अनेक+अवयवोपलक्षितम् अप्रमादयन्त्रमभिधीयते => अप्रमादयन्त्रम्+अभिधीयते अथैतदाकर्ण्य => अथ+एतत्+आकर्ण्य इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य नृपो मनीषिमुखं => नृपः+ मनीषिमुखं कोऽसौ => कः+असौ गुरुराह => गुरुः+आह त्वत्र => तु+अत्र बाह्यो राजाऽसि => बाह्यः+ राजा+असि राजाऽसि => राजा+असि त्वत्तोऽप्यधिकबलवत्तमः => त्वत्तः+अपि+अधिककबलवत्तमः त्वद्राज्यमपहर्तुं => त्वद्राज्यम्+अपहर्तुं कर्मविलासनामाऽन्तरङ्गनृपोऽस्ति => कर्मविलासनामान्तरङ्गनृपः+अस्ति पुत्रोऽयं => पुत्रः+अयं मध्यमबुद्धिर्जगाद => मध्यमबुद्धिः+जगाद मद्विधैर्दुर्वहं, => मद्विधैः+दुर्वहं, श्रावकधर्म उपदिश्यतां => श्रावकधर्मः+ उपदिश्यतां पृष्ट, => पृष्टः+, श्रावकधर्म उक्तः => श्रावकधर्मः+ उक्तः गुरुमुखेनाऽङ्गीकृतः => गुरुमुखेन+अङ्गीकृतः अनुमोदनैव => अनुमोदना+एव यावद् गुरवो => यावत्+ गुरवः+ गुरवो मनीषिणे => गुरवः+ मनीषिणे तावद् राज्ञोक्तं => तावत्+ राज्ञा+उक्तं राज्ञोक्तं => राज्ञा+उक्तं महात्मनो दीक्षामहोत्सवकरणे => महात्मनः+ दीक्षामहोत्सवकरणे मनोरथो महानस्ति => मनोरथः+ महान्+अस्ति महानस्ति => महान्+अस्ति अतो भवदाज्ञा => अतः+ भवदाज्ञा तदाऽहं => तदा+अहं गुरवो मौनमाधाय => गुरवः+ मौनम्+आधाय मौनमाधाय => मौनम्+आधाय सुबुद्धिमन्त्रिणोक्तं => सुबुद्धिमन्त्रिणा+उक्तं महोत्सवस्तु => महोत्सवः+तु साधवस्तदादेशं => साधवः+तदादेशं तदनुमोदनमेव => तदनुमोदनम्+एव कुर्वन्त्यतो नाऽत्र => कुर्वन्ति+अतः+ न+अत्र नाऽत्र => न+अत्र एवाऽभ्यर्थनीयो, => एव+अभ्यर्थनीयः+, महोत्सवमनिच्छताऽपि => महोत्सवम्+अनिच्छतापि महाभागस्येच्छाभङ्गो => महाभागस्य+इच्छाभङ्गो भूदिति => +अभूत्+इति स्नापितो धृतमहार्घ्यवस्त्रालङ्‌कारमाल्यो => स्नापितः+ धृतमहार्घ्यवस्त्रालङ्‌कारमाल्यः+ धृतमहार्घ्यवस्त्रालङ्‌कारमाल्यो विविधभोज्यताम्बूलादिभिः => धृतमहार्घ्यवस्त्रालङ्‌कारमाल्यः+ विविधभोज्यताम्बूलादिभिः सत्कृतो मनीषी => सत्कृतः+ मनीषी तत्राऽऽस्ते => तत्र+आस्ते प्रत्याह => प्रति+आह धन्योऽयं => धन्यः+अयं यो गुरुवचसा => यः+ गुरुवचसा चारित्रमाद्रियते => चारित्रम्+आद्रियते सुबुद्धिराह => सुबुद्धिः+आह तथाविधलघुकर्माणो भवन्ति => तथाविधलघुकर्माणः+ भवन्ति तेषामियं => तेषाम्+इयं नृपेणोक्तं => नृपेण+उक्तं केनोपायेन => केन+उपायेन तदाऽहमपि => तदा+अहमपि विधायाऽनेन => विधाय+अनेन पुनर्मन्त्री => पुनः+मन्त्री कथमसौ => कथम्+असौ त्वत्प्रार्थनाभङ्गभयादेवेयन्तं => त्वत्प्रार्थनाभङ्गभयात्+एव+इयन्तं ततो न => ततः+ न युक्तमस्य => युक्तम्+अस्य महात्मनो दीक्षान्तरायकरणम् => महात्मनः+ दीक्षान्तरायकरणम् मन्त्रिवचोऽङ्गीकृत्य => मन्त्रिवचः+अङ्गीकृत्य नैमित्तिक आकारितः => नैमित्तिकः+ आकारितः पृष्टश्च => पृष्टः+च नैमित्तिक आह => नैमित्तिकः+ आह इतो दिनात् => इतः+ दिनात् मुहूर्त्तमस्ति => मुहूर्त्तम्+अस्ति स नैमित्तिकः => सः+ नैमित्तिकः द्वितीयेऽहनि => द्वितीये+अहनि पुरान्तश्चैत्येषु => पुरान्तः+चैत्येषु हस्तिस्कन्धाधिरूढो राज्ञा => हस्तिस्कन्धाधिरूढः+ राज्ञा ध्रियमाणेनाऽऽतपत्रेण => ध्रियमाणेन+आतपत्रेण वीज्यमानैश्च => वीज्यमानैः+च वाद्यमानैर्नानाऽऽतोद्यैः => वाद्यमानैः+नानाऽऽतोद्यैः समन्ततश्चतुरङ्गचमूचक्रैः => समन्ततः+चतुरङ्गचमूचक्रैः चाऽनेकभद्रकमनःस्सु => च+अनेकभद्रकमनःस्सु आनन्दाश्रुप्लुतलोचनैर्भव्यजनैरभिनन्द्यमानो मनीषी => आनन्दाश्रुप्लुतलोचनैः+भव्यजनैः+अभिनन्द्यमानः+ मनीषी समागतो गुर्वन्तिके => समागतः+ गुर्वन्तिके तत्रोन्मुच्य => तत्र+उन्मुच्य अथोपविष्टे => अथ+उपविष्टे गरुभिर्हितशिक्षा => गरुभिः+हितशिक्षा किङ्‌करत्वमभिलषति? => किङ्‌करत्वम्+अभिलषति? चारित्रधर्ममवाप्य => चारित्रधर्मम्+अवाप्य दुर्लभसङ्गोऽयं => दुर्लभसङ्गः+अयं प्रबोधरतिसदृशा ज्ञानिधयो => प्रबोधरतिसदृशाः+ ज्ञानिधयः+ ज्ञानिधयो गुरवः => ज्ञानिधयः+ गुरवः आवयोरपि => आवयोः+अपि पुनर्नरत्वधर्मश्रुतिश्रद्धासामर्थ्यलक्षणं => पुनः+नरत्वधर्मश्रुतिश्रद्धासामर्थ्यलक्षणं ततो यदि => ततः+ यदि कुरुतस्तदा => कुरुतः+तदा संयममार्गमाश्रयाव इति => संयममार्गम्+आश्रयावः+ इति प्रवर्द्धितोत्साहो नृपः => प्रवर्द्धितोत्साहः+ नृपः एतद्वृत्तान्तदर्शनात्प्रवृद्धसंवेगनिर्वेदो मध्यमबुद्धिरपि => एतद्वृत्तान्तदर्शनात्+प्रवृद्धसंवेगनिर्वेदः+ मध्यमबुद्धिः+अपि मध्यमबुद्धिरपि => मध्यमबुद्धिः+अपि व्रतमाददे => व्रतम्+आददे चतुर्णामपि => चतुर्णाम्+अपि शिक्षामाह => शिक्षाम्+आह स बालवद् => सः+ बालवत्+ बालवद् दुःखपरम्परां => बालवत्+ दुःखपरम्परां यश्च => यः+च स मध्यमबुद्धिवत् => सः+ मध्यमबुद्धिवत् कालविलम्बेनाऽपि => कालविलम्बेन+अपि स्वाभाविकस्वबुद्ध्यैवाऽनर्थकारणं => स्वाभाविकस्वबुद्ध्या+एव+अनर्थकारणं ततो हितैषिभिर्युष्माभिः => ततः+ हितैषिभिः+युष्माभिः हितैषिभिर्युष्माभिः => हितैषिभिः+युष्माभिः येनेह => येन+इह कल्याणभाजो भवेत् => कल्याणभाजः+ भवेत् ततो बहुकालं => ततः+ बहुकालं केवलमुपार्ज्य => केवलम्+उपार्ज्य प्राप्तो मनीषी => प्राप्तः+ मनीषी चत्वारोऽपि => चत्वारः+अपि बालस्तु => बालः+तु पापमित्रसङ्गाच्चिरं => पापमित्रसङ्गात्+चिरं संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति वार्तेयं => वार्ता+इयं मयोक्तं => मया+उक्तं मयोक्तं => मया+उक्तं कुमित्रसङ्गो मया => कुमित्रसङ्गः+ मया प्रहृष्टो विदुरः => प्रहृष्टः+ विदुरः नन्दिवर्धनो वैश्वानराख्यपापमित्रेण => नन्दिवर्धनः+ वैश्वानराख्यपापमित्रेण सहाऽनिशं => सह+अनिशं ततस्तस्य => ततः+तस्य सङ्गस्त्वया => सङ्गः+त्वया हेय इति => हेयः+ इति अथैवं => अथ+एवं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा विदुरस्तु => विदुरः+तु पद्मनृपान्तिकमागत्य => पद्मनृपान्तिकम्+आगत्य विलक्ष्यचित्तस्तस्थौ => विलक्ष्यचित्तः+तस्थौ गृहमायातोऽहं => गृहम्+आयातः+अहं अथैकदा => अथ+एकदा सकाशाद् नष्ट्वा => सकाशात्+ नष्ट्वा अत्रायातीति => अत्र+आयाति+इति लोकमुखाद् विज्ञाय => लोकमुखात्+ विज्ञाय गतोऽहं => गतः+अहं समानीतश्चाऽसौ => समानीतः+च+असौ समालिङ्गितश्च => समालिङ्गितः+च प्रमुदिश्च => प्रमुदिः+च चाऽन्योऽन्यं => च+अन्योन्यं त्वदागमनेनाऽतिसन्तुष्टा => त्वदागमनेन+अतिसन्तुष्टा ततोऽत्र => ततः+अत्र सुखेनेति => सुखेन+इति पद्मराज्ञो वचसा => पद्मराज्ञः+ वचसा स्थितस्तत्र => स्थितः+तत्र अथैकदा => अथ+एकदा रोषकारणमिति? => रोषकारणम्+इति? एकदाऽहं => एकदा+अहं क्रीडार्थमुद्यानं => क्रीडार्थम्+उद्यानं गतस्तत्रैकस्य => गतः+तत्र+एकस्य वीरासीनमेकं => वीरासीनम्+एकं सवयस्यो निविष्टस्तत्र => सवयस्यः+ निविष्टः+तत्र निविष्टस्तत्र => निविष्टः+तत्र आशीर्वचो दत्त्वा => आशीर्वचः+ दत्त्वा श्रावकधर्मश्च => श्रावकधर्मः+च श्रावकधर्मस्तन्मुखेनाङ्गीकृतः => श्रावकधर्मः+तन्मुखेन+अङ्गीकृतः मन्यमानो गृहमायातः => मन्यमानः+ गृहम्+आयातः गृहमायातः => गृहम्+आयातः स्वबन्धुवद् गणयामि => स्वबन्धुवत्+ गणयामि मयाऽकरदाश्चक्रिरे => मयाकरदाः+चक्रिरे एको दुर्मुखनामा => एकः+ दुर्मुखनामा सचिवोऽस्ति => सचिवः+अस्ति मद्वृत्तान्तादतिखिन्नेनाऽसहिष्णुना => मद्वृत्तान्तात्+अतिखिन्नेन+असहिष्णुना निश्चिन्तस्तिष्ठसि => निश्चिन्तः+तिष्ठसि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि राज्यस्थितिश्चलिष्यति => राज्यस्थितिः+चलिष्यति इत्याद्याकर्ण्य => इत्यादि+आकर्ण्य वाच्येति => वाच्य+इति तेनागत्य => तेन+आगत्य करनिवारणमित्यादि। => करनिवारणम्+इत्यादि। मयोक्तं => मया+उक्तं किमेवं => किम्+एवं अन्यायिजनेभ्य एव => अन्यायिजनेभ्यः+ एव पुनर्धर्मिन्यायिजनेभ्यः => पुनः+धर्मिन्यायिजनेभ्यः मद्वाक्यैर्निरुत्तरीभूतो दुर्मुखो => मद्वाक्यैः+निरुत्तरीभूतः+ दुर्मुखः+ दुर्मुखो विलक्षः => दुर्मुखः+ विलक्षः धर्मस्थैर्यावलोकनार्थमित्थमुक्तं => धर्मस्थैर्यावलोकनार्थम्+इत्थम्+उक्तं धैर्यमित्यादि => धैर्यम्+इत्यादि स दुर्मुखो => सः+ दुर्मुखो तद्वाक्याद् भीतास्ते => तद्वाक्यात्+ भीताः+ते भीतास्ते => भीताः+ते तुष्णीमेव => तुष्णीम्+एव यदुताऽसौ => यदुत+असौ दुर्मुखो मदुपरि => दुर्मुखः+ मदुपरि सम्मानितानपि => सम्मानितान्+अपि तन्नूनमसौ => तन्नूनम्+असौ पित्राऽप्यस्य => पित्रापि+अस्य कार्येऽनुमतो दृश्यते => कार्ये+अनुमतः+ दृश्यते तदस्मै => तत्+अस्मै मत्तोऽपि => मत्तः+अपि तत्किमत्र => तत्किम्+अत्र मेऽकिञ्चित्करस्येति => मे+अकिञ्चित्+करस्य+इति मनस्याधाय => मनसि+आधाय स्वरपिच्छदपरिवृत्तस्तातमनापृच्छ्य => स्वरपिच्छदपरिवृत्तः+तम्+अनापृच्छ्य निर्गतोऽहं => निर्गतः+अहं क्रमेणेहाऽऽगतं => क्रमेण+इह+आगतं मयोक्तं- => मया+उक्तं- कृतमेतत् => कृतम्+एतत् यतो मानिनां => यतः+ मानिनां सर्वतोऽपि => सर्वतः+अपि मानरक्षणमेव => मानरक्षणम्+एव अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा सुमतिवराङ्गकेशरिनामानस्त्रयोऽमात्याः => सुमतिवराङ्गकेशरिनामानः+त्रयः+अमात्याः सभायामागत्य => सभायाम्+आगत्य दुर्विलसितमिति => दुर्विलसितम्+इति मुखादवगत्य => मुखात्+अवगत्य त्वामत्रागतं => त्वाम्+अत्र+आगतं नियमो गृहीतः => नियमः+ गृहीतः तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये दत्ताऽभूत् => दत्ता+अभूत् कदाचिद् विमलाननया => कदाचित्+ विमलाननया श्रुतास्तेन => श्रुताः+तेन तस्यास्तं => तस्याः+तं पितृभ्यामपि => पितृभ्याम्+अपि रत्नवत्यपि => रत्नवती+अपि कनकशेखरस्याऽभीष्टमित्रं => कनकशेखरस्य+अभीष्टमित्रं वृणोमीति => वृणोमि+इति तयोरागमनवार्तां => तयोः+आगमनवार्तां प्रेषितास्ततः => प्रेषिताः+ततः तत्राऽऽगन्तव्यं => तत्र+आगन्तव्यं युज्यतेऽधुना => युज्यते+अधुना क्षणमपि => क्षणम्+अपि विलम्बितुमिति => विलम्बितुम्+इति पद्मनृपमापृच्छ्य => पद्मनृपम्+आपृच्छ्य मामपि => माम्+अपि सहाऽऽकार्य => सह+आकार्य प्रयाणान्यतिक्रान्तानि। => प्रयाणानि+अतिक्रान्तानि। संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति ममाऽभूत्तदाकर्णय => मम+अभूत्+तदाकर्णय अस्त्यान्तरङ्गं => अस्ति+अन्तरङ्गं नृपस्तस्य => नृपः+तस्य रौद्रचित्तपुरमायाता => रौद्रचित्तपुरम्+आयाता स वैश्वानरस्तद्‌गृह => सः+ वैश्वानरः+तद्‌गृहे+ वैश्वानरस्तद्‌गृह एव => वैश्वानरः+तद्‌गृहे+ एव क्रमेणाऽविवेकिताप्रेरणादागत्य => क्रमेण+अविवेकिताप्रेरणात्+आगत्य मिलित इति => मिलितः+ इति परिचयाद् वैश्वानरेण => परिचयात्+ वैश्वानरेण अथैकदा => अथ+एकदा चाऽस्याः => च+अस्याः त्वयाऽऽखेटकोऽनिशं => त्वया+आखेटकः+अनिशं सेवनीय' => सेवनीयः+' प्रमुदितोऽहं => प्रमुदितः+अहं पापर्द्धिरसिको जातः। => पापर्द्धिरसिकः+ जातः। अथैवं => अथ+एवं पर्वतेऽम्बरीषनामानो लुण्टाका => पर्वते+अम्बरीषनामानः+ लुण्टाकाः+ लुण्टाका वसन्ति, => लुण्टाकाः+ वसन्ति, कनकशेखरमायान्तं => कनकशेखरम्+आयान्तं सम्भूयाऽग्रे => सम्भूय+अग्रे तै सह => तैः+ सह चोत्कर्षमारोपितोऽहं => चोत्कर्षमारोपितः+अहं तत्मुक्तान्यनेकप्रहरणानि => तत्मुक्तानि+अनेकप्रहरणानि निपातितो मया => निपातितः+ मया स लुण्टाकनायकः => सः+ लुण्टाकनायकः मामेव => माम्+एव जातश्च => जातः+च पुनर्मिलितं => पुनः+मिलितं अथाऽविच्छिन्नप्रयाणैः => अथ+अविच्छिन्नप्रयाणैः कतिचिद् दिनान्ते => कतिचित्+ दिनान्ते ज्ञाताऽस्मदागमनवृत्तान्तप्रमुदितः => ज्ञातः+अस्मत्+आगमनवृत्तान्तप्रमुदितः सपरिजनोऽभिमुखमागतः => सपरिजनः+अभिमुखम्+आगतः कृतश्च => कृतः+च कनकशेखरस्याऽभीष्टमित्रं => कनकशेखरस्य+अभीष्टमित्रं पुराद् बहिः => पुरात्+ बहिः यातीति => याति+इति कोलाहलोऽजनि => कोलाहलः+अजनि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा तमनुधाविताः => तम्+अनुधाविताः दत्ताऽभूत् => दत्ता+अभूत् स विभाकरनृपोऽतुलबलमानीय => सः+ विभाकरनृपः+अतुलबलम्+आनीय विभाकरनृपोऽतुलबलमानीय => विभाकरनृपः+अतुलबलम्+आनीय यातीति => याति+इति अथोभयसैन्ययोः => अथ+उभयसैन्ययोः ममाभिमुखं => मम+अभिमुखं योद्धुमागतः => योद्धुम्+आगतः स च => सः+ च मातुलो बङ्गाधिपतिर्द्रुमराट् => मातुलः+ बङ्गाधिपतिः+द्रुमराट् बङ्गाधिपतिर्द्रुमराट् => बङ्गाधिपतिः+द्रुमराट् मयाऽन्तराले => मया+अन्तराले कनकशेखरकृतप्रहारार्द्दितो मूर्च्छामवाप्य => कनकशेखरकृतप्रहारार्द्दितः+ मूर्च्छाम्+अवाप्य मूर्च्छामवाप्य => मूर्च्छाम्+अवाप्य कान्दिशीकमितस्ततः => कान्दिशीकम्+इतस्ततः पुनर्युद्धाय => पुनः+युद्धाय सम्यगद्य => सम्यक्+अद्य दोर्दण्डकण्डूमपनयाव इत्यादि => दोर्दण्डकण्डूम्+अपनयावः+ इत्यादि पादयोर्निपत्य => पादयोः+निपत्य त्वयाऽहं => त्वया+अहं मृतावस्थोऽपि => मृतावस्थः+अपि सज्जीकृतस्ततस्त्वं => सज्जीकृतः+ततः+त्वं त्वद्यप्रभृति => तु+अद्यप्रभृति सेवकोऽस्मीति => सेवकः+अस्मि+इति कनकचूडादयो मङ्गलनिःस्वनानि => कनकचूडादयः+ मङ्गलनिःस्वनानि रत्नवतीयुतो रथादिरूढः => रत्नवतीयुतः+ रथादिरूढः यावद् वलितस्तावत् => यावत्+ वलितः+तावत् वलितस्तावत् => वलितः+तावत् यावद् वलितस्तावत् => यावत्+ वलितः+तावत् वलितस्तावत् => वलितः+तावत् मलयमञ्जरीकुक्ष्युद्भवो कनकमञ्जरीति => मलयमञ्जरीकुक्ष्युद्भवः+ कनकमञ्जरी+इति कनकमञ्जरीति => कनकमञ्जरी+इति तयाऽप्यहं => तया+अपि+अहं परस्परालोकनादावयोर्मिथो मनसी => परस्परालोकनात्+आवयोः+मिथः+ मनसी तेतलिसारथिनाऽन्योक्तिभिः => तेतलिसारथिना+अन्योक्तिभिः प्रबोधितोऽहं => प्रबोधितः+अहं गृहमायातः => गृहम्+आयातः नारकस्येव => नारकस्य+इव प्रमुदितस्तेतली => प्रमुदितः+तेतली मामित्युवाच => माम्+इति+उवाच म्लानपद्मिनीमिवालोक्य => म्लानपद्मिनीम्+इव+आलोक्य त्वय्यभिलाषिणीं => त्वयि+अभिलाषिणीं पितृभ्यामपि => पितृभ्याम्+अपि नन्दिवर्धनायेयं => नन्दिवर्धनाय+इयं देयेति => देया+इति निश्चितमस्तीति => निश्चितम्+अस्ति+इति तदैव => तदा+एव विमलनामाऽमात्यः => विमलनामा+अमात्यः कनकचूडनृपो मन्मुखेनेति => कनकचूडनृपः+ मन्मुखेन+इति मन्मुखेनेति => मन्मुखेन+इति भवतो मित्रेण => भवतः+ मित्रेण परिणीताऽस्ति => परिणीता+अस्ति तस्या भगिनी => तस्याः+ भगिनी तदङ्गीकरोतु => तत्+अङ्गीकरोतु इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अथाऽहं => अथ+अहं सहेप्सितभोगान् => सह+ईप्सितभोगान् तत्रात्यवाहयम् => तत्र+अति+अवाहयम् विभाकरोऽपि => विभाकरः+अपि कनकचूडनृपेणोपचारार्थं => कनकचूडनृपेण+उपचारार्थं रक्षितोऽस्ति => रक्षितः+अस्ति तिष्ठताऽनेन => तिष्ठता+अनेन कियद्दिनातिक्रमे => कियत्+दिनातिक्रमे सज्जीभूतोऽसौ => सज्जीभूतः+असौ कनकचूडनृपेणातिसन्मानितः => कनकचूडनृपेण+अतिसन्मानितः अथैकदा => अथ+एकदा मृगयासक्तं => मृगया+आसक्तं कनकशेखरो मदुपदेशाय => कनकशेखरः+ मत्+उपदेशाय मदुपदेशाय => मत्+उपदेशाय हिंसावैश्वनरदोषानकथयत् => हिंसावैश्वनरदोषान्+अकथयत् तदाकर्णनमात्रात् => तत्+आकर्णनमात्रात् छुरीमाकृष्य => छुरीम्+आकृष्य परमोपकारिणोर्हिंसावैश्वानरयोर्निन्दां => परमोपकारिणः+हिंसावैश्वानरयोः+निन्दां नाऽभविष्यतां => न+अभविष्यतां युवामपि => युवाम्+अपि कुतोऽभविष्यतम् => कुतः+अभविष्यतम् आगम्यतामद्याऽपि => आगम्यताम्+अद्याऽपि बलावलेपश्चेद् दर्शयामि => बलावलेपः+चेत्+ दर्शयामि सभाजनो भीतः => सभाजनः+ भीतः प्रत्यकिञ्चित्करोऽहं => प्रत्यकिञ्चित्करः+अहं स्वगृहमायातः => स्वगृहम्+आयातः प्रभृत्ययोग्योऽयमिति => प्रभृति+अयोग्यः+अयम्+इति नृपादिभिरुपेक्षितः => नृपादिभिः+उपेक्षितः स्वगृह एव => स्वगृहे+ एव जयस्थलपुरादायातो दूतो => जयस्थलपुरादायातः+ दूतः+ दूतो मां => दूतः+ मां वङ्गाधिपतिर्यवनो नृपः => वङ्गाधिपतिः+यवनः+ नृपः प्रबलसैन्यमादायागतो जयस्थलं => प्रबलसैन्यम्+आदाय+आगतः+ जयस्थलं स्थितोऽस्ति => स्थितः+अस्ति लोकस्तु => लोकः+तु दैवशरणो भूत्वा => दैवशरणः+ भूत्वा सर्वोऽपि => सर्वः+अपि स्थितोऽस्ति => स्थितः+अस्ति ततो मतिधनबुद्धिविलासमन्त्रिभ्यां => ततः+ मतिधनबुद्धिविलासमन्त्रिभ्यां पितरमनापृच्छ्यैवाऽहं => पितरम्+अनापृच्छ्य+एव+अहं प्रहितोऽस्मि => प्रहितः+अस्मि ततोऽतिसत्वरमेवाऽऽगन्तव्यं => ततः+अतिसत्वरम्+एव+आगन्तव्यं क्षणार्धमपि => क्षणार्धम्+अपि नोचितो विलम्ब => न+उचितः+ विलम्बः+ विलम्ब इति => विलम्बः+ इति वाक्याज्जातामर्षः => वाक्यात्+जात+अमर्षः स्वपरिजनमादाय => स्वपरिजनम्+आदाय कनकचूडनृपादीनापृच्छ्यैव => कनकचूडनृपादीन्+आपृच्छ्य+एव पुरोपान्तमागत्य => पुरोपान्तम्+आगत्य कृतपुरप्रवेशो मातृपितृप्रभृतिस्वजनवर्गं => कृतपुरप्रवेशः+ मातृपितृप्रभृतिस्वजनवर्गं प्रवरधितश्च => प्रवरधितः+च प्रसृतश्च => प्रसृतः+च संसारिजीवो वक्ति- => संसारिजीवः+ वक्ति प्रवरसेनसमरसेनद्रुमयवनप्रभृतयो महाप्रत्यर्थिनो => प्रवरसेनसमरसेनद्रुमयवनप्रभृतयः+ महाप्रत्यर्थिनः+ महाप्रत्यर्थिनो निहताः => महाप्रत्यर्थिनः+ निहताः यद् दिगन्तप्रसर्पिविजयवादश्चाऽभवत् => यत्+ दिगन्तप्रसर्पिविजयवादः+च+अभवत् दिगन्तप्रसर्पिविजयवादश्चाऽभवत् => दिगन्तप्रसर्पिविजयवादः+च+अभवत् सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् मयाऽभूदिति => मया+अभूत्+इति हिंसावैश्वानरयोरत्यासक्तोऽभूवम् => हिंसावैश्वानरयोरत्यासक्तः+अभूवम् अथैकदाऽहं => अथ+एकदा+अहं गतस्तदा => गतः+तदा नाऽऽयातः => न+आयातः नृपादेशाद् विदुरेण => नृपादेशात्+ विदुरेण बहिर्गत्वा => बहिः+गत्वा पुनरागत्य => पुनः+आगत्य नन्दिवर्धनस्तु => नन्दिवर्धनः+तु नित्यमाखेटकार्थं => नित्यम्+आखेटकार्थं सभावसर एव => सभावसरे+ एव गतोऽस्तीति => गतः+अस्ति+इति नृपेणाऽन्येद्युर्बहुधा => नृपेण+अन्येद्युः+बहुधा वारितोऽपि => वारितः+अपि नाऽहं => न+अहं मृगयामत्यजं => मृगयाम्+अत्यजं जिनमतज्ञमाकार्य => जिनमतज्ञम्+आकार्य नन्दिवर्धनो हिंसां => नन्दिवर्धनः+ हिंसां तेनोक्तं => तेन+उक्तं क्षमामिव => क्षमाम्+इव कालादिसामग्रीमवाप्य => कालादिसामग्रीम्+अवाप्य नाऽधुना => न+अधुना इत्यलं => इति+अलं इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य पिताऽपि => पिता+अपि मामुपक्षते => माम्+उपक्षते अथैकदा => अथ+एकदा महामहेनाऽहं => महामहेन+अहं युवराजपदेऽभिषिक्तस्तदवसरे => युवराजपदे+अभिषिक्तः+तदवसरे शार्दूलपुरेशस्याऽरिदमननृपस्य => शार्दूलपुरेशस्य+अरिदमननृपस्य स्फुटवचननामाऽमात्यः => स्फुटवचननाम+अमात्यः सभायामागत्य => सभायाम्+आगत्य मदनमञ्जुषाया नन्दिवर्धनेन => मदनमञ्जुषायाः+ नन्दिवर्धनेन कर्तुमहं => कर्तुम्+अहं प्रेषितोस्मीत्याकर्ण्य => प्रेषितः+अस्मि+इति+आकर्ण्य पित्रादयो यावत् => पित्रादयः+ यावत् पृष्टोऽसौ => पृष्टः+असौ स्फुटवचनो यत् => स्फुटवचनः+ यत् तेनोक्तं => तेन+उक्तं मयोक्तं => मया+उक्तं पुनस्तेनोक्तं => पुनः+तेन+उक्तं खड्गमाकृष्टं => खड्गम्+आकृष्टं पुण्योदयस्तु => पुण्योदयः+तु मामयोग्यं => माम्+अयोग्यं हतस्तदा => हतः+तदा तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा सिंहासनादुत्थाय => सिंहासनात्+उत्थाय मेति => मा+इति मत्पार्श्वमागतस्ततो मया => मत्पार्श्वम्+आगतः+ततः+ मया पिताऽपि => पिता+अपि तदेनमपि => तदा+एनम्+अपि हन्मीति => हन्मि+इति मारितस्तातोऽपि => मारितः+तातः+अपि हेति => हा+इति साऽपि => सा+अपि शीलवर्धनस्तत्पत्नी => शीलवर्धनः+तत्पत्नी चाऽऽगताः => च+आगताः त्रयोऽपि => त्रयः+अपि वारयितुमागता => वारयितुम्+आगता बान्धवप्रधानादयस्तत्राऽऽयातास्ते => बान्धवप्रधानादयः+तत्र+आयाताः+ते चलितोऽहं => चलितः+अहं श्च्युतपरीधानो, => श्च्युतपरीधानः+, विगतवसनो, => विगतवसनः+, पिशाच इव => पिशाचः+ इव खड्गमुद्‌गम्य => खड्गम्+उद्‌गम्य धावितोऽहम् => धावितः+अहम् बहुभिर्योधैः => बहुभिः+योधैः यष्ट्यादिभिर्निहत्य => यष्ट्यादिभिः+निहत्य निबिडबन्धनैर्बद्ध्वा => निबिडबन्धनैः+बद्ध्वा तत्रैकमासं => तत्र+एकमासं क्षुधातृषाबाधितो भृशं => क्षुधातृषाबाधितः+ भृशं शीर्षमास्फोटयन्नपि => शीर्षम्+आस्फोटयन्+अपि एकदाऽतिश्रान्तस्य => एकदा+अतिश्रान्तस्य निद्राऽऽयाता, => निद्रा+आयाता, प्रबुद्धोऽहं => प्रबुद्धः+अहं सहसोत्थाय => सहसा+उत्थाय कपाटमुद्घाट्य => कपाटम्+उद्घाट्य निर्गतो बहिर्दृष्टा => निर्गतः+ बहिः+दृष्टा बहिर्दृष्टा => बहिः+दृष्टा ततो गतः => ततः+ गतः क्वाऽप्यटव्यां => क्वापि+अटव्यां तैर्बद्ध्वा => तैः+बद्ध्वा नीतोऽहं => नीतः+अहं महाक्रूरोऽयं => महाक्रूरः+अयं ततो निबिडं => ततः+ निबिडं रक्षितस्तैः => रक्षितः+तैः गृहीतश्च => गृहीतः+च लुण्टाकैस्सहायमपि => लुण्टाकैः+सहायम्+अपि स्वपुरमागत्य => स्वपुरम्+आगत्य सर्वमपि => सर्वम्+अपि सैनिकैर्विभाकरनृपाय। => सैनिकैः+विभाकरनृपाय। दृष्टोऽहं => दृष्टः+अहं चौरगणमध्यस्थो विभाकरनृपेणोपलक्षितश्च => चौरगणमध्यस्थः+ विभाकरनृपेण+उपलक्षितः+च विभाकरनृपेणोपलक्षितश्च => विभाकरनृपेण+उपलक्षितः+च नन्दिवर्धनोऽयमिति => नन्दिवर्धनः+अयम्+इति केयं => का+इयं तवाऽवस्था? => तव+अवस्था? कुतस्त्वमीदृग् => कुतः+त्वम्+ईदृग् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा बन्धनादुन्मोच्य => बन्धनात्+उन्मोच्य पृष्टो व्यतिकरं, => पृष्टः+ व्यतिकरं, मयाऽपि => मया+अपि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा विभाकर आह => विभाकरः+ आह महाननर्थोऽयं => महान्+अनर्थः+अयं कृतस्त्वया => कृतः+त्वया पुनर्मच्चेतसि => पुनः+मच्चेतसि वैश्वानरो दिदीपे => वैश्वानरः+ दिदीपे तद्वशाद् विभाकरं => तद्वशात्+ विभाकरं हन्तुमिच्छन्नपि => हन्तुम्+इच्छन्+अपि शस्त्राभावाद् विलक्षीभूय => शस्त्राभावात्+ विलक्षीभूय विभाकरो मद्वैलक्ष्यं => विभाकरः+ मद्वैलक्ष्यं चाऽर्द्धासने => च+अर्द्धासने समागतो, => समागतः+, पितृमरणदिनादारभ्याद्ययावदत्यन्तं => पितृमरणदिनादारभ्य+अद्ययावदत्यन्तं क्षणमात्रमपि => क्षणमात्रम्+अपि भवदागमनादतिप्रहृष्टमना => भवदागमनात्+अतिप्रहृष्टमना विभाकरोऽपि => विभाकरः+अपि त्वमेवाऽधुना => त्वमेव+अधुना पितृकल्पश्चित्तालम्बनस्थानं, => पितृकल्पः+चित्तालम्बनस्थानं, ततोऽद्यप्रभृति => ततः+अद्यप्रभृति त्वयाऽत्रैवस्थेयम् => त्वया+अत्रैव+आस्थेयम् त्वदाज्ञाकरोऽस्मि => त्वदाज्ञाकरः+अस्मि स्नेहसान्द्राण्यपि => स्नेहसान्द्राणि+अपि पुनस्तद्‌गुणलवोऽपि => पुनः+तद्‌गुणलवः+अपि दिवसोऽतिक्रान्तः => दिवसः+अतिक्रान्तः लिसृज्यैकपल्ल्यङ्‌केऽहं => विसृज्य+एकपल्ल्यङ्‌के+अहं विभाकरश्च => विभाकरः+च द्वावपि => द्वौ+अपि यावद् विभाकरो => यावत्+ विभाकरः+ विभाकरो निद्रामितस्तावता => विभाकरः+ निद्रामितः+तावता निद्रामितस्तावता => निद्रामितः+तावता तच्छिरश्छित्त्वा => तच्छिरः+छित्त्वा प्रणष्टोऽहं => प्रणष्टः+अहं क्रमेणाऽटवीमुल्लङ्घ्य => क्रमेण+अटवीम्+उल्लङ्घ्य तत्पुरलोकैर्दृष्ट्वा => तत्पुरलोकैः+दृष्ट्वा उपलक्षितो नन्दिवर्द्धनोऽयमिति => उपलक्षितः+ नन्दिवर्द्धनः+अयम्+इति नन्दिवर्द्धनोऽयमिति => नन्दिवर्द्धनः+अयम्+इति तैर्नृपाय => तैः+नृपाय तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य मामनु => माम्+अनु केयं => का+इयं तवाऽवस्थेति => तव+अवस्था+इति मयाऽपि => मया+अपि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा कनकशेखरेणोक्तं => कनकशेखरेण+उक्तं तस्यैवंविधैवावस्था => तस्य+एवंविधा+एव+अवस्था स्यादिति => स्यात्+इति छुरीमाकृष्य => छुरीम्+आकृष्य स्तम्भयित्वाऽम्बरीषपल्ल्यां => स्तम्भयित्वा+अम्बरीषपल्ल्यां मुक्तोऽहम् => मुक्तः+अहम् तेऽम्बरीषभिल्लाः => ते+अम्बरीषभिल्लाः कृताञ्जलय एकाकित्वकारणं => कृताञ्जलयः+ एकाकित्वकारणं शिरो धूनयित्वा => शिरः+ धूनयित्वा महदसमञ्जसजातमित्युक्तं, => महदसमञ्जसजातम्+इत्युक्तं, ततो जातकोपेन => ततः+ जातकोपेन खड्गमाकृष्य => खड्गम्+आकृष्य निहतास्ते => निहताः+ते अथैवंविधं => अथ+एवंविधं तैर्बहुभिः => तैः+बहुभिः नियन्त्र्याऽहं => नियन्त्र्य+अहं मारयतीति => मारयति+इति तैर्निशायाम् => तैः+निशायाम् अटवीमुल्लङ्घ्य => अटवीम्+उल्लङ्घ्य सुरसमूहसेवितो नित्यवैरैरपि => सुरसमूहसेवितः+ नित्यवैरैरपि समुपास्यमानो विवेकनामा => समुपास्यमानः+ विवेकनामा दृष्टस्तावता => दृष्टः+तावता सपरिकरोऽरिमर्दननृपः => सपरिकरः+अरिमर्दननृपः नत्वोपविष्टः => नत्वा+उपविष्टः देशनाऽऽरब्धा => देशना+आरब्धा जन्तोर्जैनधर्माप्तिर्दुरापा => जन्तोः+जैनधर्माप्तिः+दुरापा ततस्तत्सम्पदं => ततः+तत्सम्पदं प्रेषितोऽभूत् => प्रेषितः+अभूत् कश्चिदपि => कश्चित्+अपि समाचारो मया => समाचारः+ मया तैरागत्योक्तं => तैः+आगत्य+उक्तं यद् जयस्थलं => यत्+ जयस्थलं परिसग्रामाण्यपि => परिसग्रामाणि+अपि सर्वाण्युद्वसानि => सर्वाणि+उद्वसानि गता भविष्यन्ति => गताः+ भविष्यन्ति को वा => कः+ वा दूरस्थितो नियन्त्रितोऽहं => दूरस्थितः+ नियन्त्रितः+अहं नियन्त्रितोऽहं => नियन्त्रितः+अहं दर्शित उक्तं => दर्शितः+ उक्तं नन्दिवर्धनोऽयम् => नन्दिवर्धनः+अयम् द्वेषगजेन्द्रपत्नीअविवेकिता => द्वेषगजेन्द्रपत्नी+अविवेकिता सख्यमस्ति => सख्यम्+अस्ति परिणीताऽस्ति => परिणीता+अस्ति ततो हिंसा => ततः+ हिंसा पारवश्यादनेनैतन्नगरदाहादिदुष्टमाचरितम् => पारवश्यात्+अनेन+एतन्नगरदाहादिदुष्टम्+आचरितम् इत्युदित्वा => इति+उदित्वा सम्बन्धोऽस्ति => सम्बन्धः+अस्ति केवल्याह => केवल्या+आह असंव्यवहारपुरादारभ्याऽनन्तकालीनः => असंव्यवहारपुरात्+आरभ्य+अनन्तकालीनः सम्बन्धोऽस्ति => सम्बन्धः+अस्ति त्वसौ => तु+असौ जितकाशीत्यादिगुणवान् => जितकाशी+इत्यादिगुणवान् श्रुतोऽभूत् => श्रुतः+अभूत् केवल्याह => केवल्या+आह त्वस्य => तु+अस्य सहायोऽभूत् => सहायः+अभूत् तदनुभावाद् विरुद्धाचरितमपि => तदनुभावात्+ विरुद्धाचरितम्+अपि विरुद्धाचरितमपि => विरुद्धाचरितम्+अपि गुणायाऽभवत् => गुणाय+अभवत् इमामवस्थां => इमाम्+अवस्थां पुनर्नृप आह => पुनः+नृपः+ आह अन्यस्याऽपि => अन्यस्य+अपि सम्बन्धो भविष्यति => सम्बन्धः+ भविष्यति केवल्याह => केवल्या+आह सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि तारतम्येनेमौ => तारतम्येन+इमौ यतो जीवमात्रस्य => यतः+ जीवमात्रस्य क्षमामार्दवाऽऽर्जवाऽऽकिञ्चन्यज्ञानदर्शनचारित्रसत्यशौचतपःसन्तोषप्रभृतयः => क्षमाम्+आर्दव+अर्जव+अकिञ्चन्यज्ञानदर्शनचारित्रसत्यशौचतपःसन्तोषप्रभृतयः क्रोधमानमायालोभरागद्वेषाऽज्ञानभयशोकप्रभृति => क्रोधमानमायालोभरागद्वेष+अज्ञानभयशोकप्रभृति स्वाभाविकमान्तरङ्गं => स्वाभाविकम्+आन्तरङ्गं तच्च => तत्+च अभव्यानामनाद्यनन्तं => अभव्यानाम्+अनादि+अनन्तं चाऽनादिसान्तं => च+अनादिसान्तं मातृपितृस्त्रीपुत्रादयस्तृतीयं => मातृपितृस्त्रीपुत्रादयः+तृतीयं संसारिजीवो बाह्यकुटुम्बपोषणार्थं => संसारिजीवः+ बाह्यकुटुम्बपोषणार्थं प्रथणकुटुम्बमवगणयति => प्रथमकुटुम्बम्+अवगणयति स भवदुःतपरम्परामनुभवति => सः+ भवदुःखपरम्पराम्‌+अनुभवति भवदुःतपरम्परामनुभवति => भवदुःखपरम्पराम्‌+अनुभवति यस्त्वासन्नभवसिद्धको => यः+तु+आसन्नभवसिद्धकः स तु => सः+ तु महानन्दपदभाग् भवति => महानन्दपदभाक्+ भवति अथैतदाकर्ण्य => अथ+एतत्+आकर्ण्य केवल्याह => केवल्या+आह निर्दयीभूयाऽप्रमत्तः => निर्दयीभूय+अप्रमत्तः खण्डशो विधाय => खण्डशः+ विधाय हस्तावपि => हस्तौ+अपि मत्कुणमिव => मत्कुणम्+इव पञ्चापीन्द्रियाणि => पञ्च+अपि+इन्द्रियाणि सन्तोषमुद्‌गरघातेन => सन्तोषम्+उद्‌गरघातेन मूलतोऽपि => मूलतः+अपि इत्याद्याकर्ण्य => इत्यादि+आकर्ण्य पुनर्नृपेण => पुनः+नृपेण एतदुपायं => एतत्+उपायं केवल्याह => केवल्या+आह प्रथमस्तृतीयमनित्यं => प्रथमः+तृतीयम्+अनित्यं शनैर्दूरीकृत्य => शनैः+दूरीकृत्य तदुपायं => तत्+उपायं संसारस्वरूपमसारं => संसारस्वरूपम्+असारं सुरेन्द्रादिपदेभ्योऽपि => सुरेन्द्रादिपदेभ्यः+अपि राज्येऽभिषिच्य => राज्ये+अभिषिच्य अरिदमननृपो दीक्षामाददे => अरिदमननृपः+ दीक्षाम्+आददे दीक्षामाददे => दीक्षाम्+आददे केचिद् गुरुकर्माणोऽधमा => केचित्+ गुरुकर्माणः+अधमा गुरुकर्माणोऽधमा => गुरुकर्माणः+अधमा हीनसत्त्वास्ते => हीनसत्त्वाः+ते नृपो बलात्कारेण => नृपः+ बलात्कारेण ग्राहयिष्यतीति => ग्राहयिष्यति+इति केचिच्चाऽवाङ्मुखीभूय => केचित्+च+अवाङ्मुखीभूय राजर्षिप्रमुखमुनिगणवृतो विवेककेवली => राजर्षिप्रमुखमुनिगणवृतः+ विवेककेवली सभालोकाश्च => सभालोकाः+च संसारिजीवो वक्ति- => संसारिजीवः+ वक्ति- मयैवं => मया+एवं जातमिति, => जातम्+इति, ततोऽहं => ततः+अहं यावद् गतः => यावत्+ गतः तावद्विजयपरेशशिखरिनृपपुत्रो धराधराभिधो => तावद्विजयपरेशशिखरिनृपपुत्रः+ धराधराभिधः+ धराधराभिधो मादृशो => धराधराभिधः+ मादृशः+ मादृशो हिंसावैश्वानरदोषात् => मादृशः+ हिंसावैश्वानरदोषात् बहिष्कृतो मम => बहिष्कृतः+ मम पृष्टोऽप्यसौ => पृष्टः+अपि+असौ किञ्चिदवोचद् ततः => किञ्चित्+अवोचत्+ ततः ततस्तेनाऽपि => ततः+तेन+अपि करालखड्गो निष्कासितः => करालखड्गः+ निष्कासितः एवमन्योऽन्यप्रहाराभिहतौ => एवम्+अन्यः+अन्यप्रहाराभिहतौ द्वावपि => द्वौ+अपि ततश्चोद्वृत्तौ => ततः+च+उद्वृत्तौ पुनर्नारको इत्यं => पुनः+नारकः+ इत्थं चाऽनेकभवान् => च+अनेकभवान् युध्यतोर्व्यतीतो भूयान् => युध्यतोः+व्यतीतः+ भूयान् पुनर्मृत्वा => पुनः+मृत्वा मुक्ताऽन्यत्र => मुक्ता+अन्यत्र एकदाऽहं => एकदा+अहं आभीरकुलेऽवतारितस्तत्र => आभीरकुले+अवतारितः+तत्र भद्रकत्वादिभिर्मध्यमगुणानुपार्जयत्वा => भद्रकत्वादिभिः+मध्यमगुणानुपार्जयित्वा ततोऽधुना => ततः+अधुना यतो लभध्वं => यतः+ लभध्वं प्रथमोऽधिकारः => प्रथमः+अधिकारः नरवाहनो राजा => नरवाहनः+ राजा अवतीर्णोऽहं => अवतीर्णः+अहं रिपुदारण इति => रिपुदारणः+ इति प्रवर्धमानोऽभूवम् => प्रवर्धमानः+अभूवम् ममोपमाता => मम+उपमाता पुनस्तयाऽत्र => पुनः+तया+अत्र भवेऽपि => भवे+अपि शैलराज इति => शैलराजः+ इति स च => सः+ च शिरभिरलङ्‌कृतः => शिरभिः+अलङ्‌कृतः प्रीतिर्जाता => प्रीतिः+जाता मामाश्रितः => माम्+आश्रितः प्रभृत्यहं => प्रभृति+अहं नाऽनमम् => न+आनमम् आकाशदृष्टिरेवाऽचलं => आकाशदृष्टिः+एव+अचलं तृणवदगणयम् => तृणवत्+अगणयम् माधनोऽयं => माधनः+अयं कुमारस्ततो यद् => कुमारः+ततः+ यत्+ यद् यद् => यत्+ यत्+ यद् आदिशति => यत्+ आदिशति तत्तदेवाऽङ्गीकरणीयं => तत्तदेव+अङ्गीकरणीयं नाऽस्य => न+अस्य वचो विलङ्घनेन => वचः+ विलङ्घनेन कार्यो भविद्भिरिति, => कार्यः+ भविद्भिः+इति, भविद्भिरिति, => भविद्भिः+इति, पितुरप्याधिकं => पितुः+अपि+अधिकं शैलराजानुभावादेते => शैलराजानुभावात्+एते वशंवदा जज्ञिरे => वशंवदाः+ जज्ञिरे महानुभावोऽयमिति => महानुभावः+अयम्+इति मामित्थं => माम्+इत्थं तदनुभावाच्चाऽहं => तदनुभावात्+च+अहं काष्टकील इव => काष्टकीलः+ इव पाषाणस्तम्भ इव => पाषाणस्तम्भः+ इव स्तब्धो जातः => स्तब्धः+ जातः अथैकदाहं => अथ+एकदा+अहं दुष्टभावनृपस्तस्य => दुष्टभावनृपः+तस्य छद्मपैशुन्यद्रोहादिभयान्वितो मया => छद्मपैशुन्यद्रोहादिभयान्वितः+ मया दृष्टस्तेनाऽहम् => दृष्टः+तेन+अहम् भाषितो, => भाषितः+, मयाऽपि => मया+अपि तत्प्रभृत्यहं => तत्प्रभृति+अहं कृतानप्यपराधशतान् => कृतानपि+अपराधशतान् सङ्गादनेकेऽनर्थाः => सङ्गात्+अनेके+अनर्थाः उत्पद्यमानानेव => उत्पद्यमानान्+एव पुण्योदयश्छिनत्ति => पुण्योदयः+छिनत्ति पुण्योदयोपकारमहं => पुण्योदयोपकारम्+अहं कलाग्रहणायाऽहं => कलाग्रहणाय+अहं कलागुरोस्त्वया => कलागुरोः+त्वया कार्यो यथा => कार्यः+ यथा स्यादिति => स्यात्+इति मयोक्तं => मया+उक्तं किमेषोऽस्मत्तोऽप्यधिकं => किम्+एषः+अस्मत्तः+अप्यधिकं गणयामीति => गणयामि+इति मौनमाधाय => मौनम्+आधाय रिपुदारणो मानशीलस्ततो => रिपुदारणः+ मानशीलस्ततः+ मानशीलस्ततो विनयप्रणिपातादिकमकुर्वाणोऽपि => मानशीलस्ततः+ विनयप्रणिपातादिकमकुर्वाणः+अपि विनयप्रणिपातादिकमकुर्वाणोऽपि => विनयप्रणिपातादिकमकुर्वाणः+अपि नोपेक्षितव्यो विभाव्य => न+उपेक्षितव्यः+ विभाव्य गर्वाध्मातमपि => गर्वाध्मातम्+अपि सर्वा अपि => सर्वाः+ अपि कला मयि => कलाः+ मयि शिक्षार्थमुक्तोऽहं => शिक्षार्थम्+उक्तः+अहं विनीयमानोऽपि => विनीयमानः+अपि इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य कलाचार्यस्तथा => कलाचार्यः+तथा निर्भर्त्सितो यथा => निर्भर्त्सितः+ यथा पुनरुत्तरमपि => पुनः+उत्तरमपि शिक्षानुचितोऽयमिति => शिक्षानुचितः+अयम्+इति नाऽस्य => न+अस्य केनाऽपि => केन+अपि वाच्यमिति => वाच्यम्+इति विद्यार्थिनोऽपि => विद्यार्थिनः+अपि निरंकुशोऽहं => निरंकुशः+अहं कदाचिद् गुरोरवर्णवादं => कदाचित्+ गुरोः+अवर्णवादं गुरोरवर्णवादं => गुरोः+अवर्णवादं साक्षाद् दृष्टापराधमप्यपलपामि => साक्षात्+ दृष्टापराधम्+अपि+अपलपामि दृष्टापराधमप्यपलपामि => दृष्टापराधम्+अपि+अपलपामि नित्यापराधोद्विग्नेनोपाध्यायेनैकदा => नित्यापराधोद्विग्नेन+उपाध्यायेन+एकदा कार्यमस्ति => कार्यम्+अस्ति चेद् गृहं => चेत्+ गृहं याहीति => याहि+इति गृहमागतोऽहं => गृहम+अगतः+अहं पृष्टश्च => पृष्टः+च कियदधीतं => कियत्+अधीतं साधिताश्च => साधिताः+च द्वासप्ततिरपि => द्वासप्ततिः+अपि मये"त्याकर्ण्य => मया+"इत्याकर्ण्य पुनर्मां => पुनः+मां तथेत्युक्त्वा => तथा+इत्युक्त्वा निर्गतोऽहं => निर्गतः+अहं पृष्टो मया => पृष्टः+ मया मृषावादो चाऽतः => मृषावादः+ च+अतः चाऽतः => च+अतः कुतस्त्वयेदृग्विधाऽचिन्त्यशक्तिर्लेभे => कुतः+त्वया+ईदृक्+विधाऽचिन्त्यशक्तिः+लेभे तवानुभावात् => तव+अनुभावात् मूर्खा अपि => मूर्खाः+ अपि निर्गुणा अपि => निर्गुणाः+ अपि नृपो मूढता => नृपः+ मूढता प्रतिपन्नास्ति => प्रतिपन्ना+अस्ति मयापीदृशी => मयापि+ईदृशी शक्तिर्लब्धास्ति => शक्तिः+लब्धा+अस्ति तवाऽपीदृग्शक्तिलाभे => तव+अपि+ईदृक्+शक्तिलाभे वाञ्छाऽस्ति => वाञ्छा+अस्ति सेवस्वाऽन्यान्यपि => सेवस्व+अन्य+अन्यपि तत्राऽहं => तत्र+अहं मायामपि => मायाम्+अपि तद्वाक्यमङ्गीकृत्याऽहं => तद्वाक्यम्+अङ्गीकृत्य+अहं 'नरवाहननृपाङ्गजो रिपुदारणकुमारः => 'नरवाहननृपाङ्गजः+ रिपुदारणकुमारः कलापात्रमस्ति, => कलापात्रम्+अस्ति, परीक्ष्याऽहं => परीक्ष्या+अहं तद्वाक्यमङ्गीकृत्य => तद्वाक्यम्+अङ्गीकृत्य नरकेशरीनृपो बहुपरिवारान्वितो => नरकेशरीनृपः+ बहुपरिवारान्वितः+ बहुपरिवारान्वितो नरसुन्दरीमादाय => बहुपरिवारान्वितः+ नरसुन्दरीम्+आदाय नरसुन्दरीमादाय => नरसुन्दरीम्+आदाय सिद्धार्थपुरमायातसत्द्वृत्तान्तश्रवणेन => सिद्धार्थपुरम्+आयातसत्द्वृत्तान्तश्रवणेन प्रमुदितो नरवाहनो => प्रमुदितः+ नरवाहनः+ नरवाहनो यथोचितप्रतिपत्त्या => नरवाहनः+ यथोचितप्रतिपत्त्या नरवाहननृपो मां => नरवाहननृपः+ मां सहाऽऽदाय => सह+आदाय पित्राऽऽकारितो महामतिर्नाम => पित्रा+आकारितः+ महामतिः+नाम महामतिर्नाम => महामतिः+नाम मत्कलाचार्योऽप्यागत्य => मत्कलाचार्यः+अपि+आगत्य नृपान्तिकमुपविष्टः => नृपान्तिकम्+उपविष्टः नरकेशरिनृपोऽपि => नरकेशरिनृपः+अपि सपरिकरस्तत्राऽऽगतः => सपरिकरः+तत्र+आगतः रम्भामुपहसन्ती => रम्भाम्+उपहसन्ती सभायामागत्य => सभायाम्+आगत्य ममाऽभिमुखमुपविष्टा => मम+अभिमुखम्+उपविष्टा कटाक्षवीक्षणादेव => कटाक्षवीक्षणात्+एव प्रमोदोत्पुलकोऽभूवम् => प्रमोदोत्पुलकः+अभूवम् कश्चिच्छास्त्रवार्ताविनोदः => कश्चित्+शास्त्रवार्ताविनोदः सभाजनोऽयं => सभाजनः+अयं त्वद्वाक्पीयूषपानेनेति => त्वत्+वाक्पीयूषपानेन+इति सर्वेऽप्यहो => सर्वेऽपि+अहो किमभिधाष्यति => किम्+अभिधाष्यति श्रवणोत्सुका जाताः => श्रवणोत्सुकाः+ जाताः सर्वा विस्मारिताः => सर्वाः+ विस्मारिताः अधुनाऽत्र => अधुना+अत्र किमुत्तरं => किम्+उत्तरं शुष्यत्तालुगलकस्तत्कालमेव => शुष्यत्तालुगलकः+तत्कालम्+एव मृतावस्थोऽभूवम् => मृतावस्थः+अभूवम् नरसुन्दरीनरकेशरिप्रभृतयो विलक्षा => नरसुन्दरीनरकेशरिप्रभृतयः+ विलक्षाः+ विलक्षा जाताः => विलक्षाः+ जाताः किमेतत् => किम्+एतत् कुमारस्तु => कुमारः+तु मृषावादाऽभिमानयोर्विलसिते => मृषावादाऽभिमानयोः+विलसिते विशारदोऽस्ति => विशारदः+अस्ति विद्यायास्तु => विद्यायाः+तु गन्धमात्रमपि => गन्धमात्रम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि मच्चरितं => मत्+चरितं तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा लज्जावदनो नृपः => लज्जावदनः+ नृपः इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा सर्वोऽपि => सर्वः+अपि मामुपहसन् => माम्+उपहसन् सावधानो भूत्वा => सावधानः+ भूत्वा गृहमायातः => गृहम्+आयातः स दिवसोऽतिक्रान्तः => सः+ दिवसः+अतिक्रान्तः दिवसोऽतिक्रान्तः => दिवसः+अतिक्रान्तः मदाश्रितस्याऽस्य => मदाश्रितस्य+अस्य रिपुदारणस्यैव => रिपुदारणस्य+एव विद्यमानेऽपि => विद्यमाने+अपि चेदेनं => चेत्+एनं किञ्चदन्यं => किञ्चत्+अन्यं सहाय्येनेति => सहाय्येन+इति हृदयमधिष्ठितस्तदनुभावाच्च => हृदयम्+अधिष्ठितः+तदनुभावात्+च नरकेशरिण एवं => नरकेशरिणः+ एवं बुद्धिर्जाता => बुद्धिः+जाता यदहं => यत्+अहं विवाहार्थमत्रऽऽगतः => विवाहार्थम्+अत्र+आगतः प्राप्तस्ततो यदि => प्राप्तः+ततः+ यदि कन्यामदत्त्वैव => कन्याम्+अदत्त्वा+एव एतेषामस्माकं => एतेषाम्+अस्माकं चोभयेषामप्युपहासो लघुता => च+उभयेषाम्+अपि+उपहासः+ लघुता स्यादिति => स्यात्+इति नरकेशरिणोक्तं => नरकेशरिणा+उक्तं उद्वाहितश्चाऽहम् => उद्वाहितः+च+अहम् इत्याकर्णनाज्जातप्रमोदेन => इति+आकर्णनात्+जातप्रमोदेन प्रारब्धो महामहः => प्रारब्धः+ महामहः उद्वाहितश्चाऽहम् => उद्वाहितः+च+अहम् प्राप्तो नरकेशरी => प्राप्तः+ नरकेशरी मन्यमानो नवनवभोगान् => मन्यमानः+ नवनवभोगान् एवमन्योन्यदृढप्रणयासक्तयोरावयोर्नानाभोगभङ्गिभिः => एवम्+अन्योन्यदृढप्रणयासक्तयोः+आवयोः+नानाभोगभङ्गिभिः कानिचिद् वर्षाणि => कानिचित्+ वर्षाणि यदावयोः => यदा+आवयोः रिपुदारणस्तु => रिपुदारणः+तु नरसुन्दरीस्नेहासक्तो नाऽस्माकं => नरसुन्दरीस्नेहासक्तः+ न+अस्माकं नाऽस्माकं => न+अस्माकं स्मरत्यपि => स्मरति+अपि ततो येन => ततः+ येन केनोपायेनाऽस्य => केन+उपायेन+अस्य स उपायः => सः+ उपायः मृषावादेनोक्तम् => मृषावादेन+उक्तम् त्वेतत्कार्यचिन्तयन्नेवाऽस्मि => तु+एतत्+कार्यचिन्तयन्+एव+अस्मि अथैकदा => अथ+एकदा मयोक्तं => मया+उक्तं विद्यास्तु => विद्याः+तु सर्वा अपि => सर्वाः+ अपि वदतो मे => वदतः+ मे स्यादिति => स्यात्+इति ध्यात्वाऽहं => ध्यात्वा+अहं मौनमालम्बितः => मौनम्+आलम्बितः मदभिप्रायं => मत्+अभिप्रायं पुनर्लीलयोक्तं => पुनः+लीलया+उक्तं ततो मयाऽहङ्‌कारवशात् => ततः+ मया+अहङ्‌कारवशात् मयाऽहङ्‌कारवशात् => मया+अहङ्‌कारवशात् तद् याहि => तत्+ याहि पण्डितो भवति => पण्डितः+ भवति तमेवाऽङ्गीकुरु => तम्+एव+अङ्गीकुरु मातुर्विमलमालत्याः => मातुः+विमलमालत्याः माताऽपि => माता+अपि तामाश्वास्य => ताम्+आश्वास्य मदन्तिकमागत्य => मदन्तिकम्+आगत्य मामुवाच => माम्+उवाच प्रियाया निरपराधावगणनम् => प्रियायाः+ निरपराधागणनम् त्वद्विरहाऽसहा => त्वत्+विरहा+असहा तदिमामाश्वासय => तत्+इमाम्+आश्वासय मानमित्यादि => मानम्+इत्यादि माताऽपि => माता+अपि कठोरवाक्यैरवगणिता => कठोरवाक्यैः+अवगणिता पुनर्मातुरादेशात् => पुनः+मातुः+आदेशात् तत्राऽऽगत्य => तत्र+आगत्य मेऽपराधं => मे+अपराधं इत्थमपराधं => इत्थम्+अपराधं पादयोर्निपत्य => पादयोः+निपत्य मामनुनेतुं => माम्+अनुनेतुं पादेनऽऽहत्य => पादेन+आहत्य स्वगृहाद् बहिः => स्वगृहात्+ बहिः कमप्युपायमलभमाना => कमपि+उपायम्+अलभमाना यावद् द्वारि => यावत्+ द्वारि शून्यचित्तेव => शून्यचित्ता+इव क्वेयं => क्व+इयं यातीति => याति+इति विचिन्त्याऽहमपि => विचिन्त्य+अहमपि तामन्वगमम् => ताम्+अन्वगमम् सूर्योऽस्तं => सूर्यः+अस्तं तत्रोर्ध्वदारुणि => तत्र+ऊर्ध्वदारुणि पाशमासूत्र्य => पाशम्+आसूत्र्य ममाऽनुशयलवो नोदपद्यत => मम+अनुशयलवः+ न+उदपद्यत नोदपद्यत => न+उदपद्यत तत्राऽऽयाता => तत्र+आयाता तथाऽप्यहं => तथापि+अहं काष्ठकील इव => काष्ठकीलः+ इव स्तब्ध एव => स्तब्धः+ एव मामेवं => माम्+एवं दुष्टमयोग्यं => दुष्टम्+अयोग्यं पुण्योदयोऽत्यन्तक्षीणाऽङ्गोऽभवत् => पुण्योदयः+अत्यन्तक्षीणाऽङ्गः+अभवत् तत्राऽऽगता => तत्र+आगता तयोर्मृतावस्थां => तयोः+मृतावस्थां जना समागताः => जनाः+ समागताः चन्द्रोदयो जातो => चन्द्रोदयः+ जातो सर्वैर्ममाकार्यं => सर्वैः+मम+अकार्यं दृष्टश्चाऽहं => दृष्टः+च+अहं पिशाच इव => पिशाचः+ इव भर्त्सितो नानापवादभङ्गिभिस्तैः => भर्त्सितः+ नानापवादभङ्गिभिः+तैः नानापवादभङ्गिभिस्तैः => नानापवादभङ्गिभिः+तैः युज्यतेऽस्य => युज्यते+अस्य राजाऽपि => राजा+अपि सञ्जातव्यसनस्तत्रागत्य => सञ्जातव्यसनः+तत्र+आगत्य तयोर्मृतकार्यं => तयोः+मृतकार्यं चाऽयोग्यं => च+अयोग्यं कियद्दिनातिक्रमे => कियत्+दिनातिक्रमे तत्रोद्याने => तत्र+उद्याने संसारपारावारप्रवहणप्राया अनेकसाधुगणसहिता => संसारपारावारप्रवहणप्रायाः+ अनेकसाधुगणसहिताः+ अनेकसाधुगणसहिता विचक्षणनामाचार्या => अनेकसाधुगणसहिताः+ विचक्षणनामाचार्याः+ विचक्षणनामाचार्या दृष्टाः => विचक्षणनामाचार्याः+ दृष्टाः तद्दर्शनाज्जातपरमानन्दो नृपः => तद्दर्शनात्+जातपरमानन्दः+ नृपः प्रणम्योपविष्टस्तदवसरेऽन्येऽपि => प्रणम्य+उपविष्टः+तदवसरे+अन्ये+अपि पुरजना निविष्टाः => पुरजनाः+ निविष्टाः संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति पर्यटंस्तत्राऽऽगतः => पर्यटन्+तत्र+आगतः कौतुकप्रेक्षार्थमुपविष्टः => कौतुकप्रेक्षार्थम्+उपविष्टः शरणीकुरुत " => शरणीकुरुतः+ " केचिच्च => केचित्+च तारुण्य एव => तारुण्ये+ एव संसारमसारं => संसारम्+असारं व्रतमाददे => व्रतम्+आददे सूरिराह => सूरिः+आह अस्मच्चरितं => अस्मत्+चरितं त्वदभिलाषपूर्त्तये => त्वत्+अभिलाषपूर्त्तये अस्त्यनाद्यनन्तं => अस्ति+अनादि+अनन्तं मलसञ्चयो राजा => मलसञ्चयः+ राजा शुभोदयाऽशुभोदयनामानौ => शुभोदय+अशुभोदयनामानौ विचक्षणश्च => विचक्षणः+च विचक्षणस्तु => विचक्षणः+तु स्वभावादेव => स्वभावात्+एव जितेन्द्रियो, => जितेन्द्रियः+, जडस्तु => जडः+तु इन्द्रियलोलुपोऽविनयी => इन्द्रियलोलुपः+अविनयी गर्वाऽसूयाभिधाद्यङ्ख्यदोषाकीर्णः => गर्व+असूयाभिधादि+असङ्ख्यदोषाकीर्णः द्वावपि => द्वौ+अपि मलक्षयो राजा => मलक्षयः+ राजा साऽन्यदा => सा+अन्यदा स्वपुत्रो विमर्शनामा => स्वपुत्रः+ विमर्शनामा प्रहितो बुद्धिसविधं => प्रहितः+ बुद्धिसविधं अत्राऽवसरे => अत्र+अवसरे विमर्शोऽपि => विमर्शः+अपि विचक्षणो जडश्च => विचक्षणः+ जडः+च जडश्च => जडः+च द्वावपि => द्वौ+अपि रक्तवर्णाऽतिचपला => रक्तवर्णा+अतिचपला जडस्तु => जडः+तु विचक्षणस्तु => विचक्षणः+तु अतिचपलाऽसौ => अतिचपला+असौ कुशीलेति => कुशीला+इति हस्तेनाकृष्य => हस्तेन+आकृष्य तस्या दासी => तस्याः+ दासी पार्श्वमेत्य => पार्श्वम्+एत्य सत्स्वामिनीमवगण्य => सत्स्वामिनीम्+अवगण्य तदाश्वासयतां => तदा+आश्वासयतां तत्राऽऽगत्येति => तत्रा+आगत्य+इति तद्वाक्याज्जडो विचक्षणमाकृष्याऽऽगतस्तत्पार्श्वं => तद्वाक्यात्+जडः+ विचक्षणम्+आकृष्य+आगतः+तत्पार्श्वं विचक्षणमाकृष्याऽऽगतस्तत्पार्श्वं => विचक्षणम्+आकृष्य+आगतः+तत्पार्श्वं लोलतेति => लोलता+इति बलादसंव्यवहारनगरान्निर्गत्यैकेन्द्रियपुरे => बलात्+असंव्यवहारनगरात्+निर्गत्य+एकेन्द्रियपुरे परिणायिताऽस्ति => परिणायिता+अस्ति एवाऽभूवम् => एव+अभूवम् मूर्च्छितैषा => मूर्च्छिता+एषा तद्वाक्यैर्लुब्धेन => तद्वाक्यैः+लुब्धेन कर्मपरिणामसम्बन्धिनीयं => कर्मपरिणामसम्बन्धिनी+इयं ततो न => ततः+ न स्नेहकारणोचितेति => स्नेहकारणोचिता+इति लोकरीत्याऽऽदृता => लोकरीत्या+आदृता सर्वथाऽपि => सर्वथा+अपि जडस्तु => जडः+तु लोलताप्रेरितो द्राक्षागुडशर्करादुग्धदधिघृतमधुमद्यमांसादिभिर्विविधाऽशनपानखादिमस्वादिमैर्नित्यं => लोलताप्रेरितः+ द्राक्षागुडशर्करादुग्धदधिघृतमधुमद्यमांसादिभिः+विविध+अशनपानखादिमस्वादिमैः+नित्यं द्राक्षागुडशर्करादुग्धदधिघृतमधुमद्यमांसादिभिर्विविधाऽशनपानखादिमस्वादिमैर्नित्यं => द्राक्षागुडशर्करादुग्धदधिघृतमधुमद्यमांसादिभिः+विविध+अशनपानखादिमस्वादिमैः+नित्यं प्रमोदमाप्नोति => प्रमोदम्+आप्नोति विचक्षणस्तु => विचक्षणः+तु रसनाया आहारादिकं => रसनायाः+ आहारादिकं दूरत एव => दूरतः+ एव प्रशंसाऽभूत् => प्रशंसा+अभूत् जडस्तु => जडः+तु रसनालोलताधीनो मृगयाद्यकार्यं => रसनालोलताधीनः+ मृगयादि+अकार्यं मृगयाद्यकार्यं => मृगयादि+अकार्यं लोकेऽपवादपदं => लोके+अपवादपदं स्वमातुरयोग्यतायाः => स्वमातुः+अयोग्यतायाः तयोक्तं => तया+उक्तं सम्यग् आश्वासितव्या => सम्यक्+ आश्वासितव्या लोलतादिशति => लोलता+आदिशति भविष्यतीति => भविष्यति+इति मातुरादेशाद् विशेषेणाऽभक्ष्याऽपेयादिदानेन => मातुः+आदेशात्+ विशेषेण+अभक्ष्य+अपेयादिदानेन विशेषेणाऽभक्ष्याऽपेयादिदानेन => विशेषेण+अभक्ष्य+अपेयादिदानेन लोलतावशो जडस्तां => लोलतावशः+ जडः+तां जडस्तां => जडः+तां विचक्षणेनापि => विचक्षणेन+अपि स्वमातुश्चारुतायाः => स्वमातुः+चारुतायाः पुरो रसनागमनं => पुरः+ रसनागमनं स्वस्यानादारत्वं => स्वस्य+अनादारत्वं अस्यामज्ञातकुलशीलायां => अस्याम्+अज्ञातकुलशीलायां स्त्रियामनादर एव => स्त्रियाम्+अनादरः+ एव परन्त्वेतस्या येन => परन्तु+एतस्याः+ येन तेनोपायेन => तेन+उपायेन रसनाया मूलशुद्ध्यर्थं => रसनायाः+ मूलशुद्ध्यर्थं विमर्शाख्यो बुद्धेर्भ्राता => विमर्शाख्यः+ बुद्धेर्भ्राता द्वावपि => द्वौ+अपि वर्षमवधीकृत्य => वर्षम्+अवधीकृत्य बाह्यनगराण्यवलोकितानि => बाह्यनगराणि+अवलोकितानि शुद्धिर्न => शुद्धिः+न तदाऽन्तरङ्गनगराणि => तदा+अन्तरङ्गनगराणि तन्नगरं => तत्+नगरं जनरहितमपि => जनरहितम्+अपि तदस्य => तत्+अस्य भविष्यतीति => भविष्यति+इति स प्राह => सः+ प्राह राजसचित्तमिदं => राजसचित्तम्+इदं स तु => सः+ तु चाऽऽदाय => च+आदाय सन्तोषमभिषेणयितुं => सन्तोषम्+अभिषेणयितुं गतोऽस्ति => गतः+अस्ति गतोऽनन्ताऽनन्तः => गतः+अनन्ताऽनन्तः कालस्तथापि => कालः+तथापि मिथ्याभिमान नामा => मिथ्याभिमानः+ नामा सैन्येऽभूवं => सैन्ये+अभूवं नगररक्षार्थमिहाऽऽगत्य => नगररक्षार्थम्+इह+आगत्य स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि वैरकारणमिति => वैरकारणम्+इति विषयाभिलाषनामाऽमात्योऽस्ति => विषयाभिलाषनामा+अमात्यः+अस्ति स्वस्याऽपत्यानि => स्वस्य+अपत्यानि जगद्विजयायाऽऽदिष्टानि => जगत्+विजयाय+आदिष्टानि शक्रादयोऽपि => शक्रादयः+अपि राज्ञो वशंवदाश्चक्रिरे => राज्ञः+ वशंवदाः+चक्रिरे वशंवदाश्चक्रिरे => वशंवदाः+चक्रिरे सन्तोषस्तु => सन्तोषः+तु प्रस्थापयतीत्येतद्वैरकारणमिति => प्रस्थापयति+इति+एतत्+वैरकारणम्+इति यदहो => यत्+अहो रसनाया मूलशुद्धिस्तु => रसनायाः+ मूलशुद्धिः+तु मूलशुद्धिस्तु => मूलशुद्धिः+तु विलोक्यतेऽस्याः => विलोक्यते+अस्याः मोहादीनामैश्वर्याभोगमिति => मोहादीनाम्+ऐश्वर्याभोगम्+इति पुनस्ताभ्यां => पुनः+ताभ्यां क्वास्ति => क्व+अस्ति सेनानिवेश इति => सेनानिवेशः+ इति मिथ्याभिमानेन => मिथ्या+अभिमानेन माभूतां => मा+अभूतां हेरिकावेतावित्याशङ्क्य => हेरिकावेतौ+इति+आशङ्क्य किञ्चिद् बभाषे => किञ्चित्+ बभाषे कृतमनेन => कृतम्+अनेन गम्यतामग्रे => गम्यताम्+अग्रे तच्छुद्धिरिति => तच्छुद्धिः+इति क्रमादायातौ => क्रमात्+आयातौ तत्पुरमपि => तत्पुरम+अपि शून्यमवलोक्येतस्ततः => शून्यम्+अवलोक्य+इतस्ततः पश्यद्भ्यामेकः => पश्यद्भ्याम्+एकः पुमानदर्शि => पुमान्+अदर्शि तमनुसृत्य => तम्+अनुसृत्य स पुमानाह => सः+ पुमान्+आह पुमानाह => पुमान्+आह शोक इति => शोकः+ इति तामसचित्ताख्यमिदं => तामसचित्ताख्यम्+इदं स्वपरिजनमादाय => स्वपरिजनम्+आदाय गतोऽस्ति => गतः+अस्ति साऽत्यन्तं => सा+अत्यन्तं परमवल्लभाऽस्ति => परमवल्लभा+अस्ति श्वश्र्वास्तथा => श्वश्र्वाः+तथा मूढताया ज्येष्ठयातुः => मूढतायाः+ ज्येष्ठयातुः सहाऽऽगन्तुकामामपि => सह+आगन्तुकामाम्+अपि तामापन्नसत्त्वां => ताम्+आपन्नसत्त्वां द्वेषगजेन्द्रनृपो निवर्त्त्य => द्वेषगजेन्द्रनृपः+ निवर्त्त्य वैश्वानराभिधः => वैश्वानर+अभिधः प्रसूतोऽभूत् => प्रसूतः+अभूत् पुनरिदानीमप्यन्तरांतरायातद्वेषगजेन्द्रसंयोगादन्योऽपि => पुनः+इदानीम्+अपि+अन्तरांतरायातद्वेषगजेन्द्रसंयोगात्+अन्यः+अपि शैलराजाभिधस्तया => शैलराजाभिधः+तया जातोऽस्तीति => जातः+अस्ति+इति संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति प्रयोजनेनायाता => प्रयोजनेन+आयाता इत्यूचे => इति+ऊचे त्वेतदत्र => तु+एतत्+अत्र अथाऽत्र => अथ+अत्र विचक्षणसूरिमुखादविवेकितादिस्वरूपं => विचक्षणसूरिमुखात्+अविवेकितादिस्वरूपं स प्राह => सः+ प्राह तदाऽज्ञानवशात् => तदा+अज्ञानवशात् पुनरगृहीतसंकेतयाग्रेतन => पुनः+अगृहीतसंकेतया+अग्रेतन यदहो => यत्+अहो नृपेणाऽत्र => नृपेण+अत्र नियुक्तोऽसि => नियुक्तः+असि किमुताऽन्यस्मै => किमुता+अन्यस्मै कार्यायेहागतोऽसीति => कार्याय+इह+आगतः+असि+इति महाभटो नियुक्तोऽस्ति => महाभटः+ नियुक्तः+अस्ति नियुक्तोऽस्ति => नियुक्तः+अस्ति सख्यमस्ति => सख्यम्+अस्ति ततस्तत् => ततः+तत् मिलनायाऽधुना => मिलनाय+अधुना चित्तवृत्त्यटव्यां => चित्तवृत्ति+अटव्यां स्कन्धावारोऽस्ति => स्कन्धावारः+अस्ति समायातोऽस्मि => समायातः+अस्मि वारस्थितिनिर्णयमासाद्य => वारस्थितिनिर्णयम्+आसाद्य चित्तवृत्त्यटव्यां => चित्तवृत्ति+अटव्यां साऽटवी => सा+अटवी राजसचित्ततामसचित्तपुरयोरन्तरालात् => राजसचित्ततामसचित्तपुरयोः+अन्तरालात् विकथाश्रोतःपतितकषायपूरमज्जदनन्तसंसारिसत्त्वसन्दोहा => विकथाश्रोतःपतितकषायपूरमज्जत्+अनन्तसंसारिसत्त्वसन्दोहा विविधविषयव्यापारवीचिमालामिलद् भावहायादियादोगणैर्दुरवगाहा => विविधविषयव्यापारवीचिमालामिलत्+ भावहायादियादोगणैः+दुरवगाहा भावहायादियादोगणैर्दुरवगाहा => भावहायादियादोगणैः+दुरवगाहा तस्या अनवधानताभिधपुलिने => तस्याः+ अनवधानताभिधपुलिने तृष्णाख्याया विशालवेदिकायाः => तृष्णाख्यायाः+ विशालवेदिकायाः महाप्रतापभासुरोऽयं => महाप्रतापभासुरः+अयं महामोहराजो दर्शनादेवोपलक्षितो => महामोहराजः+ दर्शनात्+एव+उपलक्षितः+ दर्शनादेवोपलक्षितो मया => दर्शनात्+एव+उपलक्षितः+ मया उपलक्षयैतस्य => उपलक्षय+एतस्य स्थितोऽस्ति => स्थितः+अस्ति अस्याऽऽज्ञावशंवदा => अस्य+आज्ञावशंवदा रागादिभिर्यथेच्छं => रागादिभिः+यथेच्छं विनाट्यन्ते => विना+अट्यन्ते देवत्वबुद्धिस्तथाऽष्टादशदोषनिर्मुक्तेषु => देवत्वबुद्धिस्तथा+अष्टादशदोषनिर्मुक्तेषु सर्वज्ञेष्वदेवबुद्धिर्या => सर्वज्ञेषु+अदेवबुद्धिः+या चाऽगुरुत्वबुद्धिः => च+अगुरुत्वबुद्धिः धर्मबुद्धिर्या => धर्मबुद्धिः+या सम्यक्त्वदेशविरतिसर्वविरत्यादिष्वधर्मबुद्धिस्तथा => सम्यक्त्वदेशविरतिसर्वविरत्यादिषु+अधर्मबुद्धिः+तथा सर्वज्ञोपदिष्टमार्गं => सर्वज्ञः+उपदिष्टमार्गं विहायाऽन्येषु => विहाय+अन्येषु यच्च => यत्+च सर्वमप्यस्याऽचिन्त्यशक्तेर्विजृम्भितं => सर्वमपि+अस्याः+अचिन्त्यशक्तेः+विजृम्भितं दक्षिणाङ्गेऽभ्यर्णं => दक्षिणाङ्गे+अभ्यर्णं निविष्टोऽसौ => निविष्टः+असौ महाबाहुर्महामोहस्य => महाबाहुः+महामोहस्य ज्येष्ठपुत्रो रागकेशरी => ज्येष्ठपुत्रः+ रागकेशरी कामरागस्नेहरागकुदृष्टिरागाख्यै एभिस्त्रिभिर्नृपैर्युतः => कामरागस्नेहरागकुदृष्टिरागाख्यैः+ एभिः+त्रिभिः+नृपैः+युतः एभिस्त्रिभिर्नृपैर्युतः => एभिः+त्रिभिः+नृपैः+युतः चाऽस्य => च+अस्य साऽस्य => सा+अस्य एभिनृपैर्मूढतादेव्या => एभिः+नृपैः+मूढतादेव्या सहितोऽसद्वस्तुष्वपि => सहितः+असत्+वस्तुषु+अपि प्रीतिमुत्पादयति => प्रीतिम्+उत्पादयति चाऽस्य => च+अस्य स्वपितुर्महामोहस्य => स्वपितुः+महामोहस्य निविष्टो द्वेषगजेन्द्रराजः => निविष्टः+ द्वेषगजेन्द्रराजः यश्चिरकालीनमपि => यः+चिरकालीनम्+अपि क्षणाद् वित्रोटयितुं => क्षणात्+ वित्रोटयितुं परमवल्लभोऽसौ => परमवल्लभः+असौ दुष्टाभिसन्धिनृपगृहेऽस्तीति => दुष्टाभिसन्धिनृपगृहे+अस्ति+इति शोकेनोक्तमभूत् => शोकेन+उक्तम्+अभूत् पुनर्विमर्शः => पुनः+विमर्शः महासुन्दराकृतिर्धनुष्मान्पञ्चकव्यग्रहस्तः => महासुन्दराकृतिः+धनुष्मान्+पञ्चकवी+अग्रहस्तः प्रवर्धितोत्साहः => प्रवर्धित+उत्साहः पार्वत्यग्रे => पार्वती+अग्रे विष्णुश्च => विष्णुः+च गोपवधूजनपादपतनादिभिर्बहुधा => गोपवधूजनपादपतनादिभिः+बहुधा विनाटितः => विना+अटितः निर्बीजीकृत्याऽनेन => निर्बीजीकृत्य+अनेन दास्यविधायिनो विहिताः => दास्यविधायिनः+ विहिताः यच्च => यत्+च कुलवध्वोऽपि => कुलवध्वः+अपि यच्च => यत्+च कुलीना अपि => कुलीनाः+ अपि विधवामधमजातिप्रायां => विधवाम्+अधमजातिप्रायां यच्च => यत्+च कामसेवामभिलषन्ति => कामसेवाम्+अभिलषन्ति तदेतस्य => तदा+एतस्य कामदेवस्याऽचिन्त्यशक्तिविलसितं, => कामदेवस्य+अचिन्त्यशक्तिविलसितं, पुनर्मोहनृपस्य => पुनः+मोहनृपस्य हासाभिधोऽयं => हासाभिधः+अयं चाऽस्य => च+अस्य चाऽरतिर्नाम => च+आरतिः+नाम जनस्योद्वेगं => जनस्य+उद्वेगं चाऽस्य => च+अस्य य आवयोर्दृष्टपूर्वस्तामसचित्तपुरात् => यः+ आवयोः+दृष्टपूर्वः+ताम्+असचित्तपुरात् आवयोर्दृष्टपूर्वस्तामसचित्तपुरात् => आवयोः+दृष्टपूर्वः+ताम्+असचित्तपुरात् आयातो दृश्यते => आयातः+ दृश्यते पार्श्वेऽस्य => पार्श्वे+अस्य शिरःस्फोटाऽऽक्रन्दहृदयघातादिकं => शिरःस्फोटा+आक्रन्दहृदयघातादिकं त्वेषा => तु+एषा पञ्चाऽपि => पञ्च+अपि पुनर्विलोकय => पुनः+विलोकय चाऽमूनि => च+अमूनि अनन्तानुबन्धीति => अनन्तानुबन्धी+इति सामान्याऽपरनामकानि => सामान्य+अपरनामकानि एतदाश्रिताः => एतत्+आश्रिताः सम्यक्त्वसङ्गं => सम्यक्तु+असङ्गं नाऽऽसादयन्ति => न+आसादयन्ति इतोऽन्यानि => इतः+अन्यानि अथाऽप्रत्याख्यानिकेति => अथ+अप्रत्याख्यानिकेति एतद् वशात् => एतत्+ वशात् प्राणिनो देशविरतिरूपं => प्राणिनः+ देशविरतिरूपं सर्वविरत्याख्यपुरप्रस्थाने => सर्वविरति+आख्यपुरप्रस्थाने सञ्ज्वलनेति => सञ्ज्वलना+इति अतीचाराद्युपप्लवकराणि => अतीचारादि+उपप्लवकराणि एवमेषु => एवम्+एषु एवमष्टावपि => एवम्+अष्टौ+अपि द्वेषगजेन्द्रापत्यानि => द्वेषगजेन्द्र+अपत्यानि तान्यष्टावपि => तानि+अष्टौ+अपि रागकेशरिराजस्यापत्यानि => रागकेशरिराजस्य+अपत्यानि षोडशाऽपि => षोडशा+अपि कषाया महामोहराज्यपौत्राः => कषायाः+ महामोहराज्यपौत्राः सामान्येनेदं => सामान्येन+इदं विशेषतस्तेषामेकैकस्याऽचिन्त्यशक्तिकं => विशेषतः+तेषाम्+एकैकस्य+अचिन्त्यशक्तिकं को निरूपयति? => कः+ निरूपयति? पुरतस्ताम्बूलमण्डितमुखः => पुरतः+तम्बूलमण्डितमुखः पञ्चाऽपीन्द्रियविषयान् => पञ्च+अपि+इन्द्रियविषयान् भुञ्जानो विषयाभिलाषनामा => भुञ्जानः+ विषयाभिलाषनामा चाऽर्धाङ्गनीयं => च+अर्धाङ्गनी+इयं भक्ष्याऽभक्ष्यपेयाऽपेयहिताऽहितकृत्याऽकृत्यविवेकविकलीकृतं => भक्ष्य+अभक्ष्यपेय+अपेयहित+अहितकृत्य+अकृत्यविवेकविकलीकृतं जगदन्धवच्चेष्टते => जगत्+अन्धवत्+चेष्टते चाऽचिन्त्यशक्तिकं => च+अचिन्त्यशक्तिकं पञ्चाऽप्यस्याऽपत्यानि => पञ्चापि+अस्य+अपत्यानि पण्डितानपि => पण्डितान्+अपि धीरानपि => धीरान्+अपि संयमिनोऽपि => संयमिनः+अपि त्वदनुक्तमप्यस्य => त्वत्+अनुक्तम्+अपि+अस्य स्वरूपदर्शनेनैवाहं => स्वरूपदर्शनेन+एव+अहं आकृतिरेव => आकृतिः+एव घटत एव => घटते+ एव तवैतद् ज्ञानसामर्थ्यं => तव+एतत्+ ज्ञानसामर्थ्यं तथाप्याकर्णयावशिष्टानामेषां => तथापि+आकर्णय+अवशिष्टानाम्+एषां स्वरूपमिति => स्वरूपम्+इति विमर्शो वक्ति => विमर्शः+ वक्ति भटा यद्यप्येते => भटाः+ यद्यपि+एते यद्यप्येते => यद्यपि+एते सगोत्रीयास्तथापि => सगोत्रीयाः+तथापि य एते => ये+ एते मोहाग्रतो निषण्णाः => मोहाग्रतः+ निषण्णाः सप्तपुरुषा महौजसो => सप्तपुरुषाः+ महौजसः+ महौजसो विलोक्यन्ते => महौजसः+ विलोक्यन्ते सप्तनृपानवेहि => सप्तनृपान्+अवेहि प्रथमोऽयं => प्रथमः+अयं स्वाङ्गीभूतमतिश्रुताऽविधिमनःपर्ययकेवलज्ञानावरणाख्यमनुष्यपञ्चकवृतः => स्वाङ्गीभूतमतिश्रुता+अविधिमनःपर्ययकेवलज्ञान+आवरणाख्यमनुष्यपञ्चकवृतः पञ्चाऽपि => पञ्च+अपि ज्ञानान्यावृणोति => ज्ञानानि+आवृणोति प्राणिनोऽज्ञानाऽन्धान् => प्राणिनः+अज्ञान+अन्धान् द्वितीयोऽयं => द्वितीयः+अयं दर्शनावरणीयनृपो निद्रानिद्रानिद्राप्रचलाप्रचलाप्रचलास्त्यानर्द्धिचक्षुर्दर्शनावरणाऽचक्षुर्दर्शनावरणाऽवधि => दर्शनावरणीयनृपः+ निद्रानिद्रानिद्राप्रचलाप्रचलाप्रचलास्त्यानर्द्धिचक्षु+दर्शनावरण+अचक्षुर्दर्शनावरणाऽवधि निद्रानिद्रानिद्राप्रचलाप्रचलाप्रचलास्त्यानर्द्धिचक्षुर्दर्शनावरणाऽचक्षुर्दर्शनावरणाऽवधि => निद्रानिद्रानिद्राप्रचलाप्रचलाप्रचलास्त्यानर्द्धिचक्षु+दर्शनावरण+अचक्षुर्दर्शनावरणाऽवधि दर्शनावरणकेवलदर्शनावरणाभिधैर्नवाभिर्मानुषैर्वृतः => दर्शनावरणकेवलदर्शनावरणाभिधैः+नवाभिः+मानुषै+वृतः सामान्यज्ञानमावृणोति => सामान्यज्ञानम्+आवृणोति साताऽसाताख्यमानुषद्वययुतस्तृतीयो वेदनीयराट् => साता+असाताख्यमानुषद्वययुतः+तृतीयः+ वेदनीयराट् सुखाऽसुखविपाकमुपदर्शयति => सुखा+असुखविपाकम्+उपदर्शयति देवनरतिर्यक्नारकायुर्नामकमनुष्यचतुष्कयुतश्चतुर्थ => देवनरतिर्यक्नारकायुः+नामकमनुष्यचतुष्कयुतः+चतुर्थ चतुर्ष्वपि => चतुर्षु+अपि काष्ठकीलितपादानिव => काष्ठकीलितपादान्+इव पञ्चमो नामकर्मनृपः => पञ्चमः+ नामकर्मनृपः मनुष्यादिगतिचतुष्कैकेन्द्रियादिजातिपञ्चकौदारिकादिशरीरपञ्चकौदारिकादित्रिकाऽङ्गौपाङ्गौदारिकादि => मनुष्यादिगतिचतुष्कैक+इन्द्रियादिजातिपञ्चक+औदारिकादिशरीरपञ्चक+औदारिकादित्रिक+अङ्गः+उपाङ्+औदारिकादि बन्धनपञ्चदशकौदारिकादिसङ्घातनपञ्चकवज्रर्षभादिसंहननषट्कसमचतुरस्रादि => बन्धनपञ्चदशक+औदारिकादिसङ्घातनपञ्चकवज्रः+ऋषभादिसंहननषट्कसमचतुरस्रादि संस्थानषट्कवर्णपञ्चकगन्धद्वयरसपञ्चकस्पर्शाष्टकमनुष्याद्यानुपूर्वीचतुष्कखगतिद्वयत्रसदशकस्थावरदशकोद्योताऽगुरुलघूच्छ्वाऽसातपोपघातपराघातनिर्माणतीर्थकृन्नामकर्मलक्षणैस्त्र्युत्तरशतमितैर्मानुषैर्वृतोऽयं => संस्थानषट्कवर्णपञ्चकगन्धद्वयरसपञ्चकस्पर्शाष्टकमनुष्यादि+अनुपूर्वीचतुष्कखगतिद्वयत्रसदशकस्थ+आवरदशकोद्योताॉ+अगुरुलघु+उच्छ्वाऽस+आतप+उपघातपराघातनिर्माणतीर्थकृत्+नामकर्मलक्षणैः+त्र्युत्तरशतम्+इतैः+मानुषैः+वृतः+अयं षष्ठोऽयं => षष्ठः+अयं उच्चैर्गोत्रनीचैर्गोत्राख्यभटद्वययुतोऽनन्तकुलादिषु => उच्चैः+गोत्रनीचैः+ग्रोत्राख्यभटद्वययुतः+अनन्तकुलादिषु प्राणिनो नियोजयति => प्राणिनः+ नियोजयति दानभोगोपभोगलाभवीर्यान्तरायाभिधैः => दानभोग+उपभोगलाभवीर्य+अन्तराय+अभिधैः पञ्चभिर्भटैर्युतः => पञ्चभिः+भटैः+युतः सप्तमोऽन्तरायकर्मराट् => सप्तमः+अन्तरायकर्मराट् राजानो मोहराजस्य => राजानः+ मोहराजस्य कुटुम्बिनस्तथापि => कुटुम्बिनः+तथापि तदात्वेतेसप्तैव => तदातु+एतेसप्त+एव नावभासते => न+अवभासते विशेषमपेक्ष्य => विशेषम्+अपेक्ष्य भटा एव => भटाः+ एव चैते => च+एते अत एवाऽनेकान्तमतं => अतः+ एव+अनेकान्तमतं एवाऽनेकान्तमतं => एव+अनेकान्तमतं सिद्धान्त इति => सिद्धान्तः+ इति जिनैरुपदिश्यते => जिनैः+उपदिश्यते कथञ्चिद्भिन्नं => कथञ्चित्+भिन्नं कथञ्चिदभिन्नं => कथञ्चित्+अभिन्नं पृथगुपादाने => पृथक्+उपादाने पटस्याभाव एव => पटस्य+अभावः+ एव तन्तवोऽपि => तन्तवः+अपि नोपलभ्यन्ते => न+उपलभ्यन्ते वृक्षस्योपादाने => वृक्षस्य+उपादाने पृथग् वृक्षाभावः => पृथक्+ वृक्षाभावः उत्तरप्रकृतयो भिन्ना => उत्तरप्रकृतयः+ भिन्नाः+ भिन्ना नोपलभ्यन्ते => भिन्नाः+ न+उपलभ्यन्ते नोपलभ्यन्ते => न+उपलभ्यन्ते मूलप्रकृतेर्नोपलम्भः => मूलप्रकृतेः+न+उपलम्भः सामान्यविशेषभेदद्वयोपादाने => सामान्यविशेषभेदद्वय+उपादाने पुनर्विमर्श आह => पुनः+विमर्शः+ आह तृतीयचतुर्थपञ्चमषष्ठा एते => तृतीयचतुर्थपञ्चमषष्ठाः+ एते चत्वारस्तु => चत्वारः+तु केषाञ्चिद् दुःखप्रदाः => केषाञ्चित्+ दुःखप्रदाः केषाञ्चिच्च => केषाञ्चित्+च सुखप्रदा अपि => सुखप्रदाः+ अपि शरीरादियोगाद् व्याधादयो => शरीरादियोगात्+ व्याधादयः+ व्याधादयो हिंसां => व्याधादयः+ हिंसां साधुजनश्च => साधुजनः+च प्रथमद्वितीयसप्तमास्तु => प्रथमद्वितीयसप्तमाः+तु सर्वजीवानामप्येकान्तदुःखप्रदा एव => सर्वजीवानामपि+एकान्तदुःखप्रदाः+ एव भवजन्तुरीदृशो यमुपद्रोतुं => भवजन्तुः+ईदृशः+ यम्+उपद्रोतुं यमुपद्रोतुं => यम्+उपद्रोतुं समस्तमपीदं => समस्तम्+अपि+इदं विमर्श आह => विमर्शः+ आह सम्भवत्येव => सम्भवति+एव केचिद् भव्यसत्त्वाः => केचित्+ भव्यसत्त्वाः सुनिर्मलमनसोऽनादिनिधनभवसमुद्रस्वरूपमवगम्य => सुनिर्मलमनसः+अनादिनिधनभवसमुद्रस्वरूपम्+अवगम्य सद्भूतभावनावशाद् अप्रमत्ततया => सद्भूतभावनावशात्+ अप्रमत्ततया सपरिजनोऽप्यकिञ्चित्कर एव => सपरिजनः+अपि+अकिञ्चित्करः+ एव जलबुद्बुदप्रायमायुः => जलबुद्बुदप्रायम्+आयुः योऽनित्यत्वं => यः+अनित्यत्वं महामूढतायाश्च => महामूढतायाः+च मिथ्यात्वाऽमात्यस्य => मिथ्यात्वा+अमात्यस्य कुदृष्टेश्च => कुदृष्टेः+च यश्चाऽमेध्यमूत्रवशामांसादिबीभत्सं => यः+च+अमेध्यमूत्रवशामांसादिबीभत्सं मत्वाऽशुचिभावनाभावितं => मत्वा+अशुचिभावनाभावितं मनो धत्ते => मनः+ धत्ते सपत्नीकोऽपि => सपत्नीकः+अपि दूरत एव => दूरतः+ एव पुनर्निखिलाऽम्भोधिजलैरपि => पुनः+निखिल+अम्भोधिजलैः+अपि स्वभावाऽशुचिदेहः => स्वभाव+अशुचिदेहः शुद्ध्यतीत्यादि => शुद्ध्यति+इत्यादि स जुगुप्सां => सः+ जुगुप्सां क्षणार्धाद् दिगन्ते => क्षणार्धात्+ दिगन्ते तदनुमोदनं => तत्+अनुमोदनं स ज्ञानावरणदर्शनावरणाख्यौ => सः+ ज्ञानावरणदर्शनावरणाख्यौ यश्च => यः+च वित्तमुप्त्वा => वित्तम+उप्त्वा वितृष्णो ज्ञानाचारादिषु => वितृष्णः+ ज्ञान+आचारादिषु ज्ञानाचारादिषु => ज्ञान+आचारादिषु सप्तमोऽन्तरायनृपस्तमुपद्रोतुं => सप्तमः+अन्तरायनृपः+तम्+उपद्रोतुं सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि जयनोपाया जेतारश्च => जयनोपायाः+ जेतारः+च जेतारश्च => जेतारः+च मोहसैन्यविजेतारो जगति => मोहसैन्यविजेतारः+ जगति स्तोकतरा एव => स्तोकतराः+ एव इत्याद्यनेकनिर्णयमय्यो विमर्शोक्ता => इत्यादि+अनेकनिर्णयमय्यः+ विमर्शोक्ताः+ विमर्शोक्ता वार्त्ताः => विमर्शोक्ताः+ वार्त्ताः प्रकर्षोऽभिदधे => प्रकर्षः+अभिदधे समासन्नसिद्धिका भव्यजीवाः => समासन्नसिद्धिकाः+ भव्यजीवाः विमर्श आह => विमर्शः+ आह अस्त्यनाद्यनन्तं => अस्ति+अनादि+अनन्तं समस्ताश्चर्यमयं => समस्त+आश्चर्यमयं समस्तबाह्यान्तरङ्गपुराणामाधारभूतमनन्तवास्तव्यजनाकीर्णं => समस्तबाह्यान्तरङ्गपुराणाम्+आधारभूतम्+अनन्तवास्तव्यजनाकीर्णं तच्च => तत्+च पुरमान्तरङ्गतया => पुरम्+अन्तरङ्गतया बाह्यतयाऽपि => बाह्यतया+अपि महाभटो निवसति => महाभटः+ निवसति मोहादयो भवन्ति => मोहादयः+ भवन्ति मोहादयो यतस्ते => मोहादयः+ यतः+ते यतस्ते => यतः+ते योगशक्तिमन्तोऽनेकानेकैः => योगशक्तिमन्तः+अनेकानेकैः प्रकर्ष आह => प्रकर्षः+ आह तदाऽऽवां => तदा+आवां यावस्तत्र => यावः+तत्र इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य विमर्शेनोक्तं => विमर्शेन+उक्तं रसनामूलशुद्धिमधिकृत्य => रसनामूलशुद्धिम्+अधिकृत्य यद् रागकेशरिराजस्य => यत्+ रागकेशरिराजस्य मन्त्रिणो विषयाभिलाषस्य => मन्त्रिणः+ विषय+अभिलाषस्य विषयाभिलाषस्य => विषय+अभिलाषस्य पुत्रो स्पर्शनादीनां => पुत्रः+ स्पर्शनादीनां रसनेयमिति => रसनेयम्+इति किमधिककालक्षेपेनेति => किम्+अधिककालक्षेपेन+इति स्वगृहमेव => स्वगृहम्+एव वर्षमात्रावधिकालमध्येऽद्यापि => वर्षमात्रावधिकालमध्ये+अद्यापि मासषट्कमवशिष्यते => मासषट्कम्+अवशिष्यते ततो दर्शयावः => ततः+ दर्शयावः कौतुकमिति => कौतुकम्+इति कर्मपरिणामाभिधो राजा => कर्मपरिणामाभिधः+ राजा महावीर्यस्तत् => महावीर्यः+तत् किमसौ => किम्+असौ महामोह एव => महामोहः+ एव कर्मपरिणामस्तु => कर्मपरिणामः+तु स तु => सः+ तु मोहराजस्तु => मोहराजः+तु सङ्ग्रामरसिको लुण्टाकः => सङ्ग्रामरसिकः+ लुण्टाकः ततश्चित्तवृत्त्यटव्यां => ततः+चित्तवृत्ति+अटव्यां सपत्नीको नानाभवजन्तुनाटकानि => सपत्नीकः+ नानाभवजन्तुनाटकानि सुखमास्ते => सुखम्+आस्ते कर्मपरिणामस्तु => कर्मपरिणामः+तु मोहराजस्तु => मोहराजः+तु दुःखप्रद एव => दुःखप्रदः+ एव चित्तवृत्त्यटव्याश्च => चित्तवृत्त्यटव्याः+च भवजन्तुरेव => भवजन्तुः+एव स्वराज्याद् दूरे => स्वराज्यात्+ दूरे व्यपास्यैतद् राज्यं => व्यपास्य+एतत्+ राज्यं स्वायत्तीकृतमस्ति => स्वायत्तीकृतम्+अस्ति पर्य्यायागतं => पर्य्याय+आगतं चाऽधुनैवाभ्यां => च+अधुनैव+आभ्यां गृहीतमस्ति => गृहीतम्+अस्ति किञ्चाऽनन्ताऽनन्तः => किञ्च+अनन्तानन्तः कालोऽतिक्रान्तः => कालः+अतिक्रान्तः मोहराजस्तु => मोहराजः+तु सेनामादाय => सेनाम्+आदाय इत्यादिवार्त्ताविनोदेनाऽज्ञातमार्गलङ्घनश्रमौ => इत्यादिवार्त्ताविनोदेन+अज्ञातमार्गलङ्घनश्रमौ वेगाद् भवचक्रपुरं => वेगात्+ भवचक्रपुरं इतश्च => इतः+च वयस्यो वसन्त => वयस्यः+ वसन्त तत्राऽऽगतः => तत्र+आगतः तत्रोद्यानेषु => तत्र+उद्यानेषु नवकिशलयप्रसूनपुञ्जसुषमातिसुन्दरास्तरवः => नवकिशलयप्रसूनपुञ्जसुषमातिसुन्दराः+तरवः उन्मदपिकनिकरकुहूकारमुखरितोद्यानभूमयः => उन्मदपिकनिकरकुहूकारमुखरित+उद्यानभूमयः अमन्दमकरन्दास्वादमोदमत्तालिमालाझङ्‌काररवाभिरामाश्चाऽऽरामा => अमन्दमकरन्दास्वादमोदमत्तालिमालाझङ्‌काररवाभिरामाः+च+आरामा युगपद्वसन्तराजस्यैकातपत्रतामाचख्युः => युगपद्वसन्तराजस्य+एकातपत्रतामाचख्युः इत्थमुद्यानशोभां => इत्थम्+उद्यानशोभां पश्यावोऽत्र => पश्यावः+अत्र वनशोभामिति => वनशोभाम्+इति केचिच्च => केचित्+च केचिच्च => केचित्+च केचिच्च => केचित्+च प्रियामाश्‌लिष्य => प्रियाम्+आश्‌लिष्य गायन्त, => गायन्ते+, पौरगणा व्यलोक्यन्त => पौरगणाः+ व्यलोक्यन्त वाद्यमानैर्नानाऽऽतोद्यनादैर्दिशो मुखरयन् => वाद्यमानैःनानातोद्यनादैः+दिशः+ मुखरयन् चतुरङ्गसेनाभिवृत्तो धृतातपत्रचामरादिराजचिह्नस्तत्रत्यो => चतुरङ्गसेनाभिवृत्तः+ धृतातपत्रचामरादिराजचिह्नस्तत्रत्यः+ धृतातपत्रचामरादिराजचिह्नस्तत्रत्यो लोलाक्षनामा => धृतातपत्रचामरादिराजचिह्नस्तत्रत्यः+ लोलाक्षनामा विमर्श आह- => विमर्शः+ आह- पश्यैषां => पश्य+एषां तदालोक्य => तदा+आलोक्य कथमेते => कथम्+एते मोहादिवशंवदा उन्मत्तीभूयविचेष्टन्ते => मोहादिवशंवदाः+ उन्मत्तीभूयविचेष्टन्ते विमर्शो वक्ति => विमर्शः+ वक्ति कालपरिणतिर्देवी => कालपरिणतिः+देवी तस्या हिमशिशिरवसन्तग्रीष्मप्रावृट्शरन्नामानः => तस्याः+ हिमशिशिरवसन्तग्रीष्मप्रावृट्शरन्नामानः वारको भवति => वारकः+ भवति मोहराजोऽपि => मोहराजः+अपि तदद्याऽपि => तत्+अद्यापि कामराजेनाऽऽगत्य => कामराजेन+आगत्य सर्वोऽप्ययं => सर्वोऽपि+अयं जनो विजित्य => जनः+ विजित्य कृतोऽस्ति => कृतः+अस्ति मोहराजादयोऽप्यन्तरान्तरा => मोहराजादयः+अपि+अन्तरान्तरा ततो न => ततः+ न साक्षाद् दृश्यन्ते => साक्षात्+ दृश्यन्ते सर्वानपि => सर्वान्+अपि तवाऽपि => तव+अपि तद् गृहाणत्वमपि => तत्+ गृहाणत्वम्+अपि गृहाणत्वमपि => गृहाणत्वम्+अपि योगाञ्जनमित्युकत्‌वा => योगाञ्जनम्+इत्युक्त्‌वा विमर्शेनाऽञ्जिते => विमर्शेन+अञ्जिते तेनाञ्जनेन => तेन+अञ्जनेन तदनुभावाद् व्यलोकयदसौ => तत्+अनुभावात्+ व्यलोकयत्+असौ व्यलोकयदसौ => व्यलोकयत्+असौ महत्कौतुकमिदं => महत्कौतुकम्+इदं दर्शितमिति => दर्शितम्+इति किमेतद् => किम्+एतत् इतोऽप्यग्रे => इतोऽपि+अग्रे मानवावासस्य => मानव+आवासस्य मोहराजस्तु => मोहराजः+तु रागकेशरिविषयाभिलाषभोगतृष्णादयोऽपि => रागकेशरिविषयाभिलाषभोगतृष्णादयः+अपि स्वस्वव्यापारासक्ता विलोक्यन्ते => स्वस्वव्यापारासक्ताः+ विलोक्यन्ते द्वेषगजेन्द्रशोकादयस्तु => द्वेषगजेन्द्रशोकादयः+तु कथमिति => कथम्+इति विमर्शोऽवोचत् => विमर्शः+अवोचत् द्वेषगजेन्द्रादयोऽप्यत्रैव => द्वेषगजेन्द्रादयः+अपि+अत्रैव प्रकर्षेणोक्तं => प्रकर्षेण+उक्तं किमेते => किम्+एते मोहादयोऽत्राऽऽयाताः => मोहादयः+अत्र+आयाताः मोहराजादयस्तु => मोहराजादयः+तु इच्छावशादनन्तरूपा भवन्ति => इच्छावशात्+अनन्तरूपाः+ भवन्ति तदेते => तदा+एते यथाऽत्राऽपि => यथा+अत्र+अपि तत्राऽपि => तत्र+अपि अथाऽत्रान्तरे => अथ+अत्रान्तरे वसन्तोत्सवायातो लोलाक्षनृपो => वसन्तोत्सव+आयातः+ लोलाक्षनृपः+ लोलाक्षनृपो हस्तिस्कन्धादवरुह्य => लोलाक्षनृपः+ हस्तिस्कन्धात्+अवरुह्य हस्तिस्कन्धादवरुह्य => हस्तिस्कन्धात्+अवरुह्य मद्यादिभिश्चण्डिकां => मद्यादिभिः+चण्डिकां पानगोष्ठ्यामागत्य => पानगोष्ठ्याम्+आगत्य सपरिजनो निविष्टस्तत्र => सपरिजनः+ निविष्टः+तत्र निविष्टस्तत्र => निविष्टः+तत्र मद्यमापूर्याऽऽपूर्य => मद्यम्+आपूर्य+अपूर्य प्रवृत्तस्ततः => प्रवृत्तः+ततः यावद् विविधं => यावत्+ विविधं तावद् लोलाक्षस्याऽनुजो => तावत्+ लोलाक्षस्य+अनुजः+ लोलाक्षस्याऽनुजो रिपुकम्पनः => लोलाक्षस्य+अनुजः+ रिपुकम्पनः मददर्पविकलस्तत्रमण्डल्यां => मददर्पविकलः+तत्रमण्डल्यां मदौद्धत्यात् => मत्+उद्धत्यात् लज्जामवगण्य => लज्जाम्+अवगण्य यावन्नरीनर्त्ति => यावत्+नरीनर्त्ति तावद् रिपुकम्पनस्त्वतिमहामोहावेशाद् => तावत्+ रिपुकम्पनः+तु+अतिमहामोहावेशात्+ रिपुकम्पनस्त्वतिमहामोहावेशाद् उद्वमन् => रिपुकम्पनः+तु+अतिमहामोहावेशात्+ उद्वमन् अन्योऽपि => अन्यः+अपि परिजनो मदक्षीबतया => परिजनः+ मदक्षीबतया पतितोऽस्ति => पतितः+अस्ति तदवसरे => तत्+अवसरे स्रस्तोत्तरीयां => स्रस्त+उत्तरीयां नृत्यन्तीमवलोक्य => नृत्यन्तीम्+अवलोक्य विवशीभूतस्तां => विवशीभूतः+तां ग्रहितुमुत्थितस्तावत् => ग्रहितुम्+उत्थितः+तावत् पश्चादापतत्य => पश्चात्+आपतत्य लोलाक्षस्याऽङ्गेऽवतीर्णः => लोलाक्षस्य+अङ्गे+अवतीर्णः खड्गमाकृष्य => खड्गम्+आकृष्य चण्डिकाया मूर्त्तिर्विपाटिता => चण्डिकायाः+ मूर्त्तिः+विपाटिता मूर्त्तिर्विपाटिता => मूर्त्तिः+विपाटिता पुनस्ततोऽपि => पुनः+ततः+अपि रिपुकम्पनान्तिकमागता => रिपुकम्पनान्तिकम्+आगता लोलाक्षोऽप्याकृष्टाऽसिस्तामन्वागतः => लोलाक्षः+अपि+आकृष्टा+असिः+ताम्+अन्वागतः खड्गमाकृष्योत्थितो जातश्च => खड्गम्+आकृष्य+उत्थितः+ जातः+च जातश्च => जातः+च समुत्थिताश्चाऽऽकृष्टपाणयः => समुत्थिताः+च+आकृष्टपाणयः मददर्पवशादलब्धस्वपरिविभागाः => मददर्पवशात्+अलब्धस्वपरिविभागाः निहताश्च => निहताः+च शतशो भटाः => शतशः+ भटाः पलायिता लोका => पलायिताः+ लोकाः+ लोका इतस्ततः => लोकाः+ इतस्ततः आविर्भूतोऽयं => आविर्भूतः+अयं पश्याऽधुनाऽस्य => पश्य+अधुना+अस्य वीर्यमिति => वीर्यम्+इति पश्यतो द्वावपि => पश्यतः+ द्वौ+अपि द्वावपि => द्वौ+अपि निपातितो लोलाक्षो => निपातितः+ लोलाक्षः+ लोलाक्षो रिपुकम्पनेन => लोलाक्षः+ रिपुकम्पनेन जातश्च => जातः+च तद्विलोक्य => तत्+विलोक्य प्रकर्षमाह => प्रकर्षम्+आह मद्यपरदाराभिलाषयोरनर्थकारित्वम् => मद्यपरदाराभिलाषयोः+अनर्थकारित्वम् अत एव => अतः+ एव सुधियो मद्यं => सुधियः+ मद्यं परदाराश्च => परदाराः+च रिपुकम्पनो भ्रातरं => रिपुकम्पनः+ भ्रातरं नृपो जातः => नृपः+ जातः विमर्शप्रकर्षावपि => विमर्शप्रकर्षौ+अपि तदवसरे => तत्+अवसरे मिथ्याभिमानो रिपुकम्पनाऽङ्गे => मिथ्याभिमानः+ रिपुकम्पनाङ्गे इतश्च => इतः+च रिपुकम्पनस्याऽन्यया => रिपुकम्पनस्य+अन्यया तदभिधायकाभ्यश्चेटीभ्यो दत्तानि => तत्+अभिधायकाभ्यः+चेटीभ्यः+ दत्तानि मुकुटकुण्डलग्रैवेयकाद्याभरणानि => मुकुटकुण्डलग्रैवेयकादि+आभरणानि मिथ्याभिमानावेशात् => मिथ्याभिमान+आवेशात् चाऽहो => च+अहो भाग्यनिधिरहं => भाग्यनिधिः+अहं जाताविति => जातौ+इति राजकुलमस्ति => राजकुलम्+अस्ति विमर्शेणोक्तं => विमर्शेण+उक्तं साम्प्रतमेतयोर्वारक आयातोऽस्ति => साम्प्रतम्+एतयोः+वारकः+ आयातः+अस्ति आयातोऽस्ति => आयातः+अस्ति ततो विलोकय => ततः+ विलोकय एतयोर्विलसितमिति।" => एतयोः+विलसितम्+इति।" नृपान्तिकमागत्योक्तं- => नृपान्तिकम्+आगत्य+उक्तं- कुमारस्याऽङ्गेऽस्वास्थ्यमस्ति => कुमारस्य+अङ्गे+अस्वास्थ्यम्+अस्ति इत्याकर्णनमात्रात् => इति+आकर्णनमात्रात् मतिमोहशोकाभ्यामाक्रान्तो नृपो => मतिमोहशोकाभ्याम्+आक्रान्तः+ नृपः+ नृपो दुःखपीडितमनाः => नृपः+ दुःखपीडितमनाः पुत्राभ्यर्णमागत्य => पुत्राभ्यर्णम्+आगत्य सर्वेऽप्युपाया ऊषरे => सर्वेऽपि+उपायाः+ ऊषरे वृष्टय इव => वृष्टयः+ इव विफला आसन् => विफलाः+ आसन् स बालस्तद्दुःखार्त्तो => सः+ बालः+तद्दुःखार्त्तः+ बालस्तद्दुःखार्त्तो नृपस्तन्माता => बालः+तद्दुःखार्त्तः+ नृपः+तन्माता नृपस्तन्माता => नृपः+तन्माता द्वावपि => द्वौ+अपि मूर्च्छामाप्य => मूर्च्छाम्+आप्य तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा विमर्शोऽभ्यधाद् - => विमर्शः+अभ्यधात्+ - प्रकर्षोऽपि => प्रकर्षः+अपि दुर्विलसितमित्यनेकवार्त्तापरौ => दुर्विलसितम्+इति+अनेकवार्त्तापरौ ततोऽन्यत्र => ततः+अन्यत्र चैको महेभ्यो => च+एकः+ महेभ्यः+ महेभ्यो हट्टे => महेभ्यः+ हट्टे निविष्टोऽस्ति => निविष्टः+अस्ति पुरतो बहवो => पुरतः+ बहवः+ बहवो वणिक्पुत्रा => बहवः+ वणिक्पुत्राः+ वणिक्पुत्रा लेखनतोलनक्रयविक्रयादिवाणिज्यं => वणिक्पुत्राः+ लेखनतोलनक्रयविक्रयादिवाणिज्यं नानामणिरत्नस्वर्णरूपाद्युच्चयाः => नानामणिरत्नस्वर्णरूपादि+उच्चयाः प्रकर्षो विमर्शं => प्रकर्षः+ विमर्शं किमयं => किम्+अयं प्रणतिकारिणोऽपि => प्रणतिकारिणः+अपि कटाक्षेणाऽपि => कटाक्षेण+अपि नाऽवलोकते => न+अवलोकते चिरेणाऽपि => चिरेण+अपि शृणोत्यपि => शृणोति+अपि नोर्ध्वं => न+ऊर्ध्वं विलोकतेऽपि => विलोकते+अपि एतस्याऽङ्गे => एतस्य+अङ्गे प्रविष्टोऽस्ति => प्रविष्टः+अस्ति तद्वशादस्येदृशी => तत्+वशात्+अस्य+ईदृशी जाताऽस्ति => जाता+अस्ति परमयं => परम्+अयं क्षणक्षयीति => क्षणक्षयी+इति कुरुतस्तावत् => कुरुतः+तावत् रागकेशरिनृपसुतोऽनन्तानुबन्धिलोभः => रागकेशरिनृपसुतः+अनन्तानुबन्धिलोभः तस्याऽङ्गे => तस्य+अङ्गे कश्चिद् भुजङ्गो => कश्चित्+ भुजङ्गः+ भुजङ्गो रहसि => भुजङ्गः+ रहसि श्रेष्ठिनमाकार्य => श्रेष्ठिनम्+आकार्य रत्नखचितमुकुटमदर्शयत् => रत्नखचितमुकुटम्+अदर्शयत् श्रेष्ठ्यपिस्तेनाऽऽहृतं => श्रेष्ठी+अपिः+तेन+आहृतं गतो भुजङ्गः => गतः+ भुजङ्गः क्षणाद् विभीषणनृपस्य => क्षणात्+ विभीषणनृपस्य तत्राऽऽगतं => तत्र+आगतं धृतो भटैः => धृतः+ भटैः विडम्बितश्चाऽसौ => विडम्बितः+च+असौ समृद्धिस्थिरतोपायाः => समृद्धिस्थिरत+उपायाः अथैतदवलोक्याऽऽश्चर्याकुलमनाः => अथ+एतत्+अवलोक्या+आश्चर्य+आकुलमनाः प्रकर्षो बभाषे => प्रकर्षः+ बभाषे किमेतदिन्द्रजालविलसितं => किम्+एतत्+इन्द्रजालविलसितं स्वप्नोऽयं => स्वप्नः+अयं क्षणमात्रादस्यैवंविधर्द्धिविस्तरः => क्षणमात्रात्+अस्य+एवंविधर्द्धिविस्तरः गतिरेव => गतिः+एव अत एव => अतः+ एव सत्पुरुषा धनगर्वं => सत्पुरुषाः+ धनगर्वं अकार्यशतैर्नीचजनसेवनैर्दुष्करोपायसहस्रैः => अकार्यशतैः+नीचजनसेवनैः+दुष्करोपायसहस्रैः धनान्यर्जयन्ति => धनानि+अर्जयन्ति शारदाभ्रपटलानीव => शारदाभ्रपटलानि+इव पश्यतामेव => पश्यताम्+एव कुतोऽपि => कुतः+अपि प्रकर्षो जगाद => प्रकर्षः+ जगाद स्वभावचपलमेतद् धनं => स्वभावचपलम्+एतत्+ धनं धनस्थैर्योपायान् => धनस्थैर्यः+उपायान् दीनानाथादिजनाननुकम्पते => दीन+अनाथादिजनान्+अनुकम्पते चोपकुरुते => च+उपकुरुते इत्याद्युपायपरस्य => इत्यादि+उपायपरस्य वेश्याऽऽसक्तानां => वेश्या+आसक्तानां तदवसरे => तत्+अवसरे कश्चिद् युवा => कश्चित्+ युवा परिहितमलिम्लुचशटितप्रायांऽशुकः => परिहितमलिम्लुचशटितप्रायान्+अशुकः किञ्चिद् द्रव्यव्ययेन => किञ्चित्+ द्रव्यव्ययेन चतुष्पथमध्याद् मोदकताम्बूलादि => चतुष्पथमध्यात्+ मोदकताम्बूलादि रजकगृहाद् विशदवासांसि => रजकगृहात्+ विशदवासांसि तमालोक्य => तम्+आलोक्य कोऽयं => कः+अयं दुर्विधप्रायोऽपि => दुर्विधप्रायः+अपि स्वाङ्गविभूषापूर्वकं => स्वाङ्गविभूष+अपूर्वकं भविष्यतीति => भविष्यति+इति समुद्रदत्तेभ्य सुतो => समुद्रदत्तेभ्यः+ सुतः+ सुतो रमणनामा => सुतः+ रमणनामा एतन्नगरवास्तव्यो गणिकाव्यसनाधीनतया => एतत्+नगरवास्तव्यः+ गणिकाव्यसनाधीनतया निष्ठापितसकलपितृधनो दास्यकर्मभिर्लोकगृहेष्वाजीविकां => निष्ठापितसकलपितृधनः+ दास्यकर्मभिः+लोकगृहेषु+आजीविकां दास्यकर्मभिर्लोकगृहेष्वाजीविकां => दास्यकर्मभिः+लोकगृहेषु+आजीविकां किञ्चिद् द्रव्यलेशमवाप्य => किञ्चित्+ द्रव्यलेशम्+अवाप्य द्रव्यलेशमवाप्य => द्रव्यलेशम्+अवाप्य तद्व्ययेनाऽङ्गविभूषादिपूर्वकं => तत्+व्ययेन+अङ्गविभूषादिपूर्वकं प्रागपि => प्राक्+अपि तयैवाऽस्य => तया+एव+अस्य पितृसत्कमसङ्ख्यं => पितृसत्कम्+असङ्ख्यं गृहादेनं => गृहात्+एनं तथाप्यद्याऽयं => तथापि+अद्य+अयं पुनस्तत्र => पुनः+तत्र पश्याव आवामप्येतत् => पश्यावः+ आवाम्+अपि+एतत् आवामप्येतत् => आवाम्+अपि+एतत् कौतुकमिति => कौतुकम्+इति तमनुगतौ => तम्+अनुगतौ विमर्शप्रकर्षावपि => विमर्शप्रकर्षौ+अपि विष्टापिठर्या एतस्या => विष्टापिठर्याः+ एतस्याः+ एतस्या गणिकायाः => एतस्याः+ गणिकायाः शरीरोत्थोऽयं => शरीरोत्थः+अयं यत एता => यतः+ एताः+ एता अमेध्यपूर्णभस्त्राप्राया => एताः+ अमेध्यपूर्णभस्त्राप्रायाः+ अमेध्यपूर्णभस्त्राप्राया द्वादशरन्ध्रनिर्यन्मलमूत्राद्याविलाः => अमेध्यपूर्णभस्त्राप्रायाः+ द्वादशरन्ध्रनिर्यन्मलमूत्रादि+अविलाः द्वादशरन्ध्रनिर्यन्मलमूत्राद्याविलाः => द्वादशरन्ध्रनिर्यन्मलमूत्रादि+अविलाः कृमिवसामांसाऽस्थिश्लेष्माप्रभृत्यशुचिवस्तुव्याप्तान्तराः => कृमिवसामांसास्थिश्लेष्माप्रभृति+अशुचिवस्तुव्याप्तान्तराः शोभामुत्पाद्य => शोभाम्+उत्पाद्य इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य सोढुमशक्योऽस्या दुर्गन्धः => सोढुम्+अशक्यः+अस्याः+ दुर्गन्धः यावो बहिरिति => यावः+ बहिः+इति बहिरिति => बहिः+इति रमणो गतो => रमणः+ गतः+ गतो गृहान्तर्दृष्टा => गतः+ गृहान्तः+दृष्टा गृहान्तर्दृष्टा => गृहान्तः+दृष्टा तमायान्तं => तम्+आयान्तं किञ्चिच्च => किञ्चित्+च त्वद् गमनदिनादारभ्य => त्वत्+ गमनदिनादारभ्य त्वद्विरहेण => त्वत्+विरहेण जलाद् दूरीकृता => जलात्+ दूरीकृता सफरीवाऽत्यन्तं => सफरीवा+अत्यन्तं कपटरागमुपदर्श्य => कपटरागम्+उपदर्श्य पुनराह => पुनः+आह चण्डाभिधोऽत्राऽऽयास्यति => चण्डाभिधः+अत्र+आयास्यति ततो मुहूर्त्तमात्रं => ततः+ मुहूर्त्तमात्रं भवानिति => भवान्+इति यावद् वदति => यावत्+ वदति तावद् उपागतश्चण्डस्तद्दर्शनादेव => तावत्+ उपागतः+चण्डः+तत्+दर्शनात्+एव उपागतश्चण्डस्तद्दर्शनादेव => उपागतः+चण्डः+तत्+दर्शनात्+एव प्रविष्टो रमणस्याऽङ्गे => प्रविष्टः+ रमणस्य+अङ्गे रमणस्याऽङ्गे => रमणस्य+अङ्गे पादप्रहारादिभिर्भृशमाहत्य => पादप्रहारादिभिः+भृशम्+आहत्य नानाविकत्थनपराभ्यामुपहस्यमानो गृहात् => नानाविकत्थनपराभ्याम्+उपहस्यमानः+ गृहात् निष्कासितो रमणस्तत्राऽपि => निष्कासितः+ रमणः+तत्र+अपि रमणस्तत्राऽपि => रमणः+तत्र+अपि भटैर्गाढं => भटैः+गाढं तद् वृत्तान्तं => तत्+ वृत्तान्तं विमर्श आह => विमर्शः+ आह अत एव => अतः+ एव जातिशीलधनलज्जादिरिरक्षिषयाऽनेकाऽनर्थपूरप्रवाहिन्यः => जातिशीलधनलज्जादिरिरक्षिषया+अनेक+अनर्थपूरप्रवाहिन्यः पण्ययोषितो दूरत => पण्ययोषितः+ दूरतः+ दूरत एव => दूरतः+ एव पुनर्विमर्शो जगौ => पुनः+विमर्शः+ जगौ चावयोरवधिदिनानि => च+आवयोः+अवधिदिनानि तदेहि => तत्+एहि यावो विवेकपर्वतं => यावः+ विवेकपर्वतं तच्छिखरमारुह्य => तत्+शिखरम्+आरुह्य पश्यावो युगपदेव => पश्यावः+ युगपदेव दृष्टिगोचरीभवतीत्यारूढौ => दृष्टिगोचरीभवति+इति+आरूढौ द्वावपि => द्वौ+अपि पश्यतो भवचक्रस्वरूपम् => पश्यतः+ भवचक्रस्वरूपम् कश्चिदेकः => कश्चित्+एकः भयवेपमानगात्रो विवसनः => भयवेपमानगात्रः+ विवसनः पिशाच इव => पिशाचः+ इव दीनवदनो विकीर्णकेशस्तरलितदृशा => दीनवदनः+ विकीर्णकेशस्तरलितदृशा कैश्चिन्नरैर्वेष्टितो दृक्पथमागतः => कैश्चित्+नरैः+वेष्टितः+ दृक्पथम्+आगतः दृक्पथमागतः => दृक्पथम्+आगतः कोऽसाविति => कः+असौ+इति पुत्रोऽयं => पुत्रः+अयं द्यूताद्यासक्तो लोकैः => द्यूतादि+आसक्तः+ लोकैः कपोत इव => कपोतः+ इव यथार्थकृताभिधो व्यसनापलक्षणात् => यथार्थकृताभिधः+ व्यसनापलक्षणात् शतशश्चौर्याद्यपराधेऽपि => शतशः+चौर्यादि+अपराधे+अपि रासभरोहणादिभिर्विडम्ब्य => रासभरोहणादिभिः+विडम्ब्य वणिक्पुत्र इति => वणिक्पुत्रः+ इति जीवन्मुक्तोऽद्य => जीवन्मुक्तः+अद्य पराजितो द्यूतकारैरेभिः => पराजितः+ द्यूतकारैः+एभिः द्यूतकारैरेभिः => द्यूतकारैः+एभिः वेष्टितोऽस्ति => वेष्टितः+अस्ति इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य प्रकर्षोऽवोचत् => प्रकर्षः+अवोचत् यदित्थं => यत्+इत्थं प्राणापहाराद्यनर्थहेतुद्यूतं => प्राणापहारादि+अनर्थहेतुद्यूतं तर्ह्येते => तर्हि+एते कथमेतदाचरन्ति => कथम्+एतत्+आचरन्ति विमर्श आह => विमर्शः+ आह स्वशक्त्याऽन्धीकृताः => स्वशक्त्या+अन्धीकृताः पश्यन्तोऽपि => पश्यन्तः+अपि मोहाद्यपराभूताः => मोहादि+अपराभूताः दूरत एव => दूरतः+ एव कोऽयं => कः+अयं कश्चिदश्वारूढोऽटव्यामाकृष्टाऽसिः => कश्चित्+अश्वारूढः+अटव्याम्+आकृष्टासिः शृगालमनुधावति => शृगालम्+अनुधावति किमर्थमसौ => किमर्थम्+असौ क्षुत्तृषाऽऽकुलिताङ्गोऽटव्यां => क्षुत्तृषा+आकुलिताङ्गः+अटव्यां ललितपुराधिपो ललननामाऽतिमृगायाऽऽसक्तोऽहर्निशं => ललितपुराधिपः+ ललननामा+अतिमृगाय+आसक्तः+अहर्निशं ललननामाऽतिमृगायाऽऽसक्तोऽहर्निशं => ललननामा+अतिमृगाय+आसक्तः+अहर्निशं प्रधानादिभिर्बहुशो निषिद्धोऽपि => प्रधानादिभिः+बहुशः+ निषिद्धः+अपि निषिद्धोऽपि => निषिद्धः+अपि मृगयाममुञ्चन् => मृगयाम्+अमुञ्चन् राज्याऽनुचितोऽयमिति => राज्याऽनुचितः+अयम्+इति स्थापितश्चैतत् => स्थापितः+च+एतत् पदेऽस्य => पदे+अस्य सोऽयं => सः+अयं ललनो वने => ललनः+ वने बाधितोऽपि => बाधितः+अपि मांसलोलुपतयाऽनिशं => मांसलोलुपतया+अनिशं पर्यटन्नास्ते => पर्यटन्+आस्ते परत्राऽपि => परत्र+अपि मातुलभागिनेयाविति => मातुलभागिनेयौ+इति कुरुतस्तावदसौ => कुरुतः+तावत्+असौ शृगालन्यस्तदृष्टिरश्ववेगादलक्षितभूमिवैषम्योऽगाधगर्त्तोदरे => शृगालन्यस्तदृष्टिः+अश्ववेगात्+अलक्षितभूमिवैषम्योगाधगर्त्तोदरे मृतश्च => मृतः+च विमर्श आह => विमर्शः+ आह साक्षाद् दुष्टोदर्कं => साक्षात्+ दुष्टोदर्कं अथैतदवसरे => अथ+एतदवसरे यमकिङ्‌करप्रायै राजपुरुषैर्जिह्वामुत्पाट्य => यमकिङ्‌करप्रायैः+ राजपुरुषैः+जिह्वाम्+उत्पाट्य राजपुरुषैर्जिह्वामुत्पाट्य => राजपुरुषैः+जिह्वाम्+उत्पाट्य प्रकर्षोऽपृच्छत् => प्रकर्षः+अपृच्छत् कोऽयं => कः+अयं कोवाऽस्याऽपराधो भविष्यति => कः+वा+अस्य+अपराधः+ भविष्यति यदमी => यत्+अमी एनमिति => एनम्+इति विमर्शोऽवदत् => विमर्शः+अवदत् महाधनो स => महाधनः+ सः+ स बाल्यादेव => सः+ बाल्यात्+एव बाल्यादेव => बाल्यात्+एव चतसृष्वपि => चतसृषु+अपि विकथास्वत्यासक्तिमान् => विकथासु+अत्यासक्तिमान् वाचाटो लोकैर्दुर्मुख => वाचाटः+ लोकैः+दुर्मुखः+ लोकैर्दुर्मुख इति => लोकैः+दुर्मुखः+ इति धृतयथार्थनामाऽन्येद्यु पुरनृपे => धृतयथार्थनामा+अन्येद्युः+ पुरनृपे कञ्चिद् रिपुभूपमभिषेणयितुं => कञ्चित्+ रिपुभूपम्+अभिषेणयितुं रिपुभूपमभिषेणयितुं => रिपुभूपम्+अभिषेणयितुं कतिचिद् दिनेषु => कतिचित्+ दिनेषु "अस्मान्नृपस्तु => "अस्मान्नृपः+तु कुतोऽपि => कुतः+अपि चाऽत्र => च+अत्र पुरमोषार्थमायातीति => पुरमोषार्थम्+आयाति+इति इत्यनेन => इति+अनेन सर्वोऽपि => सर्वः+अपि इतश्च => इतः+च सत्वरमेव => सत्वरम्+एव पुरमागतो, => पुरम्+आगतः+, लोका अपि => लोकाः+ अपि पुरमायाताः => पुरम्+आयाताः त्रासोत्पादनमूलमेनं => त्रासोत्पादनमूलम्+एनं दुर्मुखमवेत्य => दुर्मुखम्+अवेत्य प्रत्यादिष्टं => प्रति+आदिष्टं "यदुत => "यत्+उत जिह्वयाऽनेन => जिह्वया+अनेन समूलमुन्मूल्यताम् => समूलम्+उन्मूल्यताम् यद्‌गलनालादियं => यद्‌गलनालात्+इयं प्रवृत्तिर्निर्गता => प्रवृत्तिः+निर्गता क्षिप्यतामिति => क्षिप्यताम्+इति तदेते => तदा+एते विरुद्धभाषणफलमेतदुपदर्शयन्ति => विरुद्धभाषणफलम्+एतत्+उपदर्शयन्ति प्रकर्ष ऊचे => प्रकर्षः+ ऊचे विकथासक्तानामविमृष्टभाषणपराणामियमेवावस्था => विकथासक्तानाम्+अविमृष्टभाषणपराणाम्+इयमेव+अवस्था अत एव => अतः+ एव सर्वजनहितपरिमिततथ्यभाषका एव => सर्वजनहितपरिमिततथ्यभाषकाः+ एव गीयन्तेऽतो हितेच्छुभिर्विकथा => गीयन्ते+अतः+ हितेच्छुभिः+विकथा हितेच्छुभिर्विकथा => हितेच्छुभिः+विकथा तदवसरे => तत्+अवसरे कश्चिदुज्ज्वलः => कश्चित्+उज्ज्वलः कोऽयं => कः+अयं यातीति => याति+इति विमर्शो जगौ => विमर्शः+ जगौ भटो हर्षनामा => भटः+ हर्षनामा वासवनाम्नो महेभ्यस्य => वासवनाम्नः+ महेभ्यस्य चिरविप्रयुक्तधनदत्ताभिधवयस्यसमागमनुदितस्य => चिरविप्रयुक्तधनदत्ताभिधवयस्यसमागम्+अनुदितस्य गतो हर्षस्तत्र => गतः+ हर्षः+तत्र हर्षस्तत्र => हर्षः+तत्र वासवश्चिरेणागतं => वासवः+चिरेण+आगतं समालिङ्ग्याऽऽसनं => समालिङ्ग्य+आसनं सर्वोऽपि => सर्व+अपि सपरिजनो यावत् => सपरिजनः+ यावत् महाहर्षवशो मित्रेण => महाहर्षवशः+ मित्रेण तावदेको लम्बनकनामा => तावत्+एकः+ लम्बनकनामा गृहदासो देशान्तरादेत्य => गृहदासः+ देशान्तरादेत्य किञ्चिद् वक्तुमुपचक्रमे => किञ्चित्+ वक्तुम्+उपचक्रमे वक्तुमुपचक्रमे => वक्तुम्+उपचक्रमे तदैवेकं => तदा+एव+एकं कोऽयमिति => कः+अयम्+इति मोहसैनिको वासवगृहं => मोहसैनिकः+ वासवगृहं यतोऽस्य => यतः+अस्य वासवस्योपयाचितशतैरेको वर्द्धनमाना => वासवस्य+उपयाचितशतैः+एकः+ वर्द्धनमाना पुत्रोऽभूत् => पुत्रः+अभूत् स यौवनं => सः+ यौवनं प्राप्तो वाणिज्यार्थं => प्राप्तः+ वाणिज्यार्थं वार्यमाणोऽपि => वार्यमाणः+अपि बहुधनमादाय => बहुधनम्+आदाय गतस्तत्र => गतः+तत्र कोटिशो धनान्यर्जयित्वा => कोटिशः+ धनानि+अर्जयित्वा धनान्यर्जयित्वा => धनानि+अर्जयित्वा गृहमागच्छन् => गृहम्+आगच्छन् मुषितो, => मुषितः+, लुण्टितश्च => लुण्टितः+च सर्वोऽपि => सर्वः+अपि गृहीतश्च => गृहीतः+च महेभ्योऽयमिति => महेभ्यः+अयम्+इति सपरिजनो वर्द्धनश्चौरैस्तन्मध्यादेको => सपरिजनः+ वर्द्धनः+चौरैः+तन्मध्यात्+एकः+ वर्द्धनश्चौरैस्तन्मध्यादेको गृहदासो => वर्द्धनः+चौरैः+तन्मध्यात्+एकः+ गृहदासः+ गृहदासो लम्बनकनामा => गृहदासः+ लम्बनकनामा गृहागतोऽस्ति => गृहागतः+अस्ति स धनहरणादिवृत्तान्तं => सः+ धनहरणादिवृत्तान्तं कथयत्यतः => कथयति+अतः विषादो यातीति => विषादः+ याति+इति यातीति => याति+इति लम्बनेनोक्तो वृतान्तः => लम्बनेन+उक्तः+ वृतान्तः प्रविष्टश्च => प्रविष्टः+च विषादस्तद्वशात् => विषादः+तद्वशात् वारितोऽपि => वारितः+अपि विदेशेऽगाः => विदेशे+अगाः कुर्वेऽहं => कुर्वे+अहं केनोपायेन => केन+उपायेन मोचयामीत्यादि => मोचयामि+इत्यादि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि विषादवशादाचक्रन्द => विषादवशात+आचक्रन्द किमेतद् भवचक्रवास्तव्यजनानां => किम्+एतत्+ भवचक्रवास्तव्यजनानां यद् क्षणाद् => यत्+ क्षणात्+ क्षणाद् हृष्यन्ति => क्षणात्+ हृष्यन्ति क्षणाच्च => क्षणात्+च विमर्श आह => विमर्शः+ आह मोहवशादेते => मोहवशात्+एते बाह्यजना धनपुत्रादि => बाह्यजनाः+ धनपुत्रादि विश्वमपि => विश्वम्+अपि धनाद्यनित्यवस्तुनः => धनादि+अनित्यवस्तुनः नानाश्चर्यमयमेतद् भवचक्रपुरम्, => नानाश्चर्यम्+अयम्+एतत्+ भवचक्रपुरम्, प्रत्येकमत्र => प्रत्येकम्+अत्र संक्षेपादेव => संक्षेपात्+एव वच्मीति => वच्मि+इति भवचक्रेऽसङ्ख्यानि => भवचक्रे+असङ्ख्यानि तथापीमानि => तथापि+इमानि सर्वाण्याप्येतदन्तर्गतानि => सर्वाणि+अपि+एतत्+अन्तः+गतानि तदेतेषु => तदा+एतेषु प्रथममिदं => प्रथमम्+इदं पश्याऽत्र => पश्य+अत्र मोहादिभिर्भृशं => मोहादिभिः+भृशं विडम्बिता जनाः => विडम्बिताः+ जनाः केचिद् विषादवन्तः, => केचित्+ विषादवन्तः, केचिद्रागासक्ताः => केचित्+रागासक्ताः केचिच्च => केचित्+च दर्भागा इत्यादि => दुर्भागाः+ इत्यादि विविधावस्था दृश्यन्ते => विविधावस्थाः+ दृश्यन्ते अत्रत्या जना => अत्रत्याः+ जनाः+ जना अपि => जनाः+ अपि चिन्तासमकालोपस्थिताभीप्सितभोगादिभिश्च => चिन्तासमकालोपस्थिताभीप्सितभोगादिभिः+च सातवेदनीयमनुभवतोऽपि => सातवेदनीयम्+अनुभवतः+अपि ईर्ष्याभयशोकक्रोधविप्रयोगादिभिर्मोहसैनिकैर्विडम्ब्यमाना एव => ईर्ष्याभयशोकक्रोधविप्रयोगादिभिः+मोहसैनिकैः+विडम्ब्यमानाः+ एव तृतीयमिदं => तृतीयम्+इदं मोहराजो विडम्बयति => मोहराजः+ विडम्बयति कर्मपरिणामराजेनासातवेदनीयाख्याभटोऽत्र => कर्मपरिणामराजेन+असातवेदनीयाख्याभटः+अत्र नियुक्त एवाऽस्ति => नियुक्तः+ एव+अस्ति एवाऽस्ति => एव+अस्ति चतुर्थमेतत् => चतुर्थम्+एतत् अत्रत्यजनस्तु => अत्रत्यजनः+तु निबिडदुःखासक्तो एवाऽऽस्ते => निबिडदुःखासक्तः+ एव+आस्ते एवाऽऽस्ते => एव+आस्ते यतस्तप्तताम्रपानखड्गच्छेदन => यतः+तप्तताम्रपानखड्गच्छेदन पीड्यमानोऽस्ति => पीड्यमानः+अस्ति पापिपञ्जरेऽधोऽधः => पापिपञ्जरे+अधः+अधः तत्राऽप्यधोऽधः => तत्र+अपि+अध+अधः यथाक्रममधिकाधिकं => यथाक्रमम्+अधिकाधिकं दुःखमित्येतद् दुःखं => दुःखम्+इति+एतत्+ दुःखं केवल्येव => केवल्य+एव प्रभुस्तदेवं => प्रभुः+तदा+एवं समस्तोऽपि => समस्तः+अपि भवचक्रवास्तव्यजनोऽकृतसन्तोषशरणो मोहराजेन => भवचक्रवास्तव्यजनः+आकृतसन्तोषशरणः+ मोहराजेन पीडितोऽस्ति => पीडितः+अस्ति सप्तस्त्रीर्विलोक्य => सप्तस्त्रीः+विलोक्य पृष्टो विमर्श => पृष्टः+ विमर्शः+ विमर्श आह => विमर्शः+ आह स्त्रियो यथासम्भवं => स्त्रियः+ यथासम्भवं तारुण्यमदोद्धतानपि => तारुण्यमदोद्धतान्+अपि प्राणिनो विजित्य => प्राणिनः+ विजित्य प्रक्षीणसर्वेन्द्रियबलांश्च => प्रक्षीणसर्वेन्द्रियबलान्+च तथाऽसातावेदनीयनिर्देशात् => तथा+असातावेदनीयनिर्देशात् रुजाऽभिधा => रुजा+अभिधा ज्वराऽतीसारकुष्टप्रमेहशूलच्छर्द्दिभ्रमश्वासकासकण्डूजलोदरादयोऽस्याः => ज्वराऽतीसारकुष्टप्रमेहशूलच्छर्द्दिभ्रमश्वासकासकण्डूजलोदरादयः+अस्याः परिवारस्तेन => परिवारः+तेन विषाऽग्निशस्त्रोदकपर्वतादिपाताऽऽकस्मिकभयादिभिः => विषाऽग्निशस्त्रोदकपर्वतादिपाता+आकस्मिकभयादिभिः स्त्रीत्वेऽपि => स्त्रीत्वे+अपि महोजसोऽपि => महोजसः+अपि त्रिभुवनेऽप्यकुण्ठितविक्रमा => त्रिभुवने+अपि+अकुण्ठितविक्रमा मत्सरेर्ष्याऽसूयामिथ्याकैतवविश्वस्तवञ्चनकृतघ्नताद्यपलक्षणानि => मत्सर+इर्ष्या+असूयामिथ्याकैतवविश्वस्तवञ्चनकृतघ्नतादि+उपलक्षणानि दुष्टनामकर्मोदयनियुक्तैषा => दुष्टनामकर्मोदयनियुक्ता+एषा प्राणिनोऽन्धकाणखलतिकुणिकुब्जवामनावनायदि => प्राणिनः+अन्धकाणखलतिकुणिकुब्जवामनावनायदि अन्तरायनृपादिष्टैषा => अन्तरायनृपादिष्टा+एषा द्यूतदिव्यसनजलाऽग्निचौरादिनिमित्तैर्धनक्षये => द्यूतदिव्यसनजलाऽग्निचौरादिनिमित्तैः+धनक्षये प्रायो बह्वपत्यता => प्रायः+ बह्वपत्यता इत्यादयोऽस्याः => इत्यादयः+अस्याः परिवारस्तेन => परिवारः+तेन पुण्योदयजनितमैश्वर्यं => पुण्योदयजनितम्+ऐश्वर्यं प्राणिनो दुर्भगान् => प्राणिनः+ दुर्भगान् सप्तस्त्रियो विश्वव्यापिन्यो => सप्तस्त्रियः+ विश्वव्यापिन्यः+ विश्वव्यापिन्यो यथासम्भवं => विश्वव्यापिन्यः+ यथासम्भवं एता अपि => एताः+ अपि सन्त्येव => सन्ति+एव निश्चयनयापेक्षया => निश्चयनय+अपेक्षया यद्यप्यप्रतीकारा एतास्तथापि => यद्यपि+अप्रतीकाराः+ एताः+तथापि एतास्तथापि => एताः+तथापि व्यवहारनयमाश्रित्य => व्यवहारनयम्+आश्रित्य एतत्प्रतीकारास्तपःप्रभृतयः => एतत्प्रतीकाराः+तपःप्रभृतयः सन्त्येव => सन्ति+एव सर्वोऽपि => सर्वः+अपि जनो व्यवहारमवलम्ब्य => जनः+ व्यवहारम्+अवलम्ब्य व्यवहारमवलम्ब्य => व्यवहारम्+अवलम्ब्य सद्भिर्यथाकथञ्चिदेतासां => सद्भिः+यथाकथञ्चित्+एतासां प्रकर्षो जगाद => प्रकर्षः+ जगाद यत्रैता जरादयो => यत्र+एताः+ जरादयः+ जरादयो न => जरादयः+ न विमर्श आह => विमर्शः+ आह अस्त्यनन्तसुखास्पदं => अस्ति+अनन्तसुखास्पदं प्रचार एव => प्रचारः+ एव कदाऽप्यस्ति => कदापि+अस्ति ज्ञानदर्शनचारित्राणामेकान्तसेवया => ज्ञानदर्शनचारित्राणाम्+एकान्तसेवया समस्तमपीदं => समस्तम्+अपि+इदं मोहराजादिभिर्व्याप्तं => मोहराजादिभिः+व्याप्तं मिथ्यात्वाऽमात्यस्य => मिथ्यात्व+अमात्यस्य स्थानेऽधिकारशक्तिरिति => स्थाने+अधिकारशक्तिः+इति विमर्श आह => विमर्शः+ आह मानवावासादिचतुर्ष्वपि => मानवावासादिचतुर्षु+अपि स्थितिरस्ति => स्थितिः+अस्ति परंत्वस्य => परंतु+अस्य षट्पुराण्येतानि => षट्पुराणि+एतानि पुर एवाऽन्तर्भवति => पुरे+ एव+अन्तः+भवति एवाऽन्तर्भवति => एव+अन्तः+भवति पञ्चैवोच्यन्ते => पञ्च+एव+उच्यन्ते विवेकपर्वतस्याऽप्रमत्तताख्यशिखरवर्त्ति => विवेकपर्वतस्य+अप्रमत्तताख्यशिखरवर्त्ति तदेतज्जैनपुरं => तत्+एतत्+जैनपुरं एतद्वास्तव्यजनान् => एतत्+वास्तव्यजनान् मिथ्यात्वाऽमात्यो न => मिथ्यात्व+अमात्यः+ न प्रकर्ष आह => प्रकर्षः+ आह कथमेते => कथम्+एते जैनपुरवास्तव्या जना => जैनपुरवास्तव्याः+ जनाः+ जना अन्यपुरपञ्चकवास्तव्यवत् => जनाः+ अन्यपुरपञ्चकवास्तव्यवत् पुरपञ्चकवास्तव्यास्तु => पुरपञ्चकवास्तव्याः+तु कञ्चिदुन्मार्गमवलम्ब्य => कञ्चित्+उन्मार्गम्+अवलम्ब्य पश्चाच्च => पश्चात्+च चिरेणाऽपि => चिरेण+अपि जैनपुरवास्तव्यास्तु => जैनपुरवास्तव्याः+तु सम्यग्दर्शनकृताधिपत्यास्तदुक्तमार्गमवलम्बमाना => सम्यक्+दर्शनकृताधिपत्याः+तत्+उक्तमार्गम्+अवलम्बमाना अचिरेणैव => अचिरेण+एव निर्वृत्तिपुरमासादयन्तीति => निर्वृत्तिपुरमासादयन्ति+इति पृथग् उपादानम् => पृथक्+ उपादानम् पुरपञ्चकवास्तव्यजनानामसमीक्षितप्रवृत्तिसंवादकं => पुरपञ्चकवास्तव्यजनानाम्+असमीक्षितप्रवृत्तिसंवादकं भौतकथानकमाह => भौतकथानकम्+आह भौताचार्यो बधिरोऽस्ति => भौताचार्यः+ बधिरः+अस्ति बधिरोऽस्ति => बधिरः+अस्ति केनचिद् धूर्त्तेणाऽऽगत्य => केनचित्+ धूर्त्तेण+आगत्य धूर्त्तेणाऽऽगत्य => धूर्त्तेण+आगत्य यदुत => यत्+उत 'रिपुवद्व्याधिरप्युपेक्षितोऽग्रे => 'रिपुवद्व्याधिः+अपि+उपेक्षितः+अग्रे नीतिवाक्याद् भवद्भिरपि => नीतिवाक्यात्+ भवद्भिः+अपि भवद्भिरपि => भवद्भिः+अपि नोपेक्षणीयोऽयं => न+उपेक्षणीयः+अयं कर्त्तव्य एव => कर्त्तव्यः+ एव त्वरितमस्य => त्वरितम्+अस्य प्रतीकार इत्युक्त्वा => प्रतीकारः+ इत्युक्त्वा सदाशिवस्तद्वचः => सदाशिवः+तद्वचः शान्तिशिवो यावद् => शान्तिशिवः+ यावत्+ यावद् वैद्यगृहमागत्य => यावत्+ वैद्यगृहम्+आगत्य वैद्यगृहमागत्य => वैद्यगृहम्+आगत्य तदवसरे => तत्+अवसरे रज्जुभिर्नियन्त्रय => रज्जुभिः+नियन्त्रय तद्विलोक्य => तत्+विलोक्य कथमसौ => कथम्+असौ वैद्य आह => वैद्यः+ आह यदयं => यत्+अयं बधिरोऽस्ति => बधिरः+अस्ति तदेवं => तदा+एवं स्वस्त्रियाऽपि => स्वस्त्रिया+अपि निवार्यमाणो वैद्यस्तथैवाह => निवार्यमाणः+ वैद्यः+तथैव+आह वैद्यस्तथैवाह => वैद्यः+तथैव+आह प्रातिवेश्मिकादिभिरपि => प्रातिवेश्मिकादिभिः+अपि नाऽयं => न+अयं शब्दशतैरपि => शब्दशतैः+अपि शृणोतीत्यस्य => शृणोति+इत्यस्य ततो न => ततः+ न केनाऽपि => केन+अपि इत्थमेवाऽस्य => इत्थम्+एव+अस्य यास्यतीति => यास्यति+इति परमार्थानभिज्ञस्तद्वैद्यौक्तमेवावधार्य => परमार्थ+अनभिज्ञः+तत्+वैद्यौक्तम्+अवधार्य स्वाश्रममागत्य => स्वाश्रमम्+आगत्य वंशादिकम्बाभिर्बाढं => वंशादिकम्बाभिः+बाढं यथाऽसौ => यथा+असौ तदराटि => तत्+अराटि किमिदं => किम्+इदं वैद्यमुखाद् बाधिर्यप्रतीकारोऽयं => वैद्यमुखात्+ बाधिर्यप्रतीकारः+अयं बाधिर्यप्रतीकारोऽयं => बाधिर्यप्रतीकारः+अयं श्रुतोऽस्ति => श्रुतः+अस्ति बाधिर्यमपनयामि => बाधिर्यम्+अपनयामि दूरेऽपसरत यूयं => दूरे+अपसरतः+ यूयं कश्चिदन्तराले => कश्चित्+अन्तराले तमपि => तम्+अपि ताडयिष्याम्यहमि"त्युक्त्वा => ताडयिष्यामि+अहम्+इ"ति+उक्त्वा पुनर्भृशं => पुनः+भृशं लग्नस्ततस्तं => लग्नः+ततः+तं लोकैर्वैद्यमाकार्य => लोकैः+वैद्यम्+आकार्य वैद्यस्तमाह => वैद्यः+तम्+आह मत्पुत्रस्तु => मत्पुत्रः+तु पठनमनादृत्य => पठनम्+अनादृत्य मद्वचोऽवगणयन् => मद्वचः+अवगणयन् ताडितो लोकैः => ताडितः+ लोकैः शृणोतीत्युक्तं => शृणोति+इत्युक्तं ताडनाद् बाधिर्यं => ताडनात्+ बाधिर्यं स बहुधा => सः+ बहुधा निर्भर्त्सितो मोचितश्च => निर्भर्त्सितः+ मोचितः+च मोचितश्च => मोचितः+च ततो "हे => ततः+ "हे पञ्चाऽपि => पञ्च+अपि यतस्ततो यत् => यतः+ततः+ यत् किञ्चिद् अपि => किञ्चित्+ अपि तदेवाऽङ्गीकृत्योन्मार्गे => तदा+एव+अङ्गीकृत्य+उन्मार्गे साधयन्तीति => साधयन्ति+इति प्रकर्ष आह => प्रकर्षः+ आह येऽमी => ये+अमी जैनास्ते => जैनाः+ते तत्त्वज्ञानादेव => तत्त्वज्ञानात्+एव कोऽस्ति => कः+अस्ति षण्णामपि => षण्णाम्+अपि नैयायिकास्तु => नैयायिकाः+तु प्रमाणप्रमेयसंशयप्रयोजनदृष्टान्तसिद्धान्ताऽवयवतर्कनिर्णयवादजल्पवितण्डाहेत्वाभासच्छलजातिनिग्रहस्थानानां => प्रमाणप्रमेयसंशयप्रयोजनदृष्टान्तसिद्धान्त+अवयवतर्कनिर्णयवादजल्पवितण्डाहेत्वाभासच्छलजातिनिग्रहस्थानानां प्रत्यक्षाऽनुमानोपमानशाब्दभेदाच्चत्वारि => प्रत्यक्षाऽनुमानोपमानशाब्दभेदात्+चत्वारि वैशेषिका द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवाया => वैशेषिकाः+ द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाः+ द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवाया इति => द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाः+ इति उभयेषामपीश्वरो देवस्तत => उभयेषाम्+अपि+ईश्वरः+ देवः+ततः+ देवस्तत एकदैवतत्वात् => देवः+ततः+ एकदैवतत्वात् तत्त्वानुगमाच्च => तत्त्वानुगमात्+च वैशेषिका नैयायिकमत => वैशेषिकाः+ नैयायिकमते+ नैयायिकमत एवाऽन्तर्भवन्ति => नैयायिकमते+ एव+अन्तः+भवन्ति एवाऽन्तर्भवन्ति => एव+अन्तः+भवन्ति उभयेऽपि => उभये+अपि शैवा उच्यन्ते => शैवाः+ उच्यन्ते साङ्ख्यस्तु => साङ्ख्यः+तु रजस्तम इति => रजस्तमः+ इति प्रकृतिमहदहङ्‌कारस्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रपायूपस्थवाक्पाणिपादमनःशब्दरूपरसगन्धस्पर्शपृथिव्यप्तेजोवाय्वाऽऽकाशलक्षणानि => प्रकृतिमहत्+अहङ्‌कारस्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रपायूपस्थवाक्पाणिपादमनःशब्दरूपरसगन्धस्पर्शपृथिव्यप्तेजोवाय्वाऽऽकाशलक्षणानि प्रकृतिवियोगो मोक्ष => प्रकृतिवियोगः+ मोक्षः+ मोक्ष इति => मोक्षः+ इति केचिदीश्वरदैवताः => केचित्+ईश्वरदैवताः केचिच्च => केचित्+च नारायणदैवता इति => नारायणदैवताः+ इति बौद्धास्तु => बौद्धाः+तु चत्वारस्तद् भेदाः => चत्वारः+तत्+ भेदाः चतुर्णामपि => चतुर्णाम्+अपि सुगतो देवता => सुगतः+ देवताः+ देवता क्षणिकाः => देवताः+ क्षणिकाः प्रत्यक्षमनुमानं => प्रत्यक्षम्+अनुमानं चेति => च+इति मुक्तिरिति => मुक्तिः+इति मीमांसकास्तु => मीमांसकाः+तु कश्चित्सर्वज्ञादिविशेषणविशिष्टो जगति => कश्चित्सर्वज्ञादिविशेषणविशिष्टः+ जगति देवस्ततोऽपौरुषेयेभ्यो नित्येभ्यो => देवः+ततः+अपौरुषेयेभ्यः+ नित्येभ्यः+ नित्येभ्यो वेदवाक्येभ्य => नित्येभ्यः+ वेदवाक्येभ्यः+ वेदवाक्येभ्य एवार्थविनश्चयः => वेदवाक्येभ्यः+ एव+अर्थविनश्चयः एवार्थविनश्चयः => एव+अर्थविनश्चयः ततो वेदपाठपूर्वकं => ततः+ वेदपाठपूर्वकं कार्येत्येवं => कार्य+इत्येवं लक्षणो धर्मस्तत् => लक्षणः+ धर्मः+तत् धर्मस्तत् => धर्मः+तत् स्वःकामोऽग्निं => स्वःकामः+अग्निं यजेदि'त्यादि => यजेत्+'इत्यादि आत्मन्यवलयो मुक्तिरिति => आत्मन्यवलयः+ मुक्तिः+इति मुक्तिरिति => मुक्तिः+इति नास्तिकास्तु => नास्तिकाः+तु पुण्यपापपरलोकधर्माऽधर्मजीवस्वर्गमोक्षादिसर्वमप्यपलपन्ति => पुण्यपापपरलोकधर्माऽधर्मजीवस्वर्गमोक्षादिसर्वम्+अपि+अपलपन्ति एतावानेवाऽयं => एतावान्+एव+अयं पञ्चभूतात्मकोऽयं => पञ्चभूतात्मकः+अयं देहो मद्याङ्गोत्थामदशक्तिरिव => देहः+ मद्याङ्गोत्थामदशक्तिः+इव मद्याङ्गोत्थामदशक्तिरिव => मद्याङ्गोत्थामदशक्तिः+इव भूतसमुदायोत्थमिदं => भूतसमुदायोत्थम्+इदं इदमपि => इदम्+अपि कुतस्तर्हि => कुतः+तर्हि ततो दृष्टसुखपरित्यागेनाऽदृष्टे => ततः+ दृष्टसुखपरित्यागेन+अदृष्टे दृष्टसुखपरित्यागेनाऽदृष्टे => दृष्टसुखपरित्यागेन+अदृष्टे प्रयत्नस्तु => प्रयत्नः+तु मरीचिकाधावनकल्प' => मरीचिकाधावनकल्पः+' प्रत्यक्षमेव => प्रत्यक्षम्+एव पञ्चापि => पञ्च+अपि रणाङ्गगणमिव => रणाङ्गगणम्+इव नाऽऽक्रमन्ते => न+आक्रमन्ते 'जीवाऽजीवाऽऽश्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्ष इति => 'जीवाऽजीवाऽऽश्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षः+ इति नवाऽपि => नव+अपि चैतन्यलक्षणो जीवस्तद्विपरीतोऽजीवः => चैतन्यलक्षणः+ जीवस्तद्विपरीतः+अजीवः जीवस्तद्विपरीतोऽजीवः => जीवस्तद्विपरीतः+अजीवः मिथ्यात्वाऽविरतिकषाययोगैर्हेतुभिर्यद्बन्धहेतुककर्मपुद्‌गलादानं => मिथ्यात्वाऽविरतिकषाययोगैः+हेतुभिः+यत्+बन्धहेतुककर्मपुद्‌गलादानं संश्‌लेषो बन्धः => संश्‌लेषः+ बन्धः कर्मपरिशाटो निर्जरा => कर्मपरिशाटः+ निर्जरा निर्जराया फलं => निर्जरायाः+ फलं स तु => सः+ तु तथाऽज्ञानाद्यष्टादशदोषरहितो वीतरागो => तथा+अज्ञानादि+अष्टादशदोषरहितः+ वीतरागः+ वीतरागो देवः => वीतरागः+ देवः सम्यक्त्वनिरूपको गुरुः, => सम्यक्त्वनिरूपकः+ गुरुः, ज्ञानदर्शनचारित्ररूपरत्नत्रितयलक्षणो धर्मः => ज्ञानदर्शनचारित्ररूपरत्नत्रितयलक्षणः+ धर्मः ज्ञानक्रियासंयोगाच्च => ज्ञानक्रियासंयोगात्+च मुक्तिरिति => मुक्तिः+इति ततो विगलितसकलकलङ्‌ककश्मलः => ततः+ विगलितसकलकलङ्‌ककश्मलः शाणोल्लिखितजात्यमणिरिव => शाणोल्लिखितजात्यमणिः+इव सर्वज्ञोपदिष्टत्वात् => सर्वज्ञ+उपदिष्टत्वात् जैनमार्‌गो विच्छायतामासादयति => जैनमार्‌गः+ विच्छायताम्+आसादयति विच्छायतामासादयति => विच्छायताम्+आसादयति नैयायिकाद्यास्तु => नैयायिकाद्याः+तु दधन्तोऽपि => दधन्तः+अपि काचमणय इव => काचमणयः+ इव अत एव => अतः+ एव क्लिश्यमाना अपि => क्लिश्यमानाः+ अपि नाऽऽप्नुवन्ति => न+आप्नुवन्ति एवमन्येऽपि => एवम्+अन्ये+अपि क्रियावादिप्रभृतयस्त्रिषष्ट्यधिकशतत्रयमितपाखण्डिनो निह्नवाद्याश्चोत्सूत्रप्ररूपका => क्रियावादिप्रभृतयः+त्रिषष्ट्यधिकशतत्रयमितपाखण्डिनः+ निह्नवाद्याः+च+उत्सूत्रप्ररूपकाः+ निह्नवाद्याश्चोत्सूत्रप्ररूपका विरुद्धमार्गचारिणस्ते => निह्नवाद्याः+च+उत्सूत्रप्ररूपकाः+ विरुद्धमार्गचारिणः+ते विरुद्धमार्गचारिणस्ते => विरुद्धमार्गचारिणः+ते कुर्वन्तोऽपि => कुर्वन्तः+अपि मिथ्यात्वाऽमात्यपराभूताः => मिथ्यात्व+अमात्यपराभूताः संसारवृद्धिकारिणो भवन्ति => संसारवृद्धिकारिणः+ भवन्ति तज्जैनपुरं => तत्+जैनपुरं मिथ्यात्वमोहाद्यपराजिता जैना => मिथ्यात्वमोहादि+अपराजिताः+ जैनाः+ जैना जनाः => जैनाः+ जनाः द्वावपि => द्वौ+अपि दृष्टास्तत्र => दृष्टाः+तत्र साधवो मोहादिबलध्वंसकाः => साधवः+ मोहादिबलध्वंसकाः विलोकयैते => विलोकय+एते चतुर्विधाऽदत्तपरिहारकाः => चतुर्विधा+अदत्तपरिहारकाः स्वदेहेऽपि => स्वदेहे+अपि द्वाचत्वारिंशद्दोषवर्जिताहारग्राहकाः => द्वाचत्वारिंशत्+दोषवर्जिताहारग्राहकाः प्रमत्ततासरिदपि => प्रमत्ततासरित्+अपि तिष्ठन्त्यत्रैते => तिष्ठन्ति+अत्र+एते विमर्श आह => विमर्शः+ आह चित्तवृत्त्यटव्यामेवाऽयं => चित्तवृत्त्यटव्याम्+एव+अयं अस्योपत्यकायां => अस्य+उपत्यकायां नगराण्यात्राऽन्तर्भवन्ति => नगराणि+अत्र+अन्तर्भवन्ति अत ये => अतः+ ये सम्यग्दर्शनसदागमोपेक्षिता => सम्यक्+दर्शनसदागम+उपेक्षिता मोहादिवशवर्त्तिनस्ते => मोहादिवशवर्त्तिनः+ते कदाऽपि => कदा+अपि द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि चेदं => च+इदं धन्या एवाऽत्र => धन्याः+ एव+अत्र एवाऽत्र => एव+अत्र कर्मपरिणामराजोऽप्येषां => कर्मपरिणामराजः+अपि+एषां सात्त्विकपुरवास्तव्यास्तु => सात्त्विकपुरवास्तव्याः+तु मार्गानुसारिण इत्युच्यन्ते => मार्गानुसारिणः+ इति+उच्यन्ते इत्युच्यन्ते => इति+उच्यन्ते जैनपुरवास्तव्यास्ते => जैनपुरवास्तव्याः+ते जैना इति => जैनाः+ इति विवेकपर्वतोपरिस्थाः => विवेकपर्वत+उपरिस्थाः समस्तमपि => समस्तम्+अपि मोहादयोऽपि => मोहादयः+अपि जैनानुपद्रोतुमायान्ति => जैनानुपद्रोतुम्+आयान्ति विवेकदुर्गाश्रितत्वाद् अकिञ्चित्करा => विवेकदुर्गाश्रितत्वात्+ अकिञ्चित्कराः+ अकिञ्चित्करा एव => अकिञ्चित्कराः+ एव चतुर्ष्वपि => चतुर्षु+अपि जैना वसन्तो => जैनाः+ वसन्तः+ वसन्तो दृश्यन्ते => वसन्तः+ दृश्यन्ते तत्त्वतस्ते => तत्त्वतः+ते जैनपुर एव => जैनपुरः+ एव प्रकर्ष आह => प्रकर्षः+ आह किलैतेषु => किल+एतेषु जैनेष्वपि => जैनेषु+अपि मिथ्यात्वाधीनजनवत् => मिथ्यात्व+अधीनजनवत् मोहादयो दृश्यन्त => मोहादयः+ दृश्यन्ते+ दृश्यन्त एव => दृश्यन्ते+ एव यदेतेऽपि => यदा+एते+अपि गुरुदर्शनात् => गुरुः+दर्शनात् प्रवचनप्रत्यनीकेभ्यो रुष्यन्ति => प्रवचनप्रति+अनीकेभ्यः+ रुष्यन्ति निर्वाहेऽहङ्‌कुर्वते => निर्वाहे+अहङ्कुर्वते कृत्वाऽपि => कृत्वा+अपि भवभ्रमणाद् बिभ्यन्ति => भवभ्रमणात्+ बिभ्यन्ति दुष्टाचरिते => दुष्ट+आचरिते चेष्टितैर्मोहादिसद्भावः => चेष्टितैः+मोहादिसद्भावः स्फुट एव => स्फुटः+ एव तत्कथमेते => तत्कथम्+एते मोहादिध्वंसका इत्युच्यन्ते => मोहादिध्वंसकाः+ इति+उच्यन्ते इत्युच्यन्ते => इति+उच्यन्ते तदेतत् => तदा+एतत् मोहादयस्तु => मोहादयः+तु प्रशस्ताऽप्रशस्तभेदाद् द्विधाः => प्रशस्ताऽप्रशस्तभेदात्+ द्विधाः तत्राऽप्रशस्ताः => तत्र+अप्रशस्ताः कर्मपरिणामपक्षपातिनस्ते => कर्मपरिणामपक्षपातिनः+ते प्रशस्तास्ते => प्रशस्ताः+ते चारित्रधर्मपक्षपातिनो जैनेषु => चारित्रधर्मपक्षपातिनः+ जैनेषु पुरतश्चित्तसमाधानमण्डपे => पुरतः+चित्तसमाधानमण्डपे विष्टरनिविष्टो दानशीलतपोभावरूपमुखचतुष्टयकलितश्चारित्रधर्मनृपः => विष्टः+अनिविष्टः+ दानशीलतपोभावरूपमुखचतुष्टयकलितः+चारित्रधर्मनृपः दानशीलतपोभावरूपमुखचतुष्टयकलितश्चारित्रधर्मनृपः => दानशीलतपोभावरूपमुखचतुष्टयकलितः+चारित्रधर्मनृपः पश्यैष चारित्रधर्मनृपो => पश्य+एषः+ चारित्रधर्मनृपः+ चारित्रधर्मनृपो मुखचतुष्केण => चारित्रधर्मनृपः+ मुखचतुष्केण धर्ममार्गमुपदिशति => धर्ममार्गम्+उपदिशति दानमपि => दानम्+अपि चाऽष्टादशसहस्रशीलाङ्गभेदकलितं => च+अष्टादशसहस्रशीलाङ्गभेदकलितं शीलपालनमादिशति => शीलपालनम्+आदिशति दुष्टतपस्तु => दुष्टतपः+तु चतुर्थमुखेनाऽनित्यादिद्वादशभावनाः => चतुर्थमुखेन+अनित्यादिद्वादशभावनाः यत्किञ्चिदेकैकमपि => यत्किञ्चित्+एकैकम्+अपि यदनुभावात् => यत्+अनुभावात् मोहादयो हतप्रभावा => मोहादयः+ हतप्रभावाः+ हतप्रभावा दूरत => हतप्रभावाः+ दूरतः+ दूरत एव => दूरतः+ एव स्थिताऽतिसुन्दराऽङ्गी => स्थिता+अतिसुन्दराऽङ्गी पञ्चपुरुषास्ते => पञ्चपुरुषाः+ते सामायिकछेदोपस्थापनीयपरिहारविशुद्धिसूक्ष्मसम्पराययथाख्यातनामानो राज्ञोऽङ्गभूता => सामायिकछेदोपस्थापनीयपरिहारविशुद्धिसूक्ष्मसम्पराययथाख्यातनामानः+ राज्ञः+अङ्गभूताः+ राज्ञोऽङ्गभूता वयस्याः => राज्ञः+अङ्गभूताः+ वयस्याः पुनर्द्वादशमानुषाणि => पुनः+द्वादशमानुषाणि तत्राऽनशनोनोदरितावृत्तिसङ्क्षेपरसत्त्यागकायक्लेशसंलीनताख्यानि => तत्र+अनशनोनोदरितावृत्तिसङ्क्षेपरसत्त्यागकायक्लेशसंलीनताख्यानि एभिर्वृतस्य => एभिः+वृतस्य तपसो माहात्म्यात् => तपसः+ माहात्म्यात् तच्च => तत्+च चाऽकिञ्चन्यं => च+अकिञ्चन्यं चेति => च+इति एभिर्दशभिर्वृतोऽयं => एभिः+दशभिः+वृतः+अयं राज्ञो ज्येष्ठपुत्रो => राज्ञः+ ज्येष्ठपुत्रः+ ज्येष्ठपुत्रो यतिधर्मनामा => ज्येष्ठपुत्रः+ यतिधर्मनामा चाऽस्य => च+अस्य द्वितीयोयं => द्वितीयः+अयं राज्ञो लघुपुत्रो => राज्ञः+ लघुपुत्रः+ लघुपुत्रो गृहस्थधर्माभिधः => लघुपुत्रः+ गृहस्थधर्माभिधः व्रताऽनर्थदण्डविरतिसामायिकदेशावकाशिकपौषधोपवासाऽतिथिसंविभागनामकद्वादशमानुषवृतोऽस्य => व्रताऽनर्थदण्डविरतिसामायिकदेशावकाशिकपौषधोपवासाऽतिथिसंविभागनामकद्वादशमानुषवृतः+अस्य सम्यग्दर्शनाभिधो महामात्यः => सम्यक्+दर्शनाभिधः+ महामात्यः राज्ञो राजकुमारयोश्च => राज्ञः+ राजकुमारयोः+च राजकुमारयोश्च => राजकुमारयोः+च चोपशमसंवेगनिर्वेदाऽनुकम्पाऽऽस्तिक्यनामानोऽस्य => च+उपशमसंवेगनिर्वेदाऽनुकम्पाऽऽस्तिक्यनामानः+अस्य मैत्रीमुदिताकरुणोपेक्षाख्याश्चतस्रः => मैत्रीमुदिताकरुणोपेक्षाख्याः+चतस्रः स्त्रियोऽस्य => स्त्रियः+अस्य परिचारिका ह्येता, => परिचारिकाः+ हि+एताः+, ह्येता, => हि+एताः+, सम्यग्दर्शनाऽमात्यस्य => सम्यक्+दर्शन+अमात्यस्य सपरिकरोऽप्ययं => सपरिकरः+अपि+अयं सम्यग्दर्शनाऽमात्यो मिथ्यात्वोन्मूलनक्षमः => सम्यक्+दर्शन+अमात्यः+ मिथ्यात्व+उन्मूलनक्षमः मिथ्यात्वोन्मूलनक्षमः => मिथ्यात्व+उन्मूलनक्षमः दर्शनमोहनीयस्योपशमे => दर्शनमोहनीयस्य+उपशमे क्रमाद् औपशमिकक्षायोपशमिकक्षायिकलक्षणं => क्रमात्+ औपशमिकक्षायोपशमिकक्षायिकलक्षणं द्वितीयो महामात्यो => द्वितीयः+ महामात्यः+ महामात्यो भूतभविष्यद्वर्त्तमानान् => महामात्यः+ भूतभविष्यद्वर्त्तमानान् स एव => सः+ एव सदागम इत्युच्यते => सदागमः+ इत्युच्यते सदागमोयं => सदागमः+अयं मत्यवधिमनःपर्यवकेवलाख्यश्चत्वारोऽपि => मत्यवधिमनःपर्यवकेवलाख्यः+चत्वारः+अपि स्वकार्यसाधका एव => स्वकार्यसाधकाः+ एव अत एव => अतः+ एव सर्वोऽपि => सर्व+अपि सदागमाज्ञयैव => सदागमाज्ञया+एव च। => यः+च+अक्षरमात्रामात्रमपि वा स => सः+ जमालिवदनन्तं ततो हितैषिभिः => ततः+ हितैषिभिः सम्यग्सदागमाज्ञयैव => सम्यग्सदागमाज्ञया+एव केवलाज्ञानाख्यपञ्चमवयस्यबलेनेति => केवलाज्ञानाख्यपञ्चमवयस्यबलेन+इति प्रकर्ष उवाच => प्रकर्षः+ उवाच महाभटमुद्दिश्य => महाभटम्+उद्दिश्य वयमत्रागताः => वयम्+अत्र+आगताः स तु => सः+ तु दृष्टस्तत् => दृष्टः+तत् भविष्यत्यसौ => भविष्यति+असौ पुरतो निविष्टः => पुरतः+ निविष्टः पञ्चाऽपि => पञ्च+अपि विहितश्च => विहितः+च स्थापितोऽस्ति => स्थापितः+अस्ति युद्ध्यतोऽनन्तः => युद्ध्यतः+अनन्तः कालोऽतिक्रान्तः => कालः+अतिक्रान्तः कदाप्येतत्सैन्यमपसरति => कदापि+एतत्+सैन्यम्+अपसरति कदाचिच्च => कदाचित्+च मोहसैन्यमपसरित , => मोहसैन्यम्+अपसरितः+ , भविष्यतीति => भविष्यति+इति चाऽस्याङ्गसङ्गिनी => च+अस्याङ्गसङ्गिनी सुखदुःखयोर्मानाऽपमानयोः => सुखदुःखयोः+मानाऽपमानयोः शुभाऽशुभाहारयोर्वा => शुभाऽशुभाहारयोः+वा प्राणिनो भवन्ति => प्राणिनः+ भवन्ति अतो हे => अतः+ हे चारित्रधर्मनृपो यतिधर्मगृहिधर्मौ => चारित्रधर्मनृपः+ यतिधर्मगृहिधर्मौ सम्यग्दर्शनसद्बोधाख्यौ => सम्यक्+दर्शनसद्बोधाख्यौ सुभटाश्चारित्रधर्मं => सुभटाः+चारित्रधर्मं चाऽस्य => च+अस्य स्यादित्यलं => स्यात्+इति+अलं याव" => यावः+" इत्युदित्वा => इति+उदित्वा सौजन्यदाक्षिण्याद्यनेकमातङ्गान् => सौजन्यदाक्षिण्यादि+अनेकमातङ्गान् लक्षशो रथान् => लक्षशः+ रथान् विनीतत्वस्थैर्यादिपदातिकांश्च => विनीतत्वस्थैर्यादिपदातिकान्+च द्वावपि => द्वौ+अपि प्रकर्षो जगाद => प्रकर्षः+ जगाद त्वदनुभावात् => त्वत्+अनुभावात् जातश्चाऽहं => जातः+च+अहं कृतकृत्यस्तथाऽप्यत्र => कृतकृत्यः+तथापि+अत्र मनस्तदत्र => मनः+तत्+अत्र तद्वचः => तत्+वचः तत्राऽनेक => तत्र+अनेक चतुरो मासान् => चतुरः+ मासान् अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा बुद्धिर्भ्रातृसुतयोर्दर्शनेन => बुद्धिः+भ्रातृसुतयोः+दर्शनेन निवेदितो विमर्शप्रकर्षाभ्यां => निवेदितः+ विमर्शप्रकर्षाभ्यां सर्वो व्यतिकरः => सर्वः+ व्यतिकरः विषयाभिलाषमन्त्रिसुतेति => विषयाभिलाषमन्त्रिसुता+इति रसनाया मूलशुद्धिः => रसनायाः+ मूलशुद्धिः वर्णितश्च => वर्णितः+च तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य विचक्षणो विशेषात् => विचक्षणः+ विशेषात् जडस्तु => जडः+तु लोलताप्रेरितो मद्यमांसादिभिर्बहुधा => लोलताप्रेरितः+ मद्यमांसादिभिः+बहुधा मद्यमांसादिभिर्बहुधा => मद्यमांसादिभिः+बहुधा पोषयन्नास्ते => पोषयन्+आस्ते अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा समीपमागतः => समीपम्+आगतः यदहो => यत्+अहो तदद्य => तत्+अद्य तद्वशात् => तत्+वशात् महामांसभक्षणलोलुपोऽसौ => महामांसभक्षणलोलुपः+असौ शिशून्यपहृत्याऽपहृत्य => शिशूनि+अपहृत्य+अपहृत्य पुत्रमादाय => पुत्रम्+आदाय तावज्जागरितेन => तावत्+जागरितेन विडम्बनाशतैर्भृशं => विडम्बनाशतैः+भृशं सर्वलोकैर्ज्ञातं => सर्वलोकैः+ज्ञातं तद् दुश्चेष्टितम् => तत्+ दुश्चेष्टितम् विचक्षणस्तां => विचक्षणः+तां भ्रातुरपभ्राजनां => भ्रातुः+अपभ्राजनां लज्जितोऽचिन्तयत् => लज्जितः+अऽचिन्तयत् तदधमकुलोद्भावाया एतस्या => तत्+अधमकुलोद्भावायाः+ एतस्याः+ एतस्या दुष्टस्त्रियास्त्याग => एतस्याः+ दुष्टस्त्रियाः+त्यागः+ दुष्टस्त्रियास्त्याग एव => दुष्टस्त्रियाः+त्यागः+ एव वरमिति => वरम्+इति चाऽऽपृच्छ्य => च+आपृच्छ्य सहाऽऽदाय => सह+आदाय विवेकशैलस्याऽप्रमत्ततासानुस्थं => विवेकशैलस्य+अप्रमत्ततासानुस्थं जैनपुरमागत्य => जैनपुरम्+आगत्य श्रीगुणधरसूरेरुपान्ते => श्रीगुणधरसूरेः+उपान्ते मातापितरावपि => मातापितरौ+अपि सहागतौ => सह+आगतौ सोऽहं => सः+अहं चाऽनेकतपोभी रसनाऽकिञ्चित्करी => च+अनेकतपोभिः+ रसना+अकिञ्चित्करी रसनाऽकिञ्चित्करी => रसना+अकिञ्चित्करी कृतश्च => कृतः+च विहरन्निहागममित्युक्तं => विहरन्निहागमम्+इत्युक्तं मद् दीक्षाकारणम् => मत्+ दीक्षाकारणम् अथैवं => अथ+एवं विचिक्षणसूरिचरितमाकर्ण्य => विचिक्षणसूरिचरितम्+आकर्ण्य प्रत्याह => प्रति+आह प्रबोधितोऽहं => प्रबोधितः+अहं प्रमदविषविलुप्तचेतनस्त्वया => प्रमदविषविलुप्तचेतनः+त्वया भगवद्दीक्षाप्रदानेनेति => भगवद्दीक्षाप्रदानेन+इति गुरुभिस्तस्य => गुरुभिः+तस्य यथासुखमिति => यथासुखम्+इति तद्वचः => तत्+वचः अथाऽगृहीतसङ्‌केते => अथ+अगृहीतसङ्‌केते तदवसरे => तत्+अवसरे पुण्योदयो लज्जितः => पुण्योदयः+ लज्जितः किञ्चिद् समासन्नः => किञ्चित्+ समासन्नः तदनुभावाद् राज्ञा => तत्+अनुभावात्+ राज्ञा निर्गुणोऽप्यहं => निर्गुणः+अपि+अहं तदैव => तदा+एव तत्रोपविष्टं => तत्र+उपविष्टं रिपुदारणोऽयं => रिपुदारणः+अयं आबाल्यादेव => आबाल्यात्+एव स्वदोषादेव => स्वदोषात्+एव स्वजननीभार्येऽनेन => स्वजननीभार्ये+अनेन दृष्ट्वाऽप्युपेक्षिते => दृष्ट्वा+अपि+उपेक्षिते कथमस्मिन्नीदृशी => कथम्+अस्मिन्+ईदृशी निर्घृणतेति => निर्घृणता+इति गुरुराह => गुरुः+आह यद्यप्ययं => यद्यपि+अयं प्रकृतिसुन्दरस्तथापि => प्रकृतिसुन्दरः+तथापि स्तस्तद्वशादयमपि => स्तः+तद्वशात्+अयमपि निस्त्रिंशो जातः => निस्त्रिंशः+ जातः पुनस्तत्पापमित्रत्यागोपाये => पुनः+तत्पापमित्रत्यागोपाये चेति => च+इति यद्ययं => यत्+अयं रिपुदारणस्ते => रिपुदारणः+ते त्यक्ष्यतीति => त्यक्ष्यति+इति त्वलं => तु+अलं तच्चिन्तया => तत्+चिन्तया इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य मामयोग्यं => माम्+अयोग्यं मत्वाऽपि => मत्वा+अपि पुत्रस्नेहाद् राज्ये => पुत्रस्नेहात्+ राज्ये नरवाहननृपो विचक्षणसूरिपार्श्वे => नरवाहननृपः+ विचक्षणसूरिपार्श्वे व्रतमाददे => व्रतम्+आददे क्रमाद् विजहार => क्रमात्+ विजहार सहाऽन्यत्र => सह+अन्यत्र अथाऽहं => अथ+अहं तृणवद् गणयामि => तृणवत्+ गणयामि राज्यसुखमनुभवतो मे => राज्यसुखम्+अनुभवतः+ मे सिद्धार्थपुराभ्यर्णमायातस्तदा => सिद्धार्थपुराभ्यर्णमायातः+तदा प्रधानाद्यैर्विज्ञप्तोऽहं => प्रधानाद्यैः+विज्ञप्तः+अहं चक्रवर्त्त्यसौ => चक्रवर्त्ती+असौ पर्युपास्यो भवद्भिर्यथा => पर्युपास्यः+ भवद्भिः+यथा भवद्भिर्यथा => भवद्भिः+यथा स्यादिति => स्यात्+इति यावदहं => यावत्+अहं तदभिमुखं => तत्+अभिमुखं गन्तुमिच्छामि => गन्तुम्+इच्छामि तद्वशाद् गर्वाध्मातेन => तद्वशात्+ गर्वाध्मातेन मयोक्तं => मया+उक्तं कियन्मात्रोऽयं => कियन्मात्रः+अयं तपनश्चक्री => तपनः+चक्री यामो वयमेतत् => यामः+ वयम्+एतत् वयमेतत् => वयम्+एतत् पुनस्तैरतिनिर्बन्धकृते => पुनः+तैः+अतिनिर्बन्धकृते मयोक्तं => मया+उक्तं प्रथमतो यात => प्रथमतः+ यातः+ यात यूयं => यातः+ यूयं वयमप्यागमिष्याम" => वयमपि+आगमिष्यामः+" ततस्ते => ततः+ते कारणिका भटसमुदायमादाय => कारणिकाः+ भटसमुदायम्+आदाय भटसमुदायमादाय => भटसमुदायम्+आदाय बहुद्रव्याद्युपदीकृत्य => बहुद्रव्यादि+उपदीकृत्य तैरुक्तं => तैः+उक्तं अस्मन्नृपो देवपादसपर्यासमुत्सुकोऽस्मदनुपदमेवाऽऽयाति => अस्मन्नृपः+ देवपादसपर्यासमुत्सुकः+अस्मत्+अनुपदम्+एव+आयाति देवपादसपर्यासमुत्सुकोऽस्मदनुपदमेवाऽऽयाति => देवपादसपर्यासमुत्सुकः+अस्मत्+अनुपदम्+एव+आयाति अत तैः => अतः+ तैः पुनर्ममाकारणार्थं => पुनः+मम+आकारणार्थं मयोक्तं => मया+उक्तं ममोपरि => मम+उपरि कस्यादेशात् => कस्य+आदेशात् करिष्यत्यस्मान् => करिष्यति+अस्मान् नाऽऽगमिष्यामो वयं => न+आगमिष्यामः+ वयं प्रत्युक्तं, => प्रति+उक्त तच्छ्रुत्वा => तत्+शृत्वा भीषणचित्ता बभूवुः => भीषणचित्ताः+ बभूवुः अथैतत् => अथ+एतत् तदवसरे => तत्+अवसरे विकलीकृतोऽहं => विकलीकृतः+अहं विवसनो विकीर्णकेशः => विवसनः+ विकीर्णकेशः षिड्गैर्हस्ततालाभिर्नीयमानो नीतश्चक्रिस्कन्धावारे। => षड्गैः+हस्ततालाभिर्नीयमानः+ नीतः+चक्रिस्कन्धावारे। नीतश्चक्रिस्कन्धावारे। => नीतः+चक्रिस्कन्धावारे। तस्येयं => तस्य+इयं गतिर्भवित्रीत्युद्घोषणापूर्वकं => गतिः+भवित्रि+इति+उद्घोषणापूर्वकं राजपुरुषैर्मुद्‌गरप्रहारादि => राजपुरुषैः+मुद्‌गरप्रहारादि यातनाशतैर्विडम्ब्य => यातनाशतैः+विडम्ब्य संसारिजीवो रिपुदारणभवाच्च्युत्वा => संसारिजीवः+ रिपुदारणभवाच्च्युत्वा नारकत्वेनोत्पन्नः => नारकत्वेन+उत्पन्नः अद्याऽप्युत्कम्पं => अद्याऽपि+उत्कम्पं भगवानयं => भगवान्+अयं तत उद्धृत्य => ततः+ उद्धृत्य प्रायोऽसंव्यवहारपुरवर्जं => प्रायः+असंव्यवहारपुरवर्जं भ्रामितोऽहम् => भ्रामितः+अहम् कुत्रचिद् यन्त्रपीलनाद्यैः => कुत्रचित्+ यन्त्रपीलनाद्यैः कुत्रचिच्च => कुत्रचित्+च क्वचिद् दारिद्र्येण => क्वचित्+ दारिद्र्येण विधायाऽन्यदा => विधाय+अन्यदा मामुवाच => माम्+उवाच दुःखान्यनुभूतानि => दुःखानि+अनुभूतानि तदेनं => तदा+एनं गृहीत्वेदानीं => गृहीत्वा+इदानीं मानवावासपुरमिति => मानवावासपुरम्+इति तद्वचः => तत्+वचः मानाऽनृतरसनामदचौर्यदुरोदरादिसङ्गोत्थं => मान+अनृतरसनामदचौर्यदुरोदरादिसङ्गोत्थं सक्तिस्तेषु => सक्तिः+तेषु इत्युपमितिकथोद्धारे => इति+उपमितिकथोद्धारे गणिकागमनद्यूतक्रीडाऽऽखटेकविकथाऽऽसक्त्त्यादिविपाकदर्शनो => गणिकागमनद्यूतक्रीडाऽऽखटेकविकथासक्त्त्यादिविपाकदर्शनः+ संसारिजीव आह => संसारिजीवः+ आह अथाऽऽकर्णयाऽगृहीतसङ्‌केते! => अथ+आकर्णय+अगृहीतसङ्‌केते! केशरीव => केशरी+इव तद् राज्ञी => तद्+ राज्ञी भवितव्यतयावतारितोऽहम् => भवितव्यतया+अवतारितः+अहम् दत्तस्तदाऽन्योऽपि => दत्तः+तदा+अन्य+अपि दत्तोऽभूत् => दत्तः+अभूत् प्रसूतोऽहम् => प्रसूतः+अहम् धनशेखर इति => धनशेखरः+ इति ममाऽभिधा => मम+अभिधा मनस्येवं => मनसि+एवं विकल्पा जायन्ते => विकल्पाः+ जायन्ते धनमेव => धनम्+एव तेनोपायेन => तेन+उपायेन धनमेव => धनम्+एव सञ्चितव्यमित्यादि => सञ्चितव्यम्+इत्यादि जातो वाणिज्यकुशलः => जातः+ वाणिज्यकुशलः प्रत्युक्तं => प्रति+उक्तं तदाऽहं => तदा+अहं तच्छ्रुत्वा => तत्+शृत्वा त्वमेक एवाऽस्माकं => त्वम्+एकः+ एव+अस्माकं एवाऽस्माकं => एव+अस्माकं त्वपायशतहेतुभूतं => तु+अपायशतहेतुभूतं ततो नाऽनुजानीमो => ततः+ नानुजानीमः+ नाऽनुजानीमो वयं => नानुजानीमः+ वयं विद्यतेऽस्मद्‌गृहे => विद्यते+अस्मद्‌गृहे तद्व्ययेनेति => तद्व्ययेन+इति पुनर्मयोक्तं => पुनः+मया+उक्तं सागरप्राया अपि => सागरप्रायाः+ अपि कियदेतद् धनम् => कियत्+एतत्+ धनम् अन्यच्च => अन्यत्+च प्राप्ततारुण्योऽपि => प्राप्ततारुण्य+अपि स स्वजननीमेव => सः+ स्वजननीम्+एव स्वजननीमेव => स्वजननीम्+एव ततोऽनुजानीत यूयं => ततः+अनुजानीतः+ यूयं नानोपायैर्धनमर्जयित्वा => नानोपायैः+धनम्+अर्जयित्वा स्वल्पकालेनैव => स्वल्पकालेन+एव गृहमागमिष्याम्यहमि"त्यादि => गृहम्+आगमिष्यामि+अहम्+"इत्यादि कथञ्चिदनुज्ञाप्यऽथ => कथञ्चित्+अनुज्ञाप्य+अथ चलितोऽहं => चलितः+अहं प्राप्तश्च => प्राप्तः+च प्रवहणमारुह्य => प्रवहणम्+आरुह्य धनमर्थये => धनम्+अर्थये केनचिच्छलेन => केनचित्+छलेन रसकुम्पिकामानयामि => रसकुम्पिकाम्+आनयामि किमथवा => किम्+अथवा खनामीत्यादि => खनामि+इत्यादि यावद् यामि => यावत्+ यामि तावदेकं => तावत्+एकं नूनमत्र => नूनम्+अत्र भविष्यतीति => भविष्यति+इति नमो धरणेन्द्राय => नमः+ धरणेन्द्राय ततो दीनारसहस्रभृतमेकं => ततः+ दीनारसहस्रभृतम्+एकं दीनारसहस्रभृतमेकं => दीनारसहस्रभृतम्+एकं प्रहृष्टोहं => प्रहृष्टः+अहं जातश्च => जातः+च प्रविष्टोऽहं => प्रविष्टः+अहं तिष्ठतो मे => तिष्ठतः+ मे परिचयो बभूव => परिचयः+ बभूव कतिचिद् दिनानि => कतिचित्+ दिनानि किमहो => किम्+अहो द्रव्यार्जनमन्तरा => द्रव्यार्जनम्+अन्तरा भोगोऽयं => भोगः+अयं विडम्बनाप्रायस्तदेते => विडम्बनाप्रायः+तदा+एते श्वसुरादयो वृथैव => श्वसुरादयः+ वृथा+एव वृथैव => वृथा+एव धनार्जनान्तरायकारिण इत्येवं => धनार्जनान्तरायकारिणः+ इत्येवं बहुलेनोक्तं => बहुलेन+उक्तं तवैवाऽस्ति => तव+एव+अस्ति ततस्तिष्ठ => ततः+तिष्ठ धनार्जनचिन्तयेति => धनार्जनचिन्तया+इति मयोक्तं => मया+उक्तं यद्यप्येवमस्ति => यद्यपि+एवम्+अस्ति तथाप्यहं => तथापि+अहं प्रारब्धस्तत्र => प्रारब्धः+तत्र ततो लोभासक्ततया => ततः+ लोभासक्ततया नानापापव्यापारैरर्जितं => नानापापव्यापारैः+अर्जितं वाहिताश्चारघट्टादयः => वाहिताः+चारघट्टादयः कृतश्चाऽन्यजातिषु => कृतः+च+अन्यजातिषु वस्त्रमाल्यालङ्‌काराद्युपभोगं => वस्त्रमाल्यालङ्‌कारादि+उपभोगं कियद्भिर्दिनैः => कियद्भिः+दिनैः ग्रहीताश्च => ग्रहीताः+च शौल्किकादयो राजनियोगाः => शौल्किकादयः+ राजनियोगाः पुण्योदयसहायबलाद् दीनारकोटिरपि => पुण्योदयसहायबलात्+ दीनारकोटिः+अपि दीनारकोटिरपि => दीनारकोटिः+अपि सागरेणोक्तं => सागरेण+उक्तं रत्नराशयो नोपार्जिता => रत्नराशयः+ न+उपार्जिता नोपार्जिता => न+उपार्जिता किमर्जितं => किम्+अर्जितं प्रत्युक्तं => प्रति+उक्तं गच्छाम्यहम् => गच्छामि+अहम् तच्छ्रुत्वा => तत्+शृत्वा बहुलेनोक्तं => बहुलेन+उक्तं न्यूनमस्ति => न्यूनम्+अस्ति यद्रत्नद्वीपं => यत्+रत्नद्वीपं जिगमिषुरसि => जिगमिषुः+असि मयोक्तं => मया+उक्तं कोटिश्वरत्वेऽपि => कोटिश्वरत्वे+अपि लक्ष्मीलाभार्थमुद्यमः => लक्ष्मीलाभार्थम+उद्यमः कर्त्तव्य एव => कर्त्तव्यः+ एव यदुक्तं => यत्+उक्तं गुणाढ्यमपि => गुणाढ्यम्+अपि इत्यादिवाक्यैस्तं => इत्यादिवाक्यैः+तं प्रियामनुज्ञाप्य => प्रियाम्+अनुज्ञाप्य प्रवहणान्यापूर्य => प्रवहणानि+आपूर्य प्रस्थितो रत्नद्वीपं => प्रस्थितः+ रत्नद्वीपं सम्प्राप्तश्च => सम्प्राप्तः+च प्रसादितो विविधोपायनैस्तन्नृपो => प्रसादितः+ विविधोपायनैः+तन्नृपः+ विविधोपायनैस्तन्नृपो नीलकण्ठनामा => विविधोपायनैः+तन्नृपः+ नीलकण्ठनामा चाऽनेकधा => च+अनेकधा अथैकदा => अथ+एकदा काचिदर्धजरती => काचित्+अर्धजरती मद्‌गृहमागत्य => मद्‌गृहम्+आगत्य राज्यलोलुपोऽसौ => राज्यलोलुपः+असौ पुत्रो मां => पुत्रः+ मां मा ग्रहीन्मे => मा+ अग्रहीत्+मे ग्रहीन्मे => अग्रहीत्+मे राज्यमिति => राज्यम्+इति जातमात्रानेव => जातमात्रान्+एव एकदाऽऽपन्नसत्त्वा => एकदा+आपन्नसत्त्वा सहादाय => सह+आदाय दैवाद् विषमाटव्यां => दैवात्+ विषमाटव्यां प्रसूतस्तदैव => प्रसूतः+तदा+एव पुत्रप्रसवानन्तरमेव => पुत्रप्रसवानन्तरम्+एव ततो दुःखिताऽहं => ततः+ दुःखिता+अहं दुःखिताऽहं => दुःखिता+अहं रत्नकरण्डमिव => रत्नकरण्डम्+इव सुतमादाय => सुतम्+आदाय क्रमेणाऽत्राऽऽगत्य => क्रमेण+अत्र+आगत्य कमलसुन्दर्या भ्रातुर्नीलकण्ठनृपस्य => कमलसुन्दर्याः+ भ्रातुः+नीलकण्ठनृपस्य भ्रातुर्नीलकण्ठनृपस्य => भ्रातुः+नीलकण्ठनृपस्य कथितो व्यतिकरः => कथितः+ व्यतिकरः अर्पितश्च => अर्पितः+च स्वसृमरणश्रवणदुःखितो नृपः => स्वसृमरणश्रवणदुःखितः+ नृपः प्रमुदितो हरिरिति => प्रमुदितः+ हरिः+इति हरिरिति => हरिः+इति प्राणाधिकयत्नेनाऽवर्द्धयत् => प्राणाधिकयत्नेन+अवर्द्धयत् तारुण्यप्राप्तोऽसौ => तारुण्यप्राप्तः+असौ हरिकुमारस्त्वामानन्दपुरादागतं => हरिकुमारः+त्वाम्+आनन्दपुरात्+आगतं मत्वाऽतिप्रणयेन => मत्वा+अतिप्रणयेन त्वदाकारणाय => त्वत्+आकारणाय तदेहि => तत्+एहि त्वरितमिति => त्वरितम्+इति तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य गतोऽहं => गतः+अहं कथितश्च => कथितः+च नित्यपरिचयाज्जाता => नित्यपरिचयात्+जाता अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा मदन्वितो हरिकुमारः => मदन्वितः+ हरिकुमारः क्रीडार्थमुद्यानं => क्रीडार्थम्+उद्यानं यावद् वयं => यावत्+ वयं स्मस्तावदेका => स्मः+तावत्+एका तत्राऽऽयाता => तत्र+आयाता साऽऽशीर्दानपूर्वकं => सा+आशीर्दानपूर्वकं कुमारोऽपि => कुमारः+अपि चित्रलिखित इव => चित्रलिखितः+ इव मन्मथमित्रेणोक्तं => मन्मथमित्रेण+उक्तं किमेवमेकतानेन => किम्+एवम्+एकता+अनेन कुमारस्त्वाकारगोपनं => कुमारः+तु+आकारगोपनं तदाक्षिप्तचित्तोऽप्याकूतमनाविष्कुर्वन् => तदाक्षिप्तचित्त+अपि+आकूतमना+आविष्कुर्वन् चातुर्यमित्यादि => चातुर्यम्+इत्यादि ततो मन्मथपद्मकेशरविभ्रमकपोलादिमित्रैर्नानाप्रहेलिकासमस्यादिवार्त्तारसैर्यथाकथञ्चित् => ततः+ मन्मथपद्मकेशरविभ्रमकपोलादिमित्रैः+नानाप्रहेलिकासमस्यादिवार्त्तारसैः+यथाकथञ्चित् मन्मथपद्मकेशरविभ्रमकपोलादिमित्रैर्नानाप्रहेलिकासमस्यादिवार्त्तारसैर्यथाकथञ्चित् => मन्मथपद्मकेशरविभ्रमकपोलादिमित्रैः+नानाप्रहेलिकासमस्यादिवार्त्तारसैः+यथाकथञ्चित् नीतोऽसौ => नीतः+असौ पुनर्मुहूर्त्तान्तरे => पुनः+मुहूर्त्तान्तरे रतिमनाप्नुवन् => रतिम्+अनाप्नुवन् तत्राऽपि => तत्र+अपि तप्तसिकतापतितमीन इव => तप्तसिकतापतितमीनः+ इव मत्कृतशीतोपचारैरपि => मत्कृतशीतोपचारैः+अपि मन्मथादयोऽपि => मन्मथादयः+अपि स्थिता अभूवन् => स्थिताः+ अभूवन् तैरपि => तैः+अपि दृष्टतद्व्यतिकरैस्तत्रागत्य => दृष्टतद्व्यतिकरैः+तत्र+आगत्य शाम्यतीत्यादि => शाम्यति+इत्यादि चिकित्सोपदेशाऽपदेशेन => चिकित्सोपदेश+अपदेशेन विनोदश्चक्रे => विनोदः+चक्रे स्वाभिप्रायमाविष्कृत्य => स्वाभिप्रायम्+आविष्कृत्य यावदहं => यावत्+अहं अद्याऽहं => अद्य+अहं गताऽभूवम् => गता+अभूवम् तयोक्तं => तया+उक्तं सुताऽद्य => सुता+अद्य ग्रहग्रस्तेव => ग्रहग्रस्ता+इव हस्तन्यस्तमुखाऽन्यग्दृष्टिर्निःश्वासान् => हस्तन्स्तमुखान्यग्दृष्टिः+निश्वासान् स्थिताऽस्तीति => स्थिता+अस्ति+इति चिन्तार्त्तास्मि => चिन्तार्त्ता+अस्मि यदेतस्या मनसि => यत्+एतस्याः+ मनसि पुरुषचिन्ताऽस्तीत्याकर्ण्य => पुरुषचिन्ता+अस्ति+इति+आकर्ण्य राज्ञ्यूचे => राज्ञी+ऊचे सत्यमेतद् => सत्यम्+एतद् यतो मयूरमञ्जर्याः => यतः+ मयूरमञ्जर्याः उक्तमभूत् => उक्तम्+अभूत् यद् मित्रवृन्दवृतो => यत्+ मित्रवृन्दवृतः+ मित्रवृन्दवृतो हरिकुमारोऽनया => मित्रवृन्दवृतः+ हरिकुमारः+अनया हरिकुमारोऽनया => हरिकुमारः+अनया दृष्टोऽस्ति => दृष्टः+अस्ति तत्प्रभृत्येवं => तत्प्रभृति+एवं स्थिताऽस्ति => स्थिता+अस्ति ततो राज्ञ्याऽभ्यर्थिताऽहं => ततः+ राज्ञ्या+अभ्यर्थिता+अहं राज्ञ्याऽभ्यर्थिताऽहं => राज्ञ्या+अभ्यर्थिता+अहं दत्त्वाऽगाम् => दत्त्वा+अगाम् अथाऽगृहीतसङ्गेते! => अथ+अगृहीतसङ्गेते! तापस्या मुखात् => तापस्याः+ मुखात् प्रहृष्टोऽहं => प्रहृष्टः+अहं कुमारान्तिकमागत्योचिवान् => कुमारान्तिकम्+आगत्य+ऊचिवान् तदश्रद्दधानोऽपि => तद्+अश्रद्दधानः+अपि शपथादिभिर्मया => शपथादिभिः+मया मित्रगणवृतो गृहं => मित्रगणवृतः+ गृहं सुताया अभिलाषो => सुतायाः+ अभिलाषः+ अभिलाषो नृपाय => अभिलाषः+ नृपाय नृपेणाऽपि => नृपेण+अपि समुचितोऽनयोर्योग इति => समुचितः+अनयोः+योगः+ इति महामहैर्मयूरमञ्जरी => महामहैः+मयूरमञ्जरी हरिकुमारेणोद्वाहिता => हरिकुमारेण+उद्वाहिता ततो हरिकुमारः => ततः+ हरिकुमारः विलसन्नपि => विलसन्+अपि अहोऽत्राऽपि => अहः+अत्राऽपि कुमारोऽयं => कुमारः+अयं कुतोऽप्युपस्थितः => कुतोऽपि+उपस्थितः प्रभवामीत्येवं => प्रभवामि+इत्येवं स्वकार्यासक्तोऽभवम् => स्वकार्यासक्तः+अभवम् अथाऽहं => अथ+अहं रत्नान्युपार्ज्योपार्ज्य => रत्नानि+उपार्ज्योपार्ज्य कञ्चिद् विश्वसिमि => कञ्चित्+ विश्वसिमि निश्यपि => निशि+अपि कालपरिणत्याऽऽदिष्टौ => कालपरिणत्या+आदिष्टौ मदन्तिकमागतौ => मदन्तिकम्+आगतौ यौवनाऽऽख्यो देहगेहे => यौवनाख्यः+ देहगेहे निवासितोऽन्यश्च => निवासितः+अन्यः+च यौवनमित्रानुभावादहं => यौवनमित्रानुभावात्+अहं मैथुनवशाच्च => मैथुनवशात्+च स्त्रीशतरतेनाऽपि => स्त्रीशतरतेन+अपि चक्षुरिन्द्रियपारवश्याद् यां => चक्षुः+इन्द्रियपारवश्यात्+ यां सागरो वित्तव्ययभयात् => सागरः+ वित्तव्ययभयात् तत्स्नेहपरवशोऽहं => तत्स्नेहपरवशः+अहं स्त्रीर्भजामि। => स्त्रीः+भजामि। इत्थमकार्यं => इत्थम्+अकार्यं जातस्तथापि => जातः+तथापि विलोक्याऽन्यदा => विलोक्य+अन्यदा नीलकण्ठनृपश्चिन्तयाञ्चकार- => नीलकण्ठनृपः+चिन्तयाञ्चकार- यदहो => यत्+अहो प्रवृद्धप्रतापोऽयं => प्रवृद्धप्रतापः+अयं हरिकुमारो मां => हरिकुमारः+ मां मा ग्रहीत् => मा+ अग्रहीत् राज्यमिति => राज्यम्+इति रहस्याकार्य => रहस्य+आकार्य स्वभावमावेद्य => स्वभावम्+आवेद्य मारितव्योऽयमित्यादिदेश => मारितव्यः+अयम्+इत्यादिदेश तन्नृपवचस्तथाऽस्त्विति => तन्नृपवचः+तथा+अस्तु+इति गृहमभ्येत्य => गृहम्+अभ्येत्य धिगस्तु => धिक्+अस्तु यदयं => यत्+अयं हरिकुमारमपि => हरिकुमारम्+अपि महदसमञ्जसमेतत् => महत्+असमञ्जसम्+एतत् लोभान्धो नृपोऽनर्थं => लोभान्धः+ नृपः+अनर्थं नृपोऽनर्थं => नृपः+अनर्थं रक्षणीयोऽयं => रक्षणीयः+अयं कुमार इति => कुमारः+ इति ततो निर्यामिकैः => ततः+ निर्यामिकैः प्रवहणान्यापूर्य => प्रवहणानि+आपूर्य केनाऽप्यलक्षितो निशीथे => केनापि+अलक्षितः+ निशीथे पोतमारुह्य => पोतम्+आरुह्य तदवसरे => तत्+अवसरे वाणिज्यलोभाद् गन्तुमनिच्छन्नपि => वाणिज्यलोभात्+ गन्तुम्+अनिच्छन्+अपि गन्तुमनिच्छन्नपि => गन्तुम्+अनिच्छन्+अपि कुमारेणाहमाकारित एकं => कुमारेण+अहम्+आकारितः+ एकं रत्नभृतप्रवहणमादाय => रत्नभृतप्रवहणम्+आदाय पश्यन्तो यावद् => पश्यन्तः+ यावत्+ यावद् वयमर्द्धपथमागतास्तावत् => यावत्+ वयम्+अर्द्धपथम्+आगताः+तावत् वयमर्द्धपथमागतास्तावत् => वयम्+अर्द्धपथम्+आगताः+तावत् हरिकुमारस्यैषाऽपरिमिता => हरिकुमारस्य+एषा+अपरिमिता पौलोमीव => पौलोमी+इव ततो यद्येनं => ततः+ यदि मारयामि => +एनं मदायत्तं => सर्वमपि+एतत् कुधिया => भवति+इति महासमुद्रे => केनचित्+छलेन मया कुमारः, => क्षिप्तः+ मया च => तदा+एव मत्वा => मा+अनर्थकारिणं मे पुण्योदयः, => गतः+ मे स्वपुण्योदयमाहात्म्यात् => हरिकुमारः+तु भृशं => क्षीणपुण्योदयः+तया+एव+अतिकोपेन क्षमस्वापराधमिति => क्षमस्व+अपराधं हरिकुमारे => क्षमस्व+अपराधम्+इति क्षिप्तोऽहं => वदति+एव समुद्रे। => क्षिप्तः+अहं कुशलेन => हरिकुमारः+अथ लोकवार्त्तया => प्राप्तः+तत्र । => राज्यम्+अलञ्चकार , => मत्पितुः+दत्तम् यादोभिर्भक्ष्यमाणो यातनाशतान्यनुभवन् => लोलकल्लोलैः+विक्षिप्यमाणः+ यादोभिः+भक्ष्यमाणः+यातनाशतानि+अनुभवन् यातनाशतान्यनुभवन् => यादोभिः+भक्ष्यमाणः+यातनाशतानि+अनुभवन् सप्तमेऽहनि => सप्तमे+अहनि क्षुत्तृड्पीडित इतस्ततः => क्षुत्तृड्पीडितः+ इतस्ततः किञ्चिद् वनफलादि => किञ्चित्+ वनफलादि शनैर्भ्रमन् => शनैः+भ्रमन् मिथ्याऽभिमानेन => मिथ्या+अभिमानेन वशीकृतस्ततो ध्यातं => वशीकृतः+ततः+ ध्यातं कथमेवं => कथम्+एवं दुर्विध इव => दुर्विधः+ इव तदत्रैव => तत्+अत्रैव पुनर्धनमार्जयित्वा => पुनः+धनम्+अर्जयित्वा यास्यामीति => यास्यामि+इति प्रवृत्तो नानाऽर्जनोपायेषु => प्रवृत्तः+ नाना+अर्जनोपायेषु नानाऽर्जनोपायेषु => नाना+अर्जनोपायेषु यमुपायमालम्ब्य => यम्+उपायम्+आलम्ब्य प्रत्युत स => प्रत्युतः+ सः+ स सोऽनर्थायैव => सः+ सः+अनर्थाय+एव सोऽनर्थायैव => सः+अनर्थाय+एव दैवमवलम्ब्य => दैवम्+अवलम्ब्य सागरेणोक्तम् => सागरेण+उक्तम् किमेवं => किम्+एवं निश्चिन्तस्तिष्ठसि => निश्चिन्तः+तिष्ठसि धनार्थिनस्तु => धनार्थिनः+तु मातृपित्रादीनपि => मातृपित्रादीन्+अपि कुर्वन्त्यकार्यशतानि => कुर्वन्ति+अकार्यशतानि ततो मया => ततः+ मया गलपाशादिभिर्व्यापारिताः => गलपाशादिभिः+व्यापारिताः क्रीडितो द्यूतं => क्रीडितः+ द्यूतं कृतान्येवं => कृतानि+एवं प्राप्तस्तथापि => प्राप्तः+तथापि प्राप्तश्च => प्राप्तः+च दुःखस्थोऽप्यन्तरान्तरा => दुःखस्थः+अपि+अन्तरान्तरा मैथुनप्रेरितोऽन्त्यजादि => मैथुनप्रेरितः+अन्त्यजादि मामभिलषति => माम्+अभिलषति अथैकदाऽऽनन्दपुरोद्याने => अथ+एकदा+आनन्दपुरोद्याने सवरकरो वन्दितुं => सवरकरः+ वन्दितुं गतो, => गतः+, गुरुभिर्धर्मदेशना => गुरुभिः+धर्मदेशना ततो देशनाऽन्ते => ततः+ देशना+अन्ते देशनाऽन्ते => देशना+अन्ते धनशेखरेऽतिप्रेमासक्तोभूवं => धनशेखरे+अतिप्रेमासक्तः+अभूवं तेनाऽहं => तेन+अहं सूरिराह => सूरिः+आह धनशेखरस्तु => धनशेखरः+तु चारुरेवाऽस्ति => चारुः+एव+अस्ति तेनैवमकार्यमनुष्ठितं => तेन+एवम्+अकार्यम्+अनुष्ठितं सागरमैथुनाभ्यासमसौ => सागरमैथुनाभ्यासम्+असौ पुनर्नृपेण => पुनः+नृपेण प्राणिनो भवन्तीति => प्राणिनः+ भवन्ति+इति भवन्तीति => भवन्ति+इति ततो गुरुराह => ततः+ गुरुः+आह गुरुराह => गुरुः+आह कर्मपरिणामो नृपः => कर्मपरिणामः+ नृपः कालपरिणतिश्च => कालपरिणतिः+च समस्तमपि => समस्तम्+अपि तयोरेव => तयोः+एव परमविवेकादिप्रधानैर्दृष्टिदोषभिया => परम्+अविवेकादिप्रधानैः+दृष्टिदोषभिया तयोर्दम्पत्योर्वन्ध्यानिर्बीजत्वप्रवादः => तयोः+दम्पत्योः+वन्ध्यानिर्बीजत्वप्रवादः प्रवर्त्तितोऽस्ति => प्रवर्त्तितः+अस्ति सिद्धान्तनामाचार्योऽप्रबुद्धाभिधशिष्येण => सिद्धान्तनामाचार्यः+अप्रबुद्धाभिधशिष्येण पृष्टोऽवोचत् => पृष्टः+अवोचत् जीवोऽयं => जीवः+अयं ज्ञानादिशक्तिकवलितश्चित्तवृत्त्यटव्यां => ज्ञानादिशक्तिकवलितः+चित्तवृत्त्यटव्यां चारित्रधर्मनृपो हितकृदस्ति => चारित्रधर्मनृपः+ हितकृत्+अस्ति हितकृदस्ति => हितकृत्+अस्ति तदायत्तानि => तत्+आयत्तानि चाऽमात्यौ, => च+अमात्यौ, सत्यसन्तोषादयो भटाश्चैवं => सत्यसन्तोषादयः+ भटाः+च+एवं भटाश्चैवं => भटाः+च+एवं सर्वोऽपि => सर्वः+अपि घातिकर्मविषयकषायादिचौरा अपि => घातिकर्मविषयकषायादिचौराः+ अपि स्तस्ताभ्यां => स्तः+ताभ्यां विमृष्टमेकदा => विमृष्टम्+एकदा यदावयोः => यदा+आवयोः कोऽसौ => कः+असौ कश्च => कः+च चारित्रधर्म? => चारित्रधर्मः+? नृपो जज्ञे => नृपः+ जज्ञे कर्मपरिणामस्तु => कर्मपरिणामः+तु भवजन्तुकृतनृत्यावलोकनपरस्तस्थौ => भवजन्तुकृतनृत्यावलोकनपरः+तस्थौ कर्मपरिणामो हि => कर्मपरिणामः+ हि प्रत्यर्थिनो ह्येते => प्रत्यर्थिनः+ हि+एते ह्येते => हि+एते इत्याशङ्‌क्य => इति+आशङ्‌क्य चाऽनुकूलतया => च+अनुकूलतया प्रवर्त्ततेऽपि => प्रवर्त्तते+अपि विश्वमपि => विश्वम्+अपि आत्मानमेव => आत्मानम्+एव चारित्रधर्माद्याँश्च => चारित्रधर्माद्याँन्+च अत्राऽन्तरेऽप्रबुद्धने => अत्रान्तरे+अप्रबुद्धने किंविधोऽस्तीति => किंविधः+अस्ति+इति त्वसौ => तु+असौ परमवैरिणोऽपि => परमवैरिणः+अपि हिताश्चारित्रधर्मादयस्तान् => हिताः+चारित्रधर्मादयः+तान् सागरमैथुनासक्तो भवचक्रे => सागरमैथुनासक्तः+ भवचक्रे इत्येष सामान्यप्रकारः => इति+एषः+ सामान्यप्रकारः सुताः => +अनन्ताः जगति प्रसिद्धाः => षट्पुत्राः+ जगति निकृष्टनामा पुत्रः, => प्रथमः+ निकृष्टनामा तु प्रकृत्या => सः+ तु शुभाध्यवसायवर्जितोऽविदितशुभवलेश्योऽविज्ञातपञ्चविषयसुखः => सर्वथा+एव , => शुभाध्यवसायवर्जितः+अविदितशुभवलेश्यः+अविज्ञातपञ्चविषयसुखः पोषकोऽयमिति => मोहादयः+अस्माकं । => पोषकः+अयम्+इति प्रणष्टाश्चारित्रधर्मादयः => विपक्षवशः+अयम्+इति , => प्रणष्टाः+चारित्रधर्मादयः राजसचित्तादिपुरवास्तव्यपौराः जातानि => प्रहृष्टाः+ राजसचित्तादिपुरवास्तव्यपौराः मोहादिभिर्विकलीकृत्य => ततः+असौ विडम्ब्यमानो => मोहादिभिः+विकलीकृत्य राज्ये प्रवेशमप्यनाप्नुवन् => विडम्ब्यमानः+ राज्ये रुष्टेन => प्रवेशम्+अपि+अनाप्नुवन् निकष्टो ' => 'निकष्टः+ ' सर्वजनाधःकृता इहलोके => सर्वजनाधःकृताः+ इहलोके सर्वाधर्मकर्मकरणात् => सर्व+अधर्मकर्मकरणात् नरकगामिनस्तेऽस्य => नरकगामिनः+ते+अस्य द्वितीयोऽधमनामा => द्वितीयः+अधमनामा पुत्रो सोऽपि => पुत्रः+ सोऽपि स्वभावतो निकृष्टसम => स्वभावतः+ निकृष्टसमः+ निकृष्टसम एव => निकृष्टसमः+ एव स किञ्चिदर्थकामभोगोपेतः => सः+ किञ्चित्+अर्थकामभोगोपेतः किञ्चिदर्थकामभोगोपेतः => किञ्चित्+अर्थकामभोगोपेतः पञ्चेन्द्रियपारवश्याद्रमते => पञ्चेन्द्रियपारवश्यात्+रमते चाण्डालीप्राया अपि => चाण्डालीप्रायाः+ अपि चाऽभक्ष्याऽपेयाऽगम्यादीनि => च+अभक्ष्य+अपेय+अगम्यादीनि चारित्रधर्मादींश्च => चारित्रधर्मादीन्+च स्वराज्यसुखगन्धमप्यनवाप्य => स्वराज्यसुखगन्धम्+अपि+अनवाप्य नटविट्द्युतकारतस्करवेश्यादयो बहिर्मुखलोकाः => नटविट्द्युतकारतस्करवेश्यादयः+ बहिर्मुखलोकाः प्रायोऽस्य => प्रायः+अस्य ततस्तृतीयो विमध्यमनामा => ततः+तृतीयः+ विमध्यमनामा कृतो राजा => कृतः+ राजा स तु => सः+ तु नित्यासक्तोऽपि => नित्यासक्तः+अपि चारित्रधर्मादीनपि => चारित्रधर्मादीन्+अपि मिथ्यादर्शनमन्त्र्यादिविप्ररतारितोऽसौ => मिथ्यादर्शनमन्त्र्यादिविप्ररतारितः+असौ नाऽशक्त => न+अशक्त तमालोक्य => तम्+आलोक्य लोकेऽपि => लोके+अपि क्षत्रिया ब्रह्मणा => क्षत्रियाः+ ब्राह्मणाः केचनाऽन्येऽपि => केचन+अन्येऽपि प्रकृतिभद्रका धर्मार्थिनोप्यप्राप्तसद्‌गुरुसंयोगाः => प्रकृतिभद्रकाः+ धर्मार्थिनः+अपि+अप्राप्तसद्‌गुरुसंयोगाः धर्मार्थिनोप्यप्राप्तसद्‌गुरुसंयोगाः => धर्मार्थिनः+अपि+अप्राप्तसद्‌गुरुसंयोगाः सद्‌गुरुयोगेऽपि => सद्‌गुरुयोगे+अपि कुग्रहग्रस्तत्वाद् यथास्थितधर्मादितत्त्वमश्रद्दधानाः => कुग्रहग्रस्तत्वात्+ यथास्थितधर्मादितत्त्वम्+अश्रद्दधानाः यथास्थितधर्मादितत्त्वमश्रद्दधानाः => यथास्थितधर्मादितत्त्वम्+अश्रद्दधानाः धर्मबुद्ध्याऽऽद्रियन्ते => धर्मबुद्ध्या+आद्रियन्ते प्रायोऽस्य => प्रायः+अस्य चतुर्थपुत्रो मध्यमनामा => चतुर्थपुत्रः+ मध्यमनामा स च => सः+ च हिताहितविवेकज्ञाश्चारित्रधर्मादीन् => हिताहितविवेकज्ञाः+चारित्रधर्मादीन् ततो जाता => ततः+ जाताः+ जाता मलानमुखा => जाताः+ मलानमुखाः+ मलानमुखा मोहादयः => मलानमुखाः+ मोहादयः किञ्चिदुल्लसिताश्चारित्रधर्मादयः => किञ्चित्+उल्लसिताः+चारित्रधर्मादयः सेवतेऽसौ => सेवते+असौ धर्ममेव => धर्मम्+एव मोक्षमेव => मोक्षम्+एव तथाविधशक्त्यभावेऽपि => तथाविधशक्त्यभावे+अपि यथाशक्ति तर्जयति => यथाशक्तिः+ तर्जयति शनैर्दमयतीन्द्रययगणं => शनैः+दमयति+इन्द्रियगणं अथाऽस्त्येकस्तत्र => अथ+अस्ति+एकः+तत्र तमापृच्छ्याऽवधीरिता => तम्+आपृच्छ्य+अवधीरिता प्रवृत्तश्च => प्रवृत्तः+च तदनुसारेण => तत्+अनुसारेण वशीकृताऽनेन => वशीकृता+अनेन श्रावका यथाशक्ति => श्रावकाः+ यथाशक्ति साधवस्तेऽस्य => साधवः+ते+अस्य पञ्चमसुतस्योत्तमाभिधानस्य => पञ्चमसुतस्य+उत्तमाभिधानस्य स च => सः+ च स्वभावत एव => स्वभावतः+ एव सदोद्युक्तः => सदा+उद्युक्तः कम्पिता मोहादि => कम्पिताः+ मोहादि क्षुब्धश्च => क्षुब्धः+च राजसचित्तादिपुरवास्तव्यो जनः => राजसचित्तादिपुरवास्तव्यः+ जनः प्रमोदमेदुराश्चारित्रधर्मादयः => प्रमोदमेदुराः+चारित्रधर्मादयः अथाऽनेनाऽन्यदा => अथ+अनेन+अन्यदा पृष्टो यथार्थवादी => पृष्टः+ यथार्थवादी घटत एव => घटते+ एव मोक्षैकतानस्य => मोक्षैकतान्+अस्य राज्यावाप्त्युपायापृच्छा => राज्यावाप्ति+उपाय+अपृच्छा तदाकर्णय => तत्+आकर्णय तदुपायं => तत्+उपायं सम्यगनुष्ठेयस्तदुपदेशो, => सम्यक्+अनुष्ठेयः+तत्+उपदेशः+, शास्त्रभावार्थोऽनुशीलनीयास्तदुक्तक्रियाः => शास्त्रभावार्थः+अनुशीलनीयाः+तत्+उक्तक्रियाः सत्सङ्गो, => सत्सङ्गः+, हेयश्चाऽसत्सङ्गः => हेयः+च+असत्सङ्गः विधेयो बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहत्यागः, => विधेयः+ बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहत्यागः, धारितव्यो यतिवेषो, => धारितव्यः+ यतिवेषः+, यतिवेषो, => यतिवेषः+, यापनीयो नवकोटिविशुद्धहारोपधिशय्यादिना => यापनीयः+ नवकोटिविशुद्धहारोपधिशय्यादिना पञ्चापि => पञ्च+अपि प्रभृतिषूद्योगः => प्रभृतिषु+उद्योगः कुर्वतस्ते => कुर्वतः+ते ततो गृहीतव्यस्त्वयाऽभ्यासनामाऽन्तरङ्गस्वाङ्गिकसहायस्तथा => ततः+ गृहीतव्यः+त्वया+अभ्यासनामा+अन्तरङ्गस्वाङ्गिकसहायः+तथा गृहीतव्यस्त्वयाऽभ्यासनामाऽन्तरङ्गस्वाङ्गिकसहायस्तथा => गृहीतव्यः+त्वया+अभ्यासनामा+अन्तरङ्गस्वाङ्गिकसहायः+तथा अन्योऽपि => अन्य+अपि ततस्ताभ्यां => ततः+ताभ्यां चैषामाधारभूता चित्तवृत्यटव्येव => च+एषाम्+आधारभूताः+ चित्तवृत्यटवी+एव चित्तवृत्यटव्येव => चित्तवृत्यटवी+एव ततस्त्वयाऽनवरत् => ततः+त्वया+अनवरत् प्रयाणैश्चरित्रधर्मसैन्यातिवल्लभेन => प्रयाणैः+चारित्रधर्मसैन्यातिवल्लभेन महामोहसैन्याऽसंस्पृष्टेनौदासीन्यनाम्ना => महामोहसैन्या+असंस्पृष्टेन+औदासीन्यनाम्ना तत्राऽन्तराले => तत्र+अन्तराले आयास्यत्येकोऽध्यवसायनामा => आयास्यति+एकः+अध्यवसायनामा स च => सः+ च प्रकृत्यैव => प्रकृत्या+एव मोहसैन्यपीडनायेत्यतस्तद्वैशद्यार्थं => मोहसैन्यपीडनाय+इत्यतः+तद्वैशद्यार्थं नियोज्यास्तया => नियोज्याः+तया मैत्रीमुदिताकरुणोपेक्षाख्याश्चतस्रो देव्यः => मैत्रीमुदिताकरुणोपेक्षाख्याः+चतस्रः+ देव्यः ततस्ताभी रक्षिते => ततः+ताभिः+ रक्षिते पुनरग्रतो गन्तव्यं => पुनः+अग्रतः+ गन्तव्यं चाऽग्रतस्ततो महाह्रदात् => च+अग्रतः+ततः+ महाह्रदात् स्थिरसुखयानाऽऽसनोपविष्टेनोल्लङ्घनीयाऽतिवेगगत्या => स्थिरसुखयान+आसन+उपविष्टेन+उल्लङ्घनीया+अतिवेगगत्या धर्मध्याननामकमेकमतिसरलं => धर्मध्याननामकम्+एकम्+अतिसरलं गच्छन्नग्रतो लप्स्यसे => गच्छन्+अग्रतः+ लप्स्यसे भूत्वाऽग्रतो व्रजतस्ते => भूत्वा+अग्रतः+ व्रजतः+ते व्रजतस्ते => व्रजतः+ते चारित्रधर्मादयो हिताः => चारित्रधर्मादयः+ हिताः चाऽग्रे => च+अग्रे व्रजतस्ते => व्रजतः+ते विमलकेवलालोकस्ततोऽग्रे => विमलकेवलालोकः+ततः+अग्रे कर्त्तव्यस्त्वया => कर्त्तव्यः+त्वया प्रयत्नो, => प्रयत्नः+, योगाख्यास्त्रयो दुष्टवेतालास्ततः => योगाख्याः+त्रयः+ दुष्टवेतालाः+ततः दुष्टवेतालास्ततः => दुष्टवेतालाः+ततः वर्त्तनीमनुसृत्य => वर्त्तनीम्+अनुसृत्य राजपथममुञ्चत => राजपथम्+अमुञ्चत कृत्यमित्यादिकां => कृत्यम्+इत्यादिकां सिद्धान्तोक्तहितशिक्षामवधार्योत्तमस्तथैव => सिद्धान्त+उक्तहितशिक्षाम्+अवधार्य+उत्तमः+तथैव पितरमपि => पितरम्+अपि प्राप्तो निर्वृतिपुरं => प्राप्तः+ निर्वृतिपुरं गतोऽसौ => गतः+असौ साधवो मोक्षैकबद्धकक्षा => साधवः+ मोक्षैकबद्धकक्षा गणधरादयस्तेऽस्य => गणधरादयः+ते+अस्य षष्ठो विरष्ठनामा => षष्ठः+ विरष्ठनामा कर्मपरिणामपुत्रो राजा => कर्मपरिणामपुत्रः+ राजा जातस्तदागमे => जातः+तदागमे प्रकृष्टाश्चारित्रधर्मादयो यद्यप्युत्तमस्येवाऽस्याऽप्यखिलो => प्रकृष्टाः+चारित्रधर्मादयः+ यद्यपि+उत्तमस्य+एव+अस्य+अपि+अखिलः+ यद्यप्युत्तमस्येवाऽस्याऽप्यखिलो वृत्तान्तस्तथाऽप्ययं => यद्यपि+उत्तमस्य+एव+अस्य+अपि+अखिलः+ वृत्तान्तः+तथापि+अयं वृत्तान्तस्तथाऽप्ययं => वृत्तान्तः+तथापि+अयं यदस्य => यत्+अस्य परिचय आसीत् => परिचयः+ आसीत् तदसौ => तत्+असौ सिद्धान्तमपृष्ट्वैव => सिद्धान्तम्+अपृष्ट्वा+एव राज्यस्थितिमसाधयत् => राज्यस्थितिम्+असाधयत् अन्यच्चैतस्य => अन्यत्+च+एतस्य गुणैराकृष्टा => गुणैः+आकृष्टा बहुरङ्गभूभुजो गणधरनामानः => बहुरङ्गभूभुजः+ गणधरनामानः तेभ्योऽयमुपकारीति => तेभ्यः+अयम्+उपकारी+इति निरूपयत्यसौ => निरूपयति+असौ सिद्धान्तमुपलभ्य => सिद्धान्तम्+उपलभ्य तदङ्गोपाङ्गानि => तत्+अङ्गोपाङ्गानि इत्थमसौ => इत्थम्+असौ सिद्धान्तो वस्तुतोऽजरामरोऽपि => सिद्धान्तः+ वस्तुतः+अजरामः+अपि वस्तुतोऽजरामरोऽपि => वस्तुतः+अजरामः+अपि तदुपदिष्टतया => तत्+उपदिष्टतया कृतोऽयमिति => कृतः+अयम्+इति किंवाऽयं => किंवा+अयं किञ्चाजन्मत एवाऽतिशयचतुष्टयोपेतो => किञ्च+अजन्मतः+ एव+अतिशयचतुष्टयोपेतः+ एवाऽतिशयचतुष्टयोपेतो लोकोत्तरगुणगणनिधिः => एव+अतिशयचतुष्टयोपेतः+ लोकोत्तरगुणगणनिधिः व्रतानन्तरमेवोत्पन्नतुर्यज्ञानो घातिकर्माणि => व्रतानन्तरम्+एव+उत्पन्नतुर्यज्ञानः+ घातिकर्माणि कर्मक्षयोत्थैरेकादशातिशयैः => कर्मक्षयोत्थैः+एकादशातिशयैः सुरकृतेश्चैकोनविंशत्यतिशयैः, => सुरकृतेः+च+एकोनविंशत्यतिशयैः, धर्ममुपदिशन् => धर्मम्+उपदिशन् ततोऽसौ => ततः+असौ प्राप्तो भुञ्जते => प्राप्तः+ भुञ्जते शाश्वतानन्तस्वसाम्राज्यसुखमिति => शाश्वतानन्तस्वसाम्राज्यसुखम्+इति एतन्निदर्शनं => एतत्+निदर्शनं त्वतीतानागतवर्तमानकालभाविनस्तीर्थकरा एवेति => तु+अतीतान्+आगतवर्तमानकालभाविनः+तीर्थकराः+ एव+इति एवेति => एव+इति अथेत्थं => अथ+इत्थं पुरुषदृषअटान्तश्रवणादप्यलब्धपरमार्थोऽप्रबुद्धः => पुरुषदृष्टान्तश्रवणात्+अपि+अलब्धपरमार्थः+अप्रबुद्धः दत्त्वाऽन्तरङ्गपुरेषु => दत्त्वा+अन्तरङ्गपुरेषु षण्णामपि => षण्णाम्+अपि प्रबोधितस्तदेवं => प्रबोधितः+तदा+एवं निकृष्टाऽधमविमध्यमानां => निकृष्टा+अधमविमध्यमानां उत्तमवरिष्ठयोस्तु => उत्तमवरिष्ठयोः+तु सदनन्तसुखायैवाऽभवत् => सत्+अनन्तसुखाय+एव+अभवत् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि स्वराज्यमेव => स्वराज्यम्+एव स्यादिदमेव => स्यात्+इदमेव नानात्वकारणमित्यादिदेशनामाकर्ण्य => नानात्वकारणम्+इत्यादिदेशनाम्+आकर्ण्य स्वभावराज्यपालनोन्मुखो हरिनृपः => स्वभावराज्यपालनोन्मुखः+ हरिनृपः अनेकस्वजनगणसहितो व्रतं => अनेकस्वजनगणसहितः+ व्रतं लोभमैथुनपरवशो भ्रमन्नन्यदा => लोभमैथुनपरवशः+ भ्रमन्+अन्यदा भ्रमन्नन्यदा => भ्रमन्+अन्यदा गतस्तत्र => गतः+तत्र बिल्वतरुमालोक्य => बिल्वतरुम्+आलोक्य लग्नस्तावत् => लग्नः+तावत् दष्टस्ततस्तद्भववेद्यगुटिकाक्षये => दष्टः+ततः+तद्भववेद्यगुटिकाक्षये महादुःखान्यनुभूय => महादुःखानि+अनुभूय पुनरनन्तं => पुनः+अनन्तं यावदेकेन्द्रियादि => यावत्+एकेन्द्रियादि भ्रान्तो, => भ्रान्तः+, तत्राऽनन्तानि => तत्र+अनन्तानि समादिष्टो मनुष्यगतिनगरीं => समादिष्टः+ मनुष्यगतिनगरीं तथेति => तथा+इति चलितोऽहमपि => चलितः+अहम्+अपि मैथुननेत्रेन्द्रियादिसक्तेश्च => मैथुननेत्रेन्द्रियादिसक्तेः+च तज्जयाय => तत्+जयाय इत्युपमितिकथोद्धारे => इति+उपमितिकथोद्धारे लोभमैथुनचक्षुरिन्द्रियविपाकवर्णनाख्यस्तूर्योऽधिकारः => लोभमैथुनचक्षुः+इन्द्रियविपाकवर्णनाख्यस्तूर्यः+अधिकारः अथाऽगृहीतशङ्?केतां => अथ+अगृहीतशङ्‌केतां संसारिजीवो वक्ति => संसारिजीवः+ वक्ति सदागमो भव्यपुरुषः => सदागमः+ भव्यपुरुषः त्रयोऽपि => त्रयः+अपि सहायीकृत्याऽऽगतोऽहं => सहायीकृत्य+आगतः+अहं अथाऽस्ति => अथ+अस्ति स्वकीर्त्तिधवलितधरावलयो धवलो => स्वकीर्त्तिधवलितधरावलयः+ धवलः+ धवलो नाम => धवलः+ नाम सुतो विमलकुमार => सुतः+ विमलकुमारः+ विमलकुमार इति => विमलकुमारः+ इति यथार्थनामाऽस्ति => यथार्थनामा+अस्ति तत्रैव => तत्र+एव भवितव्यतयाऽवतारितोऽहं => भवितव्यतया+अवतारितः+अहं जातश्च => जातः+च मातृपित्रादिभिर्लाल्मानो वर्द्धे => मातृपित्रादिभिः+लाल्मानः+ वर्द्धे त्रयोऽपि => त्रयः+अपि भाषितोऽहं => भाषितः+अहं मयोक्तं => मया+उक्तं नाऽहं => न+अहं तोनोक्तम् => तेन+उक्तम् तत्राऽहमप्यलक्षित इव => तत्र+अहमपि+अलक्षितः+ इव सहैवाऽभूवम् => सहैव+अभूवम् प्रकट एव => प्रकटः+ एव सखाऽभूवम् => सखा+अभूवम् परमासक्तोऽभूः => परमासक्तो+अभूः मच्छक्तिरञ्जितेन => मत्+शक्तिरञ्जितेन शिक्षितोऽहं => शिक्षितः+अहं त्वामपि => त्वाम्+अपि यदुक्तमभूत् => यदुक्तम्+अभूत् तत्सत्यापनायैनां => तत्सत्यापनाय+एनां मल्लघुभ्रातरमादायाऽऽगतोऽस्मीति => मल्लघुभ्रातरम्+आदाय+आगतः+अस्मि+इति मयोक्तम् => मया+उक्तम् त्वदालोकनाम्ननो मे => त्वत्+आलोकनाम्ननः+ मे हृष्यतीति => हृष्यति+इति ततस्तिष्ठ => ततः+तिष्ठ मदुपान्ते => मत्+उपान्ते मृषावादेनोक्तं => मृषावादेन+उक्तं त्वदन्तिके => त्वत्+अन्तिके तयोस्त्वया => तयोः+त्वया नानाशक्तीर्दास्यतः => नानाशक्तीः+दास्यतः चाऽहमपि => च+अहमपि त्वन्तर्हितः => तु+अन्तर्हितः स्थास्यामी"त्यतुक्त्वाऽन्तर्दधे => स्थास्यामि+इ"त्युक्त्वा+अन्तर्दधे हृष्टेऽहं => हृष्टे+अहं चाऽहो => च+अहो प्रणयो, => प्रणयः+, यदनन्तेनाऽपि => यत्+अनन्तेन+अपि तादृगेवाऽसीत् => तादृक्+एव+आसीत् कृतोऽनेन => कृतः+अनेन महोपकारो मित्रद्वयदानेनेत्यादि => महोपकारः+ मित्रद्वयदानेन+इत्यादि मित्रद्वयदानेनेत्यादि => मित्रद्वयदानेन+इत्यादि ततोऽहं => ततः+अहं मायानुभावाद् विश्वस्तान् => मायानुभावात्+ विश्वस्तान् मातृपित्रादीनपि => मातृपित्रादीन्+अपि स्तेनवशाच्च => स्तेनवशात्+च स्वजनवर्गेऽवगणनास्पदं => स्वजनवर्गे+अवगणनास्पदं सख्यमभूत् => सख्यम्+अभूत् तत्स्नेहाद् विमलकुमारेण => तत्स्नेहात्+ विमलकुमारेण यद्यप्यहं => यद्यपि+अहं तथाऽप्यसौ => तथापि+असौ क्रमेणावां => क्रमेण+आवां सहाऽध्यायिनौ => सह+अध्यायिनौ क्रीडानन्दनाभिधमुद्यानं => क्रीडानन्दनाभिधम्+उद्यानं कश्चिदव्यक्तमधुरध्वनिः => कश्चित्+अव्यक्तमधुरध्वनिः प्रत्युक्तं => प्रति+उक्तं ध्वमिरयं => ध्वनिः+अयं तन्नूनं => तत्+नूनं कोऽपि => कः+अपि किन्नरोऽमरो वाऽत्र => किन्नरः+अमरः+ वा+अत्र वाऽत्र => वा+अत्र क्वचिल्लताकुञ्जान्तरादौ => क्वचित्+लताकुञ्जान्तरादौ विलोकयामस्तावदिति => विलोकयामः+तावत्+इति यावदावां => यावत्+आवां तावच्चक्राऽङ्‌कुशच्छत्रादिलक्षणोपेतानि => तावत्+चक्राऽङ्‌कुशच्छत्रादिलक्षणोपेतानि विमलेनोक्तं => विमलेन+उक्तं यदयं => यत्+अयं कोऽप्युत्तमपुमान् => कोऽपि+उत्तमपुमान् पदन्यासाऽभावात् => पदन्यास+अभावात् यावदग्रे => यावत्+अग्रे विलोकयावस्तावल्लतागहने => विलोकयावः+तावत्+लतागहने मिथुनमेकं => मिथुनम्+एकं सर्वाङ्गसुन्दरमालोक्य => सर्वाङ्गसुन्दरम्+आलोक्य तनुमध्य एवं => तनुमध्यः+ एवं साक्षाच्चक्रवर्त्तीव => साक्षात्+चक्रवर्त्ति+इव इयमस्य => इयम्+अस्य दयिताऽपि => दयिता+अपि सल्लक्षणाङ्‌कितसर्वावयवा दृश्यते => सल्लक्षणाङ्‌कितसर्वावयवाः+ दृश्यते साक्षाल्लक्ष्मीरिवेति => साक्षात्+लक्ष्मीः+इव+इति यावदावां => यावत्+आवां स्वस्तावद् गगनाध्वना => स्वस्तावत्+ गगनाध्वना तयोरेकेन => तयोः+एकेन तद् युध्यस्व => तत्+ युध्यस्व सहेत्याकारितो मिथुनपुरुषः => सह+इति+आकारितः+ मिथुनपुरुषः कोपकरालाक्षो धावितस्तदभिमुखं => कोपकरालाक्षः+ धावितः+तदभिमुखं धावितस्तदभिमुखं => धावितः+तदभिमुखं तावद् द्वितीयपुरुषो => तावत्+ द्वितीयपुरुषः+ द्वितीयपुरुषो लतागृहाऽन्तः => द्वितीयपुरुषः+ लतागृहान्तः स्तम्भितोऽसौ => स्तम्भितः+असौ विनिर्जितोऽन्यः => विनिर्जितः+अन्यः मिथुनपुरुषोऽपि => मिथुनपुरुषः+अपि स स्तम्भितोऽपि => सः+ स्तम्भितः+अपि स्तम्भितोऽपि => स्तम्भितः+अपि तदनुयियासुर्मुक्तो वनदेवतया => तदनुयियासुर्मुक्तः+ वनदेवतया त्रयोऽपि => त्रयः+अपि दृष्टिपथमतीत्य => दृष्टिपथम्+अतीत्य गगनाऽध्वना => गगन+अध्वना चिरेणाऽपि => चिरेण+अपि नाऽऽगतो मे => न+आगतः+ मे पतिस्तत् दुष्टाभ्यां => पतिः+तत्+ दुष्टाभ्यां पराभूतो हतो => पराभूतः+ हतः+ हतो वा => हतः+ वा स्म भूदिति => स्म+ अभूत्+इति भूदिति => अभूत्+इति द्वावपि => द्वौ+अपि जिताहवोऽम्बरतलादवतीर्णः => जिताहव+अम्बरतलात्+अवतीर्णः तद् दयिता => तत्+ दयिता विमलस्योपकारः => विमलस्य+उपकारः तेनापि => तेन+अपि प्रत्युक्तम् => प्रति+उक्तम् ततो बहूपकृतं => ततः+ बहु+उपकृतं बहूपकृतं => बहु+उपकृतं किञ्चिदहमप्यनृणः => किञ्चित्+अहमपि+अनृणः स्यामिति => स्याम्+इति तेनोक्ते => तेन+उक्तं कोऽहमुपकर्त्ता => कः+अहम्+उपकर्त्ता त्वद् दर्शनादेव => त्वत्+ दर्शनात्+एव दर्शनादेव => दर्शनात्+एव ततस्तोषय => ततः+तोषय मामिति => माम्+इति स प्राह => सः+ प्राह अस्मन्मूलवार्त्तां => अस्मत्+मूलवार्त्तां पुत्रो, => पुत्रः+, पुत्रऽहं => पुत्रः+अहं चूतमञ्जरीयं => चूतमञ्जरी+इयं अथैकश्चन्दननामा => अथ+एकश्चन्दननामा सिद्धपुत्रोऽष्टाङ्गनिमित्तविद् => सिद्धपुत्रः+अष्टाङ्गनिमित्तविद् जिनमताभिज्ञश्च => जिनमताभिज्ञः+च बालमित्रमभूत् => बालमित्रम्+अभूत् सङ्गाद् रत्नशेखरोऽपि => सङ्गात्+ रत्नशेखरः+अपि रत्नशेखरोऽपि => रत्नशेखरः+अपि रत्नशिखामेघादावपि => रत्नशिखामेघादौ+अपि ततोऽहमपि => ततः+अहमपि श्रावको जातः => श्रावकः+ जातः अथैकदा => अथ+एकदा मदभिमुखणालोक्य => मत्+अभिमुखम्+आलोक्य मन्मातुलं => मत्+मातुलं प्रत्युक्तम् => प्रति+उक्तम् भागिनेयो रत्नचूडः => भागिनेयः+ रत्नचूडः भावीति => भावी+इति प्रत्युक्तं => प्रति+उक्तं सुलक्षणोऽयं => सुलक्षणः+अयं यदुक्तं => यत्+उक्तं जातमिति => जातम्+इति रत्नचूड आह- => रत्नचूडः+ आह- ततो रत्नशेखरेण => ततः+ रत्नशेखरेण चन्दनवचनाभ्युदयितं => चन्दनवचनाभ्य+उदयितं चूतमञ्चरीयं => चूतमञ्चरी+इयं तद्वयतिकरादचलचपलो मम => तत्+व्यतिकरात्+अचलचपलः+ मम मातृष्वस्रीयावसहनौ => मातृष्वस्रीयौ+असहनौ चूतमञ्जरीमपहर्त्तुं => चूतमञ्जरीम्+अपहर्त्तुं मामुपद्रोतुं => माम्+उपद्रोतुं वाऽशक्तौ => वा+अशक्तौ योद्धुमागच्छतस्तावन्मुखराभिधदूतमुखेन => योद्धुम्+आगच्छतः+तावत्+मुखराभिधदूतमुखेन तदागमनं => तत्+आगमनं मयाऽचिन्तियदहो => मया+अचिन्तियत्+अहो मा भूत् => मा+ अभूत् मातृष्वस्त्रीयघातपातकमिति => मातृषु+अस्त्रीयघातपातकम्+इति तदितोऽपसरामि => तदितः+अपसरामि तावदिति => तावत्+इति प्रियामादायाऽऽगतोऽहमतत्र => प्रियाम्+आदाय+आगतः+अहम्+अत्र इतस्तावपि => इतः+तौ+अपि मामत्राऽऽगतं => माम्+अत्र+आगतं पश्चादायातौ => पश्चात्+आयातौ पश्यतोरेवाऽचलेनाऽहं => पश्यतोः+एव+अचलेन+अहं युद्धार्थमाकारितः => युद्धार्थम्+अकारितः क्रमान्मया => क्रमात्+मया पलायितोऽपि => पलायितः+अपि पश्चाद् गत्वा => पश्चात्+ गत्वा भूत् => +अभूत् ससाध्वसो यावदहं => ससाध्वसः+ यावत्+अहं यावदहं => यावत्+अहं प्रतिनिवृत्तस्तावच्चपलोऽप्यभिमुखो मिलितस्तमपि => प्रतिनिवृत्तः+तावत्+चपलोपि+अभिमुखः+ मिलितः+तम्+अपि मिलितस्तमपि => मिलितः+तम्+अपि सम्यग् निरौजसं => सम्यक्+ निरौजसं शीघ्रमिहागतम् => शीघ्रम्+इह+आगमत् इत्येषोऽस्मद्वृत्तान्तस्तत् => इति+एषः+ऽस्मत्+वृत्तान्तः+तत् वर्धमानपुरेशधवलधरापालसूनुर्निखिलगुणनिवाससदनं => वर्धमानपुरेशधवलधरापालसूनुः+निखिलगुणनिवाससदनं कुमारोऽयं => कुमारः+अयं क्रीडानन्दनमायातोऽस्तीत्यादि => क्रीडानन्दनम्+आयातः+अस्ति+इत्यादि तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य हृष्टो रत्नचूड => हृष्टः+ रत्नचूडः+ रत्नचूड एकं => रत्नचूडः+ एकं वैराग्यश्च => वैराग्यः+च रत्नचूडेनोक्तम् => रत्नचूडेन+उक्तम् अत्रोद्याने => अत्र+उद्याने श्रीऋषभजिनप्रासादोऽस्ति => श्रीऋषभजिनप्रासादः+अस्ति तद्यामस्तत्र => तत्+यामः+तत्र भगवद्दर्शनार्थमिति => भगवद्दर्शनार्थम्+इति ततो गताश्चत्वारोऽपि => ततः+ गताः+चत्वारः+अपि गताश्चत्वारोऽपि => गताः+चत्वारः+अपि प्रविष्टाश्च => प्रविष्टाः+च सदोद्योतं => सदा+उद्योतं विमलोऽपि => विमलः+अपि प्रोद्भूताऽनिर्वाच्यप्रेमरसोऽत्यर्थं => प्रोद्भूत+अनिर्वाच्यप्रेमरसोत्यर्थं यावद् बर्हिमण्डपे => यावत्+ बर्हिमण्डपे निविष्टास्तावन्मूर्च्छितो विमलः => निविष्टाः+तावत्+मूर्च्छितः+ विमलः सावधानीकृतो रत्नचूडपादयोर्निपत्य => सावधानीकृतः+ रत्नचूडपादयोः+निपत्य रत्नचूडपादयोर्निपत्य => रत्नचूडपादयोः+निपत्य मेऽकारणबन्धुर्गुरुः => मे+अकारणबन्धुः+गुरुः त्वदुपदेशाद् भगवन्तं => त्वत्+उपदेशात्+ भगवन्तं जातिस्मृतिरभूत् => जातिस्मृतिः+अभूत् बहुशो जिनपूजाः => बहुशः+ जिनपूजाः कृता अभूवन् => कृताः+ अभूवन् इहाऽप्यद्यप्रभृति => इहापि+अद्यप्रभृति जातोत्पुलको रत्नचूडः => जात+उत्पुलकः+ रत्नचूडः मेऽद्य => मे+अद्य प्रतिपन्नस्त्वयाऽर्हद्धर्मः => प्रतिपन्नः+त्वया+अर्हद्धर्मः पुण्यप्राग्भारमन्तरेण => पुण्यप्राग्भारम्+अन्तरेण नाऽऽप्यते => न+आप्यते अन्यच्च => अन्यत्+च धन्योऽसि => धन्यः+असि यच्चिन्तामणिलाभेऽप्यनुत्सिक्तमनाः => यत्+चिन्तामणिलाभे+अपि+अनुत्सिक्तमनाः जिनधर्ममासाद्याऽप्रमेयां => जिनधर्मम्+आसाद्य+अप्रमेयां मुदमावहसि => मुदम्+आवहसि मूढास्तु => मूढाः+तु धीरपुमांसस्ते => धीरपुमांसः+ते धर्ममेव => धर्मम्+एव तदद्यैव => तत्+अद्यैव नाऽनुमन्येते => न+अनुमन्येते ततो यथाकथमपि => ततः+ यथाकथमपि रत्नचूडोऽवक् => रत्नचूडः+अवक् कुतश्चिद् बुधनामाचार्याः => कुतश्चित्+ बुधनामाचार्याः दृष्टपूर्वाऽस्ति => दृष्टपूर्वा+अस्ति तेषामचिन्त्यशक्तिः => तेषाम्+अचिन्त्यशक्तिः दृष्टास्ते => दृष्टाः+ते गताऽष्टम्यामत्रैव => गता+अष्टम्याम्+अत्रैव जिनवन्दनागतेन => जिनवन्दन+आगतेन कृष्णाऽङ्गो => कृष्ण+अङ्गः विरूपस्त्रिकोणशिरा गलन्नेत्रो => विरूपः+त्रिकोणशिराः+ गलन्नेत्रः+ गलन्नेत्रो नतनासिकः => गलन्नेत्रः+ नतनासिकः प्रलम्बग्रीवोदरो बीभत्साकृतिः => प्रलम्बग्रीवोदरः+ बीभत्साकृतिः सूरिर्मेघगम्भीरस्वरेण => सूरिः+मेघगम्भीरस्वरेण तन्वानो वीक्षितस्तदा => तन्वानः+ वीक्षितः+तदा वीक्षितस्तदा => वीक्षितः+तदा 'यदहो => 'यत्+अहो गुरुर्वचनातिशयस्तु => गुरुः+वचनातिशयः+तु युज्यतेऽस्यैवंविधकुरूपत्वमिति => युज्यते+अस्य+एवंविधकुरूपत्वम्+इति प्रासादादन्तर्गत्वा => प्रासादात्+अन्तः+गत्वा विधिनाऽष्टभिः => विधिना+अष्टभिः प्रकारैर्जिनानभ्यर्च्य => प्रकारैः+जिनान्+अभ्यर्च्य प्रासादाद् बहिर्निर्गतोऽहं => प्रासादात्+ बहिः+निर्गतः+अहं बहिर्निर्गतोऽहं => बहिः+निर्गतः+अहं तमाचार्यं => तम्+आचार्यं मयाऽधुनैव => मया+अधुना+एव कुरूपो दृष्टोऽभूत् => कुरूपः+ दृष्टः+अभूत् दृष्टोऽभूत् => दृष्टः+अभूत् क्षणमात्रादेव => क्षणमात्रात्+एव जात्यकार्त्तस्वरकान्तिर्जातोऽयं => जाति+अकार्त्तस्वरकान्तिः+जातः+अयं भवन्त्येव => भवन्ति+एव तपस्विनोऽनेकलब्धिनिधयः। => तपस्विनः+अनेकलब्धिनिधयः। चन्दनेनाऽप्युक्तमभूद् यत् => चन्दनेन+अपि+उक्तम्+अभूत्+ यत् तपस्विनोऽणुवत्सूक्ष्मशरीरं => तपस्विनः+अणुवत्सूक्ष्मशरीरं मेरोरपि => मेरोः+अपि महच्छरीरं => महत्+शरीरं वायोरपि => वायोः+अपि वज्रादप्यतिगुरवो भवन्ति => वज्रात्+अपि+अतिगुरवः+ भवन्ति भूमिस्था अप्यङगुल्यग्रेण => भूमिस्थाः+ अपि+अङगुल्यग्रेण अप्यङगुल्यग्रेण => अपि+अङगुल्यग्रेण अग्निजलादावपि => अग्निजलादौ+अपि भूमाविव => भूमौ+इव इन्द्रोपेन्द्रादीनपि => इन्द्र+उपेन्द्रादीन्+अपि इत्थमनेकलब्धिकलिता नानारूपा => इत्थम्+अनेकलब्धिकलिताः+ नानारूपाः+ नानारूपा भवन्ति => नानारूपाः+ भवन्ति तन्महानुभावा एते => तत्+महानुभावाः+ एते महर्षय' => महर्षयः+' सर्वसाधवो, => सर्वसाधवः+, तैर्धमलाभेत्याशीः => तैः+धर्मलाभ+इति+आशीः गुरुमुखाद् धर्मदेशनां => गुरुमुखात्+ धर्मदेशनां कश्चिन्मुनिः => कश्चित्+मुनिः सूरेर्नामादिकं => सूरेः+नामादिकं स त्वाह => सः+ तु+आह त्वाह => तु+आह बुधाचार्योऽयं => बुधाचार्यः+अयं निःशेषलब्धिपात्रमिति => निःशेषलब्धिपात्रम्+इति गृहमायातः => गृहम्+आयातः गरुवोऽपि => गरुवः+अपि ततो हे => ततः+ हे पुनरपि => पुनः+अपि बुधाचार्या मिलन्ति => बुधाचार्याः+ मिलन्ति भवत्येव => भवति+एव भवदिष्टसिद्धिः => भवत्+इष्टसिद्धिः गुरवस्त्वदृष्टिगोचरीभवन्ति => गुरवः+तु+अदृष्टिगोचरीभवन्ति मदर्थमभ्यर्थनीया => मदर्थम्+अभ्यर्थनीया यथाऽत्राऽऽयान्तीति => यथा+अत्र+आयान्ति+इति प्रणयपेशलैर्धर्मदृढीकरणकारणैर्वार्त्तालापैः => प्रणयपेशलैः+धर्मदृढीकरणकारणैः+वार्त्तालापैः भूमिमनुव्रज्य => भूमिम्+अनुव्रज्य पुनर्दर्शनेन => पुनः+दर्शनेन सम्भावनीयोऽहमित्यादि => सम्भावनीयः+अहम्+इत्यादि प्रतिनिवृत्तो विमलः => प्रतिनिवृत्तः+ विमलः विमलरत्नचूडोक्तानेकधर्मकथा मया => विमलरत्नचूडोक्त+अनेकधर्मकथाः+ मया श्रुतास्तथाऽपि => श्रुताः+तथाऽपि किञ्चिदप्यवधारिताः => किञ्चित्+अपि+अवधारिताः मयोक्तं => मया+उक्तं एतद्रत्नं => एतत्+रत्नं मुच्यताऽत्रैव => मुच्यता+अत्रैव विमलेनाऽपि => विमलेन+अपि तथास्तु => तथा+अस्तु तद्रत्नम् => तत्+रत्नम् क्षणमात्रमपि => क्षणमात्रम्+अपि नाऽऽयाता => न+आयाता स्तेयकुमित्रप्रेरितो रत्नहरणार्थं => स्तेयकुमित्रप्रेरितः+ रत्नहरणार्थं प्राप्तोऽहं => प्राप्तः+अहं विमलोऽपि => विमलः+अपि तद्वनं => तत्+वनं जिगमिषुर्मद्‌गृहमायातस्तावत् => जिगमिषुः+मद्‌गृहम्+आयातः+तावत् मामनुपदं => माम्+अनुपदं यावदहं => यावत्+अहं स्थितस्तावद् दूराद् => स्थितः+तावत्+ दूरात्+ दूराद् विमलोऽप्यागच्छन् => दूरात्+ विमलः+अपि+आगच्छन् विमलोऽप्यागच्छन् => विमलः+अपि+आगच्छन् तदालोकनादत्याकुलेन => तत्+आलोकनात्+अत्याकुलेन न्यस्तस्तत्र => न्यस्तः+तत्र रत्नमपि => रत्नम्+अपि विमलभीत्याऽन्यत्र => विमलभीत्या+अन्यत्र तावदायातेन => तावत्+आयातेन पृष्टोऽहं => पृष्टः+अहं किमर्थमिहाऽऽयातोऽसि => किमर्थम्+इह+आयातः+असि विलक्ष इव => विलक्षः+ इव मयोक्तं => मया+उक्तं त्वामत्राऽऽगतं => त्वाम्+अत्र+आगतं श्रुत्वाऽहमप्यागतं, => श्रुत्वा+अहमपि+आगतं, पुनस्त्वां => पुनः+त्वां प्राप्त इति => प्राप्तः+ इति ततो वरमित्युक्त्वा => ततः+ वरम्+इत्युक्त्वा वरमित्युक्त्वा => वरम्+इत्युक्त्वा विमलश्चैत्यमुपेयिवान् => विमलः+चैत्यम्+उपेयिवान् पृष्टतो मया => पृष्टतः+ मया यदहं => यत्+अहं दृष्टो भवेयम् => दृष्टः+ भवेयम् ततो इतो => ततः+ इतः+ इतो नश्यामि => इतः+ नश्यामि रत्नन्यासस्थलमागत्य => रत्नन्यासस्थलम्+आगत्य व्याकुलत्वाद् रत्नभ्रान्त्या => व्याकुलत्वात्+ रत्नभ्रान्त्या दृषत्खण्डमादाय => दृषत्खण्डम्+आदाय पलायितो वनमध्ये => पलायितः+ वनमध्ये अष्टाविंशतियोजनान्युल्लङ्घ्य => अष्टाविंशतियोजनानि+उल्लङ्घ्य किञ्चिद् विश्रम्य => किञ्चित्+ विश्रम्य ग्रन्थिमुद्‌ग्रथ्य => ग्रन्थिम्+उद्‌ग्रथ्य यावद् विलोकयामि => यावत्+ विलोकयामि तावदश्मखण्डं => तावत्+अश्मखण्डं मूर्च्छितो मुहूर्त्तान्तरे => मूर्च्छितः+ मुहूर्त्तान्तरे पुनर्लब्धचेतनो रत्नग्रहणेच्छया => पुनः+लुब्धचेतनः+ रत्नग्रहणेच्छया इतश्च => इतः+च मामदृष्ट्वा => माम्+अदृष्ट्वा मद्विलोकनाय => मत्+विलोकनाय सेवकास्तन्मध्यादेको मामभ्यापतितस्तं => सेवकाः+तन्मध्यात्+एकः+ माम्+अभ्यापतितः+तं मामभ्यापतितस्तं => माम्+अभ्यापतितः+तं यावद् भयविह्वलाङ्गो => यावत्+ भयविह्वलाङ्गः+ भयविह्वलाङ्गो नश्यामि => भयविह्वलाङ्गः+ नश्यामि तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् त्वामनालोक्य => त्वाम्+अनालोक्य विमलकुमारस्तु => विमलकुमारः+तु चिन्ताकुलितोऽस्ति => चिन्ताकुलितः+अस्ति तदागम्यतां => तदा+आगम्यतां शीघ्रमिति => शीघ्रम्+इति ज्ञातो मेऽपराध => ज्ञातः+ मे+अपराधः+ मेऽपराध इति => मे+अपराधः+ इति समागतोऽहं => समागतः+अहं विमलोऽपि => विमलः+अपि साश्रुनेत्रो मामाश्‌लिष्यार्द्धासने => साश्रुनेत्रः+ माम्+आश्‌लिष्य+अर्द्धासने मामाश्‌लिष्यार्द्धासने => माम्+आश्‌लिष्य+अर्द्धासने मायानुभावतो मिथ्याकल्पयित्वा => माया+अनुभावतः+ मिथ्याकल्पयित्वा मयोक्तं => मया+उक्तं स्थितोऽहं => स्थितः+अहं विद्याधर्याऽपहृतस्तिर्यग्गगनाऽध्वनि => विद्याधर्या+अपहृतः+तिर्यक्+गगन+अध्वनि तद्वचो न => तद्वचः+ न ततो जातस्तयोः => ततः+ जातः+तयोः जातस्तयोः => जातः+तयोः कलहस्तद्विग्रहव्यग्रयोस्तयोर्हस्ताभ्यां => कलहस्तद्विग्रहव्यग्रयोः+तयोः+हस्ताभ्यां पतितोऽहं => पतितः+अहं जातो भृशं => जातः+ भृशं जर्जराङ्गस्तथापि => जर्जराङ्गः+तथापि कथञ्चिच्छनैः => कथञ्चित्+शनैः प्रचलन्निहागममित्येतन्मे => प्रचलन्निहागमम्+इति+एतत्+मे स्वभावसरलत्वाद् विमलेन => स्वभावसरलत्वात्+ विमलेन अथैतत् => अथ+एतत् वृत्तान्तकथनान्तरमेव => वृत्तान्तकथनान्तरम्+एव ममाङ्गे => मम+अङ्गे पतितोऽहं => पतितः+अहं जातो निश्चेष्टः, => जातः+ निश्चेष्टः, कृतो हाहारवः => कृतः+ हाहारवः मिलिताश्च => मिलिताः+च कृताश्च => कृताः+च मन्त्राद्यनेकशः => मन्त्रादि+अनेकशः प्रतीकारास्तथापि => प्रतीकाराः+तथापि नोपशान्ता => न+उपशान्ता यदहो => यत्+अहो शाम्यत्येषा => शाम्यति+एषा वेदनेति => वेदना+इति रत्नमदृष्ट्वा => रत्नम्+अदृष्ट्वा केनाऽपि => केन+अपि हृतमिति => हृतम्+इति वामदेव इति => वामदेवः+ इति महाचिन्तार्त्तो विमलः => महाचिन्तार्त्तः+ विमलः मदन्तिकमागतस्तावदतिघोररूपेण => मदन्तिकम्+आगतः+तावत्+अतिघोररूपेण अहोऽनेन => अहो+अनेन पुनर्मिथ्याभाषणेन => पुनः+मिथ्याभाषणेन विमलो विप्रतारितस्ततोऽस्य => विमलः+ विप्रतारितः+ततः+अस्य विप्रतारितस्ततोऽस्य => विप्रतारितः+ततः+अस्य कर्मचाण्डालेनेत्थं => कर्मचाण्डालेन+इत्थं कृताऽस्ति => कृता+अस्ति परमप्येनं => परम्+अपि+एनं विडम्बयिष्याम्यहम् => विडम्बयिष्यामि+अहम् इत्याकर्ण्याऽपि => इति+आकर्ण्य+अपि मधुरवचनैर्वनदेवतां => मधुरवचनैः+वनदेवतां कारितोऽहम् => कारितः+अहम् सर्वलोकैर्मम => सर्वलोकैः+मम धिक्कृतश्च => धिक्कृतः+च तैर्बहुधा => तैः+बहुधा स्वजनादिभिर्गेहात् => स्वजनादिभिः+देहात् किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि चैषां => च+एषां वचनैस्त्वया => वचनैः+त्वया काऽप्यधृतिर्विधेयेति => काऽपि+अधृतिः+विधेया+इति अथाऽन्यदा => अथ+अन्यदा विमलकुमारो मदन्वितः => विमलकुमारः+ मदन्वितः नव्यकाव्यप्रबन्धैर्यावद् युगादिदेवं => नव्यकाव्यप्रबन्धैः+यावत्+ युगादिदेवं प्रवृत्तस्तावद् रत्नचूडोऽपि => प्रवृत्तः+तावत्+ रत्नचूडः+अपि रत्नचूडोऽपि => रत्नचूडः+अपि सहितस्तत्रायातः => सहितः+तत्र+आयातः स्वयमपि => स्वयम्+अपि बहिर्मण्डपमागत्याऽन्योऽन्यं => बहिः+मण्डपम्+आगत्य+अन्योन्यं सानन्दाश्रुलोचनमाश्‌लिष्य => सानन्दाश्रुलोचनम्+आश्‌लिष्य कुशलप्रश्नश्चक्रे => कुशलप्रश्नः+चक्रे क्षणमपि => क्षणम्+अपि विस्मृतोऽसि => विस्मृतः+असि कार्यव्यग्रत्वेनाऽद्य => कार्यव्यग्रत्वेन+अद्य त्वन्मिलनायाऽपि => त्वत्+मिलनाय+अपि नाऽऽगमम् => न+आगमम् बुधाचार्यमपि => बुधाचार्यम्+अपि यतो यद्दिने => यतः+ यद्दिने गतोऽहं => गतः+अहं मामुचुः => माम्+ऊचुः सर्वा अपि => सर्वाः+ अपि तवाऽङ्गे => तव+अङ्गे अवतरिष्यामो, => अवतरिष्यामः+, प्रातस्त्वामभिषेक्तुं => प्रातः+त्वाम्+अभिषेक्तुं तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य यदहो => यत्+अहो एता विद्यादेव्यश्चक्रित्वं => एताः+ विद्यादेव्यः+चक्रित्वं विद्यादेव्यश्चक्रित्वं => विद्यादेव्यः+चक्रित्वं चैतत्सर्वं => च+एतत्+सर्वं राजविष्टिरिवाऽवश्यं => राजविष्टिः+इव+अवश्यं भोक्तव्यमेवेति => भोक्तव्यम्+एव+इति यावच्चिन्तयामि => यावत्+चिन्तयामि प्रविष्टास्ता => प्रविष्टाः+ताः सकलैर्विद्याधरैः => सकलैः+विद्याधरैः कृतो मे => कृतः+ मे तद्दिवसादारभ्य => तद्दिवसात्+आरभ्य यदहो => यत्+अहो मेऽनवधानत्वं => मे+अनवधानत्वं राज्यार्त्तिपङ्‌कमग्नोऽनिशं => राज्यार्त्तिपङ्‌कमग्नः+अनिशं ततो बहुषु => ततः+ बहुषु दृष्टोऽन्यदैकत्र => दृष्टः+अन्यत्+एकत्र कथितो मया => कथितः+ मया प्रार्थितश्चासौ => प्रार्थितः+च+असौ सूरिणोक्तं => सूरिणा+उक्तं यास्यामो वयं => यास्यामः+ वयं तत्प्रमाणीकृत्याऽहमत्राऽऽगत इति => तत्प्रमाणीकृत्य+अहम्+अत्र+आगतः+ इति अथैतदाकर्ण्य => अथ+एतत्+आकर्ण्य हृष्टो विमलः => हृष्टः+ विमलः रत्नचूडमत्यादरेण => रत्नचूडम्+अत्यादरेण नानाधर्मवार्त्ताभिर्गोष्ठीसुखमनुबभूवे => नानाधर्मवार्त्ताभिः+गोष्ठीसुखम्+अनुबभूवे विमलमनुज्ञाप्य => विमलम्+अनुज्ञाप्य विमलस्तु => विमलः+तु प्रभृत्यनिशं => प्रभृत्+अनिशं संसाराऽसारतां => संसारा+आसारतां विभावयंस्तस्थौ => विभावयन्+तस्थौ यदयं => यत्+अयं प्रत्यग्रतारुण्योऽपि => प्रत्यग्रतारुण्यः+अपि संवृतेन्द्रियग्रामो न => संवृता+इन्द्रियग्रामः+ न किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि विषयसुखमभिलषतीति => विषयसुखम्+अभिलषति+इति विमलमाकार्य => विमलम्+आकार्य कुलधौरेयस्त्वमेक एव => कुलधौरेयः+त्वम्+एकः+ एव सूनुस्त्वदुपभोगफलश्चैताः => सूनुः+त्वत्+उपभोगफलः+च+एताः समस्ता राज्यसम्पदस्त्वमेव => समस्ताः+ राज्यसम्पदः+त्वम्+एव राज्यसम्पदस्त्वमेव => राज्यसम्पदः+त्वम्+एव चेद् विरक्त => चेत्+ विरक्तः+ विरक्त एव => विरक्तः+ एव किमस्माकं => किम्+अस्माकं ततो वत्स => ततः+ वत्स प्रत्यग्रयौवना राजकन्याः, => प्रत्यग्रयौवनाः+ राजकन्याः, मनोऽभीप्सितान् => मनः+अभीप्सितान् पूरयाऽस्मन्मनोरथान् => पूरय+अस्मत्+मनोरथान् राज्यसम्पदमनुभवनेनेति => राज्यसम्पदम्+अनुभवनेन+इति ततो विमलोऽवादीत् => ततः+ विमलः+अवादीत् विमलोऽवादीत् => विमलः+अवादीत् क्षुत्पिपासाऽधमर्णस्वजनविप्रयोगादि => क्षुत्पिपासा+अधमर्णस्वजनविप्रयोगादि कुक्षिम्भरिवद् यो => कुक्षिम्भरिवत्+ यः+ यो नृपः => यः+ नृपः धिगस्तु => धिक्+अस्तु सर्वतो दुःखितजनानाकार्य => सर्वतः+ दुःखितजनान्+आकार्य दुःखितजनानाकार्य => दुःखितजनान्+आकार्य दुःखान्यपाकृत्य => दुःखानि+अपाकृत्य पश्चाद् यद् => पश्चात्+ यत्+ यद् यद् => यत्+ यत्+ यद् यूयमादिक्ष्यथ => यत्+ यूयम्+आदिक्ष्यथ यूयमादिक्ष्यथ => यूयम्+आदिक्ष्यथ तदहं => तत्+अहं तिष्ठामो वयं => तिष्ठामः+ वयं उपकारिकालयनमा सूत्र्योपवनशोभावलोकपराः => उपकारिकालयनमाः+ सूत्र्योपवनशोभावलोकपराः पुरोद्याने => पुरः+उद्याने पटकुटिमासूत्र्य => पटकुटिम्+आसूत्र्य सभामापूर्य => सभाम्+आपूर्य नानातोद्यनादनाट्यादिप्रेक्षापरस्तस्थौ => नानातोद्यनादनाट्यादिप्रेक्षापरः+तस्थौ जैनमहर्षि आगमनम् => जैनमहर्षिः+ आगमनम् अथाऽनेकेषु => अथ+अनेकेषु सेवकैर्नीयमानेषु => सेवकैः+नीयमानेषु चाऽदुःखीक्रियमाणेषु => च+अदुःखीक्रियमाणेषु तदवसरे => तत्+अवसरे क्वाप्यटव्यां => क्वापि+अटव्यां कुष्टाभिभूतो वेपमानतनुर्जराजीर्णो => कुष्टाभिभूतः+ वेपमानतनुः+जराजीर्णः+ वेपमानतनुर्जराजीर्णो गलन्नेत्रोऽवनतनासिकः => वेपमानतनुः+जराजीर्णः+ गलत्+नेत्रः+अवनतनासिकः गलन्नेत्रोऽवनतनासिकः => गलत्+नेत्रः+अवनतनासिकः शटितकरचरणो लुञ्चितमुर्द्धजोऽनुपानत्कः => शटितकरचरणः+ लुञ्चितम्+उर्द्धजः+अनुपानत्कः लुञ्चितमुर्द्धजोऽनुपानत्कः => लुञ्चितम्+उर्द्धजः+अनुपानत्कः परिशटितवस्त्रखण्डावृताङ्गो दण्डकम्बलधरोऽलाबूयुगलमूर्णारजोहरणं => परिशटितवस्त्रखण्डावृताङ्गः+ दण्डकम्बलधरः+अलाबूयुगलमूर्णारजोहरणं दण्डकम्बलधरोऽलाबूयुगलमूर्णारजोहरणं => दण्डकम्बलधरः+अलाबूयुगलमूर्णारजोहरणं चोद्वहन् => च+उद्वहन् दवदग्धकाष्टकीलनिभो गलत्स्वेदमलाविलो => दवदग्धकाष्टकीलनिभः+ गलत्स्वेदमलाविलः+ गलत्स्वेदमलाविलो निदाघमध्याह्नार्कमरीचिप्रतप्तरजसि => गलत्स्वेदमलाविलः+ निदाघमध्याह्न+अर्कमरीचिप्रतप्तरजसि निदाघमध्याह्नार्कमरीचिप्रतप्तरजसि => निदाघमध्याह्न+अर्कमरीचिप्रतप्तरजसि दृष्टो राजादिष्ट => दृष्टः+ राजादिष्टः+ राजादिष्ट सेवकैस्ततो => राजादिष्टः+ सेवकैः+ततः+ सेवकैस्ततो महादुःख्यसाविति => सेवकैः+ततः+ महादुःख्यसौ+इति महादुःख्यसाविति => महादुःख्यसौ+इति पश्चाद् गत्वा => पश्चात्+ गत्वा महानिदाघेऽनुपानत्कस्य => महानिदाघे+अनुपानत्कस्य प्रस्थानप्रयोजनमिति => प्रस्थानप्रयोजनम्+इति स प्राह => सः+ प्राह तद् ऋणमोक्षार्थमहं => तत्+ ऋणमोक्षार्थम्+अहं ऋणमोक्षार्थमहं => ऋणमोक्षार्थम्+अहं गुर्वादेशादित्थं => गुर्वादेशात्+इत्थं तद्ऋणमोक्ष" => तद्ऋणमोक्षः+" पुनस्तथैव => पुनः+तथैव पुनर्नृपसेवकैर्हस्ते => पुनः+नृपसेवकैः+हस्ते धृतोऽवदत् => धृतः+अवदत् कार्यहानिरि"त्युक्त्वा => कार्यहानिः+इ"ति+उक्त्वा पुनश्चलितस्ततो बलात्कारेण => पुनः+चलितः+ततः+ बलात्कारेण आनीतोऽसो => आनीतः+असो राजसेवकै राजसभायां => राजसेवकैः+ राजसभायां कुरूपकुष्ठाभिभूतत्वाज्जवनिकान्तरे => कुरूपकुष्ठाभिभूतत्वात्+जवनिकान्तरे कथितस्तै राज्ञोऽग्रे => कथितः+तैः+ राज्ञः+अग्रे राज्ञोऽग्रे => राज्ञः+अग्रे सर्ववृत्तान्तस्तावद् विमलेन => सर्ववृत्तान्तः+तावत्+ विमलेन पटमपसार्य => पटम्+अपसार्य विलोकितो राजचूडोक्तः => विलोकितः+ राजचूडोक्तः लक्षितश्चाऽसौ => लक्षितः+च+असौ बुधसूरिरिति => बुधसूरिः+इति ततो विमलेन => ततः+ विमलेन निष्कारणोपकारित्वमिति => निष्कारण+उपकारित्वम्+इति कृतो मनसा => कृतः+ मनसा प्रणामस्तेनाऽपि => प्रणामः+तेन+अपि धर्मलाभाशीर्दत्ता => धर्मलाभाशीः+दत्ता पुनस्ततोऽप्यसौ => पुनः+ततः+अपि+असौ प्रवृत्तस्दा => प्रवृत्तः+तदा सभालोकस्तस्य => सभालोकः+तस्य जुगुप्समाना उच्चैर्जहसुर्यदहो => जुगुप्समानाः+ उच्चैः+जहसुः+यत्+अहो उच्चैर्जहसुर्यदहो => उच्चैः+जहसुः+यत्+अहो ईदृग् दुःखस्थोऽप्यसौ => ईदृक्+ दुःखस्थः+अपि+असौ दुःखस्थोऽप्यसौ => दुःखस्थः+अपि+असौ ईदृग्विधं => ईदृक्+विधं मूढो गन्तुं => मूढः+ गन्तुं व्यवस्यतीति => व्यवस्यति+इति अथैवं => अथ+एवं सकोपमिवात्मानं => सकोपम्+इव+आत्मानं समुत्तप्तकनकाभकनीनिको भृकुटीभीषणाननोऽसौ => समुत्तप्तकनकाभकनीनिकः+ भृकुटीभीषणाननः+असौ भृकुटीभीषणाननोऽसौ => भृकुटीभीषणाननः+असौ समस्तसंसदुत्रासकारिणा => समस्तसंसत्+उत्रासकारिणा रेऽधम => रे+अधम सकलदोषोपद्रुता => सकलदोष+उपद्रुता युष्मत्तोऽपि => युष्मत्तः+अपि अहमधिकदोषाश्रयः => अहम्+अधिकदोषाश्रयः तमालोक्य => तम्+आलोक्य नृपो विमलं => नृपः+ विमलं प्रत्याह => प्रति+आह स्रवल्लालाम्लानमुखोऽत्यन्तदीन इवाऽभूत् => स्रवल्लालाम्लानमुखः+अत्यन्तदीनः+ इव+अभूत् इवाऽभूत् => इव+अभूत् क्षणमात्रादस्मासु => क्षणमात्रात्+अस्मासु पश्यत्स्वेव => पश्यत्सु+एव जातश्चण्डांशुचण्डकान्तिर्दुष्प्रेक्ष्यो दर्शनादेव => जातः+चण्डांशुचण्डकान्तिः+दुष्प्रेक्ष्यः+ दर्शनात्+एव दर्शनादेव => दर्शनात्+एव कश्चिन्महर्षिरयं => कश्चित्+महर्षिः+अयं कुपितो मा => कुपितः+ मा भूत् => +अभूत् तदेनं => तत्+एनं तावदनुनयाम" => तावत्+अनुनयामः+" ततो विमलेनाऽपि => ततः+ विमलेन+अपि विमलेनाऽपि => विमलेन+अपि सत्यमेतदिति => सत्यम्+एतत्+इति सर्वेऽप्युत्थाय => सर्वेऽपि+उत्थाय अज्ञानिनो वयं => अज्ञानिनः+ वयं महात्मानस्तत्क्षन्तव्यो भगवद्भिः => महात्मानः+तत्क्षन्तव्यः+ भगवद्भिः अस्मदपराधः => अस्मत्+अपराधः मूलस्वरूपदर्शनेनाऽनुग्राह्याश्च => मूलस्वरूपदर्शनेन+अनुग्राह्याः+च वयमित्यादि => वयम्+इत्यादि स महर्षिर्महौजसं => सः+ महर्षिः+महौजसं महर्षिर्महौजसं => महर्षिः+महौजसं कनककमलासीनमात्मानमदर्शयत् => कनककमलासीनम्+अत्मानम्+अदर्शयत् प्रहृष्टास्तं => प्रहृष्टाः+तं प्राक्कुरूपताऽवसरे => प्राक्कुरूपता+अवसरे कुरूपकुष्ठित्वादयो दोषाः => कुरूपकुष्ठित्वादयः+ दोषाः सर्वेऽप्यस्मासु => सर्वेऽपि+अस्मासु यदारोपितास्ते => यत्+आरोपिताः+ते प्रत्यक्षतस्त्वस्मासु => प्रत्यक्षतः+तु+अस्मासु नोपलभ्यन्ते => न+उपलभ्यन्ते यूयमप्यवितथवादिनस्तदेनं => यूयम्+अपि+अवितथवादिनः+तत्+एनं संशयमपोहितुमर्हन्तु => संशयम्+अपोहितुम्+अर्हन्तु कनककान्तयोऽपि => कनककान्तयः+अपि पापपङ्‌कोपलिप्तत्वात् => पापपङ्‌क+उपलिप्तत्वात् कृष्णङ्गा एवोच्यन्ते => कृष्णङ्गाः+ एव+उच्यन्ते एवोच्यन्ते => एव+उच्यन्ते साधवस्तु => साधवः+तु कृष्णाङ्गा अपि => कृष्णाङ्गाः+ अपि विशदपरिणामत्वाद् गौराङ्गा => विशदपरिणामत्वात्+ गौराङ्गाः+ गौराङ्गा एवोच्यन्ते => गौराङ्गाः+ एव+उच्यन्ते एवोच्यन्ते => एव+उच्यन्ते संसारिणो नीरोगा => संसारिणः+ नीरोगाः+ नीरोगा अपि => नीरोगाः+ अपि साधवस्तु => साधवः+तु बहिर्गलत्कुष्ठिनोऽपि => बहिर्गलत्कुष्ठिनः+अपि नीरोगा एव => नीरोगाः+ एव संसारिणो नित्यमिष्टान्नभोजिनोऽपि => संसारिणः+ नित्यमिष्टान्नभोजिनः+अपि नित्यमिष्टान्नभोजिनोऽपि => नित्यमिष्टान्नभोजिनः+अपि सदाऽतृप्तत्वात् => सदा+अतृप्तत्वात् क्षुधिता एव => क्षुधिताः+ एव साधवस्तु => साधवः+तु क्षुत्क्षामा अपि => क्षुत्क्षामाः+ अपि शमामृताऽऽस्वादमुदिता नित्यं => शमामृता+आस्वादमुदिताः+ नित्यं तृप्ता एव => तृप्ताः+ एव संसारिणस्तारुण्यमदोद्धता अपि => संसारिणः+तारुण्यमदोद्धताः+ अपि पण्डितवीर्योल्लाससमयं => पण्डितवीर्य+उल्लाससमयं स्वभावतारुण्यमनासादयन्तो ज्ञानादिरत्नत्रयोपार्जनविकला => स्वभावतारुण्यमनासादयन्तः+ ज्ञानादिरत्नत्रयोपार्जनविकलाः+ ज्ञानादिरत्नत्रयोपार्जनविकला जीर्णाङ्गा => ज्ञानादिरत्नत्रयोपार्जनविकलाः+ जीर्णाङ्गाः+ जीर्णाङ्गा एव => जीर्णाङ्गाः+ एव साधवस्तु => साधवः+तु बहिर्जराजीर्णा अपि => बहिः+जराजीर्णाः+ अपि तरुणा एव => तरुणाः+ एव सुलोचना अप्यतत्त्वदर्शिनश्चिप्पटाक्षा => सुलोचनाः+ अपि+अतत्त्वदर्शिनः+चिप्पटाक्षाः+ अप्यतत्त्वदर्शिनश्चिप्पटाक्षा एव => अपि+अतत्त्वदर्शिनः+चिप्पटाक्षाः+ एव साधवस्तु => साधवः+तु गलन्नेत्रा अपि => गलत्+नेत्राः+ अपि सुलोचना एव => सुलोचनाः+ एव संसारिणो गृहे => संसारिणः+ गृहे स्थिता अपि => स्थिताः+ अपि दुस्तरभवकान्तारादनिवृत्ताः => दुस्तरभवकान्तारात्+अनिवृत्ताः पर्यटनशीला एवोच्यन्ते => पर्यटनशीलाः+ एव+उच्यन्ते एवोच्यन्ते => एव+उच्यन्ते साधवस्तु => साधवः+तु नित्यमुद्यतविहारिणोऽपि => नित्यम्+उद्यतविहारिणः+अपि सुखशीला एव => सुखशीलाः+ एव समस्तान्यन्यान्यपि => समस्तानि+अन्यान्यपि सम्यग् विभाव्यमानानि => सम्यक्+ विभाव्यमानानि संसारिजन्तुष्वेव => संसारिजन्तुषु+एव पुनर्लोकोत्तरस्वभावसाम्राज्यसुखमुदितेषु => पुनः+लोकोत्तरस्वभावसाम्राज्यसुखमुदितेषु सूरिमुखादाकर्ण्य => सूरिमुखात्+आकर्ण्य सूरि प्रोचुः => सूरिः+ प्रोचुः कुरूपत्वसुरूपत्वादिस्वरूपमिति => कुरूपत्वसुरूपत्वादिस्वरूपम्+इति पुनर्नृपः => पुनः+नृपः यद्येवं => यदि+एवं संसारस्वरूपमतिदारुणं => संसारस्वरूपम्+अतिदारुणं तदेवं => तदा+एवं जानन्नपि => जानन्+अपि तदासक्तिं => तत्+आसक्तिं एको नानाधनरत्नखाद्यपूर्णः => एकः+ नानाधनरत्नखाद्यपूर्णः शिवालयोऽस्ति => शिवालयः+अस्ति तत्रैकः => तत्र+एकः सारगुरुर्नाम => सारगुरुः+नाम मठाधिपतिर्वसति => मठाधिपतिः+वसति सोऽनिशं => सः+अनिशं तद्ग्रामवास्तव्यैर्धूत्तैः => तत्+ग्रामवास्तव्यैः+धूत्तैः चोपेक्षते => च+उपेक्षते तैर्धूत्तैः => तैः+धूत्तैः वशीकृतोऽसौ => वशीकृतः+असौ सकलसमृद्धिभृतोऽपि => सकलसमृद्धिभृतः+अपि तन्मठः => तत्+मठः स्वायत्तीकृत्यैकं => स्वायत्तीकृत्य+एकं स सारगुरुस्तु => सः+ सारगुरुः+तु सारगुरुस्तु => सारगुरुः+तु प्रवेशमपि => प्रवेशम्+अपि अथैवं => अथ+एवं तत्पुरवास्तव्या व्यवहारिणः => तत्पुरवास्तव्याः+ व्यवहारिणः वैरिण्यस्त्वां => वैरिण्यः+त्वां विडम्बयिष्यन्तीत्यादि => विडम्बयिष्यन्ति+इत्यादि तथाऽप्यसौ => तथा+अपि+असौ कार्मणनियन्त्रितो न => कार्मणनियन्त्रितः+ न तैर्धनिभिः => तैः+धनिभिः बठरगुरुरिति => बठरगुरुः+इति धूर्त्तास्तं => धूर्त्ताः+तं नानाप्रकारैर्नर्त्तयन्ति => नानाप्रकारैः+नर्त्तयन्ति तथाऽसौ => तथा+असौ तत्रत्या लोकास्तेऽपि => तत्रत्याः+ लोकाः+तेऽपि लोकास्तेऽपि => लोकाः+तेऽपि सम्बन्धिनस्ततो यष्टिमुष्ट्यादिभिस्तं => सम्बन्धिनः+ततः+ यष्टिमुष्ट्यादिभिः+तं यष्टिमुष्ट्यादिभिस्तं => यष्टिमुष्ट्यादिभिः+तं भैक्ष्यलवमपि => भैक्ष्यलवम्+अपि पुनस्ते => पुनः+ते तत्रत्या अपि => तत्रत्याः+ अपि लोका आक्रोशतर्जनताडनादिभिस्तं => लोकाः+ आक्रोशतर्जनताडनादिभिः+तं आक्रोशतर्जनताडनादिभिस्तं => आक्रोशतर्जनताडनादिभिः+तं तत्राऽसौ => तत्र+असौ किञ्चिद् अधिकां => किञ्चित्+ अधिकां पुनस्तथैव => पुनः+तथैव धूर्त्तास्तं => धूर्त्ताः+तं प्रवेशमपि => प्रवेशम्+अपि नाऽऽप्नोति => न+आप्नोति स्वकुटुम्बमवसीदति => स्वकुटुम्बम्+अवसीदति धूर्त्ताश्च => धूर्त्ताः+च लोका उपहसन्ति => लोकाः+ उपहसन्ति तथाप्यसौ => तथापि+असौ कार्मणवशीकृतो धूर्त्तानेव => कार्मणवशीकृतः+ धूर्त्तान्+एव धूर्त्तानेव => धूर्त्तान्+एव सुखत्वेनाऽध्यवस्यति => सुखत्वेन+अध्यवस्यति अत्राऽप्युपनयोऽयं => अत्र+अपि+उपनयः+अयं संसारोऽयं => संसारः+अयं आत्मस्वभावो ज्ञानादिरत्नपूर्णः => आत्मस्वभावः+ ज्ञानादिरत्नपूर्णः शिवालयमठो, => शिवालयमठः+, मोहोन्मादादिकार्मणैर्विकलीभूतः => मोहोन्मादादिकार्मणैः+विकलीभूतः स्वाभाविकगुणरूपस्वकुटुम्बमुपेक्षते => स्वाभाविकगुणरूपस्वकुटुम्बम्+उपेक्षते मोहो धूर्त्ताधिपः => मोहः+ धूर्त्ताधिपः सद्‌गुरुरूपव्यवहारिभिर्वोध्यमानोऽपि => सद्‌गुरुरूपव्यवहारिभिः+बोध्यमानः+अपि बोधमनाप्नुवन् => बोधम्+अनाप्नुवन् आत्मैव => आत्मा+एव बठरगुरुरित्युच्यते => बठरगुरुः+इति+उच्यते नारकतिर्यंङ्नराऽमरायूरूपाणि => नारकतिर्यंङ्नरा+अमरायूरूपाणि यातनाशतान्यनुभवन्नपि => यातनाशतानि+अनुभवन्+अपि कथञ्चिदप्युद्विजते => कथञ्चित्+अपि+उद्विजते तदेवं => तदा+एवं संसारिणो मोहोन्मादादिकार्मणपरवशाः => संसारिणः+ मोह+उन्मादादिकार्मणपरवशाः मोहोन्मादादिकार्मणपरवशाः => मोह+उन्मादादिकार्मणपरवशाः जानन्तोऽप्यज्ञा => जानन्तः+अपि+अज्ञा तत्रैवाऽऽसज्जन्ति => तत्रैव+असज्जन्ति केचनाऽपि => केचन+अपि लघुकर्माणो गुरूपदेशं => लघुकर्माणः+ गुरूपदेशं सम्यगवबुध्य => सम्यक्+अवबुध्य मोहादिधूर्त्तांस्तिरस्कृत्य => मोहादिधूर्त्तान्+तिरस्कृत्य सुखिनो भवन्त्यपि => सुखिनः+ भवन्ति+अपि भवन्त्यपि => भवन्ति+अपि पुनर्नृपः => पुनः+नृपः कर्त्तारस्तत्र => कर्त्तारः+तत्र बुध्यन्त्येव => बुध्यन्ति+एव कस्योपदेशेन => कस्य+उपदेशेन व्रतमाददे => व्रतम्+आददे तत्कथनेनाऽस्मान् => तत्कथनेन+अस्मान् भवन्त इति => भवन्तः+ इति। शुभविपाको राजा => शुभविपाकः+ राजा तयोर्बुधनामा => तयोः+बुधनामा तस्याऽसाधुता => तस्य+असाधुता तयोर्मन्दनामा => तयोः+मन्दनामा सुतोऽशेषदोषास्पदम् => सुतः+अशेषदोषास्पदम् द्वावपि => द्वौ+अपि पितृव्याऽऽत्मजौ => पितृव्या+आत्मजौ बुधस्तु => बुधः+तु सुखमनुभवतस्तस्य => सुखम्+अनुभवतः+तस्य पुत्रो जज्ञे => पुत्रः+ जज्ञे अथैकदा => अथ+एकदा तत्राऽपवरकद्वययुतां => तत्र+अपवरकद्वययुतां तद् गर्भे => तत्+ गर्भे कुरतस्तावद् दृष्टैका => कुरतः+तावत्+ दृष्टा+एका दृष्टैका => दृष्टा+एका निर्गत्यैकेन्द्रियपुरे => निर्गत्य+एकेन्द्रियपुरे कालमुषित्वा => कालम्+उषित्वा सहचरो युवयोः => सहचरः+ युवयोः समर्पितो बभूव => समर्पितः+ बभूव स भवतोश्चिरन्तनसखाऽत्र => सः+ भवतोः+चिरन्तनसखा+अत्र भवतोश्चिरन्तनसखाऽत्र => भवतोः+चिरन्तनसखा+अत्र भवदादेशादेवाऽत्र => भवत्+आदेशात्+एव+अत्र ततश्चिरन्तनस्नेहं => ततः+चिरन्तनस्नेहं चेति => च+इति मुदितो मन्दो => मुदितः+ मन्दः+ मन्दो घ्राणं => मन्दः+ घ्राणं तयोरतिस्नेहं => तयोः+अतिस्नेहं बुधस्तु => बुधः+तु घ्राणमित्रमपालयन् => घ्राणमित्रम्+अपालयन् अधमस्त्रीयं => अधमस्त्री+इयं सङ्गतिकरणार्हेति => सङ्गतिकरणार्हा+इति मन्दो भुजङ्गताप्रेरितः => मन्दः+ भुजङ्गताप्रेरितः कर्पूरकेसरसुगन्धिपुष्पादिसुरभिद्रव्यैर्घ्राणं => कर्पूरकेसरसुगन्धिपुष्पादिसुरभिद्रव्यैः+घ्राणं घ्राणमाच्छादयति => घ्राणम्+आच्छादयति बुधस्तु => बुधः+तु समचित एव => समुचितः+ एव कतिचिद् दिनानि => कतिचित्+ दिनानि पुत्रो धिषणाङ्गजन्मा => पुत्रः+ धिषणाङ्गजन्मा गतोऽभूत् => गतः+अभूत् स कियद्भिर्दिनैः => सः+ कियद्भिः+दिनैः कियद्भिर्दिनैः => कियद्भिः+दिनैः पुनरायातो बुधसमीपे => पुनः+आयातः+ बुधसमीपे घ्राणमवलोक्य => घ्राणम्+अवलोक्य घ्राणोऽयं => घ्राणः+अयं एतस्योत्पत्तिं => एतस्य+उत्पत्तिं सम्यगहं => सम्यक्+अहं यतोऽहमितो भ्रमन् => यतः+अहम्+इतः+ भ्रमन् प्राप्तो भवचक्रपुरं, => प्राप्तः+ भवचक्रपुरं, यावदहं => यावत्+अहं स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि तावदेका => तावत्+एका सहसैवाऽऽनन्दिता => सहसा+एव+आनन्दिता मामाश्‌लिष्य => माम्+आश्‌लिष्य बाष्पप्लुतनेत्राऽवोचत् => बाष्पप्लुतनेत्रा+अवोचत् त्वन्मातुर्धिषणायाः => त्वत्+मातुः+धिषणायाः लघुस्ततो मां => लघुः+ततः+ मां भागिनेय इत्यतस्तिष्ठ => भागिनेयः+ इत्यतः+तिष्ठ इत्यतस्तिष्ठ => इत्यतः+तिष्ठ युक्तमेव => युक्तम्+एव विविधदेशचरित्रावलोकचातुर्यमिति => विविधदेशचरित्र+अवलोकचातुर्यम्+इति प्रमुदितोऽहं => प्रमुदितः+अहं स्थितस्तदुपान्ते => स्थितः+तत्+उपान्ते ततो विवेकपर्वतं => ततः+ विवेकपर्वतं गच्छद्भ्यामावाभ्यां => गच्छद्भ्याम्+आवाभ्यां तदुपत्यकायां => तत्+उपत्यकायां कश्चिद् भटो => कश्चित्+ भटः+ भटो गाढप्रहारजर्जराङ्गः => भटः+ गाढप्रहारजर्जराङ्गः नीयमानो बहुमनुष्यवेष्टितश्च => नीयमानः+ बहुमनुष्यवेष्टितः+च बहुमनुष्यवेष्टितश्च => बहुमनुष्यवेष्टितः+च मार्गानुसारितयोक्तं => मार्गानुसारितया+उक्तं भटोऽयं => भटः+अयं बहिर्निर्गतो मोहसैनिकैर्मिथ्यात्वाद्यैर्घातितो => बहिः+निर्गतः+ मोहसैनिकैः+मिथ्यात्वाद्यैः+घातितः+ मोहसैनिकैर्मिथ्यात्वाद्यैर्घातितो निजभटैर्गृहं => मोहसैनिकैः+मिथ्यात्वाद्यैः+घातितः+ निजभटैः+गृहं निजभटैर्गृहं => निजभटैः+गृहं वयमपि => वयम्+अपि यामस्तत्र => यामः+तत्र कौतुकमिति => कौतुकम्+इति गतावावां => गतौ+आवां विवेकशैलोपरिस्थमप्रमत्तपुरं => विवेकशैलोपरिस्थम्+अप्रमत्तपुरं दृष्टस्तत्र => दृष्टः+तत्र उपलक्षिताश्चेमे => उपलक्षिताः+च+इमे सभासदो मार्गानुसारितया => सभासदः+ मार्गानुसारितया संयमोऽपि => संयम+अपि तदवस्थः => तत्+अवस्थः दर्शितो नृपाय => दर्शितः+ नृपाय तैर्मोहसैनिकानां => तैः+मोहसैनिकानां तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य सन्तोषदयाक्षमाब्रह्मचर्यादयो भटाः => सन्तोषदयाक्षमाब्रह्मचर्यादयः+ भटाः मुञ्चन्तोऽब्रुवन् => मुञ्चन्तः+अब्रुवन् देवोऽस्मान् => देवः+अस्मान् मोहमभिषेणयितुं => मोहम्+अभिषेणयितुं क्षिपामो वयं => क्षिपामः+ वयं समस्तमपि => समस्तम्+अपि ततो न => ततः+ न युज्यतेऽत्र => युज्यते+अत्र नोपेक्षितव्योऽयं => न+उपेक्षितव्यः+अयं व्याधिरिव => व्याधिः+इव विपक्ष" => विपक्षः+" तेषामाकर्ण्य => तेषाम्+आकर्ण्य सद्बोधाऽमात्याऽभिमुखं => सद्बोधा+अमात्य+अभिमुखं मिथो मन्त्रयित्वा => मिथः+ मन्त्रयित्वा स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानीति => स्वामी+अमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानि+इति प्रभुत्वोत्साहमन्त्रजास्तिस्रश्च => प्रभुत्व+उत्साहमन्त्रजाः+तिस्रः+च बलाऽबलं => बला+अबलं सामदानभेददण्डानामन्यतमेनोचितोपायेन => सामदानभेददण्डानाम्+अन्यतमेन+उचित+उपायेन सन्धिविग्रहयानाऽऽसनद्वेधाऽऽश्रयरूपाणां => सन्धिविग्रहयाना+आसनद्वेधा+आश्रयरूपाणां षण्णामन्यतमे => षण्णाम्+अन्यतमे प्रवर्त्तितव्यमिति => प्रवर्त्तितव्यम्+इति नीतिस्थितिस्ततो न => नीतिस्थितिः+ततः+ न समयमन्तरा => समयम्+अन्तरा सहसैवाभिषेणनं => सहसा+एव+अभिषेणनं तावद् दूत => तावत्+ दूतः+ दूत इति => दूतः+ इति तथेति => तथा+इति प्रहितो मोहं => प्रहितः+ मोहं स चित्तवृत्तयटव्यां => सः+ चित्तवृत्तयटव्यां स्वस्वाम्यादिष्टमवद्त => स्वस्वामी+आदिष्टम्+अवदत् चित्तवृत्त्यटवीयं => चित्तवृत्त्यटवी+इयं चाऽस्मदीया => च+अस्मदीया अस्यास्तु => अस्याः+तु भवजन्तुरेव => भवजन्तुः+एव कर्मपरिणामादयश्च => कर्मपरिणामादयः+च भवजन्तोरेव => भवजन्तोः+एव युष्माभिस्तं => युष्माभिः+तं भवजन्तुमकिञ्चित्करं => भवजन्तुम्+अकिञ्चित्करं तद्राज्यं => तत्+राज्यं तदुपर्यपि => तत्+उपर्यपि यद्यूयमुदीर्योदीर्यविग्रहं => यद्यूयम+उदीर्योदीर्यविग्रहं तन्न => तत्+न इत्यादिसक्योक्तान्याकर्ण्य => इत्यादिसक्योक्तानि+आकर्ण्य महामढताऽतिक्रुद्धा => महामढता+अतिक्रुद्धा मोहराजादयोऽपि => मोहराजादयः+अपि किमेवमसमञ्जसं => किम्+एवम्+असमञ्जसं इत्याद्याक्रोशवाक्यानि => इत्यादि+आक्रोशवाक्यानि मोहराजभटा भ्रुवं => मोहराजभटाः+ भ्रुवं अथाऽसौ => अथ+असौ वेगादागतश्चारित्रधर्मनृपसमीपम् => वेगात्+आगतः+चारित्रधर्मनृपसमीपम् मदोद्रिक्तोऽसौ => मत्+उद्रिक्तः+असौ महामोहमहीपालस्त्वां => महामोहमहीपालः+त्वां तृणायाऽपीत्यादि => तृणाय+अपि+इत्यादि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा क्रुद्धश्चारित्रधर्मो रणभम्भां => क्रुद्धः+चारित्रधर्मः+ रणभम्भां स्वसैन्यमादाय => स्वसैन्यम्+आदाय इतश्च => इतः+च मोहराजोऽप्युत्कटकटकपरिवृतोऽभिमुखमागत्य => मोहराजः+अपि+उत्कटकटकपरिवृतः+अभिमुखम्+आगत्य अथोभयोः => अथ+उभयोः सैन्ययोश्चित्तवृत्त्यटव्यां => सैन्ययोः+चित्तवृत्त्यटव्यां प्राहरंश्चाऽन्योऽन्यं => प्राहरन्+च+अन्योऽन्यं नानाप्रहरणैर्भटाः => नानाप्रहरणैः+भटाः महातुमुलो जायमाने => महातुमुलः+ जायमाने दुष्टाभिप्रायादिकैर्मोहसैनिकैः => दुष्टाभिप्रायादिकैः+मोहसैनिकैः शुभाभिप्रायाद्याश्चारित्रधर्मभटाः => शुभाभिप्रायाद्याः+चारित्रधर्मभटाः प्राहरशिथिलाङ्गा अक्रियन्त => प्राहरशिथिलाङ्गाः+ अक्रियन्त समस्तमपि => समस्तम्+अपि ससैन्योऽपसृत्या => ससैन्यः+अपसृत्या पुनर्जैनपुंरं => पुनः+जैनपुरं मोहराजोऽपि => मोहराजः+अपि समन्ततो वेष्टयित्वा => समन्ततः+ वेष्टयित्वा स्थितोऽस्तीत्येवं => स्थितः+अस्ति+इत्येवं समस्तमपि => समस्तम्+अपि क्रमेणाऽत्राऽऽगतोऽहं => क्रमेण+अत्र+आगतः+अहं मार्गानुसारिताऽपि => मार्गानुसारिता+अपि समायातीति => समायाति+इति घ्राणोऽयं => घ्राणः+अयं विषयाभिलाषमन्त्रिसुत इति => विषयाभिलाषमन्त्रिसुतः+ इति दर्शितोऽभूत् => दर्शितः+अभूत् तद् वर्ज्योऽयं => तत्+ वर्ज्यः+अयं वर्ज्योऽयं => वर्ज्यः+अयं सर्वथेति => सर्वथा+इति विचारवाक्याद् यावद् => विचारवाक्यात्+ यावत्+ यावद् बुधो => यावत्+ बुधः+ बुधो घ्राणसङ्गत्यागोपायं => बुधः+ घ्राणसङ्गत्यागोपायं तावन्मार्गानुसारिताऽपि => तावन्मार्गानुसारिता+अपि तत्राऽऽगता => तत्र+आगता तन्मुखादिपि => तन्मुखात्+अपि बुधोऽत्यन्तं => बुधः+अत्यन्तं त्यागोत्सुकोऽभवत् => त्यागोत्सुकः+अभवत् मन्दस्तु => मन्दः+तु नुन्नो यत्र => नुन्नः+ यत्र सुगन्धिलोलुपो भ्रमन्नेकदा => सुगन्धिलोलुपः+ भ्रमन्+एकदा भ्रमन्नेकदा => भ्रमन्+एकदा मुक्ताऽस्ति => मुक्ता+अस्ति तत्राऽऽयातेन => तत्र+आयातेन मृतोऽसौ => मृतः+असौ विरक्तो बुधो => विरक्तः+ बुधः+ बुधो निजसाधुताशुभविपाकौ => बुधः+ निजसाधुताशुभविपाकौ समग्रमपि => समग्रम्+अपि दीक्षामग्रहीत् => दीक्षाम्+अग्रहीत् जातोऽल्पकालेन => जातः+अल्पकालेन सोऽहं => सः+अहं बुधसूरिरिदं => बुधसूरिः+इदं अथैवं => अथ+एवं देशनामाकर्ण्य => देशनाम्+आकर्ण्य परमवैराग्यसंवेगाधिष्ठितो नृपो => परमवैराग्यसंवेगाधिष्ठितः+ नृपः+ नृपो विमलं => नृपः+ विमलं प्रत्याह => प्रति+आह इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य विमल प्राह => विमलः+ प्राह चैवं => च+एवं भवतोऽपि => भवतः+अपि प्रागेव => प्राक्+एव व्रतायोत्काण्ठितोऽस्मि => व्रताय+उत्काण्ठितः+अस्मि पुरान्तश्चैत्येऽष्वष्टाहिका => पुरान्त+चैत्येषु+अष्टाहिका अन्यैरपि => अन्यैः+अपि पौरैर्दीक्षा => पौरैः+दीक्षा बुधसूरिदेशनामेवं => बुधसूरिदेशनाम्+एवं श्रुत्वाऽपि => श्रुत्वा+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि प्रबुद्धोऽहम् => प्रबुद्धः+अहम् विमलो मां => विमलः+ मां ग्राहयिष्यतीति => ग्राहयिष्यति+इति पलायितस्तदनु => पलायितः+तदनु सेवकैर्गवेषितोऽपि => सेवकैः+गवेषितः+अपि यदाऽहं => यदा+अहं लब्धस्तदा => लब्धः+तदा सर्वेऽप्येते => सर्वेऽपि+एते जना यथाशक्ति => जनाः+ यथाशक्ति धर्मोद्यममकार्षुः => धर्मोद्यमम्+अकार्षुः वामदेवस्तु => वामदेवः+तु श्रुत्वाऽपि => श्रुत्वा+अपि गतो दृश्यते => गतः+ दृश्यते कारणमिति => कारणम्+इति यावदस्य => यावत्+अस्य प्राप्नोत्ययं => प्राप्नोति+अयं साम्प्रतमपि => साम्प्रतम्+अपि संयमनमिति => संयमनम्+इति पलायितोऽस्तीति => पलायितः+अस्ति+इति पुनर्विमलेन => पुनः+विमलेन सूरिरवदत् => सूरिः+अवदत् सरलताऽस्तेयताऽभिधे => सरलता+अस्तेयता+अभिधे यदाऽयं => यदा+अयं मामयोग्यं => माम्+अयोग्यं विमल उपेक्षते => विमलः+ उपेक्षते सार्द्धमन्यत्र => सार्द्धम्+अन्यत्र पुरमागतोऽहं => पुरम्+आगतः+अहं पूर्वकृतस्तेयाद्यपराधात् => पूर्वकृतस्तेयादि+अपराधात् पुरजनैरूपद्रूयमाणो निःस्वामिकतया => पुरजनैरूपद्रूयमाणः+ निःस्वामिकतया स्थातुमक्षमो देशान्तरं => स्थातुम्+अक्षमः+ देशान्तरं सरलनाम्नो वणिजो => सरलनाम्नः+ वणिजः+ वणिजो हट्टे => वणिजः+ हट्टे नामाऽन्वयादिकम् => नाम+अन्वयादिकम् मयाऽपि => मया+अपि तेनाऽपि => तेन+अपि तिष्ठे"त्यादिरादरः => तिष्ठ+इ"त्यादिः+आदरः मयाऽपि => मया+अपि मायाप्रणयमुद्भाव्याऽद्य => मायाप्रणयम्+उद्भाव्य+अद्य जातमित्यादिकपटवाक्यैर्वशीकृतोऽसौ => जातम्+इत्यादिकपटवाक्यैः+वशीकृतः+असौ बन्धुमतीमित्युवाच => बन्धुमतीम्+इति+उवाच आवयोरपुत्रयोर्भाग्येनाऽऽनीतोऽयं => आवयोः+अपुत्रयोः+भाग्येन+आनीतः+अयं वामेदवस्तत् => वामेदवः+तत् पुत्र एव => पुत्रः+ एव मन्तव्य" => मन्तव्यः+" स्थितोऽहं => स्थितः+अहं कतिचिद् दिनानि => कतिचित्+ दिनानि सरलमाकारयितुमागतस्तदा => सरलम्+आकारयितुम्+आगतः+तदा प्रत्युक्तं => प्रति+उक्तं मयोक्तं => मया+उक्तं तत्राऽहमेकाकी => तत्र+अहम्+एकाकी ततो गृह => ततः+ गृहे+ गृह एव => गृहे+ एव स्थितोऽहं => स्थितः+अहं सरलो मित्रगृहे => सरलः+ मित्रगृहे प्रेरितोऽहं => प्रेरितः+अहं शनैर्गृहादुत्थाय => शनैः+गृहात्+उत्थाय गतो हट्टे => गतः+ हट्टे ततो धनं => ततः+ धनं क्वाऽप्यन्यत्र => क्वाऽपि+अन्यत्र तावद् दृष्टो => तावत्+ दृष्टः+ दृष्टो यामिकैः => दृष्टः+ यामिकैः गृहीतश्च => गृहीतः+च श्चौर इति => चौरः+ इति जातो भूयान् => जातः+ भूयान् तदाकर्ण्याऽऽयातस्तत्र => तत्+आकर्ण्य+आयातः+तत्र सरलोऽपि => सरलः+अपि किमेतत् => किम्+एतत् मयोक्तं => मया+उक्तं नाऽऽयाता => न+आयाता निद्राऽऽयाति => निद्रा+आयाति यावदत्राऽऽगतस्तावद् विवृतद्वारं => यावत्+अत्र+आगतः+तावत्+ विवृतद्वारं विलक्ष इव => विलक्षः+ इव तदैवाऽऽयातैर्यामिकैरहमेव => तदा+एव+आयातैः+यामिकैः+अहमेव धृत" => धृतः+" यामिकास्तेऽपि => यामिकाः+तेऽपि ज्ञातोऽस्ति => ज्ञातः+अस्ति मदभिमुखं => मत्+अभिमुखं यदेते => यदा+एते ततो नश्याम्यधुनैवेति => ततः+ नश्यामि+अधुना+एव+इति नश्याम्यधुनैवेति => नश्यामि+अधुना+एव+इति तस्यामेव => तस्याम्+एव तद्धनमादाय => तत्+धनम्+आदाय नष्टो, => नष्टः+, तैरेव => तैः+एव यामिकैर्दृष्ट्वा => यामिकैः+दृष्ट्वा सलोप्त्रो, => सलोप्त्रः+, यष्टिमुष्ट्यादिभिर्जर्‌जरीकृत्य => यष्टिमुष्ट्यादिभिः+जर्‌जरीकृत्य चाऽऽनीतो नृपान्तिकं => च+आनीतः+ नृपान्तिकं यावद् राजा => यावत्+ राजा मारणायाऽऽदिशति => मारणाय+आदिशति तत्राऽऽयातेन => तत्र+आयातेन पुत्रोऽयमित्यादि => पुत्रः+अयम्+इत्यादि मोचितस्तदा => मोचितः+तदा नृपेणोक्तं => नृपेण+उक्तं दुष्टोऽयं => दुष्टः+अयं त्वद्‌ गृहे => त्वत्+ गृहे रक्षणोचितस्ततो वयमेनं => रक्षणोचितः+ततः+ वयम्+एनं वयमेनं => वयम्+एनं रक्षिष्याम इति => रक्षिष्यामः+ इति रक्षितोऽहं => रक्षितः+अहं केनचिद् विद्याबलेन => केनचित्+ विद्याबलेन राजकोशाद् धने => राजकोशात्+ धने कथञ्चिदपि => कथञ्चित्+अपि चौरमप्राप्य => चौरम्+अप्राप्य नृपो मामेव => नृपः+ माम्+एव मामेव => माम्+एव पुनरन्यां => पुनः+अन्यां प्रेषितोऽहं => प्रेषितः+अहं बहुदुःखशतान्यनुभूय => बहुदुःखशतानि+अनुभूय पुनस्ततो निर्गत्य => पुनः+ततः+ निर्गत्य नानाजातियोनिकुलादिष्वनन्तं => नानाजातियोनिकुलादिषु+अनन्तं यावद् विडम्बितोऽहं => यावत्+ विडम्बितः+अहं विडम्बितोऽहं => विडम्बितः+अहं साऽन्यदा => सा+अन्यदा मामुवाच => माम्+उवाच काष्टान्यनुभूतानि => काष्टानि+अनुभूतानि ततोऽधुना => ततः+अधुना मदादिष्टं => मत्+आदिष्टं पुण्योदयसहायमादाय => पुण्योदयसहायम्+आदाय मनुष्यगतिनगरमिति => मनुष्यगतिनगरम्+इति प्रस्थितोऽहम् => प्रस्थितः+अहम् भविनस्तेषामासिक्तं => भविनः+तेषाम्+आसिक्तं इत्युपमितिकथोद्धारे => इति+उपमितिकथोद्धारे मायास्तेयघ्राणेन्द्रियादिविपाकदर्शनाख्यस्तृतीयोऽधिकारः => मायास्तेयघ्राणेन्द्रियादिविपाकदर्शनाख्यः+तृतीयः+अधिकारः नारिकेलवृक्षमिव => नारिकेलवृक्षम्+इव तद्‌द्वारा => तत्+द्वारा एतद् ज्ञात्वा => एतत्+ ज्ञात्वा जगत्कल्याणमेव" => जगत्कल्याणम्+एव" अमरापुरमध्युवास। => अमरापुरीम्+अध्युवास। विक्रमो विजयश्च => विक्रमः+ विजयश्च को वा => कः+ वा सोमदत्तो नापारयत्। => सोमदत्तः+ न+अपारयत्। नापारयत्। => न+अपारयत्। सममन्त्रयत्। => समम्+अन्त्रयत्। उचितस्तत्र => उचितः+तत्र चिन्ताकुलोऽभवत्। => चिन्ताकुलः+अभवत्। प्रधानसचिवो बहु => प्रधानसचिवः+ बहु कमप्युपायम् => कमपि+उपायम् तदभ्युपपद्यत। => तत्+अभ्युपपद्यत। वनमगच्छत्। => वनम्+अगच्छत्। किञ्चिद्दूरमेव => किञ्चित्+दूरमेव धावन्नेव => धावन्+एव तावुपसृत्य => तौ+उपसृत्य महाराजो मन्त्रिणश्च => महाराजः+ मन्त्रिणः+च मन्त्रिणश्च => मन्त्रिणः+च नगरीरक्षणमिति => नगरीरक्षणम्+इति समन्ततश्चोरैः => समन्ततः+चोरैः स आत्मानं => सः+ आत्मानं प्रभवेन्नाम => प्रभवेत्+नाम अतस्त्वरावहे => अतः+त्वरावहे शूरो विक्रान्तश्च => शूरः+ विक्रान्तः+च विक्रान्तश्च => विक्रान्तः+च प्रजा अशरणाः। => प्रजाः+ अशरणाः। तद्रक्षणं => तत्+रक्षणं जना नात्मानं => जनाः+ न+आत्मानं नात्मानं => न+आत्मानं शत्रुभ्यो रक्षितुं => शत्रुभ्यः+ रक्षितुं पुरीमेव => पुरीम्+एव गच्छाम" => गच्छामः+" विजयस्तु => विजयः+तु नैवमहं => न+एवम्+अहं वदन्नेव => वदन्+एव राज्ञो मन्दिरे => राज्ञः+ मन्दिरे एतयोर्मध्ये => एतयोः+मध्ये सिंहासनमारोढुं => सिंहासनम्+आरोढुं को योग्यतर => कः+ योग्यतरः+ योग्यतर इति => योग्यतरः+ इति उपकल्पित उपायः। => उपकल्पितः+ उपायः। विजय एव => विजयः+ एव इष्ट उत्तराधिकारी => इष्टः+ उत्तराधिकारी स एव => सः+ एव राजानमुपगम्य => राजानम्+उपगम्य स न्यवेदयत् => सः+ न्यवेदयत् विजय एव => विजयः+ एव अभिषेक्तव्य " => अभिषेक्तव्यः+ " उभावपि => उभौ+अपि प्रजानाञ्च => प्रजानाम्+च रक्षणमेव => रक्षणम्+एव तस्याधिकः => तस्य+अधिकः चाधिकृत्यैव => च+अधिकृत्यैव स एवार्हति। => सः+ एव+अर्हति। एवार्हति। => एव+अर्हति। विक्रम एव => विक्रमः+ एव भवेयुरिति => भवेयुः+इति तदन्वमोदत। => तत्+अन्वमोदत। केशवो नाम => केशवः+ नाम कुटीरेऽवसत्| => कुटीरे+अवसत्। भिक्षामटन् => भिक्षाम्+अटन् लब्धमिति| => लब्धम्+इति। चोरो घटमपहरेत्| => चोरः+ घटम्+अपहरेत्। घटमपहरेत्| => घटम्+अपहरेत्। विस्तृतमासीत्| => विस्तृतम्+आसीत्। शिवलिङ्गमेकं => शिवलिङ्गम्+एकं प्रवाहमुपागतः => प्रवाहम्+उपागतः सन्ध्यादिकमाचरच्च| => सन्ध्यादिकम्+आचरच्च। एवमाचरत् => एवम्+आचरत् तज्ज्ञाप्यं => तत्+ज्ञाप्यं चिरायान्विष्यन्नपि => चिराय+अन्विष्यन्नपि नाभिज्ञातुं => न+अभिज्ञातुं ध्वंसनेनैव => ध्वंसनेन+एव कलशो विद्यते => कलशः+ विद्यते पन्नो नाम => पन्नः+ नाम पन्नो गर्दभम् => पन्नः+ गर्दभम् पन्नो भूयोभूयो => पन्नः+ भूयोभूयः+ भूयोभूयो मुखं => भूयोभूयः+ मुखं तानपश्यत्, => तान्+अपश्यत्, किञ्चिद्‌दूरं => किञ्चित्+दूरं नवैव => नव+एव आश्चर्यञ्च। => आश्चर्यम्+च। दशमो गदर्भः => दशमः+ गदर्भः गर्दभानगणयत्। => गर्दभान्+अगणयत्। मुन्नो नाम => मुन्नः+ नाम नवैव => नव+एव तस्मादवरुह्य => तस्मात्+अवरुह्य उच्चैरवदत्। => उच्चैः+अवदत्। तांश्च => तान्+च अन्तर्विहसन् => अन्तः+विहसन् अद्भुतमिदम्। => अद्भुतम्+इदम्। दशैव => दश+एव गर्दभोऽन्यः => गर्दभः+अन्यः गर्दभारूढः। => गर्दभ+आरूढः। ईश्वरभक्तश्च। => ईश्वरभक्तः+च। काचिदपि => काचित्+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव तद् न => तत्+ न दृष्टमिव => दृष्टम्+इव गृहेऽपि => गृहे+अपि राजमन्दिरमिव => राजमन्दिरम्+इव "तत्कस्य => "तत्+कस्य मौनमेव => मौनम्+एव धर्मिष्ठश्च। => धर्मिष्ठः+च। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव अन्यच्च => अन्यत्+च दातव्यमेव। => दातव्यम्+एव। नेतुमेव => नेतुम्+एव मरणमपि => मरणम्+अपि एतद् ज्ञात्वा => एतत्+ ज्ञात्वा अचिरादेव => अचिरात्+एव चेति। => च+इति। समक्षमेव => समक्षम्+एव तद् अङ्गीकृतवान्। => तत्+ अङ्गीकृतवान्। अस्वास्थ्यमपि => अस्वास्थ्यम्+अपि द्रुतमेव => द्रुतम्+एव तद् श्रुत्वा => तत्+ श्रुत्वा समक्षमेव => समक्षम्+एव तद् न => तत्+ न रोषाकुलाश्च => रोषाकुलाः+च कुत्रापि => कुत्र+अपि धनिकश्च। => धनिकः+च। कस्याश्चित्परिचारिकायाः => कस्याश्चित्+परिचारिकायाः बाल्यात्प्रभृति => बाल्यात्+प्रभृति तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये परिचारिकेति => परिचारिका+इति नानुभूतः। => न+अनुभूतः। अमितयाऽपि => अमितया+अपि अमिताया माता => अमितायाः+ माता नात्युपयुक्तानि => नाति+उपयुक्तानि तोषमवाप। => तोषम्+अवाप। अचिरादेव => अचिरात्+एव कौमारमतीत्य => कौमारम्+अतीत्य आत्मनो यौवनं => आत्मनः+ यौवनं खेदमवहत्। => खेदम्+अवहत्। उपयुक्तचराण्येव => उपयुक्तचराणि+एव किमहं => किम्+अहं वस्तुन उपभोगाय => वस्तुनः+ उपभोगाय नार्हा => न+अर्हा दिनेऽवर्धत। => दिने+अवर्धत। मन्युश्च => मन्युः+च 'कुतो मह्यं => 'कुतः+ मह्यं उपभुक्तपूर्वमेव => उपभुक्तपूर्वम्+एव तस्या विषादं => तस्याः+ विषादं कालोऽपयातः। => कालः+अपयातः। ममताया विवाहं => ममतायाः+ विवाहं अमिताया अपि => अमितायाः+ अपि वरो निर्णीतः => वरः+ निर्णीतः विवाहदिनादनन्तरे => विवाहदिनात्+अनन्तरे तस्या विवहो => तस्याः+ विवहः+ विवहो निश्चितः। => विवहः+ निश्चितः। ततोऽपि => ततः+अपि किञ्चिदूनमूल्यं => किञ्चित्+अनुमूल्यं इदानीमेव => इदानीम्+एव महान्तमानन्दमन्वभवत्। => महान्तम्+आनन्दमन्वभवत्। इतस्ततश्चचार। => इतस्ततः+चचार। ममताया विवाहदिनात्पूर्वेद्युः => ममतायाः+ विवाहदिनात्+पूर्वेद्युः विवाहदिनात्पूर्वेद्युः => विवाहदिनात्+पूर्वेद्युः भक्ष्यजातमादाय => भक्ष्यजातम्+आदाय सुहृद्भ्यश्च => सुहृद्भ्यः+च सौन्दर्येणाकृष्टा => सौन्दर्येण+आकृष्टाः भविष्यत्पतेः => भविष्यत्+पतेः तस्या अपि => तस्याः+ अपि मनोऽपाहरत्। => मनः+अपाहरत्। सौन्दर्येणाकृष्टः => सौन्दर्येण+आकृष्टः परिसरमविचिन्त्यैव, => परिसरम्+अविचिन्त्य+एव, तामपैक्षत => ताम्+अपैक्षत तस्यापेक्षामङ्गीकृतवती। => तस्य+अपेक्षाम्+अङ्गीकृतवती। अमिताया जाले => अमितायाः+ जाले अपतदेव। => अपतत्+एव। ममताया विवाहः => ममतायाः+ विवाहः तत्स्वीकृतवती => तत्+स्वीकृतवती अनुगृहीतास्मि, => अनुगृहीता+अस्मि, किञ्चिदस्ति => किञ्चित्+अस्ति त्वदर्थे => त्वत्+अर्थे अद्यैवाहमनृणा, => अद्यैव+अहम्+अनृणा, तथैवाहमपि => तथैव+अहमपि धन्यास्मि। => धन्या+अस्मि। कृतकृत्यास्मि" => कृतकृत्या+अस्मि" तदिति => तत्+इति सखीमनादृत्यैव => सखीम्+अनादृत्य+एव ततोऽपाक्रामत। => ततः+अपाक्रामत। अमर्षो मर्यादामुप्यल्लङ्घयितुं => अमर्षः+ मर्यादाम्+अपि+उल्लङ्घयितुं मर्यादामुप्यल्लङ्घयितुं => मर्यादाम्+अपि+उल्लङ्घयितुं किमस्ति => किम्+अस्ति किमस्ति => किम्+अस्ति एकैकस्यापि => एकैकस्य+अपि आवश्यकमेव। => आवश्यकम्+एव। धनमेव => धनम्+एव हितचिन्तनमेव => हितचिन्तनम्+एव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव निवारणोपायं => निवारण+उपायं राजास्थानम् => राज+आस्थानम् चापि => च+अपि एकेनैव => एकेन+एव धनेच्छया => धन+इच्छया राजास्थानम् => राज+आस्थानम् राक्षसावासस्थानं => राक्षस+आवासस्थानं भरतो नाम => भरतः+ नाम अरोगो युवा => अरोगः+ युवा वृत्तिर्न => वृत्तिः+न तमब्रवीत् => तम्+अब्रवीत् वृत्तिर्न => वृत्तिः+न लब्धेति => लब्धा+इति अतो बहिः => अतः+ बहिः भरतो गृहात् => भरतः+ गृहात् किञ्चिद्‌दूरं => किञ्चित्+दूरं वृक्षस्याधः => वृक्षस्य+अधः स्वस्मीपमागतं => स्वस्मीपम्+आगतं वृत्तेरलाभं => वृत्तेः+अलाभं धनमिति। => धनम्+इति। भरतस्तु => भरतः+तु करोमीति => करोमि+इति चतुरो वणिजः => चतुरः+ वणिजः तेऽतीव => ते+अतीव सुहृदेकः => सुहृत्+एकः अनुकूलो मार्गदर्शी। => अनुकूलः+ मार्गदर्शी। मुनेर्वचः => मुनेः+वचः स्वयमेव => स्वयम्+एव तस्मिन्नयस्तभरास्ते => तस्मिन्+न्यस्तभराः+ते वस्त्रमपसारयन् => वस्त्रम्+अपसारयन् निबद्धान्यपश्यत्। => निबद्धानि+अपश्यत्। कथमिदं => कथम्+इदं इत्यपृच्छत्। => इति+अपृच्छत्। इत्यवोचत्। => इति+अवोचत्। राजगृहेऽपि। => राजगृहे+अपि। महाराजो भरतमाहूय => महाराजः+ भरतम्+आहूय भरतमाहूय => भरतम्+आहूय भरतस्तु => भरतः+तु मुनेस्तृतीयम् => मुनेः+तृतीयम् सर्वमुक्तवान्। => सर्वम्+उक्तवान्। आश्चर्यचकितोऽभवत्। => आश्चर्यचकितः+अभवत्। भरतो दृष्टवान् => भरतः+ दृष्टवान् त्वामुपगच्छति, => त्वाम्+उपगच्छति, स्वान्तिकमानीय- => स्वान्तिकम्+आनीय- द्रष्टव्यो मन्निदेशेन। => द्रष्टव्यः+ मत्+निदेशेन। मन्निदेशेन। => मत्+निदेशेन। स उचितं => सः+ उचितं विधिप्रेरित इव, => विधिप्रेरितः+ इव, स राज्ञः => सः+ राज्ञः स्थानमगच्छत्। => स्थानम्+अगच्छत्। सन्देशमनुतिष्ठन् => सन्देशम्+अनुतिष्ठन् सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् राज्ञ श्रवणं => राज्ञः+ श्रवणं वार्तैषा => वार्ता+एषा राज्ञ्या गूढं => राज्ञ्याः+ गूढं क्षणाद्बभूव। => क्षणात्+बभूव। मरणादकस्मात् => मरणात्+अकस्मात् दैवनियुक्तमेव => दैवनियुक्तम्+एव राज्ञ्या नगराद्विवासनं, => राज्ञ्याः+ नगरात्+विवासनं, नगराद्विवासनं, => नगरात्+विवासनं, सुखमजीवत्। => सुखम्+अजीवत्। सुरेशो नाम => सुरेशः+ नाम कस्मिंश्चित् => कस्मिंन्+चित् मरणानन्तरं => मरण+अनन्तरं स्वग्राममागत्य => स्वग्राम्+आगत्य पुष्पलताश्च => पुष्पलताः+च धर्मानुष्ठानं => धर्म+अनुष्ठानं आयुरक्षपयत्। => आयुः+अक्षपयत्। नामैव => नाम+ऐव लघुवनमंतिक्रम्य => लघुवनम्+अतिक्रम्य गन्तव्यमासीत्। => गन्तव्यम्+आसीत्। गन्तव्यमासीत्। => गन्तव्यम्+आसीत्। अतिनिपुणश्च => अतिनिपुणः+च विस्मिताऽभूत्। => विस्मिता+अभूत्। किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि सुरेशस्तु => सुरेशः+तु प्रणाममपि => प्रणाम्+अपि अवगतमासीत् => अवगतम्+आसीत् तदैव => तदा+एव स्मराम्यहम्। => स्मरामि+अहम्। अद्यावधि => अद्य+अवधि भवद्दर्शनं => भवत्+दर्शनं पुत्रस्तु => पुत्रः+तु जानात्येव => जानाति+एव समयमपि => समयम्+अपि एतदिति।" => एतत्+इति।" किमप्यपश्यत् => किमपि+अपश्यत् सुरेशस्तु => सुरेशः+तु वहाम्यहम् => वहामि+अहम् नीतिपालो नाम => नीतिपालः+ नाम ईश्वरभक्तश्च। => ईश्वरभक्तः+च। आदर्शभूतो राजा => आदर्शभूतः+ राजा जातमिति => जातम्+इति एकमेव => एकम्+एव दुःखमासीत्। => दुःखम्+आसीत्। ईश्वरमाराधयामास, => ईश्वरम्+आराधयामास, अन्ततो लब्धम्। => अन्ततः+ लब्धम्। नातिचिरात् => न+अतिचिरात् पुत्रो जातः। => पुत्रः+ जातः। जनाश्च => जनाः+च शैशवदशामत्यगात्। => शैशवदशाम्+अत्यगात्। अतिधीरो योद्धा, => अतिधीरः+ योद्धा, अतिविनीतश्च => अतिविनीतः+च यदवश्यम् => यत्+अवश्यम् तत्सर्वं => तत्+सर्वं नीतवांश्च। => नीतवान्+च। सांप्रदायिकाचरणानन्तरं => सांप्रदायिक+आचरणानन्तरं शिक्षणमवसितं => शिक्षणम्+अवसितं उत्तरमेवमदात् => उत्तरम्+एवम्+अदात् सर्वमधीतम् => सर्वम्+अधीतम् एकोऽल्पः => एकः+अल्पः मह्यमनुमतिं => मह्यम्+अनुमतिं अपेक्षानुसारेण => अपेक्षा+अनुसारेण महर्षिस्तु => महर्षिः+तु अवदच्च => अवदत्+च इत्युच्चैः => इति+उच्चैः आसनादुत्थाय => आसनात्+उत्थाय स्थिताश्च => स्थिताः+च चाकुला => च+आकुला मूर्च्छामवाप। => मूर्च्छाम्+अवाप। आसनादुत्थितः => आसनात्+उत्थितः इत्यावेदयत् => इति+आवेदयत् राजकुमारमभिमुखीकुर्वन् => राजकुमारम्+अभिमुखीकुर्वन् नाहं => न+अहं कदाचिदज्ञानेन => कदाचित्+अज्ञानेन राजकुमारश्च => राजकुमारः+च तूष्णीमासन् => तूष्णीम्+आसन् न्यायपरायणो राजा => न्यायपरायणः+ राजा दण्डो यथा => दण्डः+ यथा अदण्ड्यो दण्डितो => अदण्ड्यः+ दण्डितः+ दण्डितो यदि => दण्डितः+ यदि राज्यविप्लवो जायेताऽपि => राज्यविप्लवः+ जायेत+अपि जायेताऽपि => जायेत+अपि सन्तुष्टश्चाभवत्। => सन्तुष्टः+च+अभवत्। अनलसश्च। => अनलसः+च। कार्पास इति। => कार्पासः+ इति। प्राणिनोऽपि। => प्राणिनः+अपि। शुनकाश्च। => शुनकाः+च। केवलमेते, => केवलम्+एते, मूषकाश्च => मूषकाः+च रक्षणेऽभवन्। => रक्षणे+अभवन्। तत्रातिविपुले => तत्र+अतिविपुले वृक्षेऽन्यत्र => वृक्षे+अन्यत्र चावसन् => च+अवसन् यस्यापेक्षा => यस्य+अपेक्षा निष्ठुरेणाधिपेन => निष्ठुरेण+अधिपेन दत्तो विश्रमाय => दत्तः+ विश्रमाय मनुष्योऽवगच्छेत्। => मनुष्यः+अवगच्छेत्। परितो मिलित्वा => परितः+ मिलित्वा तेषामपि => तेषाम्+अपि बहवो विषया => बहवः+ विषयाः+ विषया आसन्। => विषयाः+ आसन्। अत्रागमनात् => अत्र+आगमनात् अवस्थितो देशः => अवस्थितः+ देशः भृत्या नागतवन्तो => भृत्याः+ न+आगतवन्तः+ नागतवन्तो वा? => न+आगतवन्तः+ वा? यावन्नागताः। => यावत्+न+आगताः। अचिरादेव => अचिरात्+एव समीपमागतवन्तो वा? => समीपम्+आगतवन्तः+ वा? प्राभातात्पूर्वमेव। => प्राभातात्+पूर्वमेव। क्षीरमशेषं => क्षीरम्+अशेषं किमप्यवशेषितम। => किमपि+अवशेषितम्। शिशूनुत्पाद्य => शिशून्+उत्पाद्य ममेच्छा। => मम+इच्छा। ममानुभवस्तु => मम+अनुभवः+तु अण्डान्येव => अण्डानि+एव उत्सर्जनादनुपदमेव => उत्सर्जनात्+अनुपदम्+एव श्वमिथुनमेकं => श्वमिथुनम्+एकं संभाषणभङ्गोऽजायत। => संभाषणभङ्गः+अजायत। साहसशील इदानीम्। => साहसशीलः+ इदानीम्। तस्यादरो नास्ति। => तस्यादरः+ नास्ति। उपचीयमानोऽस्ति। => उपचीयमानः+अस्ति। शुनकोऽवदत् => शुनकः+अवदत् नामको वेगसरः। => नामकः+ वेगसरः। स हेषते => सः+ हेषते सन्तुष्टोऽस्मि => सन्तुष्टः+अस्मि नामकोऽश्वः => नामकः+अश्वः क्लेश ईषदपि। => क्लेशः+ ईषत्+अपि। ईषदपि। => ईषत्+अपि। यदादिशति, => यत्+आदिशति, विनाऽऽयासं => विना+आयासं शक्तिरुत्साहश्च => शक्तिः+उरुत्साहः+च वर्धत एव।" => वर्धते+ एव।" मृगास्तु => मृगाः+तु चिन्तयामो यद्भवान् => चिन्तयामः+ यत्+भवान् यद्भवान् => यत्+भवान् श्राम्यती' ति। => श्राम्यति+ इति। "मानववर्ग एव => "मानववर्गः+ एव मूकान्मनुते। => मूकान्+मनुते। पौष्टिकमाहारं => पौष्टिकम्+आहारं यवपलालमन्तरा => यवपलालम्+अन्तरा बहिर्नयन्ति, => बहिः+नयन्ति, मामारूढाः => माम्+आरूढाः क्रूरास्ते। => क्रूराः+ते। पुनर्दयनीयाः। => पुनः+दयनीयाः। तत्रागतः। => तत्र+आगतः। स्वगतिनिरोधाद्विषण्ण इव। => स्वगतिनिरोधात्+विषण्णः+ इव। बहिरागत एवं => बहिः+आगतः+ एवं सर्पो जातोऽहमिति => सर्पः+ जातः+अहम्+इति जातोऽहमिति => जातः+अहम्+इति दुरन्त एव => दुरन्तः+ एव उद्यानपालकोऽपश्यत्। => उद्यानपालकः+अपश्यत्। विमुक्तोऽहम्। => विमुक्तः+अहम्। कुतो मयि => कुतः+ मयि द्वेषो मानवस्य? => द्वेषः+ मानवस्य? उरगा न => उरगाः+ न विषदशना इति => विषदशनाः+ इति मनुष्यो न => मनुष्यः+ न विषसर्पेभ्योऽधिकं => विषसर्पेभ्यः+अधिकं क्रूरा मनुष्याः" => क्रूराः+ मनुष्याः" प्रतीच्छन्निव => प्रतीक्षन्+इव तेषामुत्तरम्। => तेषाम्+उत्तरम्। तेऽवदन् => ते+अवदन् त्वमेकाकी। => त्वम्+एकाकी। निरपराधिन एव। => निरपराधिनः+ एव। नरो नास्मान्पीडयति, => नरः+ न+अस्मान्+पीडयति, नास्मान्पीडयति, => न+अस्मान्+पीडयति, सर्पेभ्यो न => सर्पेभ्यः+ न हृदयप्रीणका एव। => हृदयप्रीणकाः+ एव। पितरो एव => पितरः+ एव अगदच्च। => अगदत्+च। 'सत्यमुक्तम्। => 'सत्यम्+उक्तम्। बालका अस्मान्मैत्रेण => बालकाः+ अस्मान्+मैत्रेण अस्मान्मैत्रेण => अस्मान्+मैत्रेण बलान्नीतो => बलात्+नीतो प्रायशो विद्वेषशीला => प्रायशः+ विद्वेषशीलाः+ विद्वेषशीला एव" => विद्वेषशीलाः+ एव" मित्रवदाचरन्ति। => मित्रवत्+आचरन्ति। पितरस्तु => पितरः+तु अस्मत्संपर्कमेव => अस्मत्+संपर्कम्+एव वक्तुकाम आसीत्। => वक्तुकामः+ आसीत्। स्वाभिप्रायमावेदयितुं => स्वाभिप्रायम्+आवेदयितुं सोऽवदत्- => सः+अवदत्- किञ्चिद्वक्तवियमस्ति। => किञ्चिद्वक्तव्यम्+अस्ति। सर्वत्राहं => सर्वत्र+अहं नाम्नापि => नाम्ना+अपि प्रतीक्षतेऽस्मान् => प्रतीक्षते+अस्मान् वदन्नेव => वदन्+एव निद्राभिभूतोऽभवत्। => निद्राभिभूतः+अभवत्। श्रृण्वन्नासीत्। => श्रृण्वन्+आसीत्। गृहादपहृतानि => गृहात्+अपहृतानि पूर्वमपरिचितः- => पूर्वम्+अपरिचितः- शृण्वन्नेव => शृण्वन्+एव मानवामधिकृत्य => मानवाम्+अधिकृत्य ममायमाशयः => मम+अयम्+आशयः दृष्टिर्वा => दृष्टिः+वा अस्मानुपहसन्ति, => अस्मान्+उपहसन्ति, तत्तेषामज्ञानेनैव। => तत्+तेषाम्+अज्ञानेन+एव। प्रथमोऽध्यायः => प्रथमः+अध्यायः प्रथमोऽध्यायः => प्रथमः+अध्यायः यौवनापगमेऽपि => यौवनापगमे+अपि प्राणायामेनानवरतकृतव्यायामेन => प्राणायामेन+अनवरतकृतव्यायामेन गङ्गाजलमालोड्य => गङ्गाजलम्+आलोड्य किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं दक्षिणकरपुटेनाचम्य => दक्षिणकरपुटेन+आचम्य शङ्खकृतिरिव => शङ्खकृतिः+इव गोकर्ण इव => गोकर्णः+ इव गङ्गाजलमापूर्य => गङ्गाजलम्+आपूर्य पापेभ्यो रक्षान्ताम् => पापेभ्यः+ रक्षान्ताम् अस्पष्टेनापि => अस्पष्टेन+अपि चाव्यक्तेन => च+अव्यक्तेन मन्त्रेणाभिमन्त्र्य => मन्त्रेण+अभिमन्त्र्य तज्जलं => तत्+जलं त्रयीतनुत्विषापावितमिव => त्रयीतनुत्विषापावितम्+इव बहिरागत्य => बहिः+आगत्य वामकराङ्गुलीभिरुन्नमय्य => वामकराङ्गुलीभिः+उन्नमय्य डुण्ढिगणेशमथर्वशीर्षेणाभ्यर्च्य => डुण्ढिगणेशम्+अथर्वशीर्षेण+अभ्यर्च्य कालकन्धरमभिषिच्य => कालकन्धरम्+अभिषिच्य गृहमागत्य => गृहम्+आगत्य चोक्त्वा => च+उक्त्वा तच्चोद्घाट्य => तत्+च+उद्घाट्य अथातो ब्रह्मजिज्ञासा => अथातः+ ब्रह्मजिज्ञासा हस्तावुद्यम्य => हस्तौ+उद्यम्य भास्करगुप्तोनाम => भास्करगुप्तः+नाम नमो वः => नमः+ वः निकटमागत्य => निकटम्+आगत्य अनुपदमेव => अनुपदम्+एव गुप्तमहोदय को => गुप्तमहोदयः+ कः+ को विशेषः => कः+ विशेषः मत्सकाशमद्य => मत्सकाशम्+अद्य समुपविष्टोऽसि => समुपविष्टः+असि किमद्य => किम्+अद्य इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् वर्ततेऽद्य => वर्तते+अद्य मयाद्य => मया+अद्य व्यापारमेनं => व्यापारम्+एनं कुर्यामिति => कुर्यामि+इति शान्तिर्नास्ति => शान्तिः+न+अस्ति प्रयच्छन्त्यशान्तिम् => प्रयच्छन्ति+अशान्तिम् तस्मादहं => तस्मात्+अहं सर्वोऽपि => सर्वः+अपि नागरकतालक्षणमिति => नागरकतालक्षणम्+इति मातृभाषामपि => मातृभाषाम्+अपि गृहेष्वपि => गृहेषु+अपि भारतभाषाभिन्नभाषायामेव => भारतभाषाभिन्नभाषायाम्+एव वक्तव्यमस्ति => वक्तव्यम्+अस्ति प्राप्तवन्तोऽपि => प्राप्तवन्तः+अपि केषामपि => केषाम्+अपि कथमानन्दो भवति => कथम्+आनन्दः+ भवति मानवानामिति => मानवानाम्+इति प्रजाश्च => प्रजाः+च नाकुर्वन् => न+अकुर्वन् भारतीयभाषाऽभिवृद्धिः => भारतीयभाषा+अभिवृद्धिः संरक्षणमिति => संरक्षणम्+इति अयोग्यमनुसरन्ति => अयोग्यम्+अनुसरन्ति तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा राष्ट्रियभाषास्वेव => राष्ट्रियभाषासु+एव एतादृशभाषाऽभ्यासेन => एतादृशभाषा+अभ्यासेन तृप्तश्च => तृप्तः+च संस्कृतभाषाऽभ्यासेन => संस्कृतभाषा+अभ्यासेन नर्तकीव => नर्तकी+इव तस्मादहं => तस्मात्+अहं सर्वमपि => सर्वम्+अपि महत्स्थानं => महत्+स्थानं प्रदेयमिति => प्रदेयम्+इति संस्कृतमेव => संस्कृतम्+एव नोपयोगः => न+उपयोगः निश्चित्याहं => निश्चित्य+अहं तदहं => तत्+अहं सुखान्यनुभूय => सुखानि+अनुभूय सर्वमपि => सर्वम्+अपि कस्यास्विद्धनम् => कस्य+आस्वित्+धनम् कुर्वन्नेवेह => कुर्वन्+एव+इह तेनोक्तं => तेन+उक्तं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं प्रवेशद्वारादन्तरागताः => प्रवेशद्वारात्+अन्तः+आगताः ताश्च => ताः+च तदुक्तिमनुसृत्य => तदुक्तिम्+अनुसृत्य स एवं => सः+ एवं अस्माल्लोकात् => अस्मात्+लोकात् एतमन्नमयमात्मानमुपसंक्रम्य => एतम्+अन्नमयम्+आत्मानम्+उपसंक्रम्य प्राणमयमात्मानमुपसंक्रम्य => प्राणमयम्+आत्मानम्+उपसंक्रम्य मनोमियमात्मानमुपसंक्रम्य => मनोमियम्+आत्मानम्+उपसंक्रम्य विज्ञानमयमात्मानमुपसंक्रम्य => विज्ञानमयम्+आत्मानम्+उपसंक्रम्य आनन्दमयमात्मानमुपसंक्रम्य => आनन्दमयम्+आत्मानम्+उपसंक्रम्य तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव सिद्धमन्नं => सिद्धम्+अन्नं चतुर्वेदिनमाजुहाव => चतुर्वेदिनम्+आजुहाव अधुनैव => अधुना+एव आनन्दानुभूतिमास्वादयन् => आनन्दानुभूतिम्+आस्वादयन् निमीलितलोचनोऽभूत् => निमीलितलोचनः+अभूत् रुद्राध्यायपठनमपि => रुद्राध्यायपठनम्+अपि सुस्वरमुक्तं => सुस्वरम्+उक्तं सर्वाभिश्च => सर्वाभिः+च सर्वान्श्चान्तः => सर्वान्+च+अन्तः शिवमतिविडम्बं => शिवम्+अतिविडम्बं बहुसुन्दरोऽयं => बहुसुन्दरः+अयं आनन्दमनुभवन्नास्ते => आनन्दम्+अनुभवन्+आस्ते किञ्चित्कालानन्‌तरं => किञ्चित्+कालानन्‌तरं नन्दलालो नाम => नन्दलालः+ नाम नमो गुरुभ्यः => नमः+ गुरुभ्यः इत्युद्‌गीर्य => इति+उद्‌गीर्य विलम्ब्योपस्थितं => विलम्ब्य+उपस्थितं नागतोऽसि => न+आगतः+असि समुद्युक्तोऽस्मि => समुद्युक्तः+अस्मि मामाहूय => माम्+आहूय आक्रन्दनमश्रौषम् => आक्रन्दनम्+अश्रौषम् तेनाक्रन्दनेन => तेन+आक्रन्दनेन संवृत्तमिति => संवृत्तम्+इति बहिरागत्य => बहिः+आगत्य जनौघो बभूव => जनौघः+ बभूव सत्वरमागन्तुं => सत्वरम्+आगन्तुं एतदेव => एतत्+एव स्तब्धो बभूव => स्तब्धः+ बभूव ध्रुवो मृत्युः => ध्रुवः+ मृत्युः भार्यामाह्वयत् => भार्याम्+आह्वयत् आश्चर्यो भवति => आश्चर्यः+ भवति धर्मात्मायं => धर्मात्मा+अयं मासभृत्यमपि => मासभृत्यम्+अपि कश्चिदपि => कश्चित्+अपि श्वो भविष्यति => श्वः+ भविष्यति पुण्यात्मायम् => पुण्या+आत्मा+अयम् बहिरागताः => बहिः+आगताः बहिरागतोऽस्मि => बहिः+आगतोऽस्मि " => समागतः+अस्मि किमर्थमाहूतास्मि => किमर्थम्+आहूता+अस्मि किमापन्नमत्रान्तरे => किम्+आपन्नम्‌+अत्रान्तरे संतुष्टोऽपि => संतुष्टः+अपि अकस्मान्मरणेन => अकस्मात्+मरणेन तस्यान्त्येष्टि => तस्य+अन्त्येष्टि गृहमागत्य => गृहम्+आगत्य गृहमागत्य => गृहम्+आगत्य कालस्यास्ति => कालस्य+अस्ति नात्मनोवशः => न+आत्मनः+वशः तरतमभेदो नास्ति => तरतम्+अभेदः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति चर्वितचर्वणमेव => चर्वितचर्वणम्+एव अद्यावधि => अद्य+अवधि इत्येतत् => इति+एतत् भवत्यनूह्यं => भवति+अनूह्यं कालपुरुष एव => कालपुरुषः+ एव सत्यमेव => सत्यम्+एव नियोगेष्विह => नियोगेषु+इह निजशक्तिरूपमनिशं => निजशक्तिरूपम्+अनिशं शास्तीह => शास्ति+इह व्याप्यान्तर्बहुधा => व्याप्य+अन्तः+बहुधा बहिश्च => बहिः+च हस्ताबुद्धृत्य => हस्तौ+उबुद्धृत्य खट्वायामुपविश्य => खट्वायाम्+उपविश्य किञ्चित्कालमवनतमुखः => किञ्चित्+कालम्+अवनतमुखः मौनमास्थाय => मौनम्+आस्थाय प्रथमोऽध्यायः => प्रथमः+अध्यायः अष्टमोऽध्यायः => अष्टमः+अध्यायः अष्टमोऽध्यायः => अष्टमः+अध्यायः षष्टाष्टकमेव => षष्टाष्टकम्+एव कुत्रापि => कुत्र+अपि कर्तव्यमिति => कर्तव्यम्+इति उपयोगो नास्ति => उपयोगः+ नास्ति उत्तरो न => उत्तरः+ न परेद्युरेव => परेद्युः+एव त्यागेनैके => त्यागेन+एके अमृतत्वमानशुः => अमृतत्वम्+आनशुः योग्यमिति => योग्यम्+इति सत्याग्रहमकुर्वन् => सत्याग्रहम्+अकुर्वन् दण्डैश्च => दण्डैः+च गन्तुमादिशन् => गन्तुम्+आदिशन् अच्युतश्च => अच्युतः+च श्रावणस्यानुजः => श्रावणस्य+अनुजः त्वमपि => त्वम्+अपि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा धनमपि => धनम्+अपि यच्छेयमिति => यच्छेयम्+इति उच्चाधिकारिणामादेशानुसारं => उच्चाधिकारिणाम्+आदेशानुसारं कर्तुमुद्युक्ताः => कर्तुम्+उद्युक्ताः तस्मिन्नेवावसरे => तस्मिन्+एव+अवसरे सत्याग्रहमकुर्वन् => सत्याग्रहम्+अकुर्वन् कोऽयं => कः+अयं कोऽयं => कः+अयं नागररक्षकाश्च => नगररक्षकाः+च कथितवन्तोऽपि => कथितवन्तः+अपि तत्कथनं => तत्+कथनं बधिरशङ्खारावमभूत् => बधिरशङ्खारावम्+अभूत् नाश्रुण्वन् => न+अश्रुण्वन् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव विश्वविद्यालयप्राध्यापकाश्चासन् => विश्वविद्यालयप्राध्यापकाः+च+आसन् एकस्मिन्नेव => एकस्मिन्+एव तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय शुचयो भूत्वा => शुचयः+ भूत्वा करणीयमासीत् => करणीयम्+आसीत् कारागारेऽपि => कारागारे+अपि श्रावणोऽपि => श्रावणः+अपि कारागारेऽपि => कारागारेः+अपि अन्येषामपि => अन्येषाम्+अपि सिंहद्वारकवाटोद्घाटनवेलां => सिंहद्वारकवाट+उद्घाटनवेलां सिंहद्वारकवाटमुद्घाटयन् => सिंहद्वारकवाटम्+उद्घाटयन् बहिरागताः => बहिः+आगताः बहिरागत्य => बहिः+आगत्य श्रेण्यामागत्य => श्रेण्याम्+आगत्य अनुपदमेव => अनुपदम्+एव मिष्ठान्नमित्यादिकं => मिष्ठान्नम्+इत्यादिकं शब्दस्योत्पत्तिमुद्दिश्य => शब्दस्य+उत्पत्तिम्+उद्दिश्य चर्चाभूत् => चर्चा+अभूत् शयद्वयपरिमाणविस्तृतापूपं => शयद्वयपरिमाणविस्तृता+अपूपं इत्यमरः => इति+अमरः इत्यूचुः => इति+ऊचुः सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तक्रमापूर्य => तक्रम्+आपूर्य तत्रैव => तत्र+एव तस्याश्वत्थवृक्षस्य => तस्य+अश्वत्थवृक्षस्य संलग्नमासीत् => संलग्नम्+आसीत् वृक्षमेनमारुह्य => वृक्षम्+एनम्+आरुह्य इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा किञ्चिदालोच्य => किञ्चित्+आलोच्य अहमपि => अहम्+अपि ग्रहिष्यामीति => ग्रहिष्यामि+इति वृक्षमूलपर्यन्तमागत्य => वृक्षमूलपर्यन्तम्+आगत्य भवेदिति => भवेत्+इति श्रावणस्योत्प्लवनार्थम् => श्रावणस्य+उत्प्लवनार्थम् श्रावणमाहूय => श्रावणम्+आहूय समाप्तमेष्यति => समाप्तम्+एष्यति शिक्षापि => शिक्षा+अपि नाकरोत् => न+अकरोत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तीव्रतरो बभूव => तीव्रतरः+ बभूव एकमादर्शं => एकम्+आदर्शं अत्रास्मिन् => अत्र+अस्मिन् कलहो मास्तु => कलहः+ मा+अस्तु मास्तु => मा+अस्तु सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् बोधयन्नास्ते => बोधयन्+आस्ते चिन्ताग्रस्तो बभूव => चिन्ताग्रस्तः+ बभूव श्रावणोऽपि => श्रावणः+अपि शनैश्शनैः => शनैः+शनैः प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय शकटादवतीर्य => शकटात्+अवतीर्य संस्कृतमेव => संस्कृतम्+एव तेनादायेन => तेन+आदायेन क्षयरोगो => क्षयरोगः+भवति+इति समाकर्षणकर्म => न+अकरोत् संस्कृतमान्ध्रं => संस्कृतम्+आन्ध्रं धारणार्थमपि => धारणार्थम्+अपि धर्तुमयोग्यानि => धर्तुम्+अयोग्यानि ग्रहीतुमपि => ग्रहीतुम्+अपि धौतमपि => धौतम्+अपि धूसरवर्णात्तं => धूसरवर्णात्+तं द्वितीयमपि => द्वितीयम्+अपि शकटमारुह्य => शकटम्+आरुह्य नक्तमष्टघण्टावादनसमये => नक्तम्+अष्टघण्टावादनसमये शकटादवततार => शकटात्+अवततार सिंहद्वारादेव => सिंहद्वारात्+एव बहिरागतः => बहिः+आगतः कोप्यासीत् => कोपि+आसीत् सर्वेऽपि => सर्वे+अपि विश्रान्तिमनुभवन्ति => विश्रान्तिम्+अनुभवन्ति बालिकाश्च => बालिकाः+च सर्वमहं => सर्वम्+अहं किञ्चित्पानीयं => किञ्चित्+पानीयं इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि भोक्तुमिच्छामि => भोक्तुम्+इच्छामि तदेवालमधुना => तदेव+अलम्+अधुना अत्रावतीर्य => अत्र+अवतीर्य समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा कर्तुमादिदेश => कर्तुम्+आदिदेश निरताभूत् => निरता+अभूत् यत्किमपि => यत्किम्+अपि एतावत्पर्यन्तमष्टवर्षाणि => एतावत्पर्यन्तम्+अष्टवर्षाणि संस्कृतमधीतं => संस्कृतम्+अधीतं अहमन्यविषयं => अहम्+अन्यविषयं पठितुमशक्तो भवामि => पठितुम्+अशक्तः+ भवामि इतोऽधिकं => इतः+अधिकं संस्कृतमेव => संस्कृतम्+एव विद्यमानान्ध्रगीर्वाणविद्यापीठे => विद्यमाना+आन्ध्रगीर्वाणविद्यापीठे अत्रावतीर्य => अत्र+अवतीर्य समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि इत्यवोचत् => इति+अवोचत् उत्तर्तुमिच्छामि => उत्तर्तुम्+इच्छामि तस्यामुत्तीर्णः => तस्याम्+उत्तीर्णः आन्ध्रपण्डितरूपेणाध्यापकवृत्तिं => आन्ध्रपण्डितरूपेण+अध्यापकवृत्तिं तस्मादहं => तस्मात्+अहं समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि इत्यवोचताम् => इति+अवोचताम् पठितुमस्माकं => पठितुम्+अस्माकं किञ्चिद्दुर्बलो भूत्वा => किञ्चित्+दुर्बलः+ भूत्वा उद्धरेदात्मानात्मानम् => उद्धरेत्+आत्मानात्मानम् कष्टमेवाश्रयित्वा => कष्टम्+एव+आश्रयित्वा साधयितुमिच्छामि => साधयितुम्+इच्छामि इत्युवाच => इति+उवाच असम्भवमेतत् => असम्भवम्+एतत् अहमिति => अहम्+इति बहिरेव => बहिः+एव करणीयमिति => करणीयम्+इति यत्कृतं => यत्+कृतं उत्तरीयेणाच्छादितदेही => उत्तरीयेण+आच्छादितदेही यद्दैवगत्या => यत्+दैवगत्या तद्वसतिगृहं => तत्+वसतिगृहं पठनीयमस्ति => पठनीयम्+अस्ति गृहस्थानामपि => गृहस्थानाम्+अपि कष्टभाराश्च => कष्टभाराः+च शब्दस्यार्थः => शब्दस्य+अर्थः दत्तमन्नम् => दत्तम्+अन्नम् माधुकरीवृत्तिरिति => माधुकरीवृत्तिः+इति समुत्तीर्णो भवेयम् => समुत्तीर्णः+ भवेयम् भिक्षुको भूत्वा => भिक्षुकः+ भूत्वा भवितुमिच्छसि => भवितुम्+इच्छसि अवश्यमेव => अवश्यम्+एव इत्यूचतुः => इति+ऊचतुः पाककर्मसमाप्तमिति => पाककर्मसमाप्तम्+इति अनुपदमेव => अनुपदम्+एव द्वावपि => द्वौ+अपि भवानिति => भवान्+इति बहिरागत्य => बहिः+आगत्य शरीरमुत्तरीयेणाच्छाद्य => शरीरम्+उत्तरीयेण+आच्छाद्य भोक्तुमुपविष्टः => भोक्तुम्+उपविष्टः तत्रैव => तत्र+एव अधुनापि => अधुना+अपि प्रातरेव => प्रातः+एव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा रैल्वेस्थानकमागतवन्तौ => रैल्वेस्थानकम्+आगतवन्तौ नमस्तेत्युक्त्वा => नमस्ते+इत्युक्त्वा नमस्तेत्युक्त्वा => नमस्ते+इति+उक्त्वा पुनर्दर्शनाय => पुनः+दर्शनाय किमातिथ्यं => किम्+आतिथ्यं श्रीमन्तोऽपि => श्रीमन्तः+अपि तस्मिन्स्थानके => तस्मिन्+स्थानके शकटादवततार => शकटात्+अवततार बहिरागमनसमये => बहिः+आगमनसमये शकटादवतीर्णजनानां => शकटात्+अवतीर्णजनानां बहिरागत्य => बहिः+आगत्य कियद्दूरं => कियत्+दूरं समागतोऽस्ति => समागतः+अस्ति ग्रामान्तरादागतविद्यार्थी => ग्रामान्तरात्+आगतविद्यार्थी एकमाणकं => एकम्+आणकं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं सुन्दराक्षरलसन्तमद्राक्षीत् => सुन्दराक्षरलसन्तम्+अद्राक्षीत् श्रावणो नामकः => श्रावणः+ नामकः पुत्रवात्सल्येनालिङ्गनं => पुत्रवात्सल्येन+आलिङ्गनं तद्वरमिति => तत्+वरम्+इति तदपि => तत्+अपि भवत्पादारविन्दरजःप्रसादितोत्तमाङ्गो भूत्वा => भवत्पादारविन्दरजःप्रसादितः+उत्तमाङ्गः+ भूत्वा पावितो भवेत् => पावितः+ भवेत् पुत्रमारोप्य => पुत्रम्+आरोप्य हस्तावुद्यम्य => हस्तौ+उद्यम्य प्रणम्यान्तः => प्रणम्य+अन्तः नरसंचारो न => नरसंचारः+ न कश्चित्विद्यार्थी => कश्चित्+विद्यार्थी इत्युद्‌गीर्य => इति+उद्‌गीर्य इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् सार्धसप्तघण्टावादनादारभ्य => सार्धसप्तघण्टावादनात्+आरभ्य इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा कोऽस्ति => कः+अस्ति इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् तच्छृत्वा => तत्+श्रुत्वा इदमपि => इदम्+अपि तच्छृत्वा => तत्+श्रुत्वा तस्मादहं => तस्मात्+अहं माधुकरीवृत्तिमवलम्ब्य => माधुकरीवृत्तिम्+अवलम्ब्य त्वमपि => त्वम्+अपि अहमेकैव => अहम्+एक+एव इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् त्वामद्यैव => त्वाम्+अद्य+एव प्रधानाचार्यस्याप्परायस्य => प्रधानाचार्यस्य+अप्परायस्य भोजनार्थमामन्त्रयामास => भोजनार्थम्+आमन्त्रयामास तस्यामन्त्रणामङ्गीकृत्य => तस्य+आमन्त्रणाम्+अङ्गीकृत्य परिचयो बभूव => परिचयः+ बभूव संस्कृतपठनमेव => संस्कृतपठनम्+एव किमर्थमागतोऽसि => किमर्थम्+आगतः+असि कुत्रापि => कुत्र+अपि कुत्रापि => कुत्र+अपि त्वमेहि => त्वम्+एहि कक्ष्यायामुपविश => कक्ष्यायाम्+उपविश नियमावलिमनुसरतु => नियमावलिम्+अनुसरतु इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा अन्यविद्यार्थिभिस्साकं => अन्यविद्यार्थिभिः+साकं शुचिर्भूत्वा => शुचिः+भूत्वा सर्वमपि => सर्वम्+अपि कक्ष्यायामुपविश्य => कक्ष्यायाम्+उपविश्य ह्यस्तनपाठनिवेदनमित्यादिकं => ह्यस्तनपाठनिवेदनम्+इत्यादिकं अनुपदमेव => अनुपदम्+एव पाठसमाप्तिश्च => पाठसमाप्तिः+च विषयाणामपि => विषयाणाम्+अपि प्रचलत्येव => प्रचलति+एव श्रावणायापि => श्रावणाय+अपि प्रातरेव => प्रातः+एव श्रावणस्तु => श्रावणः+तु लज्जितो बभूव => लज्जितः+ बभूव किञ्चिदेव => किञ्चित्+एव तदपि => तत्+अपि कलियुगभीम एव => कलियुगभीमः+ एव विद्याविहीनो भूत्वा => विद्याविहीनः+ भूत्वा विद्याविहीन इव => विद्याविहीनः+ इव इत्यूचुः => इति+ऊचुः सत्यमेव => सत्यम्+एव तस्मादेव => तस्मात्+एव प्रातरेवोत्थाय => प्रातः+एव+उत्थाय शरीरमाच्छाद्य => शरीरम्+आच्छाद्य कोणांचलभागानन्योन्यं => कोणांचलभागानि+अन्योन्यं सत्वरमेव => सत्वरम्+एव किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं भोक्तव्यमिति => भोक्तव्यम्+इति चिन्तयन्नास्ते => चिन्तयन्+आस्ते पत्राण्यानेतुं => पत्राणि+आनेतुं पत्राण्यानीय => पत्राणि+आनीय शाकांश्च => शाकान्+च एवमेव => एवम्+एव आम्रवृक्षमारुह्य => आम्रवृक्षम्+आरुह्य चिञ्चालवृक्षमारुह्य => चिञ्चालवृक्षम्+आरुह्य नारङ्गवृक्षमारुह्य => नारङ्गवृक्षम्+आरुह्य मर्कट इव => मर्कटः+ इव आनन्दो ब्रह्मेति => आनन्दः+ ब्रह्म+इति ब्रह्मेति => ब्रह्म+इति भीम इव => भीमः+ इव अन्नमत्तुं => अन्नम्+अत्तुं यत्किमपि => यत्+किम्+अपि उपस्थितो भवति => उपस्थितः+ भवति जिह्वाविनिसृतजलपानकेनैव => जिह्वाविनिसृतजलपानकेन+एव नैकसमयाः => न+एकसमयाः तदैव => तदा+एव तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तत्रागतं => तत्र+आगतं अनुपदमेव => अनुपदम्+एव तथैवेति => तथैव+इति गुटिकाद्वयेनैव => गुटिकाद्वयेन+एव तद्दृष्ट्वा => तत्+दृष्ट्वा अन्यदपेक्ष्यते => अन्यत्+अपेक्ष्यते इड्लीद्वयमधिकमिति => इड्लीद्वयम्+अधिकम्+इति अधिकमपेक्ष्यते => अधिकम्+अपेक्ष्यते कियदधिकम् => कियत्+अधिकम् इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् श्रेष्ठिनमपृच्छत् => श्रेष्ठिनम्+अपृच्छत् सर्वेषामिड्लीनां => सर्वेषाम्+इड्लीनां मूल्यमहं => मूल्यम्‌+अहं नात्स्यसि => न+आत्स्यसि कियत्संख्यापर्यन्तं => कियत्+संख्यापर्यन्तं तावत्पर्यन्तं => तावत्+पर्यन्तं एकमणुप्रमाणमपि => एकम्+अणुप्रमाणम्+अपि इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा निर्गतोऽभूत् => निर्गतः+अभूत् वृक्षेभ्यो जलं => वृक्षेभ्यः+ जलं तत्कर्म => तत्+कर्म श्रावणमादिशन् => श्रावणम्+आदिशन् इत्यूचुः => इति+ऊचुः नाहं => न+अहं इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् अल्पाहारो नाम => अल्पाहारः+ नाम प्रश्नमकुर्वन् => प्रश्नम्+अकुर्वन् यत्किमपि => यत्+किमपि विक्रेतुमानयति => विक्रेतुम्+आनयति पणनमङ्गीकुर्युः => पणनम्+अङ्गीकुर्युः श्रावणायाल्पाहारव्यवस्था => श्रावणाय+अल्पाहारव्यवस्था साधुनिर्णीताभूत् => साधुनिर्णीता+अभूत् यत्किमपि => यत्+किमपि तत्सर्वं => तत्+सर्वं प्राप्नुयादिति => प्राप्नुयात्+इति उपनिषद्वाक्यानुसारं => उपनिषत्+वाक्यानुसारं भोजनमहं => भोजनम्+अहं राष्ट्रियस्वयंसेवकसंघस्वयंसेवकाश्च => राष्ट्रियस्वयंसेवकसंघस्वयंसेवकाः+च कारागाराद्विमुक्त => कारागारात्+विमुक्त राहुग्रस्तचन्द्रबिम्बमिव => राहुग्रस्तचन्द्रबिम्बम्+इव अतीवहृष्टो बभूव => अतीवहृष्टः+ बभूव तत्रत्यानुपदमेव => तत्रत्यानुपदम्+एव मद्रास्नगरमगच्छत् => मद्रास्नगरम्+अगच्छत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तस्यानुजश्च => तस्य+अनुजः+च कृतवानसि => कृतवान्+असि पत्रमपि => पत्रम्+अपि प्रेषितवानसि => प्रेषितवान्+असि तपालाकार्यालयोऽपि => तपालाकार्यालयः+अपि वैद्योऽपि => वैद्यः+अपि दुर्लभमिति" => दुर्लभम्+इति" एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं निष्कासनमेव => निष्कासनम्+एव नैककारणैः => न+एककारणैः यत्किमपि => यत्+किमपि मर्कटो बभूव => मर्कटः+ बभूव तत्कर्मदातापि => तत्कर्मदाता+अपि नावर्तत => न+अवर्तत कोव्वूरुमागत्य => कोव्वूरुम्+आगत्य पठनमेव => पठनम्+एव तेलुगुनाटकमभिनेयमिति => तेलुगुनाटकमभिनेयम्+इति समुत्सुकास्मः => समुत्सुकाः+स्मः विषयमेनमुद्दिश्य => विषयम्+एनम्+उद्दिश्य वयमपि => वयम्+अपि संस्कृतनाटकाभिनयमुद्दिश्य => संस्कृतनाटकाभिनयम्+उद्दिश्य शताधिकरूप्यकाणामावश्यकता => शताधिकरूप्यकाणाम्+आवश्यकता भविष्यतीति => भविष्यति+इति तत्पत्रं => तत्+पत्रं तेलुगुनाटकस्यावश्यकतां => तेलुगुनाटकस्य+आवश्यकतां मास्तु => मा+अस्तु तत्सर्वं => तत्+सर्वं तच्छृत्वा => तत्+श्रुत्वा संस्कृतस्यापि => संस्कृतस्य+अपि सर्वैरपि => सर्वैः+अपि नाङ्गीकुर्वन् => न+अङ्गीकुर्वन् वयमेव => वयम्+एव एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं पाठशालामागमिष्यन्ति => पाठशालाम्+आगमिष्यन्ति तन्नाम => तत्+नाम तृतीयोऽङ्‌कमभिनयामः => तृतीयः+अङ्‌कम्+अभिनयामः अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे => अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेः+अन्तरः+और्वायमाणे गद्यमपि => गद्यम्+अपि एनमेव => एनम्+एव सन्निवेशमभिनेतुं => सन्निवेशम्+अभिनेतुं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा संस्कृतनाटकमेव => संस्कृतनाटकम्+एव भवेदिति => भवेत्+इति तमसान्त्वयत् => तम्+असान्त्वयत् सर्वेऽपि => सर्वे+अपि एकत्रैव => एकत्र+एव सम्यगस्तीति => सम्यक्+अस्ति+इति तृतीयोऽङ्‌कः => तृतीयः+अङ्‌कः मित्रैश्च => मित्रैः+च सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अनुपदमेव => अनुपदम्+एव इत्येवमादि => इत्येवम्+आदि सायमष्टवादनमभूत् => सायम्+अष्टवादनम्+अभूत् नटन्नास्ते => नटन्+आस्ते वार्तामानीय => वार्ताम्+आनीय सन्निवेशस्तु => सन्निवेशः+तु रोदनमिव => रोदनम्+इव समाप्तमासीत् => समाप्तम्+आसीत् सुन्दरमभूत्, => सुन्दरम्+अभूत्, सर्वोऽपि => सर्वः+अपि नाहं => न+अहं दृग्गोचरमभूत् => दृग्गोचरम्+अभूत् विलपन्नश्वत्थामा => विलपन्+अश्वत्थामा दुःखमिवाबभासे => दुःखम्+इव+आबभासे ममापि => मम+अपि दुःखमिवाबभासे => दुःखम्+इव+आबभासे रोदनमिवासीत् => रोदनम्+इव+आसीत् अतीवनिपुणो नटः। => अतीवनिपुणः+ नटः। श्रावणमालिलिङ्ग => श्रावणम्+आलिलिङ्ग महानटस्याशीर्वादाः => महानटस्य+आशीर्वादाः प्राञ्जलिरानतो बभूव => प्राञ्जलिः+आनतः+ बभूव स्वभावमपि => स्वभावम्+अपि आब्दिकमभूत् => आब्दिकम्+अभूत् श्रावणमाह्वयामासुः => श्रावणम्+आह्वयामासुः शुचिर्भूत्वा => शुचिः+भूत्वा ब्राह्मणभोजनसमयमासीत् => ब्राह्मणभोजनसमयम्+आसीत् तानपूपान् => तान्+अपूपान् यद्रोचते => यत्+रोचते तद् ग्राह्यं => तत्+ ग्राह्यं यन्नरोचते => यत्+न+रोचते तत्त्याज्यम् => तत्+त्त्याज्यम् चौवानपेक्षितम् => च+एव+अनपेक्षितम् माषापूपानपि => माषापूपान्+अपि लज्जयावनतमुखी => लज्जया+अवनतमुखी इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तीरमागच्छति => तीरम्+आगच्छति किञ्चित्वेगे => किञ्चित्+वेगे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि हस्तावुद्यम्य => हस्तौ+उद्यम्य नापश्यत् => न+अपश्यत् संरक्षणमुचितम् => संरक्षणम्+उचितम् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा हस्तमवलम्ब्य => हस्तम्+अवलम्ब्य तीरमानयत् => तीरम्+आनयत् अनन्तरमुत्थाय => अनन्तरम्+उत्थाय श्रावणमालिङ्ग्य => श्रावणम्+आलिङ्ग्य करोष्यत्र => करोषि+अत्र प्रश्नवर्षमवर्षयत् => प्रश्नवर्षम्+अवर्षयत् अहमान्ध्रगीर्‌वाणविद्यापीठे => अहम्+आन्ध्रगीर्‌वाणविद्यापीठे इत्यब्रवीत् => इति+अब्रवीत् अस्मिन्नगरे => अस्मिन्+नगरे इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् इत्यब्रवीत् => इति+अब्रवीत् इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तत्रैवं => तत्र+एवं श्रावणस्यानुजः => श्रावणस्य+अनुजः इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् इत्यवोचत् => इति+अवोचत् श्रावण इव => श्रावणः+ इव श्रावणमुद्दिश्य => श्रावणम्+उद्दिश्य पञ्चमोध्यायः => पञ्चमः+अध्यायः पञ्चमोध्यायः => पञ्चमः+अध्यायः लोकान्तरमगात् => लोकान्तरम्+अगात् चाश्रद्धामावहत् => च+अश्रद्धाम्+आवहत् नावर्तत => न+अवर्तत प्रशंसापात्रो बभूव => प्रशंसापात्रः+ बभूव चाभिनीतवान् => च+अभिनीतवान् समुत्सुकोऽभूत् => समुत्सुकः+अभूत् गुरुजनस्योपदेशाः => गुरुजनस्य+उपदेशाः वेत्रताडनमेव => वेत्रताडनम्+एव विद्यार्थिन्यश्च => विद्यार्थिन्यः+च शताधिकमवर्तन्त => शताधिकम्+अवर्तन्त विविधविषयप्रबोधकाश्चावर्तन्त => विविधविषयप्रबोधकाः+च+अवर्तन्त नानुसरत् => न+अनुसरत् भवेदिति => भवेत्+इति पशुमिव => पशुम्+इव रक्तसिक्ताङ्गमिव => रक्तसिक्ताङ्गम्+इव दग्धमिव => दग्धम्+इव हस्तस्पर्शमपि => हस्तस्पर्शम्+अपि स्वप्तुमशक्तोऽभूत् => स्वप्तुम्+अशक्तः+अभूत् स्थलशयनमेव => स्थलशयनम्+एव स्थलशयनमसह्यवेदनमभूत् => स्थलशयनम्+असह्यवेदनम्+अभूत् अदृष्टमिव => अदृष्टम्+इव केषामपि => केषाम्+अपि नाभूत् => न+अभूत् व्याघ्रो भूत्वा => व्याघ्रः+ भूत्वा परिवर्तितो भवेत् => परिवर्तितः+ भवेत् कोपयोगः => कः+उपयोगः पण्डितोऽपि => पण्डितः+अपि करिष्यमाणनाटकसूत्रधारिणमिव => करिष्यमाणनाटकसूत्रधारिणम्+इव स्वप्तुमपि => स्वप्तुम्+अपि अशक्तो भूत्वा => अशक्तः+ भूत्वा मरणमेव => मरणम्+एव योग्यमिति => योग्यम्+इति योग्यमिति => योग्यम्+इति रैलुयानमधः => रैलुयानम्+अधः योग्यमिति => योग्यम्+इति प्रेषितुमुद्युक्ताः => प्रेषितुम्+उद्युक्ताः श्रावणस्यानुजेन => श्रावणस्य+अनुजेन संछिन्नतालवृक्ष इव => संछिन्नतालवृक्षः+ इव तमपृच्छत् => तम्+अपृच्छत् अद्याहं => अद्य+अहं रेलुयानमधः => रेलुयानम्+अधः कुर्यामिति => कुर्याम्+इति कुत्रापि => कुत्र+अपि अच्युतोऽपि => अच्युतः+अपि मास्तु => मा+अस्तु मास्तु => मा+अस्तु जीवितमेव => जीवितम्+एव मास्तु => मा+अस्तु मरणमेव => मरणम्+एव शरण्यमिति => शरण्यम्+इति जानाम्यहं => जानामि+अहं धावमानरेलुयानमधः => धावमानरेलुयानम्+अधः तदहमश्रुणवम् => तत्+अहम्+अश्रुणवम् श्रवणानुपदमेव => श्रवणानुपदम्+एव स एव => सः+ एव भवतीति => भवति+इति समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि भूमावुपविश्य => भूमौ+उपविश्य किमर्थमताडयम् => किमर्थम्+अताडयम् कोऽस्मि => कः+अस्मि कोऽधिकारः => कः+अधिकारः सम्यगभ्यस्यतु => सम्यक्+अभ्यस्यतु एवमताडयम् => एवम्+अताडयम् संवृत्तमिति => संवृत्तम्+इति भयेनान्तः => भयेन+अन्तः एषास्मदीयशङ्‌का => एषा+अस्मदीयशङ्‌का रेलुयानमधः => रेलुयानम्+अधः करिष्यतीति => करिष्यति+इति प्रयाणस्तु => प्रयाणः+तु अहमश्वशकटमानयम् => अहम्+अश्वशकटम्+आनयम् राम अच्युत => रामः+ अच्युतः+ अच्युत सर्ववस्तुचयं => अच्युतः+ सर्ववस्तुचयं त्वरयन्नासीत् => त्वरयन्+आसीत् यदुच्यते => यत्+उच्यते सत्यमेव => सत्यम्+एव को वा => कः+ वा रेलुयानमधः => रेलुयानम्+अधः इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तस्मादहं => तस्मात्+अहं परितप्तहृदयोऽपि => परितप्तहृदयः+अपि श्वो वा => श्वः+ वा परश्वो वा => परश्वः+ वा ग्राममागत्य => ग्रामम्+आगत्य राम " => रामः+ " नास्ति => न+अस्ति इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तत्रैव => तत्र+एव "रेलुयानस्याधः => "रेलुयानस्य+अधः वार्तामश्रावयत् => वार्ताम्+अश्रावयत् मेषोऽपि => मेषः+अपि अनुपदमेव => अनुपदम्+एव स्वग्राममगच्छत् => स्वग्रामम्+अगच्छत् विद्यार्थिनमिति => विद्यार्थिनम्+इति हस्तावद्यम्य => हस्तौ+उद्यम्य सर्वेपि => सर्वे+अपि पुच्छहीनमर्कटा इव => पुच्छहीनमर्कटाः+ इव सर्वेपि => सर्वे+अपि सकुशलमस्ति => सकुशलम्+अस्ति उपाध्यायिनश्च => उपाध्यायिनः+च नागतः => न+आगतः कथमसि => कथम्+असि नाकरवम् => न+अकरवम् नास्ति => न+अस्ति को वा => कः+ वा यत्किमपि => यत्+किमपि ममात्तुं => मम+आत्तुं खाद्यमपि => खाद्यम्+अपि कुत्रापि => कुत्र+अपि कस्मिन्नपि => कस्मिन्+अपि अवकाशो न => अवकाशः+ न नानया => न+अनया कर्मचारिपदवीमपि => कर्मचारिपदवीम्+अपि मास्तु => मा+अस्तु अपठन्नेव => अपठन्+एव समुत्तीर्णो जातः => समुत्तीर्णः+ जातः एको न => एकः+ न नैककर्णाटकसंगीतविदुषां => न+एककर्णाटकसंगीतविदुषां इच्छुको बभूव => इच्छुकः+ बभूव यत्किमपि => यत्+किमपि योग्यमिति => योग्यम्+इति समुत्सुकोऽभूत् => समुत्सुकः+अभूत् एको वा => एकः+ वा अनेनाभिप्रायेण => अनेन+अभिप्रायेण नासन् => न+आसन् विद्यमानप्रोत्तुङ्गवृक्षानारोह्य => विद्यमानप्रोत्तुङ्गवृक्षान्+आरोह्य कुर्वन्नास्ते => कुर्वन्+आस्ते यत्किमपिकरणं => यत्+किमपिकरणं लज्जाविहीनकर्मेति => लज्जाविहीनकर्म+इति हसिष्यन्तीति => हसिष्यन्ति+इति यत्किमपि => यत्+किमपि अवहेलनामकुर्वन् => अवहेलनाम्+अकुर्वन् गन्तुमशक्तः => गन्तुम्+अशक्तः स्वर्गमधिरोहितुमिच्छति => स्वर्गम्+अधिरोहितुम्+इच्छति कर्तुमशक्तः => कर्तुम्+अशक्तः सर्वो भवति => सर्वः+ भवति दुःखसन्तप्तो जातः => दुःखसन्तप्तः+ जातः इत्येते => इति+एते शोभन्तेति => शोभन्ते+इति यस्मिन्कस्मिन् => यस्मिन्+कस्मिन् षष्ठोऽध्यायः => षष्ठः+अध्यायः षष्ठोऽध्यायः => षष्ठः+अध्यायः एको न => एकः+ न नैकेषां => न+एकेषां वेदवेदाङ्गपुराणशास्त्रदर्शनकाव्यालङ्‌कारसमलङ्‌कृता => वेदवेदाङ्गपुराणशास्त्रदर्शनकाव्यालङ्‌कारसम्+अलङ्‌कृता नान्या => न+अन्या भवितुमर्हतीति => भवितुम्+अर्हति+इति पञ्चाशदधिकशतसंवत्सराणां => पञ्चाशत्+अधिकशतसंवत्सराणां राष्ट्रभाषाऽवश्यकतामुद्दिश्य => राष्ट्रभाषा+अवश्यकताम्+उद्दिश्य उद्यममेकं => उद्यमम्+एकं बलवत्तरो बभूव => बलवत्तरः+ बभूव समुत्सुकोऽभूत् => समुत्सुकः+अभूत् उत्तीर्णोऽभूत् => उत्तीर्णः+अभूत् शुल्कभरणशक्त्यभावात् => शुल्कभरणशक्तिः+अभावात् शक्तो जातः => शक्तः+ जातः समीपेऽपि => समीपे+अपि करिष्यतीति => करिष्यति+इति पितरमपृच्छत् => पितरम्+अपृच्छत् मद्वचनात् => मत्+वचनात् दास्यतीति => दास्यति+इति आगच्छेति => आगच्छ+इति स मितंपचः => सः+ मितंपचः नायच्छत् => न+अयच्छत् क्षुब्धोऽयं => क्षुब्धः+अयं तन्निकटस्य => तत्+निकटस्य यत्किमपि => यत्+किमपि धनलाभो भवति => धनलाभः+ भवति वरमधिकगुणे => वरम्+अधिकगुणे नाधमे => न+अधमे जोषमासीत् => जोषम्+आसीत् ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् यत्किमपि => यत्+किमपि अयमतीव => अयम्+अतीव करिष्यन्तीति => करिष्यन्ति+इति ग्रामाद्दूरे => ग्रामात्+दूरे योग्यमिति => योग्यम्+इति वरमिति => वरम्+इति अनेकाश्च => अनेकाः+च फलिताश्च => फलिताः+च कुत्रापि => कुत्र+अपि अशक्तो बभूव => अशक्तः+ बभूव नान्यः => न+अन्यः वस्त्रेणात्मानं => वस्त्रेण+आत्मानं भीत भीतः => भीतः+ भीतः अकस्मात्वार्ता => अकस्मात्+वार्ता एकोऽपि => एकः+अपि नावर्तत => न+अवर्तत सत्याग्रहमकुर्वन् => सत्याग्रहम्+अकुर्वन् सत्याग्रहमकुर्वन् => सत्याग्रहम्+अकुर्वन् तस्मिन्नवसरे => तस्मिन्+अवसरे तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव कर्तुमिच्छन्ति => कर्तुम्+इच्छन्ति कान्दिशीका इव => कान्दिशीकाः+ इव श्रावणस्तु => श्रावणः+तु पादमेकैकं => पादम्+एकैकं पर्वतशिखरमारुरोह => पर्वतशिखरम्+आरुरोह द्वीगुणीकृतकशाघातजातव्रणबाधासंजातज्वालाजालजातनरकबाधामनुभवन् => द्वीगुणीकृतकशाघातजातव्रणबाधासंजातज्वालाजालजातनरकबाधाम्+अनुभवन् दुर्गमप्रदेशानवतीर्य => दुर्गमप्रदेशान्+अवतीर्य उन्नतप्रदेशानारुह्य => उन्नतप्रदेशान्+आरुह्य सिमसिमायितव्रणाङ्‌कितगात्रश्च => सिमसिमायितव्रणाङ्‌कितगात्रः+च शिवशिवेति => शिवशिवः+इति तद्वह्निसकाशं => तत्+वह्निसकाशं को वा => कः+ वा दण्डधरभटा इव => दण्डधरभटाः+ इव गच्छेयमिति => गच्छेयम्+इति उच्चैराक्रोशन् => उच्चैः+आक्रोशन् सत्याग्रहमकरवम् => सत्याग्रहम्+अकरवम् किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि तत्रैवोपविष्टः => तत्र+एव+उपविष्टः तमतिथिमिव => तम्+अतिथिम्+इव किञ्चित्कवोष्णपानीयं => किञ्चित्+कवोष्णपानीयं दासा इव => दासाः+ इव सेवका इव => सेवकाः+ इव काका इव => काकाः+ इव ऐकमत्यमावश्यकम् => ऐकमत्यम्+आवश्यकम्। भाषाणां => पठनम्+आवश्यकम् तदसत्यं => तत्+असत्यं विमोचयन्त्विति => विमोचयन्तु+इति केन्द्रशासनस्याज्ञया => केन्द्रशासनस्य+आज्ञया एवमेव => एवम्+एव नोचिता => न+उचिता भारतदेशमुद्दिश्य => भारतदेशम्+उद्दिश्य स्वपितुमशक्तो भूत्वा => स्वपितुम्+अशक्तः+ भूत्वा प्रागेवोत्थाय => प्रागेव+उत्थाय स्वमित्राण्यन्वेष्टुं => स्वमित्राणि+अन्वेष्टुं किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं विश्रान्तिसुखमन्वभवत् => विश्रान्तिसुखम्+अन्वभवत् महज्जन्यमजनि => महज्जन्यम्+अजनि त्रिराचम्य => त्रिः+आचम्य तत्रागताः => तत्र+आगताः शीतबाधा पीडीताः => शीतबाधाः+ पीडीताः शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव श्रावणस्तु => श्रावणः+तु शकटादवतीर्य => शकटात्+अवतीर्य नैकानवरोधान् => नैकान्+अवरोधान् कर्तुमशक्तः => कर्तुम्+अशक्तः अनुपदमेव => अनुपदम्+एव कौपीनमिव => कौपीनम्+इव बहिरागत्य => बहिः+आगत्य मलिनवस्त्रेणैव => मलिनवस्त्रेण+एव तान्येव => तानि+एव किंकर्तव्यमिति => किंकर्तव्यम्+इति एवमचिन्तयत् => एवम्+अचिन्तयत् समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि अहमस्मि => अहम्+अस्मि नास्मि => न+अस्मि कोवा => कः+वा मूल्यमस्ति => मूल्यम्+अस्ति अव्यक्तानिधनान्येव => अव्यक्तानिधनानि+एव जननमरणयोर्मध्ये => जननमरणयोः+मध्ये किञ्चिन्निमीलितनेत्रो बभूव => किञ्चित्+निमीलितनेत्रः+ बभूव नद्यास्तीरं => नद्याः+तीरं चापि => च+अपि धनमपि => धनम्+अपि एवमवादीत् => एवम्+अवादीत् जीवनोपयोगीवस्तून्यपि => जीवनोपयोगीवस्तूनि+अपि तस्योपिर => तस्य+उपिर पुस्तकान्यासन् => पुस्तकानि+आसन् उपयोगो नास्ति => उपयोगः+ नास्ति तदेवालं => तदेव+अलं कापि => का+अपि ग्रामस्तु => ग्रामः+तु अशक्तोऽहं => अशक्तः+अहं स्वपितुमिच्छामि => स्वपितुम्+इच्छामि ब्राह्मणोऽहमिति => ब्राह्मणः+अहम्+इति चलितुमप्यशक्तः => चलितुम्+अपि+अशक्तः नेच्छुको बभूव => न+इच्छुकः+ बभूव तत्रैवोपविश्य => तत्र+एव+उपविश्य सत्वरमेव => सत्वरम्+एव तस्मादहं => तस्मात्+अहं समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि बहिरागत्य => बहिः+आगत्य किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं तत्रैव => तत्र+एव भूमावुपविश्य => भूमौ+उपविश्य बालाश्च => बालाः+च किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं श्रावणमपृच्छत् => श्रावणम्+अपृच्छत् इत्यब्रवीत् => इति+अब्रवीत् वर्ततेति => वर्तते+इति सत्यमेव => सत्यम्+एव तस्याह्वानेन => तस्य+आह्वानेन इत्यसत्यमवोचत् => इति+असत्यम्+अवोचत् किमिति => किम्+इति नाहं => न+अहं प्रत्युत्तरमयच्छत् => प्रत्युत्तरम्+अयच्छत् युगान्तकालप्रतिसंहृतात्मनो जगन्ति => युगान्तकालप्रतिसंहृतात्मनः+ जगन्ति सविकासमासत => सविकासम्+आसत श्‌लोकोऽयं => श्‌लोकः+अयं सत्वरमेव => सत्वरम्+एव श्‌लोकमुक्त्वा => श्‌लोकम्+उक्त्वा तस्यार्थं => तस्य+अर्थं ममुःप्रयोगोऽयं => ममुःप्रयोगः+अयं सन्तुष्टोयं => सन्तुष्टः+अयं करयुगलश्च => करयुगलः+च अन्तरागत्य => अन्तः+आगत्य स वृद्धः => सः+ वृद्धः लक्षमीकटाक्षवीक्षणाभिषिक्त इव => लक्षमीकटाक्षवीक्षणाभिषिक्तः+ इव तदर्धरूप्यकं => तत्+अर्धरूप्यकं तस्याभिवन्दनं => तस्य+अभिवन्दनं बहिरागत्य => बहिः+आगत्य रैल्वेस्थानकमगात् => रैल्वेस्थानकम्+अगात् नायाता => न+आयाता सर्वेपि => सर्वे+अपि धीम्रवर्तिगन्धमेव => धीम्रवर्तिगन्धम्+एव तन्वन्तीति => तन्वन्ती+इति बहिरागत्य => बहिः+आगत्य नगरमार्गेष्वेव => नगरमार्गेषु+इव इतस्ततः => इतः+ततः निशामनैषीत् => निशाम्+अनैषीत् रैलुयानमागतम् => रैलुयानम्+आगतम् यानमेतत् => यानम्+एतत् गच्छतीति => गच्छति+इति चोर इव => चोरः+ इव बहिरागत्य => बहिः+आगत्य परमपवित्रगोदावरीयं => परमपवित्रगोदावरी+इयं पुनरुज्जीवयामास => पुनः+उज्जीवयामास उन्मत्तो भूत्वा => उन्मत्तः+ भूत्वा मौनमवलम्ब्य => मौनम्+अवलम्ब्य किञ्चित्जलं => किञ्चित्+जलं अनुपदमेव => अनुपदम्+एव कौपीनमिव => कौपीनम्+इव अवतरन्नास्ते => अवतरन्+आस्ते सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कोऽत्र => कः+अत्र यत्किमपि => यत्+किमपि तच्छृत्वा => तत्+श्रुत्वा ब्राह्मणवैश्ययोर्मध्ये => ब्राह्मणवैश्ययोः+मध्ये नवान्तरो विद्यते => नवान्तरः+ विद्यते इत्यवोचत् => इति+अवोचत् तमन्तः => तम्+अन्तः इयन्तमेव => इयन्तम्+एव कोरकमिव => कोरकम्+इव किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं विश्रान्तिसुखमनुभूय => विश्रान्तिसुखम्+अनुभूय रथ्याश्च => रथ्याः+च गन्तुमियेष => गन्तुम्+इयेष निश्चितकार्यक्रमो नास्ति। => निश्चितकार्यक्रमः+ नास्ति। बहिरानीय => बहिः+आनीय सुलभो बभूव => सुलभः+ बभूव दीपप्रकाशस्याभावात् => दीपप्रकाशस्य+अभावात् तद्भषणं => तत्+भषणं मूर्खो भूत्वा => मूर्खः+ भूत्वा चोर इति => चोरः+ इति ग्रामप्रवेशो मास्तु => ग्रामप्रवेशः+ मा+अस्तु मास्तु => मा+अस्तु सुषुप्तिमन्वभूत् => सुषुप्तिम्+अन्वभूत् प्रातरेव => प्रातः+एव सर्वतोभद्रवृक्षमारुह्य => सर्वतोभद्रवृक्षम्+आरुह्य द्वितीयोऽध्यायः => द्वितीयः+अध्यायः द्वितीयोऽध्यायः => द्वितीयः+अध्यायः निश्शब्दतामापन्ने => निश्शब्दताम्+आपन्ने मरणवार्ताश्रवणादारभ्य => मरणवार्ताश्रवणात्+आरभ्य मौनमवलम्ब्य => मौनम्+अवलम्ब्य इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् पूर्णमिदं => पूर्णम्+इदं पूर्णमुदच्यते => पूर्णम्+उदच्यते पूर्णमादाय => पूर्णम्+आदाय पूर्णमेवावशिष्यते => पूर्णम्+एव+अवशिष्यते स एव => सः+ एव स एव => सः+ एव स्थिरश्च => स्थिरः+च साक्षान्नारायणः => साक्षात्+नारायणः स एव => सः+ एव एवमेव => एवम्+एव चर्वितचर्वणमस्ति => चर्वितचर्वणम्+अस्ति योग्यमयोग्यं => योग्यम्+अयोग्यं मातेव => माता+इव सर्वस्यापि => सर्वस्य+अपि सत्वरमेव => सत्वरम्+एव नैकसहस्रवर्षादारभ्य => न+एकसहस्रवर्षात्+आरभ्य स्वल्पानल्पप्रवाहेण => स्वल्प+अनल्पप्रवाहेण पुनरुत्थाय => पुनः+उत्थाय भारतमदृश्यं => भारतम्+अदृश्यं तात्कालिकमेवाभूत् => तात्कालिकम्+एव+अभूत् शरन्नदी => शरत्+नदी गङ्गेव => गङ्गा+इव यत्सत्यं => यत्+सत्यं तन्नित्यं => तत्+नित्यं कालाधीनमेव => कालाधीनम्+एव काल एव => कालः+ एव कालेनैव => कालेन+एव प्रेरितो भवति => प्रेरितः+ भवति को लाभः => कः+ लाभः अहमेव => अहम्+एव काक इव => काकः+ इव अहमधुना => अहम्+अधुना मन्दोस्म्यहं => मन्दः+अस्मि+अहं विदितविषयोपि => विदितविषयः+अपि अविदितविषयो जातः => अविदितविषयः+ जातः सत्यमेव => सत्यम्+एव मरणमवश्यमेव => मरणम्+अवश्यम्+एव नानुशोचन्ति => न+अनुशोचन्ति इत्यकथयत् => इति+अकथयत् अहमचेतनो भवामि => अहम्+अचेतनः+ भवामि शक्तोऽस्मि => शक्तः+अस्मि इत्यवादीत् => इति+अवादीत् अनुपदमेव => अनुपदम्+एव अचेतनादेव => अचेतनात्+एव भविष्यतीति => भविष्यति+इति इत्येनं => इति+एनं इत्यवोचत् => इति+अवोचत् जननमरणात्मिकेयं => जननमरणात्मिका+इयं किमर्थमेवं => किमर्थम्+एवं कमानन्दमनुभवति => कम्+आनन्दम्+अनुभवति एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं साधुरिति => साधुः+इति श्रुतिश्च => श्रुतिः+च स्मृतयश्च => स्मृतयः+च वचो यस्य => वचः+ यस्य महाजनो येन => महाजनः+ येन वेदो नित्यमधीयताम् => वेदः+ नित्यम्+अधीयताम् नित्यमधीयताम् => नित्यम्+अधीयताम् इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा चाध्यापयन् => च+अध्यापयन् स्तब्धोऽभूत् => स्तब्धः+अभूत् किञ्चिदर्पणीयं => किञ्चित्+अर्पणीयं महत्कर्मकरणीयं => महत्+कर्मकरणीयं तात्कालिकोपायोगार्थं => तात्कालिक+उपायोगार्थं साधुर्भवति => साधुः+भवति सोवाच => सा+उवाच तथ्यमङ्गीकरोम्यहम् => तथ्यम्+अङ्गीकरोमि+अहम् मार्गस्तु => मार्गः+तु पदमेकमपि => पदम्+एकम्+अपि त्वज्जीवितं => त्वत्+जीवितं भूयादिति => भूयात्+इति नैकशिल्पभावरसकाव्यानि => न+एकशिल्पभावरसकाव्यानि नाहं => न+अहं नह्यस्मि => नहि+अस्मि नोद्‌गमः => न+उद्‌गमः कर्तुमशक्तः => कर्तुम्+अशक्तः करणीयमिति => करणीयम्+इति नाहं => न+अहं मूर्ख इति => मूर्खः+ इति अपण्डितोयमिति => अपण्डितः+अयम्+इति भविष्यतीति => भविष्यति+इति दोषयुक्तमपि => दोषयुक्तम्+अपि काव्यमिति => काव्यम्+इति च्युतसंस्कारयुतानीति => च्युतसंस्कारयुतानि+इति शक्तो भवति => शक्तः+ भवति दोषभूयिष्टापि => दोषभूयिष्टा+अपि तत्सत्यं => तत्+सत्यं कथयन्तीति => कथयन्ति+इति अकर्मको मा => अकर्मकः+ मा तेऽपि => ते+अपि भवादृशा एव => भवादृशाः+ एव सर्वैरपि => सर्वैः+अपि गौरवपुरस्सरसन्मानोऽपि => गौरवपुरस्सरसन्मानः+अपि पाण्डित्यमपि => पाण्डित्यम्+अपि महाकविभवभूतिमपि => महाकविभवभूतिम्+अपि कविरयमिति => कविः+अयम्+इति नाङ्गीकुर्वन् => न+अङ्गीकुर्वन् कालो ह्ययं => कालः+ हि+अयं ह्ययं => हि+अयं निरवधिर्विपुला => निरवधिः+विपुला पृथ्वीति => पृथ्वी+इति भवभूतिर्विशिष्यते => भवभूतिः+विशिष्यते कामपि => काम्+अपि नाकुर्वन् => न+अकुर्वन् भवभूतिरिव => भवभूतिः+इव पशुपतिविभूतिरिव => पशुपतिविभूतिः+इव भावनाऽऽवेशेन => भावना+आवेशेन लोककल्याणमपेक्षमाणः => लोककल्याणम्+अपेक्षमाणः तत्कर्म => तत्+कर्म भवत्कृते => भवत्+कृते भवज्जीवितं => भवत्+जीवितं भूयादिति => भूयात्+इति अद्यावधि => अद्य+अवधि भवदीयानुभवं => भवदीय+अनुभवं यत्किमपि => यत्+किमपि महत्कर्म => महत्+कर्म गहनकौमुदीव => गहनकौमुदी+इव चानुपयुक्तम् => च+अनुपयुक्तम् सानामिका => सा+अनामिका चक्षुरुन्मीलयति => चक्षुः+उन्मीलयति अमरो बभूव => अमरः+ बभूव यत्किमपि => यत्+किमपि ममापि => मम+अपि वचनमरन्देनासिञ्चिता => वचनमरन्देन+असिञ्चिता अहमनामिका => अहम्+अनामिका काहं => का+अहं जीवनसहभागिनीति => जीवनसहभागिनी+इति सूचयाम्यहं => सूचयामि+अहं एतत्क्षणपर्यन्तम् => एतत्+क्षणपर्यन्तम् नैके => न+एके कर्तुमशक्ताः => कर्तुम्+अशक्ताः व्यवहारयोग्याभूत् => व्यवहारयोग्या+अभूत् नाभूत् => न+अभूत् नास्ति => न+अस्ति योग्यमिति => योग्यम्+इति भवतीति => भवति+इति सशङ्‌कमवादीत् => सशङ्‌कम्+अवादीत् सन्तुष्टोऽस्मि => सन्तुष्टः+अस्मि पुष्पाञ्जलिरिव => पुष्पाञ्जलिः+इव इत्युवाच => इति+उवाच जानाम्यहम् => जानामि+अहम् स्वान्तस्सुखायाहं => स्वान्तस्सुखाय+अहं इत्यवोचत => इति+अवोचत धन्योस्म्यहम् => धन्यः+अस्मि+अहम् शब्दोऽयम् => शब्दः+अयम् शब्दमेतत् => शब्दम्+एतत् किमिति => किम्+इति कादम्बरीति => कादम्बरी+इति कथेति => कथा+इति प्रबन्धो वा => प्रबन्धः+ वा कादम्बरीति => कादम्बरी+इति तत्पुस्तकं => तत्+पुस्तकं कादम्बरीति => कादम्बरी+इति तत्तनयहननमेव => तत्तनयहननम्+एव स्वप्नेऽपि => स्वप्ने+अपि नाहं => न+अहं कादम्बरीति => कादम्बरी+इति कादम्बरीति => कादम्बरी+इति नाहं => न+अहं सर्वसौन्दर्याणामायतनभूता => सर्वसौन्दर्याणाम्+आयतनभूता सरस्वतीव => सरस्वती+इव कादम्बरीसौन्दर्यमन्येषामनीह्यम्। => कादम्बरीसौन्दर्यम्+अन्येषाम्+अनीह्यम्। नामश्रवणेनाहं => नामश्रवणेन+अहं मूर्छितो भवामि => मूर्छितः+ भवामि रसपानमत्त इव => रसपानमत्तः+ इव इत्यसान्त्वयत् => इति+असान्त्वयत् वर्ततेऽत्र => वर्तते+अत्र औचित्यपूर्णोऽयं => औचित्यपूर्णः+अयं इत्ययं => इति+अयं अङ्ग्लशब्दो नहि => अङ्ग्लशब्दः+ नहि फ्रेञ्चिशब्दोपि => फ्रेञ्चिशब्दः+अपि संस्कृतशब्दो भवति => संस्कृतशब्दः+ भवति चार्थं => च+अर्थं सापृच्छत् => सा+अपृच्छत् सानामिका => सा+अनामिका नवलाशब्दव्युत्पत्तिप्रदानेनैव => नवलाशब्दव्युत्पत्तिप्रदानेन+एव नवलासृष्टिकर्तारमिव => नवलासृष्टिकर्तारम्+इव अंशजापि => अंशजा+अपि अंशजोऽपि => अंशजः+अपि परिपूर्णतामेति => परिपूर्णताम्+एति तदापि => तदा+अपि इत्यकथयत् => इति+अकथयत् स्वीयशक्तिमुद्दिश्य => स्वीयशक्तिम्+उद्दिश्य भणनेनैव => भणनेन+एव कालो गच्छति => कालः+ गच्छति वैनतेयोऽपि => वैनतेयः+अपि पदमेकं => पदम्+एकं त्वनारब्धकर्मणः => तु+अनारब्धकर्मणः बभाणानमिका => बभाण+आनमिका कोप्यन्तरायो वा => कोपि+अन्तरायः+ वा भूयाद् । => भूयात्+ । द्वितीयोऽध्यायः => द्वितीयः+अध्यायः तृतीयोऽध्यायः => तृतीयः+अध्यायः तृतीयोऽध्यायः => तृतीयः+अध्यायः नैकनृपालपुङ्गवैः => न+एकनृपालपुङ्गवैः लक्ष्मीनिवास इव => लक्ष्मीनिवासः+ इव परीक्षामपि => परीक्षाम्+अपि चावां => च+आवां संहिताभागमधीतौ => संहिताभागम्+अधीतौ एकदाहं => एकदा+अहं तत्रागच्छम् => तत्र+अगच्छम् रुद्रानुवाकैरभ्यर्च्य => रुद्रानुवाकैः+अभ्यर्च्य विद्यतेति => विद्यते+इति विद्युल्लतेव => विद्युल्लता+इव समक्षमागत्य => समक्षम्+आगत्य नास्ति => न+अस्ति तदाहं => तदा+अहं व्यापृतमासीत्। => व्यापृतम्+आसीत्। अहमपि => अहम्+अपि मीमांसाशास्त्रमुद्दिश्य => मीमांसाशास्त्रम्+उद्दिश्य सकाशमगच्छम् => सकाशम्+अगच्छम् मामालिङ्ग्य => माम्+आलिङ्ग्य पत्रमेकं => पत्रम्+एकं हस्ताभ्यासगतमिति => हस्ताभ्यासगतम्+इति इत्यवोचत् => इति+अवोचत् सत्यमेव => सत्यम्+एव हस्तगतमभूत् => हस्तगतम्+अभूत् सपदमेव => सपदम्+एव अलसोऽभवम् => अलसः+अभवम् ममालसत्वम् => मम+आलसत्वम् प्रावोचमहम् => प्रावोचम्+अहम् स्वभावो दुरतिक्रमः => स्वभावः+ दुरतिक्रमः तद्विषयमुद्दिश्याहं => तत्+विषयम्+उद्दिश्य+अहं बहुप्रशंसामकरवम् => बहुप्रशंसाम्+अकरवम् तस्यागारं => तस्य+आगारं मित्रैस्साकम् => मित्रैः+साकम् कथमभूत् => कथम्+अभूत् चोक्त्वा => च+उक्त्वा अन्याश्च => अन्याः+च संस्कृतविद्भिस्साकं => संस्कृतविद्भिः+साकं भारतीयकर्मसिद्धान्तमुद्दिश्य => भारतीयकर्मसिद्धान्तम्+उद्दिश्य निबन्धमेकं => निबन्धम्+एकं धर्ममुद्दिश्य => धर्मम्+उद्दिश्य ऊसरक्षेत्राण्येव => ऊसरक्षेत्राणि+एव कुत्रापि => कुत्र+अपि नैककाश्मीरफलाफलवनानि => न+एककाश्मीरफलाफलवनानि जनसम्मर्दोऽपि => जनसम्मर्दः+अपि मासादारभ्य => मासात्+आरभ्य वसन्तर्तुश्च => वसन्तर्तुः+च शिशिरर्तुश्च => शिशिरर्तुः+च नियमो नास्ति => नियमः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति जनसम्मर्दमेव => जनसम्मर्दम्+एव त्रिवेणीसङ्गमस्थानमिति => त्रिवेणीसङ्गमस्थानम्+इति सिद्धिर्भवति => सिद्धिः+भवति आन्टारियो प्रदेशे => आन्टारियः+ प्रदेशे एकपादौन्नत्यादारभ्य => एकपादौन्नत्यात्+आरभ्य प्रातरेव => प्रातः+एव चत्वारिंशदारभ्य => चत्वारिंशत्+आरभ्य पुत्तलिकागृहाणीव => पुत्तलिकागृहाणी+इव एकसदनमिव => एकसदनम्+इव मयसभाप्रतीकानीव => मयसभाप्रतीकानि+इव विद्यार्थिनश्च => विद्यार्थिनः+च जनसंचारस्तु => जनसंचारः+तु सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नैकरङ्गचित्रितकिसलयपर्णप्रभाभासिता => न+एकरङ्गचित्रितकिसलयपर्णप्रभाभासिता नास्ति => न+अस्ति पानशालासु => क्वचित्+विद्या नत्वन्यत्र => तु+अन्यत्र कस्यापि => कस्य+अपि गजा इव => गजाः+ इव कलेबरयुताश्च => कलेबरयुताः+च असुन्दराश्च => असुन्दराः+च अस्मिन्नगरे => अस्मिन्+नगरे पौराश्च => पौराः+च हिन्दुदेवालयमेकं => हिन्दुदेवालयम्+एकं स तु => सः+ तु स च => सः+ च वादनादारभ्य => वादनात्+आरभ्य दशघण्टावादनादारभ्य => दशघण्टावादनात्+आरभ्य एकादशवादनपर्यन्तमर्चना => एकादशवादनपर्यन्तम्+अर्चना देवालयस्याधोभागे => देवालयस्य+अधोभागे तद्देवमन्दिरं => तत्+देवमन्दिरं महापुरुषमिव => महापुरुषम्+इव एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं एकदाहं => एकदा+अहं मदीयमित्रैस्साकं => मदीयमित्रैः+साकं आटवानगरमागत्य => आटवानगरम्+आगत्य तासामर्थश्रवणेन => तासाम्+अर्थश्रवणेन अहमद्य => अहम्+अद्य तमपृच्छत् => तम्+अपृच्छत् चित्रविचित्रसंघटनाघटितेयं => चित्रविचित्रसंघटनाघटिता+इयं चासने => च+आसने अनुपदमेव => अनुपदम्+एव मह्यमासनं => मह्यम्+आसनं चतुर्थोऽध्यायः => चतुर्थः+अध्यायः चतुर्थोऽध्यायः => चतुर्थः+अध्यायः बहिरायाति => बहिः+आयाति गृहाद्बहिरागतजनान् => गृहात्+बहिः+आगतजनान् सूर्पयन्निव => सूर्पयन्+इव प्रचण्डो भवति => प्रचण्डः+ भवति भवन्त्येव => भवन्ति+एव नैकसरोवराः => न+एकसरोवराः नालाश्च => नालाः+च नारिकेलवृक्षाश्च => नारिकेलवृक्षाः+च चिञ्चालवृक्षाश्च => चिञ्चालवृक्षाः+च मूर्तीभूतसात्विकगुणा इव => मूर्तीभूतसात्विकगुणाः+ इव पशुपतिकृतताण्डवाट्टहासपुञ्जका इव => पशुपतिकृतताण्डवाट्टहासपुञ्जकाः+ इव वल्मीकाम्बेति => वल्मीकाम्बा+इति एकस्मिन्नेव => एकस्मिन्+एव तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव मर्कटा इव => मर्कटाः+ इव हनूमतश्च => हनूमतः+च ब्राह्मणैस्साकं => ब्राह्मणैः+साकं तृप्तोभवम् => तृप्तः+अभवम् शिवशिवेति => शिवशिव+इति अनिर्वचनीयतादात्म्यमनुभूय => अनिर्वचनीयतादात्म्यम्+अनुभूय कैलासपुरमिव => कैलासपुरम्+इव तदुत्सवं => तत्+उत्सवं परमसुखमनुभवन्त्यः => परमसुखम्+अनुभवन्त्यः विविधव्यापारसज्जितमकुर्वन् => विविधव्यापारसज्जितम्+अकुर्वन् एवमेव => एवम्+एव परग्रामीणाश्च => परग्रामीणाः+च परमानन्दमनुभवन्तः => परमानन्दम्+अनुभवन्तः तत्सर्वं => तत्+सर्वं चलनचित्रमिव => चलनचित्रम्+इव नास्ति => न+अस्ति खेलितुमपि => खेलितुम्+अपि नाहं => न+अहं नो दिवसा => नः+ दिवसाः+ दिवसा गताः => दिवसाः+ गताः कुत्रापि => कुत्र+अपि विचित्रोऽयं => विचित्रः+अयं कर्तुमशक्नुमः => कर्तुम्+अशक्नुमः हस्तावृद्यम्य => हस्तौ+उद्यम्य तदाहं => तदा+अहं सर्वमहं => सर्वम्+अहं यादवग्राम इति => यादवग्रामः+ इति तेऽपि => ते+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि गावश्च => गावः+च तालहिन्तालमद्यविक्रेतारः => तालहिन्तालम्+अद्यविक्रेतारः त्रयो ब्राह्मणकौटुम्बिकाः => त्रयः+ ब्राह्मणकौटुम्बिकाः उन्नतकुटुम्बिको जातः => उन्नतकुटुम्बिकः+ जातः कर्तव्यमकर्तव्यं => कर्तव्यम्+अकर्तव्यं शिक्षितानपि => शिक्षितान्+अपि वेदव्यासकथनमिति => वेदव्यासकथनम्+इति तस्मिन्काले => तस्मिन्+काले तस्यापत्येषु => तस्य+अपत्येषु पण्डितो जातः => पण्डितः+ जातः पौरोहित्यमपि => पौरोहित्यम्+अपि तत्रापि => तत्र+अपि कस्यापि => कस्य+अपि नासन् => न+आसन् कालरात्रिरिव => कालरात्रिः+इव बहिर्गमनं => बहिः+गमनं तस्यानुजः => तस्य+अनुजः फलान्यानयत् => फलानि+आनयत् देवापि => देवा+अपि आङ्ग्लभाषापठनावकाशम् => आङ्ग्लभाषापठन+अवकाशम् बद्धादरो बभूव => बद्धादरः+ बभूव एको न => एकः+ न भारतीयसंस्कृतिबीजानवपत् => भारतीयसंस्कृतिबीजान्+अवपत् प्रथमपुत्रो बभूव => प्रथमपुत्रः+ बभूव प्रोद्बलो जातः => प्रोद्बलः+ जातः सर्वबान्धवाश्च => सर्वबान्धवाः+च एक किलोपरिमितमिष्टान्नं => एकः+ किलोपरिमितमिष्टान्नं मरिष्यतीति => मरिष्यति+इति तस्योपरि => तस्य+उपरि आच्छादितधवलांशुकमपि => आच्छादितधवलांशुकम्+अपि पीतवर्णसिक्तमिव => पीतवर्णसिक्तम्+इव मलमूत्रादिकमपि => मलमूत्रादिकम्+अपि पीतवर्णमभूत्। => पीतवर्णम्+अभूत्। केवलमीश्वरेच्छा => केवलम्+ईश्वरेच्छा द्राघिष्ठो बलिष्ठो => द्राघिष्ठः+ बलिष्ठः+ बलिष्ठो बभूव => बलिष्ठः+ बभूव नोत्सुको बभूव => न+उत्सुकः+ बभूव गुरुभ्यो नमः => गुरुभ्यः+ नमः अच्युतोऽपि => अच्युतः+अपि सप्तमोऽध्यायः => सप्तमः+अध्यायः सप्तमोऽध्यायः => सप्तमः+अध्यायः बालिकाश्च => बालिकाः+च तस्योपरि => तस्य+उपरि कैषा => का+एषा पानीयमानयति => पानीयम्+आनयति द्वारसमीपमागत्य => द्वारसमीपम्+आगत्य मस्तकादवतारय => मस्तकात्+अवतारय तदाह्वानं => तदा+आह्वानं बहिरागत्य => बहिः+आगत्य कोऽसि => कः+असि समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि बुभुक्षितोऽस्मि => बुभुक्षितः+अस्मि गृहमेतत् => गृहम्+एतत् कर्णिकस्येति => कर्णिकस्य+इति याचितुमागतोऽस्मि => याचितुम्+आगतः+अस्मि भर्तारमाह्वयत् => भर्तारम्+आह्वयत् तत्रैवोपविशेति => तत्र+एव+उपविश+इति चोक्त्वा => च+उक्त्वा तदेव => तत्+एव पुनरुच्चार्य => पुनः+उच्चार्य सर्वमिदं => सर्वम्+इदं तत्सर्वं => तत्+सर्वं तेनोक्तं => तेन+उक्तं ग्रामेस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् अस्मदीयगृहमेकमेव => अस्मदीयगृहम्+एकम्+एव कथमहं => कथम्+अहं कर्तुमादिश्य => कर्तुम्+आदिश्य एतत्कर्म => एतत्+कर्म अहरहः => अहः+अहः अस्माभिरेव => अस्माभिः+एव विश्रान्तिरेव => विश्रान्तिः+एव यदस्ति => यत्+अस्ति नाङ्गीकृत्य => न+अङ्गीकृत्य धान्यमहं => धान्यम्+अहं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा बालिकाश्च => बालिकाः+च स्नात्वाऽऽयातु => स्नात्वा+आयातु सत्वरमेव => सत्वरम्+एव तत्दृश्यं => तत्+दृश्यं मृगेष्वपि => मृगेषु+अपि स्वात्मजानपि => स्व+आत्मजान्+अपि गृहमाजगाम => गृहम्+आजगाम नादृश्यत => न+अदृश्यत द्वावपि => द्वौ+अपि अद्यास्मत्गृहे => अद्य+अस्मत्गृहे पुनीतमभूत् => पुनीतम्+अभूत् भवितव्यमिति => भवितव्यम्+इति विजयनगरादत्र => विजयनगरात्+अत्र समागतोऽस्ति => समागतः+अस्ति एतदागमनं => एतत्+आगमनं तत्सर्वं => तत्+सर्वं कालाधीनमेव => कालाधीनम्+एव सोदर्यश्च => सोदर्यः+च सर्वेऽपि => सर्वे+अपि लोकान्तरमगात् => लोकान्तरम्+अगात् वेदभागांश्चपाठयत् => वेदभागान्+च+अपाठयत् जीवन्नपि => जीवन्+अपि पुनर्विवाहः => पुनः+विवाहः एनकेनापि => एनकेन+अपि मास्तु => मा+अस्तु प्रसन्नास्मः => प्रसन्नः+स्मः प्रातिवेशिकाश्च => प्रातिवेशिकाः+च इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि पुनर्विवाहः => पुनः+विवाहः पुनर्विवाहं => पुनः+विवाहं पक्षपातयुतेयं => पक्षपातयुता+इयं पुनर्विवाहोद्‌गातः => पुनः+विवाहोद्‌गातः वेलायामागतम् => वेलायाम्+आगतम् श्रावणमपृच्छत् => श्रावणम्+अपृच्छत् तमब्रवीत् => तम्+अब्रवीत् द्वारपार्श्वदण्डमवलम्ब्य => द्वारपार्श्वदण्डम्+अवलम्ब्य अनुपदमेव => अनुपदम्+एव आसनानामधोभागेषु => आसनानाम्+अधोभागेषु उपधानमिव => उपधानम्+इव जगत्सर्वं => जगत्+सर्वं सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सोऽपि => सः+अपि चिन्तयन्नास्ते => चिन्तयन्+आस्ते पश्यन्नास्ते => पश्यन्+आस्ते कुर्वन्नास्ते => कुर्वन्+आस्ते सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कण्ठमाधुर्यमपि => कण्ठमाधुर्यम्+अपि गायनमपि => गायनम्+अपि कथमहं => कथम्+अहं तद्वाक्यश्रवणेन => तत्+वाक्यश्रवणेन तीव्रतमो बभूव => तीव्रतमः+ बभूव हृदयस्पन्दनमधिकं => हृदयस्पन्दनम्+अधिकं कथमत्राहं => कथम्+अत्र+अहं कम्पितो बभूव => कम्पितः+ बभूव सर्वेऽपि => सर्वे+अपि शकटादवतीर्णाः => शकटात्+अवतीर्णाः श्रावणोऽपि => श्रावणः+अपि शकटादवतीर्णः => शकटात्+अवतीर्णः बहिर्गन्तुं => बहिः+गन्तुं कुत्रावकाशः => कुत्र+अवकाशः श्रीकृष्णजन्मस्थानमेव => श्रीकृष्णजन्मस्थानम्+एव तदपेक्षया => तत्+अपेक्षया गन्तुमुचितं => गन्तुम्+उचितं अयमिति => अयम्+इति तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव तिकेटुमपृच्छत् => तिकेटुम्+अपृच्छत् ग्रीवामवलम्ब्य => ग्रीवाम्+अवलम्ब्य मृत्युमखान्निर्गत इव => मृत्युमखात्+निर्गतः+ इव बहिरागत्य => बहिः+आगत्य मामद्य => माम्+अद्य संस्कृतमेव => संस्कृतम्+एव सप्तवादनमभूत् => सप्तवादनम्+अभूत् शुचिर्भूत्वा => शुचिः+भूत्वा बहिरागच्छति => बहिः+आगच्छति शुल्कमपृच्छत् => शुल्कम्+अपृच्छत् नास्तीति => नास्ति+इति गच्छान्नास्ते => गच्छान्+आस्ते श्रावणस्योपरि => श्रावणस्य+उपरि बहुसिक्तोऽपि => बहुसिक्तः+अपि अक्रोधनो भूत्वा => अक्रोधनः+ भूत्वा बहिरागतः => बहिः+आगतः समुत्सुकोऽभूत् => समुत्सुकः+अभूत् कियन्मूल्यं => कियत्+मूल्यं भवतीति => भवति+इति आणकद्वयमिति => आणकद्वयम्+इति बहिराकृष्य => बहिः+आकृष्य तथैवात्र => तथैव+अत्र कथमयं => कथम्+अयं स्तम्भैर्विना => स्तम्भैः+विना व्याप्तोऽस्तीति => व्याप्तः+अस्ति+इति मृग्धोऽभूत् => मृग्धः+अभूत् नद्यास्तीरे => नद्याः+तीरे सोऽपि => सः+अपि तेनैव => तेन+एव बहिरागत्य => बहिः+आगत्य समीपमागत्य => समीपम्+आगत्य समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव विशिष्यव्याकरणशास्त्रमपठम् => विशिष्यव्याकरणशास्त्रम्+अपठम् अस्मत्सन्तानस्य => अस्मत्+सन्तानस्य अत्रैव => अत्र+एव एतन्मन्दिरं => एतत्+मन्दिरं अत्रैव => अत्र+एव सकलमाहत्य => सकलम्+आहत्य एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं बहिरागतः => बहिः+आगतः त्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तत्रैवोपविश्य => तत्र+एव+उपविश्य कुर्वन्निव => कुर्वन्+इव तत्रैव => तत्र+एव पोलिकानपि => पोलिकान्+अपि तद्भोजनं => तत्+भोजनं नाभूत् => न+अभूत् देवप्रसादमिव => देवप्रसादम्+इव नद्यास्तीरे => नद्याः+तीरे अन्नकणमपि => अन्नकणम्+अपि देवालयस्याधिकारी => देवालयस्य+अधिकारी तत्सर्वं => तत्+सर्वं अश्रुत्यैव => अश्रुत्य+एव नहीति => नहि+इति महीसुरान्वय " => महीसुरान्वय+ " इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् तत्रैवाहिण्डमानः => तत्र+एव+आहिण्डमानः तच्छृत्वा => तत्+श्रुत्वा मदीयगेहमागच्छ => मदीयगेहम्+आगच्छ श्रावणमपृच्छत् => श्रावणम्+अपृच्छत् आगमिष्याम्यहम् => आगमिष्यामि+अहम् किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं दिनपत्रिकांश्च => दिनपत्रिकान्+च दुग्धमपिबत् => दुग्धम्+अपिबत् चतुर्थप्रासादतलादवतीर्य => चतुर्थप्रासादतलात्+अवतीर्य चलितुमशक्तः => चलितुम्+अशक्तः तत्रैव => तत्र+एव वस्त्रमाच्छाद्य => वस्त्रम्+आच्छाद्य शाकानाहर्तुं => शाकान्+आहर्तुं प्रातरेवोत्थाय => प्रातः+एव+उत्थाय शुचिर्भूत्वा => शुचिः+भूत्वा भक्त इव => भक्तः+ इव यद्यहं => यदि+अहं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा हिन्दीमपि => हिन्दीम्+अपि द्रष्टुमागतोऽस्मि => द्रष्टुम्+आगतः+अस्मि श्वोवा => श्वः+वा परश्वोवा => परश्वः+वा अहमस्मि => अहम्+अस्मि इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा इत्यपृच्छत् => इति+अपृच्छत् इत्यवोचत् => इति+अवोचत् तुलसीरामायणमन्तरा => तुलसीरामायणम्+अन्तरा अन्यत्काव्यं => अन्यत्+काव्यं अतिप्राचीनमादिकाव्यं => अतिप्राचीनम्+आदिकाव्यं लिखितमिति => लिखितम्+इति रागयुक्तमपठत् => रागयुक्तम्+अपठत् तत्पठनं => तत्+पठनं एवमेव => एवम्+एव किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं बहूत्साहेन => बहु+उत्साहेन उडुगणकेशवदास अन्यकवि => उडुगणकेशवदासः+ अन्यकविः+ अन्यकवि खद्योतसमान् => अन्यकविः+ खद्योतसमान् किमपेक्षते => किम्+अपेक्षते अनुपदमेव => अनुपदम्+एव नाखादम् => न+अखादम् एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं धनमपि => धनम्+अपि पाण्डेबन्धुमयाचत => पाण्डेबन्धुम्+अयाचत शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव इत्यवोचत् => इति+अवोचत् चपलमेव => चपलम्+एव श्रुण्वन्नहं => श्रुण्वन्+अहं श्रावणस्तु => श्रावणः+तु पठन्नास्ते => पठन्+आस्ते इत्युक्त्त्वा => इति+उक्त्त्वा बहुकालमभूत् => बहुकालम्+अभूत् किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं विश्रान्तिमनुभव => विश्रान्तिम्+अनुभव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तत्ताम्बूलं => तत्+ताम्बूलं खादन्नयं => खादन्+अयं तुभ्यमहं => तुभ्यम्+अहं श्रावणमपृच्छत् => श्रावणम्+अपृच्छत् कर्यक्रमोऽपि => कर्यक्रमः+अपि द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि इत्युत्थाय => इति+उत्थाय अनुपदमेव => अनुपदम्+एव गृहाणेदं => गृहाण+इदं इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तदर्धरूप्यकं => तत्+अर्धरूप्यकं प्रातरत्तुं => प्रातः+अत्तुं नास्तीति => नास्ति+इति किमर्थमहमत्रागतोऽस्मि => किमर्थम्+अहम्+अत्र+आगतः+अस्मि गच्छेयमिति => गच्छेयम्+इति निशामनैषीत् => निशाम्+अनैषीत् प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय शुचिर्भूत्वा => शुचिः+भूत्वा इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा दत्ततिलकमलङ्‌कृत्य => दत्ततिलकम्+अलङ्‌कृत्य किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं दृष्टिपथमागमिष्यति => दृष्टिपथम्+आगमिष्यति इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा तेनोक्तप्रकारेण => तेन+उक्तप्रकारेण यानस्यान्तः => यानस्य+अन्तः तत्रावतीर्य => तत्र+अवतीर्य अष्टवादनमभूत् => अष्टवादनम्+अभूत् बहिरागतः => बहिः+आगतः बहिरागत्य => बहिः+आगत्य पत्तनस्यान्तः => पत्तनस्य+अन्तः भोजनमकरोत् => भोजनम्+अकरोत् बहिरागत्य => बहिः+आगत्य शकटमारुरोह => शकटम्+आरुरोह अनुपदमेव => अनुपदम्+एव अपिचान्यपत्राणि => अपिच+अन्यपत्राणि समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि धीरो जातः => धीरः+ जातः वयमेव => वयम्+एव इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा काफीमानेतुं => काफीम्+आनेतुं अनुपदमेव => अनुपदम्+एव काफीचहयोर्मध्ये => काफीचहयोः+मध्ये बह्वन्नं => बहु+अन्नं सम्यगुक्तं => सम्यक्+उक्तं वसुधैव => वसुधा+एव इत्यस्य => इति+अस्य ममाभिप्रायः => मम+अभिप्रायः बहिरागत्य => बहिः+आगत्य इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा सुखेनैव => सुखेन+एव प्रतिपच्चन्द्रः => प्रतिपत्+चन्द्रः यतो हि => यतः+ हि शिक्षणमपि => शिक्षणम्+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव बाल्यात्प्रभृति => बाल्यात्+प्रभृति किमस्ति => किम्+अस्ति भवानेव => भवान्+एव भयमपि => भयम्+अपि यतो हि => यतः+ हि स एव => सः+ एव यतो हि => यतः+ हि तत्कार्यम् => तत्+कार्यम् अपूर्णमेव => अपूर्णम्+एव प्रतिपच्चन्द्रलेखेव => प्रतिपत्+चन्द्रलेखा+इव वर्धिष्णुर्विश्ववन्दिता। => वर्धिष्णुः+विश्ववन्दिता। शिवस्यैषा => शिवस्य+एषा शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव अनुक्षणमेव => अनुक्षणम्+एव बहिरानीतानि। => बहिः+आनीतानि। हतोSस्मि, => हतः+अस्मि, वञ्चिSतोस्मि" => वञ्चितः+अस्मि" यतो हि => यतः+ हि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव "इदानीमपि => "इदानीम्+अपि युद्धमपि => युद्धम्+अपि आक्रमणमेव => आक्रमणम्+एव स असमर्थः => सः+ असमर्थः अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा तावत्सुकरम्। => तावत्+सुकरम्। धनमावश्यकम्। => धनम्+आवश्यकम्। वणिक्केन्द्रम् => वणिक्+केन्द्रम् स दक्षिणप्रदेशं => सः+ दक्षिणप्रदेशं कुर्म इति => कुर्मः+ इति अन्तिमायामेव => अन्तिमायाम्+एव दातुमेव => दातुम्+एव अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा सुखेनैव => सुखेन+एव भारतमिति => भारतम्+इति कारणादेव => कारणात्+एव भारतमिति => भारतम्+इति वचनमनुसृत्य => वचनम्+अनुसृत्य गतवानासीत्। => गतवान्+आसीत्। आत्मानमपि => आत्मानम्+अपि तत्रागतवान्। => तत्र+आगतवान्। सम्मानमपि => सम्मानम्+अपि एतादृशमपमानं => एतादृशम्+अपमानं शकुन्तलामेवं => शकुन्तलाम्+एवं स्मरिष्यतीति। => स्मरिष्यति+इति। गन्तुमुद्युक्तः। => गन्तुम्+उद्युक्तः। दुष्परिणाममपि => दुष्परिणामम्+अपि तामुक्तवान्। => ताम्+उक्तवान्। सौख्यमनुभूतवती। => सौख्यम्+अनुभूतवती। सखीमनसूयामपि => सखीम्+अनसूयाम्+अपि दत्तवानासीत् => दत्तवान्+आसीत् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पुनरागतवान्। => पुनः+आगतवान्। केवलमनसूया => केवलम्+अनसूया प्रत्यागतवान्। => प्रति+आगतवान्। वरमेव => वरम्+एव दुःखमपि => दुःखम्+अपि गन्तुमुद्युक्ता। => गन्तुम्+उद्युक्ता। सुखमनुभूतवती। => सुखम्+अनुभूतवती। महदाश्चर्यमभवत्। => महत्+आश्चर्यम्+अभवत्। बहुदुःखमनुभूतवती। => बहुदुःखम्+अनुभूतवती। कारयितुमिच्छामि => कारयितुम्+इच्छामि साहाय्यार्थमसमर्थाः। => साहाय्यार्थम्+असमर्थाः। तामुन्नीय => ताम्+उन्नीय रत्नभासुरमङ्गुलीयकं => रत्नभासुरम्+अङ्गुलीयकं तत्कालमेव => तत्कालम्+एव दत्तवानासीत्। => दत्तवान्+आसीत्। स्मरणमभवत्। => स्मरणम्+अभवत्। अन्वेषणमारब्धम्। => अन्वेषणम्+आरब्धम्। दुःखमनुभूतवान्। => दुःखम्+अनुभूतवान्। पृथ्वीमागता। => पृथ्वीम्+आगता। बीजमिव => बीजम्+इव साहाय्यार्थमाहूतवान्। => साहाय्यार्थम्+आहूतवान्। भूमिमागच्छन् => भूमिम्+आगच्छन् तापसीद्वयमपि => तापसीद्वयम्+अपि तमवरोद्धुम् => तम्+अवरोद्धुम् चक्रवर्तिलक्षणमपि => चक्रवर्तिलक्षणम्+अपि एतद् कथं => एतत्+ कथं यतो हि => यतः+ हि खल्वयं => खनग+अयं भयमनुभूतवती। => भयम्+अनुभूतवती। तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा परस्परमवलोकितवत्। => परस्परम्+अवलोकितवत्। किमभवत्? => किम्+अभवत्? पितरमात्मानं => पितरम्+आत्मानं वर्जयित्वाऽपरो न => वर्जयित्वा+अपरः+ न ततस्तं => ततः+तं एतादृशमनुभवं => एतादृशम्+अनुभवं अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा मेलनमभवत्। => मेलनम्+अभवत्। चात्मनः => च+आत्मनः अभिजनवतो भर्तुः => अभिजनवतः+ भर्तुः युक्तरूपमिदं => युक्तरूपम्+इदं तपस्विजनानामुपसर्गः => तपस्विजनानाम्+उपसर्गः गन्तुमुद्युक्तः। => गन्तुम्+उद्युक्तः। तदनुसृत्य => तत्+अनुसृत्य ध्येयमासीत्। => ध्येयम्+आसीत्। केवलमाश्रमं => केवलम्+आश्रमं परिश्रम एव => परिश्रमः+ एव सार्थवाह आसीत्। => सार्थवाहः+ आसीत्। प्रजावात्सल्यमस्ति। => प्रजावात्सल्यम्+अस्ति। आद्यकर्तवयमिति => आद्यकर्तवयम्+इति विरलमेव। => विरलम्+एव। भूतो न => भूतः+ न अवर्णनीयमासीत्। => अवर्णनीयम्+आसीत्। परदारा मातृसदृशाः => परदाराः+ मातृसदृशाः लावण्यमासीत्। => लावण्यम्+आसीत्। परदारा एव। => परदाराः+ एव। उचितमेव => उचितम्+एव स्थापयितुमिच्छति => स्थापयितुम्+इच्छति पुनरागता => पुनः+आगता पश्चात्तापमनुभूतवान्। => पश्चात्तापम्+अनुभूतवान्। प्रसिद्धमेव। => प्रसिद्धम्+एव। आदर्शमस्ति। => आदर्शम्+अस्ति। अनन्तरमपि => अनन्तरम्+अपि जीवनपरीक्षायामुत्तीर्णौ जातौ। => जीवनपरीक्षायाम्+उत्तीर्णः+ जातौ। सुखमयमासीत्। => सुखमयम्+आसीत्। आद्यकर्तव्यमासीत्। => आद्यकर्तव्यम्+आसीत्। प्राणिनामुपकारार्थं => प्राणिनाम्+उपकारार्थं मृगयामपि => मृगयाम्+अपि स्वर्गमाहूतवान्। => स्वर्गम्+आहूतवान्। रञ्जनमेव => रञ्जनम्+एव आद्यकर्तव्यमासीत्। => आद्यकर्तव्यम्+आसीत्। निवारणार्थमाह्वयन्ति => निवारणार्थम्+आह्वयन्ति ऋषिजनानामेतादृशी => ऋषिजनानाम्+एतादृशी तस्योपरि => तस्य+उपरि योगय एव। => योगयः+ एव। दुःखमासीत्। => दुःखम्+आसीत्। जागरितमभवत्। => जागरितम्+अभवत्। वार्तालापमपि => वार्तालापम्+अपि अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा पुत्रमपि => पुत्रम्+अपि आनन्दितमभवत्। => आनन्दितम्+अभवत्। किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं एतावत्कालपर्यन्तं => एतावत्+कालपर्यन्तं नैतद् उचितम्। => नैतत्+ उचितम्। कस्यचिद् स्वरः => कस्यचित्+ स्वरः यद् आवश्यकं => यत्+ आवश्यकं स अश्वः => सः+ अश्वः इदानीमपि => इदानीम्+अपि शौर्यमनुभवति। त्रिषु => सः+ शौर्यम्+अनुभवति। त्रिषु => शौर्यम्+अनुभवति। क्रिस्ताब्दस्य => प्रेषितम्+आसीत् राणाप्रतापस्य => युद्धम्+आरब्धम्। अरवली => आक्रमणम्+अकरोत्। यावद् सुलभमासीत् => यावत्+ सुलभम्+आसीत् सुलभमासीत् => सुलभम्+आसीत् कान्दिशिकमधावत्। => कान्दिशिकम्+अधावत्। तीरमाश्रितम्। => तीरम्+आश्रितम्। दीन-दीन इति => दीन-दीनः+ इति जय एकलिङ्गजी, => जयः+ एकलिङ्गजी, तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव सिद्धमभवत्। => सिद्धम्+अभवत्। चेतकमारुह्य => चेतकम्+आरुह्य एतद् दृष्ट्वा => एतत्+ दृष्ट्वा समीपमागतः। => समीपम्+आगतः। तादृश्यामपि => तादृश्याम्+अपि एतद् इदानीमपि => एतत्+ इदानीम्+अपि इदानीमपि => इदानीम्+अपि कस्मिंश्चिद् सुरक्षिते => कस्मिंश्चित्+ सुरक्षिते स समर्थः। => सः+ समर्थः। शत्रुत्वमपि => शत्रुत्वम्+अपि आसीद् यद् => आसीत्+ यत्+ यद् कोपि => यत्+ कोपि म्लेच्छानामपि => म्लेच्छानाम्+अपि तेषामाक्रमणेन => तेषाम्+आक्रमणेन राज्यमासीत्। => राज्यम्+आसीत्। मुख्यतममासीत् => मुख्यतमम्+आसीत् रावल इति => रावलः+ इति तर्ह्यपि => तर्हि+अपि तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव कतिचिद् सहस्रनारीभिः => कतिचित्+ सहस्रनारीभिः तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव कृतमासीत्। => कृतम्+आसीत्। स बणवीरः => सः+ बणवीरः स विक्रमसिंहं => सः+ विक्रमसिंहं बालकमुदयसिंहम् => बालकम्+उदयसिंहम् समानमासीत्। => समानम्+आसीत्। तस्या एकः => तस्याः+ एकः स प्रतापं => सः+ प्रतापं लेखनमादिषु => लेखनम्+आदिषु कियद् कथं => कियत्+ कथं गुणानामुपयोगः => गुणानाम्+उपयोगः गुणग्राहकत्वमित्यादीनां => गुणग्राहकत्वम्+इत्यादीनां सम्यक्रीत्या => सम्यक्+रीत्या वयमस्माकं => वयम्+अस्माकं तदानीमेषा => तदानीम्+एषा प्रथामनुसृत्य => प्रथाम्+अनुसृत्य केवलमेकेन => केवलम्+एकेन चिन्तितमासीत् => चिन्तितम्+आसीत् यद् मया => यत्+ मया कस्मैचिद् वयोवृद्धाय => कस्मैचित्+ वयोवृद्धाय सार्थवाहमवलोकयन् => सार्थवाहम्+अवलोकयन् अश्वद्वयमासीत्। => अश्वद्वयम्+आसीत्। स अश्वं => सः+ अश्वं धावितुमसमर्थः। => धावितुम्+असमर्थः। तमश्वं => तम्+अश्वं अयमर्थः => अयम्+अर्थः यद् युद्धस्य => यत्+ युद्धस्य भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। तमश्वमहं => तम्+अश्वम्+अहं इदानीमेषः => इदानीम्+एषः अस्माकमेव। => अस्माकम्+एव। स उक्तवान्, => सः+ उक्तवान्, यद् आदौ => यत्+ आदौ अनर्गलमुक्तमासीत् => अनर्गलम्+उक्तम्+आसीत् स एव => सः+ एव इदानीमपि => इदानीम्+अपि कार्यमग्रे => कार्यम्+अग्रे नेतुमयं => नेतुम्+अयं भवेद् इति => भवेत्+ इति स्वामित्वमिच्छति => स्वामित्वम्+इच्छति कारणमासीत् => कारणम्+आसीत् निश्चितमासीत्। => निश्चितम्+आसीत्। त्यक्तवानासीत्। => त्यक्तवान्+आसीत्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति कृतमासीत् => कृतम्+आसीत् तदासीत् => तत्+आसीत् वार्तामानीय => वार्ताम्+आनीय तेषामपि => तेषाम्+अपि आसीद् यद् => आसीत्+ यत्+ यद् बहिः => यत्+ बहिः चेद् सः => चेत्+ सः कुत्रचिद् प्रेषयितुं => कुत्रचित्+ प्रेषयितुं सर्वथैव => सर्वथा+एव अशक्यमासीत्। => अशक्यम्+आसीत्। हल्दिघाटीयुद्धमभवत्। => हल्दिघाटीयुद्धम्+अभवत्। कृतमेवास्ति। => कृतम्+एव+अस्ति। युद्धादनन्तरं => युद्धात्+अनन्तरं पुनश्च => पुनः+च एतद् यत् => एतत्+ यत् शरणमपि => शरणम्+अपि लयमेति। => लयम्+एति। मुघलानामन्येषामपि => मुघलानाम्+अन्येषाम्+अपि चेद् राजपूतानां => चेत्+ राजपूतानां वर्धनीयमेव। => वर्धनीयम्+एव। चेद्, => चेत्+, शतसैनिकानामिव => शतसैनिकानाम्+इव उपायमाचरितवान्, => उपायम्+आचरितवान्, चागतवान्। => च+आगतवान्। एतद् एव => एतत्+ एव सर्वमस्माकं => सर्वम्+अस्माकं यद् रिपुः => यत्+ रिपुः स्वयमेव => स्वयम्+एव रक्षणीया चेद् => रक्षणीयाः+ चेत्+ चेद् ईदृशी => चेत्+ ईदृशी तेषामपि => तेषाम्+अपि सैन्यमादिष्टम् => सैन्यम्+आदिष्टम् अनन्तरमन्यानि => अनन्तरम्+अन्यानि तत्सैन्यं => तत्+सैन्यं द्वादशवर्षाणामविश्रान्तप्रयत्नानन्तरं => द्वादशवर्षाणाम्+अविश्रान्तप्रयत्नानन्तरं ग्राममासीत् => ग्रामम्+आसीत् वर्षमासीत् => वर्षम्+आसीत् पुनश्च => पुनः+च अत एव => अतः+ एव प्रजानुरञ्जनमपि => प्रजानुरञ्जनम्+अपि काचिद् अपराधभावना => काचित्+ अपराधभावना एतद् अपि => एतत्+ अपि अत एव => अतः+ एव स तेभ्यः => सः+ तेभ्यः एतद् न => एतत्+ न यत्किञ्चिदपि => यत्+किञ्चित्+अपि धन्योऽहं, => धन्यः+अहं, धन्योऽहम् => धन्यः+अहम् भूत्वाऽपि => भूत्वा+अपि स दृढप्रतिज्ञः => सः+ दृढप्रतिज्ञः तत्तु => तत्+तु कतिचिद् दिनानन्तरं => कतिचित्+ दिनानन्तरं अनन्तरमहं => अनन्तरम्+अहं सिद्धोऽस्मि => सिद्धः+अस्मि आजीवनमविवाहितः => आजीवनम्+अविवाहितः वर्षमाधिपत्यं => वर्षम्+आधिपत्यं गत्वाऽपि => गत्वा+अपि प्राप्तुमसमर्थः। => प्राप्तुम्+असमर्थः। युद्धक्षेत्रमस्ति। => युद्धक्षेत्रम्+अस्ति। धर्माधारेणैव => धर्माधारेण+एव सम्बोधनमासीत्। => सम्बोधनम्+आसीत्। कृत्वाऽपि => कृत्वा+अपि नाशानन्तरमेव => नाशानन्तरम्+एव आधिपत्यमहं => आधिपत्यम्+अहं चिन्तनमासीत्। => चिन्तनम्+आसीत्। दुर्योधनमुपदिष्टवान्। => दुर्योधनम्+उपदिष्टवान्। स्वपक्षमानीतः। => स्वपक्षम्+आनीतः। लाक्षागृहमग्निना => लाक्षागृहम्+अग्निना अचिरादेव => अचिरात्+एव वनाद्वने => वनात्+वने मातरमवदन् => मातरम्+अवदन् भिक्षामानीतवन्तः" => भिक्षाम्+आनीतवन्तः" एवमुक्तवती => एवम्+उक्तवती एवमवदम्। => एवम्+अवदम्। स्वयंवरकथामवदत्। => स्वयंवरकथाम्+अवदत्। भिक्षान्नमानीतवन्तः => भिक्षान्नम्+आनीतवन्तः अहमेतत् => अहम्+एतत् अयोग्यमस्ति => अयोग्यम्+अस्ति पालनमस्माकं => पालनम्+अस्माकं लाभार्थमस्ति। => लाभार्थम्+अस्ति। भयकारणमासीत्। => भयकारणम्+आसीत्। पाण्डवानामनुपस्थित्यां => पाण्डवानाम्+अनुपस्थित्यां स इच्छति => सः+ इच्छति भव्यमतिथिगृहं => भव्यम्+अतिथिगृहं क्रीडितुमसमर्थः। => क्रीडितुम्+असमर्थः। द्यूतक्रीडार्थमाह्वयतु। => द्यूतक्रीडार्थम्+आह्वयतु। योजनमपि => योजनम्+अपि तमुद्देशं => तम्+उद्देशं अयोग्यव्यसनमिति => अयोग्यव्यसनम्+इति इदानीमहं => इदानीम्+अहं दातुमत्र => दातुम्+अत्र कर्कदंशमिव => कर्कदंशम्+इव ममेच्छा => मम+इच्छा कर्तव्यमपि => कर्तव्यम्+अपि एष एव => एषः+ एव क्रीडामपश्यताम्। => क्रीडाम्+अपश्यताम्। प्रयत्नमकरोत्। => प्रयत्नम्+अकरोत्। प्रतिज्ञामकरोत् => प्रतिज्ञाम्+अकरोत् भयमनुभूतवान्। => भयम्+अनुभूतवान्। कर्तुमुपदिष्टवन्तौ। => कर्तुम्+उपदिष्टवन्तौ। तामाहूय => ताम्+आहूय यदिच्छसि => यत्+इच्छसि चास्ति। => च+अस्ति। द्यूतक्रीडामायोजतवान्। => द्यूतक्रीडाम्+आयोजतवान्। द्यूतक्रीडार्थमाहूय => द्यूतक्रीडार्थम्+आहूय चानुभवति। => च+अनुभवति। पालनमस्माकं => पालनम्+अस्माकं चर्चामकुर्वन्। => चर्चाम्+अकुर्वन्। उल्लङ्घनमभवत्। => उल्लङ्घनम्+अभवत्। कारणमस्ति। => कारणम्+अस्ति। कर्तव्यमेव। => कर्तव्यम्+एव। स तु => सः+ तु वनाद्वने => वनात्+वने आदरमातिथ्यं => आदरम्+आतिथ्यं बन्धनमपि => बन्धनम्+अपि मतमासीत्। => मतम्+आसीत्। अहमानीतवान् => अहम्+आनीतवान् समिधमानेतुं => समिधम्+आनेतुं सहितमरण्यं => सहितम्+अरण्यं वृक्षमारुह्य => वृक्षम्+आरुह्य जलमस्ति => जलम्+अस्ति जलमानेतुं => जलम्+आनेतुं तत्कालमेव => तत्कालम्+एव जलमानेतुं => जलम्+आनेतुं तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव पातुमिच्छसि => पातुम्+इच्छसि अहमुत्तरं => अहम्+उत्तरं तस्यामेव => तस्याम्+एव समानमस्ति। => समानम्+अस्ति। श्रेष्ठधनमस्ति। => श्रेष्ठधनम्+अस्ति। द्रष्टुमिच्छसि? => द्रष्टुम्+इच्छसि? तदनन्तरमज्ञातवासः => तदनन्तरम्+अज्ञातवासः दासीकार्यमकरोत् => दासीकार्यम्+अकरोत् युद्धमभवत्। => युद्धम्+अभवत्। मार्गमदर्शयत्। => मार्गम्+अदर्शयत्। मृत्योरनन्तरं => मृत्योः+अनन्तरं प्राप्तुमसमर्थः। => प्राप्तुम्+असमर्थः। गृहस्थाश्रममत्यजत्। => गृहस्थाश्रमम्+अत्यजत्। स्वराज्यमभिमन्योः => स्वराज्यम्+अभिमन्योः महाप्रस्थानमारब्धवान् => महाप्रस्थानम्+आरब्धवान् निष्ठापूर्वमगच्छत्। => निष्ठापूर्वम्+अगच्छत्। निष्ठापूर्वकमगच्छत्। => निष्ठापूर्वकम्+अगच्छत्। युधिष्ठिरसमीपमागतवान्। => युधिष्ठिरसमीपम्+आगतवान्। पार्थिवदेहमत्यजन्। => पार्थिवदेहम्+अत्यजन्। अतीवानन्दितः => अतीव+आनन्दितः लघुराज्यानामेव => लघुराज्यानाम्+एव दक्षिणभारतमपि => दक्षिणभारतम्+अपि त्रयमेव => त्रयम्+एव त्रयमपि => त्रयम्+अपि सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि राज्यमेतत् => राज्यम्+एतत् विलसितमासीत्। => विलसितम्+आसीत्। राज्यमपि => राज्यम्+अपि अचिरादेव => अचिरात्+एव सुगम्यमस्ति => सुगम्यम्+अस्ति आदेशमेव => आदेशम्+एव द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि राजधान्यामेव => राजधान्याम्+एव एतत्कारणेन => एतत्+कारणेन चेति => च+इति पत्नीद्वयमासीत्। => पत्नीद्वयम्+आसीत्। स्वतोऽपि => स्वतः+अपि अचिरादेव => अचिरात्+एव विश्वासो वा => विश्वासः+ वा भवेदिति => भवेत्+इति अपूर्णमेवासीत्। => अपूर्णम्+एव+आसीत्। चिन्तयितुमपि => चिन्तयितुम्+अपि सुकरमेव => सुकरम्+एव उल्लेखमर्हति। => उल्लेखम्+अर्हति। पोषकश्च। => पोषकः+च। गाम्भीर्यमित्यादयः => गाम्भीर्यम्+इत्यादयः नाटकमेकं => नाटकम्+एकं प्रदर्शनमपि => प्रदर्शनम्+अपि मुखमासीत्। => मुखम्+आसीत्। विशालमासीत्। => विशालम्+आसीत्। कस्यापि => कस्य+अपि द्वयमपि => द्वयम्+अपि अन्येषामपेक्षया => अन्येषाम्+अपेक्षया दृढतरमासीत्। => दृढतरम्+आसीत्। भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति राजमन्दिरमेकं => राजमन्दिरम्+एकं पोषणमपि => पोषणम्+अपि नाटकमेकं => नाटकम्+एकं प्रयोगमपि => प्रयोगम्+अपि परिस्फुरित इति => परिस्फुरितः+ इति पण्डितानामभिप्रायः। => पण्डितानाम्+अभिप्रायः। विलसितमासीत् => विलसितम्+आसीत् शिबिकायामुपावेश्य => शिबिकायाम्+उपावेश्य चानुभूतवान्। => च+अनुभूतवान्। विचारणमपि => विचारणम्+अपि अनुचितमेव => अनुचितम्+एव लेखनीयमेव => लेखनीयम्+एव विंशतिवर्षाणामल्पावधौ => विंशतिवर्षाणाम्+अल्पावधौ छत्रसाल इति => छत्रसालः+ इति परिस्थितिमपि => परिस्थितिम्+अपि बालकानामपि => बालकानाम्+अपि खड्गमुत्पाट्य => खड्गम्+उत्पाट्य म्लेच्छानामनुकूलाः => म्लेच्छानाम्+अनुकूलाः तुष्ट अस्मि => तुष्टः+ अस्मि एतद् विना => एतत्+ विना अनन्तरमेकदा => अनन्तरम्+एकदा ग्रहीतुमागमिष्यति, => ग्रहीतुम्+आगमिष्यति, श्रेयस्करमिति => श्रेयस्करम्+इति स्मरणमकरोत् => स्मरणम्+अकरोत् तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव उद्देशद्वयमासीत्। => उद्देशद्वयम्+आसीत्। सूक्ष्मावलोकनमिति => सूक्ष्मावलोकनम्+इति नाहं => न+अहं सङ्घटनमावश्यकम्। => सङ्घटनम्+आवश्यकम्। विवाहार्थमागताः => विवाहार्थम्+आगताः खड्गमुद्धृत्य => खड्गम्+उद्धृत्य एकमाश्रमम् => एकम्+आश्रमम् आदरमदर्शयन्। => आदरम्+अदर्शयन्। छत्रसाल इति => छत्रसालः+ इति मृगयार्थमागतोऽस्मि। => मृगयार्थमागतः+अस्मि। प्राप्तोऽस्मि। => प्राप्तः+अस्मि। बोधयितुमाग्रानगरं => बोधयितुम्+आग्रानगरं कोटर इत्यादयः => कोटरः+ इत्यादयः बहुधनमपि => बहुधनम्+अपि कूटनीतिमवलम्ब्य => कूटनीतिम्+अवलम्ब्य स्थानानामाधिपत्यमपि => स्थानानाम्+आधिपत्यम्+अपि अप्पामहोदयमपि => अप्पामहोदयम्+अपि आगन्तुमादिशत्। => आगन्तुम्+आदिशत्। साहाय्यार्थमागमिष्यति => साहाय्यार्थम्+आगमिष्यति शरणमगच्छत्, => शरणम्+अगच्छत्, तममोचयत्। => तम्+अमोचयत्। छत्रसालमधिकृत्य => छत्रसालम्+अधिकृत्य इदानीमपि => इदानीम्+अपि बालिकाश्च => बालिकाः+च तदानीमेव => तदानीम्+एव कोऽपि => कः+अपि दरिद्रश्च => दरिद्रः+च बाल्यावस्थायामेव => बाल्यावस्थायाम्+एव तत्रैव => तत्र+एव कामपि => काम्+अपि मातामह्याश्च => मातामह्याः+च औषधव्यवस्थामपि => औषधव्यवस्थाम्+अपि स्वसीमितोपार्जनेन => स्वसीमित+उपार्जनेन तदनुसारम् => तत्+अनुसारम् इत्यादिभिश्च => इत्यादिभिः+च तदपि => तत्+अपि एकमेव => एकम्+एव अत एव => अतः+ एव रूप्यकमपि => रूप्यकम्+अपि किमपि => किम्+अपि क्षणेनैव => क्षणेन+एव काकाश्च => काकाः+च सोऽपि => सः+अपि तदानीमपि => तदानीम्+अपि किशोरोऽपि => किशोरः+अपि अपरश्च => अपरः+च कामपि => काम्+अपि मुखपृष्ठोपरि => मुखपृष्ठ+उपरि चित्रमपि => चित्रम्+अपि किशोरोऽपि => किशोरः+अपि स्याद् इति => स्यात्+ इति एकेनैव => एकेन+एव गृहमागतवान् => गृहम्+आगतवान् अत एव => अतः+ एव इदानीमेव => इदानीम्+एव किमपि => किम्+अपि इदानीमपि => इदानीम्+अपि एक एव => एकः+ एव स्वयमेव => स्वयम्+एव जलहिममिति => जलहिमम्+इति तत्तु => तत्+तु शर्कराभिश्च => शर्कराभिः+च अत एव => अतः+ एव एतद् विषये => एतत्+ विषये कमलाऽपि => कमला+अपि साऽपि => सा+अपि गृहपरिसराद् बहिः => गृहपरिसरात्+ बहिः प्रचलतीति => प्रचलति+इति स्वयमेव => स्वयम्+एव कदापि => कदा+अपि अस्मद्बालान् => अस्मत्+बालान् नास्ति => न+अस्ति कोऽपि => कः+अपि चेद् वदतु => चेत्+ वदतु यथाकथमपि => यथाकथम्+अपि कमपि => कम्+अपि एवमेव => एवम्+एव एतदपि => एतत्+अपि क्षणात्पूर्वं => क्षणात्+पूर्वं तदुपरि => तत्+उपरि उत्थातुमपि => उत्थातुम्+अपि अयमपि => अयम्+अपि हस्तमाकृष्य => हस्तम्+आकृष्य चिन्ताग्रस्तश्च => चिन्ताग्रस्तः+च पयोहिमोद्योगी => पयोहिम+उद्योगी व्यवहरिष्यतीति => व्यवहरिष्यति+इति पूर्वमेव => पूर्वम्+एव शीघ्रमपसर => शीघ्रम्+अपसर कदापि => कदा+अपि दोषमविज्ञाय => दोषम्+अविज्ञाय बालको वर्तते => बालकः+ वर्तते अहमेव => अहम्+एव किमपि => किम्+अपि कोऽपि => कः+अपि मोनुश्च => मोनुः+च बोद्धुमेव => बोद्धुम्+एव धनिको भूत्वा => धनिकः+ भूत्वा तक्रमपि => तक्रम्+अपि इदानीमपि => इदानीम्+अपि नागतवान् => न+आगतवान् गतवानासीत् => गतवान्+आसीत् गतवानासीत् => गतवान्+आसीत् षष्ठो दिवसः => षष्ठः+ दिवसः गतवन्त आसन् => गतवन्तः+ आसन् पूर्वमहं => पूर्वम्+अहं वदन्नस्ति => वदन्+अस्ति तामेकाकिनीं => ताम्+एकाकिनीं कस्यामपि => कस्याम्+अपि समुद्रोपकण्ठस्थं => समुद्र+उपकण्ठस्थं पत्न्यश्च => पत्न्यः+च शिशुकन्यामेकाकिनीं => शिशुकन्याम्+एकाकिनीं अधिकमेवोपार्जयति => अधिकम्+एव+उपार्जयति आवश्यकतैव => आवश्यकता+एव पूर्वमपि => पूर्वम्+अपि गतवानासीत् => गतवान्+आसीत् किमपि => किम्+अपि समीपस्थमापणं => समीपस्थम्+आपणं व्ययमपि => व्ययम्+अपि षष्ठेऽपि => षष्ठे+अपि तमेव => तम्+एव यतो हि => यतः+ हि आपणद्वयमेव => आपणद्वयम्+एव अपरश्चापणः => अपरः+च+आपणः कस्मादप्यज्ञातकारणात् => कस्मात्+अपि+अज्ञातकारणात् पिहित आसीत् => पिहितः+ आसीत् स आपणिकः => सः+ आपणिकः कथमपि => कथम्+अपि प्रस्तुतो नाभवत्। => प्रस्तुतः+ नाभवत्। इतोऽधिकां => इतः+अधिकां समर्थोऽस्मि => समर्थः+अस्मि कन्याऽपि => कन्या+अपि यथाकथमपि => यथाकथम्+अपि सोढुमसमर्था => सोढुम्+असमर्था पुनरेकवारं => पुनः+एकवारं भद्रजनस्तत्र => भद्रजनः+तत्र उपविष्टोऽस्ति => उपविष्टः+अस्ति स आपणिकेन => सः+ आपणिकेन मग्नो वर्तते => मग्नः+ वर्तते स आपणिकः => सः+ आपणिकः नगरान्तरादत्र => नगरान्तरात्+अत्र आगतोऽस्ति => आगतः+अस्ति अयमद्य => अयम्+अद्य तवैव => तव+एव अपरेऽपि => अपरे+अपि भवितुमर्हतीति => भवितुम्+अर्हति+इति तत्पराऽभवत् => तत्परा+अभवत् प्रस्तावमङ्गीकर्तुं => प्रस्तावम्+अङ्गीकर्तुं कुक्कुटमांसमपि => कुक्कुटमांसम्+अपि प्रदत्तमासीत् => प्रदत्तम्+आसीत् दुग्धचूर्णमपि => दुग्धचूर्णम्+अपि कराघातशब्दोऽभवत् => कराघातशब्दः+अभवत् स्यादिति => स्यात्+इति धारणाऽभवत् => धारणा+अभवत् नासीत् => न+आसीत् मित्रमेव => मित्रम्+एव पूर्वनियोजितमासीत् => पूर्वनियोजितम्+आसीत् स्वयमेव => स्वयम्+एव अधिकार एव => अधिकारः+ एव भोक्तुमुपविष्टवान् => भोक्तुम्+उपविष्टवान् व्यवहाराच्च => व्यवहारात्+च मद्यमपि => मद्यम्+अपि कालविलन्बमसहमाना => कालविलन्बम्+असहमाना साऽपि => सा+अपि भोक्तुमुपविष्टवती => भोक्तुम्+उपविष्टवती अमृतमिव => अमृतम्+इव पिबन्नासीत् => पिबन्+आसीत् आसीदेव => आसीत्+एव स्वभर्तुरेव => स्वभर्तुः+एव शिशुरिव => शिशुः+इव स्वभर्त्तुरप्यधिकः => स्वभर्त्तुः+अपि+अधिकः सुन्दरो वर्तते => सुन्दरः+ वर्तते नारीजनोचिता => नारीजन+उचिता दुर्बलताऽप्यागता => दुर्बलता+अपि+आगता सोऽपि => सः+अपि तमधिकारं => तम्+अधिकारं पत्युरनागमनकष्टम् => पत्युः+अनागमनकष्टम् यौवनसुखमुपभुक्तवती => यौवनसुखम्+उपभुक्तवती निद्रादेव्या कवलिते => निद्रादेव्याः+ कवलिते प्रचलिष्यतीति => प्रचलिष्यति+इति जीवितव्यमिति => जीवितव्यम्+इति कश्चिन्नरः => कश्चित्+नरः प्रतिमामादाय => प्रतिमाम्+आदाय भ्रान्त्वाऽप्यसौ => भ्रान्त्वा+अपि+असौ स एकं => सः+ एकं स इदमाह-भो => सः+ इदम्+आह-भो इदमाह-भो => इदम्+आह-भो मूर्तिश्चमत्कारकारिणी। => मूर्तिः+चमत्कारकारिणी। धनधान्यैश्च => धनधान्यैः+च कथमिमां => कथम्+इमां सुखसमृध्दिभिर्विभूषितो भूत्वा => सुखसमृध्दिभिः+विभूषितः+ भूत्वा कुरूपो रूपवान् => कुरूपः+ रूपवान् निर्गुणो गुणसम्पन्नः => निर्गुणः+ गुणसम्पन्नः अभव्यो भव्यतायुतः॥ => अभव्यः+ भव्यतायुतः॥ कश्चिन्मूषकः => कश्चित्+मूषकः एको विशालकायो => एकः+ विशालकायः+ विशालकायो वृषभोऽप्यासीत्। => विशालकायः+ वृषभः+अपि+आसीत्। वृषभोऽप्यासीत्। => वृषभः+अपि+आसीत्। क्रोधमुपागतः। => क्रोधम्+उपागतः। स तं => सः+ तं बिलमासीत्। => बिलम्+आसीत्। प्रहारमकरोत् => प्रहारम्+अकरोत् सफलो नाभवत्। => सफलः+ न+अभवत्। नाभवत्। => न+अभवत्। श्रान्तो भूत्वा => श्रान्तः+ भूत्वा स मूषकस्य => सः+ मूषकस्य उपभित्ति अशेत। => उपभित्तिः+ अशेत। शनैर्निर्गतः => शनैः+निर्गतः वीतभयोऽसौ => वीतभयः+असौ प्रबुध्दो वृषः => प्रबुध्दः+ वृषः परितोऽद्राक्षीत् => परितः+अद्राक्षीत् मूषकोऽवदत्- => मूषकः+अवदत्- देहविशालताया अहं => देहविशालतायाः+ अहं कदाचिद् बलवानपि => कदाचित्+ बलवान्+अपि बलवानपि => बलवान्+अपि उक्तमपि => उक्तम्+अपि दुष्टा दुराशयाः => दुष्टाः+ दुराशयाः क्षुद्रा => क्षुद्राः+ कर्तुमुद्यताः => कर्तुम्+उद्यताः पीडयन्त्येव => पीडयन्ति+एव प्रतिकारो न => प्रतिकारः+ न कश्चिद् अजाशावकः => कश्चित्+ अजाशावकः स्वयूथाद् भ्रष्टो => स्वयूथात्+ भ्रष्टः+ भ्रष्टो भूत्वा => भ्रष्टः+ भूत्वा तमेकाकिनम् => तम्+एकाकिनम् अजाशावकोऽपि => अजाशावकः+अपि अस्माद् बलवतो => अस्मात्+ बलवतः+ बलवतो वृकाद् => बलवतः+ वृकात्+ वृकाद् आत्मानं => वृकात्+ आत्मानं स वृकमुवाच- => सः+ वृकम्+उवाच- वृकमुवाच- => वृकम्+उवाच- अहमद्य => अहम्+अद्य निहतो भविष्यामि => निहतः+ भविष्यामि स पुनराह => सः+ पुनः+आह पुनराह => पुनः+आह ममैका => मम+एका तदाऽहं => तदा+अहं वृकस्तं => वृकः+तं तस्यान्तिमाम् => तस्य+अन्तिमाम् अजाशावकोऽवादीत्- => अजाशावकः+अवादीत्- श्रोतुमिच्छामि, => श्रोतुम्+इच्छामि, मदीयोऽभिलाषः। => मदीयः+अभिलाषः। वृकस्तत्प्रस्तावम् => वृकः+तत्प्रस्तावम् निपुणनर्तक इव => निपुणनर्तकः+ इव इतस्ततो भ्रमिं => इतस्ततः+ भ्रमिं नर्तितुमारेभे। => नर्तितुम्+आरेभे। वृकश्च => वृकः+च जयेद् बलवतो => जयेत्+ बलवतः+ बलवतो रिपून् => बलवतः+ रिपून् सत्पथो न => सत्पथः+ न सत्पथो न => सत्पथः+ न कृषकस्योद्याने => कृषकस्य+उद्याने अमृतरुचितरुरासीत्। => अमृतरुचितरुः+आसीत्। तस्मिंस्तरौ => तस्मिन्+तरौ नोद्भवन्ति => न+उद्भवन्ति अफलोऽयं => अफलः+अयं मूलमुच्छेत्तुं => मूलम्+उच्छेत्तुं नीडान्यासन्। => नीडानि+आसन्। पादपेऽस्मिन् => पादपे+अस्मिन् चिराद् वसामः। => चिरात्+ वसामः। प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय इहागत्य => इह+आगत्य तरुरुश्च्छिन्नो भवति, => तरुः+उश्च्छिन्नः+ भवति, नामन्यत। => न+अमन्यत। यदाऽसौ => यदा+असौ स तत्रैकं => सः+ तत्र+एकं तत्रैकं => तत्र+एकं अहमस्मात् => अहम्+अस्मात् स तरुच्छेदनाद् => सः+ तरुच्छेदनात्+ तरुच्छेदनाद् विरराम। => तरुच्छेदनात्+ विरराम। स्वार्थपोषणमेव => स्वार्थपोषणम्+एव यो नरो => यः+ नरः+ नरो लाभमालक्ष्य => नरः+ लाभम्+आलक्ष्य लाभमालक्ष्य => लाभम्+आलक्ष्य स्वार्थमेव => स्वार्थम्+एव विवेकस्तस्य => विवेकः+तस्य कुसंस्कारा विनाशाय => कुसंस्काराः+ विनाशाय कुसंस्कारा विनाशाय => कुसंस्काराः+ विनाशाय चार्पितम्। => च+अर्पितम्। प्रसन्नाऽभवत्। => प्रसन्ना+अभवत्। बालकस्योत्साहो वृध्दिं => बालकस्य+उत्साहः+ वृध्दिं स सहाध्यायिनां => सः+ सहाध्यायिनां गृहमानयत् => गृहम्+आनयत् तमभ्यनन्दत्। => तम्+अभ्यनन्दत्। स बालकः => सः+ बालकः ग्रामेऽसौ => ग्रामे+असौ नानाद्रव्याण्यचोरयत्। => नानाद्रव्याणि+अचोरयत्। प्राणहरणेऽपि => प्राणहरणे+अपि तस्याविचारैः => तस्य+अविचारैः अन्ततोऽसौ => अन्ततः+असौ न्यायाधीशमुवाच- => न्यायाधीशम्+उवाच- भवतो निर्णयः => भवतः+ निर्णयः बालोऽहं => बालः+अहं वस्तून्यपाहरम्, => वस्तूनि+अपाहरम्, साऽतीव => सा+अतीव मामभिनन्दति => माम्+अभिनन्दति व्यवसायो जातः। => व्यवसायः+ जातः। जीवनमपि => जीवनम्+अपि यद्येषा => यदि+एषा ममोत्साहं => मम+उत्साहं नावर्धयिष्यत् => न+अवर्धयिष्यत् नाहमद्य => न+अहम्+अद्य प्राणदण्डमवाप्स्यम् => प्राणदण्डम्+अवाप्स्यम् मृण्मयपात्रनिहितसंस्कारा दृढतां => मृण्मयपात्रनिहितसंस्काराः+ दृढतां दृष्टिस्तथा => दृष्टिः+तथा दृष्टिस्तथा => दृष्टिः+तथा परिचयो जातः => परिचयः+ जातः विजनेऽरण्ये => विजने+अरण्ये सिंहमानवयोर्मध्ये => सिंहमानवयोः+मध्ये वादविवादोऽभवत् => वादविवादः+अभवत् मानवो बभाषे => मानवः+ बभाषे नार्हति => न+अर्हति सिंहो जगाद => सिंहः+ जगाद संसारेऽस्मिन् => संसारे+अस्मिन् मत्तो भयम्? => मत्तः+ भयम्? स नरो => सः+ नरः+ नरो निजगाद- => नरः+ निजगाद- सिंहमारोहेत्। => सिंहम्+आरोहेत्। सिंहादिभ्यो न => सिंहादिभ्यः+ न मानवस्तत्पादतले => मानवः+तत्पादतले आहतो व्यापादितो => आहतः+ व्यापादितः+ व्यापादितो वा => व्यापादितः+ वा कलाविज्ञो यथाभीष्टं => कलाविज्ञः+ यथाभीष्टं तस्यास्तां => तस्य+आस्तां कश्चिद् अध्वगः => कश्चित्+ अध्वगः वालुकैव => वालुका+एव वालुकामयो विशालः => वालुकामयः+ विशालः सागर इव => सागरः+ इव नाभवत्। => न+अभवत्। यदाऽसौ => यदा+असौ किञ्चिदग्रे => किञ्चित्+अग्रे स कपोले => सः+ कपोले अवनतवदनामेकां => अवनतवदनाम्+एकां नारीमवालोकत। => नारीम्+अवालोकत। पान्थो विजने => पान्थः+ विजने तामवलोक्य => ताम्+अवलोक्य विस्मितो भूत्वा => विस्मितः+ भूत्वा कथमसि => कथम्+असि मौनमास्थिता। => मौनम्+आस्थिता। ममाख्यानम्। => मम+आख्यानम्। लोका मां => लोकाः+ मां जना मां => जनाः+ मां गृहेभ्यो बहिः => गृहेभ्यः+ बहिः एवाहं => एव+अहं अनृतमयं => अनृतम्+अयं चेतो विषीदति। => चेतः+ विषीदति। निर्गता हि => निर्गताः+ हि स्थितिर्न => स्थितिः+न स पशूनां => सः+ पशूनां तमेकः => तम्+एकः गोमायुरुवाच- => गोमायुः+उवाच- कमपि => कम्+अपि तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा शूकर उवाच => शूकरः+ उवाच 'अत एवाहमद्य => 'अतः+ एव+अहम्+अद्य एवाहमद्य => एव+अहम्+अद्य सुलभा भविष्यन्ति, => सुलभाः+ भविष्यन्ति, तदाऽहं => तदा+अहं अद्यावकाशोऽस्ति। => अद्यावकाशः+अस्ति। सदुपयोगो महते => सदुपयोगः+ महते समयो मित्रं => समयः+ मित्रं समयो बन्धुः => समयः+ बन्धुः दृढमवधारय॥ => दृढम्+अवधारय॥ नरो मूढः => नरः+ मूढः नरो मूढः => नरः+ मूढः एको वृकः => एकः+ वृकः कृताऽऽसीत्। => कृता+आसीत्। विश्वासो जातः। => विश्वासः+ जातः। क्वचिद् गन्तव्यम् => क्वचित्+ गन्तव्यम् स वृकस्य => सः+ वृकस्य चिरप्रतीक्षितोऽवसरो लब्धः। => चिरप्रतीक्षितः+अवसरः+ लब्धः। भक्षिताश्च। => भक्षिताः+च। जीवितो मेषस्तेन => जीवितः+ मेषः+तेन मेषस्तेन => मेषः+तेन नावलोकितः। => न+अवलोकितः। त्वचश्च => त्वचः+च एतन्महाविनाशं => एतत्+महाविनाशं भृशमदूयत => भृशम्+अदूयत आत्मनो मौर्ख्यं => आत्मनः+ मौर्ख्यं बुधो जातु => बुधः+ जातु पतन्त्यापदि => पतन्ति+आपदि मूढा ये => मूढाः+ ये बकमुवाच- => बकम्+उवाच- इन्द्रचापरमणीया विभान्ति। => इन्द्रचापरमणीयाः+ विभान्ति। पक्षास्तु => पक्षाः+तु धूसरवर्णा मलिनप्रायाश्च => धूसरवर्णाः+ मलिनप्रायाः+च मलिनप्रायाश्च => मलिनप्रायाः+च इतोऽधिकः => इतः+अधिकः कुत्सितवर्णो मया => कुत्सितवर्णः+ मया यदाऽहं => यदा+अहं कियन्तमानन्दमनुभवामि। => कियन्तम्+आनन्दम्+अनुभवामि। शिरोऽवनम्य => शिरः+अवनम्य नैवास्ति, => नैव+अस्ति, वञ्चितोऽसि। => वञ्चितः+असि। तदन्यत्र => तत्+अन्यत्र सृष्टिर्विचित्राणां => सृष्टिः+विचित्राणां गुणानामद्भुतालयः => गुणानाम्+अद्भुतालयः प्रिया न => प्रियाः+ न प्रिया न => प्रियाः+ न निषण्ण आसीदेकः => निषण्णः+ आसीत्+एकः आसीदेकः => आसीत्+एकः समास्थितोऽपि => समास्थितः+अपि सोऽप्रमत्तः => सः+अप्रमत्तः पवनान्दोलितपत्रशब्देनापि => पवनान्दोलितपत्रशब्देन+अपि स सावधानो => सः+ सावधानः+ सावधानो जायते => सावधानः+ जायते तदैव => तदा+एव शशकोऽपि => शशकः+अपि सद्योऽकूर्दत => सद्यः+अकूर्दत श्वाऽपि => श्वा+अपि तमनुससार। => तम्+अनुससार। कुक्कुरश्च => कुक्कुरः+च तमनासाद्य => तम्+अनासाद्य प्रत्यावृत्योपविवेश। => प्रत्यावृत्य+उपविवेश। तत्रावस्थितः => तत्र+अवस्थितः कश्चिदाखेटकः => कश्चित्+आखेटकः तयोर्धावनक्रियां => तयोः+धावनक्रियां कुक्कुरमवेक्ष्य => कुक्कुरम्+अवेक्ष्य तमभाषत- => तम्+अभाषत- सुपुष्टगात्रोऽपि => सुपुष्टगात्रः+अपि असफलो जातः। => असफलः+ जातः। आवयोर्मध्ये => आवयोः+मध्ये तत्त्वया => तत्+त्वया भोजनार्थेऽहं => भोजनार्थे+अहं कवलीकर्तुमैच्छम्। => कवलीकर्तुम्+ऐच्छम्। भोजनेच्छोरपेक्षयाऽधिकं => भोजनेच्छोरपेक्षया+अधिकं स्फूर्तिमांश्च => स्फूर्तिमान्+च को न => कः+ न सुधियो नराः => सुधियः+ नराः चिल्लाया अण्डानि => चिल्लायाः+ अण्डानि शावकाश्च => शावकाः+च तस्यैव => तस्य+एव अहन्तु => अहं+तु विपदाक्रान्ताऽस्मि। => विपदाक्रान्ता+अस्मि। ममैतौ => मम+एतौ चिल्लामवदात्- => चिल्लाम्+अवदात्- त्वामेकं => त्वाम्+एकं प्रणाशो भविता। => प्रणाशः+ भविता। कदाचिदेष छिन्नमूलस्तरुः => कदाचित्+एषः+ छिन्नमूलः+तरुः छिन्नमूलस्तरुः => छिन्नमूलः+तरुः आवयोर्निवासश्च => आवयोः+निवासः+च भीतिमापन्ना। => भीतिम्+आपन्ना। एवमेकदा => एवम्+एकदा चिल्लामनुपस्थितामालक्ष्य => चिल्लाम्+अनुपस्थिताम्+आलक्ष्य शृगालीमुवाच- => शृगालीम्+उवाच- शाखामास्थिता => शाखाम्+आस्थिता तवापत्यजातं => तव+अपत्यजातं कदाचिदवसरं => कदाचित्+अवसरं कदापि => कदा+अपि वाचमाकर्ण्य => वाचम्+आकर्ण्य भयविह्वलाऽजायत। => भयविह्वला+अजायत। बहिर्गमनं => बहिः+गमनं शिशूनामभिरक्षणे => शिशूनाम्+अभिरक्षणे कालमनयत्। => कालम्+अनयत्। चिल्लाऽपि => चिल्ला+अपि नागच्छत्। => न+अगच्छत्। चोभे => च+उभे आहारदानमपि => आहारदानम्+अपि शिशवोऽनुदिनं => शिशवः+अनुदिनं इतस्ततो भ्रान्त्वा => इतस्ततः+ भ्रान्त्वा स्वशिशूनाहारदानेनापुष्णात्। => स्वशिशूनाहारदानेन+अपुष्णात्। कतिपयैरहोभिः => कतिपयैः+अहोभिः शृगाल्याश्च => शृगाल्याः+च सन्ततिर्विनाशमुपगता। => सन्ततिः+विनाशम्+उपगता। विवरमधिष्टाय => विवरम्+अधिष्टाय वीतचिन्ताऽऽसीत्। => वीतचिन्ता+आसीत्। भयमुत्पाद्य => भयम्+उत्पाद्य तेषामेवंविधा => तेषाम्+एवंविधा दुर्गतिर्भवति। => दुर्गतिः+भवति। भीतिमुत्पाद्य => भीतिम्+उत्पाद्य स्वरिपून्घ्नन्ति => स्वरिपून्+घ्नन्ति कस्मिंश्चिदधिष्ठाने => कस्मिंचित्+अधिष्ठाने नात्युदारा => न+अत्युदारा प्रागेव => प्राक्+एव स्वयमुत्थाय => स्वयम्+उत्थाय दास्यावपि => दास्यौ+अपि विश्रामावकाशः। => विश्राम+अवकाशः। एकस्ताम्रचूडोऽप्यासीत्। => एकः+ताम्रचूडः+अपि+आसीत्। स ब्राह्मे => सः+ ब्राह्मे समयपरिज्ञानमभवत्। => समयपरिज्ञानम्+अभवत्। तस्या वृध्दाया => तस्याः+ वृध्दायाः+ वृध्दाया अनुदारेण => वृध्दायाः+ अनुदारेण उपायाभावात् => उपाय+अभावात् विवशतामनुभवतः => विवशताम्+अनुभवतः यद्येष कुक्कुटः => यद्येषः+ कुक्कुटः आवामपि => आवाम्+अपि ताभ्यामेकस्मिन् => ताभ्याम्+एकस्मिन् स वराकः => सः+ वराकः परन्त्वेष क्रूरोपायोऽपि => परन्तु+एषः+ क्रूरोपायः+अपि क्रूरोपायोऽपि => क्रूरोपायः+अपि नाभवत्। => न+अभवत्। मुधैव => मुधा+एव ताम्रशिखो व्यापादितः। => ताम्रशिखः+ व्यापादितः। सुकरो नास्ति => सुकरः+ नास्ति प्रेरितस्तेन => प्रेरितः+तेन खलो दुश्चरितेभ्यः => खलः+ दुश्चरितेभ्यः अश्वमवदत् => अश्वम्+अवदत् मन्दगतिर्न => मन्दगतिः+न अधुनैव => अधुना+एव घोटकोऽवदत्- => घोटकः+अवदत्- नाहं => न+अहं गच्छेतः। => गच्छ+इतः। कस्तान् => कः+तान् स्वभावप्रभवैर्गुणैः => स्वभावप्रभवैः+गुणैः नीतिबलमशक्तानाम् => नीतिबलम्+अशक्तानाम् नीतिबलमशक्तानाम् => नीतिबलम्+अशक्तानाम् एको गर्दभः => एकः+ गर्दभः तदैको क्षुधातुरो => तदा+एकः+ क्षुधातुरः+ क्षुधातुरो व्याघ्रः => क्षुधातुरः+ व्याघ्रः प्रहर्तुमुद्यतोऽभवत्। => प्रहर्तुम्+उद्यतः+अभवत्। गर्दभोऽपि => गर्दभः+अपि यमराजमिव => यमराजम्+इव तमवेक्ष्य => तम्+अवेक्ष्य भयान्वितो जातः। => भयान्वितः+ जातः। परमेकां => परम्+एकां स पश्चपादेन => सः+ पश्चपादेन खञ्ज इव => खञ्जः+ इव चलितुमारभत। => चलितुम्+आरभत। निकटमागत्य => निकटम्+आगत्य पङ्गुरिव => पङ्गुः+इव सोऽवदत्- => सः+अवदत्- निखातमस्ति। => निखातम्+अस्ति। चतुर्भ्यो दिनेभ्यः => चतुर्भ्यः+ दिनेभ्यः भक्षयितुमिच्छसि => भक्षयितुम्+इच्छसि इत्यहं => इति+अहं परमनेन => परम्+अनेन कण्ठो विध्दो => कण्ठः+ विध्दः+ विध्दो भविष्यति। => विध्दः+ भविष्यति। पूर्वमेवाऽहं => पूर्वम्+एव+अहं प्रथममिदं => प्रथमम्+इदं चरणादपसारय, => चरणात्+अपसारय, पश्चाद् यथेच्छमाचर। => पश्चात्+ यथेच्छम्+आचर। यथेच्छमाचर। => यथेच्छम्+आचर। व्याघ्रो व्यचारयत्- => व्याघ्रः+ व्यचारयत्- पादो निष्कण्टकः => पादः+ निष्कण्टकः इत्यवधार्य => इति+अवधार्य स गर्दभस्य => सः+ गर्दभस्य स्थितोऽभवत्। => स्थितः+अभवत्। पश्चपादमुच्चैरकरोत्। => पश्चपादम्+उच्चैः+अकरोत्। व्याघ्रो यदा => व्याघ्रः+ यदा पादप्रहारो विहितः। => पादप्रहारः+ विहितः। त्वरितमेव => त्वरितम्+एव ततो गृहाभिमुखं => ततः+ गृहाभिमुखं गुणैराकृष्टा => गुणैः+आकृष्टा एकश्च => एकः+च गृहसेवका गर्दभाय => गृहसेवकाः+ गर्दभाय इतस्ततो भ्रान्त्वा => इतस्ततः+ भ्रान्त्वा खाद्यमाशयति => खाद्यम्+आशयति तत्सर्वमवेक्ष्य => तत्सर्वम्+अवेक्ष्य ईर्ष्यालुरभवत्। => ईर्ष्यालुः+अभवत्। स प्रायश्चिन्तयति => सः+ प्रायश्चिन्तयति विविधा भोज्यपदार्था => विविधाः+ भोज्यपदार्थाः+ भोज्यपदार्था बहुमूल्यानि => भोज्यपदार्थाः+ बहुमूल्यानि सज्जितान्यासन्। => सज्जितानि+आसन्। भोजनार्थमुपवेष्टुं => भोजनार्थम्+उपवेष्टुं लालनमसहमानः => लालनम्+असहमानः ईर्ष्यानलदग्धो गर्दभः => ईर्ष्यानलदग्धः+ गर्दभः तत्रोपयातः, => तत्र+उपयातः, निहितमासीत्। => निहितम्+आसीत्। आगत्यैव => आगत्य+एव अग्रपादावुत्तानीकृत्य => अग्रपादौ+उत्तानीकृत्य तत्राययुः। => तत्र+आययुः। रोषाकुलश्चासीत्। => रोषाकुलः+च+आसीत्। भविष्यतीति => भविष्यति+इति तर्कितमासीत्। => तर्कितम्+आसीत्। यो कुरुते => यः+ कुरुते स मूढो => सः+ मूढः+ मूढो मन्दधीर्लोके => मूढः+ मन्दधीः+लोके मन्दधीर्लोके => मन्दधीः+लोके प्रयात्येवोपहास्यताम् => प्रयाति+एव+उपहास्यताम् 1.कस्यास्ति => 1.कस्य+अस्ति बाल्यमतीत्य => बाल्यम्+अतीत्य पदमार्पयताम्, => पदम्+आर्पयताम्, तयोर्विवाहमकरोत्। => तयोः+विवाहम्+अकरोत्। समृद्धावास्ताम्। => समृद्धौ+आस्ताम्। प्रदत्ताऽभूत् => प्रदत्ता+अभूत् कुशलवृत्तमवगन्तुं => कुशलवृत्तम्+अवगन्तुं प्रथममसौ => प्रथमम्+असौ स मुदितोऽभवत् => सः+ मुदितः+अभवत् मुदितोऽभवत् => मुदितः+अभवत् कृषिफलादिविषयेऽपृच्छच्च। => कृषिफलादिविषये+अपृच्छत्+च। उप्तमस्ति। => उप्तम्+अस्ति। आयो भवति। => आयः+ भवति। अहमिच्छामि, => अहम्+इच्छामि, प्रभोरनुग्रहेण => प्रभोः+अनुग्रहेण सुवृष्टिर्भवतु, => सुवृष्टिः+भवतु, धान्यमेधताम्, => धान्यम्+एधताम्, चानारतं => च+अनारतं स कनीयस्याः => सः+ कनीयस्याः सम्पद् विलसितम्। => सम्पत्+ विलसितम्। कश्चिद् अभावः => कश्चित्+ अभावः वक्तुमर्हसि। => वक्तुम्+अर्हसि। सुताऽवदत्- => सुता+अवदत्- कुशलिनश्च। => कुशलिनः+च। किन्त्वधुना => किन्तु+अधुना वृष्टिर्न => वृष्टिः+न यदाऽस्माकं => यदा+अस्माकं वृष्टिर्भवतु। => वृष्टिः+भवतु। अन्यथाऽस्माकं => अन्यथा+अस्माकं तस्या वचो => तस्याः+ वचः+ वचो निशम्य => वचः+ निशम्य तामवादीत्- => ताम्+अवादीत्- यद् अधुनैव => यत्+ अधुनैव वृष्टिर्भवतु, => वृष्टिः+भवतु, जलबिन्दवो न => जलबिन्दवः+ न मनोरथा नैव-पूर्णतां => मनोरथाः+ नैव-पूर्णतां अनभीष्टेऽपि => अनभीष्टे+अपि सिंहोऽपश्यत् => सिंहः+अपश्यत् सिहस्तं => सिहः+तं मैत्रीमिच्छामि। => मैत्रीम्+इच्छामि। किमभिमतं => किम्+अभिमतं ह्वेलोऽवदत्- => ह्वेलः+अवदत्- मैत्रीमासाद्य => मैत्रीम्+आसाद्य सिंहो विपदभिभूतोऽभवत्। => सिंहः+ विपदभिभूतः+अभवत्। विपदभिभूतोऽभवत्। => विपदभिभूतः+अभवत्। महिषादूनमालक्ष्य => महिषादूनम्+आलक्ष्य स ह्वेलं => सः+ ह्वेलं सहचरोऽसि। => सहचरः+असि। साहाय्यमाचर, => साहाय्यम्+आचर, येनाहं => येन+अहं बहिर्नागच्छत्। => बहिः+न+आगच्छत्। परावर्तनमकरोत्। => परावर्तनम्+अकरोत्। तस्यैवंविधं => तस्य+एवंविधं चेष्टितमालोक्य => चेष्टितम्+आलोक्य तटादेव => तटात्+एव तारस्वरेणाभाषत- => तारस्वरेण+अभाषत- मायाचारो धूर्तश्चासि। => मायाचारः+ धूर्तः+च+असि। धूर्तश्चासि। => धूर्तः+च+असि। मित्रताऽवसिता। => मित्रता+अवसिता। वाचमाकर्ण्य => वाचम्+आकर्ण्य मत्स्यराजो ह्वेलो => मत्स्यराजः+ ह्वेलः+ ह्वेलो बभाषे- => ह्वेलः+ बभाषे- वृथैव => वृथा+एव क्षमतामवलोकयतु। => क्षमताम्+अवलोकयतु। मत्तोऽधिकः => मत्तः+अधिकः असवोऽपि => असवः+अपि पृथग् भवन्ति, => पृथक्+ भवन्ति, नोपयान्ति। => न+उपयान्ति। अतो मुधा => अतः+ मुधा व्यवसायोऽयं => व्यवसायः+अयं जीवनसाधनमासीत्। => जीवनसाधनम्+आसीत्। स्वनियोगमनुतिष्ठति => स्वनियोगम्+अनुतिष्ठति शिरो निधाय => शिरः+ निधाय कुक्कुरोऽपि => कुक्कुरः+अपि तमनुसरति। => तम्+अनुसरति। भोजनमश्नाति => भोजनम्+अश्नाति श्वानमुवाच- => श्वानम्+उवाच- विश्रामप्रियकुक्कुर! => विश्राम्+अप्रियकुक्कुर! लेशमात्रमपि => लेशमात्रम्+अपि नानुभवसि? => न+अनुभवसि? कार्यविमुखो भूत्वा => कार्यविमुखः+ भूत्वा भुञ्जानो लाङ्गूलमपि => भुञ्जानः+ लाङ्गूलम्+अपि लाङ्गूलमपि => लाङ्गूलम्+अपि यो हि => यः+ हि क्वचित्तस्य => क्वचित्+तस्य को बलवत्तरः- => कः+ बलवत्तरः- इत्यासीद् विवादविषयः। => इत्यासीत्+ विवादविषयः। वायुरब्रवीत् => वायुः+अब्रवीत् मत्तोऽधिकः => मत्तः+अधिकः सूर्यो निजगाद => सूर्यः+ निजगाद पाषाणमपि => पाषाणम्+अपि निर्णयो नाभवत्, => निर्णयः+ न+अभवत्, नाभवत्, => न+अभवत्, रविरवादीत्- => रविः+अवादीत्- योऽयमध्वनि => यः+अयम्+अध्वनि स एव => सः+ एव सवेगमवहत्, => सवेगम्+अवहत्, नावतारितवान्। => न+अवतारितवान्। स वासांसि => सः+ वासांसि भूमावुपाविशत्। => भूमौ+उपाविशत्। अकिञ्चित्करमेव। => अकिञ्चित्+करम्+एव। सोऽब्रवीत् => सः+अब्रवीत् पश्येदानीं => पश्य+इदानीं भानोरुग्रकराघातम् => भानोः+उग्रकराघातम् इवासीत्। => इव+आसीत्। नास्त्यभावः => नास्ति+अभावः क्वचिल्लोके => क्वचित्+लोके कुशलो महान् => कुशलः+ महान् कुशलो महान् => कुशलः+ महान् एको निर्झरः => एकः+ निर्झरः कश्चिद् अजाशावकः => कश्चित्+ अजाशावकः पातुमायातः। => पातुम्+आयातः। स शावकः => सः+ शावकः तद् वीक्ष्य => तत्+ वीक्ष्य सोऽतिभीतः => सः+अतिभीतः वृकोऽपि => वृकः+अपि तदामिषमास्वादयितुम् => तत्+अमिषम्+आस्वादयितुम् कञ्चिदुपायमचिन्तयत् => कञ्चित्+उपायम्+अचिन्तयत् अजाशावकोऽपराद्धः => अजाशावकः+अपराद्धः स कृतककोपं => सः+ कृतककोपं 'किमिति => 'किम्+इति कस्मादपि => कस्मात्+अपि स शावकः => सः+ शावकः सविनयमुवाच- => सविनयम्+उवाच- भवांस्तिष्ठति, => भवान्+तिष्ठति, वृथैव => वृथा+एव ततो वृकोऽभणत्- => ततः+ वृकः+अभणत्- वृकोऽभणत्- => वृकः+अभणत्- अजाशावकोऽब्रवीत्- => अजाशावकः+अब्रवीत्- नाभवत् => न+अभवत् इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य तमवदत् => तम्+अवदत् जनको भवेत्। => जनकः+ भवेत्। नाहं => न+अहं दुर्जना विविधैर्दोषैर्दूषयन्ति => दुर्जनाः+ विविधैः+दोषैः+दूषयन्ति विविधैर्दोषैर्दूषयन्ति => विविधैः+दोषैः+दूषयन्ति सतो जनान् => सतः+ जनान् दारुणैर्दण्डैर्वराकान् => दारुणैः+दण्डैः+वराकान् योजयन्त्यपि => योजयन्ति+अपि गतिरतीव => गतिः+अतीव पुनस्तमुपाहसत्। => पुनः+तम्+उपाहसत्। कूर्मोऽपि => कूर्मः+अपि तमुवाच- => तम्+उवाच- मामुपाहससि। => माम्+उपाहससि। योऽसौ => यः+असौ स विजयी => सः+ विजयी शशको हर्षितोऽभवत्। => शशकः+ हर्षितः+अभवत्। हर्षितोऽभवत्। => हर्षितः+अभवत्। स विश्वसिति => सः+ विश्वसिति अहमेव => अहम्+एव किञ्चिद्दूरं => किञ्चित्+दूरं स पश्चादपश्यन् => सः+ पश्चात्+अपश्यन् पश्चादपश्यन् => पश्चात्+अपश्यन् अहमत्र => अहम्+अत्र इत्यवधार्य => इति+अवधार्य स तरुतले => सः+ तरुतले कदाऽग्रे => कदा+अग्रे इत्यसौ => इति+असौ स पूर्वमेव => सः+ पूर्वमेव विषण्णश्चाभवत्। => विषण्णः+च+अभवत्। तीव्रगामिनाऽपि => तीव्रगामिना+अपि समरो न => समरः+ न प्रकर्षमात्मनो दृष्ट्वा => प्रकर्षम्+आत्मनः+ दृष्ट्वा योऽभिमानवरां => यः+अभिमानवरां स व्रजेदुपहास्यताम्॥ => सः+ व्रजेत्+उपहास्यताम्॥ व्रजेदुपहास्यताम्॥ => व्रजेत्+उपहास्यताम्॥ किन्त्वेष उदरमहोदयः => किन्तु+एषः+ उदरमहोदयः सर्वैरिदं => सर्वैः+इदं यदद्यप्रभृति => यत्+अद्यप्रभृति उदरमेव => उदरम्+एव दन्तैश्चर्वणकार्यं => दन्तैः+चर्वणकार्यं अलसमुदरं => अलसम्+उदरं द्वाभ्यामेव => द्वाभ्याम्+एव पुनस्तैः => पुनः+तैः इदमुदरमेव => इदम्+उदरमेव सर्वेभ्योऽवयवेभ्यः => सर्वेभ्यः+अवयवेभ्यः यावदुदरं => यावत्+उदरं पेयैश्च => पेयैः+च एतस्योदरस्य => एतस्य+उदरस्य करणीयैव। => करणीया+एव। सर्वैरङ्गैः => सर्वैः+अङ्गैः निरता दलसेचने => निरताः+ दलसेचने तेऽपि => ते+अपि स्वेभ्योऽस्ति => स्वेभ्यः+अस्ति स्वेभ्योऽस्ति => स्वेभ्यः+अस्ति वृक्षानवदत्- => वृक्षान्+अवदत्- प्राचीनमुपकरणम्। => प्राचीनम्+उपकरणम्। तद् वाचमनाकर्णयन्त => तत्+ वाचम्+अनाकर्णयन्तः+ वाचमनाकर्णयन्त इव => वाचम्+अनाकर्णयन्तः+ इव स काष्ठजीवी => सः+ काष्ठजीवी शालतरुरवादीत्- => शालतरुः+अवादीत्- सज्जा भवत। => सज्जाः+ भवत। मृत्युर्द्वारि => मृत्युः+द्वारि चेदेकः => चेत्+एकः कृतसन्धानो नाभविष्यत् => कृतसन्धानः+ न+अभविष्यत् नाभविष्यत् => न+अभविष्यत् सहायो नाभविष्यत् => सहायः+ न+अभविष्यत् नाभविष्यत् => न+अभविष्यत् किमस्माकम् => किम्+अस्माकम् कश्चिद् रिपोः => कश्चित्+ रिपोः सहायो भवति, => सहायः+ भवति, तदैव => तदा+एव स्वेभ्यो द्रुह्यन् => स्वेभ्यः+ द्रुह्यन् कश्चिद् रिपोः => कश्चित्+ रिपोः साहाय्यमाचरेत् => साहाय्यम्+आचरेत् प्रकुर्याच्छक्तिसम्पन्नो ध्वंसलीलां => प्रकुर्यात्+शक्तिसम्पन्नः+ ध्वंसलीलां रिपुर्न => रिपुः+न एकोऽश्वतरः => एकः+अश्वतरः तमश्वतरं => तम्+अश्वतरं नाधिकं => न+अधिकं स ग्रामीणः => सः+ ग्रामीणः विक्रेतुमैच्छत्। => विक्रेतुम्+ऐच्छत्। दिनेऽसौ => दिने+असौ तमश्वतरं => तम्+अश्वतरं ग्रामाद् बहिः => ग्रामात्+ बहिः तेषामेक उध्दतो => तेषाम्+एकः+ उध्दतः+ उध्दतो बालकदलः => उध्दतः+ बालकदलः हसितुमारभत => हसितुम्+आरभत बालकानामुपहासाद् उद्विग्नः => बालकानाम्+उपहासात्+ उद्विग्नः अश्वतरपृष्ठमारोपयत् => अश्वतरपृष्ठम्+आरोपयत् किञ्चिदग्रे => किञ्चित्+अग्रे केचिद् वृध्दाः => केचित्+ वृध्दाः तर्जयन्तोऽवदन्- => तर्जयन्त+अवदन्- कीदृशोऽयं => कीदृशः+अयं धृष्टो युवा => धृष्टः+ युवा वृध्दो जनकः => वृध्दः+ जनकः तमनुसरति। => तम्+अनुसरति। गतो बालकः => गतः+ बालकः पितरमुपावेशयत्। => पितरम्+उपावेशयत्। स बालः => सः+ बालः गच्छन्त्योऽवदन्- => गच्छन्त्यः+अवदन्- कीदृशोऽयं => कीदृशः+अयं पशुमारुह्य => पशुम्+आरुह्य पुत्रश्च => पुत्रः+च श्रुतमनुभूतं => श्रुतम्+अनुभूतं स सुतमपि => सः+ सुतम्+अपि सुतमपि => सुतम्+अपि नातिदूरे => न+अतिदूरे सभ्यवेषो जनः => सभ्यवेषः+ जनः जीवमारुह्य => जीवम्+आरुह्य निर्दयमाचरथः। => निर्दयम्+आचरथः। नास्ति। => न+अस्ति। निर्बलोऽयं => निर्बलः+अयं सत्पुरुषस्तु => सत्पुरुषः+तु एवमभिधाय => एवम्+अभिधाय एष आसन्नमरणोऽस्ति। => एषः+ आसन्नमरणः+अस्ति। आसन्नमरणोऽस्ति। => आसन्नमरणः+अस्ति। अंसाभ्यामेव => अंसाभ्याम्+एव सरिद् वहति => सरित्+ वहति स्थिता बहवो => स्थिताः+ बहवः+ बहवो जनाः => बहवः+ जनाः सर्वेऽहसन्। => सर्वे+अहसन्। कोलाहलाद् भीतः => कोलाहलात्+ भीतः प्रसादयातुमभिलषति, => प्रसादयातुम्+अभिलषति, तस्येदृशी => तस्य+ईदृशी वचोऽन्येषां => वचः+अन्येषां कस्यचिद् वृध्दस्य => कस्यचित्+ वृध्दस्य भूसम्पत्तिरासीत्। => भूसम्पत्तिः+आसीत्। पुनरप्यसौ => पुनः+अपि+असौ चिन्तापाशैर्निबध्द एव => चिन्तापाशैः+निबध्दः+ एव चिन्ताया मूलकारणमासीत् => चिन्तायाः+ मूलकारणम्+आसीत् मूलकारणमासीत् => मूलकारणम्+आसीत् सामान्यविषयेऽपि => सामान्यविषये+अपि उपदेशवचांस्यपि => उपदेशवचांसि+अपि सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् सम्पदमपहर्तुं => सम्पदम्+अपहर्तुं गृध्रदृष्टयो मे => गृध्रदृष्टयः+ मे रिपवो मदात्मजेषु => रिपवः+ मदात्मजेषु भेदमुत्पाद्य => भेदम्+उत्पाद्य सर्वमात्मसात् => सर्वम्+आत्मसात् कलहपरा निर्बुध्दयो => कलहपराः+ निर्बुध्दयः+ निर्बुध्दयो मम => निर्बुध्दयः+ मम करणीयमेव। => करणीयम्+एव। कश्चिदुपायः => कश्चित्+उपायः स रज्ज्वा => सः+ रज्ज्वा भारमानाययत् => भारम्+आनाययत् पुत्रांश्चाकार्य => पुत्रान्+च+आकार्य योऽस्ति => यः+अस्ति स एतं => सः+ एतं सम्भूयापि => सम्भूय+अपि तैस्तं => तैः+तं यत्नो विहितः, => यत्नः+ विहितः, नावाप्तम्। => न+अवाप्तम्। पित्रोक्तं => पित्रा+उक्तं तैर्निमेषेणैव => तैः+निमेषेण+एव वृध्देनास्य => वृध्देन+अस्य शक्तिर्भवति। => शक्तिः+भवति। समानविचारवतो जनान् => समानविचारवतः+ जनान् मिथो द्विषन्ति => मिथः+ द्विषन्ति चापहर्तुं => च+अपहर्तुं अतो यूयमेकमनसो => अतः+ यूयम्+एकमनसः+ यूयमेकमनसो भूत्वा => यूयम्+एकमनसः+ भूत्वा पितुरुपदेशवचो निशम्य => पितुः+उपदेशवचः+ निशम्य सर्वैस्तथेति => सर्वैः+तथा+इति मिथो मिलन्ति => मिथः+ मिलन्ति विपदस्त्वरितं => विपदः+त्वरितं विभवास्तत्र => विभवाः+तत्र तस्या गृहे => तस्याः+ गृहे नाशक्नोत्। => न+अशक्नोत्। कश्चिद् वैद्यवरः => कश्चित्+ वैद्यवरः चादर्शयत्। => च+अदर्शयत्। भिषजमवदत् => भिषजम्+अवदत् नेत्रेऽपश्यत्, केनचिद् => नेत्रे+ अपश्यत्, द्रवेण => केनचित्+द्रवेण एवमसौ => एवम्+असौ किमप्यौषधम् => किमपि+औषधम् वार्तामकरोत्। => वार्ताम्+अकरोत्। तस्येदं => तस्य+इदं स वैद्यः => सः+ वैद्यः एकमौषधम् => एकम्+औषधम् समर्थाऽऽसीत्। => समर्था+आसीत्। नवीनमिव => नवीनम्+इव तस्या हृदयम् => तस्याः+ हृदयम् अपूर्वमानन्दमविन्दत्। => अपूर्वम्+आनन्दम्+अविन्दत्। यदाऽसौ => यदा+असौ निजगृहभ्यन्तरमालोकत, => निजगृहभ्यन्तरम्+आलोकत, रिक्तमासीत्। => रिक्तम्+आसीत्। साऽजानात् => सा+आजानात् यद् इदं => यत्+ इदं पुरस्कारमाप्तुं => पुरस्कारम्+आप्तुं रुषाऽवदत्- => रुषा+अवदत्- कोपाविष्टो भिषक् => कोपाविष्टः+ भिषक् तदनन्तरमसौ => तदनन्तरम्+असौ वृध्दाया उपरि => वृध्दायाः+ उपरि अभियोगमकरोत्। => अभियोगम्+अकरोत्। यद् वदति => यत्+ वदति सत्यमसत्यं => सत्यम्+असत्यं आवयोर्मध्ये => आवयोः+मध्ये स तु => सः+ तु एष मम => एषः+ मम अतो नैष => अतः+ नैष+ नैष पुरस्कारभाजनम्। => नैष+ पुरस्कारभाजनम्। सर्वमासीत्- => सर्वम्+आसीत्- द्रष्टुमनर्हाऽहं => द्रष्टुम्+अनर्हा+अहं कथमस्मै => कथम्+अस्मै अनेनैव => अनेन+एव वक्तुमर्हामि, => वक्तुम्+अर्हामि, एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य वैद्योऽयं => वैद्यो+अयं पतितो हि => पतितः+ हि पापमार्गमाश्रयते => पापमार्गम्+आश्रयते निर्मलमथ => निर्मलम्+अथ क्षणेनैव => क्षणेन+एव उपायप्रवीणा जगत्यां => उपायप्रवीणाः+ जगत्यां उपायप्रवीणा जगत्यां => उपायप्रवीणाः+ जगत्यां क्वचिद् उद्याने => क्वचित्+ उद्याने स तत्र => सः+ तत्र जलपूरित आसीत्। => जलपूरितः+ आसीत्। विद्यमानेऽपि => विद्यमाने+अपि स तत् => सः+ तत् पातुमक्षमोऽभूत्। => पातुमक्षमः+अभूत्। नास्पृशत्। => न+अस्पृशत्। स तस्य => सः+ तस्य परावर्तनेऽपि => परावर्तने+अपि समर्थो न => समर्थः+ न स तृषं => सः+ तृषं पतितान्यासन्। => पतितानि+आसन्। किञ्चिद् विचार्य => किञ्चित्+ विचार्य पाषाणमानीय => पाषाणम्+आनीय घटेऽपातयत्। => घटे+अपातयत्। स काकः => सः+ काकः उदरपूरमापीय => उदरपूरम्+आपीय तृप्तिमभजत्। => तृप्तिम्+अभजत्। प्राप्नुवन्त्येव => प्राप्नुवन्ति+एव सिंह उदग्रशक्तिसम्पन्न => सिंहः+ उदग्रशक्तिसम्पन्नः+ उदग्रशक्तिसम्पन्न आसीत्। => उदग्रशक्तिसम्पन्नः+ आसीत्। स यथेच्छं => सः+ यथेच्छं पशूंश्च => पशून्+च आखेटेनामारयत्। => आखेटेन+अमारयत्। कालेनाऽसौ => कालेन+असौ जरयाऽभिभूतः => जरया+अभिभूतः नैर्बल्यमागतं => नैर्बल्यम्+आगतं चाशक्तता। => च+अशक्तता। वार्धकेनापहृते। => वार्धकेन+अपहृते। ततो बुध्दिमता => ततः+ बुध्दिमता तेनैक उपायश्चिन्तितः। => तेन+एकः+ उपायः+चिन्तितः। उपायश्चिन्तितः। => उपायः+चिन्तितः। स आत्मानम् => सः+ आत्मानम् अस्वस्थमशक्तं => अस्वस्थम्+अशक्तं पशवस्तमुपयान्ति => पशवः+तम्+उपयान्ति पशुर्जीवन् => पशुः+जीवन् कदाचित्तत्रोपजगाम => कदाचित्+तत्र+उपजगाम तिष्ठन्नसौ => तिष्ठन्+असौ त्वपश्यत् => तु+अपश्यत् बहिरागच्छन्ति => बहिः+आगच्छन्ति स सर्वं => सः+ सर्वं कन्दराद्वारोपान्तेऽवस्थितः => कन्दराद्वारोपान्ते+अवस्थितः स सिंहस्य => सः+ सिंहस्य मृगपतिस्तं => मृगपतिः+तं गुहाभ्यन्तरमायातुं => गुहाभ्यन्तरम्+आयातुं प्रेम्णाऽऽमन्त्रयामास => प्रेम्णा+आमन्त्रयामास बलवदस्वस्थोऽहं => बलवदस्वस्थः+अहं सहायमपेक्षे। => सहायम्+अपेक्षे। लोमशोऽभणत्- => लोमशः+अभणत्- इहस्थोऽहं => इहस्थः+अहं बहिरागच्छन्ति => बहिः+आगच्छन्ति अतो नाहमभ्यन्तरमेमि। => अतः+ न+अहम्+अभ्यन्तरम्+एमि। नाहमभ्यन्तरमेमि। => न+अहम्+अभ्यन्तरम्+एमि। ममापि => मम+अपि बहिर्गमनं => बहिः+गमनं इत्युदीर्य => इति+उदीर्य लोमशस्ततः => लोमशः+ततः क्वचिद् अव्रजत्। => क्वचित्+ अव्रजत्। इङ्गितैश्चेष्टितैर्गत्या => इङ्गितैः+चेष्टितैः+गत्या भाषितैस्तथा => भाषितैः+तथा सुधियो नराः => सुधियः+ नराः गर्वमुद्वहेः => गर्वम्+उद्वहेः महत्त्वमस्माद् बलीवर्दात् => महत्त्वम्+अस्मात्+ बलीवर्दात् स वृषभमवदत् => सः+ वृषभम्+अवदत् वृषभमवदत् => वृषभम्+अवदत् 'अधुनाऽहमितो यामि। => 'अधुना+अहम्+इतः+ यामि। स उवाच => सः+ उवाच यातुमिच्छसि => यातुम्+इच्छसि चेद् याहि। => चेत्+ याहि। किमर्थञ्च => किमर्थं+च त्वमितः => त्वम्+इतः यातुमर्हसि' => यातुम्+अर्हसि' स मशकः => सः+ मशकः ततस्त्वरितमुदडीयत। => ततः+त्वरितम्+उदडीयत। लोकैरपरिज्ञाताः => लोकैः+अपरिज्ञाताः सुखमश्नुते => सुखम्‌+अश्नुते सुखमश्नुते => सुखम्‌+अश्नुते वस्त्रादिकमपि => वस्त्रादिकम्+अपि गृहमपि => गृहम्+अपि जीर्णप्रायमवर्तत। => जीर्णप्रायम्+अवर्तत। स क्वचिद् => सः+ क्वचित्+भूमौ क्वचिद् => क्वचित्+भूमौ निभृतं => गृहम्+आनीतवान्+च। गृहमानीतवांश्च। ततोऽसौ => ततः+ असौ तत्प्रतिष्ठापनामकरोत्। => तत्प्रतिष्ठापनाम्+अकरोत्। प्रत्यहमसौ => प्रत्यहम्+असौ तस्या उपासनां => तस्याः+ उपासनां स विश्वसिति => सः+ विश्वसिति यथाऽसौ => यथा+असौ श्रीदेवीमर्चतस्तस्य => श्रीदेवीम्+अर्चतः+तस्य भग्नविश्वासोऽसौ => भग्नविश्वासः+असौ भग्नप्रतिमाया अभ्यन्तराद् => भग्नप्रतिमायाः+ अभ्यन्तरात्+ अभ्यन्तराद् भूयस्यः => अभ्यन्तरात्+ भूयस्यः कनकमुद्रा भूमौ => कनकमुद्राः+ भूमौ तासामाभया => तासाम्+आभया प्रभापुञ्जपूर्णमजायत। => प्रभापुञ्जपूर्णम्+अजायत। स चिन्तितवान् => सः+ चिन्तितवान् कीदृशमिदं => कीदृशम्+इदं यन्नावाप्तम्, => यन्न+अवाप्तम्, लोकेऽस्मिन् => लोके+अस्मिन् पात्रमसंशयम् => पात्रम्+असंशयम् अजाश्चारयितुं => अजाः+चरयितुं सायंकालेऽरण्याद् गृहं => सायंकाले+अरण्यात्+ गृहं झंझावातश्च => झंझावातः+च अजाश्च => अजाः+च पूर्वमेव => पूर्वम्+एव गृहीताश्रया आसन्। => गृहीताश्रयाः+ आसन्। स पशुपालः => सः+ पशुपालः स गुहायां => सः+ गुहायां आनीतमासीत्, => आनीतम्+आसीत्, सर्वमपि => सर्वम्+अपि मेषेभ्यो दत्तम्। => मेषेभ्यः+ दत्तम्। बहिरेव => बहिः+एव गतप्राणा अभूवन्। => गतप्राणाः+ अभूवन्। सशावका मेषाः => सशावकाः+ मेषाः ततो निर्गत्य => ततः+ निर्गत्य गच्छतो विलोक्य => गच्छतः+ विलोक्य अजाश्च => अजाः+च मृता निरीक्ष्य => मृताः+ निरीक्ष्य तानवदत्- => तान्+अवदत्- नैष समुचितो => न+एषः+ समुचितः+ समुचितो व्यवहारः। => समुचितः+ व्यवहारः। एक उवाच- => एकः+ उवाच- कृतघ्ना न => कृतघ्नाः+ न त्वमेव => त्वम्+एव कृतघ्नोऽसि => कृतघ्नः+असि लाभमवेक्ष्य => लाभम्+अवेक्ष्य सहापि => सह+अपि विश्वासार्हो नासि। => विश्वासार्हः+ न+असि। नासि। => न+असि। परुषमुत्तरमाकर्ण्य => परुषम्+उत्तरम्+आकर्ण्य लोभिनस्तस्य => लोभिनः+तस्य समाचारोऽज्ञायि, => समाचारः+अज्ञायि, तस्योपहासं => तस्य+उपहासं सम्पद् विनाशिताऽऽसीत्। => सम्पत्+ विनाशिता+आसीत्। विनाशिताऽऽसीत्। => विनाशिता+आसीत्। यो नरो => यः+ नरः+ नरो लोभमापद्य => नरः+ लोभम्+आपद्य लोभमापद्य => लोभम्+आपद्य प्राप्तमुपेक्षते => प्राप्तम्+उपेक्षते नाधिकं => न+अधिकं नाऽऽडम्बरैर्गौरवम् => न+आडम्बरैः+गौरवम् नाऽऽडम्बरैर्गौरवम् => न+आडम्बरैः+गौरवम् एको गर्दभः => एकः+ गर्दभः त्वचमासादितवान्। => त्वचम्+आसादितवान्। सोऽन्यान् => सः+अन्यान् स च => सः+ च मोदमानो यत्र => मोदमानः+ यत्र स मदोन्मत्तः => सः+ मदोन्मत्तः केनचिज्जम्बुकेन => केनचित्+जम्बुकेन विलोक्यापि => विलोक्य+अपि तच्चेष्टितमालक्ष्य => तच्चेष्टितम्+आलक्ष्य गर्दभमजानात् => गर्दभम्+अजानात् ज्ञातोऽसि => ज्ञातः+असि सिंहो न => सिंहः+ न आत्मनो हितमिच्छसि => आत्मनः+ हितम्+इच्छसि हितमिच्छसि => हितम्+इच्छसि दूरमितः => दूरम्+इतः गुणेष्वविद्यमानेषु => गुणेषु+विद्यमानेषु दम्भ आश्रीयते => दम्भः+ आश्रीयते परिभवमाप्नुते => परिभवम्+आप्नुते परिभवमाप्नुते => परिभवम्+आप्नुते कश्चिद् वायसो => कश्चित्+ वायसः+ वायसो विजनेऽरण्ये => वायसः+ विजने+अरण्ये विजनेऽरण्ये => विजने+अरण्ये नैकवर्णान् => न+एकवर्णान् मुदित चित्तः => मुदितः+ चित्तः काकस्तानेकत्रीकृतवान् => काकः+तान्+एकत्रीकृतवान् स दीर्घपिच्छमयूरवत् => सः+ दीर्घपिच्छमयूरवत् इतस्ततोऽनृत्यत्। => इतस्ततः+अनृत्यत्। काकमण्डलीमुपेतवान्। => काकमण्डलीम्+उपेतवान्। मयूरमभिधाय => मयूरम्+अभिधाय इत्युदीर्य => इति+उदीर्य स एकां => सः+ एकां भ्रमितुमारेभे। => भ्रमितुम्+आरेभे। दशाऽभवत्। => दशा+अभवत्। विक्षतदेहाद् अस्रधाराऽस्रवत्। => विक्षतदेहात्+ अस्रधारा+अस्रवत्। अस्रधाराऽस्रवत्। => अस्रधारा+अस्रवत्। कथञ्चिद् उड्डीय => कथञ्चित्+ उड्डीय काकानुपययौ। => काकान्+उपययौ। तेऽपि => ते+अपि नाद्रियन्त। => न+अद्रियन्त। स धूर्त => सः+ धूर्तः+ धूर्त इति => धूर्तः+ इति निष्ठाहीन इति => निष्ठाहीनः+ इति क्वचिदुवास। => क्वचित्+उवास। लभतेऽसौ => लभते+असौ मल्लयोरिव => मल्लयोः+इव तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये सङ्घर्षोऽभवत्। => सङ्घर्षः+अभवत्। उभयोर्देहौ => उभयोः+देहौ तयोरेकः => तयोः+एकः प्रच्छन्नोऽभवत्। => प्रच्छन्न+अभवत्। छदिमारुह्य => छदिम्+आरुह्य उच्चैरात्मनो विजयं => उच्चैः+आत्मनः+ विजयं ममैव। => मम+एव। सर्वमिदं => सर्वम्+इदं स जवेन => सः+ जवेन छदिमागत्य => छदिम्+आगत्य खमुत्पतितः। => खम्+उत्पतितः। मामकमिदं => मामकम्+इदं तच्च => तत्+च कालवृको हरतेऽक्षिनिमेषात् => कालवृकः+ हरते+अक्षिनिमेषात् हरतेऽक्षिनिमेषात् => हरते+अक्षिनिमेषात् क्वचिद् वानराणां => क्वचित्+ वानराणां अथैकदा => अथ+एकदा तयोरागमनं => तयोः+आगमनं राजसभायामुपस्थातुम् => राजसभायाम्+उपस्थातुम् स्वासनान्यधिष्ठाय => स्वासनानि+अधिष्ठाय प्रश्नमपृच्छत्- => प्रश्नम्+अपृच्छत्- कीदृशोऽस्मि, => कीदृशः+अस्मि, राज्ञाऽनुमतोऽब्रवीत्- => राज्ञा+अनुमतः+अब्रवीत्- क्वचिदपि => क्वचित्+अपि नार्हति। => न+अर्हति। राजसभाऽपि => राजसभा+अपि क्वचिन्न => क्वचित्+न वानराधीशो मुमुदे। => वानराधीशः+ मुमुदे। प्रधानसचिवमादिशत्- => प्रधानसचिवम्+आदिशत्- सत्यमाभाष्य => सत्यम्+अभाष्य यतो विद्वांसः => यतः+ विद्वांसः सत्यमनृतात् => सत्यम्+अनृतात् महीयो वदन्ति। => महीयः+ वदन्ति। एवमवधार्य => एवम्+अवधार्य वानरोऽस्ति => वानरः+अस्ति सभासदोऽपि => सभासदः+अपि वानरा एव => वानराः+ एव सत्यनिष्ठो नास्ति। => सत्यनिष्ठः+ नास्ति। वाचमाकर्ण्य => वाचम्+आकर्ण्य नखैश्चास्य => नखैः+च+अस्य दुर्जनानामधिपत्ये => दुर्जनानाम्+अधिपत्ये दुर्वृत्ताश्च => दुर्वृत्ताः+च हठिनश्चपला => हठिनः+चपला कुठिलाश्च => कुठिलाः+च कलहोऽपि => कलहः+अपि कलहोऽपि => कलहः+अपि कश्चिन्मृगशावकः => कश्चित्+मृगशावकः पतित आसीत्। => पतितः+ आसीत्। अक्षमतयाऽसौ => अक्षमतया+असौ भल्लूकश्च => भल्लूकः+च द्वावेव => द्वौ+एव तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये उभावेव => उभौ+एव प्रयुध्यापि => प्रयुध्य+अपि निर्णयो न => निर्णयः+ न तयोर्देहौ => तयोः+देहौ रक्तरञ्जितावभवताम्। => रक्तरञ्जितौ+अभवताम्। सङ्घर्षाद् विरतौ => सङ्घर्षात्+ विरतौ शुभावसरमवेक्ष्य => शुभावसरम्+अवेक्ष्य स निभृतं => सः+ निभृतं शून्यमपश्यताम् => शून्यम्+अपश्यताम् पतित आसीत्। => पतितः+ आसीत्। अनुशयाद् ऋते => अनुशयात्+ ऋते क्षुद्रशक्तिर्लाभान्विता => क्षुद्रशक्तिः+लाभान्विता लाभमेवाऽन्यः => लाभमेव+अन्यः गृह एव => गृहे+ एव गृह एव => गृहे+ एव कदाचिदेक आक्रामति, => कदाचित्+एकः+ आक्रामति, कदाचिदपरः। => कदाचित्+अपरः। नीचैर्गच्छतः => नीचैः+गच्छतः आक्रमणाद् अरक्षत। => आक्रमणात्+ अरक्षत। एवम्प्रकारेण => एवम्+प्रकारेण एको महामत्स्यः => एकः+ महामत्स्यः को विवादविषयः? => कः+ विवादविषयः? इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य स्वयमेव => स्वयम्+एव नीतिज्ञै र्विषमाः => नीतिज्ञैः+ विषमाः किमनिष्टं => किम्+अनिष्टं भवेन्नहि => भवेत्+नहि क्वचिदेकान्ते => क्वचित्+एकान्ते स एकां => सः+ एकां स श्वा => सः+ श्वा सेतुमारुह्य => सेतुम्+आरुह्य शुनोऽपि => शुनः+अपि रोटिकामहं => रोटिकाम्+अहं स निजा => सः+ निजा रोटिकाऽपि => रोटिका+अपि निमग्नाऽभवत्। => निमग्ना+अभवत्। नवनववस्तुदर्शनाकृष्टा लुब्धा => नवनववस्तुदर्शनाकृष्टाः+ लुब्धाः+ लुब्धा जना => लुब्धाः+ जनाः+ जना जगत्याम् => जनाः+ जगत्याम् विदितमिदं => विदितम्+इदं को न => कः+ न को न => कः+ न एको वर्षीयान् => एकः+ वर्षीयान् वनाद् गृहं => वनात्+ गृहं सोऽतिश्रान्तः => सः+अतिश्रान्तः छायातरवोऽपि => छायातरवः+अपि नासन्। => न+आसन्। यदाऽसौ => यदा+असौ नाशक्नोत्, => न+अशक्नोत्, तत्रोपाविशत् => तत्र+उपाविशत् अधुनैव => अधुना+एव कष्टेभ्योऽहं => कष्टेभ्यः+अहं तत्कथनसमकालमेव => तत्कथनसमकालम्+एव गदाधरो भगवान् => गदाधरः+ भगवान् प्रकटितोऽभवत्। => प्रकटितः+अभवत्। तमवलोक्य => तम्+अवलोक्य स ससम्भ्रमम् => सः+ ससम्भ्रमम् परिचयमिच्छामि।' => परिचयम्+इच्छामि।' यमोऽस्मि। => यमः+अस्मि। त्वयाऽहं => त्वया+अहं बालका युवानः => बालकाः+ युवानः नार्यश्च => नार्यः+च नाह्‌वयति। => न+अह्‌वयति। यतोऽहं => यतः+अहं अतोऽहं => अतः+अहं किमिच्छसि? => किम्+इच्छसि? गन्तुमभिलषसि? => गन्तुम्+अभिलषसि? स भयादवेपत। => सः+ भयात्+अवेपत। भयादवेपत। => भयात्+अवेपत। अत्रागत्य => अत्र+आगत्य भगवताऽनुग्रहो विहितः। => भगवता+अनुग्रहः+ विहितः। कार्यमासीत्, => कार्यम्+आसीत्, ममाऽयं => ममा+अयं अशक्ततयाऽहमेतम् => अशक्ततया+अहम्+एतम् सहायो नास्ति। => सहायः+ नास्ति। भवन्तमेव => भवन्तम्+एव भारमिमं => भारम्+इमं ऋक्षाऽवदत्- => ऋक्षा+अवदत्- अहमेकवारं => अहम्+एकवारं अहमेकवारं => अहम्+एकवारं अहन्तु => अहं+तु मोदमवाप। => मोदम्+अवाप। प्रेम्णाऽमिलत् => प्रेम्णा+अमिलत् उपावेशयच्च। => उपावेशयत्+च। स्थालकेऽस्थापयत्। => स्थालके+अस्थापयत्। नाशक्नोत् => न+अशक्नोत् स किमपि => सः+ किमपि नाश्नात्। => न+अश्नात्। शृगालस्तु => शृगालः+तु स्खलितमभूत्। => स्खलितम्+अभूत्। नाखादः। => न+आखादः। तद्वचनमाकर्ण्य => तद्वचनम्+आकर्ण्य ततोऽसौ => ततः+असौ सस्मितमुवाच => सस्मितम्+उवाच निमन्त्रितोऽस्ति। => निमन्त्रितः+अस्ति। शृगालोऽपि => शृगालः+अपि तमालिङ्गत् => तम्+आलिङ्गत् उपावेशयच्च। => उपावेशयत्+च। ततो भोजनवेलायां => ततः+ भोजनवेलायां अतिस्वादिष्ठा एते => अतिस्वादिष्ठाः+ एते भोक्तुमर्हति => भोक्तुम्+अर्हति स एकं => सः+ एकं चणकमपि => चणकम्+अपि नाखादत्। => न+अखादत्। शठतामेव => शठताम्+एव प्रेरिता ये => प्रेरिताः+ ये तादृशो भवेत् => तादृशः+ भवेत् प्रयत्यापि => प्रयत्य+अपि नालभेताम्। => न+अलभेताम्। वनेऽवस्थानं => वने+अवस्थानं तरुशाखामुपाश्रयत्। => तरुशाखाम्+उपाश्रयत्। कुक्कुरश्च => कुक्कुरः+च रात्रिर्विगता। => रात्रिः+विगता। रविरुदयं => रविः+उदयं वनमालोकेन => वनम्+आलोकेन विहगा नीडं => विहगाः+ नीडं कुकडूकूध्वनिमकरोत्। => कुकडूकूध्वनिम्+अकरोत्। ध्वनिमाकर्ण्य => ध्वनिम्+आकर्ण्य भोजनाऽऽशया => भोजन+आशया तरुमारूढं => तरुम्+आरूढं कुक्कुटमुवाच- => कुक्कुटम्+उवाच- दूरमवस्थितोऽसि? => दूरम्+अवस्थितः+असि? नीचैरागच्छ। => नीचैः+आगच्छ। मामत्तुमभिलषति। => माम्+अत्तुम्+अभिलषति। स तां => सः+ तां प्रेम्णाऽवदत्- => प्रेम्णा+अवदत्- रमणीयेयं => रमणीया+इयं मदीयमेकं => मदीयम्+एकं तरोरस्य => तरोः+अस्य शयानोऽस्ति। => शयानः+अस्ति। त्रयो वयं => त्रयः+ वयं वीक्ष्यैव => वीक्ष्य+एव धावितुमारभत। => धावितुम्+आरभत। निमेषेणैव => निमेषेण+एव तामग्रहीत्। => ताम्+अग्रहीत्। दन्तैरदशत्। => दन्तैः+अदशत्। उच्चैरक्रोशत् => उच्चैः+अक्रोशत् कथञ्चिच्च => कथञ्चित्+च स्वासूनरक्षत्। => स्वासून्+अरक्षत्। मनोभावा न => मनोभावाः+ न मिथो यत्र => मिथः+ यत्र स श्वा => सः+ श्वा ग्रीवामधः => ग्रीवाम्+अधः तमुत्तोलितवान् => तम्+उत्तोलितवान् स शरीरवेदनया => सः+ शरीरवेदनया स तत्र => सः+ तत्र नागतवान्। => न+आगतवान्। कुशला दुष्टाः => कुशलाः+ दुष्टाः आत्मीयामपि => आत्मीयाम्+अपि एको गर्दभः => एकः+ गर्दभः एकश्च => एकः+च तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये प्रीतिरासीत्। => प्रीतिः+आसीत्। मनोऽलभ्यत्। => मनः+अलभ्यत्। गर्दभस्यामिषं => गर्दभस्य+आमिषं स केसरी => सः+ केसरी तमवेक्ष्य => तम्+अवेक्ष्य स तारस्वरेण => सः+ तारस्वरेण ध्वनिमकार्षीत्। => ध्वनिम्+अकार्षीत्। रासभोऽचिन्तयत् => रासभः+अचिन्तयत् स कदापि => सः+ कदापि सिंहो भवितुं => सिंहः+ भवितुं नार्हति। => न+अर्हति। पशुर्भवेत्। => पशुः+भवेत्। अहमिदानीमेव => अहम्+इदानीम्+एव तमनुसरामि => तम्+अनुसरामि क्रोधाकुलो रासभः => क्रोधाकुलः+ रासभः अचिरेणैव => अचिरेण+एव स्वनखैर्विदार्य => स्वनखैः+विदार्य मुदाऽभुङ्क्त। => मुदा+अभुङ्क्त। स परैति => सः+ परैति स्वेनैव => स्वेन+एव मार्जार्या आतङ्केन => मार्जार्याः+ आतङ्केन मूषका व्याकुला => मूषकाः+ व्याकुलाः+ व्याकुला आसन्। => व्याकुलाः+ आसन्। बिडाल्या अनुपस्थितौ => बिडाल्याः+ अनुपस्थितौ बृहत्सभामकार्षुः। => बृहत्सभाम्+आकार्षुः। एकोऽवदत्, => एकः+अवदत्, अशब्दमायाति => अशब्दम्+आयाति तस्या आगमनं => तस्याः+ आगमनं द्वितीयोऽब्रवीत्- => द्वितीयः+अब्रवीत्- मूषका मूषिकाश्च => मूषकाः+ मूषिकाः+च मूषिकाश्च => मूषिकाः+च तृतीयो जगाद- => तृतीयः+ जगाद- निभृतमागत्य => निभृतम्+आगत्य चतुर्थोऽभणत्- => चतुर्थः+अभणत्- देहगन्धमाघ्राय => देहगन्धम्+आघ्राय किमस्याः => किम्+अस्याः वयमत्र => वयम्+अत्र भीतेर्वातावरणे => भीतेः+वातावरणे एकस्तरुणः => एकः+तरुणः मूषकोऽवदत्- => मूषकः+अवदत्- साऽस्या => सा+अस्या सावधाना भविष्यामः => सावधानाः+ भविष्यामः स तरुणो => सः+ तरुणः+ तरुणो बभाषे- => तरुणः+ बभाषे- सुप्ताया मार्जार्याः => सुप्तायाः+ मार्जार्याः मूषका बलात् => मूषकाः+ बलात् तस्या ग्रीवायां => तस्याः+ ग्रीवायां तद्वचनावसानपूर्वमेव => तद्वचनावसानपूर्वम्+एव एको वृध्दो => एकः+ वृध्दः+ वृध्दो मूषकः => वृध्दः+ मूषकः तस्या मुखविवरं => तस्याः+ मुखविवरं को रोत्स्यति? => कः+ रोत्स्यति? इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य सपद्येव => सपदि+एव मुदमातनोति => मुदम्+आतनोति खेदमेव => खेदम्+एव गृहाणोपहारं => गृहाण+उपहारं गृहाणोपहारं => गृहाण+उपहारं कश्चिद् => कश्चित्+आखेटकः आखेटं => कुर्वन्+एकं भवान् => शशकम्+इमं प्रदास्यति? सोऽवदत् => सः+ अवदत् तदाऽऽखेटकः => तदा+आखेटकः किमिदमशोभनीयं => किम्+इदम्+अशोभनीयं मूल्यमादातुं => मूल्यम्+आदातुं तमन्वधावत्। => तम्+अन्वधावत्। चाश्वसादी? => च+आश्वसादी? पश्चादसौ => पश्चात्+असौ उच्चैरभमणत्- => उच्चैः+अभमणत्- शशक एष => शशकः+ एषः+ एष भवते => एषः+ भवते नाहमस्य => न+अहम्+अस्य मूल्यमिच्छामि। => मूल्यम्+इच्छामि। ह्यपकर्तुर्बलीयसः => हि+अपकर्तुः+बलीयसः क्षमामेव => क्षमाम्+एव कश्चिद् अश्वः => कश्चित्+ अश्वः मार्गेऽमिलताम्। => मार्गे+अमिलताम्। रमणीयास्तरणविभूषिते => रमणीयाः+तरणविभूषिते समुपविष्ट आसीत्। => समुपविष्टः+ आसीत्। स मन्थरगत्या => सः+ मन्थरगत्या गतिरतिमन्दा। => गतिः+अतिमन्दा। अहन्तु => अहं+तु तवोपरि => तव+उपरि धृतो वस्तुसम्भारो => धृतः+ वस्तुसम्भारः+ वस्तुसम्भारो मार्गे => वस्तुसम्भारः+ मार्गे नावदत्। => न+अवदत्। तद्वचोबाणैराहतोऽपि => तद्वचोबाणैः+आहतः+अपि पूर्ववद् गन्तव्यं => पूर्ववत्+ गन्तव्यं घोटको निर्बलः => घोटकः+ निर्बलः कृशगात्रश्च => कृशगात्रः+च स कथंकथमपि => सः+ कथंकथम्+अपि कथंकथमपि => कथंकथम्+अपि सम्भृतमासीत्। => सम्भृतम्+आसीत्। कशाघातमप्यसहत। => कशाघातम्+अपि+असहत। पुनस्तयोः => पुनः+तयोः गर्दभोऽवोचत्- => गर्दभः+अवोचत्- किमधुनाऽपि => किमधुना+अपि लोभो मूलमनर्थानाम् => लोभः+ मूलम्+अनर्थानाम् मूलमनर्थानाम् => मूलम्+अनर्थानाम् लोभो मूलमनर्थानाम् => लोभः+ मूलम्+अनर्थानाम् मूलमनर्थानाम् => मूलम्+अनर्थानाम् कस्मिंश्चिदधिष्ठाने => कस्मिंश्चित्+अधिष्ठाने स कुतश्चिद् => सः+ कुतश्चित्+ कुतश्चिद् एकां => कुतश्चित्+ एकां गृहमानयत्। => गृहम्+आनयत्। तस्या ग्रीवा => तस्याः+ ग्रीवा प्रत्यहमेकम् => प्रत्यहम्+एकम् लब्धेनैकेन => लब्धेन+एकेन गृहमभूषयत्। => गृहम्+अभूषयत्। स लोभवशीथभूतः => सः+ लोभवशीथभूतः शोषमुपयान्ति। => शोषम्+उपयान्ति। धुरीणो भविष्यामि। => धुरीणः+ भविष्यामि। स मूढमतिः => सः+ मूढमतिः तत्रैकमपि => तत्र+एकम्+अपि नालोकत। => न+अलोकत। अनारतमश्रुधारां => अनारतम्+अश्रुधारां मनुजो लोभमापन्नः => मनुजः+ लोभम्+आपन्नः लोभमापन्नः => लोभम्+आपन्नः अधिकाधिकमीहते। => अधिकाधिकम्+ईहते। भूयो विषीदति॥ => भूयः+ विषीदति॥ एको निर्धनः => एकः+ निर्धनः कुत्रचिद् भ्रष्टो => कुत्रचत्+ भ्रष्टः+ भ्रष्टो जातः। => भ्रष्टः+ जातः। स परमेश्वरं => सः+ परमेश्वरं स्वर्णमुद्रामर्पयिष्यामि। => स्वर्णमुद्राम्+अर्पयिष्यामि। स तस्मिन् => सः+ तस्मिन् भुञ्जानमेकं => भुञ्जानम्+एकं सिंहदर्शनाद् भीतस्य => सिंहदर्शनात्+ भीतस्य शोचनीयाऽभवत्। => शोचनीया+अभवत्। स तत्र => सः+ तत्र ततोऽसौ => ततः+असौ नूनमहं => नूनम्+अहं महामूर्खोऽस्मि। => महामूर्खः+अस्मि। साक्षान्मृत्युरेव => साक्षात्+मृत्युः+एव अस्माद् मम => अस्मात्+ मम प्रभोश्चरणाब्जे => प्रभोः+चरणाब्जे कनकमुद्रामर्पयिष्यामि। => कनकमुद्राम्+अर्पयिष्यामि। किमिच्छामः => किम्+इच्छामः किमर्थञ्च => किमर्थं+च सर्वमेतन्न => सर्वम्+एतत्+न सहयायिनोस्तयोः => सहयायिनोः+तयोः मैत्रीसम्बन्धोऽभवत्। => मैत्रीसम्बन्धः+अभवत्। तयोरेकतरोऽध्वनि => तयोः+एकतरः+अध्वनि पतितमेकं => पतितम्+एकं द्वितीयोऽपि => द्वितीयः+अपि नूनमङ्गुलीयकं => नूनम्+अङ्गुलीयकं लब्धमिति => लब्धम्+इति ममाप्यस्मिन् => मम+अपि+अस्मिन् समानाधिकारो वर्तते। => समानाधिकारः+ वर्तते। कोपमुपागतः => कोपम्+उपागतः कठोरवाचाऽवदत्- => कठोरवाचा+अवदत्- किमर्थमहं => किमर्थम्+अहं मूर्खो नाहम्। => मूर्खः+ न+अहम्। नाहम्। => न+अहम्। द्वितीयो यात्री => द्वितीयः+ यात्री मौनमालम्बत। => मौनम्+आलम्बत। स कलहं => सः+ कलहं नैच्छत्। => न+ऐच्छत्। किञ्चिदग्रे => किञ्चित्+अग्रे कश्चिद् अश्वारोही => कश्चित्+ अश्वारोही तस्यैव => तस्य+एव भ्रष्टमासीत्। => भ्रष्टम्+आसीत्। स तौ => सः+ तौ उच्चैरक्रोशत्- => उच्चैः+अक्रोशत्- निग्रहभयाद् व्याकुलः => निग्रहभयात्+ व्याकुलः द्वितीयमाह- => द्वितीयम्+आह- किमधुना => किम्+अधुना द्वितीयोऽभ्यधात्- => द्वितीयः+अभ्यधात्- त्वयैवं => त्वया+एवं निपतितोऽस्मि। => निपतितः+अस्मि। दण्डभाग् भविष्यामि। => दण्डभाक्+ भविष्यामि। यो नरो => यः+ नरः+ नरो लाभदर्शी => नरः+ लाभदर्शी प्राज्ञो न => प्राज्ञः+ न विश्वसेत्तस्मिन् => विश्वसेत्+तस्मिन् क्षुद्रोऽपि => क्षुद्रः+अपि भवेन्महताम् => भवेत्+महताम् क्षुद्रोऽपि => क्षुद्रः+अपि भवेन्महताम् => भवेत्+महताम् गुहाद्वाराद् बहिः => गुहाद्वारात्+ बहिः निद्रासुखमनुभवति => निद्रासुखम्+अनुभवति तदैव => तदा+एव कर्तुमारेभे। => कर्तुम्+आरेभे। कर्णनासिकयोरुपरि => कर्णनासिकयोः+उपरि तमपश्यत् => तम्+अपश्यत् तमवदत्- => तम्+अवदत्- निद्राभङ्गोऽकारि। => निद्राभङ्गः+अकारि। त्वामपराधिनम्।' => त्वाम्+अपराधिनम्।' पुनस्तेनोक्तं => पुनः+तेन+उक्तं यदहमाजीवनं => यत्+अहम्+आजीवनं प्रत्युपकारमपि => प्रत्युपकारम्+अपि सिंहो विहस्य => सिंहः+ विहस्य कश्चिदाखेटकः => कश्चित्+आखेटकः स सिंहः => सः+ सिंहः बद्धो जातः। => बद्धः+ जातः। निष्फला अभवन्। => निष्फलाः+ अभवन्। अहमिदानीमेव => अहम्+इदानीम्+एव स निशितदन्तः => सः+ निशितदन्तः अल्पेनैव => अल्पेन+एव बहिरागतः। => बहिः+आगतः। किमस्माकमनेनेति => किम्+अस्माकम्+अनेन+इति लघुर्न => लघुः+न सर्वेषामुपयोगिता॥ => सर्वेषाम्+उपयोगिता॥ 4.अन्नमेव => 4.अन्नम्+एव 4.अन्नमेव => 4.अन्नम्+एव स एकम् => सः+ एकम् अन्वेष्टुमयतत, => अन्वेष्टुम्+अयतत, सफलो नाभवत्। => सफलः+ न+अभवत्। नाभवत्। => न+अभवत्। पुनर्यतमानेन => पुनः+यतमानेन तेनैकं => तेन+एकं दीव्यद् रत्नमवापि। => दीव्यत्+ रत्नम्+अवापि। रत्नमवापि। => रत्नम्+अवापि। तदवलोक्य => तत्+अवलोक्य स निराशीभूय => सः+ निराशीभूय मनस्तु => मनः+तु अस्योपयोगिता => अस्य+उपयोगिता अन्नमेव => अन्नम्+एव तृप्तिरन्नेन => तृप्तिः+अन्नेन धार्यतेऽन्नेन => धार्यते+अन्नेन कर्तुमर्हति => कर्तुम्+अर्हति इतो भ्रष्टस्ततो => इतः+ भ्रष्टः+ततः+ भ्रष्टस्ततो भ्रष्टः => भ्रष्टः+ततः+ भ्रष्टः इतो भ्रष्टस्ततो => इतः+ भ्रष्टः+ततः+ भ्रष्टस्ततो भ्रष्टः => भ्रष्टः+ततः+ भ्रष्टः पक्षिणश्च => पक्षिणः+च युध्देऽस्मिन् => युध्दे+अस्मिन् आसीद् येन => आसीत्+ येन सङ्‌घर्षेऽस्मिन् => सङ्‌घर्षेः+अस्मिन् स पशुदलं => सः+ पशुदलं एवमवदत् => एवम्+अवदत् पशुरहम्। => पशुः+अहम्। अण्डाद् न => अण्डात्+ न जीवोऽहम्। => जीवः+अहम्। यद्यप्यहम् => यद्यपि+अहम् पशुरस्मि, => पशुः+अस्मि, नाण्डजः। => न+अण्डजः। सोऽब्रवीत् => सः+अब्रवीत् पशुर्नास्मि। => पशुः+नास्मि। एवाहम्। => एव+अहम्। विजयो भवति => विजयः+ भवति स तं => सः+ तं सन्मिलितो भवति => सन्मिलितः+ भवति पक्षिणश्च => पक्षिणः+च प्रवृत्ता अभवन्। => प्रवृत्ताः+ अभवन्। युध्दमवसितम्। => युध्दम्+अवसितम्। सन्धिर्जातः। => सन्धिः+जातः। निर्धारणमभवत्, => निर्धारणम्+अभवत्, प्रवेश उभाभ्यां => प्रवेशः+ उभाभ्यां नानुमतः। => न+अनुमतः। सन्देहमेव => सन्देहम्+एव एष धूर्तः => एषः+ धूर्तः मायाचारश्च => मायाचारः+च अस्मद्दले => अस्मत्+दले नार्हति- => न+अर्हति- इत्युदीर्य => इति+उदीर्य स ताभ्यां => सः+ ताभ्यां निष्कासितोऽभवत्। => निष्कासितः+अभवत्। अत एवासौ => अतः+ एव+असौ एवासौ => एव+असौ रात्रावेव => रात्रौ+एव स्वार्थिनो धौर्त्यकलाप्रवीणा => स्वार्थिनः+ धौर्त्यकलाप्रवीणाः+ धौर्त्यकलाप्रवीणा => धौर्त्यकलाप्रवीणाः+ प्रत्ययस्तत्र => प्रत्ययः+तत्र सर्वेषामप्युपयोगित्वात् => सर्वेषाम्+अपि+उपयोगित्वात् सर्वेषामप्युपयोगित्वात् => सर्वेषाम्+अपि+उपयोगित्वात् अतिरूपवानासीत्। => अतिरूपवान्+आसीत्। एकदाऽसौ => एकदा+असौ स आत्मानः => सः+ आत्मानः प्रतिबिम्बनमपश्यत्। => प्रतिबिम्बनम्+अपश्यत्। कुरूपाश्च। => कुरूपाः+च। शब्दमिव => शब्दम्+इव द्रुतमेव => द्रुतम्+एव स धावितुमारभत। => सः+ धावितुम्+आरभत। धावितुमारभत। => धावितुम्+आरभत। क्रान्त्वाऽसौ => क्रान्त्वा+असौ तत्कुक्कुराश्च => तत्कुक्कुराः+च तमनुधावन्ति => तम्+अनुधावन्ति यत्ना वितथा => यत्नाः+ वितथाः+ वितथा जाताः। => वितथाः+ जाताः। तमुपेत्य => तम्+उपेत्य स्वतीक्ष्णैर्दशनाः => स्वतीक्ष्णैः+दशनाः आखेटका अपि => आखेटकाः+ अपि मुदिता आसन्। => मुदिताः+ आसन्। श्रृङ्गैस्तस्य => श्रृङ्गैः+तस्य गर्वो नहि => गर्वः+ नहि यो जहाति => यः+ जहाति स किंसखा => सः+ किंसखा यो जहाति => यः+ जहाति स किंसखा => सः+ किंसखा अकस्मादेकस्मात् => अकस्मात्+एकस्मात् भयाद् वेपेते => भयात्+ वेपेते तयोरेकतरः => तयोः+एकतरः समीपस्थमेकं => समीपस्थम्+एकं विटपिनमारुह्य => विटपिनम्+आरुह्य कथमात्मानं => कथम्+आत्मानं रक्षेदिति => रक्षेत्+इति स निश्चिन्तो => सः+ निश्चिन्तः+ निश्चिन्तो भूत्वा => निश्चिन्तः+ भूत्वा तरावतिष्ठत्। => तरौ+अतिष्ठत्। अपरो भूमिस्थः => अपरः+ भूमिस्थः सुहृद् रक्षोपायमनवलोक्य => सुहृत्+ रक्षोपायम्+अनवलोक्य रक्षोपायमनवलोक्य => रक्षोपायम्+अनवलोक्य मृतवदशेत। => मृतवत्+अशेत। स नेत्रे => सः+ नेत्रे नासिकाभ्यामुदरे => नासिकाभ्याम्+उदरे कुम्भकमास्थाय => कुम्भकम्+आस्थाय निश्चलदेहस्तस्थौ। => निश्चलदेहः+तस्थौ। श्रुतमासीत् => श्रुतम्+आसीत् यद् ऋक्षः => यत्+ ऋक्षः नाश्नाति। => न+अश्नाति। तरुस्थो जनो => तरुस्थः+ जनः+ जनो नीचैरवलोकते => जनः+ नीचैः+अवलोकते नीचैरवलोकते => नीचैः+अवलोकते भवतीति। => भवति+इति। शनैरुपगतः => शनैः+उपगतः सामीप्येनाजिघ्रत्। => सामीप्येन+अजिघ्रत्। स जनोऽपि => सः+ जनः+अपि जनोऽपि => जनः+अपि गतप्राणमिवात्मानं => गतप्राणम्+इव+आत्मानं भल्लूकस्तं => भल्लूकः+तं नीचैरवततार। => नीचैः+अवततार। मित्रमुपगम्य => मित्रम्+उपगम्य मृत्युरपगतः। => मृत्युः+अपगतः। भूशयनमुत्सृज्य => भूशयनम्+उत्सृज्य चासौ => च+असौ नूनमद्य => नूनम्+अद्य प्रत्यागतोऽस्मि। => प्रत्यागतः+अस्मि। रक्षितोऽहम्। => रक्षितः+अहम्। स उवाच- => सः+ उवाच- कुशलोऽस्मि, => कुशलः+अस्मि, ज्ञातुमुत्सुकोऽहम्। => ज्ञातुम्+उत्सुकः+अहम्। एवमुपादिशत्- => एवम्+उपादिशत्- सखायो भवन्ति, => सखायः+ भवन्ति, साहाय्यमाचरति, => साहाय्यम्+आचरति, स एव => सः+ एव यो निजमित्रं => यः+ निजमित्रं नूनमसौ => नूनम्+असौ योऽस्ति => यः+अस्ति स एव => सः+ एव दुराग्रहिणो विपद्यन्ते => दुराग्रहिणः+ विपद्यन्ते दुराग्रहिणो विपद्यन्ते => दुराग्रहिणः+ विपद्यन्ते तत्रैको विशालकायः => तत्र+एकः+ विशालकायः पातुमागच्छत्। => पातुम्+आगच्छत्। पादाघातैस्तत्र => पादाघातैः+तत्र दर्दुरशावका दलिता => दर्दुरशावकाः+ दलिताः+ दलिता अभवन्। => दलिताः+ अभवन्। एको भेकशिशुः => एकः+ भेकशिशुः इदमालोक्य => इदम्+आलोक्य भयाद् वेपमानः => भयात्+ वेपमानः शोकापन्नो भूत्वा => शोकापन्नः+ भूत्वा अधीर इव => अधीरः+ इव मातरमुपजगाम, => मातरम्+उपजगाम, वृत्तमश्रावयत्। => वृत्तम्+अश्रावयत्। स पशुः => सः+ पशुः उदरपरिमाण => उदरपरिमाणः+आसीत्- तमदर्शयत्। => तम्+अदर्शयत्। शिशुरवोचत्- => शिशुः+अवोचत्- स तु => सः+ तु तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा शिशुरवदत्- => शिशुः+अवदत्- तवोदराद् अतिबृहदाकारं => तव+उदरात्+ अतिबृहदाकारं मुखमस्ति। => मुखम्+अस्ति। इदमाकर्ण्य => इदम्+आकर्ण्य कथमपि => कथम्+अपि नैव => न+एव इत्युदीर्य => इति+उदीर्य जवेनोदरे => जवेन+उदरे तस्या उदरं => तस्याः+ उदरं स्फुटितमभवत् => स्फुटितम्+अभवत् किमसत्यं => किम्+असत्यं स्वमाग्रहम्॥ => स्वम्+आग्रहम्॥ कुधियो नहि => कुधियः+ नहि कुधियो नहि => कुधियः+ नहि एको मशकः => एकः+ मशकः उपेत्याब्रवीत्- => उपेत्य+अब्रवीत्- देहोऽतिविशालः => देहः+अतिविशालः सुपुष्टावयवश्च => सुपुष्टावयवः+च शृङ्गेऽतिनिशिते => शृङ्गे+अतिनिशिते कथमेवंविधां => कथम्+एवंविधां क्षणमस्मान् => क्षणम्+अस्मान् त्वतीव => तु+अतीव दुष्टेभ्यो मानवेभ्योऽस्माकं => दुष्टेभ्यः+ मानवेभ्यः+अस्माकं मानवेभ्योऽस्माकं => मानवेभ्यः+अस्माकं भयलेशोऽपि => भयलेशः+अपि कृषाणोऽस्मान् => कृषाणः+अस्मान् सोऽस्मभ्यं => सः+अस्मभ्यं वृष्टेर्नस्त्रायते। => वृष्टेः+नस्त्रायते। शीतादस्मान् => शीतात्+अस्मान् सर्वमपेक्षितमाचरति। => सर्वम्+अपेक्षितम्+आचरति। स प्रायः => सः+ प्रायः अस्मत्पृष्ठदेशं => अस्मत्+पृष्ठदेशं अत एव => अतः+ एव तस्यातिचारमपि => तस्य+अतिचारम्+अपि उद्विग्न इव => उद्विग्नः+ इव अहन्तु => अहं+तु म्रियेयैव => म्रियेय+एव रुचितमेतादृशं => रुचितम्+एतादृशं येनाहं => येन+अहं विपद्यन्तेऽविवेकिनः => विपद्यन्ते+अविवेकिनः विपद्यन्तेऽविवेकिनः => विपद्यन्ते+अविवेकिनः जम्बूको विपिने => जम्बूकः+ विपिने स कूपाद् => सः+ कूपात्+ कूपाद् बहिरागन्तुम् => कूपात्+ बहिः+आगन्तुम् बहिरागन्तुम् => बहिः+आगन्तुम् नाभवत्। => न+अभवत्। शृगालोऽप्यवलोकितः। => शृगालः+अपि+अवलोकितः। शृगालमालोक्य => शृगालम्+आलोक्य स पृष्टवान्- => सः+ पृष्टवान्- शुष्ककण्ठो जातः। => शुष्ककण्ठः+ जातः। सोत्साहमब्रवीत्- => सोत्साहम्+अब्रवीत्- त्वयाऽनास्वादितपूर्वं => त्वया+अनास्वादितपूर्वं कूपाभ्यन्तरमागत्य => कूपाभ्यन्तरम्+आगत्य स्वादीयस्तोयमापीय => स्वादीयःतोयम्+आपीय मधुमिश्रितमामन्त्रणमवाप्य => मधुमिश्रितम्+आमन्त्रणम्+अवाप्य स मन्दधीरजः => सः+ मन्दधीरजः अविचारितमेव => अविचारितम्+एव द्रुतमेव => द्रुतम्+एव देहमारुह्य => देहम्+आरुह्य कूपाद् बहिरागतः। => कूपात्+ बहिः+आगतः। बहिरागतः। => बहिः+आगतः। स वराकोऽजः => सः+ वराकः+अजः वराकोऽजः => वराकः+अजः कूपाद् बहिरागन्तुं => कूपात्+ बहिः+आगन्तुं बहिरागन्तुं => बहिः+आगन्तुं असहायोऽसौ => असहायः+असौ पापकृत्यैर्मलीमसे => पापकृत्यैः+मलीमसे युगेऽस्मिन् => युगे+अस्मिन् प्रमादोऽपि => प्रमादः+अपि प्रमादोऽपि => प्रमादः+अपि उत्साहसम्पन्नश्च => उत्साहसम्पन्नः+च घोटकोऽपि => घोटकः+अपि वेगवांश्च। => वेगवान्+च। एकदाऽसौ => एकदा+असौ अश्वमारुह्य => अश्वम्+आरुह्य संघट्टोऽभवत्। => संघट्टः+अभवत्। कष्टमापद्यत। => कष्टम्+आपद्यत। लंगगत्याऽचलत्। => लंगगत्या+अचलत्। कष्टमवबुध्दम् => कष्टम्+अवबुध्दम् नाधिकं => न+अधिकं चिन्तितोभवत्। => चिन्तितः+अभवत्। श्वो वा => श्वः+ वा कारयिष्यामि-इत्यालोच्य => कारयिष्यामि-इति+आलोच्य स निश्चितोऽभवत्। => सः+ निश्चितः+अभवत्। निश्चितोऽभवत्। => निश्चितः+अभवत्। नापगता। => न+अपगता। आक्रमणमभवत्। => आक्रमणम्+अभवत्। स सैनिकः => सः+ सैनिकः समयो नासीत् => समयः+ नासीत् नृपतेरादेशपालनमपि => नृपतेः+आदेशपालनम्+अपि अनिवार्यमासीत्। => अनिवार्यम्+आसीत्। खंजगतिनाऽश्वेन => खंजगतिना+अश्वेन द्वितीयपादादपि => द्वितीयपादात्+अपि तत्रागच्छन्। => तत्र+आगच्छन्। योध्दुमशक्नुवानाः => योध्दुम्+अशक्नुवानाः सैनिकास्तु => सैनिकाः+तु एष सैनिकः => एषः+ सैनिकः अरिभिर्निगृहीतः। => अरिभिः+निगृहीतः। ततोऽयं => ततः+अयं कृतोऽभविष्यत् => कृतः+अभविष्यत् तदाऽद्य => तदा+अद्य नापतिष्यम्। => न+अपतिष्यम्। स विषीदति => सः+ विषीदति कस्यचिद् अरबदेशीयस्य => कस्यचित्+ अरबदेशीयस्य एको गर्दभ => एकः+ गर्दभः+ गर्दभ आसीत्। => गर्दभः+ आसीत्। स वृत्तिमर्जयति => सः+ वृत्तिम्+अर्जयति वृत्तिमर्जयति => वृत्तिम्+अर्जयति एकस्मिन्नहनि => एकस्मिन्+अहनि स गर्दभमादाय => सः+ गर्दभम्+आदाय गर्दभमादाय => गर्दभम्+आदाय प्रतीक्षमाणोऽवस्थितः। => प्रतीक्षमाणः+अवस्थितः। स जानाति => सः+ जानाति यद् मरुभूमिसमुल्लङ्घनकामा => यत्+ मरुभूमिसमुल्लङ्घनकामाः+ मरुभूमिसमुल्लङ्घनकामा यात्रिणः => मरुभूमिसमुल्लङ्घनकामाः+ यात्रिणः वाऽपेक्षन्ते। => वा+अपेक्षन्ते। चिरादेव => चिरात्+एव कश्चिद् यात्री => कश्चित्+ यात्री बहिरागत्य => बहिः+आगत्य तमारब्यं => तम्+आरब्यं साहाय्यमाचरिष्यसि? => साहाय्यम्+आचरिष्यसि? ग्रहीतुमिच्छामि। => ग्रहीतुम्+इच्छामि। आरब्यस्तु => आरब्यः+तु प्रागेव => प्राक्+एव समुद्यत आसीत्। => समुद्यतः+ आसीत्। ततस्तयोर्मध्ये => ततः+तयोः+मध्ये निश्चितमभवत्। => निश्चितम्+अभवत्। ससम्भारो रासभमारुढः। => ससम्भारः+ रासभम्+आरुढः। रासभमारुढः। => रासभम्+आरुढः। आरब्यश्च => आरब्यः+च पदातिस्तमनुससार। => पदातिः+तम्+अनुससार। शनैश्शनैः => शनैः+शनैः वियन्मध्यमणेस्तीव्रं => वियन्मध्यमणेः+तीव्रं तेजो वालुकां => तेजः+ वालुकां प्रतप्तामकार्षीत्। => प्रतप्ताम्+अकार्षीत्। तपनतापो दुःसहो => तपनतापः+ दुःसहः+ दुःसहो भवति। => दुःसहः+ भवति। आरब्यस्तु => आरब्यः+तु भानोरूष्मणः => भानोः+ऊष्मणः सहनेऽभ्यस्त आसीत्, => सहने+ अभ्यस्तः+ आसीत्, किन्तु => अभ्यस्तः+ आसीत्, सोढुमक्षमः => रवेः+उग्रकराघातान् होराद्वयावधि => सोढुम्+अक्षमः मरुभूमौ => विश्रमितुम्+इयेष। न => वायुः+उपलभ्यते, वायवो जवेन => तप्तवालुकावाहिनः+ वायवः+ जवेन प्रवहन्ति। => वायवः+ जवेन गर्दभावतीर्णः => कथञ्चित्+गर्दभावतीर्णः स पान्थः => सः+ पान्थः भूमावास्तरणमास्तीर्य => भूमौ+आस्तरणम्+आस्तीर्य गर्दभमवस्थाप्य => गर्दभम्+अवस्थाप्य तद्देहच्छायायामशेत। => तद्देहच्छायायाम्+अशेत। क्षिप्रमेव => क्षिप्रम्+एव समीप एव => समीपे+ एव तस्यापि => तस्य+अपि असावपि => असौ+अपि उपायमेकं => उपायम्+एकं ततोऽनतिदूरं => ततः+अनतिदूरं चोपाविशत्। => च+उपाविशत्। सपद्येव => सपदि+एव रविकिरणैरुद्वेजितः => रविकिरणैः+उद्वेजितः पान्थो विनिद्रितो => पान्थः+ विनिद्रितः+ विनिद्रितो जातः। => विनिद्रितः+ जातः। तमुपजगाम => तम्+उपजगाम कर्कशशब्दैश्च => कर्कशशब्दैः+च साधिकारमुवाच, => साधिकारम्+उवाच, निवेदनीयमासीत्, => निवेदनीयम्+आसीत्, येनाहमधिकं => येन+अहम्+अधिकं इदमाकर्ण्य => इदम्+आकर्ण्य तमाह- => तम्+आह- च्छायाऽपि। => च्छाया+अपि। एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य तमताडयत्। => तम्‌+अताडयत्। सोऽपि => सः+अपि तादृशमेवाचरत्। => तादृशम्+एव+आचरत्। एवमुभयोर्मध्ये => एवम्+उभयोः+मध्ये सङ्घर्षजनितकोलाहलाद् भीतः => सङ्घर्षजनितकोलाहलात्+ भीतः अलक्षितश्च => अलक्षितः+च सहोपनीतं => सह+उपनीतं विकीर्णमालक्ष्य => विकीर्णम्+आलक्ष्य चिन्तातुरावभवताम्। => चिन्तातुरौ+अभवताम्। गर्दभ आसीत् => गर्दभः+ आसीत् भारमुत्थाय => भारम्+उत्थाय चलितुमुपक्रमः => चलितुम्+उपक्रमः प्रापतुर्न => प्रापतुः+न केनापि। => केन+अपि। कश्चिज्जनः => कश्चित्+जनः अजञ्च => अजं+च तस्यैवंविधं => तस्य+एवंविधं सत्कारमालक्ष्य => सत्कारम्+आलक्ष्य सोऽवाञ्छद् => सः+अवाञ्छत् कञ्चिदुपायं => कञ्चित्+उपायं स गर्दभमाह- => सः+ गर्दभम्+आह- गर्दभमाह- => गर्दभम्+आह- स्वतन्त्रो भूत्वा => स्वतन्त्रः+ भूत्वा क्षणमपि => क्षणम्+अपि किमेषा => किम्+एषा गर्दभोऽवदत् => गर्दभः+अवदत् स्वामिन एष => स्वामिनः+ एषः+ एष व्यवहारो => एषः+ व्यवहारः+ व्यवहारो मे => व्यवहारः+ मे अजोऽभणत्- => अजः+अभणत्- रुग्णो भूत्वा => रुग्णः+ भूत्वा यथोपदिष्टमकरोत् => यथोपदिष्टम्+अकरोत् सोऽधिकम् => सः+अधिकम् आहतोऽभवत्। => आहतः+अभवत्। व्रणेभ्यो रक्तमस्रवत्। => व्रणेभ्यः+ रक्तम्+अस्रवत्। रक्तमस्रवत्। => रक्तम्+अस्रवत्। स वेदनया => सः+ वेदनया पीडितोऽभूत्। => पीडितः+अभूत्। कतिचिद् दिनानां => कतिचित्+ दिनानां छुरिकामादाय => छुरिकाम्+आदाय निहन्तुमुद्यतोऽभवत्। => निहन्तुम्+उद्यतः+अभवत्। एतद् वीक्ष्य => एतत्+ वीक्ष्य मयाऽन्यस्य => मया+अन्यस्य म्रियेऽधुना। => म्रिये+अधुना। अनिष्टञ्च => अनिष्टं+च ह्याचरन्तः। => हि+आचरन्तः। भोजनमपि => भोजनम्+अपि इत्यवधार्य => इति+अवधार्य मण्डूकोऽवदत्- => मण्डूकः+अवदत्- वियोगो न => वियोगः+ न सहैव => सह+एव तद्वचोऽभिनन्दितम्। => तद्वचः+अभिनन्दितम्। तस्यैवंविधया => तस्य+एवंविधया कष्टमनुभवति => कष्टम्+अनुभवति किञ्चिदग्रे => किञ्चित्+अग्रे चाकरोत्। => च+अकरोत्। स्थलचारिणो मूषकस्य => स्थलचारिणः+ मूषकस्य दशाऽभवत्। => दशा+अभवत्। स जले => सः+ जले नाजानात्। => न+अजानात्। स मित्रं => सः+ मित्रं तद्वचो नाकर्णितम्। => तद्वचः+ न+आकर्णितम्। नाकर्णितम्। => न+आकर्णितम्। स तु => सः+ तु मूषको दृष्टः। => मूषकः+ दृष्टः। नीचैरागत्य => नीचैः+आगत्य चोत्पतितवती। => च+उत्पतितवती। मण्डूकोऽपि => मण्डूकः+अपि तस्या आस्वाद्यं => तस्याः+ आस्वाद्यं अभिमतमेतद् विदुषाम् => अभिमतम्+एतत्+ विदुषाम् यो न => यः+ न यो न => यः+ न ज्योतिर्विद् न्यवसत्। => ज्योतिर्वित्+ न्यवसत्। जनास्तमुपगम्य => जनाः+तम्+उपगम्य जपानुष्ठानैर्भविष्यकथनैश्च => जपानुष्ठानैः+भविष्यकथनैः+च वृत्तिरासीत्। => वृत्तिः+आसीत्। यदाऽसौ => यदा+असौ ज्ञातुमुत्सुकैर्जनैः => ज्ञातुम्+उत्सुकैः+जनैः परिवृत आसीत् => परिवृतः+ आसीत् कश्चिन्नरः => कश्चित्+नरः तमुपेतवान्। => तम्+उपेतवान्। विवृतमासीत् => विवृतम्+आसीत् स किञ्चिद् => सः+ किञ्चित्+ किञ्चिद् वक्तुमपि => किञ्चित्+ वक्तुम्+अपि वक्तुमपि => वक्तुम्+अपि नापारयत्। => न+अपारयत्। सोऽसूचयत् => सः+असूचयत् यद् भवतः => यत्+ भवतः श्रुत्वैव => श्रुत्वा+एव स ज्योतिर्विद् => सः+ ज्योतिर्वित्+ ज्योतिर्विद् सपदि => ज्योतिर्वित्+ सपदि मुषितोऽहं => मुषितः+अहं वञ्चितोऽहम् => वञ्चितः+अहम् श्रुण्वन्तो जना => श्रुण्वन्तः+ जनाः+ जना भृशमहसन्। => जनाः+ भृशम्+अहसन्। भृशमहसन्। => भृशम्+अहसन्। एकोऽवदत्- => एकः+अवदत्- 'यो दैवज्ञोऽपरेषां => 'यः+ दैवज्ञः+परेषां दैवज्ञोऽपरेषां => दैवज्ञः+परेषां स निजे => सः+ निजे गणको यः => गणकः+ यः नासौ => न+असौ नार्हति => न+अर्हति नार्हति => न+अर्हति तस्माज्जालात् => तस्मात्+जलात् निर्गन्तुमुपायो नासीत्। => निर्गन्तुम्+उपायः+ नासीत्। स मृगायुं => सः+ मृगायुं सानुनयमब्रवीत्- => सानुनयम्+अब्रवीत्- तवोपकारम् => तव+उपकारम् तदाऽहं => तदा+अहं अत्रानीय => अत्र+आनीय अनुग्रहपरो भव। => अनुग्रहपरः+ भव। तवानुनयेन => तव+अनुनयेन मुञ्चेयमपि, => मुञ्चेयम्+अपि, जातीयांश्च => जातीयान्+च तत्परोऽस्ति, => तत्परः+अस्ति, स विश्वासार्हो => सः+ विश्वासार्हः+ विश्वासार्हो नास्ति। => विश्वासार्हः+ नास्ति। ममापि => मम+अपि अतो न => अतः+ न नास्त्येव => नास्ति+एव नाऽनृतवादिनि => न+अनृतवादिनि नाऽनृतवादिनि => न+अनृतवादिनि चासीत्। => च+आसीत्। स मेषानादाय => सः+ मेषान्+आदाय मेषानादाय => मेषान्+आदाय तांश्चारयितुं => तान्+चारयितुं स चरतो => सः+ चरतः+ चरतो मेषान् => चरतः+ मेषान् किञ्चिद् औध्दत्यं => किञ्चित्+ औध्दत्यं स उच्चैः => सः+ उच्चैः स मेषान् => सः+ मेषान् सम्भ्रान्ता इव => सम्भ्रान्ताः+ इव स बालकः => सः+ बालकः वञ्चिता यूयम्। => वञ्चिताः+ यूयम्। कृत आसीत्। => कृतः+ आसीत्। स बालः => सः+ बालः तानादाय => तान्+आदाय वनेऽवस्थितस्य => वने+अवस्थितस्य मेषा हिंसिताः => मेषाः+ हिंसिताः खादिताश्च। => खादिताः+च। असाहायो बालः => असाहायः+ बालः सर्वमालोकत। => सर्वम्+आलोकत। प्रत्ययो नैव => प्रत्ययः+ नैव तस्यास्ति => तस्य+अस्ति योऽनृतं => यः+अनृतं नैवास्ति => नैव+अस्ति मेषसमूहमादाय => मेषसमूहम्+आदाय तमेकस्मिन् => तम्+एकस्मिन् स्वगृहमायाति => स्वगृहम्+आयाति नियुक्ता अनेके => नियुक्ताः+ अनेके श्वानोऽपि => श्वानः+अपि सहैव => सह+एव तेभ्योऽसौ => तेभ्यः+असौ पुष्कलमाहारं => पुष्कलम्+आहारं सौविध्यञ्च => सौविध्यं+च मेषपालमूचुः => मेषपालम्+ऊचुः त्वमस्माकमाहारदाने => त्वम्+अस्माकम्+आहारदाने तथोदारतां => तथा+उदारतां महतीमुपयोगितामवगणय्य => महतीम्+उपयोगिताम्+अवगणय्य मेषपालस्तु => मेषपालः+तु मौनमतिष्ठत्, => मौनम्+अतिष्ठत्, परमेकः => परम्+एकः श्वाऽभाषत- => श्वा+अभाषत- मूढमतयो मेषाः! => मूढमतयः+ मेषाः! यूयमस्माकमुपयोगितां => यूयम्+अस्माकम्+उपयोगितां वो रक्षां => वः+ रक्षां परितुष्टा मेषा => परितुष्टाः+ मेषाः+ मेषा ऊचुः- => मेषाः+ ऊचुः- युष्माकमुपयोगेता => युष्माकम्+उपयोगेता नावगताऽस्माभिः॥ => न+अवगता+अस्माभिः॥ लघवो वा => लघवः+ वा महान्तो वा => महान्तः+ वा सर्वेषामुपयोगिता॥ => सर्वेषाम्+उपयोगिता॥ रसनीया अम्ला => रसनीयाः+ अम्लाः+ अम्ला द्राक्षाः => अम्लाः+ द्राक्षाः रसनीया अम्ला => रसनीयाः+ अम्लाः+ अम्ला द्राक्षाः => अम्लाः+ द्राक्षाः पुरो बहिर्भागे => पुरः+ बहिः+भागे बहिर्भागे => बहिः+भागे तरुलतापङ्क्तिशोभितमुद्यानमासीत्। => तरुलतापङ्क्तिशोभितम्+उद्यानम्+आसीत्। तत्रैका => तत्र+एका विटपिनमारूढाऽवर्तत। => विटपिनम्+आरूढा+अवर्तत। रम्या द्राक्षास्तबकाः => रम्याः+ द्राक्षास्तबकाः पर्याप्तमुच्चैर्लम्बमाना आसन्। => पर्याप्तम्+उच्चैः+लम्बमानाः+ आसन्। द्राक्षास्तबकेष्वपतत्। => द्राक्षास्तबकेषु+अपतत्। द्राक्षास्तु => द्राक्षाः+तु चेतोहरा भवन्ति। => चेतोहराः+ भवन्ति। लोमशोऽपि => लोमशः+अपि ताभ्योऽलुभ्यत। => ताभ्यः+अलुभ्यत। रसमाधुर्यमास्वादयितुं => रसमाधुर्यम्+आस्वादयितुं सोऽकूर्दत, => सः+अकूर्दत, स पुनर्जवेनाकूर्दत => सः+ पुनः+जवेन+अकूर्दत पुनर्जवेनाकूर्दत => पुनः+जवेन+अकूर्दत विफलयन्तो जातः। => विफलयन्तः+ जातः। भूयो भूयः => भूयः+ भूयः कृताभ्युत्पतनोऽपि => कृताभ्युत्पतनः+अपि स द्राक्षाफलास्वादने => सः+ द्राक्षाफलास्वादने सक्षमो नाभवत् => सक्षमः+ न+अभवत् नाभवत् => न+अभवत् तरुमूलमुपाश्रयत्। => तरुमूलम्+उपाश्रयत्। खिन्नतामपवाहयितुम् => खिन्नताम्+अपवाहयितुम् प्रबोधयन्नुवाच- => प्रबोधयन्+उवाच- नूनमेता द्राक्षा => नूनम्+एताः+ द्राक्षाः+ द्राक्षा अम्लतया => द्राक्षाः+ अम्लतया रसनीया न => रसनीयाः+ न आपाततो ये => आपाततः+ ये तादृशा न => तादृशाः+ न यो विधिं => यः+ विधिं स तस्मान्मुक्तिमिच्छति => सः+ तस्मात्+मुक्तिम्+इच्छति तस्मान्मुक्तिमिच्छति => तस्मात्+मुक्तिम्+इच्छति नाऽभिनिवेशोऽसम्भव वस्तूनि => न+अभिनिवेशः+ असम्भववस्तूनि नाऽभिनिवेशोऽसम्भव => न+अभिनिवेशः+असम्भव अहमपि => अहम्+अपि विहगवद् व्योम्नि => विहगवत्+ व्योम्नि तयोर्मेलनम् => तयोः+मेलनम् त्वमिमं => त्वम्+इमं दुराग्रहवानासीत्। => दुराग्रहवान्+आसीत्। पुनरभिहितोऽपि => पुनरभिहितः+अपि तमवदत् => तम्+अवदत् तदाऽहं => तदा+अहं विवशो भूत्वा => विवशः+ भूत्वा यथाऽहं => यथा+अहं आकाशेऽपि => आकाशे+अपि तर्तुमिच्छामि। => तर्तुम्+इच्छामि। तर्तुमचेष्टत, => तर्तुम्‌+अचेष्टत, सोऽतिवेगेन => सः+अतिवेगेन तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव प्रोक्तमनुष्ठेयं => प्रोक्तम्+अनुष्ठेयं यो न => यः+ न यात्यसौ => याति+असौ भानोरस्तमनवेलायां => भानोः+अस्तमनवेलायां तस्यातपः => तस्य+आतपः प्रसृत आसीत्। => प्रसृतः+ आसीत्। छायाऽतिदीर्घतां => छाया+अतिदीर्घतां कुतश्चिदेको वृकः => कुतश्चित्+एकः+ वृकः सगर्वमचिन्तयत् => सगर्वम्+अचिन्तयत् वृथैव => वृथा+एव सिंहाद् बिभेमि। => सिंहात्+ बिभेमि। सुदीर्घवपुरहं => सुदीर्घवपुः+अहं अहन्तु => अहं+तु मृगाधीशो भवितुमर्हामि। => मृगाधीशः+ भवितुम्+अर्हामि। भवितुमर्हामि। => भवितुम्+अर्हामि। चिन्तयतस्तस्य => चिन्तयतः+तस्य कोऽपि => कः+अपि वृकमभ्यपतत् => वृकम्+अभ्यपतत् स्वनिशितैर्नखैर्विदार्य => स्वनिशितैः+नखैः+विदार्य उदरस्थमकरोत्। => उदरस्थम्+अकरोत्। आत्मन्यारोपितमहिमानो मिथ्यादर्पाध्माताः => आत्मनि+आरोपितमहिमानः+ मिथ्यादर्पाध्माताः सविवेकाऽवति => सविवेका+अवति सविवेकाऽवति => सविवेका+अवति काचिदजा => काचित्+अजा प्रभात एव => प्रभाते+ एव निजशावकमबोधयद् यत् => निजशावकम्+अबोधयत्+ यत् कपाटमभ्यन्तराद् अवरुध्य => कपाटम्+अभ्यन्तरात्+ अवरुध्य बहिर्न => बहिः+न कश्चिद् आगत्य => कश्चित्+ आगत्य द्वारमुद्‌घाटयितुं => द्वारम्+उद्‌घाटयितुं नाशोऽस्तु- => नाशः+अस्तु- एतदपि => एतत्+अपि द्वारमुद्‌घाटयिष्यसि। => द्वारम्+उद्‌घाटयिष्यसि। स तव => सः+ तव शत्रुरिति => शत्रुः+इति स शावकः => सः+ शावकः तदैव => तदा+एव श्रुतमासीत्। => श्रुतम्+आसीत्। द्वारमुपागम्य => द्वारम्+उपागम्य द्वारमुद्‌घाटय। => द्वारम्+उद्‌घाटय। क्रीडितुमागतोऽस्मि। => क्रीडितुम्+आगतः+अस्मि। वृका इतस्ततो => वृकाः+ इतस्ततः+ इतस्ततो भ्रमन्ति, => इतस्ततः+ भ्रमन्ति, नाशोऽस्तु। => नाशः+अस्तु। भाषितमाकर्ण्य => भाषितम्+आकर्ण्य सावधानो जातः। => सावधानः+ जातः। स मनसि => सः+ मनसि स्वरो नैव => स्वरः+ नैव भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। कोऽयम्- => कः+अयम्- स कपाटरन्ध्राद् => स+ कपाटरन्ध्रात्+ कपाटरन्ध्राद् बहिरालोकत। => कपाटरन्ध्रात्+ बहिः+आलोकत। बहिरालोकत। => बहिः+आलोकत। स शावकः => सः+ शावकः सम्भ्रान्तो भूत्वाऽचिन्तयत्- => सम्भ्रान्तः+ भूत्वा+अचिन्तयत्- भूत्वाऽचिन्तयत्- => भूत्वा+अचिन्तयत्- मयाऽस्य => मया+अस्य कृतमभविष्यत => कृतम्+अभविष्यत चोद्‌घाटितकरिष्यत => च+उद्‌घाटितकरिष्यत तदाऽहमनेन => तदा+अहम्+अनेन खादितोऽभविष्यम्। => खादितः+अभविष्यम्। पुनरपि => पुनः+अपि तदन्तरमसौ => तदन्तरम्+असौ शिशुस्तमपृच्छत्- => शिशुः+तम्+अपृच्छत्- को भवान्? => कः+ भवान्? वृकोऽभाषत- => वृकः+अभाषत- अजोऽहं => अजः+अहं वृकाश्चरन्ति। => वृकाः+चरन्ति। शावको बभाषे- => शावकः+ बभाषे- त्वमजोऽसि => त्वम्‌+अजः+असि कुत्रास्ति => कुत्र+अस्ति वृकस्येव => वृकस्य+इव खला दुर्भावनोपेताः => खलाः+ दुर्भावनोपेताः सतो जनान् => सतः+ जनान् तेभ्यो रक्षा => तेभ्यः+ रक्षा ग्रामेऽवसताम्। => ग्रामे+अवसताम्। तयोरुदरभरणाय => तयोः+उदरभरणाय सुलभमासीत्। => सुलभम्+आसीत्। सरिद् वहति => सरित्+ वहति कदाचित्ते => कदाचित्+ते नद्यामेकं => नद्याम्+एकं पारगमन-साधनमासीत्। => पारगमन-साधनम्+आसीत्। तत्रत्या जनाः => तत्रत्याः+ जनाः सेतुनाऽनेन => सेतुना+अनेन गन्तमशक्नोत्। => गन्तम्+अशक्नोत्। सेतुमारुह्य => सेतुम्+आरुह्य अपरतो द्वितीया => अपरतः+ द्वितीया अजाऽपि => अजा+अपि सेतुमध्यमागच्छत्। => सेतुमध्यम्+आगच्छत्। पश्चाद् गमनं => पश्चात्+ गमनं पश्चाद् गच्छतः, => पश्चात्+ गच्छतः, नद्यास्तीव्रवेगे => नद्याः+तीव्रवेगे पतनभयमविद्यत। => पतनभयम्+अविद्यत। तयोरेका => तयोः+एका सेतावुपाविशत्। => सेतौ+उपाविशत्। अपराऽजा => अपरा+अजा उपविष्टायास्तस्या देहे => उपविष्टायाः+तस्याः+ देहे अजाऽपि => अजा+अपि प्राज्ञा नराः => प्राज्ञाः+ नराः इदमवधार्यम् => इदम्+अवधार्यम् सुखभाजस्ते => सुखभाजः+ते सुखभाजस्ते => सुखभाजः+ते नावलोकितः => न+अवलोकितः स केवलं => सः+ केवलं नामैव => नाम+एव यदाऽसावटव्याम् => यदा+असावटव्याम् इतस्ततो भ्रमति => इतस्ततः+ भ्रमति एको विशालकायः => एकः+ विशालकायः सिंहो दृष्टः। => सिंहः+ दृष्टः। स भयेनावेपत। => सः+ भयेन+अवेपत। भयेनावेपत। => भयेन+अवेपत। तत्रैव => तत्र+एव सिंहस्तम् => सिंहः+तम् अदृष्ट्वैव => अदृष्ट्वा+एव स जम्बुकशिशुर्यदा => सः+ जम्बुकशिशुः+यदा जम्बुकशिशुर्यदा => जम्बुकशिशुः+यदा नदीतीरेऽभ्रमत्, => नदीतीरे+अभ्रमत्, स पुनस्तमेव => सः+ पुनः+तमेव पुनस्तमेव => पुनः+तमेव विहरन्तमपश्यत्। => विहरन्तम्+अपश्यत्। परमद्य => परम्+अद्य स पूर्ववत् => सः+ पूर्ववत् भयभीतो नासीत्। => भयभीतः+ नासीत्। स आत्मानं => सः+ आत्मानं तत्रावस्थितो जातः। => तत्र+अवस्थितः+ जातः। तत्पार्श्वाद् अग्रे => तत्पार्श्वात्+ अग्रे एवमेव => एवम्+एव कालो गतः। => कालः+ गतः। पुनस्तेन => पुनः+तेन स वनचारी => सः+ वनचारी सिंहो विलोकितः। => सिंहः+ विलोकितः। पशवस्तस्मात् => पशवः+तस्मात् स शृगालशिशुः => सः+ शृगालशिशुः विगतभयो भूत्वा => विगतभयः+ भूत्वा सिंहमुपाययौ => सिंहम्+उपाययौ अनुत्तरदानमेव => अनुत्तरदानम्+एव वीतभ्या भवन्ति, => वीतभ्याः+ भवन्ति, उक्तवांश्च- => उक्तवान्+च- कथञ्चिद् रक्षतु => कथञ्चित्+ रक्षतु स भीतं => सः+ भीतं कुटीरस्यैकस्मिन् => कुटीरस्य+एकस्मिन् शरचापहस्त आखेटकः => शरचापहस्तः+ आखेटकः तत्राजगाम। => तत्र+आजगाम। इतो धावन् => इतः+ धावन् फेरुरवलोकितः? => फेरुः+अवलोकितः? दूरतस्तमनुसरन् => दूरतः+तम्+अनुसरन् इहागतोऽस्मि। => इहागतः+अस्मि। सङ्केतोऽपि => सङ्केतः+अपि प्रच्छन्न आसीत्। => प्रच्छन्नः+ आसीत्। हस्तसङ्केतो नवाबुध्दः। => हस्तसङ्केतः+ नवाबुध्दः। कुटीराद् बहिरागत्य => कुटीरात्+ बहिः+आगत्य बहिरागत्य => बहिः+आगत्य धावितुमारेभे। => धावितुम्+आरेभे। प्राणा रक्षिताः, => प्राणाः+ रक्षिताः, धन्यवादमदत्त्वैव => धन्यवादम्+अदत्त्वा+एव नूनमधमस्त्वम्। => नूनम्+अधमः+त्वम्। पलायमानोऽब्रवीत्, => पलायमानः+अब्रवीत्, सङ्केतोऽपि => सङ्केतः+अपि अतस्त्वं => अतः+त्वं नासि। => न+असि। सच्चरिता न => सच्चरिताः+ न परितो हि => परितः+ हि प्रेरयिताऽपि => प्रेरयिता+अपि प्रेरयिताऽपि => प्रेरयिता+अपि अरातिभिर्निगृहीतः। => अरातिभिः+निगृहीतः। हन्तुमिच्छन्ति => हन्तुम्+इच्छन्ति तानब्रवीत्- => तान्+अब्रवीत्- कश्चिद् अपराधो => कश्चित्+ अपराधः+ अपराधो न => अपराधः+ न छुरिकाऽपि => छुरिका+अपि कस्यचिदपि => कस्यचित्+अपि वधो न => वधः+ न अहन्तु => अहं+तु प्रयासो वर्तते। => प्रयासः+ वर्तते। अतो मम => अतः+ मम तद्वाचमाकर्ण्य => तद्वाचम्+आकर्ण्य कातरपुरुषोऽसि। => कातरपुरुषः+असि। योगदानमस्ति। => योगदानम्+अस्ति। वीरशतादपि => वीरशतात्‌+अपि अधिकैव। => अधिका+एव। अत एव => अतः+ एव अकृत्वाऽपि => अकृत्वा+अपि दुर्वृत्तेभ्योऽभ्यधिका एव => दुर्वृत्तेभ्यः+अभ्यधिकाः+ एव प्रेरयतेऽपरान् => प्रेरयते+अपरान् सोऽपि => सः+अपि मतो विज्ञैः => मतः+ विज्ञैः स नरो => सः+ नरः+ नरो दण्डमर्हति => नरः+ दण्डम्+अर्हति दण्डमर्हति => दण्डम्+अर्हति उष्ट्रमारुह्य => उष्ट्रम्+आरुह्य नैकस्थानेषु => न+एकस्थानेषु असावेकं => असौ+एकं ग्राममुपेतवान्। => ग्रामम्+उपेतवान्। स तत्रावस्थातुं => सः+ तत्र+अवस्थातुं तत्रावस्थातुं => तत्र+अवस्थातुं ग्रामाद् बहिरेकं => ग्रामात्+ बहिः+एकं बहिरेकं => बहिः+एकं स विश्रामाभिलाषेण => सः+ विश्रामाभिलाषेण तस्योष्ट्रः => तस्य+उष्ट्रः शिविराद् बहिराबध्द => शिविरात्+ बहिः+आबध्दः+ बहिराबध्द आसीत्। => बहिः+आबध्दः+ आसीत्। शिशिरर्तुरवर्तत। => शिशिरर्तुः+अवर्तत। भीषणशैत्यमसहमानः => भीषणशैत्यम्+असहमानः तत्प्रार्थनामङ्गीचकार। => तत्प्रार्थनाम्+अङ्गीचकार। किञ्चित्कालानन्तरं => किञ्चित्+कालानन्तरं प्रवेशयितुमभ्यर्थनां => प्रवेशयितुम्+अभ्यर्थनां तदप्यन्वमन्यत। => तदपि+अन्वमन्यत। स क्रमशः => सः+ क्रमशः देहेनान्तः => देहेन+अन्तः लघुवितानेऽस्मिन् => लघुविताने+अस्मिन् बहिस्तिष्ठ। => बहिः+तिष्ठ। उपकारपरैर्भाव्यं => उपकारपरैः+भाव्यं उपकारपरैर्भाव्यं => उपकारपरैः+भाव्यं पिपासितश्चाभवत्। => पिपासितः+च+अभवत्। रविस्तीव्रं => रविः+तीव्रं चित्रमंकितमवर्तत। => चित्रम्+अंकितम्+अवर्तत। पातुमभ्यपतत्। => पातुम्+अभ्यपतत्। स भूमौ => सः+ भूमौ कश्चिज्जनः => कश्चित्+जनः पिपासुरिति => पिपासुः+इति स तम् => सः+ तम् अंकेऽधारयत् => अंके+अधारयत् जलञ्च => जलं+च स्वस्थतामन्वभवत्। => स्वस्थताम्+अन्वभवत्। स पुनः => सः+ पुनः गगनमुदपतत्। => गगनम्+उदपतत्। चापि => च+अपि जडादपि => जडात्+अपि जडादपि => जडात्+अपि सिंहो गर्दभलोमशाभ्यां => सिंहः+ गर्दभलोमशाभ्यां तद् दिनं => तत्+ दिनं सौभाग्यपूर्णमासीत्। => सौभाग्यपूर्णम्+आसीत्। पशवो विहगाश्च => पशवः+ विहगाः+च विहगाश्च => विहगाः+च निहता अभवन्। => निहताः+ अभवन्। सिंहस्यादेशेन => सिंहस्य+आदेशेन भवानेकं => भवान्+एकं तद् वचसा => तत्+ वचसा क्रोधमुपीगतः => क्रोधम्+उपीगतः सिंहो गर्जन् => सिंहः+ गर्जन् स तस्मिन् => सः+ तस्मिन् निशितनखैस्तं => निशितनखैः+तं स लोमशामादिशत्- => सः+ लोमशाम्+आदिशत्- लोमशामादिशत्- => लोमशाम्+आदिशत्- केवलमेकां => केवलम्+एकां लघुचटकामेव => लघुचटकाम्+एव 'कुतस्त्वया => 'कुतः+त्वया बुध्दिपाटवमासादितम्।' => बुध्दिपाटवम्+आसादितम्।' सविनयमूचे- => सविनयम्+ऊचे- लब्धमिदम्। => लब्धम्+इदम्। प्रमादजै => प्रमादजैः+ क्षतिमुच्चैः। => क्षतिम्+उच्चैः। चतुरलोका जायन्ते => चतुरलोकाः+ जायन्ते स्खलितैर्धीमान् => स्खलितैः+धीमान् एष एव => एषः+ एव धियो गुणः॥ => धियः+ गुणः॥ विपदोऽभिभवन्ति => विपदो+अभिभवन्ति विपदोऽभिभवन्ति => विपदो+अभिभवन्ति प्रसिध्दा वैद्याः => प्रसिध्दाः+ वैद्याः व्याधिर्न => व्याधिः+न रुजमसाध्यां => रुजम्+असाध्यां वैद्या उपचाराद् => वैद्याः+ उपचारात्+ उपचाराद् विरता => उपचारात्+ विरताः+ विरता अभूवन्। => विरताः+ अभूवन्। विनतिञ्च => विनतिं+च स्वर्णमुद्रा देवाय => स्वर्णमुद्राः+ देवाय अचिरेणैव => अचिरेण+एव स श्रेष्ठी => सः+ श्रेष्ठी विनाऽगदसेवनं => विना+अगदसेवनं स्वास्थ्यमवाप। => स्वास्थ्यम्+अवाप। स मुमुदे => सः+ मुमुदे द्रव्यराशिमपि => द्रव्यराशिम्+अपि त्वयाऽहं => त्वया+अहं स्मारितोऽस्मि। => स्मारितः+अस्मि। गोलिका देवचरणयोः => गोलिकाः+ देवचरणयोः एतदाकर्ण्य => एतत्+आकर्ण्य सम्भ्रान्ताऽभवत् => सम्भ्रान्ता+अभवत् अवादीच्च => अवादीत्+च त्वमबुधाऽसि। => त्वम्+अबुधा+असि। देवास्तु => देवाः+तु प्रसन्ना भवन्ति। => प्रसन्नाः+ भवन्ति। सर्वैश्वर्यसम्पन्नेऽस्मद्‌गेहे => सर्वैश्वर्यसम्पन्ने+अस्मद्‌गेहे मयाऽनेके => मया+अनेके अप्रसन्ना भवन्ति, => अप्रसन्नाः+ भवन्ति, किमनिष्टं => किम्+अनिष्टं स देवाय => सः+ देवाय तस्यामेव => तस्याम्+एव तमुवाच- => तम्+उवाच- तवानेन => तव+अनेन प्रातरेव => प्रातः+एव गृहाद् वनं => गृहात्+ वनं प्रातरुत्थाय => प्रातः+उत्थाय स्वप्नवृत्तमनुस्मरन् => स्वप्नवृत्तम्+अनुस्मरन् स वनं => सः+ वनं राज्यमासीत्। => राज्यम्+आसीत्। स श्रेष्ठी => सः+ श्रेष्ठी चौरैर्निगृहीतो भूत्वा => चौरैः+निगृहीतः+ भूत्वा कनकमुद्रा अपि => कनकमुद्राः+ अपि दातुमकथयत्, => दातुम्+अकथयत्, क्रन्दनञ्च => क्रन्दनं+च वृथाऽभवत्। => वृथा+अभवत्। सोऽस्मानपि => सः+अस्मान्+अपि कृपणा नराः। => कृपणाः+ नराः। भोगमन्ये => भोगम्+अन्ये तन्निवारणेऽक्षमो जायते, => तत+निवारणे+अक्षमः+ जायते, तदाऽपरः => तदा+अपरः सहायो भवेत्। => सहायः+ भवेत्। तदाऽकस्मादेव => तदा+अकस्मात्+एव सिंहस्तयोः => सिंहः+तयोः समक्षमागतः। => समक्षम्+आगतः। यमराजमिव => यमराजम्+इव तमवलोक्य => तम्+अवलोक्य त्राणोपायमपश्यन्तौ => त्राणोपायम्+अपश्यन्तौ तदैव => तदा+एव सिंहमुपगम्य => सिंहम्+उपगम्य सविनयमूचे- => सविनयम्+ऊचे- यद्यादिशति => यदि+आदिशति यतस्तस्य => यतः+तस्य स श्रीमतः => सः+ श्रीमतः 'तवाभीष्टं => 'तव+अभीष्टं तदनुमतिमवाप्य => तत्+अनुमतिम्+अवाप्य यत्रैकः => यत्र+एकः गहनो गर्त => गहनः+ गर्तः+ गर्त आसीत्। => गर्तः+ आसीत्। स गर्दभः => सः+ गर्दभः प्रयत्यापि => प्रयत्य+अपि प्रदर्श्योवाच => प्रदर्श्य+उवाच भोजनमुपस्थितम्, => भोजनम्+उपस्थितम्, सिंहो व्चारयत् => सिंहः+ व्चारयत् चेद् गर्तं => चेत्+ गर्तं ममापि => मम+अपि ततो निष्क्रमणं => ततः+ निष्क्रमणं श्रृगालेनानेन => श्रृगालेन+अनेन एष गर्दभः => एषः+ गर्दभः स सहसा => सः+ सहसा श्रृगालमाक्रम्य => श्रृगालम्+आक्रम्य भुक्तवांश्च। => भुक्तवान्+च। यो मन्दधीर्वैरमाचरेत् => यः+ मन्दधीः+वैरम्+आचरेत् मन्दधीर्वैरमाचरेत् => मन्दधीः+वैरम्+आचरेत् वक्राणामार्जवाशंसनं => वक्राणाम्+आर्जवाशंसनं वक्राणामार्जवाशंसनं => वक्राणाम्+आर्जवाशंसनं स्वपुत्रमुवाच- => स्वपुत्रम्+उवाच- सरलो भूत्वा => सरलः+ भूत्वा पुत्रोऽवदत्- => पुत्रः+अवदत्- चलितव्यमिति। => चलितव्यम्+इति। यदाऽहं => यदा+अहं तदाऽहमपि => तदा+अहम्+अपि तवादर्शमनुपालयिष्यामि। => तव+आदर्शम्+अनुपालयिष्यामि। मौनमधारयत्। => मौनम्+अधारयत्। सरलगतयो भवेयुः। => सरलगतयः+ भवेयुः। वचस्तस्य => वचः+तस्य नानुतिष्ठति => न+अनुतिष्ठति जल्पितैर्यदि => जल्पितैः+यदि पौरुषदीप्तिरस्ति => पौरुषदीप्तिः+अस्ति जल्पितैर्यदि => जल्पितैः+यदि पौरुषदीप्तिरस्ति => पौरुषदीप्तिः+अस्ति भ्रान्त्वाऽष्यसौ => भ्रान्त्वा+अपि+असौ नासादितवान्। => न+आसादितवान्। शब्दमाकर्ण्य => शब्दम्+आकर्ण्य स तमनुसरन् => सः+ तम्+अनुसरन् तमनुसरन् => तम्+अनुसरन् अहमिह => अहम्+इह भ्रमतो मम => भ्रमतः+ मम कस्मादपि => कस्मात्+अपि ज्ञातुमिच्छामि => ज्ञातुम्+इच्छामि स केन => सः+ केन गतो भवेदिति। => गतः+ भवेत्+इति। भवेदिति। => भवेत्+इति। स काष्ठजीवी => सः+ काष्ठजीवी विचरतो व्यतियातम्। => विचरतः+ व्यतियातम्। पदचिह्नानामनुसारेण => पदचिह्नानाम्+अनुसारेण सिंहो न => सिंहः+ न पुरो दृश्यमाने => पुरः+ दृश्यमाने हन्तुमिच्छसि, => हन्तुम्+इच्छसि, तमुपसर। => तम्+उपसर। स मृगयुरिदमाकर्ण्य => सः+ मृगयुः+इदम्+आकर्ण्य मृगयुरिदमाकर्ण्य => मृगयुः+इदम्+आकर्ण्य भयार्तो जातः। => भयार्तः+ जातः। सिंहो यदि => सिंहः+ यदि मामभिपतति => माम्+अभिपतति स तु => सः+ तु नाम-श्रवणेनैव => नाम-श्रवणेन+एव कम्पितुमारेभे। => कम्पितुम्+आरेभे। स पुनरुवाच- => सः+ पुनः+उवाच- पुनरुवाच- => पुनः+उवाच- नाहं => न+अहं गमनागमनपथमेव => गमनागमनपथम्+एव ममौत्सुक्यम्। => मम+औत्सुक्यम्। सम्यग् ज्ञातवान्। => सम्यक्+ ज्ञातवान्। सोऽजानात् => सः+अजानात् यद् दम्भप्रदर्शका => यत्+ दम्भप्रदर्शकाः+ दम्भप्रदर्शका वस्तुतो => दम्भप्रदर्शकाः+ वस्तुतः+ वस्तुतो वीरा => वस्तुतः+ वीराः+ वीरा न => वीराः+ न युध्यमाना रणे => युध्यमानाः+ रणे वीरा => वीराः+ वाचैव => वाचा+एव शकटमादाय => शकटम्+आदाय स शकटं => सः+ शकटं तस्यामनयत्, => तस्याम्+अनयत्, तस्यैकं => तस्य+एकं निमग्नमभवत्। => निमग्नम्+अभवत्। बहिर्नागच्छत् => बहिः+न+अगच्छत् इतस्ततो विलोकितवान्, => इतस्ततः+ विलोकितवान्, सहायो नासीत्। => सहायः+ नासीत्। तत्रोपविश्य => तत्र+उपविश्य स्वदेवतामस्मरत् => स्वदेवताम्+अस्मरत् चक्रमिदं => चक्रम्+इदं तमब्रवीत्- => तम्+अब्रवीत्- कथमहं => कथम्+अहं किमस्ति => किम्+अस्ति बहिरागच्छेत्- => बहिः+आगच्छेत्- ममाभिलाषः। => मम+अभिलाषः। विहस्यावोचत्- => विहस्य+अवोचत्- मन्दमतिस्त्वं => मन्दमतिः+त्वं बहिराकर्ष, => बहिः+आकर्ष, देवीवचनमनुसरन् => देवीवचनम्+अनुसरन् बहिरानयत् => बहिः+आनयत् प्रासीदच्च => प्रासीदत्+च स देवीं => सः+ देवीं नाकारि? => न+अकारि? कृपामाश्रयते, => कृपाम्+आश्रयते, ममानुग्रहं => मम+अनुग्रहं उद्योगमात्मनस्त्यक्त्वा => उद्योगम्+आत्मनःत्यक्त्वा नेप्सितं => न+ईप्सितं तस्माद् यत्नपरो => तस्मात्+ यत्नपरः+ यत्नपरो भवेत् => यत्नपरः+ भवेत् पदमर्पय => पदम्+अर्पय एकश्चोरः => एकः+चोरः प्रवीण आसीत्। => प्रवीणः+ आसीत्। एकदाऽसौ => एकदा+असौ कस्यचिद् => कस्यचित्+गृहस्थस्य वीक्ष्य => भषितुम्+आरभत। तस्मै => मांसपिण्डम्+अयच्छत् मांसपिण्डमयच्छत् => तच्छिरः+च प्रथम => दृष्ट्या+एव त्वां => दुर्जनम्+अजानम्। यदुत्कोचदाता => कदा+अपि समीहते। अतोऽहं => अतः+ अहं धावेतः। => धाव+इतः। स्वामिनो यो => स्वामिनः+ यः+ यो हितं => यः+ हितं कर्तव्यमिति => कर्तव्यम्+इति कुर्यादतन्द्रः => कुर्यात्+अतन्द्रः स सर्वत्र => सः+ सर्वत्र मनो न => मनः+ न मनो न => मनः+ न कश्चिद् वायसः => कश्चित्+ वायसः कुतश्चिद् एकं => कुतश्चित्+ एकं मांसखण्डमानीय => मांसखण्डम्+आनीय तरुशाखायामुपाविशत्। => तरुशाखायाम्+उपाविशत्। तदैव => तदा+एव गोमायुरपि => गोमायुः+अपि तरोर्मूलमुपाश्रितः। => तरोः+मूलम्+उपाश्रितः। स काकमुखे => सः+ काकमुखे एष मांसखण्डः => एषः+ मांसखण्डः किंचिद् विचार्य => किंचित्+ विचार्य स काकमुवाच- => सः+ काकम्+उवाच- काकमुवाच- => काकम्+उवाच- त्वत्तोऽधिकः => त्वत्तः+अधिकः सुन्दरो विहगः => सुन्दरः+ विहगः मूर्धन्योऽसि => मूर्धन्यः+असि किमिदं => किम्+इदं मूकस्त्वम्? => मूकः+त्वम्? अस्मादेव => अस्मात्+एव इदमबोधत्- => इदम्+अबोधत्- अहमेकं => अहम्+एकं भ्रान्तिमपाकरोमि। => भ्रान्तिम्+अपाकरोमि। इत्यवधार्य => इति+अवधार्य स गीतं => सः+ गीतं गातुमारभत। => गातुम्+आरभत। धरायामपतत् => धरायाम्+अपतत् श्रुगालश्च => श्रुगालः+च त्वरितमुदरस्थमकरोत्। => त्वरितम्+उदरस्थम्+अकरोत्। स काकमवदत्- => सः+ काकम्+अवदत्- काकमवदत्- => काकम्+अवदत्- मुधैव => मुधा+एव मूढजना न => मूढजनाः+ न चिरेणापि => चिरेण+अपि धनभारवहनगर्वो भग्नः => धनभारवहनगर्वः+ भग्नः धनभारवहनगर्वो भग्नः => धनभारवहनगर्वः+ भग्नः भारमूढ्वा => भारम्+ऊढ्वा क्वचिद् गच्छतः => क्वचित्+ गच्छतः धारयिताश्वः => धारयिता+अश्वः स सर्वान् => सः+ सर्वान् गतिरपि => गतिः+अपि जवपूर्णाऽऽसीत्। => जवपूर्णा+आसीत्। शनैरसरत्। => शनैः+असरत्। चित्तमतीव => चित्तम्+अतीव खेदमभजत्। => खेदम्+अभजत्। तस्योत्साहः => तस्य+उत्साहः धनदर्पश्च => धनदर्पः+च वोढाऽश्वः => वोढा+अश्वः अपरमूचे- => अपरम्+ऊचे- चौरैस्त्वदीयं => चौरैः+त्वदीयं धनमपहृत्य => धनम्+अपहृत्य त्वदीयो दर्पः => त्वदीयः+ दर्पः गलितोऽभवत् => गलितः+अभवत् दर्पो यावत् => दर्पः+ यावत् दर्दुरा आसन्। => दर्दुराः+ आसन्। शासको नासीत्। => शासकः+ नासीत्। स्वतन्त्रा एवासन्। => स्वतन्त्राः+ एव+आसन्। एवासन्। => एव+आसन्। निरातङ्कस्वाधीनताया उद्विग्ना => निरातङ्कस्वाधीनतायाः+ उद्विग्नाः+ उद्विग्ना भूत्वा => उद्विग्नाः+ भूत्वा यद्यस्माकं => यदि+अस्माकं गुणमवगुणं => गुणम्+अवगुणं चावधार्य => च+अवधार्य शासनमिच्छामः। => शासनम्+इच्छामः। वर्तितुमभिलषामः। => वर्तितुम्+अभिलषामः। काष्ठनिपातशब्दभीता मण्डूका => काष्ठनिपातशब्दभीताः+ मण्डूकाः+ मण्डूका यत्र => मण्डूकाः+ यत्र निलीना अभवन्। => निलीनाः+ अभवन्। निर्वचनकाष्ठाद् उद्विजमानाः => निर्वचनकाष्ठात्+ उद्विजमानाः राजानमिच्छामः। => राजानम्+इच्छामः। स मीनः => सः+ मीनः अजगर इति => अजगरः+ इति कालो व्यतीतः। => कालः+ व्यतीतः। शासनेऽपि => शासने+अपि उद्विग्नतामन्वभवन्। => उद्विग्नताम्+अन्वभवन्। आगत्यैव => आगत्य+एव भेका भयान्विता => भेकाः+ भयान्विताः+ भयान्विता भूत्वा => भयान्विताः+ भूत्वा पुनरेकत्रीभूय => पुनः+एकत्रीभूय ऊचुश्च- => ऊचुः+च नेच्छामः। => न+इच्छामः। शासनमिच्छामः, => शासनम्+इच्छामः, विहर्तुमिच्छामः। => विहर्तुम्+इच्छामः। भवत्येव। => भवति+एव। जना आत्मानुशासने => जनाः+ आत्मानुशासने परशासनस्थितैस्तैः => परशासनस्थितैः+तैः नरा लोकेऽस्मिन् => नराः+ लोके+अस्मिन् लोकेऽस्मिन् => लोके+अस्मिन् मदमत्ता । => मदमत्ताः+ । पदमपथे => पदम्+अपथे प्रायो लब्धा => प्रायः+ लब्धाः+ लब्धा यदा => लब्धाः+ यदा रक्षत्यात्मानं => रक्षति+आत्मानं रक्षत्यात्मानं => रक्षति+आत्मानं भृशमलुभ्यत् => भृशम्+अलुभ्यत् प्रहारोऽपि => प्रहारः+अपि वृषभोऽपि => वृषभः+अपि तमुपगम्य => तम्+उपगम्य ममावासे => मम+आवासे निमन्त्रितोऽस्ति। => निमन्त्रितः+अस्ति। मयाऽन्ये => मया+अन्ये पशवोऽप्यामन्त्रिताः => पशवः+अपि+आमन्त्रिताः भवानस्मिन् => भवान्+अस्मिन् अवश्यमुपस्थास्यति। => अवश्यम्+उपस्थास्यति। तत्रासौ => तत्र+असौ भवानश्नातु => भवान्+अश्नातु पशवोऽपि => पशवः+अपि भावमबोधत् => भावम्+अबोधत् यदाऽहं => यदा+अहं शिरोऽवनतं => शिरः+अवनतं एष मम => एषः+ मम चैतानि => च+एतानि ततोऽसौ => ततः+असौ अभुक्त्वैव => अभुक्त्वा+एव प्रार्थयमानेऽपि => प्रार्थयमाने+अपि स तत्र => सः+ तत्र नास्थात् => न+अस्थात् कुटिलतामवगन्तुं => कुटिलताम्+अवगन्तुं तेऽभ्युपायं => ते+अभ्युपायं मेषः समुदायं => एकः+ मेषः अवेक्ष्य => एतत्+अवेक्ष्य प्रहारमकरोत्। => प्रहारम्+अकरोत्। मेषस्यैकं => मेषस्य+एकं भग्नमभूत्। => भग्नम्+अभूत्। इत्याशङ्‌क्य => इति+आशङ्‌क्य मेषमवदत्- => मेषम्+अवदत्- त्वयेयं => त्वया+इयं मेष उवाच- => मेषः+ उवाच- वापि => वा+अपि नैकान् => न+एकान् मीनांश्च => मीनान्+च चैकमस्थि => च+एकम्+अस्थि भूरियत्नैरपि => भूरियत्नैः+अपि निष्कासयितुमसौ => निष्कासयितुम्+असौ स किमप्यशितुं => सः+ किमपि+अशितुं किमप्यशितुं => किमपि+अशितुं प्राणहानेराशङ्कया => प्राणहानेः+आशङ्कया चासौ => च+असौ उच्चैश्चक्रन्द। => उच्चैः+चक्रन्द। तस्यार्तस्वरमाकर्ण्य => तस्य+आर्तस्वरम्+आकर्ण्य पशवस्तं => पशवः+तं द्रष्टुमाययुः। => द्रष्टुम्+आययुः। सारसोऽप्यासीत्। => सारसः+अपि+आसीत्। कण्ठगतमस्थि => कण्ठगतम्+अस्थि प्राणांश्च => प्राणान्+च समुद्यतो नाभवत्। => समुद्यतः+ न+अभवत्। नाभवत्। => न+अभवत्। ततो वृकेण => ततः+ वृकेण कथितञ्च => कथितं+च प्रगाढमित्रमसि। => प्रगाढमित्रम्+असि। त्वमिदं => त्वम्+इदं अहमेतस्मै => अहम्+एतस्मै पुरस्कारमपि => पुरस्कारम्+अपि तावकमिदं => तावकम्+इदं पश्चपदयोरुपविश्य => पश्चपदयोः+उपविश्य लीलयैव => लीलया+एव कण्ठनिविष्टमस्थि => कण्ठनिविष्टम्+अस्थि बहिरकरोत्। => बहिः+अकरोत्। प्रत्यागतजीवनो वृकः => प्रत्यागतजीवनः+ वृकः सन्तोषमन्वभवत्। => सन्तोषम्+अन्वभवत्। सोऽभणत्- => सः+अभणत्- नेदं => न+इदं ग्रीवाऽद्यावधि => ग्रीवा+अद्य+अवधि बहिर्न => बहिः+न परन्त्वहं => परन्तु+अहं नाचर्वम्। => न+अचर्वम्। इतोऽधिको वरीयान् => इतः+अधिकः+ वरीयान् पुरस्कारो न => पुरस्कारः+ न भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। कल्याणमिच्छसि, => कल्याणम्+इच्छसि, अधुनैव => अधुना+एव दूरमपसर। => दूरम्+अपसर। अन्यथाऽहं => अन्यथा+अहं त्वामुदरस्थं => त्वाम्+उदरस्थं कर्तुमुत्सुकोऽस्मि। => कर्तुम्+उत्सुकः+अस्मि। एतन्निशम्य => एतत्+निशम्य वेपमानस्ततो द्रततरं => वेपमानः+ततः+ द्रततरं येऽपि => ये+अपि जना दुर्जनेषु => जनाः+ दुर्जनेषु कारुण्यमातन्वते, => कारुण्यम्+आतन्वते, हन्तुमेवाभिधावन्ति => हन्तुम्+एव+अभिधावन्ति विस्मृत्योपकृतिं => विस्मृत्य+उपकृतिं शक्तिमदो जगत्याम् => शक्तिमदः+ जगत्याम् शक्तिमदो जगत्याम् => शक्तिमदः+ जगत्याम् श्रुगालश्च। => श्रुगालः+च। स तैः => सः+ तैः प्रायो मन्त्रणां => प्रायः+ मन्त्रणां सचिवत्रयमतिरिच्य => सचिवत्रयम्+अतिरिच्य अन्येऽपि => अन्ये+अपि उपविष्टा आसन्। => उपविष्टाः+ आसन्। स पूतिगन्धः => सः+ पूतिगन्धः घ्रातुमपि => घ्रातुम्+अपि किमिदं => किम्+इदं भवतो वर्ष्मणः => भवतः+ वर्ष्मणः स घ्रातुं => सः+ घ्रातुं सिंहस्तद्वचसा => सिंहः+तद्वचसा रोषमुपागतः। => रोषम्+उपागतः। स तमभिपत्य => सः+ तम्+अभिपत्य तमभिपत्य => तम्+अभिपत्य नखैर्विदारितवान्। => नखैः+विदारितवान्। ततोऽसौ => ततः+असौ स गर्दभस्तु => सः+ गर्दभः+तु गर्दभस्तु => गर्दभः+तु मूढमतिरासीत्। => मूढमतिः+आसीत्। रोषाकुलो भूत्वा => रोषाकुलः+ भूत्वा तमपि => तम्+अपि स श्रृगालमुवाच => सः+ श्रृगालम्+उवाच श्रृगालमुवाच => श्रृगालम्+उवाच दैहिकदुर्गन्धमधिकृत्य। => दैहिकदुर्गन्धम्+अधिकृत्य। श्रृगालो ब्रूते => श्रृगालः+ ब्रूते नासिकाऽवरुध्दा => नासिका+अवरुध्दा ह्यो मम => ह्यः+ मम अप्यासीत्। => अपि+आसीत्। अतोऽहं => अतः+अहं नार्हामि। => न+अर्हामि। पुरुषा यत् => पुरुषाः+ यत् वाच्यतामपि => वाच्यताम्+अपि सर्व एव => सर्वः+ एव गणका न => गणकाः+ न विदुर्निजभाग्यगतिम् => विदुः+निजभाग्यगतिम् गणका न => गणकाः+ न विदुर्निजभाग्यगतिम् => विदुः+निजभाग्यगतिम् एको दैवज्ञः => एकः+ दैवज्ञः गगननिविष्टदृष्टिरसौ => गगननिविष्टदृष्टिः+असौ चाक्रोशत्। => च+अक्रोशत्। तत्क्रन्दनमाकर्ण्य => तत्क्रन्दनम्+आकर्ण्य दूरसमीपस्था जनास्तत्र => दूरसमीपस्थाः+ जनाः+तत्र जनास्तत्र => जनाः+तत्र रज्जुभिराबध्य => रज्जुभिः+आबध्य कूपेऽपातयन्। => कूपे+अपातयन्। ज्योतिर्विद् खट्वामधिष्ठाय => ज्योतिर्वित्+ खट्वाम्+अधिष्ठाय खट्वामधिष्ठाय => खट्वाम्+अधिष्ठाय कथञ्चिद् बहिराजगाम। => कथञ्चित्+ बहिः+आजगाम। बहिराजगाम। => बहिः+आजगाम। विस्मिता भूत्वा => विस्मिताः+ भूत्वा तमपृच्छन्- => तम्+अपृच्छन्- ज्योतिर्ज्ञानम् => ज्योतिः+ज्ञानम् त्वमसत्यवादी => त्वम्+असत्यवादी पाषण्डपरायणश्चासि। => पाषण्डपरायणः+च+असि। विनाशो निश्चितः।उपायैरनेकैर्जनान् => विनाशः+ निश्चितः।उपायैः+अनेकैः+जनान् निश्चितः।उपायैरनेकैर्जनान् => निश्चितः।उपायैः+अनेकैः+जनान् प्रवीणा नराः => प्रवीणाः+ नराः कदाचिद् विपज्जालबध्दा => कदाचित्+ विपज्जालबध्दाः+ विपज्जालबध्दा => विपज्जालबध्दाः+ गता आर्तभावं => गताः+ आर्तभावं 3.बन्धनान्मरणं => 3.बन्धनात्+मरणं 3.बन्धनान्मरणं => 3.बन्धनात्+मरणं नगरोपकण्ठमायातः। => नगरोपकण्ठम्+आयातः। तत्रासौ => तत्र+असौ स्थूलवपुषमेकं => स्थूलवपुषम्+एकं कुक्कुरमद्राक्षीत् => कुक्कुरम्+अद्राक्षीत् तमपृच्छच्च => तम्+अपृच्छत्+च कीदृशमाहारं => कीदृशम्+आहारं सुपुष्टगात्रोऽसि। => सुपुष्टगात्रः+असि। अहन्तु => अहम्+तु नासादयामि। => न+आसादयामि। भोजनाभावाद् इदं => भोजनाभावात्+ इदं श्वाऽभाषत- => श्वा+अभाषत- नियोगमहनुतिष्ठामि, => नियोगम्+अहनुतिष्ठामि, अहमिव => अहम्+इव कस्यचिद् गृहस्थस्य => कस्यचित्+ गृहस्थस्य पुष्कलमाहारं => पुष्कलम्+आहारं वृको बभाषे- => वृकः+ बभाषे- श्रेष्ठिनो गृहे => श्रेष्ठिनः+ गृहे तत्परोऽस्मि। => तत्परः+अस्मि। वनेऽहं => वने+अहं स वृकः => सः+ वृकः कुक्कुरश्च => कुक्कुरः+च कस्यचिद् गृहस्थस्य => कस्यचित्+ गृहस्थस्य गन्तव्यमासीत्। => गन्तव्यम्+आसीत्। व्रणचिह्नमिव => व्रणचिह्नम्+इव चिह्नमिदम्। => चिह्नम्+इदम्। किमाघातवशात् => किम्+आघातवशात् चिह्नमेतत्? => चिह्नम्+एतत्? चिह्नमेतत्, => चिह्नम्+एतत्, वृकोऽभणत् => वृकः+अभणत् निगडबध्दस्तिष्ठसि? => निगडबध्दः+तिष्ठसि? कुक्कुरो जगाद- => कुक्कुरः+ जगाद- बद्धस्तिष्ठामि। => बद्धः+तिष्ठामि। स्वाधीनो विचरामि। => स्वाधीनः+ विचरामि। गृहसेवका दिने => गृहसेवकाः+ दिने कदाचिदहं => कदाचित्+अहं तदुक्तिं => तत्+उक्तिं गन्तुमारभत => गन्तुम्+आरभत अवदच्च- => अवदत्+च- तवैवास्तु => तव+एव+अस्तु शृङ्‌खलाबन्धनमिदम्। => शृङ्‌खलाबन्धनम्+इदम्। राजभोजनमपि => राजभोजनम्+अपि नाहमात्मानं => न+अहम्+आत्मानं क्षुधामरणमपि => क्षुधामरणम्+अपि सुखैर्वापि => सुखैः+वापि मानभङ्गो हि => मानभङ्गः+ हि सोढश्चेत् => सोढः+चेत् स्वातन्त्र्यमपि => स्वातन्त्र्यम्+अपि कृषाणो यदा => कृषाणः+ यदा स स्वपुत्रान् => सः+ स्वपुत्रान् आहूयावदत् => आहूय+अवदत् वत्सथ-इत्याशासे। => वत्सथ-इति+आशासे। रहस्यमपि => रहस्यम्+अपि वो वदामि। => वः+ वदामि। निखातमस्ति। => निखातम्+अस्ति। दिवमुपयाते => दिवम्+उपयाते कार्यमकृत्वा => कार्यम्+अकृत्वा गुप्तधनलाभो नाभवत्। => गुप्तधनलाभः+ न+अभवत्। नाभवत्। => न+अभवत्। सम्यग् विहितम्। => सम्यक्+ विहितम्। कृषिफलमवाप्तम्। => कृषिफलम्+अवाप्तम्। धनवर्षणमिव => धनवर्षणम्+इव कथनस्याशयः => कथनस्य+आशयः तैरवगतः। => तैः+अवगतः। महिमाऽपि => महिमा+अपि सम्पदामखिलानां => सम्पदाम्+अखिलानां मूलकारणमुद्यमः => मूलकारणम्+उद्यमः तस्मादालस्यमुज्झित्वा => तस्मात्+आलस्यम्+उज्झित्वा मनो दद्यात् => मनः+ दद्यात् कस्मिंश्चिदधिष्ठाने => कस्मिंश्चित्+अधिष्ठाने कृपणो नरः => कृपणः+ नरः धारयन्नपि => धारयन्+अपि जना नानाद्रव्याणि => जनाः+ नानाद्रव्याणि इत्यवेक्ष्य => इति+अवेक्ष्य चित्तमुद्विजते => चित्तम्+उद्विजते अन्नकणमात्रमपि => अन्नकणमात्रम्+अपि किञ्चिद् वस्तु => किञ्चित्+ वस्तु दत्तमासीत्। => दत्तम्+आसीत्। धनचिन्तैव => धनचिन्ता+एव स प्रायोऽचिन्तयत् => सः+ प्रायः+अचिन्तयत् प्रायोऽचिन्तयत् => प्रायः+अचिन्तयत् विभवो नश्यति, => विभवः+ नश्यति, तदाऽहं => तदा+अहं तस्करा लुण्ठकाश्च => तस्कराः+ लुण्ठकाः+च लुण्ठकाश्च => लुण्ठकाः+च हरेयुस्तदा => हरेयुः+तदा भवेदिति => भवेत्+इति स भुवं => सः+ भुवं सञ्चितमकरोत्। => सञ्चितम्+अकरोत्। सकलेनापि => सकलेन+अपि ततोऽसौ => ततः+असौ पिण्डीभूतमकारयत्। => पिण्डीभूतम्+अकारयत्। स्वर्णपिण्डमादाय => स्वर्णपिण्डम्+आदाय तत्रैकं => तत्र+एकं गृहमाययौ। => गृहम्+आययौ। व्यपगताऽऽसीत्। => व्यपगता+आसीत्। सम्पद्भ्योऽपकृष्टं => सम्पद्भ्यः+अपकृष्टं स गृहान्निष्क्रम्य => सः+ गृहात्+निष्क्रम्य गृहान्निष्क्रम्य => गृहात्+निष्क्रम्य कन्दुकमिवोत्पात्य => कन्दुकम्+इव+उत्पात्य पुनर्यथास्थानं => पुनः+यथास्थानं स्वामिनो गृहाद् => स्वामिनः+ गृहात्+ गृहाद् बहिर्गमनं => गृहात्+ बहिः+गमनं बहिर्गमनं => बहिः+गमनं सेवकेनापि => सेवकेन+अपि किमत्र => किम्+अत्र रहस्यमिति => रहस्यम्+इति विज्ञातुकामोऽनुजीवी => विज्ञातुकामः+अनुजीवी तमनुससार => तम्+अनुससार स वञ्चकः => सः+ वञ्चकः गर्ताद् हिरण्यमादाय => गर्तात्+ हिरण्यम्+आदाय हिरण्यमादाय => हिरण्यम्+आदाय शून्यमपश्यत् => शून्यम्+अपश्यत् दिशोऽपि => दिशः+अपि कथंकथमपि => कथंकथम्+अपि क्रन्दनमारभत। => क्रन्दनम्+आरभत। क्रन्दनशब्देनोद्बुद्धः => क्रन्दनशब्देन+उद्बुद्धः तमुपगम्य => तम्+उपगम्य वार्तेति। => वार्ता+इति। धनप्रणाशशोकादवरुद्धकण्ठेन => धनप्रणाशशोकात्+अवरुद्धकण्ठेन सर्वमभाणि। => सर्वम्+अभाणि। शोको न => शोकः+ न निधायापि => निधाय+अपि भवानात्मानं => भवान्+आत्मानं प्रसादयितुमर्हति। => प्रसादयितुम्+अर्हति। सद्भावोऽसद्भावो वा- => सद्भावः+असद्भावः+ वा- समानमेव। => समानम्+एव। ममत्वमुच्चैर्निजपुत्रकेषु => ममत्वम्+उच्चैः+निजपुत्रकेषु ममत्वमुच्चैर्निजपुत्रकेषु => ममत्वम्+उच्चैः+निजपुत्रकेषु वयमिह => वयम्+इह सपुत्रा आमन्त्रिताः => सपुत्राः+ आमन्त्रिताः स पुरस्कारस्य => सः+ पुरस्कारस्य समुपस्थिता जाता। => समुपस्थिताः+ जाताः+। जाता। => जाताः+। वृतो भविष्यति => वृतः+ भविष्यति ततस्ते => ततः+ते वनदेवतामुपगम्य => वनदेवताम्+उपगम्य प्रवृत्ता बभूवुः। => प्रवृत्ताः+ बभूवुः। एको मर्कटोऽपि => एकः+ मर्कटः+अपि मर्कटोऽपि => मर्कटः+अपि अभग्ननासिकश्च => अभग्ननासिकः+च स्मेरानना आसन्। => स्मेराननाः+ आसन्। ततस्ते => ततः+ते एष वानर => एषः+ वानरः+ वानर शिशुरवश्यं => वानरः+ शिशुरवश्यं पुरस्कारमर्हति। => पुरस्कारम्+अर्हति। नूनमेनं => नूनम्+एनं सन्देहलवोऽपि। => सन्देहलवः+अपि। वानरस्तेषां => वानरः+तेषां व्यङ्ग्यवचसामाशयं => व्यङ्ग्यवचसाम्+आशयं स तान् => सः+ तान् राजकुमारा इव => राजकुमाराः+ इव सम्यग् अवधार्यतां => सम्यक्+ अवधार्यतां ममाप्येष सूनुः => मम+अपि+एषः+ सूनुः प्रेष्ठश्च। => प्रेष्टः+च। कस्यास्ति => कस्य+अस्ति प्रीतिर्निसर्गतः => प्रीतिः+निसर्गतः सर्वतोऽधिकम् => सर्वतः+अधिकम् नो मुदमादधाति => नः+ मुदम्+आदधाति मुदमादधाति => मुदम्+आदधाति नो मुदमादधाति => नः+ मुदम्+आदधाति मुदमादधाति => मुदम्+आदधाति साऽकस्मात् => सा+अकस्मात् कल्पनालोकमविशत्। => कल्पनालोकम्+अविशत्। "एतद् दुग्धं => "एतत्+ दुग्धं शावकाश्च => शावकाः+च कान्तिरतितराम् => कान्तिः+अतितराम् आकृष्टा भविष्यन्ति। => आकृष्टाः+ भविष्यन्ति। द्रष्टुमेषिष्यन्ति। => द्रष्टुम्+एषिष्यन्ति। भग्नश्च। => भग्नः+च। स्वप्नसृष्टिरपि => स्वप्नसृष्टिः+अपि यो मनुजो => यः+ मनुजः+ मनुजो वेद => मनुजः+ वेद कुर्यात्तं => कुर्यात्+तं ईदृशो न्यायः => ईदृशः+ न्यायः ईदृशो न्यायः => ईदृशः+ न्यायः एको व्याघ्रः => एकः+ व्याघ्रः तस्यारोपं => तस्य+आरोपं अहन्तु => अहं+तु तयोर्विवादः => तयोः+विवादः शान्तो नाभवत् => शान्तः+ न+अभवत् नाभवत् => न+अभवत् वानरमुपागतौ। => वानरम्+उपागतौ। व्याघ्रमवादीत्- => व्याघ्रम्+अवादीत्- धूर्तोऽसि। => धूर्तः+असि। एष एव => एषः+ एव मुधैव => मुधा+एव स्तेनोऽसि। => स्तेनः+असि। त्वयाऽवश्यं => त्वया+अवश्यं त्वामत्र => त्वाम्+अत्र ममाभिमतम्। => मम+अभिमतम्। कोऽन्यः => कः+अन्यः निर्णयो भवितुमर्हति? => निर्णयः+ भवितुम्+अर्हति? भवितुमर्हति? => भवितुम्+अर्हति? अज्ञश्चेन् न्यायकर्ता => अज्ञः+चेत्+ न्यायकर्ता तस्मादभीप्सन् => तस्मात्+अभीप्सन् मन्दधीरेव => मन्दधीः+एव दृष्टस्तव => दृष्टः+तव दृष्टस्तव => दृष्टः+तव कश्चिद् अजः => कश्चित्+ अजः स्वच्छन्दमितस्ततः => स्वच्छन्दम्+इतस्ततः स एकदा => सः+ एकदा अतिविशालदेहोऽसि। => अतिविशालदेहः+असि। स्वतन्त्रोऽहं => स्वतन्त्रः+अहं स केवलं => सः+ केवलं स्तब्ध इव => स्तब्धः+ इव स क्षेत्रं => सः+ क्षेत्रं शकटधुरमूढवान्। => शकटधुरम्+ऊढवान्। स गृहेऽतिष्ठत्। => सः+ गृहे+अतिष्ठत्। गृहेऽतिष्ठत्। => गृहे+अतिष्ठत्। तत्रानयन्। => तत्र+अनयन्। स वृषः => सः+ वृषः उच्चैरवादीत् => उच्चैः+अवादीत् स्वैरविहारोऽवसितः। => स्वैरविहारः+अवसितः। दुःखभाजो भवन्ति। => दुःखभाजः+ भवन्ति। श्रमशीलानुपहसति => श्रमशीलान्+उपहसति नरो यः => नरः+ यः स्वयमनुद्यमो ह्यलसः => स्वयम्+अनुद्यमः+ हि+अलसः ह्यलसः => हि+अलसः पश्चात्तपति => पश्चात्‌+तपति स विपदि => सः+ विपदि जनैरुपहास्यः => जनैः+उपहास्यः तस्माद् आत्मानं => तस्मात्+ आत्मानं सफला नाभवन्। => सफलाः+ न+अभवन्। नाभवन्। => न+अभवन्। स आखेटकं => सः+ आखेटकं द्रवितो भूत्वा => द्रवितः+ भूत्वा तममुञ्चत्, => तम्+अमुञ्चत्, उपहास्यो भविष्यामि => उपहास्यः+ भविष्यामि गर्हणायास्तु => गर्हणायाः+तु मरणमेव => मरणम्+एव ततोऽसौ => ततः+असौ एकमुपायमचिन्तयत् => एकम्+उपायम्+अचिन्तयत् नापहसिष्यति। => न+अपहसिष्यति। इत्यवधार्य => इति+अवधार्य स श्रृगालानामेकां => सः+ श्रृगालानाम्+एकां श्रृगालानामेकां => श्रृगालानाम्+एकां स सर्वान् => सः+ सर्वान् यद् वयं => यत्+ वयं वृथैव => वृथा+एव काचिद् उपयोगिता => काचित्+ उपयोगिता स्फूर्तिरुदेष्यति। => स्फूर्तिः+उदेष्यति। भाषणेऽनवसिते => भाषणे+अनवसिते एको वृध्दः => एकः+ वृध्दः पुनर्योजने => पुनः+योजने समर्थोऽभविष्यः, => समर्थः+अभविष्यः, तदाऽस्मान् => तदा+अस्मान् एवमुपदेशं => एवम्+उपदेशं छिन्ननासिको नरः => छिन्ननासिकः+ नरः विसृष्टाऽभवत्। => विसृष्टा+अभवत्। धनविद्यागुणैराढ्यं => धनविद्यागुणैः+आढ्यं हीनो नरश्चित्ते => हीनः+ नरः+चित्ते नरश्चित्ते => नरः+चित्ते कथमेष न => कथम्+एषः+ न प्रजापतिमभ्येत्य => प्रजापतिम्+अभ्येत्य कृतज्ञोऽस्मि => कृतज्ञः+अस्मि भवदुपकारान् => भवत्+उपकारान् नखाश्च => नखाः+च बलवतामपि => बलवताम्+अपि शक्तोऽस्मि। => शक्तः+अस्मि। पशवो मानवाश्च => पशवः+ मानवाः+च मानवाश्च => मानवाः+च नाम्नो बिभ्यति। => नाम्नः+ बिभ्यति। वनराजोऽहम्। => वनराजः+अहम्। यदाऽहं => यदा+अहं कीदृशीयं => कीदृशी+इयं प्रजापतिरवदत्- => प्रजापतिः+अवदत्- कीदृशोऽयं => कीदृशः+अयं तेऽसन्तोषः। => ते+असन्तोषः। येऽपि => ये+अपि जीवा जगति => जीवाः+ जगति केनाप्यभावेन => केनापि+अभावेन भवन्त्येव। => भवन्ति+एव। अभावोऽसौ => अभावः+असौ शक्तिरपि। => शक्तिः+अपि। अतस्त्वं => अतः+त्वम् स्वनियोगमाचर। => स्वनियोगम्+आचर। प्रजापतेर्वचोभिरपि => प्रजापतेः+वचोभिः+अपि नाभजत्। => न+अभजत्। स ततोऽवसन्नमना => सः+ ततः+अवसन्नमना ततोऽवसन्नमना => ततः+अवसन्नमना विशालकायो राजराजः => विशालकायः+ राजराजः सिंहो विरम्य => सिंहः+ विरम्य कोऽस्य => कः+अस्य किमेतदपि => किम्+एतत्+अपि परितो ये => परितः+ ये क्षुद्रमशका विचरन्ति, => क्षुद्रमशकाः+ विचरन्ति, तेभ्यो मम => तेभ्यः+ मम एकोऽपि => एकः+अपि मशकश्चेत् => मशकः+चेत् स मामाकुलयति। => सः+ माम्+आकुलयति। मामाकुलयति। => माम्+आकुलयति। मृतिहेतुर्भवति => मृतिहेतुः+भवति अतोऽहं => अतः+अहं तन्निवारणार्थेऽविरामं => तन्निवारणार्थे+अविरामं सिंहस्यासन्तोषो विगलितः। => सिंहस्य+असन्तोषः+ विगलितः। प्रकृतिमापद्यत => प्रकृतिम्+आपद्यत स चिन्तितवान्- => सः+ चिन्तितवान्- मशकाद् भयम्, => मशकात्+ भयम्, कुक्कुटध्वनिश्रवणजनितोद्वेगो मम => कुक्कुटध्वनिश्रवणजनितोद्वेगः+ मम अपार्थ एव। => अपार्थः+ एव। दृढमवधार्यं => दृढम्+अवधार्यं मनुजैश्चित्ते => मनुजैः+चित्ते येभ्यो दत्तं => येभ्यः+ दत्तं प्रतीकारो द्विषाम् => प्रतीकारः+ द्विषाम् प्रतीकारो द्विषाम् => प्रतीकारः+ द्विषाम् जातः। => +जातः। शारीरिकवेदनाऽभिभूतस्य => शारीरिकवेदना+अभिभूतस्य गुहायामेकाकी => गुहायाम्+एकाकी स कथञ्चित् => सः+ कथञ्चित् सिंहस्याग्रे => सिंहस्य+अग्रे नाद्यावधि => न+अद्यावधि किञ्चिद् ब्रवीति => किञ्चित्+ ब्रवीति तमवदत्- => तम्+अवदत्- नागतवान्? => न+आगतवान्? भयादकम्पत => भयात्+अकम्पत रुचिर्नास्ति। => रुचिः+नास्ति। सहचरेभ्यो भवतो => सहचरेभ्यः+ भवतः+ भवतो रुग्णतां => भवतः+ रुग्णतां वनाद् वनं => वनात्+ वनं औषधमपृच्छम्। => औषधम्+अपृच्छम्। सद्योलाभकरमौषधं => सद्योलाभकरम्+औषधं आगतोऽस्मि। => आगतः+अस्मि। एष एव => एषः+ एव सिंहोऽवदत्- => सिंहः+अवदत्- 'यद्येवं, => यदि+एवं, अनातुरो भवेयं => अनातुरः+ भवेयं कर्तव्यपरायणस्त्वं => कर्तव्यपरायणः+त्वं जमबूको निवेदितवान् => जमबूकः+ निवेदितवान् एतदौषधम् => एतत्+औषधम् अगदोऽयं => अगदः+अयं अत्रैव => अत्र+एव सद्यो हतस्य => सद्यः+ हतस्य स केसरी => सः+ केसरी व्याघ्रमभिपत्य => व्याघ्रम्+अभिपत्य नखैर्विदारितवान् => नखैः+विदारितवान् बाधानामपि => बाधानाम्+अपि मूढा मिथो => मूढाः+ मिथः+ मिथो द्वेषिणः => मिथः+ द्वेषिणः मूढा मिथो => मूढाः+ मिथः+ मिथो द्वेषिणः => मिथः+ द्वेषिणः कश्चिद् वणिक् => कश्चित्+ वणिक् स यत्र => सः+ यत्र चार्जयति। => च+अर्जयति। एकदाऽसौ => एकदा+असौ भूमिरुद्घातिनी => भूमिः+उद्घातिनी भारोद्वहनेऽशक्ततामनुभवति => भारोद्वहने+अशक्तताम्+अनुभवति स घोटकं => सः+ घोटकं कतिपयैरहोभिः => कतिपयैः+अहोभिः रुग्णोऽस्मि। => रुग्णः+अस्मि। कञ्चिद् भारं => कञ्चित्+ भारं इत्याकर्ण्य => इति+आकर्ण्य रोषेणाऽवदत्- => रोषेण+अवदत्- रुग्णो नासि। => रुग्णः+ न+असि। नासि। => न+असि। किमर्थमहं => किमर्थम्+अहं चलतस्तस्य => चलतः+तस्य चेतश्चोद्विजते => चेतः+च+उद्विजते स्वामिनो दण्डप्रहारभयात् => स्वामिनः+ दण्डप्रहारभयात् स एकमेकं => सः+ एकम्+एकं एकमेकं => एकम्+एकं वराकोऽसौ => वराकः+असौ कियद्‌दूरं => कियत्+दूरं धृतभूरिभारो रासभः => धृतभूरिभारः+ रासभः सवेगमुच्छ्‌वसन् => सवेगम्+उच्छ्‌वसन् गतप्राणो जातः। => गतप्राणः+ जातः। एतद् वीक्ष्य => एतत्+ वीक्ष्य इत्यासीत् => इति+आसीत् उपायान्तरमनवलोक्य => उपायान्तरम्+अनवलोक्य स गर्दभस्य => सः+ गर्दभस्य भारमाश्वस्य => भारम्+आश्वस्य पृष्ठमारोपयत्। => पृष्ठम्+आरोपयत्। मृतदेहोऽपि => मृतदेहः+अपि 'किमिदम् => 'किम्+इदम् दर्शिताऽभविष्यत् => दर्शिता+अभविष्यत् गुरुतरो भारोऽयम् => गुरुतरः+ भारः+अयम् भारोऽयम् => भारः+अयम् उह्यो नाभविष्यत्।' => उह्यः+ न+अभविष्यत्।' नाभविष्यत्।' => न+अभविष्यत्।' मितो नास्ति => मितः+ नास्ति प्रीतिर्नापि => प्रीतिः+न+अपि तत्रोपेति => तत्र+उपेति कुतश्चिद् आगत्य => कुतश्चित्+ आगत्य शाखामधिष्ठाय => शाखाम्+अधिष्ठाय स्थिताऽभवत्। => स्थिता+अभवत्। साऽतीव => सा+अतीव शमयिष्यन्ति-इत्याशया => शमयिष्यन्ति-इति+आशया तत्रासीनाऽभवत्। => तत्र+आसीना+अभवत्। तरुमूलमुपाश्रितः। => तरुमूलम्+उपाश्रितः। स तरुशाखामाश्रितां => सः+ तरुशाखाम्+आश्रितां तरुशाखामाश्रितां => तरुशाखाम्+आश्रितां तस्या मनोभावं => तस्याः+ मनोभावं विदित्वाऽभ्यधात्- => विदित्वा+अभ्यधात्- परमन्ते => परम्+अन्ते नैराश्यमेव => नैराश्यम्+एव नैष रसालः। => न+एषः+ रसालः। एष तु => एषः+ तु को न => कः+ न कार्यसिध्दिर्हि => कार्यसिध्दिः+हि कार्यसिध्दिर्हि => कार्यसिध्दिः+हि चिन्तामग्नाऽजायत। => चिन्तामग्ना+अजायत। कतिपयैरहोभिः => कतिपयैः+अहोभिः कृषेर्लवनं => कृषेः+लवनं एतत्क्षेत्रं => एतत्+क्षेत्रं गत्वाऽन्नकणान् => गत्वा+अन्नकणान् शिशूनवदत्- => शिशून्+अवदत्- क्षिप्रमत्र => क्षिप्रम्+अत्र स यद् => सः+ यत्+ यद् वदेत्, => यत्+ वदेत्, पक्वमवेक्ष्य => पक्वम्+अवेक्ष्य कृषक एवमवदत्- => कृषकः+ एवम्+अवदत्- एवमवदत्- => एवम्+अवदत्- शिशुभिरवहितैः => शिशुभिः+अवहितैः इतो गमनस्य => इतः+ गमनस्य प्रतिवेशिनो नागमिष्यन्ति। => प्रतिवेशिनः+ न+आगमिष्यन्ति। नागमिष्यन्ति। => न+आगमिष्यन्ति। पुनरेत्यावदत्- => पुनः+एत्य+अवदत्- प्रतिवेशिनस्तु => प्रतिवेशिनः+तु नागताः। => न+आगताः। अधुनाऽहं => अधुना+अहं कृषकवचो जनन्यै => कृषकवचः+ जनन्यै निश्चिन्ता वसथ। => निश्चिन्ताः+ वसथ। भ्रातरो नागमिष्यन्ति। => भ्रातरः+ न+आगमिष्यन्ति। नागमिष्यन्ति। => न+आगमिष्यन्ति। सारस्या वचनं => सारस्याः+ वचनं यथार्थमासीत्। => यथार्थम्+आसीत्। भ्रातरोऽपि => भ्रातरः+अपि सार्धमेत्य => सार्धम्+एत्य विषीदन्नकथयत्- => विषीदन्+अकथयत्- तनयाश्च => तनयाः+च प्रातरेत्य => प्रातः+एत्य शिशुमुखादेतदाकर्ण्य => शिशुमुखात्+एतत्+आकर्ण्य गहनचिन्तामापेदे => गहनचिन्ताम्+आपेदे त्यजनीयमेव। => त्यजनीयम्+एव। स्वयमागत्य => स्वयम्+आगत्य मामनुसरन्तः => माम्+अनुसरन्तः स्वयमेव => स्वयम्+एव कस्मिंश्चिदावसथे => कस्मिंश्चित्+आवसथे स समीपस्थं => सः+ समीपस्थं तरुशाखादींश्छित्त्वा => तरुशाखादीन्+छित्त्वा स्ववृत्तिमर्जयति => स्ववृत्तिम्+अर्जयति काष्ठविक्रयलब्धद्रव्येणाऽसौ => काष्ठविक्रयलब्धद्रव्येण+असौ सन्तोषवृत्तिमास्थाय => सन्तोषवृत्तिम्+आस्थाय जीवनयापनमकार्षीत्। => जीवनयापनम्+अकार्षीत्। परशुरेव => परशुः+एव जीविकोपकरणमासीत्। => जीविकोपकरणम्+आसीत्। तरुशाखामारूढस्य => तरुशाखाम्+आरूढस्य परशुरभ्रश्यत् => परशुः+अभ्रश्यत् चापतत्। => च+अपतत्। सरितमवगाहितुं => सरितम्+अवगाहितुं चान्वेष्टुम् => च+अन्वेष्टुम् स्यादिति => स्यात्+इति स रोदितुमारेभे। => सः+ रोदितुम्+आरेभे। रोदितुमारेभे। => रोदितुम्+आरेभे। स प्राह- => सः+ प्राह- वराकोऽहम्। => वराकः+अहम्। साऽवदत् => सा+अवदत् धैर्यमाधत्स्व। => धैर्यम्+आधत्स्व। परशुमुद्धृत्य => परशुम्+उद्धृत्य तमुवाच- => तम्+उवाच- स प्रोवाच- => सः+ प्रोवाच- नैष मदीयः => नैषः+ मदीयः परशुमानीतवती। => परशुम्+आनीतवती। सोऽपि => सः+अपि एष मदीयः => एषः+ मदीयः त्रीनेव => त्रीन्+एव सोऽपि => सः+अपि गृहमपावृत्तः। => गृहम्+अपावृत्तः। प्रतिवेशिनो यदैतद् => प्रतिवेशिनः+ यदा+एतत्+ यदैतद् वृत्तमजानन्, => यदा+एतत्+ वृत्तम्+अजानन्, वृत्तमजानन्, => वृत्तम्+अजानन्, दग्धमानसा अभवन्। => दग्धमानसाः+ अभवन्। तेष्वेको लोभोपहतचित्तवृत्तिः => तेषु+एकः+ लोभोपहतचित्तवृत्तिः परशुमादाय => परशुम्+आदाय चारभत। => च+आरभत। पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव किमिति => किम्+इति सोऽवदत्- => सः+अवदत्- परशुमधिगन्तुमीहे। => परशुम्+अधिगन्तुम्+ईहे। तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव किमेषोऽस्ति => किम्+एषः+अस्ति झटित्युवाच => झटिति+उवाच सरोषमुवाच- => सरोषम्+उवाच- गच्छेतः। => गच्छ+इतः। लोहपरशुरपि => लोहपरशुः+अपि नतमूर्धाऽसौ => नतमूर्धा+असौ गृहमाजगाम। => गृहम्+आजगाम। निष्ठापरोऽलुब्धः => निष्ठापरः+अलुब्धः विन्दत्येव => विन्दति+एव 12.नायमुपदेशकालः => 12.न+अयम्+उपदेशकालः नायमुपदेशकालः => न+अयम्+उपदेशकालः स्नातुमगमत्। => स्नातुम्+अगमत्। बालकमेव => बालकम्+एव बहिरानयेः, => बहिः+आनयेः, तवोपदेशं => तव+उपदेशं प्रोक्तमकाले => प्रोक्तम्+अकाले यद् उपहास्यं => यत्+ उपहास्यं भवेद् ध्रुवम् => भवेत्+ ध्रुवम् समर्थोऽपराध्यति => समर्थः+अपराध्यति समर्थोऽपराध्यति => समर्थः+अपराध्यति स तैः => सः+ तैः स भूरिपरिश्रमेण => सः+ भूरिपरिश्रमेण ततोऽसौ => ततः+असौ स पुनरुवाच- => सः+ पुनः+उवाच- पुनरुवाच- => पुनः+उवाच- कृतवानस्मि, => कृतवान्+अस्मि, अतो द्वितीयोंऽशः => अतः+ द्वितीयः+अंशः द्वितीयोंऽशः => द्वितीयः+अंशः एष तृतीयोंऽशः => एषः+ तृतीयः+अंशः तृतीयोंऽशः => तृतीयः+अंशः स आगत्य => सः+ आगत्य तद्वचो निशम्य => तद्वचः+ निशम्य भीतभीता मौनमास्थिताः। => भीतभीताः+ मौनम्+आस्थिताः। मौनमास्थिताः। => मौनम्+आस्थिताः। सिंहश्च => सिंहः+च यो हि => यः+ हि शक्तिमदाध्मातः => शक्तिम्+अदाध्मातः तद् आदेशो => तत्+ आदेशः क्षुद्रोऽप्यरातिर्नहि => क्षुद्रः+अपि+अरातिः+नहि क्षुद्रोऽप्यरातिर्नहि => क्षुद्रः+अपि+अरातिः+नहि कश्चिन्नरः => कश्चित्+नरः एको मशकः => एकः+ मशकः भूयो भूयः => भूयः+ भूयः स नरः => सः+ नरः स मशकः => सः+ मशकः मशकस्तं => मशकः+तं उदारहृदयश्च। => उदारहृदयः+च। क्षुद्रजीवोऽस्मि। => क्षुद्रजीवः+अस्मि। नरोऽभाषत-' => नरः+अभाषत- क्षुद्रोऽसि => क्षुद्रः+असि तवापराधः => तव+अपराधः मर्षणीयो नास्ति। => मर्षणीयः+ नास्ति। रिपुस्तु => रिपुः+तु रिपुरेव => रिपुः+एव क्षुद्रो वा => क्षुद्रः+ वा मत्वाऽरातिं => मत्वा+अरातिं मूढो दयया => मूढः+ दयया कालेऽसौ => काले+असौ नात्र => न+अत्र श्रेयो भावयन्तः => श्रेयः+ भावयन्तः श्रेयो भावयन्तः => श्रेयः+ भावयन्तः तयोरेकोऽन्धः => तयोः+एकः+अन्धः अपरश्च => अपरः+च ग्रामवासिभिर्दयया => ग्रामवासिभिः+दयया तावतुष्यताम्। => तौ+उतुष्यताम्। समयोऽतिक्रान्तः। => समयः+अतिक्रान्तः। एकदाऽकस्मात् => एकदा+अकस्मात् स ग्रामो => सः+ ग्रामः+ ग्रामो वह्निना => ग्रामः+ वह्निना वलयितोऽभूत्। => वलयितः+अभूत्। विकराला हुताशनशिखाः => विकरालाः+ हुताशनशिखाः वृद्धाश्च => वृद्धाः+च तस्माद् ग्रामात् => तस्मात्+ ग्रामात् नास्ताम्। => न+आस्ताम्। पङ्गुश्च => पङ्गुः+च आत्मरक्षोपायचिन्तनपरयोस्तयोर्मनसि => आत्मरक्षोपायचिन्तनपरयोः+तयोः+मनसि एकोपायः => एकः+उपायः प्रसफुरितोऽभवत्। => प्रस्फुरितः+अभवत्। अन्धश्चलितुं => अन्धः+चलितुं पङ्गुश्च => पङ्गुः+च स्कन्धमारुह्य => स्कन्धम्+आरुह्य अन्धश्च => अन्धः+च तदुद्दिष्टपथेन => तत्+उद्दिष्टपथेन गन्तुमुपचक्रमे। => गन्तुम्+उपचक्रमे। एवमुभौ => एवम्+उभौ अनलादात्मानं => अनलात्+आत्मानं एको व्याघ्रः => एकः+ व्याघ्रः क्रूर आसीत्। => क्रूरः+ आसीत्। तस्माद् बिभ्यति => तस्मात्+ बिभ्यति दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव मित्राण्यपि => मित्राणि+अपि ईदृशोऽप्यवसरः => ईदृशः+अपि+अवसरः व्याघ्र आहाराय => व्याघ्रः+ आहाराय नासादयत्। => न+आसादयत्। स मेषसमवाये => सः+ मेषसमवाये प्रवेशमलभत। => प्रवेशम्+अलभत। मेषा एकस्मिन् => मेषाः+ एकस्मिन् निरुध्दा भवन्ति => निरुध्दाः+ भवन्ति प्रच्छन्नवेषधरो व्याघ्रोऽपि => प्रच्छन्नवेषधरः+ व्याघ्रः+अपि व्याघ्रोऽपि => व्याघ्रः+अपि सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् यद् रात्रौ => यत्+ रात्रौ सोऽचिन्तयत् => सः+अचिन्तयत् अहमेकं => अहम्+एकं स व्रजमागच्छत्। => सः+ व्रजम्+आगच्छत्। व्रजमागच्छत्। => व्रजम्+आगच्छत्। द्वारमनावृतं => द्वारम्+अनावृतं निर्गन्तुमैच्छत्। => निर्गन्तुम्+ऐच्छत्। तस्योदरं => तस्य+उदरं व्याघ्रो गतासुरभवत्। => व्याघ्रः+ गतासुः+अभवत्। गतासुरभवत्। => गतासुः+अभवत्। जानीतेऽसौ => जानीते+असौ परिणामो भविता => परिणामः+ भविता रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यो => रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यः+ आसीद् अयोध्या => आसीत्+ अयोध्या मानवेन्द्रो मनुः => मानवेन्द्रः+ मनुः चाभवत् => च+अभवत् राजमार्गा अभवन् => राजमार्गाः+ अभवन् विपुलमापणमुद्यानानि => विपुलम्+आपणम्+उद्यानानि चासन् => च+आसन् परितश्च => परितः+च चासन् => च+आसन् या पुनर्गोभिर्वाजिभिर्गजैरुष्ट्रैश्च => याः+ पुनः+गोभिः+वाजिभिः+गजैः+उष्ट्रैः+च पुनर्गोभिर्वाजिभिर्गजैरुष्ट्रैश्च => पुनः+गोभिः+वाजिभिः+गजैः+उष्ट्रैः+च शोभिता बभूव => शोभिताः+ बभूव व्यापारिणो व्यापारमकुर्वन् => व्यापारिणः+ व्यापारम्+अकुर्वन् व्यापारमकुर्वन् => व्यापारम्+अकुर्वन् सुन्दरीभिर्नारीभिः => सुन्दरीभिः+नारीभिः नरैश्च => नरैः+च तामग्निमद्भिर्गुणषद्भिरावृतां => ताम्+अग्निमद्भिः+गुणषद्भिः+आवृतां द्विजोत्तमैर्वेदषडङ्गपारगैः => द्विजोत्तमैः+वेदषडङ्गपारगैः सत्यरतैर्महात्मभिर्महर्षिकल्पैऋषिभिश्च => सत्यरतैः+महात्मभिः+महर्षिकल्पैऋषिभिः+च जुष्टामतिशय्य => जुष्टाम्+अतिशय्य चापि => च+अपि पुर्यामयोध्यायां => पुर्याम्+अयोध्यायां प्रजावल्लभो महातेजाः => प्रजावल्लभः+ महातेजाः धार्मिको जिताशेषशत्रुः => धार्मिकः+ जिताशेषशत्रुः मित्रबन्धुसम्बन्धिभिर्युतो महर्षिकल्पो => मित्रबन्धुसम्बन्धिभिः+युतः+ महर्षिकल्पः+ महर्षिकल्पो राजर्षिर्नृपालो => महर्षिकल्पः+ राजर्षिः+नृपालः+ राजर्षिर्नृपालो दशरथो => राजर्षिः+नृपालः+ दशरथः+ दशरथो वसन् => दशरथः+ वसन् प्रजा अपालयत् => प्रजाः+ अपालयत् स धीरो => सः+ धीरः+ धीरो वीरो => धीरः+ वीरः+ वीरो राजनीतिकुशलश्चाभवत् => वीरः+ राजनीतिकुशलः+च+अभवत् राजनीतिकुशलश्चाभवत् => राजनीतिकुशलः+च+अभवत् नराश्च => नराः+च नार्यश्च => नार्यः+च महर्षय इवामलाः => महर्षयः+ इव+अमलाः इवामलाः => इव+अमलाः कदर्यो वा => कदर्यः+ वा शक्यो द्रष्टुमयोध्यायां => शक्यः+ द्रष्टुम्+अयोध्यायां द्रष्टुमयोध्यायां => द्रष्टुम्+अयोध्यायां नाविद्वान् => न+अविद्वान् नाल्पसन्निचयः => न+अल्पसन्निचयः कश्चिदासीत्तस्मिन् => कश्चित्+आसीत्+तस्मिन् यो ह्यसिद्धार्थोऽगवाश्वधनधान्यवान् => यः+ हि+असिद्धार्थः+गवाश्वधनधान्यवान् ह्यसिद्धार्थोऽगवाश्वधनधान्यवान् => हि+असिद्धार्थः+गवाश्वधनधान्यवान् पुरवरेऽभूवन् => पुरवरे+अभूवन् धर्मात्मानो बहुश्रुताः => धर्मात्मानः+ बहुश्रुताः नरास्तुष्टा धनैः => नराः+तुष्टाः+ धनैः स्वैरलुब्धाः => स्वैः+अलुब्धाः स्वकर्मनिरता नित्यं => स्वकर्मनिरताः+ नित्यं ब्राह्‌मणा विजितेन्द्रियाः => ब्राह्‌मणाः+ विजितेन्द्रियाः दानाध्ययनशीलाश्च => दानाध्ययनशीलाः+च संयताश्च => संयताः+च दीर्घायुषो नराः => दीर्घायुषः+ नराः पुत्रपौत्रैश्च => पुत्रपौत्रैः+च कश्चिन्नरो वा => कश्चित्+नरः+ वा नाश्रीमान्नाप्यरूपवान् => न+अश्रीमान्+अपि+अरूपवान् शक्यमयोध्यायां => शक्यम्+अयोध्यायां नापि => न+अपि राजन्यभक्तिमान् => राजनि+अभक्तिमान् कर्तव्यपरायणाश्चाभवन् => कर्तव्यपरायणाः+च+अभवन् यशस्विनो वीरस्य => यशस्विनः+ वीरस्य धृष्टिर्जयन्तो विजयः => धृष्टिः+जयन्तः+ विजयः सिद्धार्थश्चार्थसाधकः => सिद्धार्थः+च+अर्थसाधकः अशोको मन्त्रपालश्च => अशोकः+ मन्त्रपालः+च मन्त्रपालश्च => मन्त्रपालः+च सुमन्त्रश्चाष्टमोऽभवत् => सुमन्त्रः+च+अष्टमः+अभवत् इत्यष्टौ => इति+अष्टौ मन्त्रिण आसन् => मन्त्रिणः+ आसन् वशिष्ठो वामदेवश्च => वशिष्ठः+ वामदेवः+च वामदेवश्च => वामदेवः+च द्वावभिमतौ => द्वौ+अभिमतौ तस्यास्तामृषिसत्तमौ => तस्याः+ताम्+ऋषिसत्तमौ सुमन्त्रो मुख्यो => सुमन्त्रः+ मुख्यः+ मुख्यो मन्त्री => मुख्यः+ मन्त्री मुनिर्वशिष्ठश्च => मुनिः+वशिष्ठः+च गुरुरासीत् => गुरुः+आसीत् चेति => च+इति तिस्रो भार्या => तिस्रः+ भार्याः+ भार्या आसन् => भार्याः+ आसन् पुत्रो नाभवत् => पुत्रः+ न+अभवत् नाभवत् => न+अभवत् शून्य आसीत् => शून्यः+ आसीत् गुरुर्वशिष्ठः => गुरुः+वशिष्ठः कथमस्य => कथम्+अस्य खल्वेषोऽपायः => खलु+एषः+अपायः उपायस्तु => उपायः+तु स नृपमगच्छत् => सः+ नृपम्+अगच्छत् नृपमगच्छत् => नृपम्+अगच्छत् कर्तव्य इति => कर्तव्यः+ इति तैर्निर्णीतम् => तैः+निर्णीतम् मुनयो यज्ञकर्मविदो => मुनयः+ यज्ञकर्मविदः+ यज्ञकर्मविदो ब्राह्मणाः => यज्ञकर्मविदः+ ब्राह्मणाः पुरोहिताश्च => पुरोहिताः+च विप्रा मन्त्रान् => विप्राः+ मन्त्रान् आहुतयोऽपतन् => आहुतयः+अपतन् नागरिका दर्शकाः => नागरिकाः+ दर्शकाः पूर्णाहुतिरभूत् => पूर्णाहुतिः+अभूत् ततो यज्ञकुण्डात् => ततः+ यज्ञकुण्डात् पायसपात्रमादाय => पायसपात्रम्+आदाय पुरुष उदतिष्ठत् => पुरुषः+ उदतिष्ठत् स दशरथाय => सः+ दशरथाय पात्रमयच्छत् => पात्रम्+अयच्छत् अवादीच्च => अवादीत्+च प्रीतोऽस्मि => प्रीतः+अस्मि पुत्रस्ते => पुत्रः+ते स देवोऽन्तर्दधौ => सः+ देवः+अन्तर्दधौ देवोऽन्तर्दधौ => देवः+अन्तर्दधौ पायसमददात् => पायसम्+अददात् मुनयो यथास्थानं => मुनयः+ यथास्थानं पौरा आनन्दिता => पौराः+ आनन्दिताः+ आनन्दिता अभूवन् => आनन्दिताः+ अभूवन् ब्राह्मणेभ्यो दक्षिणां => ब्राह्मणेभ्यः+ दक्षिणां ब्रह्मणो दक्षिणां => ब्रह्मणः+ दक्षिणां अन्येभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्च => अन्येभ्यः+ ब्राह्मणेभ्यः+च ब्राह्मणेभ्यश्च => ब्राह्मणेभ्यः+च स हिरण्यं => सः+ हिरण्यं बहुभ्यो विपुलं => बहुभ्यः+ विपुलं राजपत्न्यो गर्भिण्योऽभवन् => राजपत्न्यः+ गर्भिण्यः+अभवन् गर्भिण्योऽभवन् => गर्भिण्यः+अभवन् दशरथो मोदमन्वभवत् => दशरथः+ मोदम्+अन्वभवत् मोदमन्वभवत् => मोदम्+अन्वभवत् पौरा उत्सवान् => पौराः+ उत्सवान् नागर्यो मङ्गलगीतानि => नागर्यः+ मङ्गलगीतानि ततश्चैत्रमासस्य => ततः+चैत्रमासस्य कौशल्याऽजनयद् रामं => कौशल्या+अजनयत्+ रामं विष्णोरंशं => विष्णोः+अंशं पुत्रमैक्ष्वाकुवर्धनम् => पुत्रम्+ऐक्ष्वाकुवर्धनम् दुन्दुभयो नेदुः => दुन्दुभयः+ नेदुः कृतकृत्याऽभवद्भारतीया जगती => कृतकृत्या+अभवत्+भारतीयाः+ जगती ननृतुश्चाप्सरोगणाः => ननृतुः+च+अप्सरोगणाः देवदुन्दभयो नेदुः => देवदुन्दभयः+ नेदुः पुष्पवृष्टिश्च => पुष्पवृष्टिः+च खाच्च्युता => खात्+च्युता उत्सवश्च => उत्सवः+च महानासीदयोध्यायां => महान्+आसीत्+अयोध्यायां ब्राह्मणेभ्यो ददौ => ब्राह्मणेभ्यः+ ददौ चतुरो राजकुमारान् => चतुरः+ राजकुमारान् कृतकृत्यममन्यतात्मानम् => कृतकृत्यम्+अमन्यत्+आत्मानम् द्वितीयाचन्द्र इव => द्वितीयाचन्द्रः+ इव जानुरिङ्गणतत्परास्ते => जानुरिङ्गणतत्पराः+ते पश्चाद् धावन्तीनां => पश्चात्+ धावन्तीनां चानन्देन => च+आनन्देन सममेधाञ्चचक्रिरेतराम् => सममेधां+चचक्रिरेतराम् पौरस्त्रियस्तेषां => पौरस्त्रियः+तेषां प्रमोदमन्वभवन् => प्रमोदम्+अन्वभवन् गाश्च => गाः+च ब्राह्मणेभ्यो ददौ => ब्राह्मणेभ्यः+ ददौ बाला राजकुमारा => बालाः+ राजकुमाराः+ राजकुमारा विविधानि => राजकुमाराः+ विविधानि शिशुक्रीडाभिस्ते => शिशुक्रीडाभिः+ते बालक्रीडाभिर्बन्धूनां => बालक्रीडाभिः+बन्धूनां हरन्तो राजकुमारा => हरन्तः+ राजकुमाराः+ राजकुमारा अष्टमे => राजकुमाराः+ अष्टमे कर्त्तुमचिन्तयत् => कर्त्तुम्+अचिन्तयत् समारम्भा अभवन् => समारम्भाः+ अभवन् सम्बन्धिनश्च => सम्बन्धिनः+च विशालो रुचिरश्च => विशालः+ रुचिरः+च रुचिरश्च => रुचिरः+च पौरा ध्वजाभिः => पौराः+ ध्वजाभिः पुष्पादिभिश्च => पुष्पादिभिः+च स्त्रियो मङ्गलान्यगायन् => स्त्रियः+ मङ्गलानि+अगायन् मङ्गलान्यगायन् => मङ्गलानि+अगायन् गुरुभिराचार्यैश्च => गुरुभिः+आचार्यैः+च दशरथो रामलक्ष्मणभरतशत्रुघ्नानां => दशरथः+ रामलक्ष्मणभरतशत्रुघ्नानां चाकारयत् => च+अकारयत् ततश्च => ततः+च धृतब्रह्मचारिवेषाश्चत्वारोऽपि => धृतब्रह्मचारिवेषाः+चत्वारः+अपि राजपुत्रा विद्याः => राजपुत्राः+ विद्याः गुरो वशिष्ठस्याश्रमं => गुरोः+ वशिष्ठस्य+आश्रमं वशिष्ठस्याश्रमं => वशिष्ठस्य+आश्रमं निवसन्तस्ते => निवसन्तः+ते चापठन् => च+अपठन् सेवमानास्ते => सेवमानाः+ते स्वल्पेनैव => स्वल्पेन+एव उपपन्ननैपुण्या अभवन् => उपपन्ननैपुण्याः+ अभवन् ज्येष्ठो रामचन्द्रो => ज्येष्ठ+ रामचन्द्रः+ रामचन्द्रो गुणैः => रामचन्द्रः+ गुणैः प्रेष्ठश्चासीत् => प्रेष्ठः+च+आसीत् स चतुरो => सः+ चतुरः+ चतुरो धीरो => चतुरः+ धीरः+ धीरो वीरो => धीरः+ वीरः+ वीरो बलवान् => वीरः+ बलवान् शान्तो गम्भीरो => शान्तः+ गम्भीरः+ गम्भीरो विनयी => गम्भीरः+ विनयी तस्यालौकिकान् => तस्य+आलौकिकान् मातरो गुरवो => मातरः+ गुरवः+ गुरवो बान्धवाः => गुरवः+ बान्धवाः पौराश्च => पौराः+च आशिषो व्याजहुः => आशिषः+ व्याजहुः परिजना मुमुदिरे => परिजनाः+ मुमुदिरे नवीना उत्सवा => नवीनाः+ उत्सवाः+ उत्सवा अभवन् => उत्सवाः+ अभवन् अथैकदा => अथ+एकदा मुनिर्विश्वामित्रो राजानं => मुनिः+विश्वामित्रः+ राजानं द्रष्टुमागच्छत् => द्रष्टुम्+आगच्छत् तमपूजयत् => तम्+अपूजयत् प्रीतो मुनिराशिषः => प्रीतः+ मुनिः+आशिषः मुनिराशिषः => मुनिः+आशिषः राजकुमारा आगत्य => राजकुमाराः+ आगत्य पादयोरपतन् => पादयोः+अपतन् स तान् => सः+ तान् शुभाशीर्भिरनुजग्राह => शुभाशीर्भिः+अनुजग्राह पुरोहितामन्त्रिणश्चापि => पुरोहितामन्त्रिणः+च+अपि राजानमाश्रमरक्षायै => राजानम्+आश्रमरक्षायै दशरथश्च => दशरथः+च बालाविमौ => बालौ+इमौ राक्षसाश्च => राक्षसाः+च क्रूरा मायाविनो => क्रूराः+ मायाविनः+ मायाविनो बलवन्तो => मायाविनः+ बलवन्तः+ बलवन्तो भयङ्‌कराश्च => बलवन्तः+ भयङ्‌कराः+च भयङ्‌कराश्च => भयङ्‌कराः+च नैतौ => न+एतौ तैर्योद्धुं => तैः+योद्धुं पुनरवादीत् => पुनः+अवादीत् रामलक्ष्मणयोर्बलम् => रामलक्ष्मणयोः+बलम् भुवो भारावतराय => भुवः+ भारावतराय एवावतीर्णौ => एव+अवतीर्णौ गुरोर्वशिष्ठस्यानुमत्या => गुरोः+वशिष्ठस्य+अनुमत्या तस्याश्रममगच्छताम् => तस्य+आश्रमम्+अगच्छताम् विश्वामित्रो ययावग्रे => विश्वामित्रः+ ययौ+अग्रे ययावग्रे => ययौ+अग्रे ततो रामो => ततः+ रामः+ रामो महायशाः => रामः+ महायशाः काकपक्षधरो धन्वी => काकपक्षधरः+ धन्वी सौमित्रिरन्वगात् => सौमित्रिः+अन्वगात् मुनयो ब्राह्मणाश्च => मुनयः+ ब्राह्मणाः+च ब्राह्मणाश्च => ब्राह्मणाः+च प्रसन्ना अभवन् => प्रसन्नाः+ अभवन् विश्वामित्रस्तौ => विश्वामित्रः+तौ धनुर्वेदमपाठयत् => धनुर्वेदम्+अपाठयत् विप्रा वेदानपठन् => विप्राः+ वेदान्+अपठन् वेदानपठन् => वेदान्+अपठन् राक्षसा यज्ञविध्वंसाय => राक्षसाः+ यज्ञविध्वंसाय राममाह => रामम्+आह त्वामृते => त्वाम्+ऋते रामचन्द्रो विश्वामित्रादेशेनावधीत् => रामचन्द्रः+ विश्वामित्रादेशेन+अवधीत् विश्वामित्रादेशेनावधीत् => विश्वामित्रादेशेन+अवधीत् ततस्तस्याः => ततः+तस्याः चायातौ => च+आयातौ ऋषयो विश्वामित्रश्च => ऋषयः+ विश्वामित्रः+च विश्वामित्रश्च => विश्वामित्रः+च यशश्च => यशः+च लोकेऽभवत् => लोके+अभवत् परितुष्टोऽस्मि => परितुष्टः+अस्मि युक्तो ददाम्यस्त्राणि => युक्तः+ ददामि+अस्त्राणि ददाम्यस्त्राणि => ददामि+अस्त्राणि क्षिप्रमेव => क्षिप्रम्+एव स्मितस्तु => स्मितः+तु प्राङ्मुखो भूत्वा => प्राङ्मुखः+ भूत्वा शुचिर्मुनिवरस्तदा => शुचिः+मुनिवरः+तदा सुप्रीतो मन्त्रग्रामनुत्तमम् => सुप्रीतः+ मन्त्रग्राम्+अनुत्तमम् मन्त्रग्रामनुत्तमम् => मन्त्रग्राम्+अनुत्तमम् दैवतेऽपि => दैवते+अपि बहून्यस्त्राणि => बहूनि+अस्त्राणि ततो विश्वामित्रः => ततः+ विश्वामित्रः वृत्तान्तमशृणोत् => वृत्तान्तम्+अशृणोत् गौतमस्याश्रमः => गौतमस्य+आश्रमः श्रान्तास्ते => श्रान्ताः+ते वृक्षतलमुपाविशन् => वृक्षतलम्+उपाविशन् विश्वामित्रश्च => विश्वामित्रः+च कथामकथयत् => कथाम्+अकथयत् स गौतमपत्न्या => सः+ गौतमपत्न्या कथामपि => कथाम्+अपि ततो रामः => ततः+ रामः पादेनास्पृशत् => पादेन+अस्पृशत् तत्क्षणादेव => तत्क्षणात्+एव लक्ष्मीमिवाऽवलोक्य => लक्ष्मीम्+इव+अवलोक्य गौतमोऽपि => गौतमः+अपि चापि => च+अपि समेतो गुरुर्विश्वामित्रः => समेतः+ गुरुः+विश्वामित्रः गुरुर्विश्वामित्रः => गुरुः+विश्वामित्रः स्वयम्वरभवनमासीत् => स्वयम्वरभवनम्+आसीत् दूरदूराद् राजानो => दूरदूरात्+ राजानः+ राजानो राजकुमाराश्च => राजानः+ राजकुमाराः+च राजकुमाराश्च => राजकुमाराः+च सज्जाश्च => सज्जाः+च राजानो राजपुत्राश्च => राजानः+ राजपुत्राः+च राजपुत्राश्च => राजपुत्राः+च आसनेषूपविष्टाः => आसनेषु+उपविष्टाः गुरुर्विश्वामित्रोऽपि => गुरुः+विश्वामित्रः+अपि महत्यासने => महति+आसने रामलक्ष्मणावपि => रामलक्ष्मणौ+अपि समीप एव => समीपे+ एव स्वयंवरमण्डपमविशत् => स्वयंवरमण्डपम्+अविशत् तस्या लावण्यं => तस्याः+ लावण्यं चकिता उत्कण्ठिताश्चाभवन् => चकिताः+ उत्कण्ठिताः+च+अभवन् उत्कण्ठिताश्चाभवन् => उत्कण्ठिताः+च+अभवन् विदेहराजो जनकोऽवादीत् => विदेहराजः+ जनकः+अवादीत् जनकोऽवादीत् => जनकः+अवादीत् राजपुत्रा भूपतयश्च => राजपुत्राः+ भूपतयः+च भूपतयश्च => भूपतयः+च स एव => सः+ एव वीरो यः => वीरः+ यः करिष्यतीति => करिष्यति+इति पणमाकर्ण्य => पणम्+आकर्ण्य बहवो राजपुत्रास्तस्य => बहवः+ राजपुत्राः+तस्य राजपुत्रास्तस्य => राजपुत्राः+तस्य प्रयत्नमकुर्वन् => प्रयत्नम्+अकुर्वन् रावणोऽपि => रावणः+अपि तत्रोपस्थित आसीत् => तत्र+उपस्थितः+ आसीत् शिवधनुस्तद् उद्धर्तुं => शिवधनुः+तत्+ उद्धर्तुं यतमानोऽपि => यतमानः+अपि स न => सः+ न तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि स लज्जितस्ततोऽगच्छत् => सः+ लज्जितः+ततः+अगच्छत् लज्जितस्ततोऽगच्छत् => लज्जितः+ततः+अगच्छत् शिवधनुस्तद् सज्जीकर्तुं => शिवधनुस्तत्+ सज्जीकर्तुं प्रभुरभवत् => प्रभुः+भवत् जनकोऽवादीत् => जनकः+अवादीत् निर्वीरमिदानीं => निर्वीरम्+इदानीं धुनरिदं => धुनः+इदं चापमानजनकं => च+अपमानजनकं उत्थायेदमब्रवीत् => उत्थाय+इदम्+अब्रवीत् नेदं => न+इदं धनुरिदं => धनुः+इदं पर्वतानपि => पर्वतान्+अपि स गुरोः => सः+ गुरोः संकेतेनाग्रतो => संकेतेन+अग्रतः तद्धनुरग्रहीत् => तत्+धनुः+अग्रहीत् लीलयैव => लीलया+एव तदुद्धृतम् => तत्+उद्धृतम् यावद् ज्यामकर्षत् => यावत्+ ज्याम्+अकर्षत् ज्यामकर्षत् => ज्याम्+अकर्षत् तावत्तत् => तावत्+तत् भूतलेऽपतत् => भूतले+अपतत् महाध्वनिरजायत => महाध्वनिः+अजायत पौरा मित्रराजाश्च => पौराः+ मित्रराजाः+च मित्रराजाश्च => मित्रराजाः+च प्रसन्ना अभवन् => प्रसन्नाः+ अभवन् भूपाला लज्जयावनतशिरसोऽभवन् => भूपालाः+ लज्जया+अवनतशिरसः+अभवन् लज्जयावनतशिरसोऽभवन् => लज्जया+अवनतशिरसः+अभवन् जनकोऽयोध्याधिपतिं => जनकः+अयोध्याधिपतिं नृपालो दशरथो => नृपालः+ दशरथः+ दशरथो गुरुर्वशिष्ठो => दशरथः+ गुरुः+वशिष्ठः+ गुरुर्वशिष्ठो राममातरः => गुरुः+वशिष्ठः+ राममातरः भ्रातरो बान्धवाः => भ्रातरः+ बान्धवाः सम्बन्धिनश्चागच्छन् => सम्बन्धिनः+च+अगच्छन् संजाताश्चर्यास्ते => संजाताश्चर्याः+ते आननन्दुस्ते => आननन्दुः+ते विवाहोऽभवत् => विवाहः+अभवत् दशरथात्मजानामपि => दशरथात्मजानाम्+अपि विवाहा जनककुले => विवाहाः+ जनककुले एवाभवन् => एव+अभवन् लक्ष्मण ऊर्मिलां => लक्ष्मणः+ ऊर्मिलां भरतो माण्डवीम् => भरतः+ माण्डवीम् शत्रुघ्नश्च => शत्रुघ्नः+च विलोकयन्त्यो महान्तमानन्दं => विलोकयन्त्यः+ महान्तम्+आनन्दं महान्तमानन्दं => महान्तम्+आनन्दं सुखमन्वभवन् => सुखम्+अन्वभवन् लोकव्यवहारांश्च => लोकव्यवहारान्+च गुरुजना राजपुत्रैरकारयन् => गुरुजनाः+ राजपुत्रैः+अकारयन् राजपुत्रैरकारयन् => राजपुत्रैः+अकारयन् जनको राजानं => जनकः+ राजानं सम्बन्धिनश्च => सम्बन्धिनः+च दशरथोऽपि => दशरथः+अपि महताऽऽदरेण => महता+आदरेण सोऽयं => सः+अयं सर्वेषामभीष्टः => सर्वेषाम्+अभीष्टः चानन्दपूर्वकं => च+आनन्दपूर्वकं कतिचिदहानि => कतिचित्+अहानि विदेहराजमामन्त्रय => विदेहराजम्+आमन्त्रय दशरथोऽयोध्यां => दशरथः+अयोध्यां मित्रैश्च => मित्रैः+च प्रदेशानवलोकयन्तो यत्र => प्रदेशान्+अवलोकयन्तः+ यत्र पूजिताश्च => पूजिताः+च प्रमुदिता अभवन् => प्रमुदिताः+ अभवन् अस्मिन्नन्तरे => अस्मिन्+अन्तरे संजातक्रोधो भगवान् => संजातक्रोधः+ भगवान् पन्थानमरौत्सीत् => पन्थानम्+अरौत्सीत् क्वास्ते => क्व+आस्ते शिवधनुर्भग्नमित्यपृच्छत् => शिवधनुः+भग्नम्+इति+अपृच्छत् भयभीतोऽभवत् => भयभीतः+अभवत् रामश्चाग्रतो गत्वा => रामः+च+अग्रतः+ गत्वा कृताशीर्वचनस्तदा => कृत+आशीर्वचनः+तदा परशुरामोऽवादीत् => परशुरामः+अवादीत् यो नामशेषानकरोत् => यः+ नामशेषान्+अकरोत् नामशेषानकरोत् => नामशेषान्+अकरोत् निर्भीक इवात्मानं => निर्भीकः+ इव+आत्मानं इवात्मानं => इव+आत्मानं धनुर्भङ्क्त्वाऽपि => धनुः+भङ्क्त्वा+अपि कृतापराधस्त्वम् => कृत+अपराधः+त्वम् क्षात्रगर्वस्तर्हि => क्षात्रगर्वः+तर्हि सज्जो भव => सज्जः+ भव सविनयमवादीत् => सविनयम्+अवादीत् ब्राह्मणो भवान् => ब्राह्मणः+ भवान् पूज्योऽस्माकम् => पूज्यः+अस्माकम् शत्रुरस्मि => शत्रुः+अस्मि तयोस्तुमुलं => तयोः+तुमुलं रामो बाणान् => रामः+ बाणान् परशुरामश्च => परशुरामः+च तानच्छिनत् => तान्+अच्छिनत् पराजितोऽभवत् => पराजितः+अभवत् प्रीता अभवन् => प्रीताः+ अभवन् चामन्यतात्मानं => च+अमन्यत+आत्मानं ततस्तेऽयोध्यां => ततः+ते+अयोध्यां पौरास्तेषां => पौराः+तेषां स्वागतमकुर्वन् => स्वागतम्+अकुर्वन् ततोऽनुरूपाभिर्भार्याभिर्गृहेषु => ततः+अनुरूपाभिः+भार्याभिः+गृहेषु दशरथो धन्यतममात्मानमपश्यत् => दशरथः+ धन्यतममात्मानम्+अपश्यत् धन्यतममात्मानमपश्यत् => धन्यतममात्मानम्+अपश्यत् अचिन्तयच्च => अचिन्तयत्+च भार्याभिस्तपोवनं => भार्याभिः+तपोवनं स मन्त्रिणः => सः+ मन्त्रिणः चामन्त्र्य => च+आमन्त्र्य युवराजपदेऽभिषेक्तुं => युवराजपदे+अभिषेक्तुं संकल्पमकरोत् => संकल्पम्+अकरोत् राज्ञो बभूवैवं => राज्ञः+ बभूव+एवं बभूवैवं => बभूव+एवं प्रीतिरेषा => प्रीतिः+एषा रामो राजा => रामः+ राजा स्यान्मयि => स्यात्+मयि जना आनन्दनिर्भरा => जनाः+ आनन्दनिर्भराः+ आनन्दनिर्भरा अभूवन् => आनन्दनिर्भराः+ अभूवन् युवत्यो गीतानि => युवत्यः+ गीतानि नर्तका ननृतुः => नर्तकाः+ ननृतुः नेदुश्च => नेदुः+च चैत्येष्वट्टालिकासु => चैत्येषु+अट्टालिकासु वणिजामापणेषु => वणिजाम्+आपणेषु चैव => च+एव वृक्षेष्वालक्षितेषु => वृक्षेषु+आलक्षितेषु समुच्छिताश्चित्राः => समुच्छिताः+चित्राः पताकाश्चाभवंस्तदा => पताकाः+च+अभवन्+तदा शुश्रुवुश्च => शुश्रुवुः+च कथाश्चक्रुर्मिथो जनाः => कथाः+चक्रुः+मिथः+ जनाः गत्वाऽवादीत् => गत्वा+अवादीत् चिन्तितमिति => चिन्तितम्+इति स रामं => सः+ रामं पुत्रो भरतस्तस्याज्ञाकरो => पुत्रः+ भरतः+तस्य+आज्ञाकरः+ भरतस्तस्याज्ञाकरो दासो => भरतः+तस्य+आज्ञाकरः+ दासः+ दासो भविष्यति => दासः+ भविष्यति तवाज्ञां => तव+आज्ञां करिष्यतीति => करिष्यति+इति त्वमिमं => त्वम्+इमं तदिदानीं => तत्+इदानीं कमप्युपायं => कमपि+उपायं पुत्रो राजा => पुत्रः+ राजा कथयोपायमिति => कथय+उपायम्+इति गत्वेदमवादीत् => गत्वा+इदम्+अवादीत् वरद्वयमिदानीं => वरद्वयम्+इदानीं नृपस्तु => नृपः+तु त्वरितस्ते => त्वरितः+ते इत्यकथयत् => इति+अकथयत् सापि => सा+अपि भरतो राजा => भरतः+ राजा रामश्चतुर्दश => रामः+चतुर्दश रामो भवतु => रामः+ भवतु भरतो भजतामद्य => भरतः+ भजताम्+अद्य भजतामद्य => भजताम्+अद्य यौवराज्यमकण्टकम् => यौवराज्यम्+अकण्टकम् विषमिव => विषम्+इव नृपो मूर्च्छामगात् => नृपः+ मूर्च्छाम्+अगात् मूर्च्छामगात् => मूर्च्छाम्+अगात् प्रवृत्तो वृत्तान्तः => प्रवृत्तः+ वृत्तान्तः कैकेयीमगर्हन् => कैकेयीम्+अगर्हन् नगरवासिनो राजपुरुषाः => नगरवासिनः+ राजपुरुषाः सम्बन्धिनो मित्राणि => सम्बन्धिनः+ मित्राणि दुःखिता अभवन् => दुःखिताः+ अभवन् रामचन्द्रस्तु => रामचन्द्रः+तु स तु => सः+ तु पितुरादेशानुष्ठाने => पितुः+आदेशानुष्ठाने तत्परोऽभवत् => तत्परः+अभवत् विचित्ररूपा भवन्ति => विचित्ररूपाः+ भवन्ति जगदिदम् => जगत्+इदम् यत्राभिषेकमङ्गलगीतानि => यत्र+अभिषेकमङ्गलगीतानि तत्रैवेदानीं => तत्र+एव+इदानीं कृतेऽभिषेकमण्डपं => कृते+अभिषेकमण्डपं कृतमासीत् => कृतम्+आसीत् तस्यैव => तस्य+एव तस्यैव => तस्य+एव रामो लक्ष्मणेन => रामः+ लक्ष्मणेन दण्डकारण्यमगच्छत् => दण्डकारण्यम्+अगच्छत् पश्चात्तेपिरे => पश्चात्+तेपिरे राजमहिष्यो विलेपुः => राजमहिष्यः+ विलेपुः वशिष्ठश्च => वशिष्ठः+च राजपुरुषा मातामहस्य => राजपुरुषाः+ मातामहस्य गृहाद् भरतमानाय्य => गृहात्+ भरतम्+आनाय्य भरतमानाय्य => भरतम्+आनाय्य नृपस्योत्तरक्रियामकारयन् => नृपस्य+उत्तरक्रियाम्+अकारयन् भरतो मातरमनिन्दत् => भरतः+ मातरम्+अनिन्दत् मातरमनिन्दत् => मातरम्+अनिन्दत् स राज्यं => सः+ राज्यं नैच्छत् => न+ऐच्छत् स रामवियोगे => सः+ रामवियोगे निर्वेदमन्वभवत् => निर्वेदम्+अन्वभवत् स मातरमुवाच => सः+ मातरम्+उवाच मातरमुवाच => मातरम्+उवाच तवाहं => तव+अहं व्यसनमारब्धं => व्यसनम्+आरब्धं स तत्र => सः+ तत्र कृत्वाऽवसत् => कृत्वा+अवसत् अस्मिन्नन्तरे => अस्मिन्+अन्तरे भरतो राममुपसृत्य => भरतः+ रामम्+उपसृत्य राममुपसृत्य => रामम्+उपसृत्य पुनरयोध्यां => पुनः+अयोध्यां पितुराज्ञापालको रामस्तु => पितुः+आज्ञापालकः+ रामः+तु रामस्तु => रामः+तु त्वभिषिच्याथ => तु+अभिषिच्य+अथ नन्दिग्रामेऽवसत् => नन्दिग्रामे+अवसत् स बालव्यजनं => सः+ बालव्यजनं रामश्चित्रकूटं => रामः+चित्रकूटं मुनीनामाश्रमान् => मुनीनाम्+आश्रमान् स तत्र => सः+ तत्र नातिमात्रं => न+अतिमात्रं पुनस्ते => पुनः+ते पञ्चवटीमगच्छन् => पञ्चवटीम्+अगच्छन् बहवो राक्षसा => बहवः+ राक्षसाः+ राक्षसा अवसन् => राक्षसाः+ अवसन् राममयाचत => रामम्+अयाचत रामस्तु => रामः+तु समेतोऽस्मि => समेतः+अस्मि लक्ष्मणो मम => लक्ष्मणः+ मम वियुक्तस्त्वां => वियुक्तः+त्वां स्वीकरिष्यतीति => स्वीकरिष्यति+इति तामवादीत् => ताम्+अवादीत् सापि => सा+अपि तथैव => तथा+एव स च => सः+ च चाच्छिनत् => च+अच्छिनत् वाक्यमब्रवीत् => वाक्यम्+अब्रवीत् हतान्येकेन => हतानि+एकेन खरश्च => खरः+च कथंचिन्तमुक्ताऽहं => कथंचित्+तम्+उक्ता+अहं विरूपितास्मि => विरूपिता+अस्मि भर्त्तुर्नित्यं => भर्त्तुः+नित्यं नैवंरूपा => न+एवंरूपा रूपेणाप्रतिमा => रूपेण+अप्रतिमा तवानुरूपा => तव+अनुरूपा स्यात्त्वं => स्यात्+त्वं तस्यास्तथा => तस्याः+तथा तस्यामभिप्रायो भार्यार्थे => तस्याम्+अभिप्रायः+ भार्यार्थे शीघ्रमुद्ध्रियतां => शीघ्रम्+उद्ध्रियतां पादो जयार्थमिह => पादः+ जयार्थम्+इह जयार्थमिह => जयार्थम्+इह दुर्दैवनिहतबुद्धिवैभवो मारीचं => दुर्दैवनिहतबुद्धिवैभवः+ मारीचं मनश्चक्रे => मनः+चक्रे ततो गत्वा => ततः+ गत्वा प्रच्छन्नो राक्षसाधिपः => प्रच्छन्नः+ राक्षसाधिपः तस्याभिमतमुत्तमम् => तस्य+अभिमतम्+उत्तमम् त्रिदिवोपमम् => त्रिदिवः+उपमम् तथापश्यत् => तथा+अपश्यत् स मेघाभं => सः+ मेघाभं+ मेघाभं न्यग्रोधमृषिभिर्वृतम् => मेघाभं+ न्यग्रोधम्+ऋषिभिः+वृतम् न्यग्रोधमृषिभिर्वृतम् => न्यग्रोधम्+ऋषिभिः+वृतम् स रावणः => सः+ रावणः मारीचेनार्चितो राजा => मारीचेन+अर्चितः+ राजा सर्वकामैरमानुषैः => सर्वकामैः+अमानुषैः केनार्थेन => केन+अर्थेन पुनस्त्वं => पुनः+त्वं तूर्णमेवमिहागतः => तूर्णम्+एवम्+इह+आगतः एवमुक्तो महातेजा => एवम्+उक्तः+ महातेजा रावणो वाक्यमब्रवीत् => रावणः+ वाक्यम्+अब्रवीत् वाक्यमब्रवीत् => वाक्यम्+अब्रवीत् आर्तोऽस्मि => आर्तः+अस्मि चार्तस्य => च+आर्तस्य खरो मम => खरः+ मम दूषणश्च => दूषणः+च त्रिशिराश्च => त्रिशिराः+च शूरा लब्धलक्षा => शूराः+ लब्धलक्षाः+ लब्धलक्षा निशाचराः => लब्धलक्षाः+ निशाचराः बाधमाना महारण्ये => बाधमानाः+ महारण्ये कर्णनासापहरणाद् भगिनी => कर्णनासापहरणात्+ भगिनी सहायस्तत्र => सहायः+तत्र सौवर्णस्त्वं => सौवर्णः+त्वं मृगो भूत्वा => मृगः+ भूत्वा चित्रो रजतबिन्दुभिः => चित्रः+ रजतबिन्दुभिः गृह्यतामिति => गृह्यताम्+इति चाभिधास्यति => च+अभिधास्यति ततस्तयोरपाये => ततः+तयोः+अपाये निराबाधो हरिष्यामि => निराबाधः+ हरिष्यामि राहुश्चन्द्रप्रभामिव => राहुः+चन्द्रप्रभाम्+इव महाप्राज्ञो मारीचो => महाप्राज्ञः+ मारीचः+ मारीचो राक्षसेश्वरम् => मारीचः+ राक्षसेश्वरम् पुरुषा राजन् => पुरुषाः+ राजन् रामो विग्रहवान् => रामः+ विग्रहवान् मघवानिव => मघवान्+इव चैव => च+एव चैव => च+एव यदिच्छसि => यत्+इच्छसि माकृथा रामविप्रियम् => मा+कृथाः+ रामविप्रियम् वाक्यमयुक्तं => वाक्यम्+अयुक्तं चेत्करोषि => चेत्+करोषि मारीच हन्मि => मारीचः+ हन्मि त्वामहमद्य => त्वाम्+अहम्+अद्य कार्यमवश्यं => कार्यम्+अवश्यं बलादपि => बलात्+अपि उभयतो मृत्युमवलोक्य => उभयतः+ मृत्युम्+अवलोक्य मृत्युमवलोक्य => मृत्युम्+अवलोक्य रामहस्तादेव => रामहस्तात्+एव वरमित्यालोच्य => वरम्+इति+आलोच्य स्वर्णमयो मृगो => स्वर्णमयः+ मृगः+ मृगो भूत्वा => मृगः+ भूत्वा आश्रमस्यान्तिकेऽचरत् => आश्रमस्य+अन्तिके+अचरत् तमपश्यत् => तम्+अपश्यत् रामोऽपि => रामः+अपि तमन्वगच्छत् => तम्+अन्वगच्छत् स मृगरूपधरो => सः+ मृगरूपधरः+ मृगरूपधरो मारीचः => मृगरूपधरः+ मारीचः सुदूरमनयत् => सुदूरम्+अनयत् ततो रामस्तीक्ष्णतरेण => ततः+ रामः+तीक्ष्णतरेण रामस्तीक्ष्णतरेण => रामः+तीक्ष्णतरेण स मनुष्यवाचा => सः+ मनुष्यवाचा इत्याक्रोशत् => इति+आक्रोशत् तदाक्रोशं => तदा+आक्रोशं कर्त्तुमन्वगच्छत् => कर्त्तुम्+अन्वगच्छत् अस्मिन्नन्तरे => अस्मिन्+अन्तरे सीताया आश्रमद्वारमगच्छत् => सीतायाः+ आश्रमद्वारम्+अगच्छत् आश्रमद्वारमगच्छत् => आश्रमद्वारम्+अगच्छत् याचनामकरोत् => याचनाम्+अकरोत् अङ्‌केनादाय => अङ्‌केन+आदाय रथमारोपयत्तदा => रथम्+अरोपयत्+तदा विचेष्टमानामादाय => विचेष्टमानाम्+आदाय उत्पपाताथ => उत्पपात+अथ नापश्यताम् => न+अपश्यताम् वनाद् वनं => वनात्+ वनं विचरतोस्तयोः => विचरतोः+तयोः सख्यमभवत् => सख्यम्+अभवत् राजाऽभवत् => राजा+अभवत् चासीत् => च+आसीत् सुग्रीवोऽपि => सुग्रीवः+अपि विवासितोऽभूत् => विवासितः+अभूत् सख्यमभवत् => सख्यम्+अभवत् रामश्च => रामः+च पुनस्तस्य => पुनः+तस्य रामो बालिनं => रामः+ बालिनं राजानमकरोत् => राजानम्+अकरोत् पुत्रोऽङ्गदो हनूमान् => पुत्रः+अङ्गदः+ हनूमान् चाभवताम् => च+अभवताम् सीताया अन्वेषणे => सीतायाः+ अन्वेषणे तत्परा अभवन् => तत्पराः+ अभवन् पुनर्वनेषु => पुनः+वनेषु भ्रमद्भिस्तैर्जटायुर्नाम => भ्रमद्भिः+तैः+र्जटायुः+नाम सीताया मुक्तये => सीतायाः+ मुक्तये दर्शितश्च => दर्शितः+च पञ्चत्वमगच्छत् => पञ्चत्वम्+अगच्छत् रामश्चापि => रामः+च+अपि पितुर्मित्रस्य => पितुः+मित्रस्य तस्योत्तरक्रियामकरोत् => तस्य+उत्तरक्रियाम्+अकरोत् ततस्तौ => ततः+तौ वानराश्च => वानराः+च समुद्रवेलामध्यतिष्ठन् => समुद्रवेलाम्+अध्यतिष्ठन् सुग्रीवो हनूमन्तं => सुग्रीवः+ हनूमन्तं स समुद्रमुल्लंघ्य => सः+ समुद्रम्+उल्लंघ्य समुद्रमुल्लंघ्य => समुद्रम्+उल्लंघ्य लङ्‌कामविशत् => लङ्‌काम्+अविशत् स अहोरात्रं => सः+ अहोरात्रं रावणस्याशोकवाटिकायां => रावणस्य+आशोकवाटिकायां सीतामपश्यत् => सीताम्+अपश्यत् संरक्षिण्यो राक्षस्योऽभवन् => संरक्षिण्यः+ राक्षस्यः+अभवन् राक्षस्योऽभवन् => राक्षस्यः+अभवन् विधायाशोकवृक्षमेकमारोहत् => विधाय+अशोकवृक्षम्+एकम्+आरोहत् स्वस्वगृहमगच्छन् => स्वस्वगृहम्+अगच्छन् जानकीमुपसृत्य => जानकीम्+उपसृत्य प्रहितमङ्गुलीयकमभिज्ञानमदर्शयत् => प्रहितम्+अङ्गुलीयकम्+अभिज्ञानम्+अदर्शयत् तद् रामस्याङ्गुलीयकं => तत्+ रामस्य+अङ्गुलीयकं रामस्याङ्गुलीयकं => रामस्य+अङ्गुलीयकं प्रीताऽभवत् => प्रीता+अभवत् कुशलमपृच्छत् => कुशलम्+अपृच्छत् स सुग्रीवसख्यं => सः+ सुग्रीवसख्यं चापि => च+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव रामो महत्या => रामः+ महत्या हनिष्यतीति => हनिष्यति+इति तस्या अभिज्ञानं => तस्याः+ अभिज्ञानं कपीन्द्रो हनूमान् => कपीन्द्रः+ हनूमान् पुना रामं => पुनः+ रामं निवर्तमानो हनूमान् => निवर्तमानः+ हनूमान् संजातबुभुक्षो रावणस्य => संजातबुभुक्षः+ रावणस्य फलोद्यानमविशत् => फलोद्यानम्+अविशत् भृत्यास्तं => भृत्याः+तं निग्रहीतुमन्वधावन् => निग्रहीतुम्+अन्वधावन् जिता हताश्चापि => जिताः+ हताः+च+अपि हताश्चापि => हताः+च+अपि कश्चिदद्भुतः => कश्चित्+अद्भुतः कपिरागच्छद्' => कपिः+आगच्छत्+' स मेघनादं => सः+ मेघनादं स हनूमन्तं => सः+ हनूमन्तं समक्षमुपास्थापयत् => समक्षम्+उपास्थापयत् स कपीनां => सः+ कपीनां भवतीत्यपराधिनोऽस्य => भवति+इति+अपराधिनः+अस्य संवेष्टयाग्निसाद् अकुर्वन् => संवेष्टय+अग्निसात्+ अकुर्वन् प्रासादशिखरमारुरोह => प्रासादशिखरम्+आरुरोह स गृहाद् => सः+ गृहात्+ गृहाद् गृहं => गृहात्+ गृहं स चैवं => सः+ च+एवं चैवं => च+एवं पुना राममुपसृत्य => पुनः+ रामम्+उपसृत्य राममुपसृत्य => रामम्+उपसृत्य वानरा हर्षमुपागमन् => वानराः+ हर्षम्+उपागमन् हर्षमुपागमन् => हर्षम्+उपागमन् मारुतिरागत्य => मारुतिः+आगत्य चूडामणिमभिज्ञानम् => चूडामणिम्+अभिज्ञानम् समुद्रश्च => समुद्रः+च वानरप्रवीरा अमन्त्रयन् => वानरप्रवीराः+ अमन्त्रयन् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव असंख्यमासीत् => असंख्यम्+आसीत् सेनापतिरासीत् => सेनापतिः+आसीत् अन्येऽपि => अन्ये+अपि अङ्गदो जाम्बवान् => अङ्गदः+ जाम्बवान् नलो नीलश्च => नलः+ नीलः+च नीलश्च => नीलः+च सेनानायका अभवन् => सेनानायकाः+ अभवन् चिन्ताऽऽसीत् => चिन्ता+आसीत् रामो जलनिधिं => रामः+ जलनिधिं मार्गमयाचत => मार्गम्+अयाचत सेतुमकुर्वाताम् => सेतुम्+अकुर्वाताम् रामो रामेश्वरं => रामः+ रामेश्वरं अस्मिन्नन्तरे => अस्मिन्+अन्तरे रावणस्यानुजो धार्मिको => रावणस्य+अनुजः+ धार्मिकः+ धार्मिको विभीषणो => धार्मिकः+ विभीषणः+ विभीषणो रावणं => विभीषणः+ रावणं गत्वाऽवादीत् => गत्वा+अवादीत् शत्रुर्महाबली => शत्रुः+महाबली दूतो हनूमान् => दूतः+ हनूमान् वानरो लङ्‌कां => वानरः+ लङ्‌कां रावणोऽकथयत् => रावणः+अकथयत् क्षणेनैव => क्षणेन+एव सुग्रीवाद् वा => सुग्रीवात्+ वा नरा वानराश्च => नराः+ वानराः+च वानराश्च => वानराः+च कुलकलङ्‌कोऽसि => कुलकलङ्‌कः+असि स्वशत्रो रामस्य => स्वशत्रोः+ रामस्य स रावणः => सः+ रावणः सभाभवनाद् बहिः => सभाभवनात्+ बहिः शरणमगच्छत् => शरणम्+अगच्छत् वानरा रामलक्ष्मणौ => वानराः+ रामलक्ष्मणौ सुप्रीता अभवन् => सुप्रीताः+ अभवन् समुद्रमुत्तीर्य => समुद्रम्+उत्तीर्य रामो रावणाय => रामः+ रावणाय दूतमङ्गदं => दूतम्+अंगदं अङ्गदो रावणसभां => अङ्गदः+ रावणसभां रामसंदेशमकथयत् => रामसंदेशम्+अकथयत् रावणस्तु => रावणः+तु देवा दानवा => देवाः+ दानवाः+ दानवा अपि => दानवाः+ अपि श्रुत्वाऽङ्गदो महाध्वनिना => श्रुत्वा+अङ्गदः+ महाध्वनिना उच्चैरगर्जत् => उच्चैः+अगर्जत् स सभायां => सः+ सभायां तदुत्थापनाय => तत्+उत्थापनाय शक्तोऽभवत् => शक्तः+अभवत् स तिरस्कृत्य => सः+ तिरस्कृत्य सभाभवनाद् बहिरगच्छत् => सभाभवनात्+ बहिः+अगच्छत् बहिरगच्छत् => बहिः+अगच्छत् स बहून् => सः+ बहून् अङ्गदो निवृत्य => अङ्गदः+ निवृत्य ततो युद्धाय => ततः+ युद्धाय रामरावणयोर्युद्धम् => रामरावणयोः+योद्धम् राक्षसैर्विविधानि => राक्षसैः+विविधानि वानरा इष्टिकाभिः => वानराः+ इष्टिकाभिः प्रस्तरैरुन्मूलितैर्वृक्षैरपि => प्रस्तरैः+उन्मूलितैः+वृक्षैः+अपि सेनापतयो बहवो => सेनापतयः+ बहवः+ बहवो राक्षसा => बहवः+ राक्षसाः+ राक्षसा रणभूमौ => राक्षसाः+ रणभूमौ प्राणांस्त्यक्त्वा => प्राणान्+त्यक्त्वा यमपुरातिथयोऽवन् => यमपुरातिथयः+अवन् पौत्राश्चापि => पौत्राः+च+अपि कुम्भकर्णो नाम => कुम्भकर्णः+ नाम स षण्मासं => सः+ षण्मासं रावणो विपदि => रावणः+ विपदि स तं => सः+ तं दुन्दुभयो वादिताः => दुन्दुभयः+ वादिताः भुशुण्डीध्वनयश्च => भुशुण्डीध्वनयः+च ततो महाराक्षसः => ततः+ महाराक्षसः कुम्भकर्णो रणक्षेत्रमवातरत् => कुम्भकर्णः+ रणक्षेत्रम्‌+अवातरत् रणक्षेत्रमवातरत् => रणक्षेत्रम्‌+अवातरत् भीता वानराः => भीताः+ वानराः स गृहीत्वा => सः+ गृहीत्वा विनोद एवाभवत् => विनोदः+ एव+अभवत् एवाभवत् => एव+अभवत् स महाबलः => सः+ महाबलः संक्रुद्धो गरुडः => संक्रुद्धः+ गरुडः पन्नगानिव => पन्नगान्+इव चैव => च+एव चपला वानरा => चपलाः+ वानराः+ वानरा अतिशयं => वानराः+ अतिशयं स रामलक्ष्मणौ => सः+ रामलक्ष्मणौ ग्रहीतुमधावत् => ग्रहीतुम्+अधावत् स राक्षस => सः+ राक्षसः+ राक्षस उवाच => राक्षसः+ उवाच नाहं => न+अहं विराधो विज्ञेयो => विराधः+ विज्ञेयः+ विज्ञेयो न => विज्ञेयः+ न खरो न => खरः+ न कुम्भकर्णोऽहमागतः => कुम्भकर्णः+अहम्+आगतः निर्जिता देवा => निर्जिताः+ देवाः+ देवा दानवाश्च => देवाः+ दानवाः+च दानवाश्च => दानवाः+च ततस्तौ => ततः+तौ शिरश्चापि => शिरः+च+अपि स युद्धभूमिं => सः+ युद्धभूमिं नात्यजत् => न+अत्यजत् रुण्डोऽपि => रुण्डः+अपि बाणैस्तस्य => बाणैः+तस्य तदागत्य => तदा+आगत्य स पुनः => सः+ पुनः युद्धमकरोत् => युद्धम्+अकरोत् वानरा भयेन => वानराः+ भयेन कातरा अभवन् => कातराः+ अभवन् विभीषणो रामचन्द्रमवादीत् => विभीषणः+ रामचन्द्रम्+अवादीत् रामचन्द्रमवादीत् => रामचन्द्रम्+अवादीत् लब्धवरोऽयं => लब्धवरः+अयं दृष्ट्वास्य => दृष्ट्वा+अस्य वीक्ष्यैष मरिष्यतीति => वीक्ष्य+एषः+ मरिष्यति+इति मरिष्यतीति => मरिष्यति+इति राम उवाच => रामः+ उवाच विक्रान्तमेवावामेनं => विक्रान्तम्+एव+आवाम्+एनं ततोऽवसरं => ततः+अवसरं पुच्छेनास्पृशत् => पुच्छेन+अपृशत् पृष्ठतोऽपश्यताम् => पृष्ठतः+अपश्यताम् तत्क्षणादेव => तत्क्षणात्+एव कुम्भकर्णो ममार => कुम्भकर्णः+ ममार मारुतिश्च => मारुतिः+च भूर्भूमिधराश्च => भूः+भूमिधराः+च हर्षाच्च => हर्षात्+च देवास्तुमुलं => देवाः+तुमुलं ततस्तु => ततः+तु दारुणा मनस्विनो => दारुणाः+ मनस्विनः+ मनस्विनो नैर्ऋतराजबान्धवाः => मनस्विनः+ नैर्ऋतराजबान्धवाः विनेदुरुच्चैर्व्यथिता => विनेदुः+उच्चैः+व्यथिता समीक्ष्यैव => समीक्ष्य+एव रावणोऽशोचीत् => रावणः+अशोचीत् स इन्द्रजितमात्मनः => सः+ इन्द्रजितम्+आत्मनः इन्द्रजितमात्मनः => इन्द्रजितम्+आत्मनः मेघनादो गर्जन् => मेघनादः+ गर्जन् युद्धभूमिमाजगाम => युद्धभूमिम्+आजगाम स युद्धे => सः+ युद्धे कुशलो महाबली => कुशलः+ महाबली वीरश्चासीत् => वीरः+च+आसीत् स बहून् => सः+ बहून् लक्ष्मणस्तेन => लक्ष्मणः+तेन युद्धमकरोत् => युद्धम्+अकरोत् लक्ष्मणो मूर्च्छां => लक्ष्मणः+ मूर्च्छां रामोऽतिशयं => रामः+अतिशयं शोकमकरोत्‌ => शोकम्+अकरोत्‌ स समरश्‌लाघी => सः+ समरश्‌लाघी पञ्चत्वमापन्नः => पञ्चत्वम्+आपन्नः प्राणैर्मे => प्राणैः+मे लज्जतीव => लज्जति+इव भ्रश्यतीव => भ्रश्यति+इव कराद् धनुः => करात्+ धनुः सायका व्यवसीदन्ति => सायकाः+ व्यवसीदन्ति दृष्टिर्बाष्पवशं => दृष्टिः+बाष्पवशं चोपजायते => च+उपजायते शयानमेव => शयानम्+एव वैद्यमुत्थाप्य => वैद्यम्+उत्थाप्य स लक्ष्मणस्य => सः+ लक्ष्मणस्य नामौषधिं => नाम+औषधिं ततो जाम्बवान् => ततः+ जाम्बवान् हनूमन्तमादिदेश => हनूमन्तम्+आदिदेश चैव => च+एव विशल्यकरिणीमपि => विशल्यकरिणीम्+अपि चैव => च+एव सर्वा हनूमन् => सर्वाः+ हनूमन् क्षिप्रमागन्तुमर्हसि => क्षिप्रम्+आगन्तुम्+अर्हसि प्राणैर्योज्य => प्राणैः+योज्य स तत्र => सः+ तत्र परिचेतुमशक्नुवानस्तस्य => परिचेतुम्+अशक्नुवानः+तस्य शिखरमेव => शिखरम्+एव स तस्य => सः+ तस्य सुषेणस्ततो भेषजमन्विष्य => सुषेणः+ततः+ भेषजम्+अन्विष्य भेषजमन्विष्य => भेषजम्+अन्विष्य ततो लक्ष्मणः => ततः+ लक्ष्मणः पुनश्च => पुनः+च लक्ष्मणो मेघनादेन => लक्ष्मणः+ मेघनादेन युद्धमकरोत् => युद्धम्+अकरोत् तयोस्तुमुलं => तयोः+तुमुलं युद्धमभवत् => युद्धम्‌+अभवत् लक्ष्मणो बाणेन => लक्ष्मणः+ बाणेन शिरोऽच्छिनत् => शिरः+अच्छिनत् पुत्रशोकार्दितो दीनो => पुत्रशोकार्दितः+ दीनः+ दीनो विललापाकुलेन्द्रियः => दीनः+ विललापाकुलेन्द्रियः गतोऽसि => गतः+असि अराममरावणं => अरामम्+अरावणं जगदद्य => जगत्+अद्य स रावणो => सः+ रावणः+ रावणो महता => रावणः+ महता रणक्षेत्रमवातरत् => रणक्षेत्रम्+अवातरत् रामोऽपि => रामः+अपि तमभिययौ => तम्+अभिययौ विंशतिश्च => विंशतिः+च बाहवोऽभवन् => बाहवः+अभवन् करालो रामः => करालः+ रामः शरवर्षणमकरोत् => शरवर्षणम्+अकरोत् रावणोऽपि => रावणः+अपि शस्त्रास्त्रैरयुध्यत् => शस्त्रास्त्रैः+अयुध्यत् रामरावणयोर्युद्धं => रामरावणयोः+युद्धं रामरावणयोरिव => रामरावणयोः+इव चैतानि => च+एतानि पुनरुद्भूतानि => पुनः+उद्भूतानि रामचन्द्रो विभीषणस्य => रामचन्द्रः+ विभीषणस्य मुखमपश्यत् => मुखम्+अपश्यत् भगवतो रामस्य => भगवतः+ रामस्य काठिन्यमनुभवन् => काठिन्यम्+अनुभवन् बाणममुञ्चत् => बाणम्+अमुञ्चत् स बाणो => सः+ बाणः+ बाणो भूमौ => बाणः+ भूमौ रावणोऽपि => रावणः+अपि निकृत्तमूलो महाशाखीव => निकृत्तमूलः+ महाशाखी+इव महाशाखीव => महाशाखी+इव पृथिव्यामपतत् => पृथिव्याम्+अपतत् देवा दिवि => देवाः+ दिवि वानरा जयध्वनीनकुर्वन् => वानराः+ जयध्वनीन्+अकुर्वन् जयध्वनीनकुर्वन् => जयध्वनीन्+अकुर्वन् रामो रावणमवधीत् => रामः+ रावणम्+अवधीत् रावणमवधीत् => रावणम्+अवधीत् ततो जगर्जुः => ततः+ जगर्जुः प्रसेदुर्विमलं => प्रसेदुः+विमलं नभोऽभवत् => नभः+अभवत् मारुतो ववौ => मारुतः+ ववौ स्थिरप्रभश्चाप्यभवद् दिवाकरः => स्थिरप्रभः+च+अपि+अभवत्+ दिवाकरः रामो विजयी => रामः+ विजयी प्रसन्ना आसन् => प्रसन्नाः+ आसन् गन्धर्वा जगुः => गन्धर्वाः+ जगुः अप्सरसो ननृतुः => अप्सरसः+ ननृतुः चारणास्तुष्टुवुः => चारणाः+तुष्टुवुः विभीषणो विजयोत्सवं => विभीषणः+ विजयोत्सवं पुनर्लङ्‌का => पुनः+लङ्‌का चाभवत् => च+अभवत् लङ्‌कामविशताम् => लङ्‌काम्+अविशताम् स सर्वेषां => सः+ सर्वेषां सत्कारमकरोत् => सत्कारम्+अकरोत् रामो विभीषणां => रामः+ विभीषणां ततस्ते => ततः+ते अशोकवनमगच्छन् => अशोकवनम्+अगच्छन् कपयस्तां => कपयः+तां ततो दिव्येन => ततः+ दिव्येन समीपेऽनयन् => समीपे+अनयन् प्रसन्नावभवताम् => प्रसन्नौ+अभवताम् रामोऽवादीत् => रामः+अवादीत् एषाऽसि => एषा+असि पौरुषाद् यदनुष्ठेयं => पौरुषात्+ यत्+अनुष्ठेयं यदनुष्ठेयं => यत्+अनुष्ठेयं तदेतदुपपादितम् => तत्+एतत्+उपपादितम् गतोऽस्म्यन्तममर्षस्य => गतः+अस्मि+अन्तम+अमर्षस्य अवमानश्च => अवमानः+च शत्रुश्च => शत्रुः+च युगपदुद्धृतौ => युगपत्+उद्धृतौ हृष्टमद्य => हृष्टम्‌+अद्य प्रभवामीह => प्रभवामि+इह चात्मनः => च+आत्मनः दैवसम्पादितो दोषो => दैवसम्पादितः+ दोषः+ दोषो मानुषेण => दोषः+ मानुषेण सम्प्राप्तमवमानं => सम्प्राप्तम्+अवमानं यस्तेजसा => यः+तेजसा कस्तस्य => कः+तस्य पुरुषार्थोऽस्ति => पुरुषार्थः+अस्ति पुरुषस्याल्पतेजसः => पुरुषस्य+अल्पतेजसः दीपो नेत्रातुरस्येव => दीपः+ नेत्रातुरस्य+इव नेत्रातुरस्येव => नेत्रातुरस्य+इव प्रतिकूलासि => प्रतिकूला+असि तद्‌गच्छ => तत्+‌गच्छ ह्यभ्यनुज्ञाता => हि+अभ्यनुज्ञाता एता दशदिशो => एताः+ दशदिशः+ दशदिशो भद्रे => दशदिशः+ भद्रे कार्यमस्ति => कार्यम्+अस्ति पुनरादद्यात् => पुनः+आदद्यात् एवमुक्ता => एवम्+उक्ता प्रख्यापिताऽभवत् => प्रख्यापिता+अभवत् ततो बाष्पपरिक्लिष्टं => ततः+ बाष्पपरिक्लिष्टं शनैर्गद्‌गदया => शनैः+गद्‌गदया भर्तारमिदमब्रवीत् => भर्तारम्+इदम्+अब्रवीत् मामसदृशं => माम्+असदृशं वाक्यमीदृशं => वाक्यम्+ईदृशं वीर प्राकृतः => वीरः+ प्राकृतः प्राकृतामिव => प्राकृताम्+इव नरशार्दूलक्रोधमेवानुवर्तता => नरशार्दूलक्रोधम्+एव+अनुवर्तता लघुनेव => लघुना+एव स्त्रीत्वमेव => स्त्रीत्वम्+एव जनकान्नोत्पत्तिर्वसुधातलात् => जनकात्+न+उत्पत्तिः+वसुधातलात् वृत्तज्ञ बहुज्ञेन => वृत्तज्ञः+ बहुज्ञेन पाणिर्बाल्ये => पाणिः+बाल्ये भक्तिश्च => भक्तिः+च व्यसनस्यास्य => व्यसनस्य+अस्य नाहं => न+अहं जीवितुमुत्सहे => जीवितुम्+उत्सहे रामस्याभिप्रायं => रामस्य+अभिप्रायं लक्ष्मणश्चितामकरोत् => लक्ष्मणः+चिताम्+अकरोत् शनैरग्नेः => शनैः+अग्नेः बद्धांञ्जलिरुवाच => बद्धांञ्जलिः+उवाच वापि => वा+अपि नातिचराम्यहम् => न+अतिचरामि+अहम् हेति => हा+इति रामोपि => रामः+अपि देवा आगत्य => देवाः+ आगत्य ततोऽङ्‌केन => ततः+अङ्‌केन सीतामादाय => सीताम्+आदाय मूर्त्तिमानाशु => मूर्त्तिमान्+आशु वैदेहीमङ्‌के => वैदेहीम्+अङ्‌के अब्रवीच्च => अब्रवीत्+च राम वैदेही => रामः+ वैदेही पापमस्यां => पापम्+अस्यां किञ्चिदभिधातव्यमहमाज्ञापयामि => किञ्चित्+अभिधातव्यम्+अहम्+आज्ञापयामि इत्यग्निदेवस्य => इति+अग्निदेवस्य रामोऽवादीत् => रामः+अवादीत् पवित्रास्ति => पवित्रा+अस्ति लोकप्रत्ययार्थमस्याः => लोकप्रत्ययार्थम्+अस्याः जना मां => जनाः+ मां तुमुलो जयध्वनिरभूत् => तुमुलः+ जयध्वनिः+अभूत् जयध्वनिरभूत् => जयध्वनिः+अभूत् पुनर्मिलनं => पुनः+मिलनं देवा रामस्य => देवाः+ रामस्य स्वर्गादागत्य => स्वर्गात्+आगत्य इन्द्रोऽमृतं => इन्द्रः+अमृतं वानरा जीवनं => वानराः+ जीवनं वनवासस्यावधिः => वनवासस्य+अवधिः समाप्ताभवत् => समाप्ता+अभवत् रामोऽयोध्यां => रामः+अयोध्यां मनो दधे => मनः+ दधे पुनस्तानपूजयत् => पुनः+तान्+अपूजयत् देवेन्द्रो रामस्यारोहणाय => देवेन्द्रः+ रामस्य+आरोहणाय रामस्यारोहणाय => रामस्य+आरोहणाय ततो रामलक्ष्मणौ => ततः+ रामलक्ष्मणौ चापृच्छ्य => च+आपृच्छ्य विमानमारुह्य => विमानम्+आरुह्य वानरसेनापतयो विभीषणश्चापि => वानरसेनापतयः+ विभीषणः+च+अपि विभीषणश्चापि => विभीषणः+च+अपि विमानमारुह्य => विमानम्+आरुह्य ताननुजग्मुः => तान्+अनुजग्मुः गच्छन्तस्ते => गच्छन्तः+ते स्थानान्यपश्यन् => स्थानानि+अपश्यन् सीतामाह => सीताम्+आह पश्यामलायाद्विभक्तं => पश्य+अमलायात्+विभक्तं फेनिलमम्बुराशिम् => फेनिलम्+अम्बुराशिम् छायापथेनेव => छायापथेन+इव शरत्प्रसन्नमाकाशमाविष्कृतचारुतारम् => शरत्प्रसन्नम्+आकाशमाविष्कृतचारुतारम् ततस्ते => ततः+ते पम्पासरोवरमृष्यमूकं => पम्पासरोवरम्+ऋष्यमूकं क्षणाद् विन्ध्याचलं => क्षणात्+ विन्ध्याचलं चोल्लंघ्य => च+उल्लंघ्य विमानमयोध्यामुपजगाम => विमानम्+अयोध्याम्+उपजगाम आकाशमार्गादेव => आकाशमार्गात्+एव सीतामुवाच => सीताम्+उवाच प्रत्युद्‌गतो मां => प्रत्युद्‌गतः+ मां प्रत्यर्पयिष्यत्यनघां => प्रत्यर्पयिष्यति+अनघां स साधुः => सः+ साधुः त्वामिव => त्वाम्+इव लक्ष्मणो मे => लक्ष्मणः+ मे पश्चादवस्थापितवाहिनीकः => पश्चात्+अवस्थापितवाहिनीकः वृद्धैरमात्यैः => वृद्धैः+अमात्यैः मामर्घ्यपाणिर्भरतोऽभ्युपैति => माम्+अर्घ्यपाणिः+भरतः+अभ्युपैति नन्दिग्रामेऽवातरत् => नन्दिग्रामे+अवातरत् रामो भरतं => रामः+ भरतं पादयोरपतत् => पादयोः+अपतत् ततश्च => ततः+च ततस्तेऽयोध्यामविशन् => ततः+ते+अयोध्याम्+अविशन् वशिष्ठादयो गुरवः => वशिष्ठादयः+ गुरवः सुमन्त्रादयो मन्त्रिणश्च => सुमन्त्रादयः+ मन्त्रिणः+च मन्त्रिणश्च => मन्त्रिणः+च लक्ष्मणाश्च => लक्ष्मणाः+च रामो रथमारुह्य => रामः+ रथम्+आरुह्य रथमारुह्य => रथम्+आरुह्य सपरिकरो नगरीं => सपरिकरः+ नगरीं ध्वजपताकातोरणैर्मङ्गलकलशैश्च => ध्वजपताकातोरणैः+मङ्गलकलशैः+च भूषिताऽभवत् => भूषिता+अभवत् पौरा अट्टालिकाभ्यस्तेषामुपरि => पौराः+ अट्टालिकाभ्यः+तेषाम्+उपरि अट्टालिकाभ्यस्तेषामुपरि => अट्टालिकाभ्यः+तेषाम्+उपरि पुष्पाण्यवाकिरन् => पुष्पाणि+अवाकिरन् नर्तका ननृतुः => नर्तकाः+ ननृतुः गायका उज्जगुः => गायकाः+ उज्जगुः महान्तमानन्दं => महान्तम्+आनन्दं नागरिका अन्वभूवन् => नागरिकाः+ अन्वभूवन् रथादवतीर्य => रथात्+अवतीर्य लक्ष्मणश्च => लक्ष्मणः+च आनन्देनामृतासिक्ते => आनन्देन+अमृतासिक्ते सहितो रामः => सहितः+ रामः प्रासादमगच्छत् => प्रासादम्+अगच्छत् सर्वोपि => सर्वः+अपि परिजनो हर्षनिर्भरोऽभवत् => परिजनः+ हर्षनिर्भरः+अभवत् हर्षनिर्भरोऽभवत् => हर्षनिर्भरः+अभवत् शिरस्यञ्जलिमाधाय => शिरस्यञ्जलिम्+आधाय कैकेय्यानन्दवर्धनः => कैकेय्यी+आनन्दवर्धनः भरतो ज्येष्ठं => भरतः+ ज्येष्ठं राज्यमिदं => राज्यम्+इदं तद्ददामि => तत्+ददामि पुनस्तुभ्यं => पुनः+तुभ्यं त्वमददा => त्वम्+अददा जगदद्याभिषिक्तं => जगत्+अद्य+अभिषिक्तं त्वामनुपश्यतु => त्वाम्+अनुपश्यतु प्रतपन्तमिवादित्यं => प्रतपन्तम्+इव+आदित्यं अथाभिषेकं => अथ+अभिषेकं मङ्गलान्यभवन् => मङ्गलानि+अभवन् मुनयो विप्रा => मुनयः+ विप्राः+ विप्रा राजानो => विप्राः+ राजानः+ राजानो महाराजाः => राजानः+ महाराजाः सम्बन्धिनो मित्राणि => सम्बन्धिनः+ मित्राणि सहस्रशोऽयोध्यां => सहस्रशः+अयोध्यां अमात्यैर्ब्राह्मणैश्चैव => अमात्यैः+ब्राह्मणैः+च+एव प्रकृतिभिर्वृतः => प्रकृतिभिः+वृतः रामो नक्षत्रैरिव => रामः+ नक्षत्रैः+इव नक्षत्रैरिव => नक्षत्रैः+इव ऋषयोऽभिषेकमङ्गलमन्वतिष्टन् => ऋषयः+अभिषेकमङ्गलम्+अन्वतिष्टन् महाराजो रामो => महाराजः+ रामः+ रामो रत्नानि => रामः+ रत्नानि विप्रेभ्योऽनुजीविभ्यो याचकेभ्यो => विप्रेभ्यः+अनुजीविभ्यः+ याचकेभ्यः+ याचकेभ्यो मित्रेभ्यश्चाददात् => याचकेभ्यः+ मित्रेभ्यः+च+अददात् मित्रेभ्यश्चाददात् => मित्रेभ्यः+च+अददात् वानरवृद्धाश्च => वानरवृद्धाः+च चान्ये => च+अन्ये रत्नैश्च => रत्नैः+च वाचोभिर्यथार्हं => वाचोभिः+यथार्हं जग्मुरेव => जग्मुः+एव महात्मानो रामं => महात्मानः+ रामं स महावक्षा => सः+ महावक्षाः+ महावक्षा प्रतापवान् => महावक्षाः+ प्रतापवान् लक्ष्मणानुचरो रामः => लक्ष्मणानुचरः+ रामः पृथिवीमन्वपालयत् => पृथिवीम्+अन्वपालयत् रामो रामो => रामः+ रामः+ रामो राम => रामः+ रामः+ राम इति => रामः+ इति प्रजानामभवन् => प्रजानाम्+अभवन् जगदभूत् => जगत्+अभूत् प्रोच्चासनमेकमप्यलङ्कृतमस्ति => प्रोच्चासनम्+एकमपि+अलङ्कृतम्+अस्ति प्रतिहारश्च => प्रतिहारः+च इतो महाराजः => इतः+ महाराजः प्रतिहारोऽग्रे => प्रतिहारः+अग्रे कुमरसिंहश्च => कुमरसिंहः+च सिंहासनमलङ्करोतु => सिंहासनम्+अलङ्करोतु स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति साञ्जलिर्निष्क्रान्तः => साञ्जलिः+निष्क्रान्तः सूर्यो जगत्प्रसविता => सूर्यः+ जगत्प्रसविता निजरश्मिपुञ्जै => निजरश्मिपुञ्जैः+ सूर्यनिभो वदान्यः => सूर्यनिभः+ वदान्यः श्लोकध्वनिर्भवति => श्लोकध्वनिः+भवति चेतो नितरां => चेतः+ नितरां प्रसन्नमस्ति => प्रसन्नम्+अस्ति अनुभवाम्यहं => अनुभवामि+अहं नितरामाह्लादकताम् => नितराम्+आह्लादकताम् कथमेतादृशी => कथम्+एतादृशी दक्षिणाक्षिस्फुरणस्यानुभवं => दक्षिणाक्षिस्फुरणस्य+अनुभवं शुभशकुनमिदं => शुभशकुनम्+इदं किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य इतस्तु => इतः+तु क्वचिल्लुण्ठनं => क्वचित्+लुण्ठनं क्वचिल्लुञ्चनं => क्वचित्+लुञ्चनं क्वचिद्हसनं => क्वचित्+हसनं क्वचित्ताडनं => क्वचित्+ताडनं तस्यातङ्कस्य => तस्य+आतङ्कस्य अत्रस्था भूमिपतयस्तु => अत्रस्थाः+ भूमिपतयः+तु भूमिपतयस्तु => भूमिपतयः+तु परित्यज्याङ्ग्लशासनमेवानुकुर्वन्ति => परित्यज्य+आङ्ग्लशासनम्+एव+अनुकुर्वन्ति प्रभावो येन => प्रभावः+ येन वस्तुतो भारतीयाः => वस्तुतः+ भारतीयाः समर्थो न => समर्थः+ न स्वतन्त्रताया ध्वनिर्मुखरितो => स्वतन्त्रतायाः+ ध्वनिः+मुखरितः+ ध्वनिर्मुखरितो विद्यत => ध्वनिः+मुखरितः+ विद्यते+ विद्यत इति => विद्यते+ इति प्रायो नेतारः => प्रायः+ नेतारः केनोपायेनाङ्ग्लाः => केन+उपायेन+आङ्ग्लाः स्वदेशान्निःसार्य्याः => स्वदेशान्+निःसार्य्याः आङ्ग्लशासनाद्विमुक्तिमिच्छन्ति => आङ्ग्लशासनात्+विमुक्तिम्+इच्छन्ति समन्वयस्याभावो येन => समन्वयस्य+अभावः+ येन स्थिता भवन्तु => स्थिताः+ भवन्तु समताया अभावेनैव => समतायाः+ अभावेन+एव अभावेनैव => अभावेन+एव राज्यमपि => राज्यम्+अपि किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य सैन्यशक्तिर्द्विगुणिता => सैन्यशक्तिः+द्विगुणिता व्यवस्थाऽपि => व्यवस्था+अपि सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि दक्षा अभूवन् => दक्षाः+ अभूवन् विजयायानुकूलः => विजयाय+अनुकूलः सम्प्रत्याक्रमणमावश्यकं => सम्प्रति+आक्रमणम्+आवश्यकं भारतीयपुत्रा निवसन्ति => भारतीयपुत्राः+ निवसन्ति तत्राङ्ग्लपुरूषा वसन्तीति => तत्र+आङ्ग्लपुरूषाः+ वसन्ति+इति वसन्तीति => वसन्ति+इति लोभाविष्टा भारतीयाश्चाटुकारा => लोभाविष्टाः+ भारतीयाः+चाटुकाराः+ भारतीयाश्चाटुकारा अपि => भारतीयाः+चाटुकाराः+ अपि बुद्धिरेव => बुद्धिः+एव ममानुजो युवराजोऽमरसिंहः => मम+अनुजः+ युवराजः+अमरसिंहः युवराजोऽमरसिंहः => युवराजः+अमरसिंहः सैन्यसञ्चालनेऽपि => सैन्यसञ्चालने+अपि पटुरस्ति => पटुः+अस्ति सम्यग् गृहीता => सम्यक्+ गृहीता आक्रमणमुचितं => आक्रमणम्+उचितं तमाहूय => तम्+आहूय अहमुपस्थितोऽस्मि => अहम्+उपस्थितः+अस्मि युवराजामरसिंहमहं => युवराजामरसिंहम्+अहं द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः युवराजोऽमरसिंहो नृसिंहो => युवराजः+अमरसिंहः+ नृसिंहः+ नृसिंहो विद्यते => नृसिंहः+ विद्यते नास्ति => न+अस्ति प्रशिक्षणमप्यनेन => प्रशिक्षणम्+अपि+अनेन लक्ष्यभेदनेऽस्य => लक्ष्यभेदने+अस्य दर्शनीयमस्ति => दर्शनीयम्+अस्ति स कथं => सः+ कथं विख्यातो लक्ष्यभेदकः => विख्यातः+ लक्ष्यभेदकः अस्यैव => अस्य+एव पूर्वजस्यार्जुनस्य => पूर्वजस्य+अर्जुनस्य विश्रुतमस्ति => विश्रुतम्+अस्ति अर्जुनो जितवान् => अर्जुनः+ जितवान् स्वैर्बाणैर्द्रुपदात्मजाम् => स्वैः+बाणैः+द्रुपदात्मजाम् युवराजोऽमरसिंहो विराजते => युवराजः+अमरसिंहः+ विराजते भवतामनुजोऽमरसिंहोऽहमभिवादये => भवताम्+अनुजः+अमरसिंहः+अहम्+अभिवादये सिंहासनमिदम् => सिंहासनम्+इदम् यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति साञ्जलिर्निष्क्रान्तः => साञ्जलिः+निष्क्रान्तः सम्प्रत्यस्माकं => सम्प्रति+अस्माकं स्थितिर्विद्यते => स्थितिः+विद्यते ज्ञातुमिच्छामि => ज्ञातुम्+इच्छामि रीतिर्भवद्भिर्निर्दिष्टा => रीतिः+भवद्भिः+निर्दिष्टा रीतिमनुसृत्याहं => रीतिम्+अनुसृत्य+अहं साफल्यमधिगतवानस्मि => साफल्यम्+अधिगतवान्+अस्मि सेनाया यानि => सेनायाः+ यानि सेनानामध्यक्षाः => सेनानाम्+अध्यक्षाः विशेषज्ञा विद्यन्ते => विशेषज्ञाः+ विद्यन्ते नितरामपूर्वा => नितराम्+अपूर्वा मयाऽनेकेषु => मया+अनेकेषु राष्ट्रभक्ता ये => राष्ट्रभक्ताः+ ये आदिवासिनोऽऽसन् => आदिवासिनः+आसन् समागता एव => समागताः+ एव परमन्येऽपि => परम्+अन्येऽपि वीरा मया => वीराः+ मया आमन्त्रितास्तत्रस्थास्ते => आमन्त्रिताः+तत्रस्थाः+ते प्रविष्टा न => प्रविष्टाः+ न आदिवासिनो ये => आदिवासिनः+ ये परमनिपुणा विद्यन्ते => परमनिपुणाः+ विद्यन्ते चापि => च+अपि प्रहारस्तु => प्रहारः+तु निश्चयोऽपि => निश्चयः+अपि सर्वेऽस्माकं => सर्वे+अस्माकं समागतास्तथाऽन्येऽपि => समागताः+तथा+अन्येऽपि विविधरणकलाप्रवीणा वीराः => विविधरणकलाप्रवीणाः+ वीराः पर्वतकन्दरेऽथ => पर्वतकन्दरे+अथ स्वयञ्चागताः => स्वयं+च+आगताः मृगेन्द्रसदृशा मे => मृगेन्द्रसदृशाः+ मे प्रभूता वीरा => प्रभूताः+ वीराः+ वीरा मम => वीराः+ मम प्रभाविता मम => प्रभाविताः+ मम प्रतिश्रुता आसन् => प्रतिश्रुताः+ आसन् प्रवेशो मम => प्रवेशः+ मम सैन्येऽभवन्न => सैन्ये+अभवत्+न राँचीहजारीबागपलामुधनवादप्रभृतिस्थानेभ्योऽनेके => राँचीहजारीबागपलामुधनवादप्रभृतिस्थानेभ्यः+अनेके तादृशा वीरा => तादृशाः+ वीराः+ वीरा युद्धविद्यासु => वीराः+ युद्धविद्यासु निष्णाता मम => निष्णाताः+ मम प्रशिक्षितास्ते => प्रशिक्षिताः+ते कार्येऽपि => कार्ये+अपि नियुक्ता विद्यन्ते => नियुक्ताः+ विद्यन्ते ससम्मानिता अभ्यासादि => ससम्मानिताः+ अभ्यासादि तस्याधीनतां => तस्य+अधीनतां स्वीकृतवन्तस्ते => स्वीकृतवन्तः+ते त्यक्तवन्तो न => त्यक्तवन्तः+ न पञ्चषा भूमिपतयो => पञ्चषाः+ भूमिपतयः+ भूमिपतयो ये => भूमिपतयः+ ये नाद्यावधि => न+अद्यावधि परमन्ये => परम्+अन्ये किमधिकम् => किम्+अधिकम् उत्तरस्थाश्च => उत्तरस्थाः+च पूर्वस्था दक्षिणस्था => पूर्वस्थाः+ दक्षिणस्थाः+ दक्षिणस्था महाबलाः => दक्षिणस्थाः+ महाबलाः लोभाविष्टा गतास्तत्र => लोभाविष्टाः+ गताः+तत्र गतास्तत्र => गताः+तत्र तेऽथ => ते+अथ त्यक्त्वागता पुनः => त्यक्त्वा+आगताः+ पुनः पुनश्च => पुनः+च लुब्धा ये => लुब्धाः+ ये ज्ञातवन्तश्छलादिकम् => ज्ञातवन्तः+छलादिकम् विविधधर्मावलम्बिनो ये => विविधधर्मावलम्बिनः+ ये प्रपीडिता अपि => प्रपीडिताः+ अपि मुस्लिमा ईशाईधर्मावलम्बिनोऽन्ये => मुस्लिमाः+ ईशाईधर्मावलम्बिनः+अन्ये ईशाईधर्मावलम्बिनोऽन्ये => ईशाईधर्मावलम्बिनः+अन्ये धर्मावलम्बिनो जनाः => धर्मावलम्बिनः+ जनाः पराधीनतामनुभवन्ति => पराधीनताम्+अनुभवन्ति मित्राण्यपि => मित्राणि+अपि आङ्ग्लशासनस्योत्पाटनाय => आङ्ग्लशासनस्य+उत्पाटनाय कृतनिश्चया विद्यन्ते => कृतनिश्चयाः+ विद्यन्ते किमस्माकं => किम्+अस्माकं प्रेवेशो जातो => प्रेवेशः+ जातः+ जातो न => जातः+ न धर्मावलम्बिनो विद्यन्ते => धर्मावलम्बिनः+ विद्यन्ते वाक्येनैव => वाक्येन+एव सर्वमनुष्ठितम् => सर्वम्+अनुष्ठितम् भवतामेव => भवताम्+एव वाक्यमस्ति => वाक्यम्+अस्ति यद्गुणोत्कर्षेणैव => यद्गुणोत्कर्षेण+एव धर्मादिमाध्यमेनेति => धर्मादिमाध्यमेन+इति कथनमस्ति => कथनम्+अस्ति दुष्कुलादपि => दुष्कुलात्+अपि पुष्करपलाशवन्निर्लिप्ताः => पुष्करपलाशवत्+निर्लिप्ताः राष्ट्रभक्ता राष्ट्ररक्षणे => राष्ट्रभक्ताः+ राष्ट्ररक्षणे नियोक्तव्या एव => नियोक्तव्याः+ एव सैन्येऽपि => सैन्ये+अपि हिन्दवस्तु => हिन्दवः+तु मुसलिमाश्चान्ये => मुसलिमाः+च+अन्ये पुनश्च => पुनः+च तेभ्यो यद्यपि => तेभ्यः+ यद्यपि सर्वदैवाङ्गलशासनस्य => सर्वदा+एव+आङ्गलशासनस्य विनाशमेवेच्छन्ति => विनाशम्+एव+इच्छन्ति वीरा अपि => वीराः+ अपि परीक्षताश्च => परीक्षताः+च मुस्लिमाश्चापि => मुस्लिमाः+च+अपि सेनाया उच्चपदे => सेनायाः+ उच्चपदे समासीना विद्यन्ते => समासीनाः+ विद्यन्ते वृद्धिर्जाता => वृद्धिः+जाता कस्मिन्नपि => कस्मिन्+अपि कुशलनिर्देशकस्यावश्यकता => कुशलनिर्देशकस्य+आवश्यकता पराधीनमस्ति => पराधीनम्+अस्ति तस्योपरि => तस्य+उपरि विजयायानुकूलः => विजयाय+अनुकूलः समागतोऽस्ति => समागतः+अस्ति सम्प्रत्याङ्ग्लशासनान्मुक्तिं => सम्प्रति+आङ्ग्लशासनात्+मुक्तिं पार्श्ववर्तिनो राजानोऽपि => पार्श्ववर्तिनः+ राजानः+अपि राजानोऽपि => राजानः+अपि सम्प्रत्याङ्ग्लशासकस्य => सम्प्रति+आङ्ग्लशासकस्य पुनश्चाग्नेयास्त्रस्य => पुनः+च+आग्नेयास्त्रस्य व्यवस्थाऽपि => व्यवस्था+अपि अतो विषयेऽस्मिन् => अतः+ विषये+अस्मिन् विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् दक्षिणभुजस्फुरणस्याभिनयं => दक्षिणभुजस्फुरणस्य+अभिनयं शुभशकुनमिदं => शुभशकुनम्+इदं सैनिकास्तु => सैनिकाः+तु सन्नद्धा विद्यन्ते => सन्नद्धाः+ विद्यन्ते करणीयमासीत् => करणीयम्+आसीत् स्थितावेवाक्रमणमुचितमिति => स्थितौ+एव+आक्रमणम्+उचितम्+इति सैनिकानामपि => सैनिकानाम्+अपि कथनमस्ति => कथनम्+अस्ति परधनैरपि => परधनैः+अपि म्रियतेऽथ => म्रियते+अथ एको मुनिकुमारो => एकः+ मुनिकुमारः+ मुनिकुमारो मञ्चस्यैकस्मिन् => मुनिकुमारः+ मञ्चस्य+एकस्मिन् मञ्चस्यैकस्मिन् => मञ्चस्य+एकस्मिन् भास्करो भासते => भास्करः+ भासते इन्द्रदेवो निकामे => इन्द्रदेवः+ निकामे लोका भृशं => लोकाः+ भृशं गौरवस्यात्मनः => गौरवस्य+आत्मनः भक्तिभावैर्यदा => भक्तिभावैः+यदा र्गौरवेणान्विता => र्गौरवेण+अन्विता लोकोदयो जायते => लोकोदयः+ जायते मानवा यत्र => मानवाः+ यत्र प्रेरिता => प्रेरिताः+ स्युस्सदा => स्युः+सदा सान्वया => सान्वयाः+ विकासो भवेन्निश्चितम् => विकासः+ भवेत्+निश्चितम् भवेन्निश्चितम् => भवेत्+निश्चितम् तद्ध्रुवम् => तत्+ध्रुवम् स निष्क्रान्तः => सः+ निष्क्रान्तः सञ्चारो बभूव => सञ्चारः+ बभूव गानमस्य => गानम्+अस्य सर्वथाऽस्माकं => सर्वथा+अस्माकं योजनाया सम्बद्धं => योजनायाः+ सम्बद्धं दिनमागतम् => दिनम्+आगतम् आङ्ग्लशासनादसन्तुष्टाः => आङ्ग्लशासनात्+असन्तुष्टाः राजानो मम => राजानः+ मम द्वित्रा भूमिपतयः => द्वित्राः+ भूमिपतयः जानन्तीति => जानन्ति+इति विरोधो युद्धकाले => विरोधः+ युद्धकाले भविष्यतीति => भविष्यति+इति प्रसन्नताऽधिगता => प्रसन्नता+अधिगता मुहुर्मुहुर्जगदीशपुरस्य => मुहुः+मुहुः+जगदीशपुरस्य गानमिदं => गानम्+इदं प्रेरणास्पदमस्तीति => प्रेरणास्पदम्+अस्ति+इति व्यवहारणीयो वर्तते => व्यवहारणीयः+ वर्तते नक्षत्रेऽनुकूले => नक्षत्रे+अनुकूले तत्राक्रमणमुचितं => तत्र+आक्रमणम्+उचितं येऽस्माकं => ये+अस्माकं यद् भवते => यत्+ भवते युद्धार्थमहं => युद्धार्थम्+अहं शीघ्रमेवोद्घोषणां => शीघ्रमेव+उद्घोषणां विचारस्तु => विचारः+तु समीचीनश्च => समीचीनः+च लक्ष्यमवाप्तयेऽहं => लक्ष्यम्+अवाप्तये+अहं गन्तुकामोऽस्मि => गन्तुकामः+अस्मि भवन्तोऽर्थलाभाय => भवन्तः+अर्थलाभाय पुनश्चिन्तनीयम् => पुनः+चिन्तनीयम् चन्द्र च => चन्द्रः+ च विजयो जायते => विजयः+ जायते भवतामाशीर्वचसा => भवताम्+आशीर्वचसा विजयो भविष्यति => विजयः+ भविष्यति निःसार्यामरसिंहाय => निःसार्य+अमरसिंहाय भृशमुत्साहिते => भृशम्+उत्साहिते दैवीशक्तिप्रविष्टेत्यहमनुभवामि => दैवीशक्तिप्रविष्टा+इति+अहम्+अनुभवामि पुनरायाति => पुनः+आयाति जयशब्दस्तु => जयशब्दः+तु कर्णयोर्मे => कर्णयोः+मे विशत्यहो => विशति+अहो गगनमध्यगतो भुवि => गगनमध्यगतः+ भुवि करैर्जनता => करैः+जनता पीडिता => पीडिताः+ नृपकरैरथवा => नृपकरैः+अथवा श्रोतुमभिनयं => श्रोतुम्+अभिनयं अहमुपस्थितोऽस्मि => अहम्+उपस्थितः+अस्मि अन्तःपुरमार्गमादेशय => अन्तःपुरमार्गम्+आदेशय प्रतिहारस्ततः => प्रतिहारः+ततः कुमरसिंहो भ्रमन् => कुमरसिंहः+ भ्रमन् बहुतमो लोके => बहुतमः+ लोके नवपतिर्नूनं => नवपतिः+नूनं मुदिता भवन्ति => मुदिताः+ भवन्ति लोका येन => लोकाः+ येन बलान्विता जययुतास्तस्मै => बलान्विताः+ जययुताः+तस्मै जययुतास्तस्मै => जययुताः+तस्मै कर्मबुद्धिश्च => कर्मबुद्धिः+च यद् युवराजेनामरसिंहेन => यत्+ युवराजेन+अमरसिंहेन युवराजेनामरसिंहेन => युवराजेन+अमरसिंहेन घोषणानुसारमनुकूले => घोषणानुसारम्+अनुकूले तथाऽनुकूलायां => तथा+अनुकूलायां योगिन्याञ्च => योगिन्यां+च विजयायाक्रमणं => विजयाय+आक्रमणं इतोऽप्यधिकं => इतोऽपि+अधिकं यद् विगताक्रमणदिने => यत्+ विगताक्रमणदिने तस्या योगिन्याश्च => तस्याः+ योगिन्याः+च योगिन्याश्च => योगिन्याः+च समवायोऽभूदिति => समवायः+अभूत्+इति योगोऽयं => योगः+अयं समयोऽयं => समयः+अयं निश्चितमस्ति => निश्चितम्+अस्ति परिणामो विद्यते => परिणामः+ विद्यते युद्धमभूत् => युद्धम्+अभूत् स्वतन्त्रमभवत् => स्वतन्त्रम्+अभवत् प्रसन्नताऽधिगता => प्रसन्नता+अधिगता यद् जगदीशपुरविजये => यत्+ जगदीशपुरविजये युद्धमभूत् => युद्धम्+अभूत् तद्भवान् => तत्+भवान् पुनर्युवराजामरसिंहस्य => पुनः+युवराजामरसिंहस्य विजयायाक्रमणं => विजयाय+आक्रमणं अहमवहितोऽस्मि => अहम्+अवहितः+अस्मि आङ्ग्लसैनिका जगदीशपुरे => आङ्ग्लसैनिकाः+ जगदीशपुरे निवसन्तो विलासितायां => निवसन्तः+ विलासितायां मग्ना आसन् => मग्नाः+ आसन् चायोजनं => च+आयोजनं आङ्ग्लशासनाधिकारिणोऽपि => आङ्ग्लशासनाधिकारिणः+अपि स्वर्गसुखमेवानुभवन्ति => स्वर्गसुखम्+एव+अनुभवन्ति गुप्तचरास्तत्र => गुप्तचराः+तत्र चाङ्ग्लानां => च+आङ्ग्लानां कुकृत्यञ्च => कुकृत्यं+च सर्वममरसिंहाय => सर्वम्+अमरसिंहाय भारतीयसैनिका आसन् => भारतीयसैनिकाः+ आसन् मतमपि => मतम्+अपि गुप्तचरमुखाद् युवराजासिंहो => गुप्तचरमुखात्+ युवराजासिंहः+ युवराजासिंहो ज्ञातवान् => युवराजासिंहः+ ज्ञातवान् ततस्तत? => ततस्ततः+? मतञ्च => मतं+च परितोऽमरसिंहस्य => परितः+अमरसिंहस्य परिवृता बभूवुः => परिवृताः+ बभूवुः पदातिसैनिकानामकस्मादुपस्थितिं => पदातिसैनिकानाम्+अकस्मात्+उपस्थितिं आङ्ग्लसैनिका भ्रान्ताः => आङ्ग्लसैनिकाः+ भ्रान्ताः जगदीशपुरस्यान्तःपुरे => जगदीशपुरस्य+अन्तःपुरे गन्तुमेकस्मिन् => गन्तुम्+एकस्मिन् प्रलपन्तस्तन्निकटे => प्रलपन्तः+तत्+निकटे तिष्ठन्तो यदा => तिष्ठन्तः+ यदा सञ्जातास्तदा => सञ्जाताः+तदा सैनिकास्तान् => सैनिकाः+तान् रज्जुभिर्बन्धनं => रज्जुभिः+बन्धनं द्वारमुद्घाट्य => द्वारम्+उद्घाट्य तेनैव => तेन+एव मार्गेणामरसिंहस्य => मार्गेण+अमरसिंहस्य सैनिका अन्तःपुरे => सैनिकाः+ अन्तःपुरे पुरस्थितानाङ्ग्लसैनिकानपि => पुरस्थितान्+आङ्ग्लसैनिकान्+अपि तेषामग्नेयास्त्रमपि => तेषाम्+अग्नेयास्त्रम्+अपि पुनस्तत्र => पुनः+तत्र तेऽपि => ते+अपि गृहीता निबद्धाश्चास्मदीयैः => गृहीताः+ निबद्धाः+च+अस्मदीयैः निबद्धाश्चास्मदीयैः => निबद्धाः+च+अस्मदीयैः ततोऽस्माकं => ततः+अस्माकं भीषणयुद्धमपि => भीषणयुद्धम्+अपि विशिष्टा आङ्ग्लसैनिकाः => विशिष्टाः+ आङ्ग्लसैनिकाः परमस्माकं => परम्+अस्माकं सैनिकानामुत्साहो द्विगुणितो => सैनिकानाम्+उत्साहः+ द्विगुणितः+ द्विगुणितो जातः => द्विगुणितः+ जातः आङ्ग्लपक्षीया अपि => आङ्ग्लपक्षीयाः+ अपि भारतीयसैनिका अमरसिंहस्य => भारतीयसैनिकाः+ अमरसिंहस्य प्रवर्धितैर्बलैर्मे => प्रवर्धितैः+बलैः+मे केचनाङ्ग्लसैनिका मृताः => केचन+आङ्ग्लसैनिकाः+ मृताः रक्तरञ्जिता बभूवुः => रक्तरञ्जिताः+ बभूवुः परित्यज्यात्मसमर्पणं => परित्यज्य+आत्मसमर्पणं अमरसिंहस्याश्वसैनिकानां => अमरसिंहस्य+अश्वसैनिकानां आङ्ग्लसैनिका भृशं => आङ्ग्लसैनिकाः+ भृशं हतोत्साहिता भूत्वा => हतोत्साहिताः+ भूत्वा कृतवन्तस्तदा => कृतवन्तः+तदा समुपस्थिता लोका => समुपस्थिताः+ लोकाः+ लोका उच्चैर्घोषितवन्तः => लोकाः+ उच्चैः+घोषितवन्तः उच्चैर्घोषितवन्तः => उच्चैः+घोषितवन्तः स्वतन्त्रमस्ति => स्वतन्त्रम्+अस्ति कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते भारतभूमिर्जयतु => भारतभूमिः+जयतु आंग्लपदाधिकारिणो गृहीता => आंग्लपदाधिकारिणः+ गृहीताः+ गृहीता ये => गृहीताः+ ये निगडायिता ये => निगडायिताः+ ये चात्मसमर्पणं => च+आत्मसमर्पणं कृतवन्तस्ते => कृतवन्तः+ते विमुक्ता, => विमुक्ताः+, जगदीशपुराद् बहिर्गताः => जगदीशपुरात्+ बहिः+गताः बहिर्गताः => बहिः+गताः सुरक्षितमस्ति। => सुरक्षितम्+अस्ति। एको मुनिकुमारो => एकः+ मुनिकुमारः+ मुनिकुमारो वीणां => मुनिकुमारः+ वीणां गीतमेकमुच्चैर्गायति => गीतम्+एकम्+उच्चैः+गायति विनाशो ध्रुवम् => विनाशः+ ध्रुवम् नाशो नृपाणां => नाशः+ नृपाणां विनाशो ध्रुवम् => विनाशः+ ध्रुवम् भीतभीता प्रजा => भीतभीताः+ प्रजाः+ प्रजा यस्य => प्रजाः+ यस्य ज्ञानिनो मानशून्या => ज्ञानिनः+ मानशून्या राज्ञो विनाशो => राज्ञः+ विनाशः+ विनाशो भवेत्सत्वरम् => विनाशः+ भवेत्+सत्वरम् भवेत्सत्वरम् => भवेत्+सत्वरम् विनाशो ध्रुवम् => विनाशः+ ध्रुवम् नाशो यदा => नाशः+ यदा गतो राक्षसो => गतः+ राक्षसः+ राक्षसो रावणः => राक्षसः+ रावणः दुष्टा न => दुष्टाः+ न विनाशो ध्रुवम् => विनाशः+ ध्रुवम् मुनिकुमारो गीतं => मुनिकुमारः+ गीतं गायन्निष्क्रान्तः => गायन्+निष्क्रान्तः अहमनुभवामि => अहम्+अनुभवामि यदाङ्ग्लानां => यत्+आङ्ग्लानां भारतीयानामेकताया अभावेन => भारतीयानाम्+एकतायाः+ अभावेन स्वतन्त्रमभूत् => स्वतन्त्रम्+अभूत् कर्मसंस्कृतिर्विराजते => कर्मसंस्कृतिः+विराजते विजयो निश्चितः => विजयः+ निश्चितः कर्मसंस्कृतेरवदानमेव => कर्मसंस्कृतेः+अवदानम्+एव अतो जगदीशपुरस्य => अतः+ जगदीशपुरस्य प्राधान्यमस्तीति => प्राधान्यम्+अस्ति+इति कर्मणोऽपि => कर्मणः+अपि सम्यग्गतिर्नास्ति => सम्यक्+गतिः+न+अस्ति न्यायमार्गविरूद्धमेव => न्यायमार्गविरूद्धम्+एव चन्द्रहासस्तु => चन्द्रहासः+तु प्रसादाल्लब्धः => प्रसादात्+लब्धः प्रसादाल्लब्धश्चन्द्रहासस्तु => प्रसादात्+लब्धः+चन्द्रहासः+तु प्रेरको नितरां => प्रेरकः+ नितरां सहायको विद्यते => सहायकः+ विद्यते विजयो न => विजयः+ न प्रसादाल्लब्धोऽमरसिंहस्य => प्रसादात्+लब्धः+अमरसिंहस्य चन्द्रहासस्तु => चन्द्रहासः+तु सर्वथाऽनुकूलः => सर्वथा+अनुकूलः कर्मणो योगस्तु => कर्मणः+ योगः+तु योगस्तु => योगः+तु कारणमस्ति => कारणम्+अस्ति कर्मणो योगस्तु => कर्मणः+ योगः+तु योगस्तु => योगः+तु समर्थितो भवति => समर्थितः+ भवति कर्मयोगो विजयाय => कर्मयोगः+ विजयाय समर्थतरोऽपि => समर्थतरः+अपि तदाङ्ग्लशासकस्य => तत्+आङ्ग्लशासकस्य चात्र => च+अत्र कारणमस्ति => कारणम्+अस्ति सर्वैरनुभूतं => सर्वैः+अनुभूतं तत्तु => तत्+तु धर्मविहीनमेवासीत् => धर्मविहीनम्+एव+आसीत् कररूपेणाधिकाधिकस्य => कररूपेण+अधिकाधिकस्य ग्रहणमस्माकं => ग्रहणम्+अस्माकं बलेनैव => बलेन+एव विलासिताया जीवनं => विलासितायाः+ जीवनं जना अल्पमेव => जनाः+ अल्पम्+एव अल्पमेव => अल्पम्+एव किमिदं => किम्+इदं नास्ति => न+अस्ति महाराजकुमरसिंहो धर्मबुद्ध्या => महाराजकुमरसिंहः+ धर्मबुद्ध्या पीडिता नासन् => पीडिताः+ न+आसन् नासन् => न+आसन् सुखमिव => सुखम्+इव सुखमनुभवन्ति => सुखम्+अनुभवन्ति परमाङ्ग्लशासकस्य => परम्+आङ्ग्लशासकस्य आङ्ग्लशासकस्याधर्मचरणेनात्याचारविवर्द्धनेन => आङ्ग्लशासकस्य+अधर्मचरणेन+अत्याचारविवर्द्धनेन यदाऽत्रस्था जनाः => यदा+अत्रस्थाः+ जनाः पीडिता बभूवुस्तदा => पीडिताः+ बभूवुः+तदा बभूवुस्तदा => बभूवुः+तदा स्वतन्त्रमभवत् => स्वतन्त्रम्+अभवत् यत्कर्म => यत्+कर्म स एव => सः+ एव यदकरणीयं => यत्+अकरणीयं स तु => सः+ तु स्थितिरिति => स्थितिः+इति अतो धर्ममार्गेण => अतः+ धर्ममार्गेण सम्पादनमेव => सम्पादनम्+एव युक्ततरमिति => युक्ततरम्+इति निवासिनो लोकाः => निवासिनः+ लोकाः विजयोत्सवस्यायोजनमस्ति => विजयोत्सवस्य+आयोजनम्+अस्ति तोरणद्वारैर्वन्दनवारैश्च => तोरणद्वारैः+वन्दनवारैः+च सुशोभितेऽस्मिन् => सुशोभिते+अस्मिन् सिंहासनासीनो भविष्यते => सिंहासनासीनः+ भविष्यते त्रिरूद्घोषणां => त्रिः+उद्घोषणां विजयोत्सवस्तु => विजयोत्सवः+तु दर्शनीयो भविष्यति => दर्शनीयः+ भविष्यति महाराजकुमरसिंहो राज्यासने => महाराजकुमरसिंहः+ राज्यासने स्थास्यतीति => स्थास्यति+इति आनन्दपूर्णेऽस्मिन् => आनन्दपूर्णे+अस्मिन् विजयोत्सवेऽस्माभिरपि => विजयोत्सवे+अस्माभिः+अपि लतावृक्षैर्विभूषितम् => लतावृक्षैः+विभूषितम् पण्डिताश्च => पण्डिताः+च अभिषेकसामग्रीमत्र => अभिषेकसामग्रीम्+अत्र यथादिशति => यथा+आदिशति कथयित्वाऽभिषेकसामग्रीं => कथयित्वा+अभिषेकसामग्रीं राजसिंहासनमलङ्करोतु => राजसिंहासनम्+अलङ्करोतु यथादिशन्ति => यथा+आदिशन्ति पण्डिताश्च => पण्डिताः+च शत्रुमानविमर्दकम् => शत्रुमान्+अविमर्दकम् तद्वद् भारतस्य => तद्वत्+ भारतस्य भवेद् ध्रुवम् => भवेत्+ ध्रुवम् राजछत्रमिदं => राजछत्रम्+इदं ह्यस्मिन् => हि+अस्मिन् राजानो देशसंस्थिताः => राजानः+ देशसंस्थिताः दक्षिणहस्तोऽसि => दक्षिणहस्तः+असि आङ्ग्लगुलिकाभिर्दूषितो दक्षिणहस्तो => आङ्ग्लगुलिकाभिः+दूषितः+ दक्षिणहस्तः+ दक्षिणहस्तो मातृदेव्यै => दक्षिणहस्तः+ मातृदेव्यै तस्या आशीर्वचसा => तस्याः+ आशीर्वचसा राजछत्रमिदं => राजछत्रम्+इदं अमरसिंहोऽपि => अमरसिंहः+अपि कुमरसिंहस्यामरसिंहस्य => कुमरसिंहस्य+अमरसिंहस्य गलयोर्मेलयन्ति => गलयोः+मेलयन्ति स्वातन्त्रयमापन्नं => स्वातन्त्रयम्+आपन्नं भारतोऽपि => भारतः+अपि भवेन्मुक्तो ह्याङ्ग्लशासकबन्धनात् => भवेत्+मुक्तः+ हि+आङ्ग्लशासकबन्धनात् ह्याङ्ग्लशासकबन्धनात् => हि+आङ्ग्लशासकबन्धनात् कुमारो नायको => कुमारः+ नायकः+ नायको ध्रुवम् => नायकः+ ध्रुवम् रोपयित्वाऽसौ => रोपयित्वा+असौ जयमाप्तवान् => जयम्+आप्तवान् इदमस्तु => इदम्+अस्तु स्यात्क्वचिद्भिन्नता => स्यात्+क्वचिद्+भिन्नता देशस्यास्य => देशस्य+अस्य विमुक्तयेऽथ => विमुक्तये+अथ सकला लोकाः => सकलाः+ लोकाः सुविदिता धर्मान्विताः => सुविदिताः+ धर्मान्विताः कर्मगा => कर्मगाः+ कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते अमरसिंहो विजयते => अमरसिंहः+ विजयते जगदीशपुरविजयो नाम => जगदीशपुरविजयः+ नाम षष्ठोऽङ्कः => षष्ठः+अङ्कः समाप्तमिदं => समाप्तम्+इदं मञ्चो रिक्तो => मञ्चः+ रिक्तः+ रिक्तो वर्तते => रिक्तः+ वर्तते दिनमस्ति => दिनम्+अस्ति सूर्यस्तनोति => सूर्यः+तनोति खगाश्च => खगाः+च पवनो मधुगन्धयुक्तो => पवनः+ मधुगन्धयुक्तः+ मधुगन्धयुक्तो रम्या => मधुगन्धयुक्तः+ रम्या गावो हृष्टाः => गावः+ हृष्टाः वत्सयुक्ता भ्रमन्ति => वत्सयुक्ताः+ भ्रमन्ति कोकिलो गर्वयुक्तः => कोकिलः+ गर्वयुक्तः किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य युवराजस्याश्वशाला => युवराजस्य+अश्वशाला साऽश्वशाला => सा+अश्वशाला अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव महाराजेनाश्वचालनप्रतियोगिता => महाराजेन+अश्वचालनप्रतियोगिता समायोजिताऽस्ति => समायोजिता+अस्ति कुत्रगतो जीवदासः => कुत्रगतः+ जीवदासः सहाश्वशालायां => सह+अश्वशालायां गमनमुचितं => गमनम्+उचितं स तु => सः+ तु द्रष्टुमभिनयति => द्रष्टुम्+अभिनयति तमनवलोक्य => तम्+अनवलोक्य सम्प्रत्यागमिष्यत्येव => सम्प्रति+आगमिष्यति+एव यतो हि => यतः+ हि प्रीतिरूत्पद्यते => प्रीतिः+उत्पद्यते रूचिमनुगच्छन्ति => रूचिम्+अनुगच्छन्ति लोका भिन्नरूचिस्थिताः => लोकाः+ भिन्नरूचिस्थिताः द्यूतकरो याति => द्यूतकरः+ याति कविर्यथा => कविः+यथा त्वमत्र => त्वम्+अत्र किमश्वचालनप्रतियोगिताया उद्घोषिस्त्वया => किम्+अश्वचालनप्रतियोगितायाः+ उद्घोषितः+त्वया उद्घोषिस्त्वया => उद्घोषितः+त्वया यस्मिन्नुद्घोषे => यस्मिन्+उद्घोषे प्रतियोगितेयं => प्रतियोगिता+इयं उद्घोषस्तु => उद्घोषः+तु अहमत्र => अहम्+अत्र स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि ममाभिन्नमित्रमसि => मम+अभिन्नमित्रम्+असि अहमश्वविषये => अहम्+अश्वविषये नाधिकं => न+अधिकं महाराजस्याश्वशाला => महाराजस्य+अश्वशाला ग्रहीतुमनेके => ग्रहीतुम्+अनेके वीरा विभिन्नप्रदेशेभ्योऽत्र => वीराः+ विभिन्नप्रदेशेभ्यः+अत्र विभिन्नप्रदेशेभ्योऽत्र => विभिन्नप्रदेशेभ्यः+अत्र बलिष्ठमश्वमधिरूह्येवात्र => बलिष्ठम्+अश्वम्+अधिरूह्य+एव+अत्र समुपस्थिता वर्तन्ते => समुपस्थिताः+ वर्तन्ते त्वामानेतुमेवाहमत्रागतोऽस्मि => त्वाम्+आनेतुम्+एव+अहम्+अत्र+आगतः+अस्मि प्रभूता जनाः => प्रभूताः+ जनाः समागता भविष्यन्ति => समागताः+ भविष्यन्ति जनसम्मर्दो विद्यते => जनसम्मर्दः+ विद्यते समागतानश्वान् => समागतान्+अश्वान् दर्शका नितरां => दर्शकाः+ नितरां देशसमुद्भवा बलयुताः => देशसमुद्भवाः+ बलयुताः पुष्टास्तथा => पुष्टाः+तथा श्वेतमनोहराश्च => श्वेतमनोहराः+च रक्तास्त्वरिद्गामिनः => रक्ता+त्वरिद्गामिनः घोटका => घोटकाः+ चकिता ब्रुवन्ति => चकिताः+ ब्रुवन्ति तस्या अश्वशालाया => तस्याः+ अश्वशालायाः+ अश्वशालाया वर्णनं => अश्वशालायाः+ वर्णनं समागता अश्वास्तत्र => समागताः+ अश्वाः+तत्र अश्वास्तत्र => अश्वाः+तत्र पङ्क्तिबुद्धा विराजन्ते => पङ्क्तिबुद्धाः+ विराजन्ते वन्दनवारादिभिरलङ्कृताऽस्ति => वन्दनवारादिभिः+अलङ्कृता+अस्ति साऽश्वशाला => सा+अश्वशाला अश्वा अपि => अश्वाः+ अपि बद्धा अश्वाः => बद्धाः+ अश्वाः पादप्रहारादुत्थितैष्ठप् => पादप्रहारात्+उत्थितैष्ठप् मार्गस्थानाञ्च => मार्गस्थानां+च स्फोटयन्तीव => स्फोटयन्ति+इव रक्तोष्णीषैश्च => रक्तोष्णीषैः+च सूतास्तत्र => सूताः+तत्र तेषामश्वानां => तेषाम्+अश्वानां दृश्यमेकं => दृश्यम्+एकं वर्णनीयमस्ति => वर्णनीयम्+अस्ति कक्ष्याभिरावध्यते => कक्ष्याभिः+अवध्यते केषाञ्चिद्वदने => केषाञ्चित्+वदने हस्तैर्भृशं => हस्तैः+भृशं तत्पराश्च => तत्पराः+च तास्तु => ताः+तु भृशमुपयुक्ता भवन्ति => भृशम्+उपयुक्ताः+ भवन्ति किमस्माकं => किम्+अस्माकं शक्तिहीना विद्यन्ते => शक्तिहीनाः+ विद्यन्ते अनेका नार्यो => अनेकाः+ नार्यः+ नार्यो रणाङ्गणे => नार्यः+ रणाङ्गणे विजयमवाप्नुवन् => विजयम्+अवाप्नुवन् अतो वडवा => अतः+ वडवाः+ वडवा अपि => वडवाः+ अपि प्रतिबन्धिता न => प्रतिबन्धिताः+ न तत्परा वडवा => तत्पराः+ वडवाः+ वडवा कथं => वडवाः+ कथं लोलयिता जाताः => लोलयिताः+ जाताः या वडवास्तत्र => याः+ वडवाः+तत्र वडवास्तत्र => वडवाः+तत्र आसन्ता लोलायिता => आसन्ताः+ लोलायिताः+ लोलायिता जाताः => लोलायिताः+ जाताः यतो हि => यतः+ हि युक्तास्त्वरिद्गामिनो => युक्ताः+त्वरिद्गामिनः+ रश्मिभिरायतोत्तरमुखास्ते => रश्मिभिः+आयतोत्तरमुखाः+ते सममाह्वयन्ति => समम्+आह्वयन्ति वडवा लोलायिताः => वडवाः+ लोलायिताः वचो नूनं => वचः+ नूनं पौरूषस्यास्ति => पौरूषस्य+अस्ति उत्साहिता भृशं => उत्साहिताः+ भृशं वडवा प्रबलायिता => वडवाः+ प्रबलायिताः+ प्रबलायिता ॥8॥ => प्रबलायिताः+ ॥8॥ प्रशस्यतरा विद्यन्ते => प्रशस्यतराः+ विद्यन्ते नानावर्णा अश्वा => नानावर्णाः+ अश्वाः+ अश्वा विद्यन्ते => अश्वाः+ विद्यन्ते कृष्णवर्णा, => कृष्णवर्णाः+, शवलवर्णप्रभृतयस्तेषु => शवलवर्णप्रभृतयः+तेषु श्वेतवर्णानामश्वानां => श्वेतवर्णानाम्+अश्वानां संख्या अधिकाः => संख्याः+ अधिकाः श्वेतवर्णास्ते => श्वेतवर्णाः+ते चोर्ध्वकर्णा बलान्विताः => च+ऊर्ध्वकर्णाः+ बलान्विताः हरिदश्वानतिक्रामति => हरित्+अश्वान्+अतिक्रामति बलिष्ठा रक्तवर्णाश्च => बलिष्ठाः+ रक्तवर्णाः+च रक्तवर्णाश्च => रक्तवर्णाः+च शवला ये => शवलाः+ ये प्रवृद्धास्ते => प्रवृद्धाः+ते श्यामकर्णाश्च => श्यामकर्णाः+च सर्वतो भावैर्बलिष्ठा => सर्वतः+ भावैः+बलिष्ठाः+ भावैर्बलिष्ठा द्रुतगामिनः => भावैः+बलिष्ठाः+ द्रुतगामिनः किमश्वा अपि => किम्+अश्वाः+ अपि त्वमश्वशास्त्रविशेषज्ञो वर्तसे => त्वम्+अश्वशास्त्रविशेषज्ञः+ वर्तसे अत एवाहं => अतः+ एव+अहं एवाहं => एव+अहं अश्वशास्त्रविशेषज्ञोऽऽसीत् => अश्वशास्त्रविशेषज्ञः+आसीत् व्यवसायोऽऽसीत् => व्यवसायः+आसीत् तस्मादहमश्वविषयकं => तस्मात्+अहम्+अश्वविषयकं ज्ञानमर्जितवान् => ज्ञानम्+अर्जितवान् भावप्रकाशनविषयेऽपि => भावप्रकाशनविषये+अपि हेषाभिरपि => हेषाभिः+अपि भावा द्योतिता => भावाः+ द्योतिताः+ द्योतिता भवन्ति => द्योतिताः+ भवन्ति कुर्वन्तोऽर्वन्ति => कुर्वन्तः+अर्वन्ति हेषाभिर्ब्रुवते => हेषाभिः+ब्रुवते पशवश्चापि => पशवः+च+अपि मनुष्या जीवधारिणः => मनुष्याः+ जीवधारिणः वर्णितमश्वविषयकं => वर्णितम्+अश्वविषयकं समुत्सुकोऽस्मि => समुत्सुकः+अस्मि महाराजस्याश्वशालाया दृश्यं => महाराजस्य+अश्वशालायाः+ दृश्यं अतश्चलतु => अतः+चलतु तत्रैवाश्वानां => तत्रैव+अश्वानां अश्वचालनप्रतियोगिताऽपि => अश्वचालनप्रतियोगिता+अपि तत्रावश्यमस्माभिरूपस्थातव्यम् => तत्र+अवश्यम्+अस्माभिः+उपस्थातव्यम् मयाश्वचालनप्रतियोगिता => मया+अश्वचालनप्रतियोगिता नाधिको वर्तते => न+अधिकः+ वर्तते अतश्चलतु => अतः+चलतु कुसुमावचयस्याभिनयं => कुसुमावचयस्य+अभिनयं अद्याधिकं => अद्य+अधिकं कुसुमाभिचयमस्माभिः => कुसुमाभिचयम्+अस्माभिः किमर्थमधिकं => किमर्थम्+अधिकं कुसुमाभिचयमस्माभिः => कुसुमाभिचयम्+अस्माभिः करणीयमिति => करणीयम्+इति यदद्य => यत्+अद्य युवराजो वीरकुमरसिंहोऽश्वचालनप्रतियोगितायां => युवराजः+ वीरकुमरसिंहः+अश्वचालनप्रतियोगितायां वीरकुमरसिंहोऽश्वचालनप्रतियोगितायां => वीरकुमरसिंहः+अश्वचालनप्रतियोगितायां प्रथमो जातः => प्रथमः+ जातः अतो देवतापूजनार्थं => अतः+ देवतापूजनार्थं यदद्याधिकं => यत्+अद्य+अधिकं प्रतीयतेऽद्य => प्रतीयते+अद्य इतो गृहे => इतः+ गृहे करिष्यत्येव => करिष्यति+एव गङ्गापूजनार्थमपि => गङ्गापूजनार्थम्+अपि इत्युभौ => इति+उभौ कुसुमावचयस्याभिनयं => कुसुमावचयस्य+अभिनयं त्वमश्वचालनप्रतियोगिताविषये => त्वम्+अश्वचालनप्रतियोगिताविषये व्यस्ता आसम् => व्यस्ताः+ आसम् भवतीति => भवती+इति आसीदिति => आसीत्+इति पत्युर्मुखात् => पत्युः+मुखात् प्रतियोगितायामस्यां => प्रतियोगितायाम्+अस्यां प्रतिभागिनो भागं => प्रतिभागिनः+ भागं प्रतिभागिनो भागं => प्रतिभागिनः+ भागं स्वमश्वमारूह्य => स्वम्+अश्वम्+आरूह्य तीव्रगत्याऽश्वानां => तीव्रगत्या+अश्वानां पुनर्द्वितीयचक्रस्य => पुनः+द्वितीयचक्रस्य मानसिंहो, => मानसिंहः+, ज्ञानसिंहस्तथा => ज्ञानसिंहः+तथा बिहारप्रदेशस्यास्माकं => बिहारप्रदेशस्य+अस्माकं युवराजो वीरकुमरसिंहः => युवराजः+ वीरकुमरसिंहः साफल्यमधिगत्य => साफल्यम्+अधिगत्य त एव => ते+ एव प्रतिभागिनो बभूवुः => प्रतिभागिनः+ बभूवुः युवराजो द्वितीयचक्रस्य => युवराजः+ द्वितीयचक्रस्य प्रतियोगितायामपि => प्रतियोगितायाम्+अपि प्रथमो जातः => प्रथमः+ जातः वाश्वचालनप्रतियोगितायां => वा+अश्वचालनप्रतियोगितायां प्रथमो जातः => प्रथमः+ जातः विषयोऽपि => विषयः+अपि विषयो वर्तते => विषयः+ वर्तते प्रथमो भविष्यत्यस्मद् => प्रथमः+ भविष्यति+अस्मद् भविष्यत्यस्मद् => भविष्यति+अस्मद् सिंहसदृशस्यास्य => सिंहसदृशस्य+अस्य युवराजस्याश्वचालनाभ्यासोऽपि => युवराजस्य+अश्वचालनाभ्यासः+अपि समभ्यासैर्विवर्धते => समभ्यासैः+विवर्धते प्रतियोगिताया निर्णायकाः => प्रतियोगितायाः+ निर्णायकाः समागता अश्वचालनप्रतियोगितायाः => समागताः+ अश्वचालनप्रतियोगितायाः पूर्वविजेतारस्तु => पूर्वविजेतारः+तु निर्णायका आसन्नेव => निर्णायकाः+ आसन्+एव आसन्नेव => आसन्+एव विशेषामन्त्रितसदस्यरूपेण => विशेष+आमन्त्रितसदस्यरूपेण किमश्वचालनप्रतियोगिताया आयोजनमाङ्गलशासकैः => किम्+अश्वचालनप्रतियोगितायाः+ आयोजनम्+आङ्गलशासकैः आयोजनमाङ्गलशासकैः => आयोजनम्+आङ्गलशासकैः जगदीशपुराधीशेनायोजिता => जगदीशपुराधीशेन+आयोजिता प्रदेशस्यास्य => प्रदेशस्य+अस्य कथमामन्त्रितः => कथम्+आमन्त्रितः व्यवहारस्तु => व्यवहारः+तु शोभनो न => शोभनः+ न विद्यत इति => विद्यते+ इति आङ्ग्लास्तादृशाः => आङ्ग्लाः+तादृशाः गुणास्तु => गुणाः+तु व्यक्त्याश्रिता भवन्ति => व्यक्त्याश्रिताः+ भवन्ति प्रकृतिर्भिन्ना => प्रकृतिः+भिन्ना गुणा दृश्यन्ते => गुणाः+ दृश्यन्ते प्रदेशस्याङ्ग्लशासनाधिकारी => प्रदेशस्य+आङ्ग्लशासनाधिकारी व्यवहारकुशलोऽश्वचालनविशेषज्ञो वर्तते => व्यवहारकुशलः+अश्वचालनविशेषज्ञः+ वर्तते प्रतिवर्षमश्वचालनप्रतियोगिताया आयोजनं => प्रतिवर्षम्+अश्वचालनप्रतियोगितायाः+ आयोजनं अत एव => अतः+ एव तेनाङ्गलशासनाधिकारिणा => तेन+आङ्गलशासनाधिकारिणा समायोजितायामश्वचालनप्रतियोगितायां => समायोजितायाम्+अश्वचालनप्रतियोगितायां पूर्वमस्माकं => पूर्वम्+अस्माकं वारद्वयमस्माकं => वारद्वयम्+अस्माकं प्रथमो बभूव => प्रथमः+ बभूव प्रदेशस्यास्याङ्ग्लशासनाधिकारी => प्रदेशस्य+अस्याङ्ग्लशासनाधिकारी प्रतियोगिताया रसिको => प्रतियोगितायाः+ रसिकः+ रसिको विद्यते => रसिकः+ विद्यते नरा देवत्वसम्पन्ना => नराः+ देवत्वसम्पन्नाः+ देवत्वसम्पन्ना भवन्ति => देवत्वसम्पन्नाः+ भवन्ति महाराजोऽपि => महाराजः+अपि गुणग्राहको विद्यते => गुणग्राहकः+ विद्यते गुणज्ञोऽस्ति => गुणज्ञः+अस्ति अत एवात्र => अतः+ एव+अत्र एवात्र => एव+अत्र निर्णायको भूत्वा => निर्णायकः+ भूत्वा पुष्पावचयनस्याभिनयं => पुष्पावचयनस्य+अभिनयं सिंहासनमेकमपरञ्च => सिंहासनम्+एकम्+अपरं+च प्रतिहारश्च => प्रतिहारः+च प्रतिहारस्ततो युवराजकुमरसिंहो => प्रतिहारः+ततः+ युवराजकुमरसिंहः+ युवराजकुमरसिंहो मञ्चे => युवराजकुमरसिंहः+ मञ्चे सिंहासनमलङ्करोतु => सिंहासनम्+अलङ्करोतु सिंहासनमारूह्य => सिंहासनम्+आरूह्य सम्प्रत्यहं => सम्प्रति+अहं द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति शताधिका मत्ता => शताधिकाः+ मत्ताः+ मत्ता युद्धकौशलयुक्ता => मत्ताः+ युद्धकौशलयुक्ताः+ युद्धकौशलयुक्ता गजेन्द्रा => युद्धकौशलयुक्ताः+ गजेन्द्राः+ गजेन्द्रा विद्यन्ते => गजेन्द्राः+ विद्यन्ते गजसेनानायकायोद्बोधनमावश्यकम् => गजसेनानायकायोद्बोधनम्+आवश्यकम् गजसेनापतिरूपस्थितो वर्तते => गजसेनापतिः+उपस्थितः+ वर्तते समीपस्थमासनं => समीपस्थम्+आसनं इदमासनमलङ्करोतु => इदम्+आसनम्+अलङ्करोतु यथाज्ञापयति => यथा+आज्ञापयति समीपस्थोच्चासने => समीपस्थ+उच्चासने स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति साञ्जलिर्निष्क्रान्तः => साञ्जलिः+निष्क्रान्तः धीरोऽस्ति => धीरः+अस्ति वीरश्च => वीरः+च सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि स्थितिर्वर्तते => स्थितिः+वर्तते शताधिका मत्ता => शताधिकाः+ मत्ताः+ मत्ता गजेन्द्रा => मत्ताः+ गजेन्द्राः+ गजेन्द्रा विद्यन्ते => गजेन्द्राः+ विद्यन्ते कुशलप्रशिक्षकैर्भृशं => कुशलप्रशिक्षकैः+भृशं गजचालकानामादेशं => गजचालकानाम्+आदेशं सततमनुपालयन्ति => सततम्+अनुपालयन्ति हस्तियुद्धविशारदा गयातः => हस्तियुद्धविशारदाः+ गयातः आजमगढतश्च => आजमगढतः+च वीरा गजसैन्यव्यवस्थया => वीराः+ गजसैन्यव्यवस्थया सन्तुष्टा विद्यन्ते => सन्तुष्टाः+ विद्यन्ते शक्तिमन्तोऽनुशासिताश्च => शक्तिमन्तः+अनुशासिताः+च गजेन्द्रास्तैरत्रैव => गजेन्द्राः+तैः+अत्रैव यदस्माकं => यत्+अस्माकं शत्रून्प्रत्याक्रमणाय => शत्रून्+प्रत्याक्रमणाय नितरामुपयुक्ताः => नितराम्+उपयुक्ताः शासनस्योपरि => शासनस्य+उपरि भवेदिति => भवेत्+इति मयाऽपि => मया+अपि सौविध्यायानेके => सौविध्याय+अनेके कुशलपदाधिकारिणो नियुक्ताः => कुशलपदाधिकारिणः+ नियुक्ताः राज्यमिच्छन्ति => राज्यम्+इच्छन्ति भवेदिति => भवेत्+इति गजसेनाया वीरेषु => गजसेनायाः+ वीरेषु भेदभावा निवारणीयास्तथा => भेदभावाः+ निवारणीयाः+तथा निवारणीयास्तथा => निवारणीयाः+तथा राष्ट्रभावा योजयितव्याः => राष्ट्रभावाः+ योजयितव्याः वीरा वेतनभोगिनः => वीराः+ वेतनभोगिनः सन्तोऽपि => सन्तः+अपि राष्ट्रभक्ता विद्यन्ते => राष्ट्रभक्ताः+ विद्यन्ते भिन्ना यद्यपि => भिन्नाः+ यद्यपि सैनिका निश्चितं => सैनिकाः+ निश्चितं भावान्विता भूरिशः => भावान्विताः+ भूरिशः विविधा वीराश्च => विविधाः+ वीराः+च वीराश्च => वीराः+च भक्तिरहो => भक्तिः+अहो व्यर्थास्तु => व्यर्थाः+तु साहसोत्साहा राष्ट्रभावैः => साहसोत्साहाः+ राष्ट्रभावैः प्रवृत्तास्ते => प्रवृत्ताः+ते तादृशा राष्ट्रभक्ताः => तादृशाः+ राष्ट्रभक्ताः भारतीयास्तेऽमरपुत्रा विद्यन्ते => भारतीयाः+ते+अमरपुत्राः+ विद्यन्ते योगैर्विवर्धिताः => योगैः+विवर्धिताः गुणास्तेषां => गुणाः+तेषां विशन्त्येव => विशन्ति+एव वृक्षाणामिव => वृक्षाणाम्+इव तत्परो भवतु => तत्परः+ भवतु भवानर्थसिद्धये => भवान्+अर्थसिद्धये यथाज्ञापयति => यथा+आज्ञापयति सैनिकरीत्याभिवादनस्याभिनयं => सैनिकरीत्या+अभिवादनस्य+अभिनयं तत्रानेके => तत्र+अनेके वीरा हस्तियुद्धविशारदा => वीराः+ हस्तियुद्धविशारदाः+ हस्तियुद्धविशारदा मम => हस्तियुद्धविशारदाः+ मम प्राणदानेऽपि => प्राणदाने+अपि सन्तीति => सन्ति+इति कालाग्निसदृशा भृशम् => कालाग्निसदृशाः+ भृशम् उपस्थितोऽस्मि => उपस्थितः+अस्मि साम्प्रतमहमश्वसेनापतिं => साम्प्रतम्+अहम्+अश्वसेनापतिं द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि यथाज्ञापयति => यथा+आज्ञापयति ममाश्वसेनायां => मम+अश्वसेनायां प्रशिक्षिता अश्वा => प्रशिक्षिताः+ अश्वाः+ अश्वा विद्यन्ते => अश्वाः+ विद्यन्ते अश्वसैनिकाश्च => अश्वसैनिकाः+च राजभक्तिर्वर्तते => राजभक्तिः+वर्तते अश्वसेनापतिरत्र => अश्वसेनापतिः+अत्र इदमासनमलङ्करोतु => इदम्+आसनम्+अलङ्करोतु यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः योग्योऽश्वविद्यायां => योग्यः+अश्वविद्यायां समर्थो विद्यते => समर्थः+ विद्यते ममाश्वसेनायां => मम+अश्वसेनायां सहस्राधिका अश्वा => सहस्राधिकाः+ अश्वाः+ अश्वा विविधस्थानेभ्यः => अश्वाः+ विविधस्थानेभ्यः प्रशिक्षिता द्रुतगामिनो => प्रशिक्षिताः+ द्रुतगामिनः+ द्रुतगामिनो बलिष्ठाश्च => द्रुतगामिनः+ बलिष्ठाः+च बलिष्ठाश्च => बलिष्ठाः+च प्रशिक्षितास्ते => प्रशिक्षिताः+ते सर्वदैव => सर्वदा+एव सज्जितास्तिष्ठन्ति => सज्जिताः+तिष्ठन्ति अश्वसैनिका अत्रस्थव्यवस्थया => अश्वसैनिकाः+ अत्रस्थव्यवस्थया नवेति => नवा+इति अश्वसैनिका अत्रस्थव्यवस्थया => अश्वसैनिकाः+ अत्रस्थव्यवस्थया प्राप्नुवन्त्येव => प्राप्नुवन्ति+एव तेभ्यो राजकीयपक्षतो => तेभ्यः+ राजकीयपक्षतः+ राजकीयपक्षतो दीयन्ते => राजकीयपक्षतः+ दीयन्ते कीदृशीति => कीदृशी+इति ज्ञातुमिच्छामि => ज्ञातुम्+इच्छामि ममाश्वसैनिकाः => मम+अश्वसैनिकाः पूर्णतो राजभक्ता => पूर्णतः+ राजभक्ताः+ राजभक्ता विद्यन्ते => राजभक्ताः+ विद्यन्ते प्राणानपि => प्राणान्+अपि तत्परास्तिष्ठन्ति => तत्पराः+तिष्ठन्ति वचोभिरित्थं => वचोभिः+इत्थं प्राणप्रदानैर्वचनञ्च => प्राणप्रदानैः+वचनं+च समागता वीरा => समागताः+ वीराः+ वीरा नियुक्ताः => वीराः+ नियुक्ताः ममाश्वसेनायां => मम+अश्वसेनायां विशेषतो जगदीशपुरस्य => विशेषतः+ जगदीशपुरस्य बनारसस्यालीढस्याजमगढस्य => बनारसस्य+आलीढस्य+अजमगढस्य मथुराया वीरा => मथुरायाः+ वीराः+ वीरा नियुक्ता => वीराः+ नियुक्ताः+ नियुक्ता विद्यन्ते => नियुक्ताः+ विद्यन्ते प्राणदानैरपि => प्राणदानैः+अपि रक्षार्थमहो => रक्षार्थम्+अहो शक्तिमन्तो युद्धाग्निकुण्डे => शक्तिमन्तः+ युद्धाग्निकुण्डे कुशला राजभक्ताश्च => कुशलाः+ राजभक्ताः+च राजभक्ताश्च => राजभक्ताः+च सैनिकास्तथापि => सैनिकाः+तथापि विवर्धनायाहर्निशं => विवर्धनाय+अहर्निशं स वाञ्छति => सः+ वाञ्छति अतस्तेन => अतः+तेन युद्धस्याशंका => युद्धस्य+आशंका तादृशा भावा => तादृशाः+ भावाः+ भावा वर्धनीया => भावाः+ वर्धनीया यैस्ते => यैः+ते सफला भवन्तु => सफलाः+ भवन्तु एकैको वीरः => एकैकः+ वीरः समर्थस्तेषां => समर्थः+तेषां क्षमो विद्यते => क्षमः+ विद्यते भारतीयाश्च => भारतीयाः+च कथमेतादृशा न => कथम्+एतादृशाः+ न पूर्वजा अधर्मनाशाय => पूर्वजाः+ अधर्मनाशाय रता आसन् => रताः+ आसन् प्रभावो न => प्रभावः+ न राष्ट्रभक्तिर्विद्यमाना => राष्ट्रभक्तिः+विद्यमाना भवेदिति => भवेत्+इति भवानर्थसिद्धये => भवान्+अर्थसिद्धये यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति सैनिकरीत्याऽभिवादनस्याभिनयं => सैनिकरीत्या+अभिवादनस्य+अभिनयं ममाश्वसेनाऽपि => मम+अश्वसेना+अपि अश्वसेनापतिस्तु => अश्वसेनापतिः+तु दत्तावधानो विद्यत => दत्तावधानः+ विद्यते+ विद्यत एव => विद्यते+ एव येऽश्वारोहिणो विद्यन्ते => ये+अश्वारोहिणः+ विद्यन्ते राज्यस्याऽस्य => राज्यस्य+अस्य प्राणदानार्थमपि => प्राणदानार्थम्+अपि यतो हि => यतः+ हि वीरा मे => वीराः+ मे बहवो बलाणुघटितैरङगैर्भृशं => बहवः+ बलाणुघटितैः+अङगैः+भृशं बलाणुघटितैरङगैर्भृशं => बलाणुघटितैः+अङगैः+भृशं प्रचण्डबलिनो विक्रान्तमानान्विताः => प्रचण्डबलिनः+ विक्रान्तमानान्विताः शत्रुनिवहास्त्यक्त्वा => शत्रुनिवहाः+त्यक्त्वा प्रविश्याञ्जलिं => प्रविश्य+अञ्जलिं अत्रोपस्थितोऽस्मि => अत्र+उपस्थितः+अस्मि द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति रथसेनाऽपि => रथसेना+अपि जागरणायोद्बोधनमावश्यकमस्ति => जागरणाय+उद्बोधनम्+आवश्यकम्+अस्ति सन्देशस्तान् => सन्देशः+तान् रथसेनापतिरत्र => रथसेनापतिः+अत्र आसनमिदमलङ्करोतु => आसनम्+इदम्+अलङ्करोतु यथाज्ञापयति => यथा+आज्ञापयति स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः रथसेनाया निखिलं => रथसेनायाः+ निखिलं प्रभूता वीरा => प्रभूताः+ वीराः+ वीरा रणकौशले => वीराः+ रणकौशले निपुणा विद्यन्ते => निपुणाः+ विद्यन्ते पञ्चाशद्रथा युद्धोपकरणैः => पञ्चाशत्+रथाः+ युद्धोपकरणैः तत्परा भवन्ति => तत्पराः+ भवन्ति प्रशिक्षिताश्चाश्वा विद्यन्ते => प्रशिक्षिताः+च+अश्वाः+ विद्यन्ते सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि चातीव => च+अतीव निवसन्तो वनवासिनो => निवसन्तः+ वनवासिनः+ वनवासिनो जनाः => वनवासिनः+ जनाः कुशला लक्ष्यभेदकाः => कुशलाः+ लक्ष्यभेदकाः त एव => ते+ एव प्रशिक्षका नियुक्ताः => प्रशिक्षकाः+ नियुक्ताः पुनश्चाधुनिकपद्धत्या => पुनः+च+आधुनिकपद्धत्या कुशलप्रशिक्षकैर्दीयते => कुशलप्रशिक्षकैः+दीयते वनवासिनस्तु => वनवासिनः+तु दक्षा विद्यन्ते => दक्षाः+ विद्यन्ते राजस्थाननिवासिनो बाणप्रशिक्षका => राजस्थाननिवासिनः+ बाणप्रशिक्षकाः+ बाणप्रशिक्षका अपि => बाणप्रशिक्षकाः+ अपि सुहृदो वर्तन्ते => सुहृदः+ वर्तन्ते तेऽऽधुनिकपद्धत्या => ते+आधुनिकपद्धत्या सैनिका राष्ट्रं => सैनिकाः+ राष्ट्रं राजकीयसेवामेव => राजकीयसेवाम्+एव इतोऽप्यधिकं => इतोऽपि+अधिकं राष्ट्रभावभरिता राज्यरक्षणे => राष्ट्रभावभरिताः+ राज्यरक्षणे संलग्ना विद्यन्ते => संलग्नाः+ विद्यन्ते सैनिका भिन्नदेशस्था => सैनिकाः+ भिन्नदेशस्थाः+ भिन्नदेशस्था जातिधर्मे => भिन्नदेशस्थाः+ जातिधर्मे समानास्ते => समानाः+ते प्रशिक्षिता विद्यन्ते => प्रशिक्षिताः+ विद्यन्ते विषमायामपि => विषमायाम्+अपि विषमायामपि => विषमायाम्+अपि दुर्गमप्रदेशेऽपि => दुर्गमप्रदेशे+अपि देवराजस्येन्द्रस्य => देवराजस्य+इन्द्रस्य सदृशा विद्यन्ते => सदृशाः+ विद्यन्ते रथो गच्छति => रथः+ गच्छति सारथिर्यदि => सारथिः+यदि रथो नूनं => रथः+ नूनं कृष्णेनैव => कृष्णेन+एव सारथिनस्तादृशाः => सारथिनः+तादृशाः रथो व्रजत्यतितरां => रथः+ व्रजति+अतितरां व्रजत्यतितरां => व्रजति+अतितरां पुना राजा => पुनः+ राजा दिलीपो महान् => दिलीपः+ महान् सन्देशोऽयं => सन्देशः+अयं राष्ट्ररक्षार्थभावा ये => राष्ट्ररक्षार्थभावाः+ ये तेषामुन्नयनं => तेषाम्+उन्नयनं सन्देशोऽयं => सन्देशः+अयं प्रसारितो भविष्यति => प्रसारितः+ भविष्यति भवानर्थसिद्धये => भवान्+अर्थसिद्धये यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति सैनिकरीत्याऽभिवादनस्याभिनयं => सैनिकरीत्या+अभिवादनस्य+अभिनयं कुर्वन्निष्क्रान्तः => कुर्वन्+निष्क्रान्तः रथसेनाऽपि => रथसेना+अपि सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि प्रविश्याञ्जलिं => प्रविश्य+अञ्जलिं उपस्थितोऽस्मि => उपस्थितः+अस्मि द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि यत्+आज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति सहस्राधिकाश्चन्द्रहासचालने => सहस्राधिकाः+चन्द्रहासचालने कुशला वीरा => कुशलाः+ वीराः+ वीरा विद्यन्ते => वीराः+ विद्यन्ते चापि => च+अपि सहस्रशो वीरा => सहस्रशः+ वीराः+ वीरा दक्षाः => वीराः+ दक्षाः गुलिकाक्षेपणेऽभ्यस्ता न्यूनतरा => गुलिकाक्षेपणे+अभ्यस्ताः+ न्यूनतराः+ न्यूनतरा एव => न्यूनतराः+ एव वीरा विद्यन्ते => वीराः+ विद्यन्ते पदातिसेनापतिरूपस्थितो विद्यते => पदातिसेनापतिः+उपस्थितः+ विद्यते इदमासनमलङ्करोतु => इदम्+आसनम्+अलङ्करोतु यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः सैन्यविषयेऽनुभवो नितरामत्यधिको => सैन्यविषये+अनुभवः+ नितराम्+अत्यधिकः+ नितरामत्यधिको वर्तते => नितराम्+अत्यधिकः+ वर्तते पुनर्भवतां => पुनः+भवतां सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि कुशलिनश्च => कुशलिनः+च प्रशिक्षिता विद्यन्ते => प्रशिक्षिताः+ विद्यन्ते सहस्राधिकाश्चन्द्रहासचालने => सहस्राधिकाः+चन्द्रहासचालने चतुरा लक्षाधिकानामपि => चतुराः+ लक्षाधिकानाम्+अपि लक्षाधिकानामपि => लक्षाधिकानाम्+अपि कृतेऽलं => कृते+अलं सहस्राधिका बाणसन्धाने => सहस्राधिकाः+ बाणसन्धाने प्रशिक्षिता लक्षाधिकानां => प्रशिक्षिताः+ लक्षाधिकानां सैनिका गदाचालने => सैनिकाः+ गदाचालने प्रशिक्षिता भीमसदृशा => प्रशिक्षिताः+ भीमसदृशाः+ भीमसदृशा विद्यन्ते => भीमसदृशाः+ विद्यन्ते अनेनैव => अनेन+एव प्रशिक्षिताश्च => प्रशिक्षिताः+च सर्वदैव => सर्वदा+एव तत्परा विद्यन्ते => तत्पराः+ विद्यन्ते शान्तिर्वर्तते => शान्तिः+वर्तते अत्रान्तरिकशान्तिस्तु => अत्रान्तरिकशान्तिः+तु दृष्टिर्मम => दृष्टिः+मम राज्येऽपि => राज्ये+अपि सैनिकास्तादृशाः => सैनिकाः+तादृशाः भवेयुस्तर्हि => भवेयुः+तर्हि सर्वदैव => सर्वदा+एव समर्था भविष्यन्ति => समर्थाः+ भविष्यन्ति सत्यमेव => सत्यम्+एव सेनायामाग्नेयास्त्राणामभावो विद्यते => सेनायाम्+आग्नेयास्त्राणाम्+अभावः+ विद्यते गुलिकाचालनप्रशिक्षणस्यापि => गुलिकाचालनप्रशिक्षणस्य+अपि नास्ति => न+अस्ति अतोऽद्यप्रभृत्यारभ्य => अतः+अद्यप्रभृति+आरभ्य आग्नेयास्त्रशिक्षितानामपि => आग्नेयास्त्रशिक्षितानाम्+अपि तथाऽत्रस्थाः => तथा+अत्रस्थाः सैनिका गुलिका => सैनिकाः+ गुलिकाः+ गुलिका चालनेऽपि => गुलिकाः+ चालने+अपि चालनेऽपि => चालने+अपि प्रशिक्षिता भवेयुः => प्रशिक्षिताः+ भवेयुः गुलिकाया भुसुण्ड्याश्च => गुलिकायाः+ भुसुण्ड्याः+च भुसुण्ड्याश्च => भुसुण्ड्याः+च धनमपेक्षते => धनम्+अपेक्षते अस्माद् देशात् => अस्मात्+ देशात् प्रतिवेशिनो राजानो => प्रतिवेशिनः+ राजानः+ राजानो विद्यन्ते => राजानः+ विद्यन्ते राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य प्रदत्तमिति => प्रदत्तम्+इति भवतामौदार्यमेव => भवताम्+औदार्यम्+एव व्यवस्थाऽपि => व्यवस्था+अपि अवश्यमेवाग्नेयास्त्रदलस्य => अवश्यम्+एव+आग्नेयास्त्रदलस्य राजकोषतो धनस्य => राजकोषतः+ धनस्य जागरणमपि => जागरणम्+अपि यतो हि => यतः+ हि भेदनीत्याऽसौ => भेदनीत्या+असौ सैन्यपद्धतिर्यद्यपि => सैन्यपद्धतिः+यद्यपि समीचीनो वर्तते => समीचीनः+ वर्तते विकासो भवति => विकासः+ भवति समन्वितो भवति => समन्वितः+ भवति चेद् येषां => चेत्+ येषां कार्यमखिलं => कार्यम्+अखिलं यैश्छद्मस्य => यैः+छद्मस्य नीतिरहितेनाचर्य्यते => नीतिरहितेन+आचर्य्यते मानवै => मानवैः+ चान्ते => च+अन्ते मूलरहिता वृक्षा => मूलरहिताः+ वृक्षाः+ वृक्षा नदीनां => वृक्षाः+ नदीनां अतस्तस्य => अतः+तस्य दृष्टिर्दातव्या => दृष्टिः+दातव्या सन्नद्धो भवतु => सन्नद्धः+ भवतु शक्तिमर्जयतु => शक्तिम्+अर्जयतु प्रतिकारो भवेत् => प्रतिकारः+ भवेत् भवानर्थसिद्धये => भवान्+अर्थसिद्धये यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति कुर्वन्निष्क्रान्तः => कुर्वन्+निष्क्रान्तः अश्वसेनायाश्च => अश्वसेनायाः+च महत्त्वमधिकमस्ति => महत्त्वम्+अधिकम्+अस्ति भृशमुपयुक्ता => भृशम्+उपयुक्ता गजसेनाऽपि => गजसेना+अपि रथसेनाया उपयोगस्तु => रथसेनायाः+ उपयोगः+तु उपयोगस्तु => उपयोगः+तु न्यूनमस्ति => न्यूनम्+अस्ति रथसेनाऽपि => रथसेना+अपि भृशमुपयुक्ताऽस्ति => भृशम्+उपयुक्ता+अस्ति कालस्थानानुरूपमेव => कालस्थानानुरूपम्+एव कर्त्तव्यो भवति => कर्त्तव्यः+ भवति द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः शम्भोर्जटाभ्यो द्रुतं => शम्भोः+जटाभ्यः+ द्रुतं पुत्रा येन => पुत्राः+ येन शक्तिसहिता निघ्नन्ति => शक्तिसहिताः+ निघ्नन्ति अत्याचारविवर्धितेऽथ => अत्याचारविवर्धिते+अथ सत्यहितैषिणो निजगृहे => सत्यहितैषिणः+ निजगृहे आयातो गणसंयुतो => आयातः+ गणसंयुतः+ गणसंयुतो निजकरे => गणसंयुतः+ निजकरे जयमाप्तवानतिबलः => जयम्+आप्तवान्+अतिबलः कुमारो महान् => कुमारः+ महान् इतस्ततो गतागतं => इतस्ततः+ गतागतं यथासनमलङ्कृतस्ते => यथासनमलङ्कृतः+ते प्रस्तोतव्यस्यास्य => प्रस्तोतव्यस्य+अस्य पञ्चमवेदनाटकस्याभिनयं => पञ्चमवेदनाटकस्य+अभिनयं किमद्याभिनेयमिति => किम्+अद्य+अभिनेयम्+इति कार्यबाहुल्याद् विस्मृतोऽहं => कार्यबाहुल्यात्+ विस्मृतः+अहं विस्मृतोऽहं => विस्मृतः+अहं नेपथ्याभिमुखमवलोक्य => नेपथ्याभिमुखम्+अवलोक्य क्वासि => क्व+असि अत्राऽस्मि => अत्र+अस्मि यद्यवसितं => यदि+अवसितं तदात्रागच्छतु => तदा+अत्र+आगच्छतु यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति नेपथ्यकार्यमवसितमेव => नेपथ्यकार्यम्+अवसितम्+एव शीघ्रमेवाहमागच्छामि => शीघ्रमेव+अहम्+आगच्छामि इयमागताऽस्मि => इयम्+आगता+अस्मि करणीयमस्ति => करणीयम्+अस्ति इतस्ततो गतागतं => इतस्ततः+ गतागतं पुनरवलोक्य => पुनः+अवलोक्य पश्यत्वत्रभवती => पश्यतु+अत्रभवती प्राङ्गणमिदं => प्राङ्गणम्+इदं किमद्य => किम्+अद्य प्रस्तोतव्यमिति => प्रस्तोतव्यम्+इति त्वमाहूताऽसि => त्वम्+आहूता+असि यदद्य => यत्+अद्य नाटकमुपस्थातव्यमस्माभिः => नाटकमुपस्थातव्यम्+अस्माभिः व्यापृतोऽस्मि => व्यापृतः+अस्मि अतोऽभिनीयस्य => अतः+अभिनीयस्य सुप्तो भवति => सुप्तः+ भवति विज्ञापनीयमधुना => विज्ञापनीयम्+अधुना विलम्बो जातस्तदिदानीं => विलम्बः+ जातः+तत्+इदानीं जातस्तदिदानीं => जातः+तत्+इदानीं समुत्सुकानेतान् => समुत्सुकान्+एतान् प्रेक्षकाभिमुखो भूत्वा => प्रेक्षकाभिमुखः+ भूत्वा यदद्य => यत्+अद्य नाटकमिदं => नाटकम्+इदं वीरकुमरसिंहविजयनामापरं => वीरकुमरसिंहविजयनामा+अपरं यन्नाटकं => यत्+नाटकं तन्नूनं => तत्+नूनं भक्त्याञ्चितम् => भक्त्या+अञ्चितम् वसतश्च => वसतः+च भोजनृपतेर्वंशोद्भवोद्भावितं => भोजनृपतेः+वंशोद्भवोद्भावितं प्रदर्शितञ्च => प्रदर्शितं+च कुमरेणाकल्पितं => कुमरेण+आकल्पितं सरसमेकं => सरसम्+एकं तावदुपस्थापयतु => तावत्+उपस्थापयतु यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति नृत्यञ्च => नृत्यं+च किसलयमरुणमनन्तम् => किसलयम्+अरुणम्+अनन्तम् पञ्चमरागैर्मत्त कोकिला => पञ्चमरागैः+मत्तः+ कोकिला सख्यो याता => सख्यः+ याता प्रकृतिमनन्ताम् => प्रकृतिम्+अनन्ताम् रचितामधिकसुरम्याम् => रचिताम्+अधिकसुरम्याम् शासनमनुकुर्वन्तः => शासनम्+अनुकुर्वन्तः तथानुकुर्वतामाङ्गलसैनिकानां => तथा+अनुकुर्वताम्+आङ्गलसैनिकानां पादध्वनिर्धप् => पादध्वनिः+धप् श्रोतुमभिनयं => श्रोतुम्+अभिनयं प्रतीयतेऽत्रान्तरायः => प्रतीयते+अत्र+अन्तरायः श्रोतुमभिनयं => श्रोतुम्+अभिनयं इत्युभौ => इति+उभौ स्त्रियस्ता => स्त्रियः+ताः अनुकुर्वन्तस्त्रयोऽऽङ्गलसैनिकाः => अनुकुर्वन्तः+त्रयः+आङ्गलसैनिकाः भयप्रदर्शनस्याभिनयं => भयप्रदर्शनस्य+अभिनयं कथमद्य => कथम्+अद्य रक्षका एव => रक्षकाः+ एव भारतीयाङ्गणेऽस्माननुधावन्ति => भारतीयाङ्गणे+अस्मान्+अनुधावन्ति भारतीयरक्षका ह्येते => भारतीयरक्षकाः+ हि+एते ह्येते => हि+एते भारतीयसैनिकास्तु => भारतीयसैनिकाः+तु नारीणाञ्च => नारीणां+च नूनमाङ्गलसैनिका भारतभूमौ => नूनम्+आङ्गलसैनिकाः+ भारतभूमौ समागता इति => समागताः+ इति अस्माननुकुर्वन्ति => अस्मान्+अनुकुर्वन्ति सैनिकाश्च => सैनिकाः+च ता अनुकुर्वन्ति => ताः+ अनुकुर्वन्ति पादध्वनिर्भवति => पादध्वनिः+भवति पुनर्भास्करो रोचते => पुनः+भास्करः+ रोचते स्थिता मानवाः => स्थिताः+ मानवाः कथमत्र => कथम्+अत्र स्त्रियो धावन्ति => स्त्रियः+ धावन्ति किमिदं => किम्+इदं स्त्रीर्दृष्ट्वा => स्त्रीः+दृष्ट्वा शरणागतमिच्छन्ति => शरणागतम्+इच्छन्ति ता भयार्ता => ताः+ भयार्ताः+ भयार्ता विद्यन्ते => भयार्ताः+ विद्यन्ते केभ्यो बिभ्यति => केभ्यः+ बिभ्यति द्रष्टुमभिनयं => द्रष्टुम्+अभिनयं आङ्ग्लसैनिकास्ता अनुकुर्वन्तीति => आङ्ग्लसैनिकाः+ताः+ अनुकुर्वन्ति+इति अनुकुर्वन्तीति => अनुकुर्वन्ति+इति कथमाङ्ग्लसैनिका एतादृशमाचरन्ति => कथम्+आङ्ग्लसैनिकाः+ एतादृशम्+आचरन्ति एतादृशमाचरन्ति => एतादृशम्+आचरन्ति ता अनुकर्वन्तीति => ताः+ अनुकर्वन्ति+इति अनुकर्वन्तीति => अनुकर्वन्ति+इति किमिदं => किम्+इदं क एते => के+ एते कथमेते => कथम्+एते कथमत्र => कथम्+अत्र सहचरा विमलो => सहचराः+ विमलः+ विमलो बलकरो => विमलः+ बलकरः+ बलकरो धनकरश्च => बलकरः+ धनकरः+च धनकरश्च => धनकरः+च द्रष्टुमत्र => द्रष्टुम्+अत्र भवताञ्च => भवतां+च किन्नाम => किं+नाम कुर्वन्त्यत्रभवन्तः => कुर्वन्ति+अत्रभवन्तः कोऽस्ति => कः+अस्ति किमिदं => किम्+इदं यदत्राङ्गलशासनं => यत्+अत्र+आङ्गलशासनं वयमाङ्गलसैनिका यथेच्छया => वयम्+आङ्गलसैनिकाः+ यथेच्छया यतो हि => यतः+ हि भारतवर्षमस्ति => भारतवर्षम्+अस्ति विद्यतेऽत्र => विद्यते+अत्र नद्धास्ताः => नद्धाः+ताः गावो यथा => गावः+ यथा मृगराजोऽपि => मृगराजः+अपि को न => कः+ न ज्ञातुमिच्छसि => ज्ञातुम्+इच्छसि चेत्तदा => चेत्+तदा भवेद् दीर्घं => भवेत्+ दीर्घं प्रावड्मेघसमन्वितेऽथ => प्रावड्मेघसमन्विते+अथ विद्युत्तदा => विद्युत्+तदा सकलास्त्यक्त्वा => सकलाः+त्यक्त्वा प्रतिरता जानन्ति => प्रतिरताः+ जानन्ति भवन्तस्तर्हि => भवन्तः+तर्हि वीराणामग्रगण्यस्य => वीराणाम्+अग्रगण्यस्य कृपाणेऽस्य => कृपाणे+अस्य शासन एव => शासने+ एव नान्यस्य => न+अन्यस्य सैनिका भवान् => सैनिकाः+ भवान् शोभनमिदं => शोभनम्+इदं भारतीयनारीमनुधावनमेव => भारतीयनारीम्+अनुधावनम्+एव को भवसि => कः+ भवसि स एवात्र => सः+ एव+अत्र एवात्र => एव+अत्र द्रक्ष्यामस्तस्य => द्रक्ष्यामः+तस्य यदाऽस्माकं => यदा+अस्माकं युवराजो वृत्तमिदं => युवराजः+ वृत्तम्+इदं वृत्तमिदं => वृत्तम्+इदं भवतामत्रविश्रामोऽपि => भवताम्+अत्रविश्रामः+अपि निरापदो न => निरापदः+ न यतो हि => यतः+ हि वीरा अपि => वीराः+ अपि शीघ्रमस्मात् => शीघ्रम्+अस्मात् वयमत्र => वयम्+अत्र ता अनुधावन्ति => ताः+ अनुधावन्ति गृह्णीमो वयमेनान् => गृह्णीमः+ वयम्+एनान् वयमेनान् => वयम्+एनान् नयामश्च => नयामः+च स एव => सः+ एव विमलादयो भारत => विमलादयः+ भारत सर्वा मञ्चस्यैकस्मिन् => सर्वाः+ मञ्चस्य+एकस्मिन् मञ्चस्यैकस्मिन् => मञ्चस्य+एकस्मिन् स्थिता भवन्ति => स्थिताः+ भवन्ति नार्योऽस्मिन् => नार्यः+अस्मिन् भ्रमणमत्र => भ्रमणम्+अत्र नास्ति => न+अस्ति सर्वा निष्क्रान्ताः => सर्वाः+ निष्क्रान्ताः प्रतिहारश्च => प्रतिहारः+च सिंहासनमलङ्कुर्वन्त्वत्र => सिंहासनम्+अलङ्कुर्वन्ति+अत्र यथाशीघ्रमाह्वय => यथाशीघ्रम्+आह्वय यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति इतस्ततो भ्रमति => इतस्ततः+ भ्रमति गतो भवेन्महाविद्वान् => गतः+ भवेत्+महाविद्वान् भवेन्महाविद्वान् => भवेत्+महाविद्वान् नास्ति => न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति दूरेऽपि => दूरे+अपि नास्ति => न+अस्ति कुञ्जेऽपि => कुञ्जे+अपि नास्ति => न+अस्ति गेहेऽपि => गेहे+अपि नास्ति => न+अस्ति यत्रैव => यत्र+एव नास्ति => न+अस्ति द्रष्टुमभिनयति => द्रष्टुम्+अभिनयति किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य अवश्यमेव => अवश्यम्+एव संलग्नो भविष्यति => संलग्नः+ भविष्यति यावद् गच्छामि => यावत्+ गच्छामि विदूषकश्चिरायते => विदूषकः+चिरायते वसन्तस्यास्य => वसन्तस्य+अस्य वन एव => वने+ एव मनो लगति => मनः+ लगति सन्ध्याकालोऽयं => सन्ध्याकालः+अयं संलग्नो भविष्यति => संलग्नः+ भविष्यति नित्योऽयं => नित्यः+अयं सङ्कटापन्नो भविष्यति => सङ्कटापन्नः+ भविष्यति सम्प्रत्याङ्ग्लसैनिकानामाचरणं => सम्प्रत्याङ्ग्लसैनिकानाम्+आचरणं नास्ति => न+अस्ति इदमासनमास्यताम् => इदम्+आसनम्+आस्यताम् यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति वक्रदण्डमवलम्ब्य => वक्रदण्डम्+अवलम्ब्य मञ्चस्थासने => मञ्चस्थ+आसने स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम+अशून्यं यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति साञ्जलिर्निष्क्रान्तः => साञ्जलिः+निष्क्रान्तः कथमत्रागमने => कथम्+अत्र+आगमने विलम्बो जातः => विलम्बः+ जातः व्यवधानमेकं => व्यवधानम्+एकं व्यवधानमासीत् => व्यवधानम्+आसीत् विपरीतमेकं => विपरीतम्+एकं दृश्यमवलोकितम् => दृश्यम्+अवलोकितम् कीदृशमासीत् => कीदृशम्+आसीत् भोजनप्राप्तयेऽन्यत् => भोजनप्राप्तये+अन्यत् व्यवधानमासीत् => व्यवधानम्+आसीत् सर्वदैव => सर्वदा+एव मामुपहससि => माम्+उपहससि ममोदरानुरूपं => मम+उदरानुरूपं अपेक्षितमस्ति => अपेक्षितम्+अस्ति कथमुदारानुरूपं => कथम्+उदारानुरूपं भोजनानुरूपमेवोदरं => भोजनानुरूपम्+एव+उदरं अनुकूलभोजनेनैव => अनुकूलभोजनेन+एव ममोदरं => मम+उदरं परमधुना => परम्+अधुना जनाधिक्यादन्नसङ्कटे => जनाधिक्यात्+अन्नसङ्कटे एकवारमेव => एकवारम्+एव नाऽहं => न+अहं ज्ञातुमिच्छामि => ज्ञातुम्+इच्छामि ममाक्षिपुरतस्त्रयः => मम+अक्षिपुरतः+त्रयः सैनिकास्ते => सैनिकाः+ते उष्णिसिकाभिर्युता => उष्णिसिकाभिः+युता गृद्धास्तु => गृद्धाः+तु मांसाशिनो => मांसाशिनः+ शितमुखा आङ्ग्लाश्च => शितमुखाः+ आङ्ग्लाः+च आङ्ग्लाश्च => आङ्ग्लाः+च भयाक्रान्तो बभूव => भयाक्रान्तः+ बभूव वक्रदण्डमपि => वक्रदण्डम्+अपि नहीदं => नहि+इदं वक्रदण्डमपितु => वक्रदण्डम्+अपितु ब्रह्मास्त्रमेव => ब्रह्मास्त्रम्+एव भयाक्रान्तो कथं => भयाक्रान्तः+ कथं तद् भिन्नमेव => तत्+ भिन्नम्+एव भिन्नमेव => भिन्नम्+एव तदभिधीयतां => तत्+अभिधीयतां ममेन्द्रियाणि => मम+इन्द्रियाणि स्वविषयपराङ्मुखान्यासन् => स्वविषयपराङ्मुखानि+आसन् वायोर्गमनागमनस्य => वायोः+गमनागमनस्य मनो ब्राह्माणं => मनः+ ब्राह्माणं तत्परमासीत् => तत्परम्+आसीत् तदानीमेव => तदानीम्+एव स्त्रियो ममाक्षिपुरतश्चित्रपटे => स्त्रियः+ मम+अक्षिपुरतः+चित्रपटे ममाक्षिपुरतश्चित्रपटे => मम+अक्षिपुरतः+चित्रपटे चित्राणीव => चित्राणि+इव किञ्चिद्विहस्य => किञ्चित्+विहस्य ब्रह्मणो दर्शनं => ब्रह्मणः+ दर्शनं सुन्दरीणामेव => सुन्दरीणाम्+एव मनो वसन्तेन => मनः+ वसन्तेन प्रभावितमस्ति => प्रभावितम्+अस्ति मनो ब्रह्माणं => मन+ ब्रह्माणं चित्रदर्शन एव => चित्रदर्शने+ एव प्रतिनिवृत्तमिति => प्रतिनिवृत्तम्+इति विश्रुतोऽप्यहं => विश्रुतः+अपि+अहं अनिच्छन्नपि => अनिच्छन्+अपि येनाऽहं => येन+अहं भवद्भिरूपहसितोऽस्मि => भवद्भिः+उपहसितः+अस्मि स्त्रियो धावन्त्यो => स्त्रियः+ धावन्त्यः+ धावन्त्यो ममाक्षिपुरतो => धावन्त्यः+ मम+अक्षिपुरतः+ ममाक्षिपुरतो निर्गतास्तदा => मम+अक्षिपुरतः+ निर्गताः+तदा निर्गतास्तदा => निर्गताः+तदा सैनिकाश्चापि => सैनिकाः+च+अपि ता अनुकुर्वन्तो => ताः+ अनुकुर्वन्तः+ अनुकुर्वन्तो द्रुतं => अनुकुर्वन्तः+ द्रुतं आङ्ग्लसैनिका भारतीयस्त्रीणामुपरि => आङ्ग्लसैनिकाः+ भारतीयस्त्रीणाम्+उपरि भारतीयस्त्रीणामुपरि => भारतीयस्त्रीणाम्+उपरि कुदृष्टिमेवोपक्षिपन्तः => कुदृष्टिम्+एव+उपक्षिपन्तः दृश्यमिदं => दृश्यम्+इदं आङ्ग्लसैनिकानामेतादृशोऽत्याचारः => आङ्ग्लसैनिकानाम्+एतादृशः+अत्याचारः दत्त्वाभिरक्षन्ति => दत्त्वा+अभिरक्षन्ति आङ्ग्लास्तु => आङ्ग्लाः+तु प्रेषयन्त्येव => प्रेषयन्ति+एव तेऽत्रस्थां => ते+अत्रस्थां संस्कृतिमपि => संस्कृतिम्+अपि सततमपकुर्वन्ति => सततम्+अपकुर्वन्ति नानाधनैरन्वितम् => नानाधनैः+अन्वितम् शासका => शासकाः+ चास्य => च+अस्य स्वगृह एव => स्वगृहे+ एव स्त्रीणामुपरि => स्त्रीणाम्+उपरि मर्षणीयो भविष्यति => मर्षणीयः+ भविष्यति सम्मानो भारतवर्षस्य => सम्मानः+ भारतवर्षस्य सम्मानो विद्यते => सम्मानः+ विद्यते तासामपमानो भवेत्तर्हि => तासाम्+अपमानः+ भवेत्+तर्हि भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि कथमिदं => कथम्+इदं स्त्रीणामपमानं => स्त्रीणाम्+अपमानं नाहं => न+अहं कुत्रापमानो भवति => कुत्र+अपमानः+ भवति दूरतोऽवलोकितेन => दूरतः+अवलोकितेन तद् दृश्यमनुभूतम् => तत्+ दृश्यम्+अनुभूतम् दृश्यमनुभूतम् => दृश्यम्+अनुभूतम् सम्प्रत्यपि => सम्प्रति+अपि ममाक्षिपटले => मम+अक्षिपटले चलचित्रमिव => चलचित्रम्+इव पुनरायाति => पुनः+आयाति स्त्रीणामुपरि => स्त्रीणाम्+उपरि सम्प्रत्यत्याचारं => सम्प्रति+अत्याचारं व्यवहारो दुराचारपूर्णः => व्यवहारः+ दुराचारपूर्णः विचक्षणोऽसि => विचक्षणः+असि सम्प्रत्याङ्ग्लशासका एव => सम्प्रति+आङ्ग्लशासकाः+ एव प्रतीकारस्तु => प्रतीकारः+तु धर्मो भवति => धर्मः+ भवति समाचरेदिति => समाचरेत्+इति दशनास्त्रोट्याश्च => दशनास्त्रोट्याः+च निरतास्तथैव => निरताः+तथैव संताडनीयास्सदा => संताडनीयाः+सदा सञ्चरणीयमेव => सञ्चरणीयम्+एव नियमो धूर्ते => नियमः+ धूर्ते ससम्भ्रमोऽसि => ससम्भ्रमः+असि भवतस्त्रयः => भवतः+त्रयः सहचरा विमलादयो => सहचराः+ विमलादयः+ विमलादयो भवन्तं => विमलादयः+ भवन्तं द्रष्टुकामा द्वारि => द्रष्टुकामाः+ द्वारि मध्य एवोपस्थितोऽस्मीति => मध्ये+ एव+उपस्थितः+अस्मि+इति एवोपस्थितोऽस्मीति => एव+उपस्थितः+अस्मि+इति ससम्भ्रमोऽस्मि => ससम्भ्रमः+अस्मि विमलबलकरधनकरा ममैव => विमलबलकरधनकराः+ ममैव सहचरा आङ्ग्लसैनिकानां => सहचराः+ आङ्ग्लसैनिकानां व्यवहारमवगन्तुं => व्यवहारम्+अवगन्तुं मयैव => मया+एव एवात्र => एव+अत्र सहान्येऽपि => सह+अन्येऽपि जना विद्यन्ते => जनाः+ विद्यन्ते आङ्ग्लसैनिका अपि => आङ्ग्लसैनिकाः+ अपि समानीता इति => समानीताः+ इति यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति विमलादयस्तान् => विमलादयः+तान् ममाक्षिपटले => मम+अक्षिपटले त एव => ते+ एव स्त्रीरनुकुर्वन्तस्त्रयोऽऽङ्ग्लसैनिकाः => स्त्रीः+अनुकुर्वन्तः+त्रयः+आङ्ग्लसैनिकाः विमलादिभिर्गृहीतास्त्रयोऽऽङ्ग्लसैनिकाः => विमलादिभिः+गृहीताः+त्रयः+आङ्ग्लसैनिकाः प्रतिहारश्च => प्रतिहारः+च सहचरा विमलादयः => सहचराः+ विमलादयः अत्रोपस्थिताश्च => अत्र+उपस्थिताः+च स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति किमर्थमेते => किमर्थम्+एते आङ्ग्लसैनिका निबद्धा => आङ्ग्लसैनिकाः+ निबद्धाः+ निबद्धा अत्र => निबद्धाः+ अत्र कथमेते => कथम्+एते आङ्ग्लसैनिका निबद्धा => आङ्ग्लसैनिकाः+ निबद्धाः+ निबद्धा अत्र => निबद्धाः+ अत्र समानीताश्च => समानीताः+च आङ्ग्लसैनिका सायं => आङ्ग्लसैनिकाः+ सायं मन्दिरस्यान्तिके => मन्दिरस्य+अन्तिके युवतीनामुपरि => युवतीनाम्+उपरि कुदृष्टिमुत्क्षिपन्तोऽस्माभिर्दृष्टाः => कुदृष्टिम्+उत्क्षिपन्तः+अस्माभिः+दृष्टाः स्त्रियस्तु => स्त्रियः+तु प्रवेपमाना इतस्ततः => प्रवेपमानाः+ इतस्ततः आश्रयमिच्छन्त्यः => आश्रयम्+इच्छन्त्यः पलायनपरा आसन् => पलायनपराः+ आसन् ततस्तदानीमेव => ततः+तदानीम्+एव कर्मकर्त्तुमेतेऽस्माभिर्निवारितास्तदा => कर्मकर्त्तुम्+एते+अस्माभिः+निवारिताः+तदा तेऽस्मान् => ते+अस्मान् यदत्राङ्ग्लानां => यत्+अत्र+आङ्ग्लानां हस्तक्षेपार्थमागताः => हस्तक्षेपार्थम्+आगताः यदाऽस्माभिः => यदा+अस्माभिः यद्वयं => यत्+वयं कुत्राप्यन्यायो न => कुत्रापि+अन्यायः+ न कुमारोऽपि => कुमारः+अपि शासन एव => शासने+ एव कुमारो यः => कुमारः+ यः राज्य एव => राज्ये+ एव एतैर्यदा => एतैः+यदा यदत्र => यत्+अत्र भ्रमामो, => भ्रमामः+, भवन्तस्तदाऽस्माभिरेते => भवन्तः+तदा+अस्माभिः+एते गृहीता निगडयिता => गृहीताः+ निगडयिताः+ निगडयिता भवतामग्रे => निगडयिताः+ भवताम्+अग्रे भवतामग्रे => भवताम्+अग्रे भवन्त एव => भवन्तः+ एव पशूनिव => पशून्+इव तामेषां => ताम्+एषां यदाज्ञापयति => यदा+आज्ञापयति रज्जुबन्धमोचनस्याभिनयं => रज्जुबन्धमोचनस्य+अभिनयं स्थिता भवन्ति => स्थिताः+ भवन्ति आङ्ग्लसैनिकास्तेषां => आङ्ग्लसैनिकाः+तेषां किमेते => किम्+एते आङ्गलसैनिका एव => आङ्गलसैनिकाः+ एव भवतामक्षिपुरः => भवताम्+अक्षिपुरः वक्रदण्डमुत्थाय => वक्रदण्डम्+उत्थाय निरीक्षणस्याभिनयं => निरीक्षणस्य+अभिनयं किमेताः => किम्+एताः केशकुचान्वितास्तु => केशकुचान्विताः+तु नास्त्यत्र => न+अस्ति+अत्र वाऽन्ये => वा+अन्ये भ्रमतीव => भ्रमती+इव नाऽहं => न+अहं समेषामाङ्ग्लानां => समेषाम्+आङ्ग्लानां गौराङ्गसैनिका एव => गौराङ्गसैनिकाः+ एव संलग्ना आसन् => संलग्नाः+ आसन् कुकृत्यस्यास्य => कुकृत्यस्य+अस्य दण्डोऽपि => दण्डः+अपि त्वयैव => त्वया+एव ह्याततायिनः => हि+आततायिनः दण्डनीया एव => दण्डनीयाः+ एव परमेनान् => परम्+एनान् कथमिमे => कथम्+इमे सैनिकास्तादृशमाचरितवन्तः => सैनिकाः+तादृशम्+आचरितवन्तः दण्डनिर्धारणमपि => दण्डनिर्धारणम्+अपि त्वयैव => त्वया+एव दण्डस्तु => दण्डः+तु राजानोऽधिकृतास्तत्र => राजानः+अधिकृताः+तत्र शोभनोऽयं => शोभनः+अयं सैनिकानभिमुखीभूय => सैनिकान्+अभिमुखीभूय स्त्रीरनुकुर्वन्तो ताः => स्त्रीः+अनुकुर्वन्तः+ ताः भयमुत्पादितवन्तः => भयम्+उत्पादितवन्तः सहचरा यत्कथयन्ति => सहचराः+ यत्कथयन्ति सैनिकेष्वेकः => सैनिकेषु+एकः एतादृशोऽऽचारो => एतादृशः+आचारो निन्दनीयो भवति => निन्दनीयः+ भवति मान्योऽस्ति => मान्यः+अस्ति पुनश्च => पुनः+च तासामुपरि => तासाम्+उपरि दर्शनमनुकूलम् => दर्शनम्+अनुकूलम् प्रक्षेपो भवतां => प्रक्षेपः+ भवतां मान्यो भवति => मान्यः+ भवति पुरूषा वा => पुरूषाः+ वा स्त्रीणाञ्च => स्त्रीणाः+च सामान्यस्थलेऽपि => सामान्यस्थले+अपि कोऽत्र => कः+अत्र भवताऽस्य => भवता+अस्य विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् को विचारः => कः+ विचारः कथमेतादृशैर्व्यवहारैः => कथम्+एतादृशैः+व्यवहारैः पशुतुल्या एते => पशुतुल्याः+ एते एतादृशो व्यवहारो => एतादृशः+ व्यवहारः+ व्यवहारो दोषाय => व्यवहारः+ दोषाय किमसुरसंस्कृतेर्विद्यमानता => किम्+असुरसंस्कृतेः+विद्यमानता किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य स्त्रीरूपोपकल्पिता नहि => स्त्रीरूपोपकल्पिताः+ नहि विचारो न => विचारः+ न एतादृशमाचरणं => एतादृशम्+आचरणं भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति परमेता आङ्ग्लसैनिकाः => परम्+एताः+ आङ्ग्लसैनिकाः स्त्रीरूपोपकल्पिता न => स्त्रीरूपोपकल्पिताः+ न स्त्रियस्तु => स्त्रियः+तु तर्जनादिभिरेव => तर्जनादिभिः+एव दण्डनीया भवन्ति => दण्डनीयाः+ भवन्ति किमहं => किम्+अहं विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् ज्ञातुमिच्छसि => ज्ञातुम्+इच्छसि चेत्तदा => चेत्+तदा भवतामौदार्यमेव => भवताम्+औदार्यम्+एव परममित्रमसि => परममित्रम्+असि सर्वदैवाहं => सर्वदा+एव+अहं आङ्ग्लसैनिकास्तर्जनं => आङ्ग्लसैनिकाः+तर्जनं एतेषामयं => एतेषाम्+अयं महात्मनो बुद्धस्य => महात्मनः+ बुद्धस्य महावीरादेरनुगामिनः => महावीरादेः+अनुगामिनः उपकारेणैवापकारस्य => उपकारेण+एव+उपकारस्य प्रतीकारो भवति => प्रतीकारः+ भवति एतेषामयं => एतेषाम्+अयं प्रथमोऽपराधः => प्रथमः+अपराधः नाममेतेषां => नामम्+एतेषां तादृशो व्यवहारः => तादृशः+ व्यवहारः अतस्तर्जनं => अतः+तर्जनं परमेतादृशमाचरणं => परम्+एतादृशम्+आचरणं नेयं => न+इयं पाश्चात्यभूमिर्यत्राचारस्य => पाश्चात्यभूमिः+यत्र+आचारस्य नार्योऽपि => नार्यः+अपि धनेनान्वितं => धनेन+अन्वितं वृद्धिरहो सदैव => वृद्धिः+अहः+ सदैव नानाम्बरैर्भूषिता => नानाम्बरैः+भूषिता लक्ष्मीस्तत्र => लक्ष्मीः+तत्र मोदान्विता मानवाः => मोदान्विताः+ मानवाः इदमस्माकं => इदम्+अस्माकं सैनिका निष्क्रान्ताः => सैनिकाः+ निष्क्रान्ताः अयमेतेषां => अयम्+एतेषां प्रथमोऽपराधो मया => प्रथमः+अपराधः+ मया एतादृशमपराधं => एतादृशम्+अपराधं अवश्यमेव => अवश्यम्+एव दण्डनीया भविष्यन्ति => दण्डनीयाः+ भविष्यन्ति भारतीयसंस्कृतेर्विरूद्धमाचरन्तं => भारतीयसंस्कृतेः+विरूद्धम्+आचरन्तं वक्रदण्डेनानेन => वक्रदण्डेन+अनेन दण्डमुत्थापयति => दण्डम्+उत्थापयति किञ्चिद्विहस्य => किञ्चित्+विहस्य वक्रदण्डमिदं => वक्रदण्डम्+इदं तेऽपराधिनः => ते+अपराधिनः पलायिता भविष्यन्ति => पलायिताः+ भविष्यन्ति मामुपहससि => माम्+उपहससि त्वादृशो युवराजस्य => त्वादृशः+ युवराजस्य मित्रमस्मि => मित्रम्+अस्मि मित्रमपि => मित्रम्+अपि वीरो भवति => वीरः+ भवति नाहमुपहसामि => न+अहम्+उपहसामि किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य आङ्ग्ला भारतस्य => आङ्ग्लाः+ भारतस्य शत्रवो विद्यन्ते => शत्रवः+ विद्यन्ते संस्कृतिमुन्मूलयितुम् => संस्कृतिम्+उन्मूलयितुम् धर्ममूलमाचरणमस्ति => धर्ममूलम्+आचरणम्+अस्ति दुर्व्यवहारपूर्णमाचरणं => दुर्व्यवहारपूर्णम्+आचरणं संलग्नोऽसि => संलग्नः+असि नैके => न+एके दुष्टा भरतवसुधां => दुष्टाः+ भरतवसुधां स्वभावै => स्वभावैः+ यदाचारहीनाम्बुधारा => यदा+आचारहीनाम्बुधारा लोका विपथगमने => लोकाः+ विपथगमने कथमिह => कथम्+इह भवेद् रावणाचारराज्ये => भवेत्+ रावणाचारराज्ये आङ्ग्लानामेतादृशेनाचारेण => आङ्ग्लानाम्+एतादृशेन+आचारेण प्रभावोऽपि => प्रभावः+अपि प्रतिकूलो भविष्यति => प्रतिकूलः+ भविष्यति भारतीया अपि => भारतीयाः+ अपि कदाचरणस्यानुपालनं => कदाचरणस्य+अनुपालनं ममोद्घोषणा => मम+उद्घोषणा सर्वत्रैवाशोभनाचारो निवारणीयः => सर्वत्र+एव+अशोभनाचारः+ निवारणीयः आङ्ग्लसैनिकानामुपरि => आङ्ग्लसैनिकानाम्+उपरि प्रभावोऽपि => प्रभावः+अपि भविष्यतीति => भविष्यति+इति निर्णयस्तु => निर्णयः+तु तवैवासीत् => तव+एव+आसीत् परमोदारो वर्तते => परमोदारः+ वर्तते प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः जिलाधिकारिणो बेकस्य => जिलाधिकारिणः+ बेकस्य स्थितो बेकः => स्थितः+ बेकः लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं वार्ताऽस्ति => वार्ता+अस्ति कप्तानमहोदयोऽत्रभवन्तं => कप्तानमहोदयः+अत्रभवन्तं द्रष्टुमिच्छति => द्रष्टुम्+इच्छति किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति कप्तानडानवरो भविष्यति => कप्तानडानवरः+ भविष्यति मायाऽस्मै => माया+अस्मै समयो दत्तः => समयः+ दत्तः डानवरश्चतुरो वर्तते => डानवरः+चतुरः+ वर्तते विचारार्थमागतो भवेत् => विचारार्थम्+आगतः+ भवेत् आङ्ग्लशासकस्याज्ञां => आङ्ग्लशासकस्य+आज्ञां जगदीशपुराधीशो नैव => जगदीशपुराधीशः+ नैव ममाज्ञाम् => मम+आज्ञाम् साहबजादासिंहस्तु => साहबजादासिंहः+तु सिंहसदृशो दृढो => सिंहसदृशः+ दृढः+ दृढो वर्तते => दृढः+ वर्तते कप्तानमहोदयोऽत्रोपस्थितो वर्तते => कप्तानमहोदयः+अत्र+उपस्थितः+ वर्तते इदमासनं => इदम्+आसनं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति जगदीशपुराधीशस्याङ्ग्लशासकं => जगदीशपुराधीशस्य+आङ्ग्लशासकं पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव जगदीशपुराधीशस्तु => जगदीशपुराधीशः+तु दृष्टिरस्मान् => दृष्टिः+अस्मान् पार्श्ववर्तिनो ये => पार्श्ववर्तिनः+ ये सामदानदण्डभेदनीत्याऽस्माकं => सामदानदण्डभेदनीत्या+अस्माकं विरुद्धा अप्यासन् => विरुद्धाः+ अपि+आसन् अप्यासन् => अपि+आसन् लोभेनास्माकं => लोभेन+अस्माकं चातुर्य्येणापि => चातुर्य्येण+अपि स तु => सः+ तु बलमपि => बलम्+अपि राजाऽऽसीत् => राजा+आसीत् पञ्चपुत्रा उमरावसिंहप्रभृतयो => पञ्चपुत्राः+ उमरावसिंहप्रभृतयः+ उमरावसिंहप्रभृतयो भृशं => उमरावसिंहप्रभृतयः+ भृशं बलशालिनो विद्यन्ते => बलशालिनः+ विद्यन्ते प्राणानपि => प्राणान्+अपि पुनश्च => पुनः+च राजनीतावपि => राजनीतौ+अपि जातमिति => जातम्+इति ज्ञातुमिच्छामि => ज्ञातुम्+इच्छामि कुमरसिंहो वर्तते => कुमरसिंहः+ वर्तते यो हि => यः+ हि वीरोऽस्ति => वीरः+अस्ति धीरपुत्रश्च => धीरपुत्रः+च लोकास्तमनुवर्तन्ते => लोकाः+तम्+अनुवर्तन्ते देवतुल्यश्चकासते => देवतुल्यः+चकासते कुमरसिंहस्तस्य => कुमरसिंहः+तस्य ज्येष्ठपुत्रो वर्तते => ज्येष्ठपुत्रः+ वर्तते स तु => सः+ तु पुत्रो वर्तते => पुत्रः+ वर्तते राज्यस्याधिकारो ज्येष्ठपुत्रस्यैव => राज्यस्य+अधिकारः+ ज्येष्ठपुत्रस्य+एव ज्येष्ठपुत्रस्यैव => ज्येष्ठपुत्रस्य+एव तस्यान्ये => तस्य+अन्ये भ्रातरो विरोधं => भ्रातरः+ विरोधं पुत्रा बलिनो => पुत्राः+ बलिनः+ बलिनो योग्याः => बलिनः+ योग्याः समानविचारशीलाश्च => समानविचारशीलाः+च स्वल्पाऽपि => स्वल्पा+अपि अतस्तत्र => अतः+तत्र समागतेति => समागता+इति भवन्तस्तेषु => भवन्तः+तेषु अस्माभिस्तेषु => अस्माभिः+तेषु भेदोत्पादनायानेके => भेदोत्पादनाय+अनेके विलासितायाश्च => विलासितायाः+च लोभादिकमपि => लोभादिकम्+अपि वपनमपि => वपनम्+अपि प्रभावो न => प्रभावः+ न स एव => सः+ एव कुमरसिंहो वीराणामग्रगण्योऽस्ति => कुमरसिंहः+ वीराणाम्+अग्रगण्यः+अस्ति वीराणामग्रगण्योऽस्ति => वीराणाम्+अग्रगण्यः+अस्ति स तु => सः+ तु शिक्षाकालादेव => शिक्षाकालात्+एव गजचालनस्याश्वचालनस्यरथचालनस्य => गजचालनस्य+अश्वचालनस्यरथचालनस्य प्रथमो बभूव => प्रथमः+ बभूव किमधिकं => किम्+अधिकं तस्याप्रतिमा => तस्य+अप्रतिमा गतिर्विद्यते => गतिः+विद्यते यतो हि => यतः+ हि मानसा दैहिका => मानसाः+ दैहिकाः+ दैहिका गुणाः => दैहिकाः+ गुणाः पूज्यतेऽसौ => पूज्यते+असौ जनैर्नूनं => जनैः+नूनं तैरेवात्र => तैः+एव+अत्र यदेकदाश्वचालनप्रतियोगितायामहमपि => यत्+एकदा+अश्वचालनप्रतियोगितायाम्+अहमपि एको निर्णायकः => एकः+ निर्णायकः स एव => सः+ एव प्रथमो बभूव => प्रथमः+ बभूव मयाऽऽयोजितायामश्वचालनप्रतियोगितायामपि => मया+आयोजितायाम्+अश्वचालनप्रतियोगितायाम्+अपि स वारद्वयं => सः+ वारद्वयं प्रथमो बभूव => प्रथमः+ बभूव कुमरसिंहस्तु => कुमरसिंहः+तु कार्यमिदमस्माकं => कार्यम्+इदम्+अस्माकं भेदनीतिरवलम्बनीयाऽऽसीत् => भेदनीतिः+अवलम्बनीया+आसीत् भेदो न => भेदः+ न वीरास्तु => वीराः+तु पुराऽनेके => पुरा+अनेके शास्तारो भारतेऽभवत् => शास्तारः+ भारते+अभवत् भारतेऽभवत् => भारते+अभवत् पुनश्च => पुनः+च बहुशो नृपः => बहुशः+ नृपः भ्रातरो भृशं => भ्रातरः+ भृशं समाना विद्यन्ते => समानाः+ विद्यन्ते प्राणा निवसन्ति => प्राणाः+ निवसन्ति प्रकाशास्तु => प्रकाशाः+तु विचारास्तु => विचाराः+तु साम्यभावैरलङकृताः => साम्यभावैः+अलङकृताः शक्तिर्भृशं => शक्तिः+भृशं जयो भवति => जयः+ भवति भवद्भिर्लब्धम् => भवद्भिः+लब्धम् कुमरसिंहो महान् => कुमरसिंहः+ महान् तस्याज्ञानुसारेण => तस्य+आज्ञानुसारेण सहस्राधिका वीरा => सहस्राधिकाः+ वीराः+ वीरा अहर्निशं => वीराः+ अहर्निशं तस्याश्वसेना => तस्य+अश्वसेना तत्राश्वसेना => तत्र+अश्वसेना केवलमश्वसेनाऽपि => केवलम्+अश्वसेना+अपि चापि => च+अपि गजसेनायामश्वसेनायां => गजसेनायाम्+अश्वसेनायां रथसेनायाञ्च => रथसेनायां+च क्रमशो गजानामश्वानां => क्रमशः+ गजानाम्+अश्वानां गजानामश्वानां => गजानाम्+अश्वानां रथानाञ्च => रथानां+च कीदृशो विद्यते => कीदृशः+ विद्यते पञ्चशतमश्वा तथा => पञ्चशतम्+अश्वाः+ तथा शताधिका रथा => शताधिकाः+ रथाः+ रथा विद्यन्ते => रथाः+ विद्यन्ते किमधिकं => किम्+अधिकं स्थितिर्विद्यते => स्थितिः+विद्यते सहस्रञ्चन्द्रहासचालका द्विशतं => सहस्रञ्चन्द्रहासचालकाः+ द्विशतं भल्लप्रक्षेपकाश्च => भल्लप्रक्षेपकाः+च न्यूनो दुर्बलो => न्यूनः+ दुर्बलः+ दुर्बलो वा => दुर्बलः+ वा अश्वसैनिका अपि => अश्वसैनिकाः+ अपि उत्खातभूमेर्लङ्घनस्य => उत्खातभूमेः+लङ्घनस्य प्रशिक्षणमपि => प्रशिक्षणम्+अपि घोटकैर्लब्धम् => घोटकैः+लब्धम् गजसेनाऽपि => गजसेना+अपि प्रशिक्षिताश्च => प्रशिक्षिताः+च रथसैनिकश्चापि => रथसैनिकः+च+अपि दक्षा विद्यन्ते => दक्षाः+ विद्यन्ते पदातिसैनिका विविधशस्त्रचालने => पदातिसैनिकाः+ विविधशस्त्रचालने सेनायामग्न्यास्त्रस्य => सेनायाम्+अग्न्यास्त्रस्य पञ्चषा एव => पञ्चषाः+ एव भुसुण्ड्यस्तस्य => भुसुण्ड्यः+तस्य भुसुण्डीचालका अपि => भुसुण्डीचालकाः+ अपि नाधिकाः => न+अधिकाः गुलिकाया अभावोऽपि => गुलिकायाः+ अभावः+अपि अभावोऽपि => अभावः+अपि आग्नेयास्त्रस्याधिक्यं => आग्नेयास्त्रस्य+अधिक्यं सैनिका भुसुण्डीचालने => सैनिकाः+ भुसुण्डीचालने पूर्णप्रशिक्षिताश्च => पूर्णप्रशिक्षिताः+च आग्नेयस्त्रास्याभावो विद्यते => आग्नेयस्त्रस्य+अभावः+ विद्यते सैनिका आग्नेयास्त्रसम्पन्ना => सैनिकाः+ आग्नेयास्त्रसम्पन्नाः+ आग्नेयास्त्रसम्पन्ना युद्धार्थं => आग्नेयास्त्रसम्पन्नाः+ युद्धार्थं तदाऽस्माकं => तदा+अस्माकं विजयो निश्चितः => विजयः+ निश्चितः सैनिका आग्नेयास्त्रयुद्धे => सैनिकाः+ आग्नेयास्त्रयुद्धे विचारो वर्तते => विचारः+ वर्तते यदनुकूले => यत्+अनुकूले सहसाऽऽक्रमणमुचितं => सहसा+आक्रमणम्+उचितं तत्रस्थास्तस्य => तत्रस्थाः+तस्य सैनिका न => सैनिकाः+ न यदस्माकमुपरि => यत्+अस्माकम्+उपरि पार्श्ववर्तिनो ये => पार्श्ववर्तिनः+ ये प्रतिवेशिनो राजानोऽस्माकमधिकारे => प्रतिवेशिनः+ राजानः+अस्माकम्+अधिकारे राजानोऽस्माकमधिकारे => राजानः+अस्माकम्+अधिकारे द्वित्रा एव => द्वित्राः+ एव राजानस्तादृशाः => राजानः+तादृशाः भृशमुदासीना वर्तन्ते => भृशम्+उदासीनाः+ वर्तन्ते राजानस्तेषां => राजानः+तेषां सामदानदण्डभेदोपायैरस्माकं => सामदानदण्डभेदोपायैः+अस्माकं प्रलुब्धा यद् => प्रलुब्धाः+ यत्+ यद् जगदीशपुरविजयानन्तरं => यत्+ जगदीशपुरविजयानन्तरं भूमिस्तेषां => भूमिः+तेषां मध्य एव => मध्ये+ एव सम्मानो भविष्यति => सम्मानः+ भविष्यति आङ्ग्लशासकैर्विविधोपाधिभिर्विभूषिता भविष्यन्ति => आङ्ग्लशासकैः+विविधोपाधिभिः+विभूषिताः+ भविष्यन्ति तदाऽस्माकं => तदा+अस्माकं सैनिकानामाश्रयः => सैनिकानाम्+आश्रयः पार्श्ववर्तीनामस्मत्पक्षीयानां => पार्श्ववर्तीनाम्+अस्मत्पक्षीयानां दूतमुखेनैव => दूतमुखेन+एव सूचिता यदाङ्ग्लसैनिका => सूचिताः+ यत्+आङ्ग्लसैनिकाः+ यदाङ्ग्लसैनिका यदा => यत्+आङ्ग्लसैनिकाः+ यदा तेषामावासस्य => तेषाम्+आवासस्य त एव => ते+ एव समयो भवता => समयः+ भवता निर्धारितो न => निर्धारितः+ न तत्राक्रमणं => तत्र+आक्रमणं दिन एवाक्रमणमुचितं => दिने+ एव+आक्रमणम्+उचितं एवाक्रमणमुचितं => एव+आक्रमणम्+उचितं विचारार्थमेवाहमत्रागतोऽस्मि => विचारार्थम्+एव+अहम्+अत्र+आगतः+अस्मि विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् तत्रोपयुक्तमस्ति => तत्र+उपयुक्तम्+अस्ति युद्धोत्साहोऽस्माकं => युद्धोत्साहः+अस्माकं शस्त्रास्त्रसहिता बलैर्युक्ता => शस्त्रास्त्रसहिताः+ बलैः+युक्ताः+ बलैर्युक्ता अस्माकं => बलैः+युक्ताः+ अस्माकं प्रस्थितवन्तस्तदा => प्रस्थितवन्तः+तदा शत्रवो युद्धार्थं => शत्रवः+ युद्धार्थं सन्नद्धा न => सन्नद्धाः+ न विलम्बो नोचितः => विलम्बः+ न+उचितः नोचितः => न+उचितः दिन एवाक्रमणमुचितमस्ति => दिने+ एव+आक्रमणम्+उचितम्+अस्ति एवाक्रमणमुचितमस्ति => एव+आक्रमणम्+उचितम्+अस्ति सबला विद्यन्ते => सबलाः+ विद्यन्ते पार्श्ववर्तिनो राजानोऽपि => पार्श्ववर्तिनः+ राजानः+अपि राजानोऽपि => राजानः+अपि पदलुब्धाश्चाऽस्माकं => पदलुब्धाः+च+अस्माकं तथाऽस्माकं => तथा+अस्माकं नूनमेव => नूनम्+एव कुशलोऽसि => कुशलः+असि सैनिकानामुत्साहस्त्वया => सैनिकानाम्+उत्साहः+त्वया सर्वदैव => सर्वदा+एव गम्यतामर्थसिद्धये => गम्यताम्+अर्थसिद्धये यदादिशति => यत्+आदिशति उत्थातुमिच्छति => उत्थातुम्+इच्छति किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य पत्रमेकं => पत्रम्+एकं येनाङ्ग्लशासने => येन+आङ्ग्लशासने सैनिकाश्चास्मिन् => सैनिकाः+च+अस्मिन् धनादिकस्यावश्यकतां => धनादिकस्य+आवश्यकतां पत्रलेखनस्याभिनयं => पत्रलेखनस्य+अभिनयं गृह्यतामिदं => गृह्यताम्+इदं राज्यादेशो मया => राज्यादेशः+ मया युद्धात्पूर्वं => युद्धात्+पूर्वं ममोद्घोषणा => मम+उद्घोषणा राज्यादेशाश्च => राज्यादेशाः+च व्यवस्थापनार्थमहं => व्यवस्थापनार्थम्+अहं गन्तुमिच्छामि => गन्तुम्+इच्छामि गम्यतामर्थसिद्धये => गम्यताम्+अर्थसिद्धये उपस्थितोऽस्मि => उपस्थितः+अस्मि गन्तुकामोऽस्मि => गन्तुकामः+अस्मि गृहाणेमां => गृहाण+इमां यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति ततोऽग्रेऽग्रे => ततः+अग्रे+अग्रे जिलाधीशो बेकः => जिलाधीशः+ बेकः तस्यानुकुर्वन् => तस्य+अनुकुर्वन् स निष्क्रान्तः => सः+ निष्क्रान्तः जगदीशपुरस्यैको भृत्यः => जगदीशपुरस्य+एकः+ भृत्यः को न => कः+ न किञ्चिद्भ्रमणं => किञ्चित्+भ्रमणं गतो मम => गतः+ मम पुनर्भ्रमति => पुनः+भ्रमति रोदनध्वनिर्भवति => रोदनध्वनिः+भवति श्रोतुमभिनयं => श्रोतुम्+अभिनयं किमत्याहितम् => किम्+अत्याहितम् त्वमत्र => त्वम्+अत्र यदद्यैव => यत्+अद्यैव वीरकुमरसिंहो जगदीशपुरं => वीरकुमरसिंहः+ जगदीशपुरं बहिर्गतः => बहिः+गतः नाहं => न+अहं बहिर्गतवान् => बहिः+गतवान् जगदीशपुरस्योपरि => जगदीशपुरस्य+उपरि आङ्ग्लसैनिकानामाक्रमणं => आङ्ग्लसैनिकानाम्+आक्रमणं आङ्ग्लसैनिकानामद्यैव => आङ्ग्लसैनिकानाम्+अद्यैव तत्राक्रमणमभूत् => तत्र+आक्रमणम्+अभूत् सहस्राधिका आङ्ग्लसैनिका => सहस्राधिकाः+ आङ्ग्लसैनिकाः+ आङ्ग्लसैनिका भुसुण्डीं => आङ्ग्लसैनिकाः+ भुसुण्डीं जगदीशपुरस्योपरि => जगदीशपुरस्य+उपरि प्रधानद्वारतोऽन्तःपुरे => प्रधानद्वारतः+अन्तःपुरे रक्षका नासन् => रक्षकाः+ न+आसन् नासन् => न+आसन् यत्तत्र => यत्+तत्र द्वारपाला सैनिकाश्च => द्वारपालाः+ सैनिकाः+च सैनिकाश्च => सैनिकाः+च दशाधिका आसन् => दशाधिकाः+ आसन् भल्लधारकास्ते => भल्लधारकाः+ते आग्नेयास्त्रसम्पन्नानाङ्ग्लसैनिकान् => आग्नेयास्त्रसम्पन्नान्+आङ्ग्लसैनिकान् गुलिकाया ध्वनिञ्च => गुलिकायाः+ ध्वनिं+च ध्वनिञ्च => ध्वनिं+च सैनिका अपि => सैनिकाः+ अपि प्रशिक्षिता विद्यन्ते => प्रशिक्षिताः+ विद्यन्ते तत्राश्वगजरथसेनास्तदा => तत्र+अश्वगजरथसेनाः+तदा नियोजिता न => नियोजिताः+ न युद्धार्थमादिष्टाः => युद्धार्थम्+आदिष्टाः अप्रतिहता विद्यन्ते => अप्रतिहताः+ विद्यन्ते सेनायामस्त्राणां => सेनायाम्+अस्त्राणां बाणा, => बाणाः+, भल्ला एव => भल्लाः+ एव प्रमुखा विद्यन्ते => प्रमुखाः+ विद्यन्ते बाणैस्तु => बाणैः+तु केचनाङ्ग्लसैनिका आहता => केचन+आङ्ग्लसैनिकाः+ आहताः+ आहता बभूवुः => आहताः+ बभूवुः महाराजेनादेशः => महाराजेन+आदेशः प्रसारितो यद् => प्रसारितः+ यत्+ यद् राजभवनस्य => यत्+ राजभवनस्य सैनिका बहिर्गच्छेयुः => सैनिकाः+ बहिः+गच्छेयुः बहिर्गच्छेयुः => बहिः+गच्छेयुः महाराजस्यादेशेन => महाराजस्य+आदेशेन सैनिका बहिर्गतवन्तः => सैनिकाः+ बहिः+गतवन्तः बहिर्गतवन्तः => बहिः+गतवन्तः संरक्षणमेव => संरक्षणम्+एव यतो हि => यतः+ हि यद् विदधाति => यत्+ विदधाति शेषेऽपि => शेषे+अपि भवेद् विशिष्टता => भवेत्+ विशिष्टता बुद्धेर्ध्रवं => बुद्धेः+ध्रवं सैनिका महाराजस्याज्ञां => सैनिकाः+ महाराजस्य+आज्ञां महाराजस्याज्ञां => महाराजस्य+आज्ञां सहसाज्ञातमार्गेण => सहसा+अज्ञातमार्गेण बहिर्गतवन्तः => बहिः+गतवन्तः कुमरसिंहोऽपि => कुमरसिंहः+अपि बहिर्गतवान् => बहिः+गतवान् सैनिका यदा => सैनिकाः+ यदा बहिर्गतवन्तस्तदा => बहिः+गतवन्तः+तदा चान्ते => च+अन्ते कुमरसिंहोऽपि => कुमरसिंहः+अपि स्वकीयमश्वमारुह्य => स्वकीयम्+अश्वम्+आरुह्य बहिर्गतवान् => बहिः+गतवान् कथमाङ्गलानां => कथम्+आङ्गलानां सहसाऽक्रमणं => सहसा+आक्रमणं नासीत् => न+आसीत् तत्राङ्ग्लानां => तत्र+आङ्ग्लानां छद्मयुद्धस्यायोजनमेव => छद्मयुद्धस्य+आयोजनम्+एव प्रधानकारणमस्ति => प्रधानकारणम्+अस्ति भारतेऽधर्मयुद्धोऽयमाङ्ग्लैरेव => भारते+अधर्मयुद्धः+अयम्+आङ्ग्लैः+एव पुनश्च => पुनः+च गुप्तचरा आसन् => गुप्तचराः+ आसन् निपतितास्तथा => निपतिताः+तथा तैर्यथा => तैः+यथा पार्श्ववर्तिनो राजानो => पार्श्ववर्तिनः+ राजानः+ राजानो आङ्ग्लशासकैः => राजानः+ आङ्ग्लशासकैः लुब्धाश्च => लुब्धाः+च भारतीया गौरवं => भारतीयाः+ गौरवं विस्मृतवन्तोऽपि => विस्मृतवन्तः+अपि स्वात्मानमपि => स्वात्मानम्+अपि प्रतिवेशिनो राजानः => प्रतिवेशिनः+ राजानः तस्याङ्गलस्य => तस्य+आङ्गलस्य पक्षतो युद्धाय => पक्षतः+ युद्धाय कृतनिश्चिया आसन् => कृतनिश्चियाः+ आसन् प्रतिवेशिनो ये => प्रतिवेशिनः+ ये कुमरसिंहस्याश्रये => कुमरसिंहस्य+आश्रये भूम्यादिलोभेनाङ्ग्लशासकस्य => भूम्यादिलोभेन+आङ्ग्लशासकस्य आङ्ग्लसैनिका जगदीशपुरे => आङ्ग्लसैनिकाः+ जगदीशपुरे समागता इति => समागताः+ इति स्थिता आसन् => स्थिताः+ आसन् प्रतिवेशीभूपतीनामावासे => प्रतिवेशीभूपतीनाम्+आवासे निकट एव => निकटे+ एव स्थिता आसन् => स्थिताः+ आसन् सैनिकानामावासस्य => सैनिकानाम्+आवासस्य तैरेव => तैः+एव लोभादाकृष्टास्ते => लोभात्+आकृष्टाः+ते देशस्यात्मीया अपि => देशस्य+आत्मीयाः+ अपि जना लोभेनात्मीयमपि => जनाः+ लोभेन+आत्मीयम्+अपि लोभेनात्मीयमपि => लोभेन+आत्मीयम्+अपि लोभाभिभूता जनाः => लोभाभिभूताः+ जनाः कार्यमकार्यं => कार्यम्+अकार्यं पुनश्च => पुनः+च प्रवृत्तिर्विद्यते => प्रवृत्तिः+विद्यते गावो द्रुतं => गावः+ द्रुतं लोभो दोषेषु => लोभः+ दोषेषु काका हस्तस्थरोटिकाम् => काकाः+ हस्तस्थरोटिकाम् भवन्त्येव => भवन्ति+एव यदाग्नेयास्त्रस्य => यत्+अग्नेयास्त्रस्य सेनाया अधिकाधिकां => सेनायाः+ अधिकाधिकां महाराजेनादेशः => महाराजेन+आदेशः ततो राजभवनस्य => ततः+ राजभवनस्य क्रमशो सेनाः => क्रमशः+ सेनाः भवनान्निर्गताः => भवनात्+निर्गताः सैनिकैस्तु => सैनिकैः+तु युद्धस्यावसरो नैव => युद्धस्य+अवसरः+ नैव महाराजवीरकुमरसिंहस्तु => महाराजवीरकुमरसिंहः+तु विचारशीलो वर्तते => विचारशीलः+ वर्तते महत्त्वमपि => महत्त्वम्+अपि आग्नेयास्त्रसम्पन्नानाङ्ग्लसैनिकान् => आग्नेयास्त्रसम्पन्नान्+आङ्ग्लसैनिकान् सम्यग्ज्ञातम् => सम्यक्+ज्ञातम् परमस्मिञ्जये => परम्+अस्मिन्+जये तस्याङ्ग्लशासकस्य => तस्य+आङ्ग्लशासकस्य जयो न => जयः+ न कोऽकरोत् => कः+अकरोत् यत्तदाङ्गलसैनिकानां => यत्+तत्+आङ्गलसैनिकानां दानवरो धनादिदानाय => दानवरः+ धनादिदानाय स डानवरः => सः+ डानवरः प्रतिवेशभूपतिभ्यो धनं => प्रतिवेशभूपतिभ्यः+ धनं नीतिर्गृहीता => नीतिः+गृहीता भूमिपतयस्तस्य => भूमिपतयः+तस्य स नीतिनिपुणः => सः+ नीतिनिपुणः आङ्ग्ला धूर्ताः => आङ्ग्लाः+ धूर्ताः स डानवरो => सः+ डानवरः+ डानवरो राजनीतिक्षेत्रे => डानवरः+ राजनीतिक्षेत्रे प्रमण्डलस्यायुक्तस्य => प्रमण्डलस्य+अयुक्तस्य विलियमटेलरमहोदयस्यादेशेन => विलियमटेलरमहोदयस्य+आदेशेन स जगदीशपुरस्य => सः+ जगदीशपुरस्य साफल्यमपि => साफल्यम्+अपि जगदीशपुरमाङ्ग्लशासनस्याधीने => जगदीशपुरम्+आङ्ग्लशासनस्य+अधीने परतन्त्रताया बन्धनं => परतन्त्रतायाः+ बन्धनं कृतेऽपि => कृते+अपि बन्धनाद् बहिर्गन्तुं => बन्धनात्+ बहिः+गन्तुं बहिर्गन्तुं => बहिः+गन्तुं पादप्रहारमपि => पादप्रहारम्+अपि द्वारमुत्पाटयितुम् => द्वारम्+उत्पाटयितुम् कथमेते => कथम्+एते भूमिपतयस्तस्य => भूमिपतयः+तस्य प्रसुप्तास्ते => प्रसुप्ताः+ते स्वतन्त्रताया महत्त्वं => स्वतन्त्रतायाः+ महत्त्वं जागरणस्याभावो विद्यते => जागरणस्य+आभावः+ विद्यते लोभवशात्ते => लोभवशात्+ते पक्षिण इव => पक्षिणः+ इव पक्षिणो यथा => पक्षिणः+ यथा मानवा अपि => मानवाः+ अपि स्वतन्त्रतामविचारयन्तः => स्वतन्त्रताम्+अविचारयन्तः पक्षिणस्तु => पक्षिणः+तु बुद्धिहीना भवन्ति => बुद्धिहीनाः+ भवन्ति विचारवन्तोऽपि => विचारवन्तः+अपि मानवा अपि => मानवाः+ अपि करणीयमकरणीयं => करणीयम्+अकरणीयं चान्ते => च+अन्ते जालबद्धा विहङ्गमाः => जालबद्धाः+ विहङ्गमाः लोभाभिभूतास्ते => लोभाभिभूताः+ते दुःखयुता लोका => दुःखयुताः+ लोकाः+ लोका भूत्वा => लोकाः+ भूत्वा पिबन्तस्ते => पिबन्तः+ते तिष्ठन्तीव => तिष्ठन्ति+इव परतन्त्रताया बन्धनात् => परतन्त्रतायाः+ बन्धनात् मुक्ता भविष्यामः => मुक्ताः+ भविष्यामः मार्गोऽऽश्रयणीयः => मार्गः+आश्रयणीयः जगदीशपुरमवश्यमेव => जगदीशपुरम्+अवश्यम्+एव स्वतन्त्रताया महत्त्वं => स्वतन्त्रतायाः+ महत्त्वं रक्तकणा वहन्ति => रक्तकणाः+ वहन्ति स्वाधीनतासंयुता => स्वाधीनतासंयुताः+ दोषा लोभयुता => दोषाः+ लोभयुताः+ लोभयुता न => लोभयुताः+ न क्वचिन्मानसे => क्वचित्+मानसे धन्या सततं => धन्याः+ सततं प्रथितास्तेषां => प्रथिताः+तेषां विचारस्तु => विचारः+तु पञ्चनेतारस्तेष्वेको वीरकुमरसिंहश्चैका => पञ्चनेतारः+तेषु+एकः+ वीरकुमरसिंहः+च+एका वीरकुमरसिंहश्चैका => वीरकुमरसिंहः+च+एका स्थितेष्वासनेषु => स्थितेषु+आसनेषु कुमरसिंहस्तेषु => कुमरसिंहः+तेषु वयोवृद्धो विद्यते => वयोवृद्धः+ विद्यते बलस्योत्साहस्य => बलस्य+उत्साहस्य प्राचुर्यमस्ति => प्राचुर्यम्+अस्ति स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय जन्मभूमिश्च => जन्मभूमिः+च सर्वदैव => सर्वदा+एव स्वर्गादपि => स्वर्गात्+अपि गरीयसीति => गरीयसी+इति भारतभूमिस्तु => भारतभूमिः+तु स्वर्गादपि => स्वर्गात्+अपि कारणमिदमस्ति => कारणम्+इदम्+अस्ति यद् देवा => यत्+ देवाः+ देवा अपि => देवाः+ अपि कदाऽत्रैवावतारं => कदा+अत्रैव+अवतारं कथमाङ्गलशासनं => कथम्+आङ्गलशासनं प्रसृतमिति => प्रसृतम्+इति जानन्त्येव => जानन्ति+एव आङ्ग्ला न => आङ्ग्लाः+ न भारतीयसंस्कृतेर्महत्त्वम् => भारतीयसंस्कृतेः+महत्त्वम् भेदमुत्पाद्य => भेदम्+उत्पाद्य कर्त्तुमुद्यतोऽयमङ्ग्रेजशासकः => कर्त्तुम्+उद्यतः+अयम्+अङ्ग्रेजशासकः साफल्यमधिगच्छति => साफल्यम्+अधिगच्छति परतन्त्रा वयम् => परतन्त्राः+ वयम् परतन्त्रताया वायुं => परतन्त्रतायाः+ वायुं भवतीति => भवति+इति पाशमनुभवामः => पाशम्+अनुभवामः कपोता इवाङ्गलव्याधस्य => कपोताः+ इव+आङ्गलव्याधस्य इवाङ्गलव्याधस्य => इव+आङ्गलव्याधस्य पाशैर्बद्धा => पाशैः+बद्धा बहिरागन्तुं => बहिः+आगन्तुं बुद्धेश्चातुर्यमपेक्षते => बुद्धेः+चातुर्यम्+अपेक्षते पाशमुक्ता भवेम => पाशमुक्ताः+ भवेम जीवसत्वेऽपि => जीवसत्वे+अपि तण्डुलकणभूमिमवाप्य => तण्डुलकणभूमिम्+अवाप्य सहाऽन्येऽपि => सह+अन्येऽपि दुष्टा जाताः => दुष्टाः+ जाताः मुक्तिस्तदैव => मुक्तिः+तदा+एव परिचिता भविष्यन्ति => परिचिताः+ भविष्यन्ति जना दुःखे => जनाः+ दुःखे निपतिता अपि => निपतिताः+ अपि नेच्छन्ति => न+इच्छन्ति आङ्ग्ला नित्यं => आङ्ग्लाः+ नित्यं शर्करालुब्धा निपतन्ति => शर्करालुब्धाः+ निपतन्ति पुरूषार्थसम्पन्ना भारतीयाः => पुरूषार्थसम्पन्नाः+ भारतीयाः पौरूषरहितानामिवाचरन्ति => पौरूषरहितानाम्+इव+आचरन्ति शास्त्रविदोऽपि => शास्त्रविदः+अपि नीतिज्ञा लोभादि => नीतिज्ञाः+ लोभादि लोभ एव => लोभः+ एव पतन्तीति => पतन्ति+इति महदाश्चर्यकरम् => महत्+आश्चर्यकरम् सितमुखैराङ्ग्लैः => सितमुखैः+आङ्ग्लैः प्रायोऽनेकेषां => प्रायः+अनेकेषां सन्दर्श्यापहृतम् => सन्दर्श्य+अपहृतम् मदीया एव => मदीयाः+ एव भ्रातरस्तेषामाज्ञां => भ्रातरः+तेषाम्+आज्ञां तस्मिन्नाज्ञापालनकर्मणि => तस्मिन्+आज्ञापालनकर्मणि सुखमनुभवन्तीति => सुखम्+अनुभवन्ति+इति आङ्ग्ला अस्मासु => आङ्ग्लाः+ अस्मासु भेदमुत्पाद्य => भेदम्+उत्पाद्य अस्माकमुपरि => अस्माकम्+उपरि कुर्वन्त्याक्रमणं => कुर्वन्ति+आक्रमणं भारतीया नावगच्छन्ति => भारतीयाः+ न+अवगच्छन्ति नावगच्छन्ति => न+अवगच्छन्ति तेषामाङ्ग्लानां => तेषाम्+आङ्ग्लानां प्रकारेणापसारणमेव => प्रकारेण+अपसारणम्+एव कर्त्तव्यमस्ति => कर्त्तव्यम्+अस्ति विचारपरिवर्तनायास्माभिर्यत्नो विधेयः => विचारपरिवर्तनाय+अस्माभिः+यत्नः+ विधेयः कार्यस्यास्य => कार्यस्य+अस्य निर्माणो भवेत् => निर्माणः+ भवेत् शक्तिर्वर्तते => शक्तिः+वर्तते एकताया बलेनैव => एकतायाः+ बलेन+एव बलेनैव => बलेन+एव क्षुद्रकीटादयस्सदा => क्षुद्रकीटादयः+सदा पुनश्च => पुनः+च शक्तिर्नूनं => शक्तिः+नूनं सत्यमिदं => सत्यम्+इदं यद् भारतीयवीरा => यत्+ भारतीयवीराः+ भारतीयवीरा अपि => भारतीयवीराः+ अपि कदर्या अभूवन् => कदर्याः+ अभूवन् प्रणिपातसमन्वितास्ते => प्रणिपातसमन्विताः+ते तेषामाज्ञामनुपालयन्ति => तेषाम्+आज्ञाम्+अनुपालयन्ति तेषामाज्ञां => तेषाम्+आज्ञां नानुभवन्ति => न+अनुभवन्ति स्वल्पामपि => स्वल्पाम्+अपि परतन्त्रताया अन्नैः => परतन्त्रतायाः+ अन्नैः भारतीया ये => भारतीयाः+ ये परतन्त्रताया भूमौ => परतन्त्रतायाः+ भूमौ तिष्ठन्तीति => तिष्ठन्ति+इति चेद्भारते => चेत्+भारते आचारैरमरत्वभाववलिता => आचारैः+अमरत्वभाववलिता कथमादधाति => कथम्+आदधाति स्वातन्त्र्यशून्योऽभवत् => स्वातन्त्र्यशून्यः+अभवत् यन्मानवा भौतिकसुखलाभाय => यत्+मानवाः+ भौतिकसुखलाभाय शक्तिसमन्वितस्यापि => शक्तिसमन्वितस्य+अपि कस्मैश्चिल्लाभाय => कस्मैश्चित्+लाभाय तादृशा मानवा => तादृशाः+ मानवाः+ मानवा मृताः => मानवाः+ मृताः पशुवज्जीवनस्याकाङ्क्षिणो भवन्ति => पशुवत्+जीवनस्य+आकाङ्क्षिणः+ भवन्ति भारतपुत्रा भारतस्य => भारतपुत्राः+ भारतस्य पराधीनताया बन्धने => पराधीनतायाः+ बन्धने निबद्धा इति => निबद्धाः+ इति सर्वमात्मगौरवं => सर्वम्+आत्मगौरवं आङ्ग्लशासकस्याज्ञां => आङ्ग्लशासकस्य+आज्ञां भारतीयजनेष्वात्मगौरवस्य => भारतीयजनेषु+आत्मगौरवस्य ज्ञानमुत्पादनीयं => ज्ञानम्+उत्पादनीयं जाग्रतास्ते => जाग्रताः+ते परतन्त्रताया मुक्तये => परतन्त्रतायाः+ मुक्तये सन्नाद्धा भवेयुर्नोचेत् => सन्नाद्धाः+ भवेयुः+नो+चेत् भवेयुर्नोचेत् => भवेयुः+नो+चेत् सर्वदैव => सर्वदा+एव परतन्त्रताया बन्धने => परतन्त्रतायाः+ बन्धने कृतयत्ना वयमेकस्मिन् => कृतयत्नाः+ वयम्+एकस्मिन् वयमेकस्मिन् => वयम्+एकस्मिन् स्थिता भवेम => स्थिताः+ भवेम तादृशा भावा => तादृशाः+ भावाः+ भावा योजनीया => भावाः+ योजनीयाः+ योजनीया यैः => योजनीयाः+ यैः परतन्त्रताया बन्धनान्मुक्तये => परतन्त्रतायाः+ बन्धनात्+मुक्तये बन्धनान्मुक्तये => बन्धनात्+मुक्तये कृतसङ्कल्पा भवेयुः => कृतसङ्कल्पाः+ भवेयुः सङ्घनिर्माणेनैव => सङ्घनिर्माणेन+एव एकस्यैकस्य => एकस्य+एकस्य क्रमशोऽनन्ततां => क्रमशः+अनन्ततां अतो वयं => अतः+ वयं तत्परा भवेम => तत्पराः+ भवेम स्वाभिमानिनो वीराः => स्वाभिमानिनः+ वीराः कृतनिश्चया बुद्धिमन्तो => कृतनिश्चयाः+ बुद्धिमन्तः+ बुद्धिमन्तो भारतीया => बुद्धिमन्तः+ भारतीयाः+ भारतीया आङ्ग्लशासनमुत्पाटनाय => भारतीयाः+ आङ्ग्लशासनम्+उत्पाटनाय आङ्ग्लशासनमुत्पाटनाय => आङ्ग्लशासनम्+उत्पाटनाय सन्नद्धा भवेयुः => सन्नद्धाः+ भवेयुः सङ्घस्तु => सङ्घः+तु पूर्वकालेऽपि => पूर्वकाले+अपि निर्मितो वर्तते => निर्मितः+ वर्तते सङ्घेष्वपि => सङ्घेषु+अपि पुनर्जागरणस्यापि => पुनः+जागरणस्य+अपि सम्बद्धा भवन्तु => सम्बद्धाः+ भवन्तु पुनश्चाहं => पुनः+च+अहं प्रस्तावस्यास्य => प्रस्तावस्य+अस्य पुनश्च => पुनः+च यदन्येऽपि => यत्+अन्येऽपि प्रस्तावस्यास्य => प्रस्तावस्य+अस्य प्रस्तावस्यास्य => प्रस्तावस्य+अस्य नेतृत्वस्यास्य => नेतृत्वस्य+अस्य शोभनोऽयं => शोभनः+अयं योग्योऽस्ति => योग्यः+अस्ति वीरकुमरसिंहो यस्य => वीरकुमरसिंहः+ यस्य आङ्ग्लशासकोऽपि => आङ्ग्लशासकः+अपि यत्नो विधेयः => यत्नः+ विधेयः पुनर्मयि => पुनः+मयि प्रदत्तमिमं => प्रदत्तम्+इमं कथमहं => कथम्+अहं वक्ष्यामीति => वक्ष्यामि+इति प्राणा अपि => प्राणाः+ अपि भारतस्यात्मगौरवरक्षणमसम्भवमस्तीति => भारतस्य+आत्मगौरवरक्षणम्+असम्भवम्+अस्ति+इति प्रस्तावोऽयं => प्रस्तावः+अयं स्वीकरणीयो नेतृत्वभारोऽपि => स्वीकरणीयः+ नेतृत्वभारः+अपि नेतृत्वभारोऽपि => नेतृत्वभारः+अपि भवद्भिर्दत्तोऽयं => भवद्भिः+दत्तः+अयं नेतृत्वभारो यद्यपि => नेतृत्वभारः+ यद्यपि कठिनस्तथापि => कठिनः+तथापि यत्नवन्तो भवन्तु => यत्नवन्तः+ भवन्तु स्वायत्तीकरणीयमस्ति => स्वायत्तीकरणीयम्+अस्ति यो हि => यः+ हि प्रथमकल्पो भविष्यति => प्रथमकल्पः+ भविष्यति सहयोगस्तु => सहयोगः+तु प्राप्स्यत एव => प्राप्स्यते+ एव सहयोगोऽवश्यमेव => सहयोगः+अवश्यम्+एव शक्तिर्द्विगुणिता => शक्तिः+द्विगुणिता येषामुपरि => येषाम्+उपरि स्वतन्त्रताया भवनं => स्वतन्त्रतायाः+ भवनं नूनमेव => नूनम्+एव स्वयमेकां => स्वयम्+एकां कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते चतुर्थोऽङ्कः => चतुर्थः+अङ्कः मञ्चः रिक्तो => मञ्चः+ रिक्तः+ रिक्तो वर्तते => रिक्तः+ वर्तते गतो मम => गतः+ मम पुनर्भ्रमति => पुनः+भ्रमति त्वमत्र => त्वम्+अत्र त्वामन्वेष्टुमेवात्रागतोऽस्मि => त्वाम्+अन्वेष्टुम्+एव+अत्र+आगतः+अस्मि कथमागमने => कथम्+आगमने विलम्बो जातः => विलम्बः+ जातः व्यवहारस्तु => व्यवहारः+तु पालनीयो भवति => पालनीयः+ भवति गुरोर्गेहे => गुरोः+गेहे भृत्यैश्छात्रैरूपासकैः => भृत्यैः+छात्रैः+उपासकैः भृत्या राज्ञः => भृत्याः+ राज्ञः स्वतन्त्रा भवन्त्येतेऽवकाशे => स्वतन्त्राः+ भवन्ति+एते+अवकाशे भवन्त्येतेऽवकाशे => भवन्ति+एते+अवकाशे राजगेहेऽद्य => राजगेहे+अद्य सिंहोऽद्यैव => सिंहः+अद्यैव अतस्तस्य => अतः+तस्य विशेषपूजनमासीत् => विशेषपूजनम्+आसीत् जन्मदिवसस्योपलक्ष्ये => जन्मदिवसस्य+उपलक्ष्ये विशेषपूजनमासीत्‌ => विशेषपूजनम्+आसीत्‌ तत्रासीदेव => तत्र+आसीत्+एव विशेषभोजनस्यापि => विशेषभोजनस्य+अपि आयोजनमासीत् => आयोजनम्+आसीत् विशिष्टा नागरिकाः => विशिष्टाः+ नागरिकाः पदाधिकारिणोऽन्ये => पदाधिकारिणः+अन्ये विशिष्टा जना => विशिष्टाः+ जनाः+ जना निमन्त्रिता => जनाः+ निमन्त्रिताः+ निमन्त्रिता आसन् => निमन्त्रिताः+ आसन् चासीत् => च+आसीत् व्यापृतोऽऽसम् => व्यापृतः+आसम् वर्षीयात्मको जन्मोत्सवो => वर्षीयात्मकः+ जन्मोत्सवः+ जन्मोत्सवो न => जन्मोत्सवः+ न अतो महाराजस्य => अतः+ महाराजस्य ततो विशिष्टरूपेण => ततः+ विशिष्टरूपेण भोजस्यायोजनमासीत् => भोजस्य+आयोजनम्+आसीत् ईश्वराराधनमपि => ईश्वराराधनम्+अपि न्यूनमेव => न्यूनम्+एव व्यापृतमासीत् => व्यापृतम्+आसीत् तत्रोच्चसिंहासने => तत्र+उच्चसिंहासने जना विशेषेणैकत्राऽऽसन् => जनाः+ विशेषेण+एकत्र+आसन् विशेषेणैकत्राऽऽसन् => विशेषेण+एकत्र+आसन् शुभकामनाञ्च => शुभकामनां+च विशिष्टा जनास्तत्रोपस्थिता => विशिष्टाः+ जनाः+तत्र+उपस्थिताः+ जनास्तत्रोपस्थिता आसन् => जनाः+तत्र+उपस्थिताः+ आसन् अधिका जना => अधिकाः+ जनाः+ जना महाराजस्य => जनाः+ महाराजस्य प्रकटितवन्तो गले => प्रकटितवन्तः+ गले अस्मिन्नवसरे => अस्मिन्+अवसरे यदद्याहं => यत्+अद्य+अहं वर्षीयोऽस्मि => वर्षीयः+अस्मि पुत्रस्योपरि => पुत्रस्य+उपरि वनगमनमेव => वनगमनम्+एव पुत्रा युवका => पुत्राः+ युवकाः+ युवका योग्या => युवकाः+ योग्याः+ योग्या राजकर्मणि => योग्याः+ राजकर्मणि निपुणा विद्यन्ते => निपुणाः+ विद्यन्ते दशवर्षादधिकं => दशवर्षात्+अधिकं यावद् राज्यभारं => यावत्+ राज्यभारं साम्प्रतमहमिच्छामि => साम्प्रतम्+अहम्+इच्छामि यद् राज्यभारमिदं => यत्+ राज्यभारम्+इदं राज्यभारमिदं => राज्यभारम्+इदं पुत्रेष्वन्यतमो निर्वहेत => पुत्रेषु+अन्यतमः+ निर्वहेत मन्त्रिणोऽप्यासन् => मन्त्रिणः+अपि+आसन् प्रमुखा मन्त्रिणोऽप्यासन् => प्रमुखाः+ मन्त्रिणः+अपि+आसन् मन्त्रिणोऽप्यासन् => मन्त्रिणः+अपि+आसन् पुनश्चान्ये => पुनः+च+अन्ये पदाधिकारिणोऽपि => पदाधिकारिणः+अपि तत्रोपस्थिता आसन् => तत्र+उपस्थिताः+ आसन् समागतास्ते => समागताः+ते तत्राऽऽसन् => तत्र+आसन् विशिष्टा अपि => विशिष्टाः+ अपि प्रमुखास्तत्र => प्रमुखाः+तत्र राज्याधिकारिणस्तथा => राज्याधिकारिणः+तथा कुलश्रेष्ठाश्च => कुलश्रेष्ठाः+च मन्त्रणायामुपस्थिताः => मन्त्रणायाम्+उपस्थिताः राजपुत्रा अपि => राजपुत्राः+ अपि तत्रासन् => तत्र+आसन् राजपुत्राणामुपस्थितौ => राजपुत्राणाम्+उपस्थितौ वस्तुतो महाराजस्य => वस्तुतः+ महाराजस्य पुत्रा वीराश्चतुराः => पुत्राः+ वीराः+चतुराः वीराश्चतुराः => वीराः+चतुराः राज्यकर्मण्यपि => राज्यकर्मणि+अपि निष्णाता विद्यन्ते => निष्णाताः+ विद्यन्ते प्रायस्ते => प्रायः+ते राजपुत्रा एव => राजपुत्राः+ एव गुणान्विता बलयुताः => गुणान्विताः+ बलयुताः सिंहोपमा विश्रुताः => सिंहोपमाः+ विश्रुताः सुकुशला राज्ञः => सुकुशलाः+ राज्ञः शोभना => शोभनाः+ धर्मस्थापनहेतवेऽत्र => धर्मस्थापनहेतवे+अत्र विबुधा आविर्बभूवुर्यथा => विबुधाः+ आविर्बभूवुः+यथा आविर्बभूवुर्यथा => आविर्बभूवुः+यथा नरा वस्तुतो => नराः+ वस्तुतः+ वस्तुतो धन्या => वस्तुतः+ धन्याः+ धन्या येषां => धन्याः+ येषां पुत्रस्याभ्युदये => पुत्रस्य+अभ्युदये भारतस्थितो विदेशीशासको => भारतस्थितः+ विदेशीशासकः+ विदेशीशासको राज्यविस्तारे => विदेशीशासकः+ राज्यविस्तारे संलग्नो विद्यते => संलग्नः+ विद्यते स राज्यस्यास्योपरि => सः+ राज्यस्य+अस्य+उपरि राज्यस्यास्योपरि => राज्यस्य+अस्य+उपरि करिष्यतीति => करिष्यति+इति यतो हि => यतः+ हि अङ्ग्रेजश्छलछद्मनीतिनिपुणो नित्यं => अङ्ग्रेजश्छलछद्मनीतिनिपुणः+ नित्यं बलैरन्वितः => बलैः+अन्वितः भेदनीतिसहितो द्वेषं => भेदनीतिसहितः+ द्वेषं धूर्तैर्जगद् वञ्चितम् => धूर्तैः+जगत्+ वञ्चितम् यद् राजा => यत्+ राजा योग्यपुत्रस्योपरि => योग्यपुत्रस्य+उपरि निधायाङ्गलशासनमुन्मूलयितुमिच्छति => निधाय+आङ्गलशासनम्+उन्मूलयितुम्+इच्छति को राजकुमारो => कः+ राजकुमारः+ राजकुमारो राज्यस्यास्य => राजकुमारः+ राज्यस्य+अस्य राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य सर्वथोपयुक्तो भविष्यति => सर्वथा+उपयुक्तः+ भविष्यति राजकुमारा भृशं => राजकुमाराः+ भृशं तेष्वेकस्य => तेषु+एकस्य महत्कठिनमस्ति => महत्कठिनम्+अस्ति कर्मकरैरेतादृशो विचारो => कर्मकरैः+एतादृशः+ विचारः+ विचारो नैव => विचारः+ नैव भित्तेरपि => भित्तेः+अपि कर्णो भवतीति => कर्णः+ भवति+इति भवतीति => भवति+इति विदितमस्ति => विदितम्+अस्ति अन्यच्च => अन्यत्+च विचारो नैव => विचारः+ नैव धूर्ता रहस्यं => धूर्ताः+ रहस्यं ध्रुव राजा => ध्रुवः+ राजा तद् भाषणं => तत्+ भाषणं मदन्योऽत्र => मदन्यः+अत्र नास्ति => न+अस्ति राजमन्दिरस्यैतस्मिन् => राजमन्दिरस्य+एतस्मिन् किञ्चिद् भयं => किञ्चित्+ भयं नास्ति => न+अस्ति ममोपरि => मम+उपरि प्रियमित्रमसि => प्रियमित्रम्+असि नाऽहं => न+अहं राजपुत्रा वीरा => राजपुत्राः+ वीराः+ वीरा राजकार्ये => वीराः+ राजकार्ये दक्षाश्च => दक्षाः+च कुमरसिंहोऽतीव => कुमरसिंहः+अतीव कुमरसिंहोऽस्ति => कुमरसिंहः+अस्ति यत्तव => यत्+तव राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य सर्वथोपयुक्तो राजा => सर्वथा+उपयुक्तः+ राजा को भविष्यति => कः+ भविष्यति विचारोऽपि => विचारः+अपि कुमारो युवराजोऽस्ति => कुमारः+ युवराजः+अस्ति युवराजोऽस्ति => युवराजः+अस्ति लोकप्रियो युवा => लोकप्रियः+ युवा निर्णयो न => निर्णयः+ न विशेषाधिवेशनेऽस्य => विशेषाधिवेशने+अस्य निर्णयो भविष्यति => निर्णयः+ भविष्यति कालोऽपि => कालः+अपि राजभवनमेव => राजभवनम्+एव विशेषाधिवेशनमायोजितमस्ति => विशेषाधिवेशनम्+आयोजितम्+अस्ति द्रक्ष्यामो यत्किं => द्रक्ष्यामः+ यत्+किं यत्किं => यत्+किं भवतीति => भवति+इति राज्ञो विनिश्चये => राज्ञः+ विनिश्चये विचारो ग्राह्यः => विचारः+ ग्राह्यः प्रतिहारश्च => प्रतिहारः+च सिंहासनमलङ्करोतु => सिंहासनम्+अलङ्करोतु पश्चाच्च => पश्चात्+च सिंहासनमधितिष्ठति => सिंहासनम्+अधितिष्ठति उपस्थितो न => उपस्थितः+ न समयोऽपक्रामति => समयः+अपक्रामति ग्रहीतुमागता विद्यन्ते => ग्रहीतुम्+आगताः+ विद्यन्ते समागता इति => समागताः+ इति यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः समागता इति => समागताः+ इति आसनस्योपरि => आसनस्य+उपरि यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति महादेव => महात्+एव माधवाच्चुतनामभिरङ्कितानि => माधवाच्चुतनामभिः+अङ्कितानि आसनस्याग्रे => आसनस्य+अग्रे स्वनियोगमशून्यं => स्वनियोगम्+अशून्यं यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः द्वारपालश्च => द्वारपालः+च नामाङ्कितान्यासनानि => नामाङ्कितानि+आसनानि यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति प्रणमन्निष्क्रान्तः => प्रणमन्+निष्क्रान्तः सदस्यानामहं => सदस्यानाम्+अहं पुनश्चोपस्थापयामि => पुनः+च+उपस्थापयामि यदाङ्गलशासकस्य => यत्+आङ्गलशासकस्य दृष्टिर्मम => दृष्टिः+मम राज्यस्योपरि => राज्यस्य+उपरि समापतितेति => समापतिता+इति दूतमुखान्मया => दूतमुखात्+मया तस्याक्रमणं => तस्य+आक्रमणं सम्भावितमस्ति => सम्भावितम्+अस्ति राजानो दासतां => राजानः+ दासतां शाहावादेऽपि => शाहावादे+अपि दृष्टिस्तस्य => दृष्टिः+तस्य प्रथमो मन्त्री => प्रथमः+ मन्त्री महादेवो विषयेऽस्मिन् => महादेवः+ विषये+अस्मिन् विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् चिन्तनस्याभिनयं => चिन्तनस्य+अभिनयं सिंहसदृशा बलिष्ठा => सिंहसदृशाः+ बलिष्ठाः+ बलिष्ठा रणाङ्गणे => बलिष्ठाः+ रणाङ्गणे कालसमा विद्यन्ते => कालसमाः+ विद्यन्ते पाश्चात्यशासका न => पाश्चात्यशासकाः+ न अहमिच्छामि => अहम्+इच्छामि स्वपुत्रेष्वन्यतमस्य => स्वपुत्रेषु+अन्यतमस्य राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य येनात्र => येन+अत्र सर्वविधाभ्युदयो भवेदित्यस्मिन् => सर्वविधाभ्युदयः+ भवेत्+इति+अस्मिन् भवेदित्यस्मिन् => भवेत्+इति+अस्मिन् योग्यताया विचारं => योग्यतायाः+ विचारं प्रियकरा नूनं => प्रियकराः+ नूनं ह्यात्मसम्भवाः => हि+आत्मसम्भवाः पुत्रेभ्योऽपि => पुत्रेभ्यः+अपि उमराँवसिंहो ज्येष्ठस्तेजस्वी => उमराँवसिंहः+ ज्येष्ठः+तेजस्वी ज्येष्ठस्तेजस्वी => ज्येष्ठः+तेजस्वी गम्भीरश्च => गम्भीरः+च धीरोऽसौ => धीरः+असौ शान्तिप्रियोऽस्ति => शान्तिप्रियः+अस्ति ज्येष्ठपुत्रस्यैव => ज्येष्ठपुत्रस्य+एव दातव्यमिति => दातव्यम्+इति स हि => सः+ हि बाल्यादेव => बाल्यात्+एव प्रवीणोऽस्ति => प्रवीणः+अस्ति उमरावो महावीरो => उमरावः+ महावीरः+ महावीरो युवराजो => महावीरः+ युवराजः+ युवराजो युधिष्ठिरः => युवराजः+ युधिष्ठिरः उमरावसिंहो वीरो => उमरावसिंहः+ वीरः+ वीरो गुणज्ञो => वीरः+ गुणज्ञः+ गुणज्ञो गम्भीरश्च => गुणज्ञः+ गम्भीरः+च गम्भीरश्च => गम्भीरः+च राज्यासनस्याधिकारी => राज्यासनस्य+अधिकारी सत्वेऽपि => सत्वे+अपि प्रियपुत्रोऽसौ => प्रियपुत्रः+असौ सामदानदण्डभेदादीनामवलम्बनं => सामदानदण्डभेदादीनाम्+अवलम्बनं करिष्यतीति => करिष्यति+इति विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् द्वितीयो मन्त्री => द्वितीयः+ मन्त्री उमराँवसिंहो यद्यपि => उमराँवसिंहः+ यद्यपि ज्येष्ठो गुणज्ञो => ज्येष्ठः+ गुणज्ञः+ गुणज्ञो भृशं => गुणज्ञः+ भृशं शान्तिप्रियश्च => शान्तिप्रियः+च ज्येष्ठत्वाद् राज्यासनस्याधिकारी => ज्येष्ठत्वात्+ राज्यासनस्य+अधिकारी राज्यासनस्याधिकारी => राज्यासनस्य+अधिकारी युद्धादसम्बद्धोऽसौ => युद्धात्+असम्बद्धः+असौ वक्ष्यतीति => वक्ष्यति+इति विचार्याऽहं => विचार्य+अहं यद् भवतां => यत्+ भवतां दयालसिंहो युद्धविद्यासु => दयालसिंहः+ युद्धविद्यासु परमदयालुश्च => परमदयालुः+च पुनश्च => पुनः+च युवराजो दयालोऽस्ति => युवराजः+ दयालः+अस्ति दयालोऽस्ति => दयालः+अस्ति दयालुर्दीनबन्धुर्हि => दयालुः+दीनबन्धुः+हि उमरावसिंहादपि => उमरावसिंहात्+अपि दयालसिंहो राज्ञः => दयालसिंहः+ राज्ञः भृशमुपयुक्तो वर्तते => भृशमुपयुक्तः+ वर्तते पुत्रो दयालसिंहो => पुत्रः+ दयालसिंहः+ दयालसिंहो विद्यते => दयालसिंहः+ विद्यते यो हि => यः+ हि निष्णातो, => निष्णातः+, यथार्थनामाऽसौ => यथार्थनामा+असौ नेच्छति => न+इच्छति विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् तृतीयो मन्त्री => तृतीयः+ मन्त्री विचारयितुमभिनयं => विचारयितुम्+अभिनयं उमराँवसिंहो यथा => उमराँवसिंहः+ यथा नेच्छति => न+इच्छति दयालसिंहोऽपि => दयालसिंहः+अपि यो युद्धाभ्यस्तोऽपि => यः+ युद्धाभ्यस्तः+अपि युद्धाभ्यस्तोऽपि => युद्धाभ्यस्तः+अपि तृतीयो पुत्रो => तृतीयः+ पुत्रः+ पुत्रो राजपतिसिंहो => पुत्रः+ राजपतिसिंहः+ राजपतिसिंहो वर्तते => राजपतिसिंहः+ वर्तते यो हि => यः+ हि राजपतिर्नूनमेव => राजपतिः+नूनम्+एव पतिर्भविष्यति => पतिः+भविष्यति नेतृत्वमयमेव => नेतृत्वम्+अयमेव पुनश्च => पुनः+च कृषेर्विकासाय => कृषेः+विकासाय युवराजस्यास्य => युवराजस्य+अस्य राजपतिस्तृतीयोऽस्ति => राजपतिः+तृतीयः+अस्ति बाल्यादेव => बाल्यात्+एव सहायोऽसौ => सहायः+असौ पुत्रो राजपतिसिंहो => पुत्रः+ राजपतिसिंहः+ राजपतिसिंहो वस्तुतो => राजपतिसिंहः+ वस्तुतः+ वस्तुतो विलक्षणो => वस्तुतः+ विलक्षणः+ विलक्षणो विद्यते => विलक्षणः+ विद्यते स सर्वेषां => सः+ सर्वेषां प्रियदर्शनोऽस्ति => प्रियदर्शनः+अस्ति सहायको वर्तते => सहायकः+ वर्तते परमसौ => परम्+असौ नेच्छति => न+इच्छति वस्तुतो वीरभोग्या => वस्तुतः+ वीरभोग्या यो हि => यः+ हि बलसत्वोऽपि => बलसत्वः+अपि बलस्योपयोगं => बलस्य+उपयोगं राज्ञो विकासो => राज्ञः+ विकासः+ विकासो नैव => विकासः+ नैव कनिष्ठपुत्रस्यामरसिंहस्य => कनिष्ठपुत्रस्य+अमरसिंहस्य योग्यताया विचारं => योग्यतायाः+ विचारं पुत्रोऽमरसिंहोऽमरसदृशः => पुत्रः+अमरसिंहः+अमरसदृशः युवाऽसौ => युवा+असौ प्रियपुत्रोऽस्ति => प्रियपुत्रः+अस्ति पञ्चमोऽमरसिंहोऽस्ति => पञ्चमः+अमरसिंहः+अस्ति धीरो मान्यो => धीरः+ मान्यः+ मान्यो वदान्यश्च => मान्यः+ वदान्यः+च वदान्यश्च => वदान्यः+च युवराजामरसिंहस्तु => युवराजामरसिंहः+तु राजसन्निभो विद्यते => राजसन्निभः+ विद्यते राज्यमिदमलङ्कृतं => राज्यम्+इदम्+अलङ्कृतं स स्वकीयां => सः+ स्वकीयां यन्मम => यत्+मम पुत्रोऽमरसिंहोऽतीव => पुत्रः+अमरसिंहः+अतीव स राज्यभारं => सः+ राज्यभारं स तु => सः+ तु सर्वदैव => सर्वदा+एव विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् प्रकाशनीयो भवेत् => प्रकाशनीयः+ भवेत् कुमरसिंहो महान् => कुमरसिंहः+ महान् परमसाहसिकश्च => परमसाहसिकः+च शत्रवोऽपि => शत्रवः+अपि समर्था न => समर्थाः+ न निपुणो यथा => निपुणः+ यथा आयोजितासि => आयोजिता+असि स प्रथमो => सः+ प्रथमः+ प्रथमो जातः => प्रथमः+ जातः बाणविद्यायामपि => बाणविद्यायाम्+अपि स परमदक्षः => सः+ परमदक्षः प्रसिद्धलक्ष्यवेधकश्चास्ति => प्रसिद्धलक्ष्यवेधकः+च+अस्ति चन्द्रहासचालनेऽस्य => चन्द्रहासचालने+अस्य कुमारो वीरपुत्रोऽस्ति => कुमारः+ वीरपुत्रः+अस्ति वीरपुत्रोऽस्ति => वीरपुत्रः+अस्ति प्रसिद्धो लक्ष्यवेधकः => प्रसिद्धः+ लक्ष्यवेधकः तृतीयमन्त्रिणमच्युतं => तृतीयमन्त्रिणम्+अच्युतं विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् सत्यमस्ति => सत्यम्+अस्ति यद्राज्ये => यत्+राज्ये स सर्वप्रथमो => सः+ सर्वप्रथमः+ सर्वप्रथमो जातः => सर्वप्रथमः+ जातः कुमरसिंहस्यास्य => कुमरसिंहस्य+अस्य भ्रातरोऽपि => भ्रातरः+अपि तस्यैव => तस्य+एव किमधिकम् => किम्+अधिकम् कार्तिकेयोऽस्ति => कार्तिकेयः+अस्ति स हनिष्यति => सः+ हनिष्यति तात्पर्यमस्ति => तात्पर्यम्+अस्ति यत्कुमरसिंहो राज्यस्यास्य => यत्कुमरसिंहः+ राज्यस्य+अस्य राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य उपयुक्तो वर्तते => उपयुक्तः+ वर्तते विचारोऽयं => विचारः+अयं प्रधानो मन्त्री => प्रधानः+ मन्त्री नूनमेवाङ्ग्रेजेन => नूनम्+एव+अङ्ग्रेजेन कुमारसदृशो भविष्यति => कुमारसदृशः+ भविष्यति कुमारेणैवालङ्कृता => कुमारेण+एव+अलङ्कृता कुमारो बलेन => कुमारः+ बलेन भोक्ष्यतीति => भोक्ष्यति+इति यतो हि => यतः+ हि यस्याङ्गानि => यस्य+अङ्गानि वज्रसदृशान्याभान्ति => वज्रसदृशानि+आभान्ति अश्वारोहणमस्ति => अश्वारोहणम्+अस्ति यो वै => यः+ वै धुरारक्षको => धुरारक्षकः+ यो युवराजराजिलसितो => यः+ युवराजराजिलसितः+ युवराजराजिलसितो सोऽयं => युवराजराजिलसितः+ सोऽयं कुमारो महान् => कुमारः+ महान् यदस्य => यत्+अस्य राज्याभिषेको भवेत् => राज्याभिषेकः+ भवेत् पुनरिदमपि => पुनः+इदमपि शास्त्रधर्मस्यापि => शास्त्रधर्मस्य+अपि शास्त्राचारो नैव => शास्त्राचारः+ नैव प्रधानो मन्त्री => प्रधानः+ मन्त्री ज्येष्ठपुत्रेणैव => ज्येष्ठपुत्रेण+एव ज्येष्ठपुत्रो राज्यभारवहने => ज्येष्ठपुत्रः+ राज्यभारवहने स्वकीयामनिच्छां => स्वकीयाम्+अनिच्छां राज्यशासनभारो दातव्य => राज्यशासनभारः+ दातव्यः+ दातव्य इति => दातव्यः+ इति निर्णयोऽस्ति => निर्णयः+अस्ति गम्भीरो वर्तते => गम्भीरः+ वर्तते यद्यप्यनेकेगुणाः => यद्यपि+अनेकेगुणाः तस्येच्छा => तस्य+इच्छा नास्तीति => न+अस्ति+इति सत्यमेव => सत्यम्+एव यदहं => यत्+अहं पृथिव्यामुपस्थितोऽस्मि => पृथिव्याम्+उपस्थितः+अस्मि यत्नवानहं => यत्नवान्+अहं राजकर्मण्यपि => राजकर्मणि+अपि अतस्तस्येच्छा => अतः+तस्य+इच्छा तस्येच्छायाः => तस्य+इच्छायाः सम्मानोऽपि => सम्मानः+अपि द्वितीयस्तृतीयोऽपि => द्वितीयः+तृतीयः+अपि कुमरसिंहस्यैव => कुमरसिंहस्य+एव योगमपि => योगम्+अपि समुचितो भविष्यति => समुचितः+ भविष्यति तयोर्विचारो राज्यभारवहनार्थं => तयोः+विचारः+ राज्यभारवहनार्थं निषेधात्मको भवति => निषेधात्मकः+ भवति विचारणीयाऽस्ति => विचारणीया+अस्ति वाञ्छतस्तर्हि => वाञ्छतः+तर्हि शास्त्रदोषोऽपि => शास्त्रदोषः+अपि यन्मम => यत्+मम द्वितीयो दयालसिंहस्तृतीयो => द्वितीयः+ दयालसिंहः+तृतीयः+ दयालसिंहस्तृतीयो राजपतिसिंहश्च => दयालसिंहः+तृतीयः+ राजपतिसिंहः+च राजपतिसिंहश्च => राजपतिसिंहः+च नेच्छन्ति => न+इच्छन्ति कनिष्ठपुत्रोऽमरसिंहः => कनिष्ठपुत्रः+अमरसिंहः नेतृत्वमभिलषति => नेतृत्वम्+अभिलषति स वीरकुमरसिंहस्य => सः+ वीरकुमरसिंहस्य स्वकीयामास्थां => स्वकीयाम्+आस्थां निश्चितमभूद् यन्मम => निश्चितम्+अभूत्+ यत्+मम यन्मम => यत्+मम कुमरसिंहोऽस्य => कुमरसिंहः+अस्य समर्थो विद्यते => समर्थः+ विद्यते स एवास्य => सः+ एव+अस्य एवास्य => एव+अस्य कथितमस्ति => कथितम्+अस्ति कुमरसिंहो वीरेष्वग्रगण्यो => कुमरसिंहः+ वीरेषु+अग्रगण्यः+ वीरेष्वग्रगण्यो विद्यते => वीरेषु+अग्रगण्यः+ विद्यते विश्रुतमेव => विश्रुतम्+एव तस्योत्कर्षतां => तस्य+उत्कर्षतां विचारस्तादृशो विद्यते => विचारः+तादृशः+ विद्यते गुणा व्यक्त्याश्रिता => गुणाः+ व्यक्त्याश्रिताः+ व्यक्त्याश्रिता भवन्ति => व्यक्त्याश्रिताः+ भवन्ति गुणानामाधानं => गुणानाम्+आधानं उत्तमयोगसन्निद्धावेव => उत्तमयोगसन्निद्धौ+एव कस्मिन्नपि => कस्मिन्+अपि विशिष्टा गुणाः => विशिष्टाः+ गुणाः स एवं => सः+ एवं श्रेष्ठो ज्येष्ठो => श्रेष्ठः+ ज्येष्ठः+ ज्येष्ठो भविष्यति => ज्येष्ठः+ भविष्यति यो हि => यः+ हि गुणानतिशेते => गुणान्+अतिशेते यतो हि => यतः+ हि श्रेष्ठत्वमाप्नोति => श्रेष्ठत्वम्+आप्नोति निर्णयोऽयं => निर्णयः+अयं भवन्तो धन्यवादार्हाः => भवन्तः+ धन्यवादार्हाः निर्णयस्यास्य => निर्णयस्य+अस्य विशेषाधिवेशनमिदं => विशेषाधिवेशनम्+इदं भवन्तो राज्यस्यार्थसिद्धये => भवन्तः+ राज्यस्य+अर्थसिद्धये राज्यस्यार्थसिद्धये => राज्यस्य+अर्थसिद्धये स्वस्वासनादुत्थाय => स्वस्वासनात्+उत्थाय शोभनो वर्तते => शोभनः+ वर्तते राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य सर्वथोचितो विद्यते => सर्वथा+उचितः+ विद्यते शुभमुहूर्तो निर्धारयितव्योऽस्ति => शुभमुहूर्तः+ निर्धारयितव्यः+अस्ति निर्धारयितव्योऽस्ति => निर्धारयितव्यः+अस्ति अहमुपस्थितोऽस्मि => अहम्+उपस्थितः+अस्मि राजभवनमार्गमादेशय => राजभवनमार्गम्+आदेशय इत इतो => इतः+ इतः+ इतो महाराजः => इतः+ महाराजः मञ्चेऽग्रे => मञ्चे+अग्रे पश्चाच्च => पश्चात्+च परिभ्रमन्निष्क्रान्तौ => परिभ्रमन्+निष्क्रान्तौ महाराजसाहबजादासिंहस्याज्ञा => महाराजसाहबजादासिंहस्य+आज्ञा यदद्यैव => यत्+अद्यैव सर्वोत्तमो योगः => सर्वोत्तमः+ योगः अतोऽद्यैवाभिजिन्मुहूर्ते => अतः+अद्यैव+अभिजित्+मुहूर्ते राज्याभिषेको राजभवने => राज्याभिषेकः+ राजभवने नागरिका अपि => नागरिकाः+ अपि सज्जितमस्ति => सज्जितम्+अस्ति समानीतैर्जलैर्घटाः => समानीतैः+जलैः+घटाः राजछत्रमस्ति => राजछत्रम्+अस्ति राजचमरो विद्यते => राजचमरः+ विद्यते निहितमस्ति => निहितम्+अस्ति रजतपात्रेऽक्षततण्डुलकुङ्कुमादिमाङ्गलिकद्रव्याणि => रजतपात्रे+अक्षततण्डुलकुङ्कुमादिमाङ्गलिकद्रव्याणि पुरोहितादयो वैदिका => पुरोहितादयः+ वैदिकाः+ वैदिका यथासने => वैदिकाः+ यथा+आसने यथासने => यथा+आसने साहबजादासिंहो विराजते => साहबजादासिंहः+ विराजते मन्त्रिणो विशिष्टा => मन्त्रिणः+ विशिष्टाः+ विशिष्टा अतिथयश्च => विशिष्टाः+ अतिथयः+च अतिथयश्च => अतिथयः+च विराजमाना विद्यन्ते => विराजमानाः+ विद्यन्ते देवा भद्रं => देवाः+ भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः => पश्येम+अक्षभिः+यजत्राः स्थिरैरङ्गैस्तुष्टूवांसस्तनूभिर्व्यशेमहि => स्थिरैः+अङ्गैः+तुष्टूवांसः+तनूभिः+व्यशेमहि यदायुः => यत्+आयुः उत्थायोद्घोषणं => उत्थाय+उद्घोषणं महतो वीरस्य => महतः+ वीरस्य निश्चितो राज्याभिषेकः => निश्चितः+ राज्याभिषेकः चत्वारो भ्रातरस्तं => चत्वारः+ भ्रातरः+तं भ्रातरस्तं => भ्रातरः+तं (चत्वारो भ्रातरः => (चत्वारः+ भ्रातरः स्वस्वासनादुत्थाय => स्वस्वासनात्+उत्थाय यज्ञमयजन्त देवास्तानि => यज्ञम्+अयजन्तः+ देवाः+तानि देवास्तानि => देवाः+तानि प्रथमान्यासन् => प्रथमानि+आसन् स मे => सः+ मे कामान्कामकानाय => कामात्+कामकानाय Error in line number 179 कामेश्वरो वै श्रवणो ददातु॥24॥ कामेश्वरः+ वै श्रवणः+ ददातु ॥24॥ दक्षिणहस्तेनाम्रपल्लवैर्जलं => दक्षिणहस्तेन+आम्रपल्लवैः+जलं गृहीत्वाभिषेकं => गृहीत्वा+अभिषेकं आपो हिष्टा => आपः+ हिष्टा मायोभुवस्ता न => मायोभुवः+ताः+ न वैदिका अपि => वैदिकाः+ अपि तीर्थजलमाम्रपल्लवैर्गृहीत्वाऽभिषेकस्याभिनयं => तीर्थजलम्+आम्रपल्लवैः+गृहीत्वा+अभिषेकस्य+अभिनयं हस्तयोर्धृत्वा => हस्तयोः+धृत्वा मदीयैर्वंशजैः => मदीयैः+वंशजैः मयाऽपि => मया+अपि ह्यतेत् => हि+एतेत् महाराज्यमाधिपत्यमयं => महाराज्यम्+अधिपत्यम्+अयं समुद्रपर्यन्ताया एकराडिति => समुद्रपर्यन्तायाः+ एकराट्+इति एकराडिति => एकराट्+इति स्वस्त्यस्तु => स्वस्ति+अस्तु कुशलमस्तु => कुशलम्+अस्तु शतायुरस्तु => शतायुः+अस्तु सदाऽस्तु => सदा+अस्तु बलमस्तु => बलम्+अस्तु रिपुक्षयोऽस्तु => रिपुक्षयः+अस्तु बुद्धिरस्तु => बुद्धिः+अस्तु हस्तयोर्नीत्वा => हस्तयोः+नीत्वा रत्नभूतेयं => रत्नभूता+इयं नानारत्नैर्विनिर्मिता => नानारत्नैः+विनिर्मिता राज्यस्यास्य => राज्यस्य+अस्य संशिक्षितास्ते => संशिक्षिताः+ते भवेद् वसुमती => भवेत्+ वसुमती मातेव => माता+इव अद्यारभ्य => अद्य+आरभ्य सर्वतो भावेन => सर्वतः+ भावेन प्रजा भवतां => प्रजाः+ भवतां पुत्रतुल्यास्तेषां => पुत्रतुल्याः+तेषां रक्षणञ्च => रक्षणं+च प्रजारञ्जनादेव => प्रजारञ्जनात्+एव सुखिनो भूत्वा => सुखिनः+ भूत्वा निरता भवन्तु => निरताः+ भवन्तु पालनार्थमेव => पालनार्थम्+एव धार्मिकदृष्ट्याऽपि => धार्मिकदृष्ट्या+अपि सर्वशक्तिसमन्वितो भवति => सर्वशक्तिसमन्वितः+ भवति शक्तेर्वर्द्धनाय => शक्तेः+वर्द्धनाय यत्नो विधेयः => यत्नः+ विधेयः भवतामुपदेशामृतं => भवताम्+उपदेशामृतं धारितञ्च => धारितम्+च अवशिष्टमप्यमृतोपदेशं => अवशिष्टम्+अपि+अमृतोपदेशं शक्तिस्तु => शक्तिः+तु प्रजा एव => प्रजाः+ एव अशान्तिर्न => अशान्तिः+न मद्यपानमपहरणादिकञ्च => मद्यपानम्+अपहरणादिकं+च स राजा => सः+ राजा जीवितोऽपि => जीवितः+अपि मृततुल्यो भवति => मृततुल्यः+ भवति असमर्थो राजा => असमर्थः+ राजा वस्तुतो लुण्ठक => वस्तुतः+ लुण्ठकः+ लुण्ठक एव => लुण्ठकः+ एव विनियोगो भवेत् => विनियोगः+ भवेत् प्रजाभ्यो गृहीतः => प्रजाभ्यः+ गृहीतः राज्ञो विलासाय => राज्ञः+ विलासाय लाभान्विता भवन्ति => लाभान्विताः+ भवन्ति वेति => वा+इति वचनमनुपालनीयम् => वचनम्+अनुपालनीयम् शिक्षिता भवेयुः => शिक्षिताः+ भवेयुः प्रजा यस्मिन् => प्रजाः+ यस्मिन् प्रजा यत्र => प्रजाः+ यत्र सन्तुष्टा भवन्ति => सन्तुष्टाः+ भवन्ति वस्तुतो तद्राज्यमेव => वस्तुतः+ तद्राज्यम्+एव तद्राज्यमेव => तद्राज्यम्+एव कर्मयोगसन्देशस्तु => कर्मयोगसन्देशः+तु स्मरणीयो भवति => स्मरणीयः+ भवति कर्मयोगस्यानुपालनं => कर्मयोगस्य+अनुपालनं स राजा => सः+ राजा लोकप्रियो भवति => लोकप्रियः+ भवति राज्यस्याभ्युदयो निश्चितमेव => राज्यस्य+अभ्युदयः+ निश्चितम्+एव निश्चितमेव => निश्चितम्+एव आङ्ग्लशासकानामत्याचारोऽस्य => आङ्ग्लशासकानाम्+अत्याचारः+अस्य यद् जगदीशपुरस्य => यत्+ जगदीशपुरस्य राज्यमपि => राज्यम्+अपि ममाधिकारे => मम+अधिकारे करणीयैव => करणीया+एव परतन्त्रताया बन्धनमपि => परतन्त्रतायाः+ बन्धनम्+अपि बन्धनमपि => बन्धनम्+अपि प्रदत्तममृतोपदेशं => प्रदत्तम्+अमृतोपदेशं भवतामादर्शं => भवताम्+आदर्शं पालिता रक्षिताश्च => पालिताः+ रक्षिताः+च रक्षिताश्च => रक्षिताः+च परतन्त्रताया बन्धने => परतन्त्रतायाः+ बन्धने कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते राज्याभिषेको नाम => राज्याभिषेकः+ नाम तृतीयोऽङ्कः => तृतीयः+अङ्कः होलिकोत्सवो विद्यते => होलिकोत्सवः+ विद्यते पवित्रेऽस्मिन् => पवित्रे+अस्मिन् कथमद्य => कथम्+अद्य होलिकागायका अत्र => होलिकागायकाः+ अत्र नोपस्थिताः => न+उपस्थिताः प्रतिवर्षमद्यैव => प्रतिवर्षम्+अद्यैव होलिकाया आयोजनं => होलिकायाः+ आयोजनं प्रतीयतेऽहमत्र => प्रतीयते+अहम्+अत्र समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि गायका वादकाश्चागच्छन्त्येव => गायकाः+ वादकाः+च+आगच्छन्ति+एव वादकाश्चागच्छन्त्येव => वादकाः+च+आगच्छन्ति+एव कांस्यतालादिकञ्च => कांस्यतालादिकं+च वादकागायकाश्च => वादकागायकाः+च गातुमारभन्ते => गातुम्+आरभन्ते पोटलिकातो गुलालं => पोटलिकातः+ गुलालं ध्वनिस्तीव्रतरो भवति => ध्वनिः+तीव्रतरः+ भवति पश्चात्तं => पश्चात्+तं सर्वेऽनुकुर्वन्ति => सर्वे+अनुकुर्वन्ति बहुभावैर्मित्रगणैः => बहुभावैः+मित्रगणैः वीरकुमरसिंहो रणवीरो => वीरकुमरसिंहः+ रणवीरः+ रणवीरो भाले => रणवीरः+ भाले सुपुत्रो नरसिंहो => सुपुत्रः+ नरसिंहः+ नरसिंहो बलशाली => नरसिंहः+ बलशाली प्रशासकवृक्षस्तथा => प्रशासकवृक्षः+तथा शासकवक्षविनिःसृतरक्तैर्यस्य => शासकवक्षविनिःसृतरक्तैः+यस्य दृढकवचैर्युक्तो गौरवशाली => दृढकवचैः+युक्तः+ गौरवशाली दुष्टानपि => दुष्टान्+अपि वीरकुमरसिंहो रणवीरः => वीरकुमरसिंहः+ रणवीरः पोटलिकातो गुलालं => पोटलिकातः+ गुलालं सर्वेषामुपरि => सर्वेषाम्+उपरि आरक्षिणस्तथा => आरक्षिणः+तथा लघुवेत्रयष्टिञ्च => लघुवेत्रयष्टिं+च तेषामेवाधिकारी => तेषाम्+एव+अधिकारी सर्वानेतान् => सर्वान्+एतान् गायका वादकाश्चाङ्गलमारक्षिगणं => गायकाः+ वादकाः+चः+आङ्गलम्+आरक्षिगणं वादकाश्चाङ्गलमारक्षिगणं => वादकाः+चः+आङ्गलम्+आरक्षिगणं होलिकोत्सवावसरेऽस्मिन् => होलिकोत्सवावसरे+अस्मिन् भवन्तो गायन्ति => भवन्तः+ गायन्ति भवन्तो विद्रोहिणः => भवन्तः+ विद्रोहिणः होलिकागानमपि => होलिकागानम्+अपि प्रतिबन्धितमस्ति => प्रतिबन्धितम्+अस्ति प्रतिवर्षमस्माभिः => प्रतिवर्षम्+अस्माभिः होलिकाया आयोजनं => होलिकायाः+ आयोजनं भवद्भिर्होलिकायां => भवद्भिः+होलिकायां शताधिका आङ्ग्लसैनिकाः => शताधिकाः+ आङ्ग्लसैनिकाः वीरकुमरसिंहस्तु => वीरकुमरसिंहः+तु सर्वत्रैव => सर्वत्र+एव स दुष्टानेव => सः+ दुष्टान्+एव दुष्टानेव => दुष्टान्+एव अपराधशून्यानामुपरि => अपराधशून्यानाम्+उपरि कोऽप्यपरकुमरसिंहः => कोऽपि+अपरकुमरसिंहः को वर्तते => कः+ वर्तते स निवसति => सः+ निवसति वीरकुमरसिंहस्तु => वीरकुमरसिंहः+तु यत्रात्याचारो विवर्धते => यत्र+अत्याचारः+ विवर्धते तदैव => तदा+एव प्रस्तुतो भवति => प्रस्तुतः+ भवति स एव => सः+ एव कुमरसिंहो वर्तते => कुमरसिंहः+ वर्तते कुमरसिंहो विद्रोही => कुमरसिंहः+ विद्रोही भवन्तोऽपि => भवन्तः+अपि भवन्तोऽपि => भवन्तः+अपि मार्गमेवानुसरन्ति => मार्गम्+एव+अनुसरन्ति स तु => सः+ तु विरोध एव => विरोधे+ एव भवन्तोऽपि => भवन्तः+अपि होलिकायामस्यां => होलिकायाम्+अस्यां तस्यैव => तस्य+एव दोषो भवति => दोषः+ भवति नूनमेवाङ्ग्लशासको भारतीयान् => नूनम्+एव+आङ्ग्लशासकः+ भारतीयान् भुजगा यथा => भुजगाः+ यथा यत्नवन्तो गीतिकायां => यत्नवन्तः+ गीतिकायां प्रकाशयामस्तदा => प्रकाशयामः+तदा किमत्याहितम् => किम्+अत्याहितम् वीरकुमरसिंहस्तु => वीरकुमरसिंहः+तु सत्यप्रकाशनतत्परोऽस्माकं => सत्यप्रकाशनतत्परः+अस्माकं भवन्तोऽपि => भवन्तः+अपि सत्वरमेव => सत्वरम्+एव गायका वादकाश्च => गायकाः+ वादकाः+च वादकाश्च => वादकाः+च कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते क्रान्तिकारिणश्च => क्रान्तिकारिणः+च यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति निबद्धुमिच्छन्ति => निबद्धुम्+इच्छन्ति आरक्षिणस्तान् => आरक्षिणः+तान् त्रयो निबद्धा => त्रयः+ निबद्धाः+ निबद्धा अन्ये => निबद्धाः+ अन्ये दण्डप्रहारैस्ताड्यमाना अपि => दण्डप्रहारैः+ताड्यमानाः+ अपि एनानारक्षिकेन्द्रे => एनान्+आरक्षिकेन्द्रे निगडायिता भविष्यन्तीमे => निगडायिताः+ भविष्यन्ति+इमे भविष्यन्तीमे => भविष्यन्ति+इमे यदादिशति => यत्+आदिशति बद्धुमभिनयन्तो निष्क्रान्ताः => बद्धुम्+अभिनयन्तः+ निष्क्रान्ताः ममागमने => मम+आगमने विलम्बो जातः => विलम्बः+ जातः विलम्बेनोत्थितोऽहं => विलम्बेन+उत्थितः+अहं शीघ्रमेवात्रागतोऽस्मि => शीघ्रमेव+अत्र+आगतः+अस्मि विलम्बस्तु => विलम्बः+तु जात एव => जातः+ एव शीघ्रमेवासनव्यवस्था => शीघ्रमेव+आसनव्यवस्था गृहकार्य एव => गृहकार्ये+ एव व्यस्ता भवन्ति => व्यस्ताः+ भवन्ति भाग्यमेवेदृशम् => भाग्यम्+एव+ईदृशम् अहंत्वत्र => अहं+तु+अत्र पूरितो भवति => पूरितः+ भवति तदानीमेव => तदानीम्+एव किञ्चिद् द्रव्यं => किञ्चित्+ द्रव्यं पत्रस्योपरि => पत्रस्य+उपरि ययाऽहं => यया+अहं मादृशामल्पवेतनभोगीनां => मादृशाम्+अल्पवेतनभोगीनां प्रसन्नो भूत्वा => प्रसन्नः+ भूत्वा यन्मम => यत्+मम न्यायाधीशस्तु => न्यायाधीशः+तु वस्त्रकोषाद् द्रव्याणि => वस्त्रकोषात्+ द्रव्याणि मुखस्याभा => मुखस्य+आभा वस्त्रकोषञ्च => वस्त्रकोषं+च कुबेरस्येव => कुबेरस्य+एव तत्तु => तत्+तु द्रव्याणामेव => द्रव्याणाम्+एव क्रीतमस्ति => क्रीतम्+अस्ति किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य ममेदं => मम+इदं ममाधिकारिणोऽपि => मम+अधिकारिणः+अपि हरिद्व्यञ्जनान्यहमेव => हरिद्व्यञ्जनानि+अहमेव पत्न्यस्तु => पत्न्यः+तु जानन्त्येव => जानन्ति+एव किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य तद्द्रव्यं => तत्+द्रव्यं नाधिकं => न+अधिकं यावत्तिष्ठति => यावत्+तिष्ठति कानिचित्पत्न्याः => कानिचित्+पत्न्याः कानिचित्चिकित्सायाञ्च => कानिचित्+चिकित्सायां+च भृशमासक्ता => भृशम्+आसक्ता तस्या भावनायां => तस्याः+ भावनायां नेदं => न+इदं ज्ञात्वाऽपि => ज्ञात्वा+अपि न्यायाधीशस्यासनस्याधोभागे => न्यायाधीशस्य+आसनस्य+अधोभागे स्वकीयनियतासन्द्यामुपविशति => स्वकीयनियतासन्द्याम्+उपविशति नेत्रयोरुपनेत्रं => नेत्रयोः+उपनेत्रं पठनस्याभिनयं => पठनस्य+अभिनयं सर्वाण्यासनानि => सर्वाणि+आसनानि बहिर्द्वारम् => बहिः+द्वारम् मान्यन्यायाधीशमहोदयोऽपि => मान्यन्यायाधीशमहोदयः+अपि शीघ्रमेवागमिष्यति => शीघ्रमेव+आगमिष्यति यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति बहिर्द्वारमुद्घाटयितुमभिनयति => बहिः+द्वारम्+उद्घाटयितुम्+अभिनयति सञ्चिका अपि => सञ्चिकाः+ अपि प्रतिवादिनोऽपि => प्रतिवादिनः+अपि तत्रैवागत्य => तत्रैव+आगत्य कार्यमारभ्यते => कार्यम्+आरभ्यते सत्वरमेव => सत्वरम्+एव तस्याग्रे => तस्य+अग्रे द्रष्टुमभिनयति => द्रष्टुम्+अभिनयति कथमारक्षिणोऽधिकारिणः => कथम्+आरक्षिणः+अधिकारिणः पोपटस्याभियोगः => पोपटस्य+अभियोगः अभियोगस्योपस्थापनाय => अभियोगस्य+उपस्थापनाय आरक्षिणोऽधिकारिणं => आरक्षिणः+अधिकारिणं अभियोगस्योपस्थापनाय => अभियोगस्य+उपस्थापनाय यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति उपस्थितो भवतु => उपस्थितः+ भवतु उपस्थितो भवतु => उपस्थितः+ भवतु शीघ्रमागम्य => शीघ्रम्+आगम्य स्थितो भूत्वा => स्थितः+ भूत्वा अहमस्मि => अहम्+अस्मि अभियोगस्योपस्थापकः => अभियोगस्य+उपस्थापकः को वर्तते => कः+ वर्तते वाक्कीलो वर्तते => वाक्कीलः+ वर्तते स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय इदमस्ति => इदम्+अस्ति द्रष्टुमभिनयं => द्रष्टुम्+अभिनयं शपथपत्रमत्रानेनोपस्थापितम् => शपथपत्रम्+अत्र+अनेन+उपस्थापितम् वादस्योपस्थापनायादेशस्य => वादस्य+उपस्थापनाय+आदेशस्य वादस्योपस्थापनाय => वादस्य+उपस्थापनाय पक्षतो तथ्योपस्थापनाय => पक्षतः+ तथ्योपस्थापनाय चादेशो वर्तते => च+आदेशः+ वर्तते यदस्ति => यत्+अस्ति पक्षोपस्थापनायाधिवक्ता => पक्षोपस्थापनाय+अधिवक्ता पत्रमेकं => पत्रम्+एकं शपथपत्रमर्पितम् => शपथपत्रम्+अर्पितम् पक्षोपस्थापनायादेशस्य => पक्षोपस्थापनाय+आदेशस्य पक्षोपस्थापनायाऽपि => पक्षोपस्थापनाय+अपि आदेशो वर्तते => आदेशः+ वर्तते पक्षमुपस्थापयतु => पक्षम्+उपस्थापयतु पक्षीयस्यारक्षिणः => पक्षीयस्य+आरक्षिणः पोपटस्याभियोगोऽस्ति => पोपटस्य+अभियोगः+अस्ति कुमरसिंहो, => कुमरसिंहः+, विधायानेकानाङ्ग्लसैनिकान् => विधाय+अनेकान्+आङ्ग्लसैनिकान् गृहीतास्त्रयो विद्रोहिणो => गृहीताः+त्रयः+ विद्रोहिणः+ विद्रोहिणो नागरिका => विद्रोहिणः+ नागरिकाः+ नागरिका मार्ग => नागरिकाः+ मार्गे+ मार्ग एवं => मार्गे+ एवं अस्मिन्नभियोगविषये => अस्मिन्+अभियोगविषये विषयेऽस्मिन्नहमारक्षिपदाधिकारिणं => विषये+अस्मिन्+अहम्+आरक्षिपदाधिकारिणं प्रष्टुमिच्छामि => प्रष्टुम्+इच्छामि प्रष्टुमादेशो वर्तते => प्रष्टुम्+आदेशः+ वर्तते बाइबिलस्योपरि => बाइबिलस्य+उपरि यदहं => यत्+अहं सत्यमतिरिच्य => सत्यम्+अतिरिच्य बाइबिलस्योपरि => बाइबिलस्य+उपरि यदहं => यत्+अहं सत्यमतिरिच्य => सत्यम्+अतिरिच्य किन्नामधेयो भवान् => किम्+नामधेयः+ भवान् पितुर्नाम => पितुः+नाम किमस्ति => किम्+अस्ति पितुर्नाम => पितुः+नाम भोपटो विद्यते => भोपटः+ विद्यते नूनमेवास्य => नूनम्+एव+अस्य मातुर्नाम => मातुः+नाम मातुर्नाम => मातुः+नाम किमस्ति => किम्+अस्ति पितुर्नाम => पितुः+नाम मातुर्नाम => मातुः+नाम मातृर्नामकथनं => मातुः+नामकथनं व्यर्थमेव => व्यर्थम्+एव किमस्या माता => किम्+अस्याः+ माता वाऽसौ => वा+असौ नेच्छति => न+इच्छति स्वमातुर्नाम => स्वमातुः+नाम यस्यामुपरि => यस्याम्+उपरि आरक्षिपदाधिकारीति => आरक्षिपदाधिकारी+इति अङ्कितमस्ति => अङ्कितम्+अस्ति भवतामायुः => भवताम्+आयुः किमस्ति => किम्+अस्ति ममायुः => मम+आयुः कुमरसिंहो षड्यन्त्रं => कुमरसिंहः+ षड्यन्त्रं विधायानेकानाङ्गलसैनिकान् => विधाय+अनेकान्+आङ्गलसैनिकान् पार्श्वेऽस्मिन् => पार्श्वे+अस्मिन् प्रमाणमस्ति => प्रमाणम्+अस्ति कुमरसिंहो हत्याया => कुमरसिंहः+ हत्यायाः+ हत्याया अभियोगे => हत्यायाः+ अभियोगे पलायितो भवति => पलायितः+ भवति तेनैव => तेन+एव हत्याया अभियोगस्य => हत्यायाः+ अभियोगस्य लेखनस्याभिनयं => लेखनस्यः+अभिनयं अङ्कितमत्र => अङ्कितम्+अत्र अहमस्मि => अहम्+अस्मि सर्वकारपक्षतो वक्ता => सर्वकारपक्षतः+ वक्ता किमहमसत्यं => किम्+अहम्+असत्यं चण्डकमहोदयेनाऽभियोगे => चण्डकमहोदयेन+अभियोगे विधायानेके => विधाय+अनेके आङ्ग्लसैनिका हता => आङ्ग्लसैनिकाः+ हताः+ हता इति => हताः+ इति गृहीतास्त्रयो विद्रोहिणो => गृहीताः+त्रयः+ विद्रोहिणः+ विद्रोहिणो नागरिकास्तेनैव => विद्रोहिणः+ नागरिकाः+तेन+एव नागरिकास्तेनैव => नागरिकाः+तेन+एव मोचिता इत्यत्र => मोचिताः+ इत्यत्र स दोषभाग् => सः+ दोषभाग् गृहीतास्त्रयो नागरिका => गृहीताः+त्रयः+ नागरिकाः+ नागरिका विद्रोहिणस्तेनैव => नागरिकाः+ विद्रोहिणः+तेन+एव विद्रोहिणस्तेनैव => विद्रोहिणः+तेन+एव इत्यत्रापि => इत्यत्र+अपि किमसङ्गतमस्ति => किम्+असङ्गतम्+अस्ति त्रयो नागरिका => त्रयः+ नागरिकाः+ नागरिका विद्रोहिणः => नागरिकाः+ विद्रोहिणः सन्तीति => सन्ति+इति कथनमेवासङ्गतमस्ति => कथनम्+एव+असङ्गतम्+अस्ति मध्य एव => मध्ये+ एव वर्णयन्तस्ते => वर्णयन्तः+ते जयकारमपि => जयकारम्+अपि पक्षतो विचारमुपस्थापयितुं => पक्षतः+ विचारम्+उपस्थापयितुं विचारमुपस्थापयितुं => विचारम्+उपस्थापयितुं चण्डकोऽत्र => चण्डकः+अत्र मध्य एव => मध्ये+ एव पोपटो व्यवधानमुपस्थापयति => पोपटः+ व्यवधानम्+उपस्थापयति व्यवधानमुपस्थापयति => व्यवधानम्+उपस्थापयति चण्डकस्तस्य => चण्डकः+तस्य पक्षतो विचारदानायादिष्टः => पक्षतः+ विचारदानाय+आदिष्टः विचारदानायादिष्टः => विचारदानाय+आदिष्टः पोपटपक्षतो विचारमग्रे => पोपटपक्षतः+ विचारम्+अग्रे विचारमग्रे => विचारम्+अग्रे भारतीयोऽस्मि => भारतीयः+अस्मि ग्रामेऽपि => ग्रामे+अपि अधिवक्तुश्चण्डकस्य => अधिवक्तुः+चण्डकस्य कथनेनैव => कथनेन+एव सिद्धो भवति => सिद्धः+ भवति विद्रोहिणोऽतस्ते => विद्रोहिणः+अतः+ते नागरिका विद्रोहिणो => नागरिकाः+ विद्रोहिणः+ विद्रोहिणो नासन् => विद्रोहिणः+ न+आसन् नासन् => न+आसन् विफलीकृतमनेन => विफलीकृतम्+अनेन विपक्षस्यैव => विपक्षस्य+एव सर्वकारस्याधिवक्त्रा => सर्वकारस्य+अधिवक्त्रा विचारमेव => विचारम्+एव नाऽहं => न+अहं वस्तुतो यथार्थमेव => वस्तुतः+ यथार्थम्+एव यथार्थमेव => यथार्थम्+एव वाऽसत्यस्य => वा+असत्यस्य यो हि => यः+ हि धनादिलाभायासत्यमेव => धनादिलाभाय+असत्यम्+एव स कलङ्कितोऽधिवक्ता => सः+ कलङ्कितः+अधिवक्ता कलङ्कितोऽधिवक्ता => कलङ्कितः+अधिवक्ता पूर्वमेवाधिवक्तुः => पूर्वमेव+अधिवक्तुः पक्षतो महाधिवक्तुश्चण्डकस्य => पक्षतः+ महाधिवक्तुः+चण्डकस्य महाधिवक्तुश्चण्डकस्य => महाधिवक्तुः+चण्डकस्य नियुक्तिर्महामान्येन => नियुक्तिः+महामान्येन पुनश्चण्डकस्तु => पुनः+चण्डकः+तु सर्वकारस्याधिवक्ता => सर्वकारस्य+अधिवक्ता पोपटश्चण्डकमसत्याय => पोपटः+चण्डकम्+असत्याय लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं भारतीयपरम्परेति => भारतीयपरम्परा+इति विवादस्याग्रे => विवादस्य+अग्रे कथनमुपस्थापयतु => कथनम्+उपस्थापयतु पोपटस्याभियोगो वर्तते => पोपटस्य+अभियोगः+ वर्तते विधायानेके => विधाय+अनेके आङ्ग्लसैनिका हता => आङ्ग्लसैनिकाः+ हताः+ हता इति => हताः+ इति पूर्वमेवाऽनेन => पूर्वमेव+अनेन नास्ति => न+अस्ति पुनर्न्यायालये => पुनः+न्यायालये कोऽप्येतादृशोऽभियोगो नाङ्कितो => कोऽपि+तादृशः+अभियोगः+ न+अङ्कितः+ नाङ्कितो वर्तते => न+अङ्कितः+ वर्तते पञ्जिकासूच्यामस्ति => पञ्जिकासूच्याम्+अस्ति कोऽप्यभियोगस्तत्सम्बद्धः => कोऽपि+अभियोगः+तत्सम्बद्धः लम्बितामभियोगसूचीं => लम्बिताम्+अभियोगसूचीं द्रष्टुमभिनयति => द्रष्टुम्+अभिनयति कोऽप्यभियोगः => कोऽपि+अभियोगः कुमरसिंहसम्बद्धोऽत्राङ्कितो वर्तते => कुमरसिंहसम्बद्धः+अत्र+अङ्कितः+ वर्तते लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं पोपटस्याभियोगो वर्तते => पोपटस्य+अभियोगः+ वर्तते त्रयो विद्रोहिणो => त्रयः+ विद्रोहिणः+ विद्रोहिणो मार्गे => विद्रोहिणः+ मार्गे अस्याऽभियोगस्य => अस्यः+अभियोगस्य अस्याभियोगस्यैकः => अस्य+अभियोगस्य+एकः आङ्ग्लसैनिको गाडरो => आङ्ग्लसैनिकः+ गाडरः+ गाडरो वर्तते => गाडरः+ वर्तते प्रष्टव्यमस्ति => प्रष्टव्यम्+अस्ति प्रष्टुमिच्छामि => प्रष्टुम्+इच्छामि स्थातुमादेशो वर्तते => स्थातुम्+आदेशः+ वर्तते गाडरमाह्वय => गाडरम्+आह्वय यदाज्ञापयति => यत्+आज्ञापयति आङ्ग्लसैनिको गाडरः => आङ्ग्लसैनिकः+ गाडरः उपस्थितो भवतु => उपस्थितः+ भवतु उपस्थितो भवतु => उपस्थितः+ भवतु मञ्चमारुह्य => मञ्चम्+आरुह्य अहमुपस्थितोऽस्मि => अहम्+उपस्थितः+अस्मि बाइबिलस्योपरि => बाइबिलस्य+उपरि यदहं => यत्+अहं सत्यमतिरिच्य => सत्यम्+अतिरिच्य बाइबिलस्योपरि => बाइबिलस्य+उपरि यदहं => यत्+अहं सत्यमतिरिच्य => सत्यम्+अतिरिच्य किन्नाम => किं+नाम गाडरो विद्यते => गाडरः+ विद्यते पितुर्नाम => पितुः+नाम किमस्ति => किम्+अस्ति पितुर्नाम => पितुः+नाम किमस्ति => किम्+अस्ति वर्षीयोऽस्मि => वर्षीयः+अस्मि नाऽहं => न+अहं यदसावेव => यत्+असौ+एव यदसौ => यत्+असौ यदिदं => यत्+इदं तस्यैव => तस्य+एव अत एवाऽहं => अतः+ एव+अहं एवाऽहं => एव+अहं कोऽस्ति => कः+अस्ति स जनो => सः+ जनः+ जनो यस्तं => जनः+ यः+तं यस्तं => यः+तं नाऽहं => न+अहं यदहं => यत्+अहं लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं मयेदमपि => मया+इदमपि त्रयो विद्रोहिणो => त्रयः+ विद्रोहिणः+ विद्रोहिणो नागरिकास्तेन => विद्रोहिणः+ नागरिकाः+तेन नागरिकास्तेन => नागरिकाः+तेन मोचितास्तथा => मोचिताः+तथा भवन्तो वञ्चिताश्च => भवन्तः+ वञ्चिताः+च वञ्चिताश्च => वञ्चिताः+च नयन्तो यदा => नयन्तः+ यदा तदैव => तदा+एव छायायामस्माकं => छायायाम्+अस्माकं एको मोदकविक्रेता => एकः+ मोदकविक्रेता बुभुक्षिता वयं => बुभुक्षिताः+ वयं मोदकभक्षणानन्तरमेव => मोदकभक्षणानन्तरम्+एव शिथिला च => शिथिलाः+ च निद्रातो निवृत्ता => निद्रातः+ निवृत्ताः+ निवृत्ता इतस्ततः => निवृत्ताः+ इतस्ततः पश्यामस्तदा => पश्यामः+तदा त्रयोऽपि => त्रयः+अपि गृहीता नागरिकास्तत्र => गृहीताः+ नागरिकाः+तत्र नागरिकास्तत्र => नागरिकाः+तत्र नासन् => न+आसन् भवद्भिर्द्रव्यं => भवद्भिः+द्रव्यं ददतीति => ददति+इति प्रभावादेवाऽस्मभ्यं => प्रभावात्+एव+अस्मभ्यं स मोदकं => सः+ मोदकं यद्रक्षिणो द्रव्यं => यत्+रक्षिणः+ द्रव्यं विनैव => विना+एव लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं मयेदमपि => मया+इदमपि पुनस्तत्रोत्थाय => पुनः+तत्र+उत्थाय दृष्टवन्तो यत्तत्राऽस्माभिर्गृहीतास्त्रयो => दृष्टवन्तः+ यत्+तत्र+अस्माभिः+गृहीताः+त्रयः+ यत्तत्राऽस्माभिर्गृहीतास्त्रयो नागरिका => यत्+तत्र+अस्माभिः+गृहीताः+त्रयः+ नागरिकाः+ नागरिका नासन्निति => नागरिकाः+ न+आसन्+इति नासन्निति => न+आसन्+इति बन्धनरज्जुरेव => बन्धनरज्जुः+एव पतितमासीत् => पतितम्+आसीत् किमन्ये => किम्+अन्ये जनास्तत्रासन् => जनाः+तत्र+आसन् चिन्तनस्याभिनयं => चिन्तनस्य+अभिनयं तत्रैको जटावान् => तत्र+एकः+ जटावान् पृष्टवन्तो यत् => पृष्टवन्तः+ यत् त्रयो बन्धका => त्रयः+ बन्धकाः+ बन्धका अस्मात् => बन्धकाः+ अस्मात् पलायिता भवता => पलायिताः+ भवता यदहं => यत्+अहं गमनशीलाननेकान् => गमनशीलान्+अनेकान् स्थिता भवन्ति => स्थिताः+ भवन्ति गृह एव => गृहे+ एव बन्धनशून्यत्वमवश्यकम् => बन्धनशून्यत्वम्+अवश्यकम् मानवा बन्धने => मानवाः+ बन्धने नापसरति => न+अपसरति मायायामेव => मायायाम्+एव निमज्जितास्तिष्ठन्ति => निमज्जिताः+तिष्ठन्ति पश्याम्यहं => पश्यामि+अहं पाशैर्बन्धान् => पाशैः+बन्धान् निर्बन्धा ये => निर्बन्धाः+ ये गता नूनं => गताः+ नूनं त एव => ते+ एव सुखिनो जनाः => सुखिनः+ जनाः स किं => सः+ किं कथितवन्तो यत्तेषां => कथितवन्तः+ यत्+तेषां यत्तेषां => यत्+तेषां बन्धनरज्जुरत्रैव => बन्धनरज्जुः+अत्रैव निपतितमस्ति => निपतितम्+अस्ति विनैव => विना+एव स गन्तुमना => सः+ गन्तुमना ततो भवद्भिः => ततः+ भवद्भिः किमभिहितम् => किम्+अभिहितम् निगृहीतुमिच्छामः => निगृहीतुम्+इच्छामः स न => सः+ न यो ब्रूते => यः+ ब्रूते स न => सः+ न मार्गात्त्वं => मार्गात्+त्वं दुष्टाश्वो नैव => दुष्टाश्वः+ नैव स कुत्र => सः+ कुत्र स पुरूषः => सः+ पुरूषः आसीदिति => आसीत्+इति यदीदृशं => यत्+ईदृशं कुमरसिंहादृते => कुमरसिंहात्+ऋते कोऽप्यन्यो भविष्यति => कोऽपि+अन्यः+ भविष्यति अनुमानोऽज्ञानाधारितोऽस्ति => अनुमानः+अज्ञानाधारितः+अस्ति कथनमिदं => कथनम्+इदं लेखनस्याभिनयं => लेखनस्य+अभिनयं मयेदं => मया+इदं नास्ति => न+अस्ति गाडरेणापि => गाडरेण+अपि तथ्यमस्माकं => तथ्यम्+अस्माकं नोपस्थापितम् => न+उपस्थापितम् कथनीयमस्ति => कथनीयम्+अस्ति प्रत्यक्षो वानुमानो => प्रत्यक्षः+ वा+अनुमानः+ वानुमानो वा => वा+अनुमानः+ वा तथ्यमिदं => तथ्यम्+इदं किमहं => किम्+अहं नास्ति => न+अस्ति भुङ्क्त्वापि => भुङ्क्त्वा+अपि स्थापितवानिति => स्थापितवान्+इति विषयेऽहं => विषये+अहं नूनमेवाङ्ग्लाधिकारिणे => नूनम्+एव+आङ्ग्लाधिकारिणे न्यायालयो विद्यते => न्यायालयः+ विद्यते प्रमाणानुसारमेव => प्रमाणानुसारम्+एव प्रमाणमेव => प्रमाणम्+एव दोषोपस्थापनेऽभियोगोपस्थापको महाधिवक्ता => दोषोपस्थापने+अभियोगोपस्थापकः+ महाधिवक्ता सर्वथाऽसमर्थो जातः => सर्वथा+असमर्थः+ जातः प्रमाणमपि => प्रमाणम्+अपि नोपस्थापितम् => न+उपस्थापितम् साक्षीवचनेनाप्रमाणितोऽधिवक्तुः => साक्षीवचनेन+अप्रमाणितः+अधिवक्तुः तर्कानुसारञ्चास्मिन्नभियोगे => तर्कानुसारं+च+अस्मिन्+अभियोगे कुमरसिंहो निर्दोषो => कुमरसिंहः+ निर्दोषः+ निर्दोषो घोषितः => निर्दोषः+ घोषितः न्यायालयस्यादेशः => न्यायालयस्य+आदेशः स्वासनादुत्थाय => स्वासनात्+उत्थाय तत्रस्था नागरिकाः => तत्रस्थाः+ नागरिकाः कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते ब्रुवन्तो निष्क्रान्ताः => ब्रुवन्तः+ निष्क्रान्ताः प्रविशत्येको नागरिको => प्रविशति+एकः+ नागरिकः+ नागरिको मृगेन्द्रः => नागरिकः+ मृगेन्द्रः सहाङ्ग्लसैनिकानां => सह+आङ्ग्लसैनिकानां कुमरसिंहश्चन्द्रहासं => कुमरसिंहः+चन्द्रहासं तच्क्षेत्रं => तत्+क्षेत्रं शून्यमेव => शून्यम्+एव किञ्चिद्विचार्य => किञ्चित्+विचार्य गतो भवेत् => गतः+ भवेत् उच्चस्वरेणाह्वयति => उच्चस्वरेण+आह्वयति अहमत्रागतोऽस्मि => अहम्+अत्र+आगतः+अस्मि कालस्त्वामन्विष्यामि => कालः+त्वाम्+अन्विष्यामि किन्निमित्तं => किं+निमित्तं मामन्विष्यसि => माम्+अन्विष्यसि शताधिका आङ्ग्लसैनिका => शताधिकाः+ आङ्ग्लसैनिकाः+ आङ्ग्लसैनिका मृताः => आङ्ग्लसैनिकाः+ मृताः मयाऽपि => मया+अपि बाणप्रक्षेपैराङ्ग्लसैनिकानामुत्साहमत्रोटयत् => बाणप्रक्षेपैः+आङ्ग्लसैनिकानाम्+उत्साहम्+अत्रोटयत् सैनिका विद्यन्ते => सैनिकाः+ विद्यन्ते कथमाङ्ग्लसैनिकानामुत्साहं => कथम्+आङ्ग्लसैनिकानाम्+उत्साहं छोटानागपुरस्यानेके => छोटानागपुरस्य+अनेके वनवासिनो लक्ष्यभेदकाः => वनवासिनः+ लक्ष्यभेदकाः स्वकीयैस्तीक्ष्णबाणैः => स्वकीयैः+तीक्ष्णबाणैः कुमरसिंहस्याश्वसेना => कुमरसिंहस्य+अश्वसेना प्रशिक्षिता अश्वयुद्धस्य => प्रशिक्षिताः+ अश्वयुद्धस्य युद्धेऽस्मिन् => युद्धे+अस्मिन् अश्वमधिरूह्य => अश्वम्+अधिरूह्य कुमरसिंहो युद्धे => कुमरसिंहः+ युद्धे रतो बाणसमन्वितो => रतः+ बाणसमन्वितः+ बाणसमन्वितो मयूरारूढः => बाणसमन्वितः+ मयूरारूढः कोषादाकृष्य => कोषात्+आकृष्य तिष्ठन्नश्वस्य => तिष्ठन्+अश्वस्य द्रुततुरगमनैर्व्याहनत् => द्रुततुरगमनैः+व्याहनत् त्यक्त्वाङ्ग्लवीराः => त्यक्त्वा+आङ्ग्लवीराः द्रष्ट्वाऽन्धकारो ननु => द्रष्ट्वा+अन्धकारः+ ननु शीघ्रमेवाङ्ग्लसैनिकान् => शीघ्रमेव+आङ्ग्लसैनिकान् स्वतन्त्रताया बन्धनं => स्वतन्त्रतायाः+ बन्धनं नंक्ष्यति+इति => नंक्ष्यति+इति सेनाऽग्रे => सेना+अग्रे यद्विजयो निकटे => यत्+विजयः+ निकटे कुमरसिंहोऽवश्यमेव => कुमरसिंहः+अवश्यम्+एव प्रतिवेशिनो राजानो => प्रतिवेशिनः+ राजानः+ राजानो विश्वासघातं => राजानः+ विश्वासघातं लोभाभिभूतास्ते => लोभाभिभूताः+ते पुनस्तदा => पुनः+तदा चाङ्ग्लानां => च+आङ्ग्लानां विनैव => विना+एव किमत्याहितम् => किम्+अत्याहितम् वीरकुमरसिंहश्चन्द्रहासचालनैः => वीरकुमरसिंहः+चन्द्रहासचालनैः प्रहारैश्च => प्रहारैः+च शत्रुसैनिकाननेकान् => शत्रुसैनिकान्+अनेकान् व्याप्तोऽभवत्तथा => व्याप्तः+अभवत्+तथा प्रलयमुत्पादयामास => प्रलयम्+उत्पादयामास तदानीमस्य => तदानीम्+अस्य मृता भग्नशिरा => मृताः+ भग्नशिराः+ भग्नशिरा बभूवुः => भग्नशिराः+ बभूवुः खञ्जा रुधिरान्वितास्ते => खञ्जाः+ रुधिरान्विताः+ते रुधिरान्वितास्ते => रुधिरान्विताः+ते प्रभूता => प्रभूताः+ तस्मिन्नेवावसरे => तस्मिन्+एव+अवसरे सहस्त्राधिका आङ्ग्लपदाधिकारिणा => सहस्त्राधिकाः+ आङ्ग्लपदाधिकारिणाः+ आङ्ग्लपदाधिकारिणा प्रेषिताः => आङ्ग्लपदाधिकारिणाः+ प्रेषिताः शत्रुसैनिका व्याप्ता => शत्रुसैनिकाः+ व्याप्ताः+ व्याप्ता अभवन् => व्याप्ताः+ अभवन् सेनायामाग्नेयास्त्रस्य => सेनायाम्+आग्नेयास्त्रस्य परिणामतस्तेषां => परिणामतः+तेषां कुमरसिंहस्यानेके => कुमरसिंहस्य+अनेके सैनिका मृता => सैनिकाः+ मृताः+ मृता व्रणयुक्ताश्चाभवन् => मृताः+ व्रणयुक्ताः+च+अभवन् व्रणयुक्ताश्चाभवन् => व्रणयुक्ताः+च+अभवन् आग्नेयास्त्रसम्पन्नैराङ्ग्लसैनिकैः => आग्नेयास्त्रसम्पन्नैः+आङ्ग्लसैनिकैः स्थितिस्तु => स्थितिः+तु नूनमेव => नूनम्+एव नायको वीरवरः => नायकः+ वीरवरः कुशलो वर्तते => कुशलः+ वर्तते यदेकाक्येव => यत्+एकाक्येव स कुमरसिंहः => सः+ कुमरसिंहः स्थितो वर्तते => स्थितः+ वर्तते वीरवरोऽसौ => वीरवरः+असौ गत इति => गतः+ इति यदयं => यत्+अयं दूषितो बभूव => दूषितः+ बभूव अतस्तस्य => अतः+तस्य पवित्रताहेतोर्गङ्गाया निकटे => पवित्रताहेतोः+गङ्गायाः+ निकटे गमनमुचितमस्तीति => गमनम्+उचितम्+अस्ति+इति स पारेगङ्गं => सः+ पारेगङ्गं किमभवत् => किम्+अभवत् ततो मया => ततः+ मया यदसौ => यत्+असौ पीडितोऽपि => पीडितः+अपि कुमरसिंहो गङ्गायाः => कुमरसिंहः+ गङ्गायाः सङ्लग्नो वर्तते => सङ्लग्नः+ वर्तते पीडितोऽपि => पीडितः+अपि कुमरसिंहो किं => कुमरसिंहः+ किं सङ्लग्नो वर्तते => सङ्लग्नः+ वर्तते धर्मप्राणा भारतीयाः => धर्मप्राणाः+ भारतीयाः प्राणानविगणयन्तोऽपि => प्राणान्+अविगणयन्तः+अपि धर्मस्यामरत्वं => धर्मस्य+अमरत्वं धर्मस्तु => धर्मः+तु नष्टो न => नष्टः+ न पञ्चत्वमापन्ने => पञ्चत्वम्+आपन्ने धर्मो ह्येकोऽविनश्वरः => धर्मः+ हि+एकः+अविनश्वरः ह्येकोऽविनश्वरः => हि+एकः+अविनश्वरः पश्यामो यद्वीराणां => पश्यामः+ यत्+वीराणां यद्वीराणां => यत्+वीराणां पूजनपरो वीरकुमरसिंहः => पूजनपरः+ वीरकुमरसिंहः कैवर्तश्च => कैवर्तः+च सम्प्रत्यहं => सम्प्रति+अहं त्वमेवासि => त्वमेव+असि त्वमेवासि => त्वमेव+असि त्वमेवासि => त्वमेव+असि त्वमेवासि => त्वमेव+असि त्वमेवासि => त्वमेव+असि जयेनैव => जयेन+एव लोका लभन्ते => लोकाः+ लभन्ते जयेनैव => जयेन+एव जना दुर्जनाः => जनाः+ दुर्जनाः सज्जना वा => सज्जनाः+ वा तापराहित्यमेवं => तापराहित्यम्+एवं सर्वजगतो धात्री => सर्वजगतः+ धात्री परितोऽनेके => परितः+अनेके कैवर्तोऽपि => कैवर्तः+अपि वर्तत एव => वर्तते+ एव तस्या दिव्यलोके => तस्याः+ दिव्यलोके तदाऽहं => तदा+अहं समर्थोऽस्मि => समर्थः+अस्मि बाहुमहो विकर्त्य => बाहुमहः+ विकर्त्य ततो रक्तरञ्जिता => ततः+ रक्तरञ्जिता निजोत्थितैस्तरङ्गैर्बलिं => निजोत्थितैः+तरङ्गैः+बलिं पवित्रजलैस्तस्याभिषेकं => पवित्रजलैः+तस्याभिषेकं पुनश्च => पुनः+च तरङ्गध्वनिर्भवति => तरङ्गध्वनिः+र्भवति दूषितमपि => दूषितम्+अपि प्राप्याहं => प्राप्य+अहं प्रसन्नाऽस्मि => प्रसन्ना+अस्मि प्रसन्नाऽसि => प्रसन्ना+असि भारतोऽपि => भारतः+अपि रहितो भविष्यति => रहितः+ भविष्यति यस्या दिव्यजले => यस्याः+ दिव्यजले विहारनिरतो विष्णुः => विहारनिरतः+ विष्णुः श्रितासंयुत => श्रितासंयुतः+ नमामो वयम् => नमामः+ वयम् कुमरसिंहो विजयते => कुमरसिंहः+ विजयते ध्वनिर्भवति => ध्वनिः+भवति पञ्चमोऽङ्कः => पञ्चमः+अङ्कः एतद् एव => एतत्+ एव पशुहत्याSपि => पशुहत्या+अपि अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव तस्याश्रमे => तस्य+आश्रमे चित्रकूटो नाम => चित्रकूटः+ नाम त्वमगमः => त्वम्+अगमः यत्क्रौञ्चमिथुनादेकमवधीः => यत्क्रौञ्चमिथुनात्+एकम्+अवधीः तदापि => तदा+अपि सरितश्च => सरितः+च तावद्रामायणकथा => तावत्+रामायणकथा प्रजापि => प्रजा+अपि किमिच्छामि, => किम्+इच्छामि, इत्येवमेव => इत्येवम्+एव अचिरादेव => अचिरात्+एव तस्यैव => तस्य+एव किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि पवित्राSस्मि => पवित्रा+अस्मि तदैव => तदा+एव मण्डितमाकाशम् => मण्डितम्+आकाशम् अगस्त्य इति => अगस्त्यः+ इति सुप्रसिद्धमेव। => सुप्रसिद्धम्+एव। देवानामधिपतिः => देवानाम्+अधिपतिः अग्निदेवमाज्ञापयत् => अग्निदेवम्+आज्ञापयत् अभवदिति => अभवत्+इति दायित्वमर्धं => दायित्वम्+अर्धं इदानीमेव => इदानीम्+एव समुद्रमन्थनमपि => समुद्रमन्थनम्+अपि तेषामपि => तेषाम्+अपि मामेव => माम्+एव विष्णुपूजनानन्तरमेव => विष्णुपूजनानन्तरम्+एव निवर्तितुमुद्युक्तः => निवर्तितुम्+उद्युक्तः अशक्यमेव। => अशक्यम्+एव। गरुडमारुह्य => गरुडम्+आरुह्य जलाशयमागच्छत्। => जलाशयम्+आगच्छत्। इदानीमहम् => इदानीम्+अहम् सेवार्थमाज्ञापितौ। => सेवार्थम्+आज्ञापितौ। मत्सकाशमागच्छतु। => मत्सकाशम्+आगच्छतु। मननचिन्तनसामर्थ्यमिति => मननचिन्तनसामर्थ्यम्+इति अपमानमसहमानः => अपमानम्+असहमानः सर्पो भूत्वा => सर्पः+ भूत्वा पापोहं, => पापः+अहं, स्वमपराधं => स्वम्+अपराधं सुखपूर्णमासीत्। => सुखपूर्णम्+आसीत्। विपरीतमभवत्। => विपरीतम्+अभवत्। राजवैभवमास्वादितवती => राजवैभवम्+आस्वादितवती दुकूलानामलङ्काराणां => दुकूलानाम्+अलङ्काराणां पतिमुक्तवती। => पतिम्+उक्तवती। पूरणीयमेव। => पूरणीयम्+एव। सन्तुष्टोहम्। => सन्तुष्टः+अहम्। वारमाह्वयन् => वारम्+आह्वयन् कावेरीमपृच्छत्। => कावेरीम्+अपृच्छत्। तद् आत्मनः => तत्+ आत्मनः अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव कावेरीमपश्यत्। => कावेरीम्+अपश्यत्। सूर्यमाज्ञापयत् => सूर्यम्+आज्ञापयत् प्रतिज्ञामकरोत्। => प्रतिज्ञाम्+अकरोत्। अन्धकारमयमभवत्। => अन्धकारमयम्+अभवत्। तद् अयोग्यम् => तत्+ अयोग्यम् सत्कारमकरोत्। => सत्कारम्+अकरोत्। अद्यपर्यन्तमीदृशः => अद्यपर्यन्तम्+ईदृशः हर्षमयमभवत्। => हर्षमयम्+अभवत्। भ्रमणमासीत्। => भ्रमणम्+आसीत्। दण्डकारण्यमासीत्। => दण्डकारण्यम्+आसीत्। अन्तरायमविगणय्य => अन्तरायम्+अविगणय्य अगस्त्य इति => अगस्त्यः+ इति दण्डकारण्यमागतः => दण्डकारण्यम्+आगतः सङ्गीतकलायामपि => सङ्गीतकलायाम्+अपि गुह्यसूत्राणामपि => गुह्यसूत्राणाम्+अपि करणीयमिति => करणीयम्+इति शूद्रवर्णस्यापि => शूद्रवर्णस्य+अपि चतुर्वर्णानामेकसमये => चतुर्वर्णानाम्+एकसमये एतद् अवगन्तुं => एतत्+ अवगन्तुं कीर्तिरपि => कीर्ति+अपि राज्यमासीत्। => राज्यम्+आसीत्। तस्योपरि => तस्य+उपरि तद् राज्यं => तत्+ राज्यं पापोहं => पापः+अहं पापकर्ताहम् => पापकर्ता+अहम् प्रारब्धस्योपरि => प्रारब्धस्य+उपरि राजासीत् => राजा+आसीत् दण्डो न => दण्डः+ न धर्मेणैव => धर्मेण+एव प्रजास्तावत् => प्रजाः+तावत् रक्षन्तीह => रक्षन्ति+इह एकान्तेपि => एकान्ते+अपि दाशराज्ञयुद्धमिति => दाशराज्ञयुद्धम्+इति इदमाक्रमणं => इदम्+आक्रमणं स्फुलिगञ्च => स्फुलिगम्+च स्वमाचार्यपदं => स्वम्+आचार्यपदं समृद्धमभवत्। => समृद्धम्+अभवत्। विश्वकल्याणमिति। => विश्वकल्याणम्+इति। सङ्कल्पनामपि => सङ्कल्पनाम्+अपि मध्यबिन्दुरासीत् => मध्यबिन्दुः+आसीत् तमुक्तवान्। => तम्+उक्तवान्। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव अध्यापनञ्च => अध्यापनम्+च आश्चर्यमनुभूतवती। => आश्चर्यम्+अनुभूतवती। नेच्छामि। => न+इच्छामि। नेच्छामि। => न+इच्छामि। शास्त्राणामपि => शास्त्राणाम्+अपि ज्ञानमावश्यकम्। => ज्ञानम्+आवश्यकम्। तरवोपि => तरवः+अपि मनो यस्य => मनः+ यस्य मननेनोपजीवितः॥ => मननेन+उपजीवितः॥ को धर्मः => कः+ धर्मः सूर्य आदयः => सूर्यः+ आदयः "को मम => "कः+ मम एतद् दृष्ट्वा => एतत्+ दृष्ट्वा मौनपालनमेव => मौनपालनम्+एव अचिरादेव => अचिरात्+एव नैकाभिः => न+एकाभिः तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य नीते उपदेशं => नीतेः+ उपदेशं उद्धवादेव => उद्धवात्+एव नैकेषां => न+एकेषां विदुरश्च => विदुरः+च अचतुर्वदनो ब्रह्मा => अचतुर्वदनः+ ब्रह्मा द्विबाहुरपरो हरिः। => द्विबाहुरपरः+ हरिः। ज्ञातवानयं => ज्ञातवान्+अयं सर्वमस्माभिः => सर्वम्+अस्माभिः ज्ञातव्यमिति => ज्ञातव्यम्+इति व्यासरूपो महामुने => व्यासरूपः+ महामुने वेदमेकं => वेदम्+एकं जगतो हिते => जगतोः+ हिते अष्टाविंशति-व्यासानामुल्लेखः => अष्टाविंशति-व्यासानाम्+उल्लेखः स्मरणीयमिति => स्मरणीयम्+इति कृष्णद्वैपायन इति => कृष्णद्वैपायनः+ इति कृष्णद्वैपायन इति => कृष्णद्वैपायनः+ इति एतामेव => एताम्+एव जीवनवृत्तिमवलम्बितवती। => जीवनवृत्तिम्+अवलम्बितवती। नौकायामुपावेश्य => नौकायाम्+उपावेश्य चञ्चलमभवत्। => चञ्चलम्+अभवत्। तमुक्तवती => तम्+उक्तवती अचिरादेव => अचिरात्+एव स च => सः+ च अवश्यमुपस्थितः => अवश्यम्+उपस्थितः भवेयमिति => भवेयम्+इति तामाश्वास्य => ताम्+आश्वास्य तमीक्षमाणः => तम्+ईक्षमाणः आत्मानमनुगृहीतं => आत्मानम्+अनुगृहीतं नेतुमभिलषितवान्। => नेतुम्+अभिलषितवान्। स्वभ्रातरो पालयन् => स्वभ्रातरः+ पालयन् निधनमभवत्। => निधनम्+अभवत्। अपत्यमेव => अपत्यम्+एव रीतिमनुसृत्य => रीतिम्+अनुसृत्य प्रसिद्धमभवत्। => प्रसिद्धम्+अभवत्। तस्या क्रीडायाः => तस्याः+ क्रीडायाः कर्तुमसमर्थः => कर्तुम्+असमर्थः शान्तमभवत्। => शान्तम्+अभवत्। प्रवृत्तमिदं => प्रवृत्तम्+इदं कर्तुमुद्युक्ताः => कर्तुम्+उद्युक्ताः हन्तव्य इति => हन्तव्यः+ इति कथनमनुमन्य => कथनम्+अनुमन्य अधिकमासक्तमासीत्। => अधिकम्+आसक्तम्+आसीत्। गन्तुमावश्यकम् => गन्तुम्+आवश्यकम् द्रुपदमुक्तवान्। => द्रुपदम्+उक्तवान्। प्रवणमासीत्। => प्रवणम्+आसीत्। अयमधार्मिकः => अयम्+अधार्मिकः ज्ञातुमसमर्थः => ज्ञातुम्+असमर्थः कण्हदीपायन इति => कण्हदीपायनः+ इति व्याससाहित्यमेव => व्याससाहित्यम्+एव हितकरमेव => हितकरम्+एव समग्रमध्ययनमेव। => समग्रम्+अध्ययनम्+एव। कृतवानिति => कृतवान्+इति ऋग्वेदमुपदिष्टवान्। => ऋग्वेदम्+उपदिष्टवान्। सामवेदमधीत्य => सामवेदम्+अधीत्य शाखाद्वयमेव => शाखाद्वयम्+एव ज्ञातुमेक एव => ज्ञातुम्+एकः+ एव पुराणानामध्ययनम्। => पुराणानाम्+अध्ययनम्। हृदयमाविष्कृतवान् => हृदयम्+आविष्कृतवान् अर्थश्च => अर्थः+च कामश्च => कामः+च स न => सः+ न व्यक्तीकृतमस्ति। => व्यक्तीकृतम्+अस्ति। भवतीति => भवति+इति भवितव्यमिति => भवितव्यम्+इति ज्ञानमस्मभ्यं => ज्ञानम्+अस्मभ्यं श्रद्धाभक्तियुक्ता भवेम => श्रद्धाभक्तियुक्ताः+ भवेम दुःखमासीत् => दुःखम्+आसीत् एतद् ज्ञातवती। => एतत्+ ज्ञातवती। महर्षिमेकं => महर्षिम्+एकं यद् अहं => यत्+ अहं गायत्रीपुरश्चरणं => गायत्रीपुरः+चरणं प्रदानञ्च => प्रदानं+च असम्भवमेव। => असम्भवम्+एव। विश्वामित्रस्तु => विश्वामित्रः+तु तस्योपरि => तस्य+उपरि कस्यापि => कस्य+अपि परीक्षामेव => परीक्षाम्+एव आवश्यकमेव। => आवश्यकम्+एव। विजितवानभवत्। => विजितवान्+अभवत्। तामशपत्। => ताम्+अशपत्। रिपूणामुपरि => रिपूणाम्+उपरि इयमिच्छा => इयम्+इच्छा एतद् श्रुत्वा => एतत्+ श्रुत्वा तमहं => तम्+अहं सत्यव्रतमुक्तवान् => सत्यव्रतम्+उक्तवान् अयमेव => अयम्+एव सत्त्वगुणानामाविर्भवनस्य => सत्त्वगुणानाम्+आविर्भवनस्य नाचरितवान्। => न+आचरितवान्। अहमेनं => अहम्+एनं दातुमनुमतिं => दातुम्+अनुमतिं जागृतमभवत्। => जागृतम्+अभवत्। विश्वामित्रस्तु => विश्वामित्रः+तु धन्य इति => धन्यः+ इति शत्रुत्वमासीत् => शत्रुत्वम्+आसीत् ब्रह्मर्षिस्तु => ब्रह्मर्षिः+तु एवासीत् => एव+आसीत् पवित्रञ्च => पवित्रं+च अस्तीति। => अस्ति+इति। तमुत्थाप्य => तम्+उत्थाप्य आत्मजिदभवत्। => आत्मजित्+अभवत्। एतदेव => एतत्+एव अस्माकमार्षकाव्ययोः => अस्माकम्+आर्षकाव्ययोः कृतवानिति => कृतवान्+इति भीतिश्च => भीतिः+च भूमिमयाचत। => भूमिम्+अयाचत। नारद इति => नारदः+ इति प्रसिद्धमभवत्। => प्रसिद्धम्+अभवत्। अनन्तरमेव => अनन्तरम्+एव सन्तुष्टो भूत्वा => सन्तुष्टः+ भूत्वा हरिभक्तिमुपदिष्टवान्। => हरिभक्तिम्+उपदिष्टवान्। इत्यवदत्। => इति+अवदत्। नारदस्तु => नारदः+तु लग्नमस्ति, => लग्नम्+अस्ति, कुपितो भूत्वा => कुपितः+ भूत्वा तच्छ्रुत्वा => तत्+श्रुत्वा अनुभवन्नपि => अनुभवन्+अपि शिवपञ्चाक्षरीमुपदिष्टवान्। => शिवपञ्चाक्षरीम्+उपदिष्टवान्। प्रत्यक्षो भूत्वा => प्रत्यक्षः+ भूत्वा बाल्यादेव => बाल्यात्+एव उपबर्हणमाहूतवान्। => उपबर्हणम्+आहूतवान्। सभामर्यादामपालयन् => सभामर्यादाम्+अपालयन् ममाभीष्टेन => मम+अभीष्टेन जीवितो भवतु। => जीवितः+ भवतु। जानन्त्येव। => जानन्ति+एव। शरणमागताः। => शरणम्+आगताः। वर्षसहस्रमेव => वर्षसहस्रम्+एव अवशिष्टमस्ति। => अवशिष्टम्+अस्ति। तदिदानीं => तत्+इदानीं सार्थकमकरोत्। => सार्थकम्+अकरोत्। ब्रह्मशापमनुभूय => ब्रह्मशापम्+अनुभूय विवाहितो भूत्वा => विवाहितः+ भूत्वा करोत्विति => करोतु+इति महदनर्थकं => महत्+अनर्थकं वचनमङ्गीकरोतु => वचनम्+अङ्गीकरोतु तदङ्गीकृतवान्। => तत्+अङ्गीकृतवान्। दिव्यस्वरूपमपश्यत्। => दिव्यस्वरूपम्+अपश्यत्। भीतो भूत्वा => भीतः+ भूत्वा बहुप्रयत्नानन्तरमपि => बहुप्रयत्नानन्तरम्+अपि परिवर्तयितुमशक्ताः => परिवर्तयितुम्+अशक्ताः ऋषेर्वचनं => ऋषेः+वचनं तावुभौ => तौ+उभौ स्वयंवरमागच्छन्तु। => स्वयंवरम्+आगच्छन्तु। स्वयंवरमण्डपमागतौ। => स्वयंवरमण्डपम्+आगतौ। स्वयंवरमागतवान्। => स्वयंवरम्+आगतवान्। हन्तुमुद्युक्तौ => हन्तुम्+उद्युक्तौ बहुदूरमनयत्। => बहुदूरम्+अनयत्। मानवो भूत्वा => मानवः+ भूत्वा रामो भूत्वा => रामः+ भूत्वा पत्नीवियोगमनुभूतवान्। => पत्नीवियोगम्+अनुभूतवान्। पूर्वमुक्तवान् => पूर्वम्+उक्तवान् इदानीमहङ्कारं => इदानीम्+अहङ्कारं इत्यवदत्। => इति+अवदत्। ममैव => मम+एव भवितुमहं => भवितुम्+अहं इत्यवदत्। => इति+अवदत्। विवाहमकारयत्। => विवाहम्+अकारयत्। अहमेकं => अहम्+एकं देवतानामपेक्षया => देवतानाम्+अपेक्षया स्वर्णमयमभवत्। => स्वर्णमयम्+अभवत्। अस्योदरे => अस्य+उदरे सुवर्णमस्तीति => सुवर्णम्+अस्ति+इति एवमनेकान् => एवम्+अनेकान् ब्रह्मानन्दमनुभवति => ब्रह्मानन्दम्+अनुभवति अहमेव => अहम्+एव विष्णोर्दर्शनाय => विष्णोः+दर्शनाय श्रीमहाविष्णुमभिज्ञातुं => श्रीमहाविष्णुम्+अभिज्ञातुं विष्णुमायाप्रभावमपृच्छत्। => विष्णुमायाप्रभावम्+अपृच्छत्। तमादिष्टवान्। => तम्+आदिष्टवान्। विवाहमकारयत्। => विवाहम्+अकारयत्। अभवत्तदा => अभवत्+तदा नारदरूपमागतम्। => नारदरूपम्+आगतम्। आश्चर्यचकितो भूत्वा => आश्चर्यचकितः+ भूत्वा एतत्सर्वं => एतत्+सर्वं ज्ञातुमशक्या => ज्ञातुम्+अशक्या निश्चयमकरोत्। => निश्चयम्+अकरोत्। प्राप्नुयामिति => प्राप्नुयाम्+इति इत्युपदिष्टवान्। => इति+उपदिष्टवान्। तदनन्तरमपि => तदनन्तरम्+अपि आज्ञामनुसृत्य => आज्ञाम्+अनुसृत्य अध्ययनानन्तरमपि => अध्ययनानन्तरम्+अपि दुःखमयमनित्यं => दुःखमयम्+अनित्यं संसारमिच्छथ => संसारम्+इच्छथ त्वमस्थिरः => त्वम्+अस्थिरः प्रसिद्धो भव => प्रसिद्धः+ भव चाभवत्। => च+अभवत्। नास्ताम्। => न+आस्ताम्। पात्रमभवत्। => पात्रम्+अभवत्। भवितुमर्हसि। => भवितुम्+अर्हसि। इत्यवदत्। => इति+अवदत्। निवारयितुमशक्ताः => निवारयितुम्+अशक्ताः कर्तुमिच्छति। => कर्तुम्+इच्छति। व्यर्थमेव => व्यर्थम्+एव सेवकमाहूय => सेवकम्+आहूय उभयोर्मध्ये => उभयोः+मध्ये भीकरयुद्धमभवत्। => भीकरयुद्धम्+अभवत्। उत्सवमकुर्वन्। => उत्सवम्+अकुर्वन्। तवैव => तव+एव पतिदानमकरोत्। => पतिदानम्+अकरोत्। तोलयितुमिच्छति => तोलयितुम्+इच्छति सन्तुष्टो भवति। => सन्तुष्टः+ भवति। तृणमपि => तृणम्+अपि तेषामार्तानां => तेषाम्+आर्तानां परोपकार एव => परोपकारः+ एव जीवितलक्ष्यमासीत्। => जीवितलक्ष्यम्+आसीत्। भविष्यतीति => भविष्यति+इति हन्तुमुद्युक्तः => हन्तुम्+उद्युक्तः तेनैव => तेन+एव दुःखितो भूत्वा => दुःखितः+ भूत्वा हरेस्तपः => हरेः+तपः सिद्धोSसि, => सिद्धः+असि, विरतो भव => विरतः+ भव सूर्यमिव => सूर्यम्+इव मामनुगृह्णीष्व => माम्+अनुगृह्णीष्व वासुदेवमन्त्रमुपादिष्टवान्। => वासुदेवमन्त्रम्+उपादिष्टवान्। तमुचितासन्दे => तम्+उचितासन्दे उपदेष्टुमारम्भं => उपदेष्टुम्+आरम्भं इच्छामनुसृत्य => इच्छाम्+अनुसृत्य सम्माननमकरोत् => सम्माननम्+अकरोत् नारदमपृच्छत्। => नारदम्+अपृच्छत्। शक्यमभवत्। => शक्यम्+अभवत्। अनेकत्वमेव => अनेकत्वम्+एव भ्रान्तिकारकमिति => भ्रान्तिकारकम्+इति भगवत्तत्वमुपदिष्टवान्। => भगवत्तत्वम्+उपदिष्टवान्। आनन्दितो भूत्वा => आनन्दितः+ भूत्वा एवमवदत् => एवम्+अवदत् पतितो भवति। => पतितः+ भवति। अनुभवन्नपि => अनुभवन्+अपि एवमुत्तरं => एवम्+उत्तरं भवन्तमुपदेष्टुं => भवन्तम्+उपदेष्टुं नाहं => न+अहं चासीत्। => च+आसीत्। एतज्जगत्सर्वं => एतत्+जगत्+सर्वं भागवतरचनामकरोत्। => भागवतरचनाम्+अकरोत्। स्वयमेव => स्वयम्+एव रचनामकरोत्। => रचनाम्+अकरोत्। पूर्वजन्मकर्मफलमनुगुण्य => पूर्वजन्मकर्मफलम्+अनुगुण्य प्रभावितो भवति। => प्रभावितः+ भवति। खादन्नपि => खादन्+अपि कर्तव्यमेव। => कर्तव्यम्+एव। श्रवणमाध्यममेव => श्रवणमाध्यमम्+एव साधनमासीत्। => साधनम्+आसीत्। केवलमध्ययनमेव => केवलमध्ययनम्+एव प्राप्तवानासीत्। => प्राप्तवान्+आसीत्। तेनापि => तेन+अपि तत्फलम्। => तत्+फलम्। आश्चर्यमभवत्। => आश्चर्यम्+भवत्। नोक्तम्। => न+उक्तम्। नोक्तं => न+उक्तं विद्यारहस्यमपि => विद्यारहस्यम्+अपि कार्यसमयेपि => कार्यसमये+अपि स्वल्पेनैव => स्वल्पेन+एव शास्त्रानुमोदितमेव। => शास्त्रानुमोदितम्+एव। तेनैव => तेन+एव भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति कथमद्य => कथम्+अद्य चेदेव => चेत्+एव पालयितुमिच्छसि। => पालयितुम्+इच्छसि। यथाज्ञापयति => यथा+आज्ञापयति ममापि => मम+अपि गन्तव्यमिति => गन्तव्यम्+इति राज्यमासीत्। => राज्यम्+आसीत्। कल्याणार्थमेव => कल्याणार्थम्+एव सैन्यमपि => सैन्यम्+अपि तादृशमेव => तादृशम्+एव सबलमासीत्। => सबलम्+आसीत्। राजचिह्नमिव => राजचिह्नम्+इव साहचर्यमासीत्। => साहचर्यम्+आसीत्। प्रतीकारसामर्थ्येपि => प्रतीकारसामर्थ्ये+अपि अतिथिदेवो भव => अतिथिदेवः+ भव परमसौभाग्यमेव। => परमसौभाग्यम्+एव। तृप्तमपि => तृप्तम्+अपि कर्तुमुत्सहे। => कर्तुम्+उत्सहे। ममोपरि => मम+उपरि भयमनुभवन्ति => भयम्+अनुभवन्ति निर्विघ्नमेव => निर्विघ्नम्+एव त्रायत इत्युदग्रः => त्रायते+ इति+उदग्रः इत्युदग्रः => इति+उदग्रः शब्दो भुवनेषु => शब्दः+ भुवनेषु विषयेपि => विषये+अपि भवितुमर्हति => भवितुम्+अर्हति इत्येव => इति+एव पूर्वजानामपेक्षया => पूर्वजानाम्+अपेक्षया स्वकार्यपूरणार्थमहमेव => स्वकार्यपूरणार्थम्+अहम्+एव सर्वामपि => सर्वाम्+अपि काण्डमात्रमेव => काण्डमात्रम्+एव विश्वजिद्यज्ञं => विश्वजित्+यज्ञं उचितमेव। => उचितम्+एव। प्राप्तुमहं => प्राप्तुम्+अहं एवमुक्त्वा => एवम्+उक्त्वा प्रतिगन्तुमुद्युक्तः। => प्रतिगन्तुम्+उद्युक्तः। दातुमिच्छति। => दातुम्+इच्छति। दातुमिच्छति। => दातुम्+इच्छति। कथमहं => कथम्+अहं अयमात्मा => अयम्+आत्मा मत्समीपमागत्य => मत्समीपम्+आगत्य आनेतुमादिष्टवान् => आनेतुम्+आदिष्टवान् वृत्तान्तमकथयत्। => वृत्तान्तम्+अकथयत्। नेच्छामि। => न+इच्छामि। सुखप्रदानमेव => सुखप्रदानम्+एव अग्नित्रयमस्ति। => अग्नित्रयम्+अस्ति। चतुर्थोग्निरिव => चतुर्थः+अग्निः+इव तदङ्गीकृतवान्। => तत्+अङ्गीकृतवान्। दुस्तरश्च => दुस्तरः+च प्राणपणेपि => प्राणपणे+अपि नो बहिः। => नः+ बहिः। पितुर्वचनं => पितुः+वचनं धैर्यवानासीत्। => धैर्यवान्+आसीत्। रघुणापि => रघुणा+अपि चिन्तनमारब्धं => चिन्तनम्+आरब्धं केबेरमुद्दिश्य => केबेरम्+उद्दिश्य त्रिभुवनेपि => त्रिभुवने+अपि पूर्णमस्ति => पूर्णम्+अस्ति महद् आश्चर्यं => महत्+ आश्चर्यं चाभवत्। => च+अभवत्। सत्यमेव => सत्यम्+एव स्वयमेव => स्वयम्+एव शूरमेव => शूरम्+एव किमपि => किम्+अपि सत्यमेव। => सत्यम्+एव। स्वयमेव => स्वयम्+एव यावदावश्यकं => यावत्+आवश्यकं समर्पणीयमिति => समर्पणीयम्+इति यावद् अपेक्षितमासीत् => यावत्+ अपेक्षितम्+आसीत् अपेक्षितमासीत् => अपेक्षितम्+आसीत् तावद् एव => तावत्+ एव गन्तुमुद्युक्तः। => गन्तुम्+उद्युक्तः। धनमाश्रमव्यवस्थार्थं => धनम्+आश्रमव्यवस्थार्थं एतादृशानामुदारशीलानां => एतादृशानाम्+उदारशीलानां रघुमहाराजमुक्तवान् => रघुमहाराजम्+उक्तवान् किमाश्चर्यम्। => किम्+आश्चर्यम्। ख्यातिरासीत्। => ख्यातिः+आसीत्। अभवत्तदा => अभवत्+तदा श्रोतुमिच्छामि। => श्रोतुम्+इच्छामि। मन्दस्मितो भूत्वा => मन्दस्मितः+ भूत्वा यद् भवत्याः => यत्+ भवत्याः एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तं शिशुरपि => शिशु+अपि शिक्षणमारब्धम्। => शिक्षणम्+आरब्धम्। आगन्तव्यमिति => आगन्तव्यम्+इति अज्ञातवासश्च => अज्ञातवासः+च गमिष्यतीति => गमिष्यति+इति स्थातव्यमासीत्। => स्थातव्यम्+आसीत्। कठिनमेव, => कठिनम्+एव, उषितुमपि => उषितुम्+अपि अज्ञातवासश्च => अज्ञातवासः+च वीरश्च। => वीरः+च। स एव => सः+ एव एष निर्णयः => एषः+ निर्णयः धैर्यमुक्त्वा => धैर्यम्+उक्त्वा अत एव => अतः+ एव स्थातव्यमिति => स्थातव्यम्+इति तयोरुभयोः => तयोः+उभयोः सर्वमरण्यं => सर्वम्+अरण्यं रोदितुमारब्धवती। => रोदितुम्+आरब्धवती। अभिमन्युकुमारश्च => अभिमन्युकुमारः+च इत्यचिन्तयताम्। => इति+चिन्तयताम्। अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा क्षणेष्वेव => क्षणेषु+एव अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा सन्तीति => सन्ति+इति गोधनमानीतवान्। => गोधनम्+आनीतवान्। सपरिवारमागत्य => सपरिवारम्+आगत्य अज्ञातवासश्च => अज्ञातवासः+च भवेदित्येव => भवेत्+इत्येव पाण्डवानामाशयः। => पाण्डवानाम्+आशयः। भूमिमपि => भूमिम्+अपि सैन्यमासीत्। => सैन्यम्+आसीत्। तस्यानुजः => तस्य+अनुजः दुश्शासनश्च => दुश्शासनः+च भयकम्पिता अभवन्। => भयकम्पिताः+ अभवन्। तावपि => तौ+अपि युद्धकौशलमेव => युद्धकौशलम्+एव मायायुद्धमारब्धवान्। => मायायुद्धम्+आरब्धवान्। अन्ततो गत्वा => अन्ततः+ गत्वा निर्जीवमकरोत्। => निर्जीवम्+अकरोत्। तद्दृष्ट्वा => तत्+दृष्ट्वा उभयोर्मध्ये => उभयोः+मध्ये युद्धमभवत्। => युद्धम्+अभवत्। तद् दृष्ट्वा => तत्+ दृष्ट्वा बाणेनैव => बाणेन+एव शय्यायामासीत्। => शय्यायाम्+आसीत्। एवमवदत्। => एवम्+अवदत्। स्वपराजयमङ्गीकरोतु => स्वपराजयम्+अङ्गीकरोतु द्वावेव => द्वौ+एव प्रतिज्ञामकरोत्। => प्रतिज्ञाम्+अकरोत्। एवमवदत्- => एवम्+अवदत्- इत्थमवदत् => इत्थम्+अवदत् रथमारूढवान्। => रथम्+आरूढवान्। पराजेतुमिच्छन्ति, => पराजेतुम्+इच्छन्ति, दावानल इव => दावानलः+ इव पश्यन्नासीत्। => पश्यन्+आसीत्। समीपमागतवान्। => समीपम्+आगतवान्। तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव अपमानितो भूत्वा => अपमानितः+ भूत्वा करोतीति => करोति+इति इत्थमवदत्- => इत्थम्+अवदत्- इत्थमवदत्-त्वं => इत्थम्+अवदत्-त्वं प्राप्तव्यमेव। => प्राप्तव्यम्+एव। इदानीमहम् => इदानीम्+अहम् शस्त्रेणैव => शस्त्रेण+एव तत्रागतः। => तत्र+आगतः। प्रतीकारमकरोत्। => प्रतीकारम्+अकरोत्। धैर्यमुपदिष्टवान् => धैर्यम्+उपदिष्टवान् अर्जुनस्तु => अर्जुनः+तु पराभव अशक्य => पराभवः+ अशक्यः+ अशक्य एव। => अशक्यः+ एव। इदानीमभिमन्युः => इदानीम्+अभिमन्युः रथादवतीर्य => रथात्+अवतीर्य युद्धमारब्धवान्। => युद्धम्+आरब्धवान्। भग्नमकरोत्। => भग्नम्+अकरोत्। आक्रमणमकरोत्। => आक्रमणम्+अकरोत्। शरवर्षेणापि => शरवर्षेण+अपि चक्रधरो भूत्वा => चक्रधरः+ भूत्वा रथारूढा आसन्। => रथारूढाः+ आसन्। केवलमभिमन्युरेव => केवलम्+अभिमन्युः+एव उभयोर्मध्ये => उभयोः+मध्ये गदायुद्धमभवत्। => गदायुद्धम्+अभवत्। कालादारभ्य => कालात्+आरभ्य तस्यामवस्थायां => तस्याम्+अवस्थायां प्रहारमकरोत्। => प्रहारम्+अकरोत्। देवतानामपि => देवतानाम्+अपि केचिद धावन्ति, => केचित्+ धावन्ति, केचिच्च => केचित्+च आनन्दमनुभवति => आनन्दम्+अनुभवति अचिरादेव => अचिरात्+एव तमुद्दालकाश्रमं => तम्+उद्दालकाश्रमं सर्वेषामाचार्याणाम् => सर्वेषाम्+आचार्याणाम् स्नेहच्छायायामेव => स्नेहच्छायायाम्+एव पातुमपि => पातुम्+अपि दुर्लभमभवत्। => दुर्लभम्+अभवत्। भवेदिति => भवेत्+इति चाभवत्। => च+अभवत्। कहोडमुक्तवती, => कहोडम्+उक्तवती, हताशञ्च => हताशम्+च नाहं => न+अहं स्वयमपि => स्वयम्+अपि चासीत्। => च+आसीत्। प्रसन्नो भूत्वा => प्रसन्नः+ भूत्वा निश्चितमेव => निश्चितम्+एव तूष्णीमेव => तूष्णीम्+एव प्राप्यमपि => प्राप्यम्+अपि। व्यतीतो भविष्यति। => व्यतीतः+ भविष्यति। गर्भपूर्णायामवस्थायाम् => गर्भपूर्णायाम्+अवस्थायाम् निश्चिन्तो भूत्वा => निश्चिन्तः+ भूत्वा रोदितुमारभत। => रोदितुम्+आरभत। शरीरमष्टसु => शरीरम्+अष्टसु स राज्ञा => सः+ राज्ञा प्रश्नानामुत्तराणि => प्रश्नानाम्+उत्तराणि वशंवदो भूत्वा => वशंवदः+ भूत्वा प्राप्तुमर्हति" => प्राप्तुम्+अर्हति" परिपूर्णमपि => परिपूर्णम्+अपि अन्ततोगत्वा => अन्ततः+गत्वा कहोडमाज्ञापितवान्, => कहोडम्+आज्ञापितवान्, गृहमागतः। => गृहम्+आगतः। एतामप्रियां => एताम्+अप्रियां कर्णपथमागता => कर्णपथम्+आगता पूर्वमेव => पूर्वम्+एव पुत्रमेकं => पुत्रम्+एकं विद्याध्ययनमारब्धवन्तौ। => विद्याध्ययनम्+आरब्धवन्तौ। मन्दमिव => मन्दम्+इव केवलमेकवारं => केवलम्+एकवारं विषयाणामाकलनं, => विषयाणाम्+आकलनं, पठितानामंशानाम् => पठितानाम्+अंशानाम् प्रयोगमपि => प्रयोगम्+अपि केचिद् बालकाः => केचित्+ बालकाः अवधानमेव => अवधानम्+एव मज्जनमिति => मज्जनम्+इति चत्वारो वेदाः => चत्वारः+ वेदाः मातरमवदत्, => मातरम्+अवदत्, तमपि => तम्+अपि भावाकुलमभवत्। => भावाकुलम्+अभवत्। कथमयं => कथम्+अयं विस्मितोऽस्मि। => विस्मितः+अस्मि। कर्तुमुपस्थितः => कर्तुम्+उपस्थितः षण्णाभेर्द्वादशाक्षस्य => षण्णाभेः+द्बादशाक्षस्य द्वादशमासा एव => द्वादशमासाः+ एव स एव => सः+ एव सम्पूर्णमास्थानं => सम्पूर्णम्+आस्थानं कौतुहलमपि => कौतुहलम्+अपि भागमपरेण => भागम्+अपरेण एक एव => एकः+ एव भीषादेति => भीषात्+एति भीषास्मादग्निश्चन्द्रश्च। => भीषास्मात्+अग्निः+चन्द्रः+च। मृत्युर्धावति => मृत्युः+धावति यत्सर्वे => यत्+सर्वे एकस्यैव => एकस्य+एव एककर्तृकमेव => एककर्तृकम्+एव एकमेव => एकम्+एव सद् विप्राः => सत्+ विप्राः मातरिश्वानमाहुः => मातरिश्वानम्+आहुः कथमेकः => कथम्+एकः करणीयमिति => करणीयम्+इति एक एव => एकः+ एव सर्वमिदं => सर्वम्+इदं एको वीरो => एकः+ वीरः+ वीरो देवराजो => वीरः+ देवराजः+ देवराजो निहन्ता => देवराजः+ निहन्ता पितॄणामीश्वरः => पितॄणाम्+ईश्वरः चरतो वै => चरतः+ वै सविनयमुक्तवान् => सविनयम्+उक्तवान् ममापि => मम+अपि यज्ञसत्रमारब्धवान्। => यज्ञसत्रम्+आरब्धवान्। वशीकृत्याहं => वशीकृत्य+अहं सत्यमिदम्? => सत्यम्+इदम्? प्रयोजनमेव => प्रयोजनम्+एव बन्दिपण्डितमहं => बन्दिपण्डितम्+अहं उचितमेव => उचितम्+एव भावानुकूलमभवत्। => भावानुकूलम्+अभवत्। यद् ईदृशः => यत्+ ईदृशः दिव्यौषधमेकमानीय => दिव्यौषधम्+एकम्+आनीय देहसौन्दर्येणापि => देहसौन्दर्येण+अपि पितृवियोगमपि => पितृवियोगम्+अपि पङ्गुतामपि => पङ्गुताम्+अपि "स जातो => "सः+ जातः+ जातो येन => जातः+ येन एतद् अविचिन्त्य => एतत्+ अविचिन्त्य इच्छा पूरयति => इच्छाः+ पूरयति क्रियामविवेकः => क्रियाम्+अविवेकः सम्मानमपि => सम्मानम्+अपि भयमासीत्। => भयम्+आसीत्। अभिधानमासीत्। => अभिधानम्+आसीत्। कल्याणमेव => कल्याणम्+एव सत्यमेव, => सत्यम्+एव, उपवेष्टुमिच्छामि। => उपवेष्टुम्+इच्छामि। बालकमपि => बालकम्+अपि 'सत्यमेतत् => 'सत्यम्+एतत् तस्योपरि => तस्य+उपरि स्वप्नेSपि => स्वप्ने+अपि बुद्धिर्व्यवसायोSपि => बुद्धिः+व्यवसायः+अपि सहायास्तादृशाः => सहायाः+तादृशाः जन्मजन्मान्तरेSपि => जन्मजन्मान्तरे+अपि क्रोधश्च => क्रोधः+च स्थानमस्ति। => स्थानम्+अस्ति। पवित्रो भव। => पवित्रः+ भव। अन्नत्यागमेव => अन्नत्यागम्+एव क्षन्तव्योSहम्।' => क्षन्तव्यः+अहम्।' ध्येयमासीत्। => ध्येयम्+आसीत्। आश्चर्यमपि => आश्चर्यम्+अपि उच्चारणमपि => उच्चारणम्+अपि जगद्व्यपि => जगत्+अपि उत्तानपादस्यैव => उत्तानपादस्य+एव अलकापुरीमेव => अलकापुरीम्+एव भगवद्दर्शनमपि => भगवद्दर्शनम्+अपि विश्ववराया एतत् => विश्ववरायाः+ एतत् तस्या सान्त्वनं => तस्याः+ सान्त्वनं तद् वदति => तत्+ वदति अन्यबालकानामपेक्षया => अन्यबालकानाम्+अपेक्षया दुग्धमिति => दुग्धम्+इति मातृपूजासममस्ति। => मातृपूजासमम्+अस्ति। मातरमुक्तवान् => मातरम्+उक्तवान् अस्माकमेकां => अस्माकम्+एकां करणीयमि"ति। => करणीयम्"+इति। अहमनुक्षणम् => अहम्+अनुक्षणम् करोमी"ति। => करोमि"+इति। आम्रमानीतवान्। => आम्रम्+आनीतवान्। तत्समीपमुपविष्टवान्। => तत्समीपम्+उपविष्टवान्। नचिकेता उक्तवान् => नचिकेताः+ उक्तवान् समीपमुपविश्य => समीपम्+उपविश्य वाजश्रवसमुक्तवान्, => वाजश्रवसम्+उक्तवान्, विद्यामिष्टवान्। => विद्याम्+इष्टवान्। आचार्यमुक्तवान् => आचार्यम्+उक्तवान् निवेदनमस्ति। => निवेदनम्+अस्ति। अहमिच्छामि। => अहम्+इच्छामि। उपनयनादनन्तरमेव => उपनयनात्+अनन्तरमेव गुरुकुलमित्युच्यते। => गुरुकुलम्+इत्युच्यते। करणीयमिति => करणीयम्+इति प्राप्तव्यमासीत्। => प्राप्तव्यम्+आसीत्। चाभवत्। => च+अभवत्। स सर्वेषाम् => सः+ सर्वेषाम् तद् गुरोः => तत्+ गुरोः यद् भवान् => यत्+ भवान् एतद् वचनं => एतत+ वचनं आनेतुमुक्तवान्। => आनेतुम्+उक्तवान्। पातुमपि => पातुम्+अपि चासन्। => च+आसन्। दातुमसमर्थाः => दातुम्+असमर्थाः किमर्थमेवं => किमर्थम्+एवं एतादृशीनामयोग्यानां => एतादृशीनाम्+अयोग्यानां मदर्थमेव => मदर्थम्+एव दानमेव => दानम्+एव पुत्रस्नेह एव => पुत्रस्नेहः+ एव अहमेव। => अहम्+एव। स प्रत्युत्तरं => सः+ प्रत्युत्तरं श्रुतवानिति। => श्रुतवान्+इति। एतामवस्थां => एताम्+अवस्थां किमत्याहितम्। => किम्+अत्याहितम्। पितुराज्ञापालनं => पितुः+आज्ञापालनं कर्तव्यमेव। => कर्तव्यम्+एव। पितरमुक्तवान्, => पितरम्+उक्तवान्, कुलमस्माकम्। => कुलम्+अस्माकम्। एतद्वचनं => एतत्+वचनं महानपराधः => महान्+अपराधः आज्ञामनुमत्य => आज्ञाम्+अनुमत्य ध्यानमारब्धवान्। => ध्यानम्+आरब्धवान्। कुत्राहमागतवान्? => कुत्र+अहम्+आगतवान्? द्वारपालद्वयमासीत्। => द्वारपालद्वयम्+आसीत्। कस्यास्ति?" => कस्य+अस्ति?" यमराजस्यास्ति। => यमराजस्य+अस्ति। आगमनमत्र => आगमनम्+अत्र यमराजकार्यार्थमन्यत्र => यमराजकार्यार्थम्+अन्यत्र दिनत्रयमावश्यकम्। => दिनत्रयम्+आवश्यकम्। तद् निवार्य => तत्+ निवार्य आज्ञानुसारमाचरणं => आज्ञानुसारम्+आचरणं आगमनपर्यन्तमहम् => आगमनपर्यन्तम्+अहम् तद् एव => तत्+ एव ध्यानमारब्धवान्। => ध्यानम्+आरब्धवान्। दिनत्रयमतीतम्। => दिनत्रयम्+अतीतम्। चित्तमपि => चित्तम्+अपि तमाह्वयतु" => तम्+आह्वयतु" इतःपरमहं => इतःपरम्+अहं तमुपावेश्य => तम्+उपावेश्य गृहमागतः => गृहम्+आगतः अतिथिरूपेणात्र => अतिथिरूपेण+अत्र यदिच्छसि => यत्+इच्छसि नान्यत् => न+अन्यत् कर्तव्यमिति => कर्तव्यम्+इति "स्वभावानुसारमेव => "स्वभावानुसारम्+एव संयममपालयिष्यत् => संयमम्+अपालयिष्यत् नाभविष्यत्। => न+अभविष्यत्। भवानत्र => भवान्+अत्र त्वामहमत्र => त्वाम्+अहम्+अत्र यमधर्मराजेनोक्तम्। => यमधर्मराजेन+उक्तम्। मामग्निविद्यां => माम्+अग्निविद्यां पठितुमिच्छति। => पठितुम्+इच्छति। त्वामग्निविद्यां => त्वाम्+अग्निविद्यां नचिकेतसमग्निविद्यां => नचिकेतसम्+अग्निविद्यां यद् अहं => यत्+ अहं तद् एकवारं => तत्+ एकवारं यथायोग्यमुक्तवान्। => यथायोग्यम्+उक्तवान्। तमवरुध्य => तम्+अवरुध्य विद्यामहं => विद्याम्+अहं यमराजमुक्तवान्- => यमराजम्+उक्तवान्- मरणमपि => मरणम्+अपि परमस्ति। => परम्+अस्ति। त्वमिच्छसि => त्वम्+इच्छसि देवतानामपि => देवतानाम्+अपि प्राप्तेरनन्तरमन्यस्य => प्राप्तेः+अनन्तरम्+अन्यस्य यमराजमुक्तवान्- => यमराजम्+उक्तवान्- मामात्मविद्यां => माम्+आत्मविद्यां तमात्मविद्यां => तम्+आत्मविद्यां योगविद्यामपि => योगविद्याम्+अपि फलमस्ति। => फलम्+अस्ति। दुर्जनसङ्गति अपकारः => दुर्जनसङ्गतिः+ अपकारः दुःखञ्चानुभवति। => दुःखं+च+अनुभवति। साधनमीश्वरभक्तिः। => साधनम्+ईश्वरभक्तिः। इत्यनेकविधैः => इति+अनेकविधैः कनिष्ठ" => कनिष्ठः+" मनुष्येणापि => मनुष्येण+अपि आचरणीयमिति। => आचरणीयम्+इति। यज्ञमण्डपपर्यन्तमपि => यज्ञमण्डपपर्यन्तम्+अपि वाजश्रवा अपि => वाजश्रवाः+ अपि तमालिङ्गितवान्। => तम्+आलिङ्गितवान्। अनुक्षणमेव => अनुक्षणम्+एव पुत्रसमीपमागतवती। => पुत्रसमीपम्+आगतवती। फलमस्ति। => फलम्+अस्ति। देवत्वञ्च => देवत्वं+च सर्वेषामुपकारं => सर्वेषाम्+उपकारं कठोपनिषद् इति => कठोपनिषत्+ इति यमुपदेशं => यम्+उपदेशं पवित्रामेताम् => पवित्राम्+एताम् उपनिषदमद्यापि => उपनिषदम्+अद्यापि कठोपनिषद् अनूदिता। => कठोपनिषत्+ अनूदिता। भूषणास्पदमेवास्ति। => भूषणास्पदम्+एव+अस्ति। नाववतु। => नौ+अववतु। नावधीतमस्तु। => नौ+अवधीतम्+अस्तु। श्रुत्वापि => श्रुत्वा+अपि त्रैलोक्यस्याधिपतिः। => त्रैलोक्यस्य+अधिपतिः। क्रोधसन्तप्तो भूत्वा => क्रोधसन्तप्तः+ भूत्वा "स सर्वव्यापी => "सः+ सर्वव्यापी देहल्यामेव => देहल्याम्+एव प्रथमोऽध्यायः => प्रथमः+अध्यायः अशेषकायप्रसृतानशेषान्| => अशेषकायप्रसृतान्+अशेषान्। औत्सुक्यमोहाऽरतिदाञ्जघान => औत्सुक्यमोहारतिदान्+जघान योऽपूर्ववैद्याय => यः+अपूर्ववैद्याय नमोऽस्तु => नमः+अस्तु ब्रह्मास्मृत्वाऽऽयुषो वेदं => ब्रह्मास्मृत्वा+आयुषः+ वेदं प्रजापतिमजिग्रहत्| => प्रजापतिम्+अजिग्रहत्। सोऽश्विनौ => सः+अश्विनौ सोऽत्रिपुत्रादिकान्मुनीन्||3|| => सः+अत्रिपुत्रादिकान्+मुनीन्॥3॥ तेऽग्निवेषादिकांस्ते => ते+अग्निवेषादिकान्+ते तेभ्योऽतिविप्रकीर्णेभ्यः => तेभ्यः+अतिविप्रकीर्णेभ्यः क्रियतेऽष्टाङ्गहृदयं => क्रियते+अष्टाङ्गहृदयं नातिसंक्षेपविस्तरम्| => न+अतिसंक्षेपविस्तरम्। अष्टावङ्गानि => अष्टौ+अङ्गनि तस्याहुश्चिकित्सा => तस्य+आहुः+चिकित्सा कफश्चेति => कफः+च+इति त्रयो दोषाः => त्रयः+ दोषाः व्यापिनाऽपि => व्यापिना+अपि ह्रृन्नाभ्योरधोमध्योर्ध्वसंश्रयाः||7|| => ह्रृन्नाभ्योः+अधः+मध्योर्ध्वसंश्रयाः॥7॥ तेऽन्तमध्यादिगाः => ते+अन्तमध्यादिगाः तैर्भवेद्विषमस्तीक्ष्णो => तैः+भवेत्+विषमः+तीक्ष्णः मन्दश्चाग्निः => +मन्दः+च+अग्निः क्रूरो मृदुर्मध्यो => क्रूरः+ मृदुः+मध्यः+ मृदुर्मध्यो मध्यः => मृदुः+मध्यः+ मध्यः स्यात्तैः => स्यात्+तैः समैरपि| => समैः+अपि। शुक्रार्तवस्थैर्जन्मादौ => शुक्रार्तवस्थैः+जन्मादौ विषेणेव => विषेण+इव तैश्च => तैः+च प्रकृतयो हीनमध्योत्तमाः => प्रकृतयः+ हीनमध्योत्तमाः रूक्षो लघुः => रूक्षः+ लघुः सूक्ष्मश्चलोऽनिलः| => सूक्ष्मः+चलः+अनिलः। शीतो गुरुर्मन्दः => शीतः+ गुरुः+मन्दः गुरुर्मन्दः => गुरुः+मन्दः सन्निपातश्च => सन्निपातः+च रसाऽसृङ्भांसमेदोऽस्थिमज्जशुक्राणि => रसाऽसृङ्मांसमेदः+अस्थिमज्जशुक्राणि मला-मूत्रशकृत्स्वेदादयोऽपि => मला-मूत्रशकृत्स्वेदादयः+अपि विपरीतैर्विपर्ययः| => विपरीतैः+विपर्ययः। षड्, => षट्+‌, द्रव्यमाश्रितास्ते => द्रव्यम्+आश्रिताः+ते तत्राऽऽद्या => तत्र+आद्या त्रयस्तिक्तादयः => त्रयः+तिक्तादयः पित्तमन्ये => पित्तम्+अन्ये द्रव्यमिति => द्रव्यम्+इति उष्णशीतगुणोत्कर्षात्तत्र => उष्णशीतगुणोत्कर्षात्+तत्र विपाको द्रव्यस्य => विपाकः+ द्रव्यस्य योगो हीन-मिथ्याSतिऽमात्रकः| => योगः+ हीन-मिथ्याऽतिमात्रकः| सम्यग्योगश्च => सम्यक्+योगः+च विज्ञेयो रोगाऽऽरोग्यैककारणम्||19|| => विज्ञेयः+ रोगाऽऽरोग्यैककारणम्॥19॥ रोगस्तु => रोगः+तु दोषसाम्यमरोगता| => दोषसाम्यम्+अरोगता। रोगा द्विधा => रोगाः+ द्विधा कायमनोभेदादधिष्ठानमपि => कायमनोभेदात्+अधिष्ठानम्+अपि रजस्तमश्च => रजः+तमः+च मनसो द्वौ => मनसः+ द्वौ दोषावुदाहृतौ||21|| => दोषौ+उदाहृतौ॥21॥ देशमाहुरिह => देशम्+आहुः+इह वातभूयिष्ठमनूपं => वातभूयिष्ठम्+अनूपं भूदेशमादिशेत्| => भूदेशम्+आदिशेत्। क्षणादिर्व्याध्यवस्था => क्षणादिः+व्याध्यवस्था कालो भेषजयोगकृत्||24|| => कालः+ भेषजयोगकृत्॥24॥ चेति => च+इति समासादौषधं => समासात्+औषधं वस्तिर्विरेका => वस्तिः+विरेका भिषकग् द्रव्याण्युपस्थाता => भिषक्+ द्रव्याणि+उपस्थाता द्रव्याण्युपस्थाता => द्रव्याणि+उपस्थाता दक्षस्तीर्थात्तच्शास्त्रार्थो दृष्टकर्मा => दक्षः+तीर्थात्+तच्शास्रार्थः+ दृष्टकर्मा शुचिर्भिषक| => शुचिः+भिषक| योग्यमौषधम्||28|| => योग्यम्+औषधम्॥28॥ शुचिर्दक्षो बुद्धिमान् => शुचिः+दक्षः+ बुद्धिमान् आढ्यो रोगी => आढ्यः+ रोगी भिषग्वश्यो ज्ञापकः => भिषग्वश्यः+ ज्ञापकः सत्त्ववानपि||29|| => सत्त्ववान्+अपि॥29॥ पुंसो जितात्मनः| => पुंसः+ जितात्मनः। अमर्मगोऽल्पहेत्वग्ररूपरूपोऽनुपद्रवः||30|| => अमर्मगः+अल्पहेत्वग्ररूपरूपः+अनुपद्रवः॥30॥ ग्रहेष्वनुगुणेष्वेकदोषमार्गो नवः => ग्रहेषु+अनुगुणेषु+एकदोषमार्गः+ नवः ततो गदः| => ततः+ गदः। शेषत्वादायुषो 'याप्यः' => शेषत्वात्+आयुषः+ 'याप्यः' पथ्याभ्यासाद्विपरोयये||32|| => पथ्याभ्यासात्+विपरोयये॥32॥ अनुपक्रम एव => अनुपक्रमः+ एव स्यात्स्थितोऽत्यन्तविपर्यये| => स्यात्+स्थितः+अत्यन्तविपर्यये। औत्सुक्य-मोहाऽरतिकृद् दृष्टरिष्टोऽक्षनाशनः||33|| => औत्सुक्य-मोहाऽरतिकृत्+ दृष्टरिष्टः+अक्षनाशनः॥33॥ दृष्टरिष्टोऽक्षनाशनः||33|| => दृष्टरिष्टः+अक्षनाशनः॥33॥ त्यजेदार्तं => त्यजेत्+आर्तं भिषग्भूपैर्द्विष्टं => भिषग्भूपैः+द्विष्टं व्यग्रमविधेयं => व्यग्रम्+अविधेयं तन्त्रस्यास्य => तन्त्रस्य+अस्य चातो वक्ष्यतेऽध्यायसङ्ग्रहः||35|| => च+अतः+ वक्ष्यते+अध्यायसङ्ग्रहः॥35॥ वक्ष्यतेऽध्यायसङ्ग्रहः||35|| => वक्ष्यते+अध्यायसङ्ग्रहः॥35॥ सूत्रस्थानमिमेऽध्याया => सूत्रस्थानम्+इमे+अध्याया 'शरीरमुच्यते'| => 'शरीरम्+उच्यते'। विकृतिर्दुतजं => विकृतिः+दुतजं ज्वारासृक्_श्वासयक्ष्मादिमदाद्यर्शोऽतिसारिणाम्||40|| => ज्वारासृक्‌श्वासयक्ष्मादिमदाद्यर्शः+अतिसारिणाम्॥40॥ द्वाविंशति रिमेऽध्यायाः => द्वाविंशतिः+ इमे+अध्यायाः रिमेऽध्यायाः => इमे+अध्यायाः कल्पसिद्धिरतः => कल्पसिद्धिः+अतः कल्पो वमेर्विरेकस्य => कल्पः+ वमेः+विरेकस्य वमेर्विरेकस्य => वमेः+विरेकस्य सिद्धिर्बस्त्यापदां, => सिद्धिः+बस्त्यापदां, षष्ठो द्रव्यकल्पोऽत => षष्ठः+ द्रव्यकल्पः+अतः+ द्रव्यकल्पोऽत उत्तरम्| => द्रव्यकल्पः+अतः+ उत्तरम्। उन्मादेऽथ => उन्मादे+अथ त्रयो, => त्रयः+, चत्वारिंशोऽनपत्यानामध्यायो बीजपोषणः||48|| => चत्वारिंशः+अनपत्यानाम्+अध्यायः+ बीजपोषणः॥48॥ इत्यध्यायशतं => इति+अध्यायशतं स्थानैरुदीरितम्||48 => स्थानैः+उदीरितम्॥48 श्रीवैद्यपतिसिंहगुप्तसूनुवाग्भटवरचितायाम- => श्रीवैद्यपतिसिंहगुप्तसूनुवाग्भटविरचितायाम्+ मीयो नाम => मीयः+ नाम प्रथमोऽध्यायः||1|| => प्रथमः+अध्यायः॥1॥ द्वितीयोऽध्यायः2 => द्वितीय+अध्यायः2 अथातो दिनचर्याध्यायं => अथ+अतः+ दिनचर्याध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। मुहूर्त उत्तिष्ठेत्स्वस्थो => मुहूर्तः+ उत्तिष्ठेत्+स्वस्थः+ उत्तिष्ठेत्स्वस्थो रक्षार्थमायुषः| => उत्तिष्ठेत्+स्वस्थः+ रक्षार्थम्+आयुषः। रक्षार्थमायुषः| => रक्षार्थम्+आयुषः। कृतशौचविधिस्ततः||1|| => कृतशौचविधिः+ततः॥1॥ प्रातर्भुक्त्वा => प्रातः+भुक्त्वा भक्षयेद्दन्तपवनं => भक्षयेत्+दन्तपवनं दन्तमांसान्यबाधयन्||3|| => दन्तमांसानि+अबाधयन्॥3॥ नाद्यादजीर्णवमथुश्वासकासज्वराऽर्दिती| => न+अद्यात्+अजीर्णवमथुश्वासकासज्वराऽर्दिती। तृष्णाऽऽस्यापाकहृन्नेत्रशिरः => तृष्णा+अस्य+अपाकहृन्नेत्रशिरः सौवीरमञ्जनं => सौवीरम्+अञ्जनं हितमक्ष्णोस्ततो भजेत्| => हितम्+अक्ष्णोः+ततः+ भजेत्। चक्षुस्तेजोमयं => चक्षुः+तेजोमयं श्लेष्मतो भयम्||5|| => श्लेष्मतः+ भयम्॥5॥ योजयेत्सप्तरात्रेऽस्मात्स्राव(1)णार्थं => योजयेत्+सप्तरात्रे+अस्मात्+स्राव(1)णार्थं ततो नावन-गण्डूष-धूम-ताम्बूल-भाग्भवेत्||6|| => ततः+ नावन-गण्डूष-धूम-ताम्बूल-भाक्+भवेत्॥6॥ नावन-गण्डूष-धूम-ताम्बूल-भाग्भवेत्||6|| => नावन-गण्डूष-धूम-ताम्बूल-भाक्+भवेत्॥6॥ विषमूर्च्छामदार्तानामपथ्यं => विषमूर्च्छामदार्तानाम्+अपथ्यं शोषिणामपि||7|| => शोषिणाम्+अपि॥7॥ अभ्यङ्ग माचरेन्नित्यं, => अभ्यङ्गम्+ आचरेत्+नित्यं, माचरेन्नित्यं, => आचरेत्+नित्यं, स जराश्रमवातहा| => सः+ जराश्रमवातहा। वर्ज्योऽभ्यङ्गः => वर्ज्यः+अभ्यङ्गः दीप्तोऽग्निर्मेदसः => दीप्तः+अग्निः+मेदसः व्यायामादुपजायते||10|| => व्यायामात्+उपजायते॥10॥ बालो वृद्धोऽजीर्णी => बालः+ वृद्धः+अजीर्णी वृद्धोऽजीर्णी => वृद्धः+अजीर्णी निषेव्यस्तु => निषेव्यः+तु मन्दमेव => मन्दम्+एव ततोऽन्यदा| => ततः+अन्यदा। कृत्वाऽनुसुखं => कृत्वा+अनुसुखं मर्दयेच्च => मर्दयेत्+च प्रतमको रक्तपित्तं => प्रतमकः+ रक्तपित्तं कासो ज्वरश्छर्दिश्च => कासः+ ज्वरः+छर्दिः+च ज्वरश्छर्दिश्च => ज्वरः+छर्दिः+च इवाकर्षन् => इव+आकर्षन् भजन्नति => भजन्+अति स्थिरीकरणमङ्गानां => स्थिरीकरणम्+अङ्गानां वृष्यमायुष्यं => वृष्यम्+आयुष्यं उष्णाम्बुनाऽधः => उष्णाम्बुना+अधः परिषेको बलावहः| => परिषेकः+ बलावहः। तेनैव => तेन+एव तूत्तमाङ्गस्य => तु+उत्तमाङ्गस्य चाद्यान्न => च+अद्यात्+न वेगानीरयेद्बलात्| => वेगान्+ईरयेत्+बलात्। वेगितोऽन्यकार्यः => वेगितः+अन्यकार्यः स्यान्नाजित्वा => स्यात्+न+अजित्वा साध्यमामयम्||19|| => साध्यम्+आमयम्॥19॥ धर्मात्तस्माद्धर्मपरो भवेत्||20|| => धर्मात्+तस्मात्+धर्मपरः+ भवेत्॥20॥ सेवेतेतरदूरगः| => सेवेत+इतरदूरगः। व्यापादमभिध्या-दृग्विपर्ययम्| => व्यापादम्+अभिध्या-दृग्विपर्ययम्| कर्मेति => कर्म+इति कायवाङ्मानसैस्त्यजेत्||22|| => कायवाङ्मानसैः+त्यजेत्॥22॥ अवृत्ति-व्याधि-शोकाऽऽर्ताननुवर्तेत => अवृत्ति-व्याधि-शोकाऽऽर्तान्+अनुवर्तेत आत्मवत्सततं => आत्मवत्+सततं पश्येदपि => पश्येत्+अपि अर्चयेद् देव-गो-विप्र-वृद्ध-वैद्य-नृपाऽतिथीन्| => अर्चयेत्+ देव-गो-विप्र-वृद्ध-वैद्य-नृपाऽतिथीन्। विमुखान्नार्थिनः => विमुखात्+न+अर्थिनः कुर्यान्नाऽवमन्येत => कुर्यात्+न+अवमन्येत नाऽक्षिपेत्||24|| => न+आक्षिपेत्॥24॥ स्यादपकारपरेऽप्यरौ| => स्यात्+अपकारपरे+अपि+अरौ। हेतावीर्ष्येत्फले => हेतौ+ईर्ष्येत्+फले ब्रूयादविसंवादि => ब्रूयात्+अविसंवादि नैकः => न+एकः विश्रब्धो, => विश्रब्धः+, कञ्चिदात्मनः => कञ्चित्+आत्मनः नात्मानं => न+आत्मानं कस्यचिद्रिपुम्||27|| => कस्यचित्+रिपुम्॥27॥ प्रकाशयेन्नापमानं => प्रकाशयेत्+न+अपमानं जनस्याऽऽशयमालक्ष्य => जनस्य+आशयम्+आलक्ष्य यो यथा => यः+ यथा तथैवाऽनुवर्तेत => तथा+एव+अनुवर्तेत पिडयेदिन्द्रियाणि => पिडयेत्+इन्द्रियाणि चैतान्यतिलालयेत्||29|| => च+एतानि+अतिलालयेत्॥29॥ नाऽरम्भं => न+आरम्भं भजेत्तं => भजेत्+तम् चाविरोधयन्| => च+अविरोधयन्। अनुयायात्प्रतिपदं => अनुयायात्+प्रतिपदं नीच-रोम-नख-श्मश्रुर्निर्मलाङ्घ्रिमलायनः| => नीच-रोम-नख-श्मश्रुः+निर्मलाङ्घ्रिमलायनः। सुवेषोऽनुल्बणोज्ज्वलः||31|| => सुवेषः+अनुल्बणोज्ज्वलः॥31॥ धारयेत्सततं => धारयेत्+सततं साऽऽतपत्र-पदत्राणो विचरेद्युगमात्रदृक्||32|| => सा+आतपत्र-पदत्राणः+ विचरेत्+युगमात्रदृक्॥32॥ विचरेद्युगमात्रदृक्||32|| => विचरेत्+युगमात्रदृक्॥32॥ चाऽऽत्ययिके => च+आत्ययिके नाऽऽक्रामेच्छर्करालोष्टबलिस्नानभुवोऽपि => न+आक्रामेत्+शर्करालोष्टबलिस्नानभुवः+अपि तरेन्न => तरेत्+न नाऽग्निस्कन्धमभिव्रजेत्||34|| => न+अग्निस्कन्धम्+अभिव्रजेत्॥34॥ नाऽरोहेद् दुष्टयानवत्| => न+आरोहेत्+ दुष्टयानवत्। नासंवृतमुखः => न+असंवृतमुखः कुर्यात्क्षुतिहास्यविजृम्भणम्||35|| => कुर्यात्+क्षुतिहास्यविजृम्भणम्॥35॥ विकुष्णीयान्नाकस्माद्विनिवर्तयेत्| => विकुष्णीयात्+न+अकस्मात्+विनिवर्तयेत्। नाङ्गै श्चेष्टेत => न+अङ्गैः+ चेष्टेत विगुणं,नाऽऽसीतोत्कटकश्चिरम्||36|| => विगुणं,न+आसीतोत्कटकः+चिरम्॥36॥ नोर्ध्वजानुश्रिरं => न+उर्ध्वजानुश्रिरं चत्वरचैत्यान्तश्चतुष्पथसुरालयान्| => चत्वरचैत्यान्तः+चतुष्पथसुरालयान्। दिवाऽपि => दिवा+अपि सर्वथेक्षेत => सर्वथा+ईक्षेत नाऽऽदित्यं, => न+आदित्यं, नेक्षेत => न+ईक्षेत नाऽऽचरेत्| => न+आचरेत्। पुरोवाताऽऽतप-रजस्तुषारपरुषाऽनिलान्||40|| => पुरोवाताऽऽतप-रजः+तुषारपरुषाऽनिलान्॥40॥ विग्रहमुत्तमैः| => विग्रहम्+उत्तमैः। गात्रवक्रनखैर्वाद्यं => गात्रवक्रनखैः+वाद्यं लोक एव => लोके+ एव अनुकुर्यात्तमेवातो लौकिकेऽर्थे => अनुकुर्यात्+तम्+एव+अतः+ लौकिके+अर्थे लौकिकेऽर्थे => लौकिके+अर्थे पर्याप्तमिति => पर्याप्तम्+इति दुःखभाङ् न => दुःखभाक्+ न भवत्येव => भवति+एव इत्याचारः => इति+आचारः आयुरारोग्यमैश्वर्यं => आयुः+आरोग्यम्+ऐश्वर्यं यशो लोकांश्च => यशः+ लोकान्+च लोकांश्च => लोकान्+च यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां द्वितीयोऽध्यायः||2|| => द्वितीयः+अध्यायः॥2॥ तृतियोऽध्यायः => तृतीयः+अध्यायः अथात ऋतुचर्याध्यायं => अथ+अतः+ ऋतुचर्याध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। मासैर्द्विसंख्यैर्माघाद्यैः => मासैः+द्विसंख्यैः+माघाद्यैः षड् ऋतवः => षट्+ ऋतवः शिशिरोऽथ => शिशिरः+अथ वसन्तश्च => वसन्तः+च ग्रीष्मो वर्षाशरद्धिमाः||1|| => ग्रीष्मः+ वर्षाशरद्धिमाः॥1॥ शिशिराद्यास्रिभिस्तैस्तु => शिशिराद्याः+त्रिभिः+तैः+तु विद्यादयनमुत्तरम्| => विद्यात्+अयनम्+उत्तरम्। ह्यत्यर्थतीक्ष्णोष्णरूक्षा => हि+अत्यर्थतीक्ष्णोष्णरूक्षा कटुको बलिनोऽत्र => कटुकः+ बलिनः+अत्र बलिनोऽत्र => बलिनः+अत्र तस्मादादानमाग्नेयम् => तस्मात्+आदानम्+आग्नेयम् ऋतवो दक्षिणायनम्||4|| => ऋतवः+ दक्षिणायनम्॥4॥ वर्षादयो विसर्गश्च => वर्षादयः+ विसर्गः+च विसर्गश्च => विसर्गः+च विसृजत्ययम्| => विसृजति+अयम्। सौम्यत्वादत्र => सौम्यत्वात्+अत्र सोमो हि => सोमः+ हि स्निग्धाश्चेहाम्ललवणमधुरा बलिनो => स्निग्धाः+च+इह+अम्ललवणमधुराः+ बलिनः+ बलिनो रसाः||6|| => बलिनः+ रसाः॥6॥ शीतेऽग्र्यं => शीते+अग्र्यं वृष्टिघर्मेऽल्पं => वृष्टिघर्मे+अल्पं शीतसंरोधाद्धेमन्ते => शीतसंरोधात्+हेमन्ते प्रबलोऽनलः||7|| => प्रबलः+अनलः॥7॥ भवत्यल्पेन्धनो धातून् => भवति+अल्पेन्धनः+ धातून् स पचेद्वायुनेरीतः| => सः+ पचेत्+वायुना+ईरीतः। पचेद्वायुनेरीतः| => पचेत्+वायुना+ईरीतः। अतो हिमेऽस्मिन्सेवेत => अतः+ हिमे+अस्मिन्+सेवेत हिमेऽस्मिन्सेवेत => हिमे+अस्मिन्+सेवेत दैर्ध्यान्निशानामेतर्हि => दैर्ध्यात्+निशानाम्+एतर्हि प्रातरेव => प्रातः+एव यथोक्तं => यथा+उक्तं शीलयेदनु||9|| => शीलयेत्+अनु॥9॥ वातघ्नतैलैरभ्यङ्गं => वातघ्नतैलैः+अभ्यङ्गं कषायापह्रतस्नेहस्ततः => कषायापह्रतस्नेहः+ततः स्नातो यथाविधि| => स्नातः+ यथाविधि। प्रदिग्धोऽगुरुधूपितः||11|| => प्रदिग्धः+अगुरुधूपितः॥11॥ नवमन्नं => नवम्+अन्नं उष्णस्वभावैर्लघुभिः => उष्णस्वभावैः+लघुभिः युक्त्याऽर्ककिरणान् => युक्त्या+अर्ककिरणान् शीतमुष्णाङ्ग्यो धूपकुङ्कुमयौवनैः||15|| => शीतम्+उष्णाङ्ग्यः+ धूपकुङ्कुमयौवनैः॥15॥ शीतपारुष्यजनितो न => शीतपारुष्यजनितः+ न दोषो जातु => दोषः+ जातु अयमेव => अयम्+एव शिशिरेऽपि => शिशिरे+अपि शीतमधिकं => शीतम्+अधिकं चादानकालजम्||17|| => च+आदानकालजम्॥17॥ कफश्चितो हि => कफः+चितः+ हि वसन्तेऽर्कांशुतापितः| => वसन्ते+अर्कांशुतापितः। हत्वाऽग्निं => हत्वा+अग्निं रोगानतस्तं त्वरया => रोगान्+अतः+तम्+ त्वरया तीक्ष्णैर्वमननस्याद्यैर्लघुरूक्षैश्च => तीक्ष्णैः+वमननस्य+आद्यैः+लघुरूक्षैः+च व्यायामोद्वर्तनाघातैर्जित्वा => व्यायामोद्वर्तनाघातैः+जित्वा श्लेष्माणमुल्बणम्||19|| => श्लेष्माणम्+उल्बणम्॥19॥ स्नातोऽनुलिप्तः => स्नातः+अनुलिप्तः सहकाररसोन्मिश्रानास्वाद्य => सहकाररसोन्मिश्रान्+आस्वाद्य प्रिययाऽर्पितान्| => प्रियया+अर्पितान्। सौमनस्यकृतो ह्रृद्यान्वयस्यैः => सौमनस्यकृतः+ ह्रृद्यान्वयस्यैः परितो जलवाहिषु||23|| => परितः+ जलवाहिषु॥23॥ गोष्ठीकथाभिश्चित्राभिर्मध्याह्नं => गोष्ठीकथाभिः+चित्राभिः+मध्याह्नं गमयेत्सुखी||25|| => गमयेत्+सुखी॥25॥ गुरुशीतदिवास्वप्नस्निग्धाम्लमधुरांस्त्यजेत्| => गुरुशीतदिवास्वप्नस्निग्धाम्लमधुरान्+त्यजेत्। संक्षिपतीव => संक्षिपति+इव वायुश्च => वायुः+च अतोऽस्मिन्पटुकट्वम्लव्यायामार्ककरांस्त्यजेत्||27|| => अतः+अस्मिन्+पटुकट्वम्लव्यायामार्ककरान्+त्यजेत्॥27॥ भजेन्मधुरमेवान्नं => भजेत्+मधुरम्+एव+अन्नं सुशीततोयसिक्ताङ्गो लिह्यात्सक्तून् => सुशीततोयसिक्ताङ्गः+ लिह्यात्+सक्तून् लिह्यात्सक्तून् => लिह्यात्+सक्तून् शालिमश्नीयाज्जाङ्गलैः => शालिम्+अश्नीयात्+जाङ्गलैः पिबेद्रसं => पिबेत्+रसं नातिघनं => न+अतिघनं मोचचोचदलैर्युक्तं => मोचचोचदलैः+युक्तं चाम्भः => च+अम्भः मध्यंदिनेऽर्कतापार्तः => मध्यंदिने+अर्कतापार्तः स्वप्याद्धारागृहेऽथवा||36|| => स्वप्याद्धारागृहे+अथवा॥36॥ जलार्द्रास्तालवृन्तानि => जलार्द्राः+तालवृन्तानि उत्क्षेपाश्च => उत्क्षेपाः+च कर्पूरमल्लिकामाला हाराः => कर्पूरमल्लिकामालाः+ हाराः जङ्गमा इव => जङ्गमाः+ इव पद्मिन्यो हरन्ति => पद्मिन्यः+ हरन्ति आदानग्लानवपुषामग्निः => आदानग्लानवपुषाम्+अग्निः सन्नोऽपि => सन्नः+अपि दोषैर्दुप्यन्ति => दोषैः+दुप्यन्ति तेऽम्बुलम्बाम्बुदेऽम्बरे||42|| => ते+अम्बुलम्बाम्बुदे+अम्बरे॥42॥ भूबाष्पेणाम्लपाकेन => भूबाष्पेण+अम्लपाकेन वह्निनैव => वह्निना+एव तेष्वित्यन्योन्यदूषिषु| => तेषु+इति+अन्योन्यदूषिषु। भजेत्साधारणं => भजेत्+साधारणं सर्वमूष्मणस्तेजनं => सर्वम्+ऊष्मणः+तेजनं चाम्भो भोजनं => च+अम्भः+ भोजनं त्वतिदुर्दिने||46|| => तु+अतिदुर्दिने॥46॥ क्षौद्रवल्लघु| => क्षौद्रवत्+लघु। पसेद्बाष्पशीतशीकरवर्जिते| => पसेत्+बाष्पशीतशीकरवर्जिते। स्वप्नायासातपांस्त्यजेत्||48|| => स्वप्नायासातपान्+त्यजेत्॥48॥ विरेको रक्तमोक्षणम्| => विरेकः+ रक्तमोक्षणम्। क्षुधितोऽन्नं => क्षुधितः+अन्नं भजेल्लघु||50|| => भजेत्+लघु॥50॥ समन्तादप्यहोरात्रमग्त्योदयनिर्विषम्| => समन्तात्+अपि+अहोरात्रम्+अग्त्योदयनिर्विषम्। मलजिज्जलम्||52|| => मलजित्+जलम्॥52॥ नाभिष्यन्दि => न+अभिष्यन्दि पानादिष्वमृतोपमम्| => पानादिषु+अमृतोपमम्। चाद्यांस्रीन्वसन्तेऽन्त्यान् => च+अद्यान्+त्रिन्+वसन्ते+अन्त्यान् रसान्भजेत्||55|| => रसान्+भजेत्॥55॥ शरद्वसन्तयो रूक्षं => शरद्वसन्तयः+ रूक्षं विपरीतमोऽन्यदा| => विपरीतमः+अन्यदा। स्वस्वाधिक्यमृतावृतौ||57|| => स्वस्वाधिक्यम्+ऋतौ+ऋतौ॥57॥ ऋत्वोरन्त्यादिसप्ताहावृतुसन्धिरिति => ऋत्वोः+अन्त्यादिसप्ताहौ+ऋतुसन्धिः+इति पूर्वो विधिस्त्याज्यः => पूर्वः+ विधिः+त्याज्यः विधिस्त्याज्यः => विधिः+त्याज्यः सेवनीयोऽपरः => सेवनीयः+अपरः यामष्टाङ्गहृदसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदसंहितायां तृतीयोऽध्यायः|| => तृतीयः+अध्यायः॥ चतुर्थोऽध्यायः => चतुर्थः+अध्यायः अथातो => अथ+अतः रोगानुत्पादनीयाध्यायं => रोगान्+उत्पादनीयाध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। वैगान्न => वैगात्+न धारयेद्वातविण्मूत्रक्षवतृट्_क्षुधाम्| => धारयेत्+वातविण्मूत्रक्षवतृट्‌-क्षुधाम्। ष्स्नेहस्वेदविधिस्तत्र => स्नेहस्वेदविधिः+तत्र वर्तयो भोजनानि => वर्तयः+ भोजनानि बस्तयश्चैव => बस्तयः+च+एव परीकर्तो हृदयस्योपरोधनम्||4|| => परीकर्तः+ हृदयस्य+उपरोधनम्॥4॥ हृदयस्योपरोधनम्||4|| => हृदयस्य+उपरोधनम्॥4॥ विट्_प्रवृत्तिश्च => विट्-‌प्रवृत्तिः+च पूर्वोक्ताश्चामयाः => पूर्वोक्ताः+च+आमयाः प्रायो रोगास्तदौषधम्| => प्रायः+ रोगाः+तदौषधम्। रोगास्तदौषधम्| => रोगाः+तदौषधम्। वर्त्यभ्यङ्गावगाहाश्च => वर्त्यभ्यङ्गावगाहाः+च चोत्तमया => च+उत्तमया अवपूडकमेतच्च => अवपूडकम्+एतत्+च धारणात्पुनः||8|| => धारणात्+पुनः॥8॥ उद्गारस्यारुचिः => उद्गारस्य+अरुचिः कम्पो विबन्धो => कम्पः+ विबन्धः+ विबन्धो हृदयोरसोः| => विबन्धः+ हृदयोरसोः। आध्मानकासहिध्माश्च => आध्मानकासहिध्माः+च हिध्मावत्तत्र => हिध्मावत्+तत्र प्रवर्तयेत्क्षुतिं => प्रवर्तयेत्+क्षुतिं शोषाङ्गसादबाधिर्यसम्मोहभ्रमह्रद्गदाः||11|| => शोषाङ्गसादबाधिः+यसम्मोहभ्रमह्रद्गदाः॥11॥ निग्रहात्तत्र => निग्रहात्+तत्र सर्वो विधिर्हितः| => सर्वः+ विधिः+हितः। विधिर्हितः| => विधिः+हितः। स्निग्धमुष्णमल्पं => स्निग्धम्+उष्णम्+अल्पं अङ्गमर्दश्च, => अङ्गमर्दः+च, तत्रेष्टः => तत्र+इष्टः शोषो हिध्मा => शोषः+ हिध्मा कार्योऽत्र => कार्यः+अत्र वातघ्नश्च => वातघ्नः+च क्षववद्रोगाः,सर्वश्चाऽनिलजिद्विधिः||16|| => क्षववत्+रोगाः,सर्वः+च+अनिलजिद्विधिः॥16॥ सगुल्मा बाष्पतस्तत्र => सगुल्माः+ बाष्पतः+तत्र बाष्पतस्तत्र => बाष्पतः+तत्र स्वपनो मद्यं => स्वपनः+ मद्यं सकासश्वासह्रल्लासव्यङ्गश्वयथवो वमेः||18|| => सकासश्वासह्रल्लासव्यङ्गश्वयथवः+ वमेः॥18॥ गण्डूषधूमानाहारा रूक्षं => गण्डूषधूमान्+आहाराः+ रूक्षं स्रुतिरस्रस्य => स्रुतिः+अस्रस्य चात्र => च+अत्र तैलमभ्यङ्गार्थं => तैलम्+अभ्यङ्गार्थं शुक्रात्तत्स्रवणं => शुक्रात्+तत्स्रवणं भजेत्क्षीरं => भजेत्+क्षीरं सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तत्श्चानेकधा => ततः+च+अनेकधा पवनो यत्प्रकुप्यति| => पवनः+ यत्+प्रकुप्यति। यत्प्रकुप्यति| => यत्+प्रकुप्यति। युञ्जीताऽतोऽनुलोमनम्||24|| => युञ्जीता+अतः+अनुलोमनम्॥24॥ धारयेत्तु => धारयेत्+तु चेह => च+इह अत्यर्थसञ्चितास्तो हि => अत्यर्थसञ्चितास्तः+ हि स्युर्जीवितच्छिदः||26|| => स्युः+जीवितच्छिदः॥26॥ कदाचित्कुप्यन्ति => कदाचित्+कुप्यन्ति जिता लङ्घनपाचनैः| => जिताः+ लङ्घनपाचनैः। शुद्धा न => शुद्धाः+ न पुनरुद्भवः||27|| => पुनः+उद्भवः॥27॥ यथायोगमत उर्ध्वं => यथायोगम्+अतः+ उर्ध्वं वृष्ययोगांश्च => वृष्ययोगान्+च पथ्यमाहारैर्बृंहणं => पथ्यम्+आहारैः+बृंहणं ह्रृद्यदीपनभैषज्यसंयोगाद्रुचिपक्तिदैः| => ह्रृद्यदीपनभैषज्यसंयोगात्+रुचिपक्तिदैः। स लभते => सः+ लभते दैर्ध्यमायुषः||31|| => दैर्ध्यम्+आयुषः॥31॥ कामक्रोधभयाद्याश्च => कामक्रोधभयाद्याः+च स्युरागन्तवो गदाः||32|| => स्युः+आगन्तवः+ गदाः॥32॥ प्रज्ञाऽपराधानामिन्द्रियोपशमः => प्रज्ञाऽपराधानाम्+इन्द्रियोपशमः सद्वृत्तस्यानुवर्तनम्||33|| => सद्वृत्तस्य+अनुवर्तनम्॥33॥ भूताद्यस्पर्शनोपायो निर्दिष्टश्च => भूताद्यस्पर्शनोपायः+ निर्दिष्टः+च निर्दिष्टश्च => निर्दिष्टः+च विधिरेष => विधिः+एष निजागन्तुविकाराणामुत्पन्नानां => निजागन्तुविकाराणाम्+उत्पन्नानां ग्रीष्मजमभ्रकाले| => ग्रीष्मजम्+अभ्रकाले। वार्षिकमाशु => वार्षिकम्+आशु रोगानृतुजान्न => रोगान्+ऋतुजान्+न विषयेष्वसक्तः| => विषयेषु+असक्तः। भवत्यरोगः||36|| => भवति+अरोगः॥36॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां रोगानुत्पादनीयो नाम => रोगान्+उत्पादनीयः+ नाम चतुर्थोऽध्यायः||4| => चतुर्थः+अध्यायः॥4। पञ्चमोऽध्याय => पञ्चमः+अध्यायः अथातो द्रव-द्रव्य-विज्ञानीयमध्यायं => अथ+अतः+ द्रव-द्रव्य-विज्ञानीयम्+अध्यायं द्रव-द्रव्य-विज्ञानीयमध्यायं => द्रव-द्रव्य-विज्ञानीयम्+अध्यायं हस्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => हस्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। नभसो भ्रष्टं => नभसः+ भ्रष्टं त्वर्केन्दुमारुतैः| => तु+अर्केन्दुमारुतैः। तद्भूयो देशकालावपेक्षते||2|| => तद्भूयः+ देशकालौ+अपेक्षते॥2॥ देशकालावपेक्षते||2|| => देशकालौ+अपेक्षते॥2॥ येनाऽभिवृष्टममलं => येन+अभिवृष्टम्+अमलं अक्लिन्नमविवर्णं => अक्लिन्नम्+अविवर्णं तन्न => तत्+न मासादाश्वयुजाद्विना| => मा+आसादाश्वयुजात्+विना। ऐन्द्रमम्बुसुपात्रस्थमविपन्नं => ऐन्द्रम्+अम्बुसुपात्रस्थम्+अविपन्नं भूमिष्ठमान्तरिक्षानुकारि => भूमिष्ठम्+आन्तरिक्षानुकारि देशेऽर्कपवनाहतम्||5|| => देशे+अर्कपवनाहतम्॥5॥ पिबेत्पङ्कशैवाल-तृणपर्णाविलास्तृतम्| => पिबेत्+पङ्कशैवाल-तृणपर्णाविलास्तृतम्। सूर्येन्दुपवनादृष्टमभिवृष्टं => सूर्येन्दुपवनादृष्टम्+अभिवृष्टं जन्तुमत्तप्तं => जन्तुमत्+तप्तं यद्दिव्यमार्तवं => यद्दिव्यम्+आर्तवं याश्तामलोदकाः||8|| => याः+ताम्+अलोदकाः॥8॥ नद्यो निपरीतास्त्वतोऽन्यथा| => समासात्+ताः+नद्यः+ निपरीताः+तु+अतः+अन्यथा। निपरीतास्त्वतोऽन्यथा| => निपरीताः+तु+अतः+अन्यथा। पथ्या,स्ता एव => पथ्याः+,ताः+ एव विद्यात्कूपतडागादीन् => विद्यात्+कूपतडागादीन् नाम्बु => न+अम्बु पेयमशक्त्या => पेयम्+अशक्त्या स्वल्पमल्पाग्निगुल्मिभिः||13|| => स्वल्पम्+अल्पाग्निगुल्मिभिः॥13॥ पाण्डूदरातिरसार्शो-ग्रहणीशोषशोथिभिः| => पाण्डूदरातिरसार्शः+-ग्रहणीशोषशोथिभिः। पिबेत्स्वस्थोऽपि => पिबेत्+स्वस्थः+अपि चाल्पशः||14|| => च+अल्पशः॥14॥ समस्थूलकृशा भक्त-मध्यान्तप्रथमाम्बुपाः| => समस्थूलकृशाः+ भक्त-मध्यान्तप्रथमाम्बुपाः। तृष्णोष्णदाहपित्तास्र-विषाण्यम्बु => तृष्णोष्णदाहपित्तास्र-विषाणि+अम्बु शुद्धिर्नवज्वरे| => शुद्धिः+नवज्वरे। स्निग्धमोजस्यं => स्निग्धम्+ओजस्यं पयोऽत्र => पयः+अत्र हितमत्यग्न्यनिद्रेभ्यो गरीयो => हितम्+अत्यग्न्यनिद्रेभ्यः+ गरीयः+ गरीयो माहिषं => गरीयः+ माहिषं अल्पाम्बुपानव्ययाम-कटुतिक्ताशनैर्लघु| => अल्पाम्बुपानव्ययाम-कटुतिक्ताशनैः+लघु। वातकफानाह-कृमिशोफोदरार्शसाम्||25|| => वातकफान्+आह-कृमिशोफोदरार्शसाम्॥25॥ तर्पणाऽऽश्चोतनैर्नस्यैः => तर्पणाऽऽश्चोतनैः+नस्यैः तूष्णमाविकम्||26|| => तु+उष्णम्+आविकम्॥26॥ स्थैर्यकृद् बाढमृष्णं => स्थैर्यकृत्+ बाढम्+ऋष्णं बाढमृष्णं => बाढम्+ऋष्णं त्वैकशफं => तु+एकशफं पयोऽभिष्यन्दि => पयः+अभिष्यन्दि शृतमतोऽन्यथा||28|| => शृतम्+अतः+अन्यथा॥28॥ भवेद्गरीयोऽतिश्रृतं, => भवेत्+गरीयः+अतिश्रृतं, धारोष्णममृतोपमम्| => धारोष्णम्+अमृतोपमम्। नैवाद्यान्निशि => न+एव+अद्यात्+निशि नैवोष्णं => न+एव+उष्णं तन्नाघृतसितोपलम्| => तत्+न+अघृतसितोपलम्। चानामलकं => च+अनामलकं नापि => न+अपि नोऽमन्दमन्यथा||32|| => नः+अमन्दम्+अन्यथा॥32॥ तद्वन्मस्तु => तद्वत्+मस्तु वातपित्तासृक्-क्षयार्शोऽर्दितकासजित्| => वातपित्तासृक्-क्षयार्शः+अर्दितकासजित्। स्नेहानामुत्तमं => स्नेहानाम्+उत्तमं विधिभिर्घृतं => विधिभिः+धृतं शुक्रनिद्राकफकरा विष्टम्भिगुरुदोषलाः||41|| => शुक्रनिद्राकफकराः+ विष्टम्भिगुरुदोषलाः॥41॥ चाविसम्भवे| => च+अविसम्भवे। रसो गुरुः => रसः+ गुरुः स्निग्धो बृंहणः => स्निग्धः+ बृंहणः शीतोऽस्रपित्तघ्नः => शीतः+अस्रपित्तघ्नः स्वादुपाकरसो रसः| => स्वादुपाकरसः+ रसः। सोऽग्रे => सः+अग्रे सलवणो, => सलवणः+, मूलाऽग्रजन्तुजग्धादि-पीडनान्मलसङ्करात्| => मूलाऽग्रजन्तुजग्धादि-पीडनात्+मलसङ्करात्। तेनासौ => तेन+असौ शैत्यप्रसादमाधुर्यैर्वरस्तमनुवांशिकः||45|| => शैत्यप्रसादमाधुर्यैः+वरः+तम्+अनुवांशिकः॥45॥ शतपर्वक-कान्तार-नैपालाद्यास्ततः => शतपर्वक-कान्तार-नैपालाद्याः+ततः सकषायाश्च => सकषायाः+च किञ्चिद्विदाहिनः||46|| => किञ्चित्+विदाहिनः॥46॥ चयकृन्मूत्रशोधनम्| => चयकृत्+मूत्रशोधनम्। नातिश्लेष्मकरो धौतः => न+अतिश्लेष्मकरः+ धौतः सृष्ट-मूत्र-शकृद्-गुडः||47|| => सृष्ट-मूत्र-शकृत्+-गुडः॥47॥ प्रभूतकृमिमज्जासृङ्-मेदोमांसकफोऽपरः| => प्रभूतकृमिमज्जासृङ्-मेदोमांसकफः+अपरः। पथ्यश्चः => पथ्यः+च क्षतक्षीणहिता रक्तपित्तानिलापहाः| => क्षतक्षीणहिताः+ रक्तपित्तानिलापहाः। उष्णमुष्णार्तमुष्णे => उष्णम्+उष्णार्तम्+उष्णे चोष्णैर्निहन्ति => च+उष्णैः+निहन्ति तयोर्यस्मान्निवर्तते||54|| => तयोः+यस्मात्+निवर्तते॥54॥ स्वयोनिवत्तत्र => स्वयोनिवत्+तत्र त्वग्दोषकृदचक्षुष्यं => त्वग्दोषकृत्+अचक्षुष्यं कफकृन्न => कफकृत्+न बृंहणायाऽलं => बृंहणाया+अलं त्वति||58|| => तु+अति॥58॥ नात्युष्णं => न+अत्युष्णं चोष्णं => च+उष्णं विद्यान्मेदोऽपि => विद्यात्+मेदः+अपि ताविव| => तौ+इव। स्वरारोग्य-प्रतिभावर्णकृल्लघु||63|| => स्वः+आरोग्य-प्रतिभावर्णकृत्+लघु॥63॥ नष्टनिद्राऽतिनिद्रेभ्यो हितं => नष्टनिद्रा+अतिनिद्रेभ्यः+ हितं विषवदन्यथा| => विषवत्+अन्यथा। जीर्णमतोऽन्यथा||65|| => जीर्णम्+अतः+अन्यथा॥65॥ नोष्णोपचारेण => न+उष्णोपचारेण नात्यर्थतीक्ष्णमृद्वल्प-सम्भारं => न+अत्यर्थतीक्ष्णमृद्वल्प-सम्भारं स्नेहनो गुरुः| => स्नेहनः+ गुरुः। मेदोऽसृक् => मेदः+असृक् लघुस्तीक्ष्णा => लघुः+तीक्ष्णा नातितीव्रमदा => न+अतितीव्रमदा चात्यर्थं => च+अत्यर्थं यथाद्रव्यगुणोऽरिष्टः => यथाद्रव्यगुणः+अरिष्टः नात्युष्णं => न+अत्युष्णं अस्मादल्पा => अस्मात्+अल्पा स्वादुर्हृद्यो नातिमदो => स्वादुः+हृद्यः+ न+अतिमदः+ नातिमदो लघुः||73|| => न+अतिमदः+ लघुः॥73॥ सृष्टमूत्रशकृद्वातो गौडस्तर्पणदीपनः| => सृष्टमूत्रशकृद्वातः+ गौडः+तर्पणदीपनः। गौडस्तर्पणदीपनः| => गौडः+तर्पणदीपनः। शोफोदरार्शोघ्नस्तत्र => शोफोदरार्शोघ्नः+तत्र पक्वरसो वरः| => पक्वरसः+ वरः। मध्वासवस्तीक्ष्णो मेहपीनसकासजित्||75|| => मध्वासवः+तीक्ष्णः+ मेहपीनसकासजित्॥75॥ यथोत्तरम्||77|| => यथा+उत्तरम्॥77॥ तद्वद्विद्यात्तदाऽऽसुतम्| => तद्वत्+‌विद्यात्+तदा+आसुतम्। चासुतं => च+आसुतं चान्यत्कालाम्लं => च+अन्यत्+कालाम्लं शस्तमास्थापने => शस्तम्+आस्थापने एभिरेव => एभिः+एव गुणैर्युक्ते => गुणैः+युक्ते क्रमाद्वितुषैर्विद्यात्सतुषैश्चः => क्रमात्+वितुषैः+विद्यात्+सतुषैः+च कृमिशोफोदरानाह-शूलपाण्डुकफानिलान्| => कृमिशोफोदरान्+आह+-शूलपाण्डुकफानिलान्। जयेल्लघु||83|| => जयेत्+लघु॥83॥ वर्गैर्मद्यस्य => वर्गैः+मद्यस्य द्रवैकदेशोऽयं => द्रवैकदेशः+अयं यथास्थूलमुदाहृतः||84|| => यथास्थूलम्+उदाहृतः॥84॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विज्ञानीयो नाम => विज्ञानीयः+ नाम पञ्चमोऽध्यायः||5|| => पञ्चमः+अध्यायः॥5॥ षष्ठोऽध्यायाः => षष्ठः+अध्यायाः अथातोऽन्नस्वरूपविज्ञानीयमध्यायं => अथ+अतः+अन्नस्वरूपविज्ञानीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। रक्तो महान् => रक्तः+ महान् सारामुखो दीर्घशूको => सारामुखः+ दीर्घशूकः+ दीर्घशूको रोध्रशूकः => दीर्घशूकः+ रोध्रशूकः प्रमोदो गौरसारिवौ| => प्रमोदः+ गौरसारिवौ। काञ्चनो महिषः => काञ्चनः+ महिषः शूको दूषकः => शूकः+ दूषकः पतङ्गास्तपनीयाश्च => पतङ्गाः+तपनीयाः+च चान्ये => च+अन्ये स्निग्धा वृष्या => स्निग्धाः+ वृष्याः+ वृष्या बद्धाल्पवर्चसः| => वृष्याः+ बद्धाल्पवर्चसः। पथ्या लघवो => पथ्याः+ लघवः+ लघवो मूत्रला => लघवः+ मूत्रलाः+ मूत्रला हिमाः||4|| => मूत्रलाः+ हिमाः॥4॥ वरस्तत्र => वरः+तत्र रक्तस्तृष्णात्रिदोषहा| => रक्तः+तृष्णात्रिदोषहा। महांस्तस्यानु => महान्+तस्य+अनु चाप्यनु => च+अपि+अनु यवका हायनाः => यवकाः+ हायनाः स्वादूष्णा गुरवः => स्वादूष्णाः+ गुरवः पाकेऽम्लाः => पाके+अम्लाः सृष्टमूत्रपुरीषाश्च => सृष्टमूत्रपुरीषाः+च स्निग्धो ग्राही => स्निग्धः+ ग्राही स्वादुस्रिदोषघ्नः => स्वादुः+त्रिदोषघ्नः स्थिरो हिमः||7|| => स्थिरः+ हिमः॥7॥ षष्टिको व्रीहिषु => षष्टिकः+ व्रीहिषु श्रेष्ठो गौरश्चाऽसितगौरतः| => श्रेष्ठः+ गौरः+च+असितगौरतः। गौरश्चाऽसितगौरतः| => गौरः+च+असितगौरतः। कुरुविन्दाश्च => कुरुविन्दाः+च गुणैरल्पान्तराः => गुणैः+अल्पान्तराः स्वादुरम्लविपाकोऽन्यो व्रीहिः => स्वादुः+अम्लविपाकः+अन्यः+ व्रीहिः त्रिदोषस्त्वेव => त्रिदोषः+तु+एव भग्नसन्धानकृत्तत्र => भग्नसन्धानकृत्+तत्र प्रियङ्गुर्बृहणी => प्रियङ्गुः+बृहणी स्पर्शशीतो विषापहः| => स्पर्शशीतः+ विषापहः। शीतो गुरुः => शीतः+ गुरुः सरो विड्वातकृद्यवः||13|| => सरः+ विड्वातकृद्यवः॥13॥ स्थैर्यकरो मूत्रमेदः => स्थैर्यकरः+ मूत्रमेदः न्यूनो यवादनुयवः => न्यूनः+ यवात्+अनुयवः यवादनुयवः => यवात्+अनुयवः रूक्षोष्णो वंशजो => रूक्षोष्णः+ वंशजः+ वंशजो यवः| => वंशजः+ यवः। शीतो गुरुः => शीतः+ गुरुः स्निग्धो जीवनो => स्निग्धः+ जीवनः+ जीवनो वातपित्तहा||15|| => जीवनः+ वातपित्तहा॥15॥ मधुरो गोधूमः => मधुरः+ गोधूमः वरोऽत्र => वरः+अत्र मुद्गोऽल्पबलः, => मुद्गः+अल्पबलः, कालयस्त्वतिवातलः||18|| => कालयः+तु+अतिवातलः॥18॥ राजमाषोऽनिलकरो रूक्षो => राजमाषः+अनिलकरः+ रूक्षः+ रूक्षो बहुशकृद्गुरुः| => रूक्षः+ बहुशकृद्गुरुः। कफवातांश्च => कफवातान्+च निष्पावो वातपित्तास्र-स्तन्यमूत्रकरो => निष्पावः+ वातपित्तास्र-स्तन्यमूत्रकरः+ वातपित्तास्र-स्तन्यमूत्रकरो गुरुः||20|| => वातपित्तास्र-स्तन्यमूत्रकरः+ गुरुः॥20॥ सरो विदाही => सरः+ विदाही स्निग्धो बलश्लेष्म-मलपित्तकरः => स्निग्धः+ बलश्लेष्म-मलपित्तकरः गुरूष्णोऽनिलहा => गुरूष्णः+अनिलहा माषवद्विद्यात् => माषवत्+विद्यात् उष्णस्त्वच्यो हिमः => उष्णः+त्वच्यः+ हिमः केश्यो बल्यस्तिलो => केश्यः+ बल्यः+तिलः+ बल्यस्तिलो गुरुः| => बल्यः+तिलः+ गुरुः। मेधाऽग्निकफपित्तकृत्||23| => मेधा+अग्निकफपित्तकृत्॥23। तद्वद्बीजं => तद्वत्+बीजं माषोऽत्र => माषः+अत्र सर्वेष्ववरो यवकः => सर्वेषु+अवरः+ यवकः धान्यमभिष्यन्दि => धान्यम्+अभिष्यन्दि मण्डपेयाविलेपीनामोदनस्य => मण्डपेयाविलेपीनाम्+ओदनस्य शिवस्तत्र => शिवः+तत्र मण्डो वातानुलोमनः| => मण्डः+ वातानुलोमनः। पाचनो धातुसाम्यकृत्||27|| => पाचनः+ धातुसाम्यकृत्॥27॥ चानलम्| => च+अनलम्। स्विन्नोऽत्यक्तोष्मा => स्विन्नः+अत्यक्तोष्मा चौदनो लघुः||30|| => च+ओदनः+ लघुः॥30॥ यश्चाग्नेयौषधक्वाथ-साधितो भृष्टतण्डुलः| => यः+च+आग्नेयौषधक्वाथ-साधितः+ भृष्टतण्डुलः। विपरीतो गुरुः => विपरीतः+ गुरुः क्षीरमांसाद्यैर्यश्च => क्षीरमांसाद्यैः+यः+च सर्वमादिशेत्| => सर्वम्+आदिशेत्। प्रीणनो वृष्यश्चक्षुष्यो => प्रीणनः+ वृष्यः+चक्षुष्यः+ वृष्यश्चक्षुष्यो व्रणहा => वृष्यः+चक्षुष्यः+ व्रणहा मौद्गस्तु => मौद्गः+तु कौलतोथो गुल्मतूनीप्रतूनिजित्||33|| => कौलतोथः+ गुल्मतूनीप्रतूनिजित्॥33॥ लाजास्तृट्_छर्द्यतीसार-मेहमेदः => लाजाः+तृट्‌छर्द्यतीसार-मेहमेदः लघवो हिमाः| => लघवः+ हिमाः। गुरवो बल्याः => गुरवः+ बल्याः सक्तवो लघवः => सक्तवः+ लघवः पानात्सद्य एव => पानात्सद्यः+ एव नोदकान्तरिताङ्ग => न+उदकान्तरिताङ्ग द्विर्न => द्विः+न द्विजैश्छित्त्वा => द्विजैः+छित्त्वा सक्तूनद्यान्न => सक्तूनद्यात्+न पिण्याको ग्लपनो => पिण्याकः+ ग्लपनः+ ग्लपनो रूक्षो => ग्लपनः+ रूक्षः+ रूक्षो विष्टम्भी => रूक्षः+ विष्टम्भी वेसवारो गुरुः => वेसवारः+ गुरुः स्निग्धो बलोपचयवर्धनः| => स्निग्धः+ बलोपचयवर्धनः। गुरवो यथाद्रव्यगुणानुगाः||41|| => गुरवः+ यथाद्रव्यगुणानुगाः॥41॥ एकयोनींल्लघून्विद्यादपूपानुत्तरोत्तरम्||42|| => एकयोनींल्लघून्विद्यात्+अपूपान्+उत्तरोत्तरम्॥42॥ शशशम्बरचारुष्कशरभाद्या मृगाः => शशशम्बरचारुष्कशरभाद्याः+ मृगाः लाववार्तीकवार्तीररक्तवर्त्मककुक्कुभाः| => लाववार्तीकवार्तीः+अरक्तवर्त्मककुक्कुभाः। वर्तको वर्तिका => वर्तकः+ वर्तिकाः+ वर्तिका चैव => वर्तिकाः+ च+एव चैव => च+एव शारपदेन्द्राभवरटाद्याश्च => शारपदेन्द्राभवरटाद्याः+च चेति => च+इति प्रसहा मृगपक्षिणः| => प्रसहाः+ मृगपक्षिणः। सृमरश्चमरः => सृमरः+चमरः खड्गो गवयश्च => खड्गः+ गवयः+च गवयश्च => गवयः+च बलाकोत्क्रोशचक्रह्व-मद्गुक्रौञ्चादयोऽप्चराः| => बलाकोत्क्रोशचक्रह्व-मद्गुक्रौञ्चादयः+अप्चराः। महामृग्यमप्_चरं => महामृग्यम्+अप्‌चरं मात्स्यमष्टधा||1||) => मात्स्यम्+अष्टधा॥1॥) राजीचिलिचिमाद्याश्च => राजीचिलिचिमाद्याः+च मांसमित्याहुरष्टधा| => मांसम्+इति+आहुः+अष्टधा। व्यामिश्र-गोचरत्वादनिश्चिते||54|| => व्यामिश्र-गोचरत्वात्+अनिश्चिते॥54॥ शीता लघवो => शीताः+ लघवः+ लघवो जाङ्गला => लघवः+ जाङ्गलाः+ जाङ्गला हिताः||55|| => जाङ्गलाः+ हिताः॥55॥ रूक्षो हिमः => रूक्षः+ हिमः तित्तिरिस्तेष्वपि => तित्तिरिः+तेषु+अपि वरो मेधाग्निबलशुक्रकृत्||57|| => वरः+ मेधाग्निबलशुक्रकृत्॥57॥ वर्ण्योऽनिलोद्रिक्तसन्निपातहरः => वर्ण्यः+अनिलोद्रिक्तसन्निपातहरः नातिपथ्यः => न+अतिपथ्यः तद्वच्च => तद्वत्+च कुक्कुटो वृष्यः => कुक्कुटः+ वृष्यः ग्राम्यस्तु => ग्राम्यः+तु श्लेष्मलो गुरूः| => श्लेष्मलः+ गुरूः। मेधाऽनलकरा हृद्याः => मेधाऽनलकराः+ हृद्याः स्निग्धा वातघ्नाः => स्निग्धाः+ वातघ्नाः वर्गाश्चातो यथोत्तरम्| => वर्गाः+च+अतः+ यथा+उत्तरम्। यथोत्तरम्| => यथा+उत्तरम्। मूत्रशुक्रकृतो बल्या => मूत्रशुक्रकृतः+ बल्याः+ बल्या वातघ्नाः => बल्याः+ वातघ्नाः शीता महामृगास्तेषु, => शीताः+ महामृगाः+तेषु, महामृगास्तेषु, => महामृगाः+तेषु, क्रव्यादप्रसहाः => क्रव्यात्+अप्रसहाः नातिशीतगुरुस्निग्धं => न+अतिशीतगुरुस्निग्धं मांसमाजमदोषलम्||63|| => मांसमाजम्+अदोषलम्॥63॥ शरीरधातुसामान्यादनभिष्यन्दि => शरीरधातुसामान्यात्+अनभिष्यन्दि विपरीतमतो ज्ञेयमाविकं => विपरीतम्+अतः+ ज्ञेयम्+आविकं ज्ञेयमाविकं => ज्ञेयम्+आविकं केवलवातांश्च => केवलवातान्+च उष्णो गरीयान्महिषः => उष्णः+ गरीयान्महिषः तद्वद्वराहः => तद्वत्+वराहः चिलिचीमस्रिदोषकृत्| => चिलिचीमः+त्रिदोषकृत्। व्याधिवारिविषैर्हतम्||68|| => व्याधिवारिविषैः+हतम्॥68॥ सक्थ्नोश्च => सक्थ्नोः+च तथाऽऽमपक्वाशययोर्यथापूर्वं => तथा+आमपक्वाशययोः+यथापूर्वं धातूनामुत्तरोत्तरम्| => धातूनाम्+ऊत्तरोत्तरम्। मांसाद्गरीयो वृषण-मेढ्र-वृक्_क-यकृद्गुदम्||71|| => मांसाद्गरीयः+ वृषण-मेढ्र-वृक्‌क-यकृद्गुदम्॥71॥ सुनिषण्णोऽग्निकृद् => सुनिषण्णः+अग्निकृत् वृष्यस्तेषु => वृष्यः+तेषु चाङ्गेर्यम्लाऽग्निदीपनी||74|| => च+आङ्गेर्यम्लाऽग्निदीपनी॥74॥ ग्रहण्यर्शोऽनिलश्लेष्म-हितोष्ण => ग्रहणि+अर्शः+अनिलश्लेष्म-हितोष्ण सक्षारमग्निजननं => सक्षारम्+अग्निजननं रुच्यमपित्तलम्||81|| => रुच्यम्+अपित्तलम्॥81॥ भेदिनावग्निदीपनौ||82|| => भेदिनौ+अग्निदीपनौ॥82॥ तण्डुलीयो हिमो => तण्डुलीयः+ हिमः+ हिमो रूक्षः => हिमः+ रूक्षः स्वादुपाकरसो लघुः| => स्वादुपाकरसः+ लघुः। चाप्युपोदका||84|| => च+अपि+उपोदका॥84॥ पालङ्क्यावत्स्मृतश्चञ्चुः => पालङ्क्यावत्स्मृतः+चञ्चुः स तु => सः+ तु त्वतिमूत्रम्| => तु+अतिमूत्रम्। कालिङ्गैर्वारुचिर्भटम्||89|| => कालिङ्गैः+वारुचिः+भटम्॥89॥ विद्यात्पक्वमतोऽन्यथा| => विद्यात्+पक्वम्+अतः+अन्यथा। हृद्यचमष्ठीलाऽऽनाहनुल्लघु| => हृद्यचमष्ठीलाऽऽनाहनुत्+लघु। प्रायो विष्टभ्य => प्रायः+ विष्टभ्य नातिदोषलम्| => न+अतिदोषलम्। कफवातघ्ना श्चिरबिल्वाङ्कुराः => कफवातघ्नाः+ श्चिरबिल्वाङ्कुराः शतावर्यङ्कुरास्तिक्ता वृष्या => शतावर्यङ्कुराः+तिक्ताः+ वृष्याः+ वृष्या दोषत्रयापहाः| => वृष्याः+ दोषत्रयापहाः। रूक्षो वंशकरीरस्तु => रूक्षः+ वंशकरीरः+तु वंशकरीरस्तु => वंशकरीरः+तु पत्तूरो दीपनस्तिक्तः => पत्तूरः+ दीपनः+तिक्तः दीपनस्तिक्तः => दीपनः+तिक्तः कासमर्दो जयोत्सरः||100|| => कासमर्दः+ जयोत्सरः॥100॥ रूक्षोष्णमम्लं => रूक्षोष्णम्+अम्लं यद् बालमव्यक्तरसं => यत्+ बालम्+अव्यक्तरसं बालमव्यक्तरसं => बालम्+अव्यक्तरसं ज्वराग्निसादोदावर्त-पीनसांश्च => ज्वराग्निसादोदावर्त-पीनसान्+च कटुकमुष्णवीर्यं => कटुकम्+उष्णवीर्यं तदपि => तत्+अपि कटूष्णो वातकफहा => कटूष्णः+ वातकफहाः+ वातकफहा पिण्डालुः => वातकफहाः+ पिण्डालुः कुठेरशिग्रुसुरस-सुमुखासुरिभूस्तृणम्| => कुठेरशिग्रुसुरस-सुमुखासुरिभूः+तृणम्। सुमुखो नातिविदाही => सुमुखः+ न+अतिविदाही नातिविदाही => न+अतिविदाही लशुनो भृशतीक्ष्णोष्णः => लशुनः+ भृशतीक्ष्णोष्णः केश्यो गुरुर्वृष्यः => केश्यः+ गुरुः+वृष्यः गुरुर्वृष्यः => गुरुः+वृष्यः स्निग्धो रोचनदीपनः| => स्निग्धः+ रोचनदीपनः। भग्नसन्धानकृद्बल्यो रक्तपित्तप्रदूषणः||110|| => भग्नसन्धानकृद्बल्यः+ रक्तपित्तप्रदूषणः॥110॥ किलासकुष्टगुल्माऽर्शो-मेहक्रिमिकफानिलान्| => किलासकुष्टगुल्माऽर्शः+-मेहक्रिमिकफानिलान्। हन्त्यस्रपित्तकृत्||111|| => हन्ति+अस्रपित्तकृत्॥111॥ पलाण्डुस्तद्गुणन्यूनः => पलाण्डुः+तद्गुणन्यूनः श्लेष्मलो नातिपित्तलः| => श्लेष्मलः+ न+अतिपित्तलः। नातिपित्तलः| => न+अतिपित्तलः। स्वेदेऽभ्यवहृतो तथा||112|| => स्वेदे+अभ्यवहृतः+ तथा॥112॥ तीक्ष्णो गृञ्जनको => तीक्ष्णः+ गृञ्जनकः+ गृञ्जनको ग्रीही => गृञ्जनकः+ ग्रीही हितकृन्न => हितकृत्+न सूरणो रुच्यः => सूरणः+ रुच्यः कफघ्नो विशदो => कफघ्नः+ विशदः+ विशदो लघुः||113|| => विशदः+ लघुः॥113॥ भूकन्दस्त्वतिदोषलः| => भूकन्दः+तु+अतिदोषलः। त्ववरं => तु+अवरं निहन्त्यनिलपित्तास्र-तिक्तास्यत्वमदात्ययान्||116|| => निहन्ति+अनिलपित्तास्र-तिक्तास्यत्वमदात्ययान्॥116॥ उद्रिक्तपित्ताञ्जयति => उद्रिक्तपित्तान्+जयति दोषान्स्वादु => दोषान्+स्वादु नात्युष्णमम्लं => न+अत्युष्णम्+अम्लं स्निग्धमनुष्णं => स्निग्धम्+अनुष्णं मधुरो वृष्यः => मधुरः+ वृष्यः गुणैस्तद्वत्तृट्_छर्दिकासजिच्च => गुणैः+तद्वत्+तृट्‌छर्दिकासजित्+च कपित्थमामं => कपित्थम्+आमं वात्युष्णं => वा+अत्युष्णं शीतमुष्णं => शीतम्+उष्णं रुच्यमत्यग्निशमनम् => रुच्यम्+अत्यग्निशमनम् पक्वमाशु => पक्वम्+आशु नात्युष्णगुरुदोषलम्| => न+अत्युष्णगुरुदोषलम्। तथाऽम्लं => तथा+अम्लं नातिपित्तकरं => न+अतिपित्तकरं शुष्कमम्लीकाकोलयोः => शुष्कम्+अम्लीकाकोलयोः फलानामवरं => फलानाम्+अवरं मग्नमभूमिजमनार्तवम्| => मग्नम्+अभूमिजम्+अनार्तवम्। जीर्णतयाऽति => जीर्णतया+अति त्यजेत्तथा => त्यजेत्+तथा रूक्षसिद्धमकोमलम्| => रूक्षसिद्धम्+अकोमलम्। तद्वच्छुष्कं => तद्वत्+शुष्कं चान्यत्र => च+अन्यत्र फलमप्येवं => फलम्+अपि+एवं तमामं => तम्+आमं पथ्यमविदाह्यग्निदीपनम्| => पथ्यम्+अविदाह्यग्निदीपनम्। विबन्धानाहविष्टम्भशूलगौरवनाशनम्| => विबन्धान्+आहविष्टम्भशूलगौरवनाशनम्। तीक्ष्णमुत्क्लेदि => तीक्ष्णम्+उत्क्लेदि चौद्भिदम्| => च+औद्भिदम्। कफकासांश्च => कफकासान्+च शमयेद्यवशूकजः||150|| => शमयेत्+यवशूकजः॥150॥ सर्वश्च => सर्वः+च छेद्य-हृद्यो विदारणः||151|| => छेद्य-हृद्यः+ विदारणः॥151॥ कटुलावण्याच्छुक्रौजः => कटुलावण्यात्+शुक्रौजः वातकफानाहशूलघ्नं => वातकफान्+आहशूलघ्नं शिरोऽक्षिपाण्डुहृद्रोगकामलाग्रहणीगदान्||155|| => शिरः+अक्षिपाण्डुहृद्रोगकामलाग्रहणीगदान्॥155॥ प्लीहानाहगरोदरम्||156|| => प्लीहान्+आहगरोदरम्॥156॥ गुल्ममूरुस्तम्भमरोचकम्| => गुल्मम्+ऊरुस्तम्भम्+अरोचकम्। जयेद्व्याधींस्तांस्तांश्च => जयेत्+व्याधीन्+तान्+तान्+च तद्वदामलकं => तद्वत्+आमलकं शीतमम्लं => शीतम्+अम्लं केश्यमक्षमीषञ्च => केश्यम्+अक्षम्+ईषत्+च त्रिफलाऽक्ष्यामयापहा| => त्रिफला+अक्ष्यामयापहा। चतुर्जातं => चतुः+जातं तामत्युपयुञ्जीत => ताम्+अति+उपयुञ्जीत तद्वदार्द्रकमेतच्च => तद्वत्+आर्द्रकम्+एतत्+च चित्रकोऽग्निसमः => चित्रकः+अग्निसमः पञ्चकोलकमेतच्च => पञ्चकोलकम्+एतत्+च गुल्मप्लीहोदरानाहशूलघ्नं => गुल्मप्लीहोदरान्+आहशूलघ्नं बिल्वकाश्मर्यतर्कारी-पाटलाटुण्टकैर्महत्||167|| => बिल्वकाश्मर्यतर्कारी-पाटलाटुण्टकैः+महत्॥167॥ जयेत्कषायतिक्तोष्णं => जयेत्+कषायतिक्तोष्णं नातिशीतोष्णं => न+अतिशीतोष्णं नातिपित्तकरं => न+अतिपित्तकरं वर्गितैरन्नलेशोऽयमुक्तो नित्योपयोगिकः||172|| => वर्गितैः+अन्नलेशः+अयम्+उक्तः+ नित्योपयोगिकः॥172॥ श्रीवैद्यपतिसिंहगुप्तसूनुश्रीमद्वाग्भटविरचितायामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => श्रीवैद्यपतिसिंहगुप्तसूनुश्रीमद्वाग्भटविरचितायाम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां सूत्रस्थानेऽन्नरू- => सूत्रस्थाने+अन्नरू- पविन्नानीयो नाम => पविन्नानीयः+ नाम षष्ठोऽध्यायः| => षष्ठः+अध्यायः। सप्तमोऽध्यायः => सप्तमः+अध्यायः अथातोऽन्नरक्षाध्यायं => अथ+अतः+अन्नरक्षाध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। स भवत्येव => सः+ भवति+एव भवत्येव => भवति+एव ओदनो विषवान् => ओदनः+ विषवान् सान्द्रो यात्यविस्राव्यतामिव| => सान्द्रः+ याति+अविस्राव्यताम्+इव। यात्यविस्राव्यतामिव| => याति+अविस्राव्यताम्+इव। पक्वो भवेत्पर्युषितोपमः||3|| => पक्वः+ भवेत्+पर्युषितोपमः॥3॥ भवेत्पर्युषितोपमः||3|| => भवेत्+पर्युषितोपमः॥3॥ व्यञ्जनान्याशु => व्यञ्जनानि+आशु नैव => न+एव हरित्तैलेऽरुणोपमा||8|| => हरित्तैले+अरुणोपमा॥8॥ फलानामामानां => फलानाम्+आमानां द्रव्याणामार्द्रशुष्काणां => द्रव्याणाम्+आर्द्रशुष्काणां भवेत्स्पर्शविपर्ययः| => भवेत्+स्पर्शविपर्ययः। म्लानिर्गन्धान्तरोद्भव||10|| => म्लानिः+गन्धान्तरोद्भव॥10॥ विलक्षो वीक्षते => विलक्षः+ वीक्षते स्वेदवेपथुमांस्रस्तो भीतः => स्वेदवेपथुमांस्रस्तः+ भीतः त्वग्निरेकावर्तः => तु+अग्निः+एकावर्तः क्षामस्वरो भवेत्||14|| => क्षामस्वरः+ भवेत्॥14॥ दृष्ट्वैतच्छुकदात्यूहसारिकाः| => दृष्ट्वा+एतत्+शुकदात्यूहसारिकाः। ग्लानिर्जीवञ्जीवस्य => ग्लानिः+जीवन्+जीवस्य चकोरस्याऽक्षिवैराग्यं, => चकोरस्या+आक्षिवैराग्यं, स्यान्मदोदयः| => स्यात्+मदोदयः। जहत्यसून्||16|| => जहति+असून्॥16॥ शकृन्मुञ्चति => शकृत्+मुञ्चति हृष्येन्मयूरस्तद्दृष्ट्या => हृष्येत्+मयूरः+तद्दृष्ट्या मन्दतेजो भवेद्विषम्||17|| => मन्दतेजः+ भवेत्+विषम्॥17॥ भवेद्विषम्||17|| => भवेत्+विषम्॥17॥ इत्यन्नं => इति+अन्नं विषवज्ज्ञात्वा => विषवत्+ज्ञात्वा त्यजेदेवं => त्यजेत्+एवं विपद्येरन्नपि => विपद्येः+अन्नपि शस्तास्तत्र => शस्ताः+तत्र प्रलेपाश्च => प्रलेपाः+च जिह्वोष्ठयोर्जाड्यनूषा => जिह्वोष्ठयोः+जाड्यनूषा दन्तहर्षो रसाज्ञत्वं => दन्तहर्षः+ रसाज्ञत्वं हनुस्तम्भश्च => हनुस्तम्भः+च सेव्याद्यैस्तत्र => सेव्याद्यैः+तत्र विषजिद्धितम्| => विषजित्+हितम्। रोमहर्षो वमिर्दाहश्चक्षुर्हृदयरोधनम्| => रोमहर्षः+ वमिः+दाहः+चक्षुः+हृदयरोधनम्। वमिर्दाहश्चक्षुर्हृदयरोधनम्| => वमिः+दाहः+चक्षुः+हृदयरोधनम्। बिन्दुभिश्चाऽऽचयोऽङ्गानां, => बिन्दुभिः+च+आचयः+अङ्गानां, मूत्रयत्यतिसार्यते| => मूत्रयति+अतिसार्यते। पाण्डुत्वमुदरं => पाण्डुत्वम्+उदरं तयोर्वान्तविरिक्तस्य => तयोः+वान्तविरिक्तस्य नावनाञ्जनपानेषु => नौ+अनाञ्जनपानेषु योजयेद्विषशान्तये||26|| => योजयेत्+विषशान्तये॥26॥ दद्याच्च => दद्यात्+च शुद्धायोर्ध्वमधस्तथा| => शुद्धाय+उर्ध्वम्+अधः+तथा। पद्मपत्रेऽम्बुवद्विषम्||28|| => पद्मपत्रे+अम्बुवत्+विषम्॥28॥ चायुर्गरेऽप्येष => च+आयुः+गरे+अपि+एष विरुद्धमपि => विरुद्धम्+अपि चाहारं => च+आहारं विद्याद्विषगरोपमम्||29|| => विद्यात्+विषगरोपमम्॥29॥ आनूपमामिषं => आनूपम्+आमिषं बिसैर्मूलकेन => बिसैः+मूलकेन विशेषात्पयसा => विशेषात्+पयसा मत्स्येष्वपि => मत्स्येषु+अपि विरुद्धमम्लं => विरुद्धम्+अम्लं पयस्त्यजेत्||32|| => पयः+त्यजेत्॥32॥ नाऽद्याद्दध्ना => न+अद्यात्+दध्ना कदल्यास्तक्रेण => कदल्याः+तक्रेण सिद्धामन्यत्र => सिद्धाम्+अन्यत्र कामात्तामुषितां => कामात्+ताम्+उषितां पिप्पलीस्त्यजेत्| => पिप्पलीः+त्यजेत्। दशाहमुषितं => दशाहम्+उषितं सर्पिरुष्णं => सर्पिः+उष्णं त्वरुष्करे||37|| => तु+अरुष्करे॥37॥ भासो विरुध्यते => भासः+ विरुध्यते कम्पिल्लस्तक्रसाधितः| => कम्पिल्लः+तक्रसाधितः। क्षैरेयो, => क्षैरेयः+, उपोदिकाऽतिसाराय => उपोदिका+अतिसाराय कुल्माषैश्च => कुल्माषैः+च सैव => सा+एव सद्यो निहन्त्यसून्||42|| => सद्यः+ निहन्ति+असून्॥42॥ निहन्त्यसून्||42|| => निहन्ति+असून्॥42॥ तद्वत्तित्तिरिपत्राढ्य-गोधालावकपिञ्जलाः| => तद्वत्+तित्तिरिपत्राढ्य-गोधालावकपिञ्जलाः। ऐरण्डेनाग्निना => ऐरण्डेन+अग्निना सिद्धास्तत्तैलेन => सिद्धाः+तत्तैलेन सद्यो व्यापादयति => सद्यः+ व्यापादयति तदेव => तत्+एव यत्किञ्चिद्दोषमुत्क्लेश्य => यत्+किञ्चित्+दोषम्+उत्क्लेश्य हरेत्तत्समासतः||45|| => हरेत्+तत्समासतः॥45॥ शुद्धिरत्रेष्ठ => शुद्धिः+अत्र+इष्ठ शमो वा => शमः+ वा द्रव्यैस्तैरेव => द्रव्यैः+तैः+एव शरीरस्याभिसंस्कृतिः||46|| => शरीरस्य+अभिसंस्कृतिः॥46॥ सात्म्यमल्पं => सात्म्यम्+अल्पं पादेनापथ्यमभ्यस्तं => पादेन+अपथ्यम्+अभ्यस्तं तद्वदेकद्वित्र्यन्तरीकृतम्||48|| => तद्वत्+एकद्वित्र्यन्तरीकृतम्॥48॥ अपथ्यमपि => अपथ्यम्+अपि पथ्यमेव => पथ्यम्+एव सहसाऽन्यथा||49|| => सहसा+अन्यथा॥49॥ क्रमेणाऽपचिता दोषाः => क्रमेण+अपचिताः+ दोषाः क्रमेणोपचिता गुणाः| => क्रमेण+उपचिताः+ गुणाः। सन्तो यान्त्यपुनर्भावमप्रकम्प्या => सन्तः+ यान्ति+अपुनः+भावम्+अप्रकम्प्या यान्त्यपुनर्भावमप्रकम्प्या => यान्ति+अपुनः+भावम्+अप्रकम्प्या अहितैर्दूषणं => अहितैः+दूषणं भूयो न => भूयः+ न कर्तुमर्हति||51|| => कर्तुम्+अर्हति॥51॥ आहारशयनाऽब्रह्मचर्यैर्युक्त्या => आहारशयनाऽब्रह्मचर्यैः+युक्त्या नित्यमागारमिव => नित्यम्+आगारम्+इव आहारो वर्णितस्तत्र => आहारः+ वर्णितः+तत्र वर्णितस्तत्र => वर्णितः+तत्र ज्ञानमज्ञानं => ज्ञानम्+अज्ञानं अकालेऽतिप्रसङ्गाच्च => अकाले+अतिप्रसङ्गात्+च पराकुर्यात्कालरात्रिरिवाऽपरा| => पराकुर्यात्कालरात्रिः+इव+अपरा। अरूक्षमनभिष्यन्दि => अरूक्षम्+अनभिष्यन्दि त्वासीनप्रचलायितम्| => तु+आसीनप्रचलायितम्। दिवास्वप्नो हितोऽन्यस्मिन् => दिवास्वप्नः+ हितः+अन्यस्मिन् हितोऽन्यस्मिन् => हितः+अन्यस्मिन् कफपित्तकरो हि => कफपित्तकरः+ हि दिवास्वप्नोचितानपि| => दिवास्वप्नोचितान्+अपि। ह्येषां => हि+एषां चाङ्गानि => च+अङ्गानि स्नेहनित्याश्च => स्नेहनित्याः+च नाऽहनि| => न+अहनि। नैव => न+एव निशास्वपि||60|| => निशासु+अपि॥60॥ तत्रोपवासवमनस्वेदनावनमौषधम्| => तत्र+उपवासवमनस्वेदनावनम्+औषधम्। योजयेदतिनिद्रायां => योजयेत्+अतिनिद्रायां एभिरेव => एभिः+एव निद्राया नाशः => निद्रायाः+ नाशः निद्रानाशादङ्गमर्दशिरोगौरवजृम्भिकाः| => निद्रानाशात्+अङ्गमर्दशिरोगौरवजृम्भिकाः। जाड्यग्लानिभ्रमाऽपक्ति-तन्द्रारोगाश्च => जाड्यग्लानिभ्रमाऽपक्ति-तन्द्रारोगाः+च यथाकालमतो निद्रां => यथाकालम्+अतः+ निद्रां असात्म्याज्जागरादर्धं => असात्म्यात्+जागरात्+अर्धं स्वप्यादभुक्तवान्||65|| => स्वप्यात्+अभुक्तवान्॥65॥ शीलयेन्मन्दनिद्रस्तु => शीलयेत्+मन्दनिद्रः+तु कान्ताबाहुलताश्लेषो निर्वृतिः => कान्ताबाहुलताश्लेषः+ निर्वृतिः मनोऽनुकूला विषयाः => मनः+अनुकूलाः+ विषयाः नातिवर्तते||68|| => न+अतिवर्तते॥68॥ त्यजेन्नारीमनुत्तानां => त्यजेत्+नारीम्+अनुत्तानां अप्रियामप्रियाचारां => अप्रियाम्+अप्रियाचारां गर्भिणीमन्ययोषितम्| => गर्भिणीम्+अन्ययोषितम्। वर्णिनीमन्ययोनिं => वर्णिनीम्+अन्ययोनिं पर्वाण्यनङ्गं => पर्वाणि+अनङ्गं अत्याशितोऽधृतिः => अत्याशितः+अधृतिः वृद्धोऽन्यवेगार्तस्त्यजेद्रोगी => वृद्धः+अन्यवेगार्तः+त्यजेत्+रोगी तृप्तो वाजीकृतां => तृप्तः+ वाजीकृतां त्र्यहाद्वसन्तशरदोः => त्र्यहात्+वसन्तशरदोः पक्षाद्वर्षानिदाघयोः||73|| => पक्षात्+वर्षानिदाघयोः॥73॥ स्यादन्यथा => स्यात्+अन्यथा मन्दजरसो भवन्ति => मन्दजरसः+ भवन्ति चानु => च+अनु तस्यैवमाशु => तस्य+एवम्+आशु पुनरेति => पुनः+एति भूमिपालश्चिरायुः||77|| => भूमिपालः+चिरायुः॥77॥ तायामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => तायाम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां सूत्रस्थानेऽन्न- => सूत्रस्थाने+अन्न- सप्तमोऽध्यायः||7|| => सप्तमः+अध्यायः॥7॥ अष्टमोऽध्यायाः| => अष्टमः+अध्यायाः। अथातो मात्राशितीयमध्यायं => अथ+अतः+ मात्राशितीयम्+अध्यायं मात्राशितीयमध्यायं => मात्राशितीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। स्यान्मात्रा => स्यात्+मात्रा ह्यग्नेः => हि+अग्नेः द्रव्याण्यपेक्षन्ते => द्रव्याणि+अपेक्षन्ते गुरूण्यपि => गुरूणि+अपि लघून्यपि||1|| => लघूनि+अपि॥1॥ गुरूणामर्धसौहित्य => गुरूणाम्+अर्धसौहित्य नातितृप्तता| => न+अतितृप्तता। यावद्विजीर्यति||2|| => यावत्+विजीर्यति॥2॥ सर्वानाशु => सर्वान्+आशु युगपत्तेन => युगपत्+तेन आमेनान्नेन => आमेन+अन्नेन तदेवाऽऽविश्य => तत्+एव+आविश्य विष्टम्भयन्तोऽलसकं => विष्टम्भयन्तः+अलसकं च्यावयन्तो विषूचिकाम्||5|| => च्यावयन्तः+ विषूचिकाम्॥5॥ सहसैवाजितात्मनः| => सहसा+एव+अजितात्मनः। नोर्ध्वं => न+उर्ध्वं नाधस्तादाहारो न => न+अधस्तात्+आहारः+ न आमाशयेऽलसीभूतस्तेन => आमाशये+अलसीभूतः+तेन सोऽलसकः => सः+अलसकः विविधैर्वेदनोद्भेदैर्वाय्वादिभृशकोपतः||7|| => विविधैः+वेदनोद्भेदैः+वाय्वादिभृशकोपतः॥7॥ सूचीभिरिव => सूचीभिः+इव विध्यतीति => विध्यति+इति शूलभ्रमाऽऽऽनाहकम्पस्तम्भादयोऽनिलात्||8|| => शूलभ्रमाऽऽऽनाहकम्पस्तम्भादयः+अनिलात्॥8॥ पित्ताज्ज्वारातिसारान्तर्दाहतृट्_प्रलयादयः| => पित्तात्+ज्वरातिसारान्तर्दाहतृट्‌प्रलयादयः। कफाच्छर्द्यङ्गुरुतावाक्सङ्गष्ठीवनादयः||9|| => कफात्+शर्द्यङ्गुरुतावाक्सङ्गष्ठीवनादयः॥9॥ विशेषाद्दुर्बलस्याल्पवह्नेर्वेगविधारिणः| => विशेषात्+दुर्बलस्य+अल्पवह्नेः+वेगविधारिणः। मारुतेनान्नं => मारुतेन+अन्नं रुद्धमन्तरा||10| => रुद्धम्+अन्तरा॥10। शल्यत्वेनैव => शल्यत्वेन+एव तीव्रांश्छर्द्यतीसारवर्जितान्||11|| => तीव्रान्+छर्द्यतीसारवर्जितान्॥11॥ सोऽलसः => सः+अलसः अत्यर्थदुष्टास्तु => अत्यर्थदुष्टाः+तु दोषा दुष्टाऽऽम-बद्ध-खाः| => दोषाः+ दुष्टाऽऽम-बद्ध-खाः। यान्तस्तिर्यक्तनुं => यान्तः+तिर्यक्तनुं दण्डवत्स्तम्भयन्ति => दण्डवत्+स्तम्भयन्ति त्यजेदाशुकारिणम्| => त्यजेत्+आशुकारिणम्। वर्जयेद्विषसंज्ञकम्| => वर्जयेत्+विषसंज्ञकम्। विषरूपाशुकारित्वाद्विरुद्धोपक्रमत्वतः||14|| => विषरूपाशुकारित्वात्+विरुद्धोपक्रमत्वतः॥14॥ अथाऽऽममलसीभूतं => अथ+आमम्+अलसीभूतं त्वरितमुल्लिखेत्| => त्वरितम्+उल्लिखेत्। योजयेत्ततः||15|| => योजयेत्+ततः॥15॥ चाङ्गानि => च+अङ्गानि विसूच्यामतिवृद्धायां => विसूच्याम्+अतिवृद्धायां पार्ष्ण्योर्दाहः => पार्ष्ण्योः+दाहः तदहश्चोपवास्यैनं => तत्+अहः+च+उपवास्य+एनं विरिक्तवदुपाचरेत्||17|| => विरिक्तवत्+उपाचरेत्॥17॥ तीव्रार्तिरपि => तीव्रार्तिः+अपि नाजीर्णी => न+अजीर्णी पिबेच्छूलघ्नमौषधम्| => पिबेत्+शूलघ्नम्+औषधम्। आमसन्नोऽनलो नालं => आमसन्नः+अनलः+ नालं निहन्यादपि => निहन्यात्+अपि चैतेषां => च+एतेषां सहसाऽऽतुरम्| => सहसा+आतुरम्। पाकार्थमग्नेः => पाकार्थम्+अग्नेः त्वपतर्पणात्||20|| => तु+अपतर्पणात्॥20॥ तत्राल्पे => तत्र+अल्पे तद्धि => तत्+हि मूलादुन्मूलयेन्मलान्| => मूलात्+उन्मूलयेत्+मलान्। एवमन्यानपि => एवम्+अन्यान्+अपि चिकित्सेदनुबन्धे => चिकित्सेत्+अनुबन्धे वैद्यो युञ्ज्याद्व्याधिविपर्ययम्||23|| => वैद्यः+ युञ्ज्यात्+व्याधिविपर्ययम्॥23॥ युञ्ज्याद्व्याधिविपर्ययम्||23|| => युञ्ज्यात्+व्याधिविपर्ययम्॥23॥ हितमभ्यञ्जन-स्नेहपान-बस्त्यादि => हितम्+अभ्यञ्जन-स्नेहपान-बस्त्यादि कफादामं => कफात्+आमं शोफोऽक्षिगण्डयोः| => शोफः+अक्षिगण्डयोः। सद्योभुक्त इवोद्गारः => सद्यः+भुक्तः+ इव+उद्गारः इवोद्गारः => इव+उद्गारः विष्टब्दमनिलाच्छूलविबन्धाध्मानसादकृत्| => विष्टब्दम्+अनिलात्+शूलविबन्धाध्मानसादकृत्। पित्ताद्विदग्धं => पित्तात्+विदग्धं कार्यमामे => कार्यम्+आमे यद्वा => यत्+वा गरीयसो भवेल्लीनादामादेव => गरीयसः+ भवेत्+लीनात्+आमात्+एव भवेल्लीनादामादेव => भवेत्+लीनात्+आमात्+एव कफवातानुबद्धाऽऽमलिङ्गा => कफवातानुबद्धा+आमलिङ्गा शुद्धेऽप्युद्गारे => शुद्धे+अपि+उद्गारे किञ्चिदेवात्र => किञ्चित्+एव+अत्र सर्वश्चानाशितो दिवा||29|| => सर्वः+च+अनाशितः+ दिवा॥29॥ स्वप्यादजीर्णी, => स्वप्यात्+अजीर्णी, सञ्जातबुभुक्षोऽद्यान्मितं => सञ्जातबुभुक्षः+अद्यात्+मितं विबन्धोऽतिप्रवृत्तिर्वा => विबन्धः+अतिप्रवृत्तिः+वा ग्लानिर्मारुतमूढता||30|| => ग्लानिः+मारुतमूढता॥30॥ विष्टम्भो गौरवं => विष्टम्भः+ गौरवं चातिमात्रमेवान्न,मामदोषाय => च+अतिमात्रम्+एव+अन्न,मामदोषाय शुष्कमत्यम्बुप्लुतं => शुष्कम्+अत्यम्बुप्लुतं चान्नं => च+अन्नं पथ्यमपथ्यं => पथ्यम्+अपथ्यं विद्याद् 'अध्यशनं' => विद्यात्+ 'अध्यशनं' भूयो भुक्तस्योपरि => भूयः+ भुक्तस्य+उपरि भुक्तस्योपरि => भुक्तस्य+उपरि चाल्पं => च+अल्पं त्रीण्यप्येतानि => त्रीणि+अपि+एतानि नातिद्रुतविलम्बितम्| => न+अतिद्रुतविलम्बितम्। विविक्तस्थो धौतपादकराननः||36|| => विविक्तस्थः+ धौतपादकराननः॥36॥ देवानतिथीन् => देवान्+अतिथीन् तिरश्चोऽपि => तिरः+च+अपि सम्यगात्मानमनिन्दन्नब्रुवन् => सम्यक्+आत्मानम्+अनिन्दन्+अब्रुवन् इष्टमिष्टैः => इष्टम्+इष्टैः सहाश्नीयाच्छुचि => सहाश्नीयात्+शुचि तृणकेशादि-जुष्टमुष्णीकृतं => तृणकेशादि-जुष्टम्+उष्णीकृतं शकाऽवरान्नभूयिष्ठमत्युष्णलवणं => शकाऽवरान्नभूयिष्ठम्+अत्युष्णलवणं शीलयेच्छालिगोधूम-यवषष्टिकजाङ्गलम्| => शीलयेत्+शालिगोधूम-यवषष्टिकजाङ्गलम्। घृतदिव्योदकक्षीर-क्षौद्रदाडिमसैन्धवम्| => घृतदिव्योदकक्षीर-क्षौद्रदाडिम्+असैन्धवम्। स्वास्थ्यानुवृत्तिकृद्यच्च => स्वास्थ्यानुवृत्तिकृत्+यत्+च अद्याद्द्रव्यं => अद्यात्+द्रव्यं विपरीतमतश्चान्ते => विपरीतम्+अतः+च+अन्ते कुक्षेर्द्वावंशौ => कुक्षेत्+वा+वंशौ पानेनैकं => पानेन+एकं चतुर्थमवशेषयेत्||46|| => चतुर्थम्+अवशेषयेत्॥46॥ यवगोधूमयोर्हितम्|| => यवगोधूमयोः+हितम्॥ मांसरसो, => मांसरसः+, यथाऽमृतम्| => यथा+अमृतम्। स्यादविरोधि => स्यात्+अविरोधि करोत्यूर्जां => करोति+ऊर्जां नोर्ध्वजत्रुगद-श्वास-कासोरःक्षतपीनसे||52|| => न+उर्ध्वजत्रुगद-श्वास-कासोरःक्षतपीनसे॥52॥ सर्वश्च => सर्वः+च पीत्वा,भक्त्वाऽऽतपं => पीत्वा,भक्त्वा+आतपं चोद्गारे => च+उद्गारे वातोऽनुसरति| => वातः+अनुसरति। तथाऽग्नावुद्रिक्ते => तथा+अग्नौ+उद्रिक्ते प्रयुञ्जीताहारं => प्रयुञ्जीत+आहारं स हि => सः+ हि यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां तीयो नाम => तीयः+ नाम अष्टमोऽध्यायः||8|| => अष्टमः+अध्यायः॥8॥ नवमोऽध्यायः| => नवमः+अध्यायः| अथातो द्रव्यादिविज्ञानीयमध्यायं => अथ+अतः+ द्रव्यादिविज्ञानीयम्+अध्यायं द्रव्यादिविज्ञानीयमध्यायं => द्रव्यादिविज्ञानीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। द्रव्यमेव => द्रव्यम्+एव तत्तु => तत्+तु तन्निर्वृत्तिर्विशेषश्च => तन्निर्वृत्तिः+बिशेषः+च व्यपदेशस्तु => व्यपदेशः+तु तस्मान्नैकरसं => तस्मात्+न+एकरसं नैकदोषास्ततो रोगास्तत्र => न+एकदोषाः+ततः+ रोगाः+तत्र रोगास्तत्र => रोगाः+तत्र व्यक्तो रसः => व्यक्तः+ रसः अव्यक्तोऽनुरसः => अव्यक्तः+अनुरसः किञ्चिदन्ते => किञ्चित्+अन्ते व्यक्तोऽपि => व्यक्तः+अपि चेष्यते| => च+इष्यते। गुर्वादयो गुणा => गुर्वादयः+ गुणाः+ गुणा द्रव्ये => गुणाः+ द्रव्ये जगत्येवमनौषधम्| => जगति+एवम्+अनौषधम्। किञ्चिद्विद्यते => किञ्चित्+विद्यते वशान्नानार्थयोगयोः||10|| => वशात्+नानार्थयोगयोः॥10॥ द्रव्यमूर्ध्वगमं => द्रव्यम्+ऊर्ध्वगमं प्रायोऽग्निपवनोत्कटम्| => प्रायः+अग्निपवनोत्कटम्। भेदैरुत्तरत्रोपदेक्ष्यते| => भेदैः+उत्तरत्र+उपदेक्ष्यते। पुनर्वदन्त्येके => पुनः+वदन्ति+एके तदेवं => तत्+एवं मतमष्टधा| => मतम्+अष्टधा। चरकस्त्वाह => चरकः+तु+आह किञ्चित्सर्वां => किञ्चित्+सर्वां गुर्वादिष्वेव => गुर्वादिषु+एव तेनान्वर्थेति => तेन+अन्वर्था+इति मुख्यत्वाद्बह्वग्रग्रहणादपि||15|| => मुख्यत्वात्+बह्वग्रग्रहणात्+अपि॥15॥ अतश्च => अतः+च विपरीतत्वात्सम्भवत्यपि => विपरीतत्वात्+सम्भवति+अपि नैव => न+एव गुर्वादयो ह्यतः||16|| => गुर्वादयः+ हि+अतः॥16॥ ह्यतः||16|| => हि+अतः॥16॥ द्विधैवाऽन्ये => द्विधैवा+अन्ये वीर्यमाचक्षतेऽपि => वीर्यम्+आचक्षते+अपि नानात्मकमपि => नानात्मकम्+अपि द्रव्यमग्नीषोमौ => द्रव्यम्+अग्नीषोमौ जगदिव => जगत्+इव नातिक्रामति => न+अतिक्रामति तत्रोष्णं => तत्र+उष्णं जाठरेणाग्निना => जाठरेण+अग्निना योगाद्यदुदेति => योगात्+यत्+उदेति स विपाक => सः+ विपाकः+ विपाक इति => विपाकः+ इति पटुश्च => पटुः+च मधुरमम्लोऽम्लं => मधुरम्+अम्लः+अम्लं तुल्यफलस्तत्र => तुल्यफलः+तत्र किञ्चिद्रसेन => किञ्चित्+रसेन चाऽपरम||22|| => च+अपरम॥22॥ प्रभावेणैव => प्रभावेण+एव यद्यद्द्रव्ये => यत्+यद्द्रव्ये अभिभूयेतरांस्तत्तत्कारणत्वं => अभिभूयेतरान्+तत्+तत्कारणत्वं विरुद्धगुणसंयोगो भूयसाऽल्पं => विरुद्धगुणसंयोगः+ भूयसा+अल्पं भूयसाऽल्पं => भूयसा+अल्पं विपाकस्तौ => विपाकः+तौ प्रभावस्तान्व्यपोहति| => प्रभावः+तान्+व्यपोहति। रसादीनामिति => रसादीनाम्+इति रसाद्यैस्तुल्याऽपि => रसाद्यैः+तुल्या+अपि पुनश्च => पुनः+च स्वादुर्गुरुश्च => स्वादुः+गुरुः+च गोधूमो वातजित्,वातकृतद्यवः||28|| => गोधूमः+ वातजित्,वातकृतद्यवः॥28॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विज्ञानीयो नाम => विज्ञानीयः+ नाम नवमोऽध्यायः||9|| => नवमः+अध्यायः॥9॥ 02दशमोऽध्यायः => दशमः+अध्यायः अथातो रसभेदीयमध्यायं => अथ+अतः+ रसभेदीयम्+अध्यायं रसभेदीयमध्यायं => रसभेदीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। क्ष्माम्भोऽग्निक्ष्माम्बुतेजः => क्ष्माम्भः+अग्निक्ष्माम्बुतेजः ख-वाय्वग्न्यनिलोगेऽनिलैः| => ख-वाय्वग्न्यनिलोगे+अनिलैः। क्रमाद्भूतैर्मधुरादिरसौद्भवः||1|| => क्रमात्+भूतैः+मधुरादिरसौद्भवः॥1॥ विद्याद्रसं => विद्यात्+रसं यो वक्रमनुलिम्पति| => यः+ वक्रम्+अनुलिम्पति। वक्रमनुलिम्पति| => वक्रम्+अनुलिम्पति। आस्वाद्यमानो देहस्य => आस्वाद्यमानः+ देहस्य ह्लादनोऽक्षप्रसादनः||2|| => ह्लादनः+अक्षप्रसादनः॥2॥ हर्षणो रोमदन्तानामक्षिभ्रुवनिकोचनः||3|| => हर्षणः+ रोमदन्तानाम्+अक्षिभ्रुवनिकोचनः॥3॥ रोमदन्तानामक्षिभ्रुवनिकोचनः||3|| => रोमदन्तानाम्+अक्षिभ्रुवनिकोचनः॥3॥ स्यन्दयत्यास्यं => स्यन्दयति+आस्यं तिक्तोविशदयत्यास्यं => तिक्तोविशदयति+आस्यं कुर्वंश्चिमिचिमां => कुर्वन्+चिमिचिमां स्रावयत्यक्षिनासास्यं => स्रावयति+अक्षिनासास्यं दहतीव => दहति+इव कषायो जडयेज्जिह्वां => कषायः+ जडयेत्+जिह्वां जडयेज्जिह्वां => जडयेत्+जिह्वां रसानामिति => रसानाम्+इति मधुरो रसः|| => मधुरः+ रसः॥ प्रशस्तो बृंहणः => प्रशस्तः+ बृंहणः आयुष्यो जीवनः => आयुष्यः+ जीवनः कुरुतेऽत्युपयोगेन => कुरुते+अत्युपयोगेन स मेदः => सः+ मेदः अम्लोऽग्निदीप्तिकृत्स्निग्धो हृद्यः => अम्लः+अग्निदीप्तिकृत्स्निग्धः+ हृद्यः उष्णवीर्यो हिमस्पर्शः => उष्णवीर्यः+ हिमस्पर्शः क्लेदनो लघुः||10|| => क्लेदनः+ लघुः॥10॥ सोऽत्यभ्यस्तस्तनोः => सः+अत्यभ्यस्तः+तनोः कुर्याच्छैथिल्यं => कुर्यात्+शैथिल्यं स्तम्भसङ्घात-बन्धविध्मापनोऽग्निकृत्||12|| => स्तम्भसङ्घात-बन्धविध्मापनः+अग्निकृत्॥12॥ स्वेदनस्तीक्ष्णो रोचनश्छेद-भेदकृत्| => स्वेदनः+तीक्ष्णः+ रोचनः+छेद-भेदकृत्। रोचनश्छेद-भेदकृत्| => रोचनः+छेद-भेदकृत्। सोऽतियुक्तोऽस्रपवनं => सः+अतियुक्तः+अस्रपवनं जनयेत्क्षपयेद् बलम्| => जनयेत्+क्षपयेत्+ बलम्। स्वयमरोचिष्णुररुचिं => स्वयम्+अरोचिष्णुः+अरुचिं मध्यो हिमो => मध्यः+ हिमः+ हिमो रूक्षः => हिमः+ रूक्षः धातुक्षयाऽनिलव्याधीनतियोगान्करोति => धातुक्षयाऽनिलव्याधीन्+अतियोगान्+करोति कटुर्गलामयोदर्द-कुष्ठालसकशोफजित्| => कटुः+गलामयोदर्द-कुष्ठालसकशोफजित्। पाचनो रुच्यः => पाचनः+ रुच्यः शोधनोऽन्नस्य => शोधनः+अन्नस्य सोऽतियोगेन => सः+अतियोगेन मूर्च्छामाकुञ्चनं => मूर्च्छाम्+आकुञ्चनं गुरुरस्रविशोधनः| => गुरुः+अस्रविशोधनः। पीडनो रोपणः => पीडनः+ रोपणः आमसंस्तम्भनो ग्राही => आमसंस्तम्भनः+ ग्राही रूक्षोऽति => रूक्षः+अति सोऽति => सः+अति पर्णिन्यो जीवन्ती => पर्णिन्यः+ जीवन्ती क्षीरेक्षु-गोक्षुर-क्षौद्र-द्राक्षादिर्मधुरो गणः| => क्षीरेक्षु-गोक्षुर-क्षौद्र-द्राक्षादिः+मधुरः+ गणः। अम्लो धात्रीफलाऽम्लीका-मातुलुङ्गाऽम्लवेतसम्||25|| => अम्लः+ धात्रीफलाऽम्लीका-मातुलुङ्गाऽम्लवेतसम्॥25॥ आम्रमाम्रातकं => आम्रम्+आम्रातकं क्षारश्च => क्षारः+च लवणो गणः||27|| => लवणः+ गणः॥27॥ भूनिम्ब-निम्ब-कटुका-तगराऽगुरु-वत्सकम्||28|| => भूनिम्ब-निम्ब-कटुका-तगरा+अगुरु-वत्सकम्॥28॥ पाठाऽपामार्ग-कांस्याऽयो-गुडूची-धन्वयासकम्||29|| => पाठापामार्ग-कांस्याऽयः+-गुडूची-धन्वयासकम्॥29॥ कटुको हिङ्गु-मरिच-कृमिजित्पञ्चकोलकम्||30|| => कटुकः+ हिङ्गु-मरिच-कृमिजित्पञ्चकोलकम्॥30॥ खदिरो मधु||31|| => खदिरः+ मधु॥31॥ प्रायो जीर्णाच्छालियवादृते| => प्रायः+ जीर्णात्+शालियवात्+ऋते जीर्णाच्छालियवादृते| => जीर्णात्+शालियवात्+ऋते क्षौद्रात्सिताया => क्षौद्रात्+सिताया जाङ्गलामिषात्||33|| => जाङ्गलाम्+इषात्॥33॥ प्रायोऽम्लं => प्रायः+अम्लं दाडिमामलकादृते| => दाडिम्+आमलकात्+ऋते। प्रायश्चक्षुषोऽन्यत्र => प्रायः+चक्षुषः+अन्यत्र भूयिष्ठमवृष्यं => भूयिष्ठम्+अवृष्यं ऋतेऽमृतापटोलाभ्यां => ऋते+अमृतापटोलाभ्यां चाऽभयां => च+अभयां वीर्येणोष्णा => वीर्येण+उष्णा यथोत्तरम्||36|| => यथा+उत्तरम्॥36॥ कषायो मधुरस्तद्वदेव => कषायः+ मधुरः+तद्वत्+एव मधुरस्तद्वदेव => मधुरः+तद्वत्+एव कषायश्च => कषायः+च रूक्षा बद्धमलास्तथा||37|| => रूक्षाः+ बद्धमलाः+तथा॥37॥ बद्धमलास्तथा||37|| => बद्धमलाः+तथा॥37॥ कषायस्तस्माच्च => कषायः+तस्मात्+च लघुरम्लः => लघुः+अम्लः कटुस्तस्मात्तस्मादपि => कटुः+तस्मात्+तस्मात्+अपि एकैकहीनास्तान्पञ्च,पञ्च => एकैकहीनाः+तान्+पञ्च,पञ्च स्वादुर्दशाम्लः => स्वादुः+दशाम्लः पटुस्तिक्त एककम्| => पटुः+तिक्तः+ एककम्। स्वादुश्चतुरोऽम्लः => स्वादुः+चतुरः+अम्लः पञ्चकेष्वेकमेवाम्लो मधुरः => पञ्चकेषु+एकम्+एव+अम्लः+ मधुरः द्रव्यमेकं => द्रव्यम्+एकं षडास्वादमसंयुक्ताश्च => षडास्वादम्+असंयुक्ताः+च स्युश्चतुर्द्विकै => स्युः+चतुः+द्विकै भेदास्रिका => भेदाः+त्रिका विंशतिरेकमेव => विंशतिः+एकम्+एव षडास्वादमिति => षडास्वादम्+इति रसानुरसतो रसभेदास्तारतम्यपरिकल्पनया => रसानुरसतः+ रसभेदाः+तारतम्यपरिकल्पनया रसभेदास्तारतम्यपरिकल्पनया => रसभेदाः+तारतम्यपरिकल्पनया दोषभेषजवशादुपयोज्याः||44|| => दोषभेषजवशात्+उपयोज्याः॥44॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां दीयो नाम => दीयः+ नाम दशमोऽध्यायः||10|| => दशमः+अध्यायः॥10॥ 02एकादशोऽध्यायः| => एकादशः+अध्यायः। अथातो दोषादिविज्ञानीयमध्यायं => अथ+अतः+ दोषादिविज्ञानीयम्+अध्यायं दोषादिविज्ञानीयमध्यायं => दोषादिविज्ञानीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। सम्यग्गत्या => सम्यक्+गत्या धातूनामक्षाणां => धातूनाम्+अक्षाणां अनुगृह्णात्यविकृतः, => अनुगृह्णाति+अविकृतः, स्नेहो धारणपूरणे| => स्नेहः+ धारणपूरणे। गर्भोत्पादश्च => गर्भोत्पादः+च क्रमात्स्मृतम्||4|| => क्रमात्+स्मृतम्॥4॥ वृद्वस्तु => वृद्वः+तु कुरुतेऽनिलः||5|| => कुरुते+अनिलः॥5॥ रसोऽपि => रसः+अपि गण्डार्बुदग्रन्थिगण्डोरूदरवृद्धिताः| => गण्डाः+बुदग्रन्थिगण्डोः+उदरवृद्धिताः। कण्ठादिष्वधिमांसं => कण्ठादिषु+अधिमांसं तद्वन्मेदस्तथा => तद्वत्+मेदः+तथा अल्पेऽपि => अल्पे+अपि अस्थ्यध्यस्थ्यधिदन्तांश्च => अस्थ्यध्यस्थ्यधिदन्तान्+च कुर्यात्कृच्छ्राण्यरूंषि => कुर्यात्+कृच्छ्राणि+अरूंषि शुक्राश्मरीमपि||12|| => शुक्राश्मरीम्+अपि॥12॥ कृतेऽप्यकृतसंज्ञताम्||13|| => कृते+अपि+अकृतसंज्ञताम्॥13॥ स्वेदोऽतिस्वेददौर्गन्ध्यकण्डूः => स्वेदः+अतिस्वेददौर्गन्ध्यकण्डूः दूषिकादीनपि => दूषिकादीन्+अपि क्षीणेऽनिलेऽङ्गस्य => क्षीणे+अनिले+अङ्गस्य सादोऽल्पं => सादः+अल्पं संज्ञामोहस्तथा => संज्ञामोहः+तथा मन्दोऽनलः => मन्दः+अनलः शोषो ग्लानिः => शोषः+ ग्लानिः प्लीह्नो वृद्धिः => प्लीह्नः+ वृद्धिः भ्रमस्तिमिरदर्शनम्||19|| => भ्रमः+तिमिरदर्शनम्॥19॥ शोणितमेव => शोणितम्+एव तोदोऽत्यर्थं => तोदः+अत्यर्थं वृषणयोर्मेढ्रे => वृषणयोः+मेढ्रे धूमायतीव => धूमायति+इव वायुरन्त्राणि => वायुः+अन्त्राणि सशब्दो वेष्टयन्निव| => सशब्दः+ वेष्टयन्+इव। वेष्टयन्निव| => वेष्टयन्+इव। यात्यूर्ध्वं => याति+ऊर्ध्वं मूत्रेऽल्पं => मूत्रे+अल्पं मूत्रयेत्कृच्छ्राद्विवर्णं => मूत्रयेत्+कृच्छ्रात्+विवर्णं सास्रमेव => सास्रम्+एव मलानामतिसूक्ष्माणां => मलानाम्+अतिसूक्ष्माणां विद्याद् वृद्धिक्षयौ => विद्यात्+ वृद्धिक्षयौ सङ्गाच्च => सङ्गात्+च चाति => च+अति मलोचितत्वाद् देहस्य => मलोचितत्वात्+ देहस्य क्षयो वृद्धेस्तु => क्षयः+ वृद्धेः+तु वृद्धेस्तु => वृद्धेः+तु स्थितो वायुः, => स्थितः+ वायुः, तेनैषामाश्रयाश्रयिणां => तेन+एषाम्+आश्रयाश्रयिणां यदेकस्य => यत्+एकस्य तदन्यस्य => तत्+अन्यस्य अस्थिमारुतयोर्नैवं, => अस्थिमारुतयोः+न+एवं, प्रायो वृद्धिर्हि => प्रायः+ वृद्धिः+हि वृद्धिर्हि => वृद्धिः+हि श्लेष्मणाऽनुगत => श्लेष्मणा+अनुगत सङ्क्षयस्तद्विपर्ययात्| => सङ्क्षयः+तद्विपर्ययात्। वायुनाऽनुगतोऽस्माच्च => वायुना+अनुगतः+अस्मात्+च साधयेच्छीघ्रं => साधयेत्+शीघ्रं क्रमाल्लङ्घनबृंहणैः| => क्रमात्+लङ्घनबृंहणैः। वायोरन्यत्र, => वायोः+अन्यत्र, तज्जांस्तु => तत्+जान्+तु तैरेवोत्क्रमयोजितैः||29|| => तैः+एव+उत्क्रमयोजितैः॥29॥ क्षीरघृतैस्तिक्तसंयुतैर्बस्तिभिस्तथा||31|| => क्षीरघृतैः+तिक्तसंयुतैः+बस्तिभिः+तथा॥31॥ मूत्रवृद्धिक्षयोत्थांश्च => मूत्रवृद्धिक्षयोत्थान्+च कायाग्नेरंशा => कायाग्नेः+अंशा पूर्वो धातुः => पूर्वः+ धातुः कुर्याद् वृद्धः => कुर्यात्+ वृद्धः क्षीणश्च => क्षीणः+च दोषा दुष्टा => दोषाः+ दुष्टाः+ दुष्टा रसैर्धातून् => दुष्टाः+ रसैः+धातून् रसैर्धातून् => रसैः+धातून् दूषयन्त्युभये => दूषयन्ति+उभये अधो द्वे, => अधः+ द्वे, मला मलायनानि => मलाः+ मलायनानि स्युर्यथास्वं => स्युः+यथास्वं तेष्वतो गदाः||36|| => तेषु+अतः+ गदाः॥36॥ ओजस्तु => ओजः+तु तेजो धातूनां => तेजः+ धातूनां हृदयस्थमपि => हृदयस्थम्+अपि शुद्धमीषल्लोहितपीतकम्| => शुद्धम्+ईषत्+लोहितपीतकम्। नाशो यस्मिंस्तिष्ठति => नाशः+ यस्मिन्+तिष्ठति यस्मिंस्तिष्ठति => यस्मिन्+तिष्ठति यतो भावा => यतः+ भावाः+ भावा विविधा => भावाः+ विविधाः+ विविधा देहसंश्रयाः| => विविधाः+ देहसंश्रयाः। दुर्बलोऽभीक्ष्णं => दुर्बलः+अभीक्ष्णं विच्छायो दुर्मना => विच्छायः+ दुर्मना रूक्षो भवेत्क्षामश्च => रूक्षः+ भवेत्+क्षामः+च भवेत्क्षामश्च => भवेत्+क्षामः+च जीवनीयौषधक्षीर-रसाद्यास्तत्र => जीवनीयौषधक्षीर-रसाद्याः+तत्र यदपि => यत्+अपि प्रार्थयेताविरोधि => प्रार्थयेत्+अविरोधि तत्तत्त्यजन् => तत्+तत्+त्यजन् समश्नंश्च => समश्नन्+च दोषा विपरीतसमानयोः| => दोषाः+ विपरीतसमानयोः। क्षीणाश्च => क्षीणाः+च लक्षयन्त्यबुधास्तु => लक्षयन्ति+अबुधाः+तु य एव => ये+ एव समा विवृद्ध्यै => समाः+ विवृद्ध्यै त एव => ते+ एव दोषा विषमा => दोषाः+ विषमाः+ विषमा वधाय| => विषमाः+ वधाय। यस्मादतस्तेहितचर्ययैव,क्षयाद्विवृद्धेरिव => यस्मात्+अतः+तेहितचर्यया+एव,क्षयात्+विवृद्धेः+इव यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विज्ञानीयो नामैकादशोऽध्यायः||11|| => विज्ञानीयः+ नाम+एकादशः+अध्यायः॥11॥ नामैकादशोऽध्यायः||11|| => नाम+एकादशः+अध्यायः॥11॥ 02द्वादशोध्यायः => द्वादशः+अध्यायः अथातो दोषभेदीयाध्यायं => अथ+अतः+ दोषभेदीयाध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। तत्रापि => तत्र+अपि नाभिरामाशयः => नाभिः+आमाशयः स्वेदो लसीका => स्वेद+ लसीका नाभिरत्र => नाभिः+अत्र क्लेम-पर्वाण्यामाशयो रसः| => क्लेम-पर्वाणि+आमाशयः+ रसः। मेदो घ्राणं => मेदः+ घ्राणं सुतरामुरः||3|| => सुतराम्+उरः॥3॥ प्राणादिभेदात्पञ्चात्मा => प्राणादिभेदात्+पञ्चात्मा प्राणोऽत्र => प्राणः+अत्र कण्ठचरो बुद्धि-हृदयेन्द्रियचित्तधृक्||4|| => कण्ठचरः+ बुद्धि-हृदयेन्द्रियचित्तधृक्॥4॥ ष्ठीवनक्षवथूद्गार-निःश्वासान्नप्रवेशकृत्| => ष्ठीवनक्षवथूद्गार-निःश्वासान्+अप्रवेशकृत्। स्थानमुदानस्य => स्थानम्+उदानस्य नासानाभिगलांश्चरेत्||5|| => नासानाभिगलान्+चरेत्॥5॥ व्यानो हृदि => व्यानः+ हृदि क्रियास्तस्मिन् => क्रियाः+तस्मिन् समानोऽग्निसमीपस्थः => समानः+अग्निसमीपस्थः अपानोऽपानगः => अपानः+अपानगः पञ्चभूतात्मकत्वेऽपि => पञ्चभूतात्मकत्वे+अपि पाकादि-कर्मणाऽनलशब्दितम्| => पाकादि-कर्मणा+अनलशब्दितम्। पचत्यन्नं => पचति+अन्नं तत्रस्थमेव => तत्रस्थम्+एव शेषाणामप्यनुग्रहम्| => शेषाणाम्+अपि+अनुग्रहम्। बुद्धिमेधाभिमानाद्यैरभिप्रेतार्थसाधनात्||13|| => बुद्धिमेधाभिमानाद्यैः+अभिप्रेतार्थसाधनात्॥13॥ दृक्स्थमालोचकं => दृक्स्थम्+आलोचकं भ्राजनात्त्वचः||14|| => भ्राजनात्+त्वचः॥14॥ स त्रिकस्य => सः+ त्रिकस्य हृदयस्यान्नवीर्याच्च => हृदयस्य+अन्नवीर्यात्+च तत्स्थ एवाम्बुकर्मणा||15|| => तत्स्थः+ एव+अम्बुकर्मणा॥15॥ एवाम्बुकर्मणा||15|| => एव+अम्बुकर्मणा॥15॥ यत्करोत्यवलम्बनम्| => यत्+करोति+अवलम्बनम्। अतोऽवलम्बकः => अतः+अवलम्बकः यस्त्वामाशयसंस्थितः||16|| => यः+तु+आमाशयसंस्थितः॥16॥ सोऽन्नसङ्घात-क्लेदनात् => सः+अन्नसङ्घात-क्लेदनात् बोधको रसनास्थायी => बोधकः+ रसनास्थायी संश्तोऽक्षतर्पणात्|17|| => संश्तः+अक्षतर्पणात्।17॥ सन्धिसंश्लेषाच्छ्लेषकः => सन्धिसंश्लेषात्+श्लेषकः स्थानान्यविकृतात्मनाम्||18|| => स्थानानि+अविकृतात्मनाम्॥18॥ व्यापिनामपि => व्यापिनाम्+अपि जानीयात्कर्माणि => जानीयात्+कर्माणि कोपमुष्मेन => कोपम्+उष्मेन स्निग्धादयो गुणाः| => स्निग्धादयः+ गुणाः। युक्तास्तीक्ष्णाद्याश्चयं => युक्ताः+तीक्ष्णाद्याः+चयं श्लेष्मणश्चयम्||21|| => श्लेष्मणः+चयम्॥21॥ तेनैव => तेन+एव गुणा रूक्षादयः => गुणाः+ रूक्षादयः चयो वृद्धिः => चयः+ वृद्धिः स्वधाम्न्येव => स्वधाम्नि+एव प्रद्वेषो वृद्धिहेतुषु||22|| => प्रद्वेषः+ वृद्धिहेतुषु॥22॥ कोपस्तून्मार्गगामिता| => कोपः+तुु+उन्मार्गगामिता। स्वेषामस्वास्थ्यं => स्वेषाम्+अस्वास्थ्यं वायोर्ग्रीष्मादिषु => वायोः+ग्रीष्मादिषु लघुरूक्षाभिरोषधीभिः => लघुरूक्षाभिः+ओषधीभिः तद्विधस्तद्विधे => तद्विधः+तद्विधे कालस्यौष्ण्येन्न => कालस्य+ओष्ण्येन+न अद्भिरम्लविपाकाभिरोषधीभिश्च => अद्भिः+अम्लविपाकाभिः+ओषधीभिः+च स्निग्धशीताभिरुदकौषधिभिः => स्निग्धशीताभिः+उदकौषधिभिः तुल्येऽपि => तुल्ये+अपि स्कन्नत्वान्न => स्कन्नत्वात्+न कालस्वभावोऽयम् => कालस्वभावः+अयम् आहारादिवशात्पुनः||28|| => आहारादिवशात्+पुनः॥28॥ सद्योऽपि => सद्यः+अपि कालेऽपि => काले+अपि देहमापादतलमस्तकम्||29|| => देहम्+आपादतलमस्तकम्॥29॥ कुपितो मलोऽल्पाल्पं => कुपितः+ मलः+अल्पाल्पं मलोऽल्पाल्पं => मलः+अल्पाल्पं नानारूपैरसङ्ख्येयैर्विकारैः => नानारूपैः+असङ्ख्येयैः+विकारैः कुपिता मलाः||30|| => कुपिताः+ मलाः॥30॥ तस्मात्तद्धेत्वाकृतिसाधनम्| => तस्मात्+तद्धेत्वाकृतिसाधनम्। नैकैकशो वक्तुमतः => न+एकैकशः+ वक्तुम्+अतः वक्तुमतः => वक्तुम्+अतः सामान्यमुच्यते||31|| => सामान्यम्+उच्यते॥31॥ दोषा एव => दोषाः+ एव रोगाणामेककारणम्| => रोगाणाम्+एककारणम्। सर्वमप्यहः||32|| => सर्वम्+अपि+अहः॥32॥ छायामत्येति => छायाम्+अत्येति नात्मीयां => न+आत्मीयां कृत्स्नमप्यदः| => कृत्स्नम्+अपि+अदः। गुणान्नातिवर्तते||33|| => गुणान्+न+अतिवर्तते॥33॥ स्वधातुवैषम्य-निमित्तमपि => स्वधातुवैषम्य-निमित्तम्+अपि त्रीन्दोषान् => त्रीन्+दोषान् अर्थैरसात्म्यैः => अर्थैः+असात्म्यैः तत्पुनस्रिधा||35|| => तत्+पुनः+त्रिधा॥35॥ हीनोऽर्थेनेन्द्रयस्याल्पः => हीनः+अर्थेन+इन्द्रियस्य+अल्पः नैव => न+एव अतियोगोऽतिसंसर्गः, => अतियोगः+अतिसंसर्गः, स दारुणः||37|| => सः+ दारुणः॥37॥ एवमत्युच्चपूत्यादीनिन्दियार्थान् => एवम्+अत्युच्चपूत्यादीन्+इन्दियार्थान् कालस्तु => कालः+तु स हीनो => सः+ हीनः+ हीनो हीनशीतादिरतियोगोऽतिलक्षणः| => हीनः+ हीनशीतादिः+अतियोगः+अतिलक्षणः। हीनशीतादिरतियोगोऽतिलक्षणः| => हीनशीतादिः+अतियोगः+अतिलक्षणः। मिथ्यायोगस्तु => मिथ्यायोगः+तु निर्दिष्टो विपरीतस्वलक्षणः||39|| => निर्दिष्टः+ विपरीतस्वलक्षणः॥39॥ कायादिकर्मणो हीना => कायादिकर्मणः+ हीना प्रवृत्तिर्हीनसंज्ञकः||40|| => प्रवृत्तिः+हीनसंज्ञकः॥40॥ अतियोगोऽतिवृत्तिस्तु, => अतियोगः+अतिवृत्तिः+तु, यच्च => यत्+च समस्तोऽसाविह => समस्तः+असौ+इह वाऽमुत्र => वा+अमुत्र निदानमेतद्दोषाणां, => निदानम्+एतद्दोषाणां, कुपितास्तेन => कुपिताः+तेन नैकधा||43|| => न+एकधा॥43॥ रक्तादयस्त्वक् => रक्तादयः+त्वक् बहिर्भागाश्च => बहिर्भागाः+च दुर्नाम-गुल्म-शोफादयो गदाः||45|| => दुर्नाम-गुल्म-शोफादयः+ गदाः॥45॥ अन्तःकोष्ठो महास्रोत => अन्तःकोष्ठः+ महास्रोतः+ महास्रोत आमपक्वाशयाश्रयः| => महास्रोतः+ आमपक्वाशयाश्रयः। शिरोहृदयवस्त्यादि-मर्माण्यस्थ्नां => शिरोहृदयवस्त्यादि-मर्माणि+अस्थ्नां सिरास्नायु-कण्डराद्याश्च => सिरास्नायु-कण्डराद्याः+च स्थितास्तत्र => स्थिताः+तत्र श्यावोऽरुणोऽपि => श्यावः+अरुणः+अपि श्वेतो रसौ => श्वेतः+ रसौ स्वादुलवणो चिरकारिता| => स्वादुलवणः+ चिरकारिता। इत्यशेषाऽऽमय-व्यापि => इति+अशेषाऽऽमय-व्यापि दर्शनाद्यैरवहितस्तत्सम्यगुपलक्षयेत्| => दर्शनाद्यैः+अवहितः+तत्सम्यक्+उपलक्षयेत्। पश्यन्नार्तान् => पश्यन्+आर्तान् शास्त्रदेव => शास्त्रात्+एव कश्चित्कश्चित्पूर्वापराधजः| => कश्चित्+कश्चित्+पूर्वापराधजः। तत्सङ्कराद्भवत्यन्यो व्याधिरेवं => तत्सङ्करात्+भवति+अन्यः+ व्याधिः+एवं व्याधिरेवं => व्याधिः+एवं कर्मजो हेतुभिर्विना| => कर्मजः+ हेतुभिः+विना। हेतुभिर्विना| => हेतुभिः+विना। महारम्भोऽल्पके => महारम्भः+अल्पके हेतावातङ्को दोषकर्मजः||58|| => हेतौ+आतङ्कः+ दोषकर्मजः||58|| विपक्षशीलनात्पूर्वः => विपक्षशीलनात्+पूर्वः गच्छत्युभयजन्मा => गच्छति+उभयजन्मा दोषकर्मक्षयात्क्षयम्||59|| => दोषकर्मक्षयात्+क्षयम्॥59॥ स्वपरतन्त्रत्वाद्व्याधयोऽन्त्याः => स्वपरतन्त्रत्वात्+व्याधयः+अन्त्याः पुनर्द्विधा| => पुनः+द्विधा। पश्चादुपद्रवाः||60|| => पश्चात्+उपद्रवाः॥60॥ विपरीतास्ततोऽन्ये => विपरीताः+ततः+अन्ये विद्यादेव => विद्यात्+एव मलानपि||61|| => मलान्+अपि॥61॥ तांल्लक्षयेदवहितो विकुर्वाणान् => तान्+लक्षयेत्+अवहितः+ विकुर्वाणान् प्रशमोऽशाम्यतस्तथा||62|| => प्रशमः+अशाम्यतः+तथा॥62॥ पश्चाच्चिकित्सेत्तूर्णं => पश्चात्+चिकित्सेत्+तूर्णं बलवन्तमुपद्रवम्| => बलवन्तम्+उपद्रवम्। पीडाकरतरो हि => पीडाकरतरः+ हि विकारनामाऽकुशलो न => विकारनाम्+अकुशलः+ न नामतोऽस्ति => नामतः+अस्ति स एव => सः+ एव कुपतो दोषः => कुपतः+ दोषः तस्माद्विकारप्रकृतीरधिष्ठानान्तराणि => तस्मात्+विकारप्रकृतीः+अधिष्ठानान्तराणि हेतुविशेषांश्च => हेतुविशेषान्+च कुर्यादुपक्रमम्||66|| => कुर्यात्+उपक्रमम्॥66॥ कालमनलं => कालम्+अनलं तथाऽऽहारमवस्थाश्च => तथा+आहारम्+अवस्थाः+च पृथग्विधाः||67|| => पृथक्+विधाः॥67॥ समीक्ष्यैषां => समीक्ष्य+एषां यो वर्तते => यः+ वर्तते स स्खलति => सः+ स्खलति दृश्यतेऽप्यन्यथाकारं => दृश्यते+अपि+अन्यथाकारं तस्मिन्नवहितो भवेत्||69|| => तस्मिन्+अवहितः+ भवेत्||669॥ लघुमिति => लघुम्+इति कल्पयंस्तु => कल्पयन्+तु ततोऽल्पमल्पवीर्यं => ततः+अल्पम्+अल्पवीर्यं संशोधनमयोगतः||71|| => संशोधनम्+अयोगतः॥71॥ त्वतियोगेन => तु+अतियोगेन क्षिणुयान्न => क्षिणुयात्+न मलानेव => मलान्+एव वपुरस्यपि||72|| => वपुः+अस्यपि॥72॥ अतोऽभियुक्तः => अतः+अभियुक्तः सर्वमालोच्य => सर्वम्+आलोच्य भैषज्यमारोग्याय => भैषज्यम्+आरोग्याय वक्ष्यन्तेऽतः => वक्ष्यन्ते+अतः दोषा वृद्धिक्षयविभेदतः| => दोषाः+ वृद्धिक्षयविभेदतः| संसर्गस्त्रिधा, => संसर्गः+त्रिधा, तान्नव||74|| => तान्+नव॥74॥ त्रीनेव => त्रीन्+एव षडेकस्यातिशायने| => षडेकस्य+अतिशायने। पञ्चविंशतिमित्येवं => पञ्चविंशतिम्+इति+एवं क्षीणैश्च => क्षीणैः+च पुनश्च => पुनः+च सविपर्यययाऽपि => सविपर्ययया+अपि द्विषष्टिर्निर्दिष्टाः => द्विषष्टिः+निर्दिष्टाः संसर्गाद्रसरुधिरादिभिस्तथैषां => संसर्गात्+रसरुधिरादिभिः+तथा+एषां दोषांस्तु => दोषान्+तु तरतमयोगतश्च => तरतमयोगतः+च जानीयादवहितमानसो यथास्वम्||78|| => जानीयात्+अवहितमानसः+ यथास्वम्॥78॥ यामष्टाहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाहृदयसंहितायां दीयो नाम => दीयः+ नाम द्वादशोऽध्यायाः||12|| => द्वादशः+अध्यायाः॥12॥ 02त्रयोदशोऽध्यायः => त्रयोदशः+अध्यायः अथातो दोषोपक्रमणीयमध्यायं => अथ+अतः+ दोषोपक्रमणीयम्+अध्यायं दोषोपक्रमणीयमध्यायं => दोषोपक्रमणीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। वातस्योपक्रमः => वातस्य+उपक्रमः भोज्यान्यभ्यङ्गमर्दनम्||1|| => भोज्यानि+अभ्यङ्गमर्दनम्॥1॥ सेको मद्यं => सेकः+ मद्यं बस्तयो बस्तिनियमः => बस्तयः+ बस्तिनियमः स्नेहाश्चानेकयोनयः| => स्नेहाः+च+अनेकयोनयः। स्वादुशीतैर्विरेचनम्| => स्वादुशीतैः+विरेचनम्। भोजनान्यौषधानि => भोजनानि+ओषधानि गन्धानामुपसेवनम्| => गन्धानाम्+उपसेवनम्। मणीनामुरसा => मणीनाम्+उरसा कर्पूरचन्दनोशीरैरनुलेपः => कर्पूरचन्दनोशीरैः+अनुलेपः प्रदोषश्चन्द्रमाः => प्रदोषः+चन्द्रमाः हिमोऽनिलः||6|| => हिमः+अनिलः॥6॥ छन्दानुवर्तिनो दाराः => छन्दानुवर्तिनः+ दाराः गृहाण्युद्यानदीर्घिकाः| => गृहाणि+उद्यानदीर्घिकाः। सर्पिर्विरेकश्च => सर्पिर्विरेकः+च श्लेष्मणो विधिना => श्लेष्मणः+ विधिना अनेकरूपो व्यायामश्चिन्ता => अनेकरूपः+ व्यायामश्चिन्ता विशेषाद्वमनं => विशेषात्+वमनं मेदोघ्नमौषधम्| => मेदोघ्नम्+औषधम्। योऽयमुद्दिश्यं => यः+अयम्+उद्दिश्यं प्रायो मरुत्पित्ते => प्रायः+ मरुत्पित्ते मरुतो योगवाहित्वात्, => मरुतः+ योगवाहित्वात्, चय एव => चये+ एव जयेद्दोषं => जयेत्+दोषं त्वविरोधयन्| => तु+अविरोधयन्। शमयेद्व्याधिमेकं => शमयेत्+व्याधिम्+एकं योऽन्यमुदीरयेत्| => यः+अन्यम्+उदीरयेत्। नाऽसौ => न+असौ शुद्धस्तु => शुद्धः+तु शमयेद्यो न => शमयेत्+यः+ न व्यायामादूष्मणस्तैक्ष्ण्यादहिताचरणादपि| => व्यायामात्+ऊष्मणः+तैक्ष्ण्यात्+अहिताचरणात्+अपि। कोष्ठाच्छाखाऽस्थिमर्माणि => कोष्ठात्+शाखाऽस्थिमर्माणि द्रुतत्वान्मारुतस्य => द्रुतत्वात्+मारुतस्य दोषा यान्ति => दोषाः+ यान्ति वायोश्च => वायोः+च तत्रस्थाश्च => तत्रस्थाः+च भूयो हेतुप्रतीक्षिणः| => भूयः+ हेतुप्रतीक्षिणः। कुप्यन्त्यन्याश्रयेष्वपि||19|| => कुप्यन्ति+अन्याश्रयेषु+अपि॥19॥ तत्रान्यस्थानसंस्थेषु => तत्र+अन्यस्थानसंस्थेषु तदीयामबलेषु => तदीयाम्+अबलेषु कुर्याच्चिकित्सां => कुर्यात्+चिकित्सां स्वामेव => स्वाम्+एव बलेनान्याभिभाविषु||20|| => बलेन+अन्याभिभाविषु॥20॥ शमयेद्दोषं => शमयेत्+दोषं प्रायस्तिर्यग्गता => प्रायः+तिर्यग्गता क्लेशयन्त्यातुरांश्चिरम्||21|| => क्लेशयन्ति+आतुरान्+चिरम्॥21॥ कुर्यान्न => कुर्यात्+न शमयेत्तान् => शमयेत्+तान् कोष्ठमानयेत्||22|| => कोष्ठम्+आनयेत्॥22॥ कोष्ठप्रपन्नांश्च => कोष्ठप्रपन्नान्+च ऊष्मणोऽल्पबलत्वेन => ऊष्मणः+अल्पबलत्वेन धातुमाद्यमपाचितम्| => धातुम्+आद्यम्+अपाचितम्। दुष्टमामाशयगतं => दुष्टम्+आमाशयगतं रसमामं => रसम्+आमं दोषेभ्य एवातिदुष्टेभ्योऽन्योन्यमूर्च्छनात्| => दोषेभ्यः+ एव+अतिदुष्टेभ्यः+अन्योन्यमूर्च्छनात्| एवातिदुष्टेभ्योऽन्योन्यमूर्च्छनात्| => एव+अतिदुष्टेभ्यः+अन्योन्यमूर्च्छनात्| कोद्रवेभ्यो विषस्येव => कोद्रवेभ्यः+ विषस्य+इव विषस्येव => विषस्य+इव वदन्त्यामस्य => वदन्ति+आमस्य सम्पृक्ता दोषा => सम्पृक्ताः+ दोषाः+ दोषा दूष्याश्च => दोषाः+ दूष्याः+च दूष्याश्च => दूष्याः+च सामा इत्युपदिश्यन्ते => सामाः+ इति+उपदिश्यन्ते इत्युपदिश्यन्ते => इति+उपदिश्यन्ते रोगास्तदुद्भवाः||27|| => रोगाः+तदुद्भवाः||27| धातुष्वनुत्किलिष्टान् => धातुषु+अनुत्किलिष्टान् फलादामाद्रसानिव||28|| => फलात्+आमात्+रसान्+इव॥28॥ स्युर्दुनिर्हरत्वतः| => स्युः+दुनिर्हरतु+अतः। पाचनैर्दीपनैः => पाचनैः+दीपनैः स्नेहैस्तान् => स्नेहैः+तान् स्वेदैश्च => स्वेदैः+च शोधयेच्छोधनैः => शोधयेत्+शोधनैः हन्त्याशु => हन्ति+आशु द्रव्यामामाशयान्मलान्||30|| => द्रव्याम्+आमाशयात्+मलान्॥30॥ चोर्ध्वजत्रूत्थान् => च+ऊर्ध्वजत्रूत्थान् पक्वाधानाद् गुदेन => पक्वाधानात्+ गुदेन उत्क्लिष्टानघ ऊर्ध्वं => उत्क्लिष्टान्+अघः+ ऊर्ध्वं चामान् => च+आमान् धारयेदौषधैर्दोषान् => धारयेत्+औषधैः+दोषान् विधृतास्ते => विधृताः+ते प्रागतो दोषानुपेक्षेत => प्रागतः+ दोषान्+उपेक्षेत दोषानुपेक्षेत => दोषान्+उपेक्षेत पाचनैस्तैस्तैः => पाचनैः+तैः+तैः पाचयेन्निर्हरेत => पाचयेत्+निर्हरेत स्वस्थवृत्तमभिप्रेत्य, => स्वस्थवृत्तम्+अभिप्रेत्य, प्रयोजयेत्क्रियां => प्रयोजयेत्+क्रियां युञ्ज्यादनन्नमन्नादौ => युञ्ज्यात्+अनन्नम्+अन्नादौ मध्येऽन्ते => मध्ये+अन्ते चौषधम्||37|| => च+औषधम्॥37॥ गदेऽनन्नं => गदे+अनन्नं बलिनो रोगरोगिणोः| => बलिनः+ रोगरोगिणोः। विगुणेऽपाने, => विगुणे+अपाने, व्यानेऽन्ते => व्याने+अन्ते प्रातराशस्य, => प्रातः+आशस्य, सायमाशस्य => सायम्+आशस्य तूत्तरे| => तु+उत्तरे। ग्रासग्रासान्तयो प्राणे => ग्रासग्रासान्तयः+ प्राणे मुहुर्मुहुर्विषच्छर्दिहिध्मातृट्_श्वासकासिषु| => मुहुः+मुहुः+विषच्छर्दिहिध्मातृट्_‌श्वासकासिषु। भोज्यैश्चित्रैररोचके||40|| => भोज्यैः+चित्रैः+अरोचके॥40॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां मणीयो नाम => मणीयः+ नाम त्रयोदशोऽध्यायः||13|| => त्रयोदशः+अध्यायः||13|| 02चतुर्दशोऽध्यायः => चतुर्दशः+अध्यायः अथातो द्विविधोपक्रमणीयमध्यायं => अथ+अतः+ द्विविधोपक्रमणीयम्+अध्यायं द्विविधोपक्रमणीयमध्यायं => द्विविधोपक्रमणीयम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः| द्वित्वाद् द्विधैवोपक्रमो => द्वित्वात्+ द्विधैवा+उपक्रमः+ द्विधैवोपक्रमो मतः| => द्विधैवा+उपक्रमः+ मतः| सन्तर्पणस्तत्र => सन्तर्पणः+तत्र द्वितीयश्चापतर्पणः||1|| => द्वितीयः+च+अपतर्पणः॥1॥ बृंहणो लङ्घनश्चेति => बृंहणः+ लङ्घनः+च+इति लङ्घनश्चेति => लङ्घनः+च+इति तत्पर्यायावुदाहृतौ| => तत्पर्यायौ+उदाहृतौ| प्रायो भौमापमितरेच्च => प्रायः+ भौमापम्+इतरेत्+च भौमापमितरेच्च => भौमापम्+इतरेत्+च तदपि => तत्+अपि द्वैध्याद् द्वितयं => द्वैध्यात्+ द्वितयं नातिवर्तते| => न+अतिवर्तते| चेति => च+इति तत्रापि => तत्र+अपि यदीरयेद्वहिर्दोषान् => यत्+ईरयेत्+वहिर्दोषान् निरूहो वमनं => निरूहः+ वमनं कायशिरोरेकोऽस्रविस्रुतिः||5|| => कायशिरोरेकः+अस्रविस्रुतिः||5|| समान्नोदीरयत्यपि| => समान्+न+उदीरयति+अपि। तच्च => तत्+च त्वव => तु+अव बृंहयेद् व्याधिभैषज्य-मद्यस्त्रिशोककर्शितान्| => बृंहयेत्+ व्याधिभैषज्य-मद्यस्त्रिशोककर्शितान्। ग्रीष्मेऽपरानपि| => ग्रीष्मे+अपरान्+अपि। स्थूलांश्च => स्थूलान्+च लङ्घयेन्नित्यं => लङ्घयेत्+नित्यं त्वपरानपि||11|| => तु+अपरान्+अपि॥11॥ आमदोषज्वरच्छर्द्रिरतीसारहृदामयैः||12|| => आमदोषज्वरच्छर्द्रिः+अतीसारहृदामयैः॥12॥ विबन्धगौरवोद्गार-हृल्लासादिभिरातुरान्| => विबन्धगौरवोद्गार-हृल्लासादिभिः+आतुरान्। एभिरेवामयैरार्तान् => एभिः+एव+आमयैः+आर्तान् क्षुत्तृष्णानिग्रहैर्दोषैस्त्वार्तान् => क्षुत्तृष्णानिग्रहैः+दोषैः+तु+आर्तान् मध्यबलैर्दृढान्||14|| => मध्यबलैः+दृढान्॥14॥ किमुताल्पबलैर्नरान्| => किम्+उत+अल्पबलैः+नरान्। बृंहयेल्लङ्घनीयान् => बृंहयेत्+लङ्घनीयान् बृंह्यांस्तु => बृंह्यान्+तु देशकालादि-बलतस्तानुपाचरेत्| => देशकालादि-बलतः+तान्+उपाचरेत्। स्याद्बलं => स्यात्+बलं पुष्टिस्तत्साध्याऽऽमयसङ्क्षयः||16|| => पुष्टिः+तत्साध्या+आमयसङ्क्षयः॥16॥ सर्गो मलनां => सर्गः+ मलनां व्याधिमार्दवमुत्साहस्तन्द्रानाशश्च => व्याधिमार्दवम्+उत्साहः+तन्द्रानाशः+च कुरुतस्तु => कुरुतः+तु तैरेव => तैः+एव ज्ञेयमतिबृंहितलङ्घिते||19|| => ज्ञेयम्+अतिबृंहितलङ्घिते॥19॥ अतिस्थौल्याऽपचीमेह-ज्वरोदरभगन्दरान्| => अतिस्थौल्या+अपचीमेह-ज्वरोदरभगन्दरान्। कास-सन्न्यास-कृच्छ्राम-कुष्ठादीनतिदारुणान्||20|| => कास-सन्न्यास-कृच्छ्राम-कुष्ठादीन्+अतिदारुणान्॥20॥ सर्वमिष्यते| => सर्वम्+इष्यते। लिह्याद् गुडूचीमभयां => लिह्यात्+ गुडूचीम्+अभयां गुडूचीमभयां => गुडूचीम्+अभयां शिलाजतुप्रयोगश्च => शिलाजतुप्रयोगः+च साग्निमन्थरसो हितः||23|| => साग्निमन्थरसः+ हितः||23|| काललोहरजो मधु| => काललोहरजः+ मधु| योगोऽतिस्थौल्यदोषजित्||24|| => योगः+अतिस्थौल्यदोषजित्॥24॥ षोडशगुणैर्युक्तं => षोडशगुणैः+युक्तं रोगानन्यांश्च => रोगान्+अन्यान्+च सन्नस्याऽग्नेश्च => सन्नस्य+अग्नेः+च कासस्तृष्णाधिक्यमरोचकः| => कासः+तृष्णाधिक्यम्+अरोचकः। वर्चोमूत्रग्रहाद्याश्च => वर्चोमूत्रग्रहाद्याः+च जायन्तेऽतिविलङ्घनात्| => जायन्ते+अतिविलङ्घनात्। कार्श्यमेव => कार्श्यम्+एव वाऽलमतिभेदोऽग्निवातजित्| => वा+अलम्+अतिभेदः+अग्निवातजित्। मधुरस्निग्धसौहित्यैर्यत्सौख्येन => मधुरस्निग्धसौहित्यैः+यत्सौख्येन योजयेद् बृंहणं => योजयेत्+ बृंहणं स्वप्नप्रसङ्गाच्च => स्वप्नप्रसङ्गात्+च कृशो वराह => कृशः+ वराहः+ वराह इव => वराहः+ इव किञ्चिदन्यद् देहबृहत्त्वकृत्| => किञ्चित्+अन्यत्+ देहबृहत्त्वकृत्। मांसादमांसं => मांसात्+अमांसं सम्भृतत्वाद्विशेषतः||35|| => सम्भृतत्वात्+विशेषतः॥35॥ यवगोधूममुभयोस्तद्योग्याहितकल्पनम्||36|| => यवगोधूमम्+उभयोः+तद्योग्याहितकल्पनम्॥36॥ दोषगत्याऽतिरिच्यन्ते => दोषगत्या+अतिरिच्यन्ते उपक्रमा न => उपक्रमाः+ न द्वित्वाद्भिन्ना अपि => द्वित्वात्+भिन्नाः+ अपि गदा इव||37|| => गदाः+ इव||37|| यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां क्रमणीयो नाम => क्रमणीयः+ नाम चतुर्दशोऽध्यायः||14|| => चतुर्दशः+अध्यायः॥14॥ 02पञ्चदशोऽध्यायः| => पञ्चदशः+अध्यायः। अथातः => अथ+अतः शोधनादिगणसङ्गहमध्यायं => शोधनादिगणसङ्गहम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः|| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः॥ कण-लवण-वचैला-सर्षपाश्छर्दनानि||1|| => कण-लवण-वचैला-सर्षपाः+छर्दनानि॥1॥ सारो माधूकः => सारः+ माधूकः शोधयन्त्युत्तमाङ्गम्||4|| => शोधयन्ति+उत्तमाङ्गम्॥4॥ वीरतरादिश्च => वीरतरादिः+च विदार्यादिश्च => विदार्यादिः+च सारिवादिश्च => सारिवादिः+च आरग्वधादिरर्कादिर्मुष्काद्योऽसनादिकः| => आरग्वधादिः+अर्कादिः+मुष्काद्यः+असनादिकः। समुस्तादिर्वत्सकादिर्बलासजित्||7|| => समुस्तादिः+वत्सकादिः+बलासजित्॥7॥ चेति => च+इति गणो जीवनीयाख्यः||8|| => गणः+ जीवनीयाख्यः॥8॥ विदार्यादिरयं => विदार्यादिः+अयं हृद्यो बृंहणो => हृद्यः+ बृंहणः+ बृंहणो वातपित्तहा| => बृंहणः+ वातपित्तहा। शोषगुल्माङ्गमर्दोध्वश्वासकासहरो गणः||10|| => शोषगुल्माङ्गमर्दोध्वश्वासकासहरः+ गणः॥10॥ पित्तश्लेष्मज्वरच्छर्दि-दाहतृष्णाघ्नमग्निकृत्||16|| => पित्तश्लेष्मज्वरच्छर्दि-दाहतृष्णाघ्नम्+अग्निकृत्॥16॥ आरग्वधादिर्जयति => आरग्वधादिः+जयति असनादिर्विजयते => असनादिः+विजयते मेदो मन्दाग्नित्वं => मेदः+ मन्दाग्नित्वं चान्तः => च+अन्तः वर्गोवीरताद्योऽयं => वर्गोवीरताद्यः+अयं एष रोध्रादिको => एषः+ रोध्रादिकः+ रोध्रादिको नामः => रोध्रादिकः+ नामः कफहरो गणः| => कफहरः+ गणः। अयमर्कादिको वर्गः => अयम्+अर्कादिकः+ वर्गः कृमिकुष्ठप्रशमनो विशेषाद् => कृमिकुष्ठप्रशमनः+ विशेषात्+ विशेषाद् व्रणशोधनः||29|| => विशेषात्+ व्रणशोधनः||29|| विषमुष्टीभूस्तृणो भूतकेशी||30|| => विषमुष्टीभूः+तृणः+ भूतकेशी॥30॥ प्रतिश्यायारुचिश्वास-कासघ्नो व्रणशोधनः||31|| => प्रतिश्यायारुचिश्वास-कासघ्नः+ व्रणशोधनः॥31॥ गुल्ममेहाश्मरीपाण्डु-मेदोऽर्शः => गुल्ममेहाश्मरीपाण्डु-मेदः+अर्शः पद्माद्रजो योजनवल्ल्यनन्ता| => पद्मात्+रजः+ योजनवल्ल्यनन्ता। मानद्रुमो मोचरसः => मानद्रुमः+ मोचरसः व्रणानामपि => व्रणानाम्+अपि मलपाचनाश्च||40|| => मलपाचनाः+च॥40॥ न्यग्रोधादिर्गणो व्रण्यः => न्यग्रोधादिर्गणः+ व्रण्यः शुक्तिर्व्याघ्रनखोऽमराह्वमगुरुः => शुक्तिर्व्याघ्रनखः+अमराह्वमगुरुः एलादिको वातकफौ => एलादिकः+ वातकफौ व्याधिघातो बहलबहुरसस्तीक्ष्णवृक्षात् => व्याधिघातः+ बहलबहुरसः+तीक्ष्णवृक्षात् बहलबहुरसस्तीक्ष्णवृक्षात् => बहलबहुरसः+तीक्ष्णवृक्षात् श्यामाद्यो हन्ति => श्यामाद्यः+ हन्ति त्रयस्रिंशदिति => त्रयस्त्रिंशत्+इति प्रोक्ता वर्गास्तेषु => प्रोक्ताः+ वर्गाः+तेषु वर्गास्तेषु => वर्गाः+तेषु त्वलाभतः| => तु+अलाभतः। युञ्ज्यात्तद्विधमन्यच्च => युञ्ज्यात्+तद्विधम्+अन्यत्+च जह्यादयौगिकम्||46|| => जह्यात्+अयौगिकम्॥46॥ वर्गा दोषदूष्याद्यपेक्ष्य => वर्गाः+ दोषदूष्याद्यपेक्ष्य नस्येऽन्वासनेऽन्तर्बहिर्वा => नस्ये+अन्वासने+अन्तः+बहिः+वा लेपाभ्यङ्गैर्घ्नन्ति => लेपाभ्यङ्गैः+घ्नन्ति यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां णसङ्ग्रहो नाम => णसङ्ग्रहः+ नाम पञ्चदशोऽध्यायाः||15|| => पञ्चदशः+अध्यायाः॥15॥ 02षोडशोऽध्यायः => षोडशः+अध्यायः अथातः => अथ+अतः स्नेहविधिमध्यायं => स्नेहविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। प्रायो, => प्रायः+, तत्रापि => तत्र+अपि चोत्तमं => च+उत्तमं संस्कारस्यानुवर्तनात्||2|| => संस्कारस्य+अनुवर्तनात्॥2॥ माधुर्यादविदाहित्त्वाज्जन्माद्येव => माधुर्यात्+अविदाहित्त्वात्+जन्माद्येव पित्तघ्नास्ते => पित्तघ्नाः+ते यथापूर्वमितरघ्ना यथोत्तरम्||3|| => यथापूर्वम्+इतरघ्नाः+ यथा+उत्तरम्॥3॥ यथोत्तरम्||3|| => यथा+उत्तरम्॥3॥ घृतात्तैलं => घृतात्+तैलं तैलान्मज्जा => तैलात्+मज्जा ततोऽपि => ततः+अपि त्रिभिश्चितुर्भिस्तैर्यमकस्रिवृतो महान्||4|| => त्रिभिः+चतुर्भिः+तैर्यमकस्रिवृतः+ महान्||4|| वृद्धबालाबलकृशा रुक्षाः => वृद्धबालाबलकृशाः+ रुक्षाः त्वतिमन्दाग्नितीक्ष्णाग्निस्थूलदुर्बलाः||6|| => तु+अतिमन्दाग्नितीक्ष्णाग्निस्थूलदुर्बलाः॥6॥ तृष्णामद्यैश्च => तृष्णामद्यैः+च रूक्षक्लेशक्षमात्दग्नि-वातावृतपथेषु => रूक्षक्लेशक्षमात्+अग्नि-वातावृतपथेषु सर्पिरन्यौ => सर्पिः+अन्यौ शस्तोऽह्नि => शस्तः+अह्नि शीतेऽपि => शीते+अपि घर्मेऽपि => घर्मे+अपि पित्ततो दिवा| => पित्ततः+ दिवा। युक्त्याऽवचारयेत्स्नेहं => युक्त्या+अवचारयेत्+स्नेहं नस्याभ्यञ्जनगण्डूषमूर्द्धकर्णाक्षितर्पणैः| => नस्य+अभ्यञ्जनगण्डूषमूर्द्धकर्णाक्षितर्पणैः। षष्टिर्विचारणाः|15|| => षष्टिः+विचारणाः।15॥ स्नेहस्यान्याभिभूतत्वादल्पत्वाच्च => स्नेहस्य+अन्याभिभूतत्वात्+अल्पत्वात्+च क्रमात्स्मृताः| => क्रमात्+स्मृताः। यथोक्तहेत्वभावाच्च => यथा+उक्तहेत्वभावात्+च नाच्छपेयो विचारणाः||16|| => नाच्छपेयः+ विचारणाः॥16॥ स श्रेष्ठः => सः+ श्रेष्ठः चतुर्भिरष्टाभिर्यामैर्जीर्यन्ति => चतुर्भिः+अष्टाभिः+यामैः+जीर्यन्ति मात्रास्तास्ताभ्यश्च => मात्राः+ताः+ताभ्यः+च कल्पयेद्वीक्ष्य => कल्पयेत्+वीक्ष्य ह्यस्तेन => हि+अस्तेन एवान्ने => एव+अन्ने स्नेहोऽच्छः => स्नेहः+अच्छः क्षुद्वतोऽनन्नो मध्यमात्रश्च => क्षुद्वतः+अनन्नः+ मध्यमात्रः+च मध्यमात्रश्च => मध्यमात्रः+च बृंहणो रसमद्याद्यैः => बृंहणः+ रसमद्याद्यैः सभक्तोऽल्पहितः => सभक्तः+अल्पहितः स च| => सः+ च। चोष्णे => च+उष्णे प्राङ्भध्योत्तरभक्तोऽसावधोमध्योर्ध्वदेहजान्| => प्राङ्भध्योत्तरभक्तः+असावधोमध्योर्ध्वदेहजान्। व्याधीञ्जयेद्वलं => व्याधीन्+जयेत्+वलं कुर्यादङ्गानां => कुर्यात्+अङ्गानां वार्युष्णच्छेऽनु => वार्युष्णच्छे+अनु पुनरुष्णोदकं => पुनः+उष्णोदकं तेनोद्गारविशुद्धिः => तेन+उद्गारविशुद्धिः स्यात्ततश्च => स्यात्+ततः+च भोज्योऽन्नं => भोज्यः+अन्नं पीतवानपि| => पीतवान्+अपि। द्रवोष्णमनभिष्यन्दि => द्रवोष्णम्+अनभिष्यन्दि नातिस्निग्धमसङ्करम्||25|| => न+अतिस्निग्धम्+असङ्करम्॥25॥ स्याद् ब्रह्मचारी => स्यात्+ ब्रह्मचारी नीचात्युच्चोपधानाहः => नीचाति+उच्चोपधान्+आहः यान्यहानि => यानि+अहानि पिबेत्तानि => पिबेत्+तानि तावन्त्यन्यान्यपि => तावन्ति+अन्यानि+अपि प्रायो व्याधिक्षीणेषु => प्रायः+ व्याधिक्षीणेषु उपचारस्तु => उपचारः+तु सम्यक्_स्निग्धोऽथवा => सम्यक्‌+स्निग्धः+अथवा यावदतः => यावत्+अतः सात्मीभवेत्परम्| => सात्मीभवेत्+परम्। दीप्तोऽग्निर्वर्चः => दीप्तः+अग्निः+वर्चः स्निग्धमसंहतम्||30|| => स्निग्धम्+असंहतम्॥30॥ सम्यक्_स्निग्धे, => सम्यक्+स्निग्धे, अमात्रयाऽहितो काले => अमात्रया+अहितः+ काले शोफार्शस्तन्द्रास्तम्भविसंज्ञताः||32|| => शोफार्शः+तन्द्रास्तम्भविसंज्ञताः॥32॥ कण्डूकुष्ठज्वरोत्क्लेशशूलानाहभ्रमादिकान्| => कण्डूकुष्ठज्वरोत्क्लेशशूलान्+आहभ्रमादिकान्। लङ्घनवत्कुतातिकृतलक्षणम्||35|| => लङ्घनवत्+कुतातिकृतलक्षणम्॥35॥ स्वेदमाचरेत्| => स्वेदम्+आचरेत्। कुर्याद्विरेकं, => कुर्यात्+विरेकं, एकाहं => एक+अहं दिनमन्यच्च => दिनम्+अन्यत्+च कफमुत्क्लेश्य => कफम्+उत्क्लेश्य भूरिश्लेष्माणो विषमाग्नयः||37|| => भूरिश्लेष्माणः+ विषम्+आग्नयः॥37॥ विषमाग्नयः||37|| => विषम्+आग्नयः॥37॥ स्नेहोचिताश्च => स्नेहोचिताः+च स्नेह्यास्तान् => स्नेह्याः+तान् रूक्षयेत्ततः| => रूक्षयेत्+ततः। शोधयेदेवं => शोधयेत्+एवं मलानीरयितुं => मलान्+ईरयितुं स्नेहश्चासात्म्यतां => स्नेहः+च+आसात्म्यतां योगानिमाननुद्वेगान् => योगानिमान्+अनुद्वेगान् प्राज्यमांसरसास्तेषु, => प्राज्यमांसरसाः+तेषु, तिलचूर्णश्च => तिलचूर्णः+च कृशरा तथा| => कृशराः+ तथा। दध्नो वा => दध्नः+ वा स्नेहैस्तण्डुलपञ्चमैः| => स्नेहैः+तण्डुलपञ्चमैः। स्नेहाश्च => स्नेहाः+च सूक्ष्ममुष्णं => सूक्ष्मम्+उष्णं यथास्वमेतेषां => यथास्वम्+एतेषां योजयेदविकारिणः| => योजयेत्+अविकारिणः। त्वामयैरग्निदेहसन्धुक्षणक्षमान्||45|| => तु+आमयैः+अग्निदेहसन्धुक्षणक्षमान्॥45॥ दृढेन्द्रियो मन्दजरः => दृढेन्द्रियः+ मन्दजरः यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विधिर्नाम => विधिः+नाम षोडशोऽध्यायः||16|| => षोडशः+अध्यायः॥16॥ 02सप्तदशोऽध्यायः| => सप्तदशः+अध्यायः। अथातः => अथः+अतः स्वेदविधिमध्यायं => स्वेदविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः|| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः|| स्वेदस्तापोपनाहोष्मद्रवभेदाच्चतुर्विधः| => स्वेदः+तापोपनाहोष्मद्रवभेदात्+चतुर्विधः। तापोऽग्नितप्त-वसन-फालहस्ततलादिभिः||1|| => तापः+अग्नितप्त-वसन-फालहस्ततलादिभिः॥1॥ उपनाहो वचाकिण्वशताह्वादेवदारुभिः| => उपनाहः+ वचाकिण्वशताह्वादेवदारुभिः। समन्तैर्गन्धैश्च => समन्तैः+गन्धैः+च रास्नैरण्डजटामिषैः||2|| => रास्नैः+अण्डजटामिषैः॥2॥ पद्मकाद्यैस्तु => पद्मकाद्यैः+तु स्निग्दोष्णवीर्यैर्मृदुभिश्चर्मपट्टैरपूतिभिः||4|| => स्निग्दोष्णवीर्यैः+मृदुभिः+चर्मपट्टैः+अपूतिभिः॥4॥ मुञ्चेन्मुञ्चेद्रात्रौ => मुञ्चेत्+मुञ्चेत्+रात्रौ प्रयोज्यो देशकालतः| => प्रयोज्यः+ देशकालतः। पत्रभङ्गैर्वचाद्यैश्च => पत्रभङ्गैः+वचाद्यैः+च मांसैश्चानूपवापरिजैः||8|| => मांसैः+च+अनूपवापरिजैः॥8॥ सहितैर्वा => सहितैः+वा कुम्भीर्गलन्तीर्नाडीर्वा => कुम्भीः+गलन्तीः+नाडीः+वा वाससाऽऽच्छादितं => वाससा+आच्छादितं सिञ्चेद्यथासुखम्||10|| => सिञ्चेत्+यथासुखम्॥10॥ तैरेव => तैः+एव सर्वाङ्गेऽनिले| => सर्वाङ्गे+अनिले। अवगाह्यातुरस्तिष्ठेदर्शः => अवगाह्यातुरः+तिष्ठेत्+अर्शः निवातेऽन्तर्बहिः => निवाते+अन्तर्बहिः स्निग्धो जीर्णान्नः => स्निग्धः+ जीर्णान्नः स्वेदमाचरेत्| => स्वेदम्+आचरेत्। कफार्तो रूक्षणं => कफार्तः+ रूक्षणं रूक्षो, => रूक्षः+, स्विन्नो जातेऽङ्गानां => स्विन्नः+ जाते+अङ्गानां जातेऽङ्गानां => जाते+अङ्गानां स्याच्छनैर्मृदितः => स्यात्+शनैः+मृदितः स्नातस्ततः => स्नातः+ततः स्वेदातियोगाच्छर्दिश्च,तत्र => स्वेदातियोगात्+शर्दिः+च,तत्र स्तम्भनमौषधम्| => स्तम्भनम्+औषधम्। स्तम्भनमन्यथा| => स्तम्भनम्+अन्यथा। प्रायस्तिक्तं => प्रायः+तिक्तं स्याद् बले => स्यात्+ बले यथोक्तामयसङ्क्षयात्| => यथा+उक्तामयसङ्क्षयात्। श्यावैरतिस्तम्भितमादिशेत्| => श्यावैः+अतिस्तम्भितम्+आदिशेत्। स्वेदयेदतिस्थूलरूक्षदुर्बलमूर्च्छितान्||21|| => स्वेदयेत्+अतिस्थूलरूक्षदुर्बलमूर्च्छितान्॥21॥ चात्ययिके => च+आत्ययिके खल्ल्यामायामे => खल्ल्याम्+आयामे कुर्यात्तदौषधविभागतः||27|| => कुर्यात्+तदौषधविभागतः॥27॥ स्वेदो हितस्त्वनाग्नेयो => स्वेदः+ हितः+तु+अनाग्नेयः+ हितस्त्वनाग्नेयो वाते => हितः+तु+अनाग्नेयः+ वाते गृहमायासो गुरुप्रावरणं => गृहम्+आयासः+ गुरुप्रावरणं क्षुधाऽऽतपः||28 => क्षुधा+आतपः॥28 कोष्ठगा धातुगा => कोष्ठगाः+ धातुगाः+ धातुगा वा => धातुगाः+ वा स्वेदैस्ते => स्वेदैः+ते शुद्धिभिर्निर्ह्रियन्ते||29 => शुद्धिभिः+निर्ह्रियन्ते॥29 यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विधिर्नाम => विधिः+नाम सप्तदशोऽध्यायः||27|| => सप्तदशः+अध्यायः॥27॥ अष्टादशोऽध्यायः => अष्टादशः+अध्यायः अथातो वमनविरेचनविधिमध्यायं => अथः+अतः+ वमनविरेचनविधिम्+अध्यायं वमनविरेचनविधिमध्यायं => वमनविरेचनविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः|| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः|| विदध्याद्वमनं => विदध्यात्+वमनं क्षुधितो नित्यदुः => क्षुधितः+ नित्यदुः मूत्राघात्युदरी => मूत्राघाति+उदरी दुर्बलोऽत्यग्निरर्शसः||5|| => दुर्बलः+अत्यग्निः+अर्शसः॥5॥ प्रायेणाऽमज्वरोऽपि => प्रायेण+अमज्वरः+अपि सर्वैरेव => सर्वैः+एव त्वजीर्णिनः||7|| => तु+अजीर्णिनः॥7॥ विद्रधिस्तिमिरं => विद्रधिः+तिमिरं योनिशुक्राश्रया रोगाः => योनिशुक्राश्रयाः+ रोगाः कृमयो व्रणाः||9|| => कृमयः+ व्रणाः||9|| वातास्रमूर्ध्वगं => वातास्रम्+ऊर्ध्वगं शकृद्ग्रहः| => शकृत्+ग्रहः। वाम्याश्च => वाम्याः+च रेच्यो नवज्वरी||10|| => रेच्यः+ नवज्वरी॥10॥ श्वोवम्यमुत्क्लिष्टकफं => श्वोवम्यम्+उत्क्लिष्टकफं निरन्नमीषत्स्निग्धं => निरन्नम्+ईषत्+स्निग्धं क्षीरमिक्षुरसं => क्षीरम्+इक्षुरसं भूतसङ्घाश्च => भूतसङ्घाः+च रसायनमिवर्षीणाममराणामिवामृतम्| => रसायनम्+इवर्षीणाम्+अमराणाम्+इव+अमृतम्। सुधेवोत्तमनागानां => सुधा+इव+उत्तमनागानां भैषज्यमिदमस्तु => भैषज्यम्+इदम्+अस्तु ॐनमो भगवते => ॐनमः+ भगवते सम्यक्_सम्बुद्धाय| => सम्यक्+‌सम्बुद्धाय। तद्यथा| => तत्+यथा। पीतो मुहूर्तमनुपालयेत्| => पीतः+ मुहूर्तम्+अनुपालयेत्। मुहूर्तमनुपालयेत्| => मुहूर्तम्+अनुपालयेत्। जातहृल्लासप्रसेकश्च्छर्दयेत्ततः||18|| => जातहृल्लासप्रसेकः+च्छर्दयेत्+ततः॥18॥ अङ्गुलिभ्यामनायस्तो नालेन => अङ्गुलिभ्याम्+अनायस्तः+ नालेन मृदुनाऽथवा|| => मृदुना+अथवा॥ वेगानप्रवृत्तान् => वेगान्+अप्रवृत्तान् प्रवृत्तांश्च => प्रवृत्तान्+च वमतश्चास्य => वमतः+च+अस्य प्रपीडयेत्तथा => प्रपीडयेत्+तथा स्वादुहिमैरिति||21|| => स्वादुहिमैः+इति॥21॥ यावच्छेदो वा => यावत्+छेदः+ वा श्लेष्मणो भवेत्||22|| => श्लेष्मणः+ भवेत्॥22॥ वमेत्पुनः => वमेत्+पुनः वेगानामप्रवर्तनम्||23|| => वेगानाम्+अप्रवर्तनम्॥23॥ केवलस्यौषधस्य => केवलस्य+ओषधस्य अयोगस्तेन => अयोगः+तेन सम्यग्योगे => सम्यक्+योगे कण्ठशोषस्तमो भ्रमः| => कण्ठशोषः+तमः+ भ्रमः। मृत्युर्जीवशोणितनिर्गमात्||26|| => मृत्युः+जिवशोणितनिर्गमात्॥26॥ सम्यग्योगेन => सम्यक्+योगेन क्षणमाश्वास्य => क्षणम्+आश्वास्य धूमत्रयस्यान्यतमं => धूमत्रयस्य+अन्यतमं स्नेहाचारमथादिशेत्||27|| => स्नेहाचारम्+अथ+आदिशेत्॥27॥ भुञ्जानो रक्तशाल्यन्नं => भुञ्जानः+ रक्तशाल्यन्नं भजेत्पेयादिकं => भजेत्+पेयादिकं तथैकम्| => तथा+एकम्। नरोऽन्नकालान् => नरः+अन्नकालान् यथाऽणुरग्निस्तृणगोमयाद्यैः => यथा+अणुः+अग्निः+तृणगोमयाद्यैः सन्धुक्ष्यमाणो भवति => सन्धुक्ष्यमाणः+ भवति सर्वंपचस्तथैव => सर्वंपचः+तथा+एव पेयादिभिरन्तराग्निः||30|| => पेयादिभिः+अन्तराग्निः॥30॥ वेगाश्चत्वार इष्टा => वेगाः+चत्वारः+ इष्टा दशैव => दश+एव द्वित्रिगुणा विरेका => द्वित्रिगुणाः+ विरेकाः+ विरेका प्रस्थस्तथा => विरेकाः+ प्रस्थः+तथा प्रस्थस्तथा => प्रस्थः+तथा स्याद् द्विचतुर्गुणश्च||31|| => स्यात्+ द्विचतुः+गुणः+च॥31॥ द्विचतुर्गुणश्च||31|| => द्विचतुः+गुणः+च॥31॥ विरेकमाहुः| => विरेकम्+आहुः। सविट्कानपनीत => सविट्कान्+अपनीत अथैनं => अथ+एनं सम्यग्विरेचयेत्||33|| => सम्यक्+विरेचयेत्॥33॥ बहुपित्तो मृदुः => बहुपित्तः+ मृदुः क्षीरेणापि => क्षीरेण+अपि कृच्छ्राच्छ्यामादिकैरपि||34|| => कृच्छ्राच्छ्यामादिकैः+अपि॥34॥ स्निग्धोष्णलवणैर्वायावप्रवृत्तौ => स्निग्धोष्णलवणैः+वायावप्रवृत्तौ स्वेदयेदस्य => स्वेदयेत्+अस्य चोदरम्| => च+उदरम्। उत्थानेऽल्पे => उत्थाने+अल्पे तस्मिन्भुक्त्वाऽन्येद्युः => तस्मिन्+भुक्त्वा+अन्येद्युः अदृढस्नेहकोष्ठस्तु => अदृढस्नेहकोष्ठः+तु पिबेदूर्ध्वं => पिबेत्+ऊर्ध्वं भूयोऽप्युपस्कृततनुः => भूयः+अपि+उपस्कृततनुः स्नेहस्वेदैर्विरेचनम्||37|| => स्नेहस्वेदैः+विरेचनम्॥37॥ सम्यगालोच्य => सम्यक्+आलोच्य स्मरन्पूर्वमनुक्रमम्| => स्मरन्+पूर्वम्+अनुक्रमम्। हृत्कुक्ष्यशुद्धिररुचिरुत्क्लेशः => हृत्कुक्ष्यशुद्धिः+अरुचिः+उत्क्लेशः पीनसो वातविङ्ग्रहः| => पीनसः+ वातविङ्ग्रहः। योगो वैपरीत्ये => योगः+ वैपरीत्ये यथोदितात्||39|| => यथा+उदितात्॥39॥ क्रमात्स्रवेत्| => क्रमात्+स्रवेत्। निःश्लेष्मपित्तमुदकं => निःश्लेष्मपित्तम्+उदकं खण्डाभमेव => खण्डाभम्+एव भ्रमो नेत्रप्रवेशनम्||41|| => भ्रमः+ नेत्रप्रवेशनम्॥41॥ भवन्त्यतिविरिक्तस्य => भवन्ति+अतिविरिक्तस्य तथाऽतिवमनामयाः| => तथा+अतिवमनामयाः। सम्यग्विरिक्तमेनं => सम्यक्+विरिक्तम्+एनं वमनोक्तेन => वमना+उक्तेन ततो वमितवानिव| => ततः+ वमितवान्+इव। वमितवानिव| => वमितवान्+इव। क्रमेणान्नानि => क्रमेण+अन्नानि भुञ्जानो भजेत्प्रकृतिभोजनम्||43|| => भुञ्जानः+ भजेत्+प्रकृतिभोजनम्॥43॥ भजेत्प्रकृतिभोजनम्||43|| => भजेत्+प्रकृतिभोजनम्॥43॥ मन्दवह्निमसंशुद्धमक्षामं => मन्दवह्निम्+असंशुद्धम्+अक्षामं लङ्घयेत्पीतभेषजम्||44|| => लङ्घयेत्+पीतभेषजम्॥44॥ स्नेहस्वेदौषधोत्क्लेशसङ्गैरिति => स्नेहस्वेदौषधोत्क्लेशसङ्गैः+इति यात्यग्निर्मन्दतां => याति+अग्निः+मन्दतां पेयादिमाचरेत्| => पेयादिम्+आचरेत्। पाययेत्तेषां => पाययेत्+तेषां तर्पणादिक्रमो हितः| => तर्पणादिक्रमः+ हितः। निर्हरेद्वमनस्यातः => निर्हरेत्+वमनस्य+अतः दुर्बलो बहुदोषश्च => दुर्बलः+ बहुदोषः+च बहुदोषश्च => बहुदोषः+च भेदनीयैर्भोज्यैस्तमुपपादयेत्| => भेदनीयैः+भोज्यैः+तम्+उपपादयेत्। पूर्वमल्पदोषः => पूर्वम्+अल्पदोषः कृशो नरः||49|| => कृशः+ नरः॥49॥ अपरिज्ञातकोष्ठश्च => अपरिज्ञातकोष्ठः+च पिबेन्मृद्वल्पमौषधम्| => पिबेत्+मृद्वल्पम्+औषधम्। तदसकृत्पीतमन्यथा => तदसकृत्+पीतम्+अन्यथा हरेद्बहूंश्चलान् => हरेत्+बहून्+चलान् दोषानल्पानल्पान् => दोषान्+अल्पानल्पान् मृदुद्रव्यैरल्पान् => मृदुद्रव्यैः+अल्पान् संशमयेत्तु => संशमयेत्+तु हन्युर्वैनमनिर्हृताः| => हन्युः+वैनमनिर्हृताः। सक्षारलवणैर्घृतैः||52|| => सक्षारलवणैः+धृतैः॥52॥ भैषज्यमविरेच्यैव => भैषज्यम्+अविरेच्य+एव तेभ्यो बस्तिं => तेभ्यः+ बस्तिं दद्यात्ततः => दद्यात्+ततः शकृन्निर्हृत्य => शकृत्+निर्हृत्य किञ्चित्तीक्ष्णाभिः => किञ्चित्+तीक्ष्णाभिः स्निग्धो विरेको => स्निग्धः+ विरेकः+ विरेको निर्हरेत्सुखम्||55|| => विरेकः+ निर्हरेत्+सुखम्॥55॥ निर्हरेत्सुखम्||55|| => निर्हरेत्+सुखम्॥55॥ कामलापाण्डुमेहार्तान्नातिस्निग्धान् => कामलापाण्डुमेहार्तान्+न+अतिस्निग्धान् स्नेहविरेकैश्च, => स्नेहविरेकैः+च, रूक्षैस्तु => रूक्षैः+तु पुनरप्यन्तरेऽन्तरे||57|| => पुनः+अपि+अन्तरे+अन्तरे॥57॥ स्नेहमन्ते => स्नेहम्+अन्ते मलो हि => मलः+ हि देहादुत्क्लेश्य => देहात्+उत्क्लेश्य वाससो यथा||58|| => वाससः+ यथा॥58॥ स्नेहस्वेदैस्तथोत्क्लिष्टः => स्नेहस्वेदैः+तथा+उत्क्लिष्टः स्नेहस्वेदावनभ्यस्य => स्नेहस्वेदौ+अनभ्यस्य कुर्यात्संशोदनं => कुर्यात्+संशोदनं शुष्कमिवाऽऽनामे => शुष्कम्+इव+आनामे बलमिन्द्रियाणां => बलम्+इन्द्रियाणां चिराच्च => चिरात्+च सम्यगुपास्यमानम्||60|| => सम्यक्+उपास्यमानम्॥60॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां चनविधिर्नामाष्टादशोऽध्यायः||18|| => चनविधिः+नाम+अष्टादशः+अध्यायः॥18॥ एकोनविंशोऽध्यायः => एकोनविंशः+अध्यायः अथातो बस्तिविधिमध्यायं => अथ+अतः+ बस्तिविधिम्+अध्यायं बस्तिविधिमध्यायं => बस्तिविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। बस्तिरिष्यते| => बस्तिः+इष्यते। सोऽग्रणीस्रिवधस्तु => सः+अग्रणीस्रिवधः+तु निरूहोऽन्वासनं => निरूहः+अन्वासनं बस्तिरुत्तरस्तेन => बस्तिः+उत्तरः+तेन दारुणांश्चाऽनिलामयान्||3|| => दारुणान्+च+अनिलामयान्॥3॥ अनास्थाप्यस्त्वतिस्निग्धः => अनास्थाप्यः+तु+अतिस्निग्धः क्षतोरस्को भृशं => क्षतोरस्कः+ भृशं कृताहारो बद्धच्छिद्रोदकोदरी||5|| => कृताहारः+ बद्धच्छिद्रोदकोदरी॥5॥ आस्थाप्या एव => आस्थाप्याः+ एव चान्वास्या => च+अन्वास्या विशेषादतिवह्नयः||6|| => विशेषात्+अतिवह्नयः॥6॥ नानुवास्यास्त एव => न+अनुवास्याः+ते+ एव येऽनास्थाप्यास्तथा => ये+अनास्थाप्याः+तथा गरेऽपच्यां => गरे+अपच्यां तयोस्तु => तयोः+तु गोपुच्छाकारमच्छिद्रं => गोपुच्छाकारम्+अच्छिद्रं ऊनेऽब्दे => ऊने+अब्दे पूर्णेऽस्मिन्नासप्तभ्योऽङ्गुलानि => पूर्णे+अस्मिन्+न+असप्तभ्यः+अङ्गुलानि तान्यष्टौ => तानि+अष्टौ द्वादशैव => द्वादश+एव विंशाद्वीक्ष्य => विंशात्+वीक्ष्य प्रमाणमभिवर्द्धयेत्| => प्रमाणम्+अभिवर्द्धयेत्। स्थौल्येनाग्रे => स्थौल्येन+अग्रे पूर्णेऽब्देऽङ्गुलमादाय => पूर्णे+अब्दे+अङ्गुलम्+आदाय मूलेऽग्रे => मूले+अग्रे वर्त्याऽग्रे => वर्त्या+अग्रे बसेत्यभावेऽङ्कपादं => बसेति+अभावे+अङ्कपादं न्यसेद्वासोऽथवा => न्यसेत्+वासः+अथवा प्रकुञ्चो वत्सरात्परम्| => प्रकुञ्चः+ वत्सरात्परम्। प्रसृतास्ततः||18|| => प्रसृताः+ततः॥18॥ वर्धयेदूर्ध्वं => वर्धयेत्+ऊर्ध्वं आसप्ततेरिदं => आसप्ततेः+इदं दशैव => दश+एव पादो मात्राऽनुवासने| => पादः+ मात्रा+अनुवासने। मात्राऽनुवासने| => मात्रा+अनुवासने। पूर्वमेवानुवासयेत्| => पूर्वम्+एव+अनुवासयेत्। केचित्ततोऽन्यदा||21|| => केचित्+ततः+अन्यदा॥21॥ अभ्यक्तस्नातमुचितात्पादहीनं => अभ्यक्तस्नातम्+उचितात्+पादहीनं अस्निग्धरूक्षमशितं => अस्निग्धरूक्षम्+अशितं नात्युच्छ्रिते => न+अत्युच्छ्रिते चोच्छीर्षे => च+उच्छीर्षे ततोऽपरम्| => ततः+अपरम्। अथास्य => अथ+अस्य प्रणयेत्स्निग्धे => प्रणयेत्+स्निग्धे बस्तेर्वदने => बस्तेः+वदने हस्तमकम्पयन्| => हस्तम्+अकम्पयन्। ततो नातिद्रुतविलम्बितम्||25|| => ततः+ न+अतिद्रुतविलम्बितम्॥25॥ नातिद्रुतविलम्बितम्||25|| => न+अतिद्रुतविलम्बितम्॥25॥ नातिवेगं => न+अतिवेगं सकृदेव => सकृत्+एव तूत्तानदेहस्य => तु+उत्तानदेहस्य ताडयेत्स्फिजौ| => ताडयेत्+स्किजौ। पादतश्च => पादतः+च त्रिरुत्क्षिपेत्||27|| => त्रिः+उत्क्षिपेत्॥27॥ आहन्यान्मुष्टिनाऽङ्गं => आहन्यात्+मुष्टिना+अङ्गं स्नेहेनाभ्यज्य => स्नेहेन+अभ्यज्य वेदनार्तमिति => वेदनार्तम्+इति स्नेहो न => स्नेहः+ न निवृत्तेऽन्यः => निवृत्ते+अन्यः स्नेहोऽतिष्ठन्नकार्यकृत्||29|| => स्नेहः+अतिष्ठन्+अकार्यकृत्॥29॥ त्वागतस्नेहं => तु+आगतस्नेहं भोजयेल्लघु| => भोजयेत्+लघु। परमस्रयो यामास्ततः => परमस्रयः+ यामाः+ततः यामास्ततः => यामाः+ततः अहोरात्रमुपेक्षेत, => अहोरात्रम्+उपेक्षेत, तीक्ष्णैर्वा => तीक्ष्णैः+वा कुर्याद्यत्नं => कुर्यात्+यत्नं अतिरौक्ष्यादनागच्छन्न => अतिरौक्ष्यात्+अनागच्छत्+न चेज्जाड्यादिदोषकृत्| => चेत्+ज्जाड्यादिदोषकृत्। उपेक्षेतैव => उपेक्षेत+एव ततोऽध्युषितश्च => ततः+अध्युषितः+च केवलमेव => केवलम्+एव अन्वासयेत्तृतीयेऽह्नि => अन्वासयेत्+तृतीये+अह्नि पुनश्च => पुनः+च स्यादतोऽत्युल्बणमारुतान्| => स्यात्+अतः+अत्युल्बणमारुतान्। रूक्षांश्च => रूक्षान्+च स्नेहैस्रिचतुरैः => स्नेहैः+त्रिचतुरैः युञ्ज्यादस्निग्धे => युञ्ज्यात्+अस्निग्धे पञ्चमेऽथ => पञ्चमे+अथ किञ्चिदावृत्ते => किञ्चित्+आवृत्ते नातिबुभुक्षितम्| => न+अतिबुभुक्षितम्। चादरात्||37|| => च+आदरात्॥37॥ प्रकल्पयेद्वैद्यस्तद्विद्यैर्बहुभिः => प्रकल्पयेत्+वैद्यः+तद्विद्यैः+बहुभिः क्वाथयोद्विंशतिपलं => क्वाथयोत्+विंशतिपलं द्रव्यस्याष्टौ => द्रव्यस्य+अष्टौ क्वाथाच्चतुर्थांशं => क्वाथात्+चतुर्थांशं षष्ठांशमष्टमांशं => षष्ठांशम्+अष्टमांशं कफेऽधिके||39|| => कफे+अधिके॥39॥ चाष्टमं => च+अष्टमं कल्काद्भवति => कल्कात्+भवति नात्यच्छसान्द्रता => न+अत्यच्छसान्द्रता प्रणयेत्पायौ => प्रणयेत्+पायौ नात्युष्णशीतलम्| => न+अत्युष्णशीतलम्। नातिस्निग्धं => न+अतिस्निग्धं नातितीक्ष्णं => न+अतितीक्ष्णं नात्यच्छसान्द्रं => न+अत्यच्छसान्द्रं नोनातिमात्रं => न+उनातिमात्रं नाति => न+अति पठन्त्यन्ते => पठन्ति+अन्ते कृर्यात्स्नेहमाक्षिकयोः => कृर्यात्+स्नेहमाक्षिकयोः क्वाथमिति => क्वाथम्+इति निरूहाणामेष => निरूहाणाम्+एष उत्तानो दत्तमात्रे => उत्तानः+ दत्तमात्रे सञ्जातवेगश्चोत्कटकः => सञ्जातवेगः+च+उत्कटकः कालो मुहूर्तो => कालः+ मुहूर्तः+ मुहूर्तो मृत्यवे => मुहूर्तः+ मृत्यवे तत्रानुलोमिकं => तत्र+आनुलोमिकं बस्तिमन्यं => बस्तिम्+अन्यं विदद्यात्फलवर्ति => विदद्यात्+फलवर्ति स्वयमेव => स्वयम्+एव द्वितीयो बस्तिरिष्यते||49|| => द्वितीयः+ बस्तिः+इष्यते॥49॥ बस्तिरिष्यते||49|| => बस्तिः+इष्यते॥49॥ तृतीयोऽपि => तृतीयः+अपि चतुर्थोऽपि => चतुर्थः+अपि यावद्वा => यावत्+वा विरिक्तवच्च => विरिक्तवत्+च योगादीन्विद्यात् => योगादीन्+विद्यात् विकारा ये => विकाराः+ ये प्रचलैर्मलैः||51|| => प्रचलैः+मलैः॥51॥ सद्य एवानुवासयेत्||52|| => सद्यः+ एव+अनुवासयेत्॥52॥ एवानुवासयेत्||52|| => एव+अनुवासयेत्॥52॥ सम्यग्धीनातियोगाश्च => सम्यक्+धीनातियोगाः+च किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालं स्थितो यश्च => स्थितः+ यः+च यश्च => यः+च सपुरीषो निवर्तते||53|| => सपुरीषः+ निवर्तते॥53॥ स्नेहस्तत्सिद्धमनुवासनम्| => स्नेहः+तत्सिद्धम्+अनुवासनम्। नवैकादश => नव+एकादश वाऽनिले| => वा+अनिले। पुनस्ततोऽप्ययुग्मांस्तु => पुनः+ततः+अपि+अयुग्मान्+तु पुनरास्थापनं => पुनः+आस्थापनं कफपित्तानिलेष्वन्नं => कफपित्तानिलेषु+अन्नं वातघ्नौषधनिष्क्वाथत्रिवृतासैन्धवैर्युतः||56|| => वातघ्नौषधनिष्क्वाथत्रिवृतासैन्धवैः+युतः॥56॥ बस्तिरेकोऽनिले => बस्तिः+एकः+अनिले स्वाद्वम्लोष्णो रसान्वितः| => स्वाद्वम्लोष्णः+ रसान्वितः। सक्षौद्रगोमूत्रास्तीक्ष्णोष्णकटुकाः => सक्षौद्रगोमूत्राः+तीक्ष्णोष्णकटुकाः त्रयस्ते => त्रयः+ते सन्निपातेऽपि => सन्निपाते+अपि बस्तिमतो नेच्छन्त्यन्ये => बस्तिम्+अतः+ न+इच्छन्ति+अन्ये नेच्छन्त्यन्ये => न+इच्छन्ति+अन्ये दोषश्चतुर्थोऽस्ति => दोषः+चतुर्थः+अस्ति पुनर्दीयेत => पुनः+दीयेत त्रिधैव => त्रिधा+एव कल्पयेद्वस्तिमित्यन्येऽपि => कल्पयेत्+वस्तिम्+इति+अन्ये+अपि सर्वमेतत्प्रमाणयेत्| => सर्वम्+एतत्+प्रमाणयेत्। सम्यङ्_निरूढलिङ्गं => सम्यक्+‌निरूढलिङ्गं नासम्भाव्य => न+असम्भाव्य प्राक्स्नेह एकः => प्राक्स्नेहे+ एकः बस्तियस्रिंशदीरिताः||63|| => बस्तियः+त्रिंशत्+ईरिताः॥63॥ पञ्चदशैकोऽत्र => पञ्चदशैकः+अत्र स्नेहोऽन्ते => स्नेहः+अन्ते त्रयस्तथा| => त्रयः+तथा। योगोऽष्टौ => योगः+अष्टौ बस्तयोऽत्र => बस्तयः+अत्र त्रयो निरूहाः => त्रयः+ निरूहाः स्नेहाश्च => स्नेहाः+च स्नेहावाद्यन्तयोरूभौ| => स्नेहौ+आद्यन्तयोः+उभौ। नैकमेवाति => न+एकम्+एव+अति स्नेहान्निरूहान्मरुतो भयम्| => स्नेहात्+निरूहात्+मरुतः+ भयम्। तस्मान्निरूढः => तस्मात्+निरूढः स्यान्निरूह्यश्चानुवासितः||66|| => स्यात्+निरूह्यः+च+अनुवासितः॥66॥ बालवृद्धाध्वभारस्रीव्ययामासक्तचिन्तकैः||68|| => बालवृद्धाध्वभारस्रीव्ययाम्+आसक्तचिन्तकैः॥68॥ दोषघ्नो निष्परीहारो => दोषघ्नः+ निष्परीहारः+ निष्परीहारो बल्यः => निष्परीहारः+ बल्यः द्वित्रास्थापनशुद्धेभ्यो विदध्याद्बस्तिमुत्तरम्||70|| => द्वित्रास्थापनशुद्धेभ्यः+ विदध्यात्+वस्तिम्+उत्तरम्॥70॥ विदध्याद्बस्तिमुत्तरम्||70|| => विदध्यात्+वस्तिम्+उत्तरम्॥70॥ तन्नेत्रं => तत्+नेत्रं बस्तिर्मृदुलघुर्मात्रा => बस्तिः+मृदुलघुः+मात्रा शुक्तिर्विकल्प्य => शुक्तिः+विकल्प्य स्नाताशितस्यास्य => स्नाताशितस्य+अस्य प्रणयेत्तया => प्रणयेत्+तया शुद्धेऽनुसेवनि| => शुद्धे+अनुसेवनि। निष्कम्पगुदवत्ततः||75|| => निष्कम्पगुदवत्+ततः॥75॥ पीडितेऽन्तर्गते => पीडिते+अन्तर्गते स्नेहबस्तिक्रमो हितः| => स्नेहबस्तिक्रमः+ हितः। बस्तीननेन => बस्तीन्+अनेन त्रींश्चतुरोऽपि => त्रीन्+चतुरः+अपि अनुवासनवच्छेषं => अनुवासनवत्+शेषं सर्वमेवास्य => सर्वम्+एव+अस्य स्रीणामार्तवकाले => स्रीणाम्+आर्तवकाले योनिर्गृह्णात्यपावृतेः||77|| => योनिः+गृह्णाति+अपावृतेः॥77॥ तस्मादनृतावपि => तस्मात्+अनृतौ+अपि चात्यये| => च+आत्यये। स्याद् द्व्यङ्गुलं => स्यात्+ द्व्यङ्गुलं त्वेकमङ्गुलम्| => तु+एकम्+अङ्गुलम्। प्रकुञ्चो मध्यमा => प्रकुञ्चः+ मध्यमा शुक्तिरेव => शुक्तिः+एव ऊर्ध्वजान्वास्त्रिचतुरानहोरात्रेण => ऊर्ध्वजान्वास्त्रिचतुरान्+अहोरात्रेण बस्तींस्रिरात्रमेवं => बस्तीन्+त्रिरात्रम्+एवं त्र्यहमेव => त्र्यहम्+एव प्रणिदध्यात्पुनस्त्र्यहम्||82|| => प्रणिदध्यात्+पुनः+त्र्यहम्॥82॥ पक्षाद्विरेको वमिते => पक्षात्+विरेकः+ वमिते पक्षान्निरूहणम्| => पक्षात्+निरूहणम्। सद्यो निरूडश्चान्वास्यः => सद्यः+ निरूडः+च+अन्वास्यः निरूडश्चान्वास्यः => निरूडः+च+अन्वास्यः सप्तरात्राद्विरेचितः||83|| => सप्तरात्रात्+विरेचितः॥83॥ कुसुम्भादियुतात्तोयाद्रागं => कुसुम्भादियुतात्+तोयात्+रागं हरेत्पटः| => हरेत्+पटः। द्रवीकृताद्देहाद्बस्तिर्निर्हरते => द्रवीकृतात्+देहात्+बस्तिः+निर्हरते कोष्ठगताश्च => कोष्ठगताः+च रोगा => रोगाः+ मर्मोर्ध्वसर्वावयवाङ्गजाश्च| => मर्मोर्ध्वसर्वावयवाङ्गजाः+च। कश्चिदन्यो => कश्चित्+अन्यः+ हेतुरस्ति||85|| => हेतुः+अस्ति॥85॥ स यस्मात्| => सः+ यस्मात्। तस्यातिवृंद्धस्य => तस्य+अतिवृंद्धस्य नान्य- => न+अन्यत्+ द्वस्तेर्विना => वस्तेः+विना भेषजमस्ति => भेषजम्+अस्ति तस्माच्चिकित्सार्ध इति => तस्मात्+चिकित्सार्धः+ इति चिकित्साऽपि => चिकित्सा+अपि बस्तिरेकैः| => बस्तिः+एकैः। सिराव्यधोऽपि||87|| => सिराव्यधः+अपि॥87॥ यामष्टाङ्गहृदसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदसंहितायां धिर्नामैकोनविंशतितमोऽध्यायः||19|| => धिः+नाम+एकोनविंशतितमः+अध्यायः॥19॥ 02विंशोऽध्यायः => विंशः+अध्यायः अथातो नस्यविधिमध्यायं => अथ+अतः+ नस्यविधिम्+अध्यायं नस्यविधिमध्यायं => नस्यविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। विशेषान्नस्यमिष्यते| => विशेषात्+नस्यम्+इष्यते। शिरसो द्वारं => शिरसः+ द्वारं त्रिधाऽपि => त्रिधा+अपि कृच्छ्रबोधेऽवबाहुके| => कृच्छ्रबोधे+अवबाहुके। स्नेहैर्यथास्वं => स्नेहैः+यथास्वं कल्कक्वाथादिभिश्चाद्यं => कल्कक्वाथादिभिः+च+आद्यं मधुपट्वासवैरपि||5|| => मधुपट्वासवैः+अपि॥5॥ धन्वमांसोत्थरसासृक्_खपुरैरपि| => धन्वमांसोत्थरसासृक्‌खपुरैः+अपि। योजयेत्पूर्वैः => योजयेत्+पूर्वैः मर्शश्च => मर्शः+च प्रतिमर्शश्च => प्रतिमर्शः+च स्नेहोऽत्र => स्नेहः+अत्र कल्काद्यैरवपीडस्तु => कल्काद्यैः+अवपीडः+तु तीक्ष्णैर्मूर्धविरेचनः||7|| => तीक्ष्णैः+मूर्धविरेचनः॥7॥ विरेचनश्चूर्णो युञ्ज्यात्तं => विरेचनः+चूर्णः+ युञ्ज्यात्तं स हि => सः+ हि चूर्णत्वादपकर्षति| => चूर्णत्वात्+अपकर्षति। यावत्पतत्यसौ => यावत्+पतति+असौ बिन्दुर्दशाष्टौ => बिन्दुः+दशाष्टौ मर्शस्योत्कृष्टमध्योना => मर्शस्य+उत्कृष्टमध्योना मात्रास्ता एव => मात्राः+ताः+ एव योजयेन्न => योजयेत्+न पातुमिच्छताम्||11|| => पातुम्+इच्छताम्॥11॥ तथाऽनार्तवदुर्दिने| => तथा+अनार्तवदुर्दिने। अन्यत्रात्ययिकाद्व्याधेः => अन्यत्र+आत्ययिकात्+व्याधेः सांयन्निशोश्चले| => सायन्निशोः+चले। सायंप्रातर्दिने => सायंप्रातः+दिने एकाहन्तारमन्यत्र => एकाहन्तारम्+अन्यत्र तदाचरेत्||16|| => तत्+आचरेत्॥16॥ अथोत्तानर्जुदेहस्य => अथ+उत्तानः+जुदेहस्य किञ्चिदुन्नतपादस्य => किञ्चित्+उन्नतपादस्य किञ्चिन्मूर्धनि => किञ्चित्+मूर्धनि पिधायैकं => पिधाय+एकं पिचुनाऽथवा||19|| => पिचुना+अथवा॥19॥ शनैरुच्छिद्य => शनैः+उच्छिद्य निष्ठीवेत्पार्श्वयोरुभयोस्ततः||20|| => निष्ठीवेत्पार्श्वयोः+उभयोः+ततः॥20॥ आभेषजक्षयादेवं => आभेषजक्षयात्+एवं द्विस्त्रिर्वा => द्विः+त्रिः+वा नस्यामाचरेत्| => नस्याम्+आचरेत्। सिञ्चेत्परिहरन् => सिञ्चेत्+परिहरन् विरेचनस्यान्ते => विरेचनस्य+अन्ते दद्याद्दोषाद्यपेक्षया| => दद्यात्+दोषाद्यपेक्षया। तिष्ठेदुत्तनः, => तिष्ठेत्+उत्तनः, धारयेत्ततः||22|| => धारयेत्+ततः॥22॥ सम्यक्_स्निग्धे => सम्यक्+‌स्निग्धे रूक्षेऽक्षिस्तब्धता => रूक्षे+अक्षिस्तब्धता शोषो नासास्ये => शोषः+ नासास्ये स्निग्धेऽपि => स्निग्धे+अपि सुविरिक्तेऽक्षिलघुतावक्रस्वरविशुद्धयः| => सुविरिक्ते+अक्षिलघुतावक्रस्वरविशुद्धयः। प्रयोज्योऽकालवर्षेऽपि => प्रयोज्यः+अकालवर्षे+अपि त्विष्टो दुष्टपीनसे||26|| => तु+इष्टः+ दुष्टपीनसे॥26॥ मद्यपीतेऽबलश्रोत्रे => मद्यपीते+अबलश्रोत्रे निशाहर्भुक्तवान्ताहः => निशाहः+भुक्तवान्ताहः योज्योऽन्तेऽसौ => योज्यः+अन्ते+असौ ततो दन्तदार्ढ्यं => ततः+ दन्तदार्ढ्यं नस्यमूनसप्ताब्दे => नस्यम्+ऊनसप्ताब्दे नातीताशीतिवत्सरे||30|| => न+अतीताशीतिवत्सरे॥30॥ चोनाष्टाशे => च+ऊनाष्टाशे कवलो नोनपञ्चमे| => कवलः+ न+ऊनपञ्चमे। नोनपञ्चमे| => न+ऊनपञ्चमे। शुद्धिरूनदशमे => शुद्धिः+ऊनदशमे चातिक्रान्तसप्ततौ||31|| => च+अतिक्रान्तसप्ततौ॥31॥ प्रतिमर्शस्तु => प्रतिमर्शः+तु मर्शवच्च => मर्शवत्+च कुर्यात्स हि => कुर्यात्+सः+ हि चात्र => च+अत्र नापि => न+अपि व्यापद्भ्यो मर्शवद्भयम्| => व्यापद्भ्यः+ मर्शवत्+भयम्। मर्शवद्भयम्| => मर्शवत्+भयम्। तैलमेव => तैलम्+एव श्लेष्मधामत्वात्स्नेहाः => श्लेष्मधामत्वात्+स्नेहाः नेतरे| => न+इतरे। आशुकृच्चिरकारित्वं => आशुकृत्+चिरकारित्वं विशेषो न => विशेषः+ न भवेद्यदि| => भवेत्+यदि। को मर्शं => कः+ मर्शं भजेत्ततः||35|| => भजेत्+ततः॥35॥ तद्वदेव => तद्वत्+एव दिव्येऽम्भसि => दिव्ये+अम्भसि तैलाद्रसं => तैलात्+रसं पचेच्च => पचेत्+च दशैव => दश+एव क्षिपेच्च => क्षिपेत्+च महागुणमुशन्त्यणुतैलमेतत्||38|| => महागुणम्+उशन्ति+अणुतैलम्+एतत्॥38॥ दृढेन्द्रियास्त्वपलिता => दृढेन्द्रियाः+तु+अपलिता भवेयुर्नस्यशीलिनः||39|| => भवेयुः+नस्यशीलिनः॥39॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विधिर्नाम => विधिः+नाम विंशोऽध्यायः||20|| => विंशः+अध्यायः॥20॥ 02एकविंशतितमोऽध्यायः => एकविंशतितमः+अध्यायः अथातो धूमपानविधिमध्यायं => अथ+अतः+ धूमपानविधिम्+अध्यायं धूमपानविधिमध्यायं => धूमपानविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। जत्रूर्ध्वकफवातोत्थविकाराणामजन्मने| => जत्रूर्ध्वकफवातोत्थविकाराणाम्+अजन्मने। पिबेद्धूमं => पिबेत्+धूमं सदाऽऽत्मवान्||1|| => सदा+आत्मवान्॥1॥ स्निग्धो मध्यः => स्निग्धः+ मध्यः स तीक्ष्णश्च, => सः+ तीक्ष्णः+च, तीक्ष्णश्च, => तीक्ष्णः+च, योज्यो न => योज्यः+ न शिरस्यभिहते => शिरसि+अभिहते धूमोऽकालेऽतिपीतो वा => धूमः+अकाले+अतिपीतः+ वा शीतो विधिर्हितः| => शीतः+ विधिर्हितः| धूममन्ते => धूमम्+अन्ते पिबेन्मृदुम्| => पिबेत्+मृदुम्। कालेष्वेषु => कालेषु+एषु कारयेदृजु||7|| => कारयेत्+ऋजु॥7॥ मूलाग्रेऽङ्गुष्ठकोलास्थिप्रवेशं => मूलाग्रे+अङ्गुष्ठकोलास्थिप्रवेशं क्रमात्पातुः => क्रमात्+पातुः प्रमाणेनाष्टकानि => प्रमाणेन+अष्टकानि ऋजूपविष्टस्तच्चेता => ऋजूपविष्टः+तच्चेता च्छिद्रमेकैकं => च्छिद्रम्+एकैकं पेिबेन्नासयोत्क्लिष्टे => पिबेत्+नासयोत्क्लिष्टे मुखेनैवोद्वमेद्धूमं => मुखेन+एव+उद्वमेद्धूमं पातव्यो धूमस्तु => पातव्यः+ धूमः+तु धूमस्तु => धूमः+तु त्रिस्त्रिभिस्त्रिभिः| => त्रिः+त्रिभिः+त्रिभिः। पिबेत्सकृत् => पिबेत्+सकृत् द्विर्मध्यं, => द्विः+मध्यं, त्रिश्चतुर्वा => त्रिः+चतुः+वा द्रव्याण्यगुरुगुग्गुलु| => द्रव्याणि+अगुरुगुग्गुलु। सर्जरसो ध्यामकं => सर्जरसः+ ध्यामकं माषा यवाः => माषाः+ यवाः कुन्दुरुकस्तिलाः| => कुन्दुरुकः+तिलाः। गन्धाश्चाकुष्ठतगराः => गन्धाः+च+अकुष्ठतगराः गणो मूर्धविरेचनः||18|| => गणः+ मूर्धविरेचनः॥18॥ स्थितामहोरात्रमिषीकां => स्थिताम्+अहोरात्रमिषीकां पिष्टैर्धूमौषधैरेवं => पिष्टैः+धूमौषधैः+एवं वर्तिरङ्गुष्ठकस्थूला => वर्तिः+अङ्गुष्ठकस्थूला पातुमग्निप्लुष्टां => पातुम्+अग्निप्लुष्टां धूममापिबेत्||21 => धूमम्+आपिबेत्॥21 पीनसो विश्वरत्वं => पीनसः+ विश्वरत्वं पूतिर्गन्धः => पूतिः+गन्धः कर्णास्याक्षिस्रावकण्ड्वर्तिजाड्यं => कर्णास्य+अक्षिस्रावकण्ड्वर्तिजाड्यं यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विधिर्नामैकविंशतितमोऽध्यायः||21|| => विधिः+नाम+एकविंशतितमः+अध्यायः॥21॥ द्वाविंशतितमोऽध्यायः| => द्वाविंशतितमः+अध्यायः। अथातो गण्डूषादिविधिमध्यायं => अथ+अतः+ गण्डूषादिविधिम्+अध्यायं गण्डूषादिविधिमध्यायं => गण्डूषादिविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। चतुष्प्रकारो गण्डूषः => चतुष्प्रकारः+ गण्डूषः रोपणश्च => रोपणः+च त्रयस्तत्र => त्रयः+तत्र योज्याश्चालादिषु||1|| => योज्याः+चालादिषु॥1॥ अन्त्यो व्रणघ्नः => अन्त्यः+ व्रणघ्नः स्निग्धोऽत्र => स्निग्धः+अत्र संशमनस्तिक्तकषायमधुरौषधैः||2|| => संशमनः+तिक्तकषायमधुरौषधैः॥2॥ शोधनस्तिक्तकट्वम्लपटूष्णैः => शोधनः+तिक्तकट्वम्लपटूष्णैः रसो मूत्रं => रसः+ मूत्रं कल्कैर्युक्तं => कल्कैः+युक्तं सुखोष्णमथवा => सुखोष्णम्+अथवा मांसरसोऽथवा| => मांसरसः+अथवा। चागन्तुसम्भवे||6|| => च+आगन्तुसम्भवे॥6॥ सर्पिर्धार्यं => सर्पिः+धार्यं पयोऽथवा| => पयः+अथवा। जनयत्यास्ये => जनयति+आस्ये धान्याम्लमास्यवैरस्यमलदौर्गन्ध्यनाशनम्||8|| => धान्याम्लम्+आस्यवैरस्यमलदौर्गन्ध्यनाशनम्॥8॥ तदेवालवणं => तत्+एव+अलवणं क्षाराम्बुगण्डूषो भिनत्ति => क्षाराम्बुगण्डूषः+ भिनत्ति श्लेष्मणश्चयम्||9|| => श्लेष्मणः+चयम्॥9॥ सुखोष्णोदकगण्डूषैर्जायते => सुखोष्णोदकगण्डूषैः+जायते गण्डूषमपिबन् => गण्डूषम्+अपिबन् किञ्चिदुन्नतास्यो विधारयेत्| => किञ्चित्+उन्नतास्यः+ विधारयेत्। यावत्स्रवद्_घ्राणाक्षताऽथवा||11|| => यावत्+स्रवत्+‌घ्राणाक्षता+अथवा॥11॥ आसञ्चार्यो मुखे => आसञ्चार्यः+ मुखे कवलोऽन्यथा| => कवलः+अन्यथा। हृल्लास-तन्द्राऽरुचि-पीनसाश्च => हृल्लास-तन्द्राऽरुचि-पीनसाः+च विशेषात्कवलग्रहेण||12|| => विशेषात्+कवलग्रहेण॥12॥ कल्को रसक्रिया => कल्कः+ रसक्रिया चूर्णस्त्रिविधं => चूर्णः+त्रिविधं युञ्ज्यात्तत् => युञ्ज्यात्+तत् मुखालेपस्त्रिधा => मुखालेपः+त्रिधा वर्णकृच्च => वर्णकृत्+च उष्णो वातकफे => उष्णः+ वातकफे शेषेष्वत्यर्थशीतलः||14|| => शेषेषु+अत्यर्थशीतलः॥14॥ त्रिप्रमाणश्चतुर्भागत्रिभागार्धाङ्गुलोन्नतिः| => त्रिप्रमाणः+चतुर्भागत्रिभागार्धाङ्गुलोन्नतिः। स्थितिस्तस्य, => स्थितिः+तस्य, शुष्को दूषयति => शुष्कः+ दूषयति तमार्द्रयित्वाऽपनयेत्तदन्तेऽभ्यङ्गमाचरेत्| => तम्+आर्द्रयित्वा+अपनयेत्+तदन्ते+अभ्यङ्गम्+आचरेत्। विवर्जयेद्दिवास्वप्नभाष्याग्न्यातपशुक्_क्रुधः||16|| => विवर्जयेत्+दिवास्वप्नभाष्याग्न्यातपशुक्‌_क्रुधः॥16॥ पीनसेऽजीर्णे => पीनसे+अजीर्णे स तु => सः+ तु वृषान्मूलं => वृषात्+मूलं कृष्णा दार्वीत्वङ्_निस्तुषा => कृष्णाः+ दार्वीत्वङ्‌_निस्तुषाः+ दार्वीत्वङ्_निस्तुषा यवाः| => दार्वीत्वङ्‌_निस्तुषाः+ यवाः। इत्यर्धार्धोदिता => इति+अर्धार्धोदिता चापरिम्लानं => च+अपरिम्लानं अभ्यङ्गसेकपिचवो बस्तिश्चेति => अभ्यङ्गसेकपिचवः+ बस्तिः+च+इति बस्तिश्चेति => बस्तिः+च+इति तद्विद्यादुत्तरोत्तरम्||23|| => तद्विद्यात्+उत्तरोत्तरम्॥23॥ तत्राभ्यङ्गः => तत्र+अभ्यङ्गः प्रयोक्तव्यो रौक्ष्यकण्डूमलादिषु| => प्रयोक्तव्यः+ रौक्ष्यकण्डूमलादिषु। बस्तिस्तु => बस्तिः+तु विधिस्तस्य => विधिः+तस्य ततो यथाव्याधि => ततः+ यथाव्याधि केशभुवो यावदङ्गुलम् => केशभुवः+ यावत्+अङ्गुुुुुुुुुलम् यावदङ्गुलम् => यावत्+अङ्गुुुुुुुुुलम् धारयेच्च => धारयेत्+च आवक्रनासिकोत्क्लेदाद्दशाष्टौ => आवक्रनासिकोत्क्लेदात्+दशाष्टौ मात्रासहस्राण्यरुजे => मात्रासहस्राणि+अरुजे धारयेत्पूरणं => धारयेत्+पूरणं स्यान्मार्दवं => स्यात्+मार्दवं यावन्मात्राशतमवेदने||31|| => यावत्+मात्राशतम्+अवेदने॥31॥ यावत्पर्येति => यावत्+पर्येति जनयतीन्द्रियप्रसादं => जनयति+इन्द्रियप्रसादं यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां दिविधिर्नाम => दिविधिः+नाम द्वाविंशोऽध्यायः||22|| => द्वाविंशः+अध्यायः॥22॥ 02त्रयोविंशोऽध्यायः| => त्रयोविंशः+अध्यायः। अथातो आश्चोतनाञ्जनविधिमध्यायं => अथ+अतः+ आश्चोतनाञ्जनविधिम्+अध्यायं आश्चोतनाञ्जनविधिमध्यायं => आश्चोतनाञ्जनविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। सर्वेषामक्षिरोगाणामादावाश्चोतनं => सर्वेषाम्+अक्षिरोगाणाम्+आदौ+आश्चोतनं प्रलम्बयाऽन्येन => प्रलम्बया+अन्येन द्व्यङ्गुलादवसेचयेत्||3|| => द्व्यङ्गुलात्+अवसेचयेत्॥3॥ स्वेदयेन्मृदु||4|| => स्वेदयेत्+मृदु॥4॥ कृच्छ्रादुन्मेषणं => कृच्छ्रात्+उन्मेषणं विकारवृद्धिमत्यल्पसंरम्भमपरिस्रुतम्||6|| => विकारवृद्धिम्+अत्यल्पसंरम्भम्+अपरिस्रुतम्॥6॥ ऊर्ध्वगान्नयने => ऊर्ध्वगात्+नयने न्यस्तमपवर्तयते => न्यस्तम्+अपवर्तयते अथाञ्जनं => अथ+अञ्जनं शुद्धतनोर्नेत्रमात्राश्रये => शुद्धतनोः+नेत्रमात्राश्रये पक्वलिङ्गेऽल्पशोफातिकण्डूपैच्छिल्यलक्षिते||8|| => पक्वलिङ्गे+अल्पशोफातिकण्डूपैच्छिल्यलक्षिते॥8॥ मन्दघर्षाश्रुरागेऽक्ष्णि => मन्दघर्षाश्रुरागे+अक्ष्णि पित्तकफासृग्भिर्मारुतेन => पित्तकफासृग्भिः+मारुतेन दृष्टिप्रसादनमिति => दृष्टिप्रसादनम्+इति तिक्तकैर्द्रव्यैः => तिक्तकैः+द्रव्यैः तनुर्मध्ये => तनुः+मध्ये पिण्डो रसक्रिया => पिण्डः+ रसक्रिया चूर्णस्रिधैवाञ्जनकल्पना| => चूर्णः+त्रिधैवाञ्जनकल्पना। स्युरितरस्य => स्युः+इतरस्य नोष्णगभस्तिभिः||16|| => न+उष्णगभस्तिभिः॥16॥ स्युर्वर्धितोत्पीडितद्रुताः| => स्युः+वर्धितोत्पीडितद्रुताः। तच्छान्त्यौ => तत्+शान्त्यौ व्यभ्रेऽर्केऽतोऽञ्जयेत्सदा||17|| => व्यभ्रे+अर्के+अतः+अञ्जयेत्+सदा॥17॥ वदन्त्यन्ये => वदन्ति+अन्ये तीक्ष्णमञ्जनम्| => तीक्ष्णम्+अञ्जनम्। चक्षुरादित्यं => चक्षुः+आदित्यं लेखनीयेऽथवा => लेखनीये+अथवा काममह्न्यपि => कामम्+अह्नि+अपि नात्युष्णे => न+अत्युष्णे तीक्ष्णमक्ष्णि => तीक्ष्णम्+अक्ष्णि अश्मनो जन्म => अश्मनः+ जन्म तत एव => ततः+ एव उपघातोऽपि => उपघातः+अपि तेनैव => तेन+एव रात्रावपि => रात्रौ+अपि शीतेऽति => शीते+अति दोषमस्रावयेत्स्तम्भ-कण्डूजाड्यादिकारि => दोषम्+अस्रावयेत्+स्तम्भ-कण्डूजाड्यादिकारि नाञ्जयेद्भीतवमित-विरिक्ताशितवेगिते| => न+अञ्जयेत्+भीतवमित-विरिक्ताशितवेगिते। अदृष्टेऽर्के => अदृष्टे+अर्के पीतयोर्धूममद्ययोः| => पीतयोः+धूममद्ययोः। अजीर्णेऽग्न्यर्कसन्तप्ते => अजीर्णे+अग्न्यर्कसन्तप्ते तप्तमञ्जनं => तप्तम्+अञ्जनं नावचारयेत्||25|| => न+अवचारयेत्॥25॥ अथानुन्मीलयने => अथ+अनुन्मीलयने दृष्टिमन्तः => दृष्टिम्+अन्तः सञ्चारयेच्छनैः| => सञ्चारयेत्+शनैः। किञ्चिच्चालयेच्चैवमञ्जनम्||26|| => किञ्चित्+चालयेत्+च+एवम्+अञ्जनम्॥26॥ चोन्मेषनिमेषणम्| => च+उन्मेषनिमेषणम्। अपेतौषधसंरम्भं => अपेत+औषधसंरम्भं व्याधिदोषर्तुयोग्याभिरद्भिः => व्याधिदोषर्तुयोग्याभिः+अद्भिः प्रक्षालयेत्तदा||28|| => प्रक्षालयेत्+तदा॥28॥ दक्षिणाङ्गुष्टकेनाक्षि => दक्षिणाङ्गुष्टकेन+अक्षि ततो वामं => ततः+ वामं चेतरत्||29|| => च+इतरत्॥29॥ वर्त्मप्राप्तोऽञ्जनाद्दोषो रोगान् => वर्त्मप्राप्तः+अञ्जनात्+दोषः+ रोगान् कुर्यादतोऽन्यथा| => कुर्यात्+अतः+अन्यथा। कण्डूजाड्येऽञ्जनं => कण्डूजाड्ये+अञ्जनं तीक्ष्णाञ्जनाभितप्त तु => तीक्ष्णाञ्जनाभितप्तः+ तु यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां ञ्जनविधिर्नाम => ञ्जनविधिः+नाम त्रयोविंशोऽध्यायः||23|| => त्रयोविंशः+अध्यायः॥23॥ चतुर्विंशतितमोऽध्यायः| => चतुर्विंशतितमः+अध्यायः। अथातस्तर्पणपुटपाकविधिमध्यायं => अथ+अतः+तर्पणपुटपाकविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। रूक्षेऽभिघातिते| => रूक्षे+अभिघातिते। कृच्छ्रोन्मीलशिराहर्षसिरोत्पाततमोऽर्जुनैः| => कृच्छ्रोन्मीलशिराहर्षसिरोत्पाततमः+अर्जुनैः। शुद्धयोर्मूर्धकाययोः||3|| => शुद्धयोः+मूर्धकाययोः॥3॥ वोत्तानशायिनः| => वा+उत्तानशायिनः। नेत्रकोशाद्वहिः => नेत्रकोशात्+वहिः सिद्धमापयेत्| => सिद्धम्+आपयेत्। शनकैस्तस्य => शनकैः+तस्य विगुणयेत्तत्र => विगुणयेत्+तत्र क्रमशो व्याधौ => क्रमशः+ व्याधौ चाष्टौ => च+अष्टौ कृत्वाऽपाङ्गे => कृत्वा+अपाङ्गे ततो द्वारं => ततः+ द्वारं पिबेच्च => पिबेत्+च नेक्षेत => न+इक्षेत त्वेकान्तरं,कफे| => तु+एकान्तरं,कफे। दध्यादातृप्तेरिति => दध्यात्+आतृप्तेः+इति विपर्ययोऽतृप्तेऽतितृप्ते => विपर्ययः+अतृप्ते+अतितृप्ते तनुरिव => तनुः+इव दृष्टिर्हि => दृष्टिः+हि तस्माद् दृग्बलाधानकारिणम्||12|| => तस्मात्+ दृग्बलाधानकारिणम्॥12॥ पूर्वाक्तेष्वेव => पूर्वाक्तेषु+एव स वाते => सः+ वाते लेखनो हितः||13|| => लेखनः+ हितः॥13॥ दृग्दौर्बल्येऽनिले => दृग्दौर्बल्ये+अनिले पिष्टैर्जीवनीयैश्च => पिष्टैः+जीवनीयैः+च मृगपक्षियकृन्मांस-मुक्तायस्ताम्रसैन्धवैः||15|| => मृगपक्षियकृन्मांस-मुक्तायः+ताम्रसैन्धवैः॥15॥ स्रोतोजशङ्खफेनालैर्लेखनं => स्रोतोजशङ्खफेनालैः+लेखनं पचेत्प्रदीप्तैरग्न्याभं => पचेत्+प्रदीप्तैः+अग्न्याभं तर्पणवद्युञ्ज्यात् => तर्पणवत्+युञ्ज्यात् हिमोऽपरः| => हिमः+अपरः। धूमपोऽन्ते => धूमपः+अन्ते तयोरेव => तयोः+एव योगास्तत्र => योगाः+तत्र नस्यानर्हे => नस्य+अनर्हे यावन्त्यहानि => यावन्ति+अहानि द्विस्ततो हितभुग्भवेत्||21|| => द्विः+ततः+ हितभुक्+भवेत्॥21॥ हितभुग्भवेत्||21|| => हितभुक्+भवेत्॥21॥ मालतीमल्लिकापुष्पैर्बद्धाक्षो निवशेन्निशि||21 => मालतीमल्लिकापुष्पैर्बद्धाक्षः+ निवशेन्+निशि॥21 निवशेन्निशि||21 => निवशेन्+निशि॥21 दृष्टिश्च => दृष्टिः+च जगच्च => जगत्+च जायत एकरूपम्||22|| => जायते+ एकरूपम्॥22॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां कविधिर्नाम => कविधिः+नाम चतुर्विंशोऽध्यायः||24|| => चतुर्विंशः+अध्यायः॥24॥ 02पञ्चविंशतितमोऽध्यायः| => पञ्चविंशतितमः+अध्यायः। अथातो यन्त्रविधिमध्यायं => अथ+अतः+ यन्त्रविधिम्+अध्यायं यन्त्रविधिमध्यायं => यन्त्रविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। आहर्तुमभ्युपायो यस्तद्यन्त्रं => आहर्तुम्+अभ्युपायः+ यः+तद्यन्त्रं यस्तद्यन्त्रं => यः+तद्यन्त्रं यच्च => यत्+च विविधान्यतः||3|| => विविधानि+अतः॥3॥ कल्पयेद्बुद्ध्या => कल्पयेत्+बुद्ध्या मुखैर्मुखानि => मुखैः+मुखानि कुर्यात्तत्संज्ञकानि => कुर्यात्+तत्संज्ञकानि अष्टादशाङ्गुलायामान्यायसानि => अष्टादशाङ्गुलायाम्+आन्यायसानि विद्यात्स्वस्तिकयन्त्राणि => विद्यात्+स्वस्तिकयन्त्राणि मूलेऽङ्कुशनतानि => मूले+अङ्कुशनतानि तैर्दृढैरस्थिसंलग्नशल्याहरणमिष्यते| => तैः+दृढैः+अस्थिसंलग्नशल्याहरणम्+इष्यते। षडङ्गुलोऽन्यो हरणे => षडङ्गुलः+अन्यः+ हरणे सूक्ष्मदन्तर्जुर्मूले => सूक्ष्मदन्तः+जुर्मूले मत्स्यतालवद् द्व्येकतालके| => मत्स्यतालवत्+ द्व्येकतालके। सुषिराण्येकानेकमुखानि => सुषिराणि+एकानेकमुखानि शल्यानामामयानां => शल्यानाम्+आमयानां कुर्यादाचूषणाय => कुर्यात्+आचूषणाय स्रोतोऽनुरोधतः||12|| => स्रोतः+अनुरोधतः॥12॥ वारङ्गकर्णसंस्थानानाहदैर्घ्यानुरोधतः||14|| => वारङ्गकर्णसंस्थानान्+आहदैर्घ्यानुरोधतः॥14॥ नाडीरेवंविधाश्चान्या => नाडीः+एवंविधाः+च+अन्या नाहे => न+आहे व्याधेरेकच्छिद्रं => व्याधेः+एकच्छिद्रं मध्येऽस्य => मध्ये+अस्य छिद्रमङ्गुष्ठोदरविस्तृतम्| => छिद्रम्+अङ्गुष्ठोदरविस्तृतम्। अर्धाङ्गुलोच्छ्रितोद् वृत्तकर्णिकं => अर्धाङ्गुलोच्छ्रितोत्+ वृत्तकर्णिकं यन्त्रमर्शः => यन्त्रम्+अर्शः सर्वथाऽपनयेदोष्ठं => सर्वथा+अपनयेत्+ओष्ठं छिद्रादूर्ध्वं => छिद्रात्+ऊर्ध्वं स्याद्भगन्दरयन्त्रवत्||20|| => स्यात्+भगन्दरयन्त्रवत्॥20॥ शलाकमाक्रान्तं => शलाकम्+आक्रान्तं मुखेऽङ्गुष्ठकलाय-खे| => मुखे+अङ्गुष्ठकलाय-खे। अग्रतोऽकर्णिके => अग्रतः+अकर्णिके वोदकोदरे| => वा+उदकोदरे। भवेच्छृङ्गं => भवेत्+शृङ्गं चूषणोऽष्टादशाङ्गुलम्| => चूषणः+अष्टादशाङ्गुलम्। स्याद्द्वादशाङ्गुलोऽलाबुर्नाहे => स्यात्+द्वादशाङ्गुलः+अलाबुर्नाहे त्वष्टादशाङ्गुलः| => तु+अष्टादशाङ्गुलः। चतुस्त्र्यङ्गुलवृत्तास्यो दीप्तोऽन्तः => चतुः+त्र्यङ्गुलवृत्तास्यः+ दीप्तः+अन्तः दीप्तोऽन्तः => दीप्तः+अन्तः गुल्मविलयोन्नमने => गुल्मविलयोन्+नमने तेषामेषणकर्मणी| => तेषाम्+एषणकर्मणी। स्यातामष्टनवाङ्गुले| => स्याताम्+अष्टनवाङ्गुले। व्यूहनेऽहिफणावक्रौ => व्यूहने+अहिफणावक्रौ नतोऽग्रे => नतः+अग्रे तुल्यो गर्भशङ्कुरिति => तुल्यः+ गर्भशङ्कुः+इति गर्भशङ्कुरिति => गर्भशङ्कुः+इति अष्टाङ्गुलायतस्तेन => अष्टाङ्गुलायतः+तेन पायावासन्नदूरार्थे => पायौ+आसन्नदूरार्थे कर्णेऽष्टनवाङ्गुले| => कर्णे+अष्टनवाङ्गुले। कर्णशोधनमश्वत्थ-पत्रप्रान्तं => कर्णशोधनम्+अश्वत्थ-पत्रप्रान्तं क्षारेऽग्नौ => क्षारे+अग्नौ चार्धेन्दुसन्निभाम्| => च+अर्धेन्दुसन्निभाम्। नासार्शोऽर्बुददाहकृत्||37|| => नासार्शः+अर्बुददाहकृत्॥37॥ निम्नमुखास्तिस्रः => निम्नमुखाः+तिस्रः कनीनीमध्यमाऽनामीनख-मान-समैर्मुखैः||38|| => कनीनीमध्यमाऽनामीनख-मान-समैः+मुखैः॥38॥ स्वमुक्तानि => स्वम्+उक्तानि अनुयन्त्राण्ययस्कान्तरज्जुवस्त्राश्ममुद्गराः||39|| => अनुयन्त्राणि+अयस्कान्तरज्जुवस्त्राश्ममुद्गराः॥39॥ वध्रान्त्रजिह्वबालाश्च => वध्रान्त्रजिह्वबालाः+च पादो भयं => पादः+ भयं हर्षश्च, => हर्षः+च, उपायवित्प्रविभजेदालोच्य => उपायवित्+प्रविभजेत्+आलोच्य गृहीत्वोद्धरते => गृहीत्वा+उद्धरते यन्त्रेष्वतः => यन्त्रेषु+अतः सर्वेष्वधिकारि => सर्वेषु+अधिकारि यच्च||42|| => यत्+च॥42॥ यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां पञ्चविंशतितमोऽध्यायः||25|| => पञ्चविंशतितमः+अध्यायः॥25॥ षङ्विंशोऽध्यायः| => षड्विंशः+अध्यायः। अथातः => अथ+अतः शस्त्रविधिमध्यायं => शस्त्रविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः सुकर्मारैर्घटितानि => सुकर्मारैः+घटितानि बाहुल्येनाङ्गुलानि => बाहुल्येन+अङ्गुलानि सुध्मातसुतीक्ष्णावर्तितेऽयसि||2|| => सुध्मातसुतीक्ष्णावर्तिते+अयसि॥2॥ स्वोन्मानार्धचतुर्थोशफलान्येकैकशोऽपि => स्वोन्मानार्धचतुर्थोशफलानि+एकैकशः+अपि प्रायो द्वित्राणि, => प्रायः+ द्वित्राणि, तर्जन्यन्तर्नखाकृति| => तर्जन्यन्तः+नखाकृति। ऋज्वग्रमुन्नते => ऋज्वग्रम्+उन्नते तदन्यथा||6|| => तत्+अन्यथा॥6॥ पृष्ठतो दीर्घह्रस्ववक्रं => पृष्ठतः+ दीर्घह्रस्ववक्रं घ्राणकर्णार्शश्च्छेदनेऽर्धाङ्गुलं => घ्राणकर्णार्शः+च्छेदने+अर्धाङ्गुलं गतेरन्वेषणे => गतेः+अन्वेषणे भेदनार्थेऽपरा => भेदनार्थे+अपरा स्यात्तयोः => स्यात्+तयोः फलमध्यर्द्धमङ्गुलम्||10|| => फलमध्यर्द्धम्+अङ्गुलम्॥10॥ चैतत् => च+एतत् तथाऽध्यर्द्धाङ्गुलं => तथा+अध्यर्द्धाङ्गुलं तत्सिरोदरयोर्व्यधे||11|| => तत्सिरोदरयोः+व्यधे॥11॥ गोदन्तसदृशाऽर्धाङ्गुलानना| => गोदन्तसदृशा+अर्धाङ्गुलानना। तयोर्ध्वदण्डया => तया+उर्ध्वदण्डया विध्येदुपर्यस्थ्नां => विध्येत्+उपर्यस्थ्नां कुर्यादङ्गुलिशस्त्रकम्||13|| => कुर्यात्+अङ्गुलिशस्त्रकम्॥13॥ त्वर्धाङ्गुलायतम्| => तु+अर्धाङ्गुलायतम्। योगतो वृद्धिपत्रेण => योगतः+ वृद्धिपत्रेण छेदेऽस्थ्नां => छेदे+अस्थ्नां चैकतः| => चः+एकतः। शोधयेद्दन्तशर्कराम्||19|| => शोधयेत्+दन्तशर्कराम्॥19॥ सूच्योऽत्र => सूच्यः+अत्र धनुर्वक्रा => धनुः+वक्रा सर्ववृत्तास्ताश्चतुरङ्गुलाः| => सर्ववृत्ताः+ताः+चतुरङ्गुलाः। कूर्चो वृत्तैकपीठस्थाः => कूर्चः+ वृत्तैकपीठस्थाः संयोज्यो नीलिकाव्यङ्गकेशशातन => संयोज्यः+ नीलिकाव्यङ्गकेशशातन अर्धाङ्गुलमुखैर्वृत्तैरष्टाभिः => अर्धाङ्गुलमुखैः+वृत्तैः+अष्टाभिः घ्राणात्तेन => घ्राणात्+तेन हरेदसृक्| => हरेत्+असृक्। तथोर्ध्वतः| => तथा+उर्ध्वतः। विध्येच्छोफं => विध्येत्+शोफं पक्वामसंशये||25|| => पक्वाम्+असंशये॥25॥ बहलायाश्च => बहलायाः+च क्षारदहनकाचो पलनखादयः| => क्षारदहनकाचः+ पलनखादयः। अलौहान्यनुशस्त्रैणि, => अलौहानि+अनुशस्त्रैणि, तान्येवं => तानि+एवं अपराण्यपि => अपराणि+अपि यन्त्रादीन्युपयोगं => यन्त्रादीनि+उपयोगं व्यधो मन्थो => व्यधः+ मन्थः+ मन्थो ग्रहो => मन्थः+ ग्रहः+ ग्रहो दाहश्च => ग्रहः+ दाहः+च दाहश्च => दाहः+च खरधारत्वमष्टौ => खरधारत्वम्+अष्टौ तर्जनीमध्यमाङ्गुष्ठैर्गृह्णीयात्सुसमाहितः| => तर्जनीमध्यमाङ्गुष्ठैः+गृह्णीयात्+सुसमाहितः। मूलेष्वाहरणार्थानि => मूलेषु+आहरणार्थानि क्रियासौकर्यतोऽपरम्||32|| => क्रियासौकर्यतः+अपरम्॥32॥ स्यान्नवाङ्गुलविस्तारः => स्यात्+नवाङ्गुलविस्तारः सुघनो द्वादशाङ्गुलः| => सुघनः+ द्वादशाङ्गुलः। शलाकापिहितास्यश्च => शलाकापिहितास्यः+च जलौकसस्तु => जलौकसः+तु श्वेता भृशं => श्वेताः+ भृशं कृष्णाश्चपलाः => कृष्णाः+चपलाः इन्द्रायुधविचित्रोर्ध्वराजयो रोमशाश्च => इन्द्रायुधविचित्रोर्ध्वराजयः+ रोमशाः+च रोमशाश्च => रोमशाः+च कषायपृष्ठास्तन्वङ्ग्यः => कषायपृष्ठाः+तन्वङ्ग्यः किञ्चित्पीतोदराश्च => किञ्चित्+पीतोदराः+च ता अप्यसम्यग्वमनात् => ताः+ अपि+असम्यग्वमनात् अप्यसम्यग्वमनात् => अपि+असम्यग्वमनात् अथेतरा => अथ+इतरा निशाकल्कयुक्तेऽम्भसि => निशाकल्कयुक्ते+अम्भसि पुनश्चाश्वासित => पुनः+च+आश्वासित लागयेद्घृतमृत्स्तन्य-रक्त-शस्त्र => लागयेत्+धृतम्+ऋत्स्तन्य-रक्त-शस्त्र पिबन्तीरुन्नतस्कन्धाश्च्छादयेन्मृदुवाससा||41|| => पिबन्तीः+उन्नतस्कन्धाः+च्छादयेत्+मृदुवाससा॥41॥ क्षीरोदकादिव||42|| => क्षीरोदकात्+इव॥42॥ मोक्षयेतद् वामयेच्च => मोक्षयेतत्+ वामयेत्+च वामयेच्च => वामयेत्+च रक्तमदाद्भूयः => रक्तमदात्+भूयः ता न => ताः+ न क्लमोऽतियोगान्मृत्युर्वा => क्लमः+अतियोगात्+मृत्युः+वा अन्यत्रान्यत्र => अन्यत्र+अन्यत्र स्युस्तदन्वयात्| => स्युः+तदन्वयात्। स्रावयेद्दंशान् => स्रावयेत्+दंशान् शतधौताज्यपिचवस्ततो लेपाश्च => शतधौताज्यपिचवः+ततः+ लेपाः+च लेपाश्च => लेपाः+च दुष्टरक्तापगमनात्सद्यो रागरुजां => दुष्टरक्तापगमनात्+सद्यः+ रागरुजां स्थानात्स्थितं => स्थानात्+स्तितं व्यम्लीभवेत्पर्युषितं => व्यम्लीभवेत्+पर्युषितं तस्मात्तत्स्रावयेत्पुनः||48|| => तस्मात्+तत्+स्रावयेत्+पुनः॥48॥ युञ्ज्यान्नालाबुघटिका => युञ्ज्यात्+नालाबुघटिका तासामनलसंयोगाद् युञ्ज्यात्तु => तासाम्+अनलसंयोगात्+ युञ्ज्यात्+तु युञ्ज्यात्तु => युञ्ज्यात्+तु निर्हरेत्||50|| => निः+हरेत्॥50॥ प्रच्छानमाचरेत्||51|| => प्रच्छानम्+आचरेत्॥51॥ पदैरुपरिगामिभिः| => पदैः+उपरिगामिभिः। गाढघनतिर्यग्भिर्न => गाढघनतिर्यग्भिः+न पदमाचरन्||52|| => पदम्+आचरन्॥52॥ प्रच्छानेनैकदेशस्थं => प्रच्छानेन+एकदेशस्थं हरेच्छृङ्गादिभिः => हरेत्+शृङ्गादिभिः सुप्तमसृग्व्यापि => सुप्तम्+असृग्व्यापि स्याद् अवगाढे => स्यात्+ अवगाढे त्वक्स्थेऽलाबुघटीशृङ्गं => त्वक्स्थे+अलाबुघटीशृङ्गं व्यापकेऽसृजि||54|| => व्यापके+असृजि॥54॥ शृङ्गजलौकोऽलाबुभिः => शृङ्गजलौकः+अलाबुभिः स्याद्वायुकोपतः||55|| => स्यात्+वायुकोपतः॥55॥ शोफस्तं => शोफः+तं सर्पिषोष्णेन => सर्पिषा+उष्णेन यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां धिर्नाम => धिः+नाम षड्_विंशोऽध्यायः||26|| => षड्‌विंशः+अध्यायः॥26॥ 02सप्तविंशोऽध्यायः| => सप्तविंशः+अध्यायः। अथातः => अथ+अतः सिराव्यधविधिमध्यायां => सिराव्यधविधिम्+अध्यायं स्माहुरात्रेयादयो महर्षयः| => स्म+आहुः+आत्रेयादयः+ महर्षयः। किञ्चिदशीतोष्णमसंहतम्| => किञ्चित्+अशीतोष्णम्+असंहतम्। तनोस्तेनैव => तनोः+तेन+एव प्रायो दूष्यते => प्रायः+ दूष्यते शीतोष्मस्निग्धरूक्षाद्यैरुपक्रान्ताश्च => शीतोष्मस्निग्धरूक्षाद्यैः+उपक्रान्ताः+च व्यधयेत्सिराम्||5|| => व्यधयेत्+सिराम्॥5॥ विध्येन्न => विध्येत्+न तिर्यङ्नाप्यनुत्थिताम्||8|| => तिर्यक्+ना+अपि+अनुत्थिताम्॥8॥ नातिशीतोष्णवाताभ्रेष्वन्यत्रात्ययिकाद्गदात्| => न+अतिशीतोष्णवाताभ्रेषु+अन्यत्र+अत्ययिकात्+गदात्। मोक्षयेत्सिराम्||9|| => मोक्षयेत्+सिराम्॥9॥ अपाङ्ग्यामुपनास्यां => अपाङ्ग्याम्+उपनास्यां उरोऽपाङ्गललाटस्था => उरः+अपाङ्गललाटस्था उन्मादेऽपस्मृतौ => उन्मादे+अपस्मृतौ तृतीयकेंऽसयोर्मध्ये => तृतीयकें+असयोः+मध्ये स्कन्धस्याधश्चतुर्थके||13|| => स्कन्धस्य+अधः+चतुर्थके॥13॥ श्रोणितो द्व्यङ्गुले => श्रोणितः+ द्व्यङ्गुले जानुनोऽधस्तादूर्ध्वं => जानुनः+अधस्तात्+ऊर्ध्वं इन्द्रबस्तेरधोऽपच्यां => इन्द्रबस्तेः+अधः+अपच्यां विध्येदुपरि => विध्येत्+उपरि गृध्रस्यामिव => गृध्रस्याम्+इव यथोक्तानामदर्शने||17|| => यथा+उक्तानाम्+अदर्शने॥17॥ देशेऽन्यां => देशे+अन्यां सज्जसर्वोपकरणो बली||18|| => सज्जसर्वोपकरणः+ बली॥18॥ अग्नितापातपस्विन्नो जानूच्चासनसंस्थितः|||19|| => अग्नितापातपस्विन्नः+ जानूत्+च+आसनसंस्थितः॥।19॥ जानूच्चासनसंस्थितः|||19|| => जानूत्+च+आसनसंस्थितः॥।19॥ मृदुपट्टात्तकेशान्तो जानुस्थापितकूर्परः| => मृदुपट्टात्तकेशान्तः+ जानुस्थापितकूर्परः। चाचरेत्| => च+आचरेत्। पृष्ठतो यन्त्रयेच्चैनं => पृष्ठतः+ यन्त्रयेत्+च+एनं यन्त्रयेच्चैनं => यन्त्रयेत्+च+एनं वस्त्रमावेष्टयन्नरः||21|| => वस्त्रम्+आवेष्टयत्+नरः॥21॥ एषोऽन्तर्मुखवर्ज्यानां => एषः+अन्तर्मुखवर्ज्यानां ततो मध्यमयाऽङ्गुल्या => ततः+ मध्यमया+अङ्गुल्या मध्यमयाऽङ्गुल्या => मध्यमया+अङ्गुल्या वैद्योऽङ्गुष्ठविमुक्तया| => वैद्यः+अङ्गुष्ठविमुक्तया। ताडयेद् उत्थितां => ताडयेत्+ उत्थितां स्पर्शाद्वाऽङ्गुष्ठपीडनैः||23|| => स्पर्शात्+वा+अङ्गुष्ठपीडनैः॥23॥ लक्षयेन्मध्ये => लक्षयेत्+मध्ये तद्वच्च => तद्वत्+च पीडयंश्चैनां => पीडयन्+च+एनां विध्येद् व्रीहिमुखेन => विध्येत्+ व्रीहिमुखेन अङ्गुष्ठेनोन्नमय्याग्रे => अङ्गुष्ठेन+उन्नमय्याग्रे नासिकामुपनासिकाम्||25|| => नासिकाम्+उपनासिकाम्॥25॥ अभ्युन्नतविदष्टाग्र-जिह्वस्याधस्तदाश्रयाम्| => अभ्युन्नतविदष्टाग्र-जिह्वस्य+अधः+तदाश्रयाम्। यन्त्रयेत्स्तनयोरूर्ध्वं => यन्त्रयेत्+स्तनयोः+ऊर्ध्वं कुक्षेरारभ्य => कुक्षेः+आरभ्य विध्येद्बद्धोर्ध्वपट्टके||27|| => विध्येत्+बद्धोर्ध्वपट्टके॥27॥ विध्येद्धस्तसिरां => विध्येत्+धस्तसिरां मुष्ठिमङ्गुष्ठगर्भिणम्||28|| => मुष्ठिम्+अङ्गुष्ठगर्भिणम्॥28॥ वेध्यप्रदेशाच्च => वेध्यप्रदेशात्+च विध्येदालम्बमानस्य => विध्येत्+आलम्बमानस्य जानुन्यकुञ्चिते| => जानुनि+अकुञ्चिते। सुस्थितेऽधस्ताज्जानुसन्धेर्निपीडिते||30|| => सुस्थिते+अधस्तात्+जानुसन्धेः+निपीडिते॥30॥ कराभ्यामागुल्फं => कराभ्याम्+आगुल्फं चोपरि| => च+उपरि। किञ्चिदारूढे => किञ्चित्+आरूढे हस्तवत्ततः||31|| => हस्तवत्+ततः॥31॥ विध्येत्सिराम् => विध्येत्+सिराम् इत्थमनुक्तेष्वपि => इत्थम्+अनुक्तेषु+अपि तत्तद्यन्त्रमुपायवित्||32|| => तत्+तत्+यन्त्रम्+उपायवित्॥32॥ निक्षिपेद् देशे => निक्षिपेत्+ देशे यवार्धमस्थ्नामुपरि => यवार्धम्+अस्थ्नाम्+उपरि सम्यग्विद्धा => सम्यक्+विद्धा स्रवेद्धारां => स्रवेत्+धारां वहत्यल्पं, => वहति+अल्पं, सशब्दमतिविद्धा => सशब्दम्+अतिविद्धा स्रवेद् दुःखेन => स्रवेत्+ दुःखेन रक्तस्यास्रुतिहेतवः| => रक्तस्य+अस्रुतिहेतवः। असम्यगस्रे => असम्यक्+अस्रे सागारधूमलवणतैलैर्दिह्यात्सिरामुखम्| => सागारधूमलवणतैलैः+दिह्यात्+सिरामुखम्। सम्यक्प्रवृत्ते => सम्यक्+प्रवृत्ते कुसुम्भादिव => कुसुम्भात्+इव सम्यक्स्रुत्वा => सम्यक्+स्रुत्वा तिष्ठेच्छुद्धं => तिष्ठेत्+शुद्धं तदिति => तत्+इति नाहरेत्||38|| => न+आहरेत्॥38॥ स्रावयेन्मूर्च्छति => स्रावयेत्+मूर्च्छति पुनस्त्वपरेद्युस्त्र्यहेऽपि => पुनः+तु+अपरेद्युः+त्र्यहे+अपि विस्रमस्कन्द्यौष्ण्यात्सचन्द्रिकम्||40|| => विस्रमस्कन्द्यौष्ण्यात्+सचन्द्रिकम्॥40॥ स्निग्धमसृक्पाण्डु => स्निग्धम्+असृक्+पाण्डु तन्तुमत्पिच्छिलं => तन्तुमत्+पिच्छिलं बलिनोऽप्यस्रं => बलिनः+अपि+अस्रं प्रस्थात्स्रावयेत्परम्| => प्रस्थात्+स्रावयेत्+परम्। स्याद्दारुणा => स्यात्+दारुणा तत्राभ्यङ्गरसक्षीररक्तपातानि => तत्र+अभ्यङ्गरसक्षीररक्तपातानि शनैर्यन्त्रमपनीय => शनैः+यन्त्रम्+अपनीय स्रावयेद्भूयः => स्रावयेत्+भूयः सायमह्न्यपरेऽपि => सायम्+अह्नि+अपरे+अपि पक्षाद्वा => पक्षात्+वा किञ्चिद्धि => किञ्चित्+हि नैव => न+एव रोगोऽतिवर्तते||45|| => रोगः+अतिवर्तते॥45॥ सशेषमप्यतो धार्यं => सशेषम्+अपि+अतः+ धार्यं चातिस्रुतिमाचरेत्| => च+अतिस्रुतिम्+आचरेत्। हरेच्छृङ्गादिभिः => हरेत्+शृङ्गादिभिः प्रसादमथवा => प्रसादम्+अथवा रक्तमनुद्रिक्तमेवमेव => रक्तम्+अनुद्रिक्तम्+एवम्+एव त्वतिष्ठति => तु+अतिष्ठति स्तम्भनीमाचरेत्क्रियाम्| => स्तम्भनीम्+आचरेत्+क्रियाम्। विचूर्णयेद्व्रणमुखं => विचूर्णयेत्+व्रणमुखं तामेव => ताम्+एव विध्येद्व्यधात्तस्मादनन्तरम्| => विध्येत्+व्यधात्+तस्मात्+अनन्तरम्। स्वस्थानमायान्ति => स्वस्थानम्+आयान्ति पुनर्न => पुनः+न प्रदुष्टा रुधिरं => प्रदुष्टाः+ रुधिरं प्रसन्ना- => प्रसन्नाः+ स्तावद्धिताहारविहारभाक् => तावत्+हिताहारविहारभाक् नात्युष्णशीतं => न+अत्युष्णशीतं रक्तेऽपनीते => रक्ते+अपनीते हितमन्नपानम्| => हितम्+अन्नपानम्। ह्यनवस्थितासृगग्निर्विशेषादिति => हि+अनवस्थितासृगग्निः+विशेषात्+इति प्रसन्नवर्णेन्द्रियार्थानिच्छन्तमव्याहतपक्तृवेगम्| => प्रसन्नवर्णेन्द्रियार्थान्+इच्छन्तम्+अव्याहतपक्तृवेगम्। यामष्टाङ्गहृदयसंहितायां => याम्+अष्टाङ्गहृदयसंहितायां विधिर्नाम => विधिः+नाम सप्तविंशोऽध्यायः||27|| => सप्तविंशः+अध्यायः॥27॥ 3. Name of the book : “Bhasa-Nataka-Chakram” Name of the subject : “Ooru-Bhangam” Commentary : “Prakasha” with Sanskrit & Hindi Commentator : Sri Kapiladeva Giri (Research Scholar in Prakrit Text Society, Kashi Hindu Vishwavidyalaya) Year of the Edition : II edition;1968> Name of the publisher : Chaukhamba Vidya Bhavan> सूत्रधारः----भीष्मद्रोणतटां जयद्रथजलां => सूत्रधारः---भीष्मद्रोणतटाम्+ जयद्रथजलाम्+ जयद्रथजलां गान्धारराजह्रदां => जयद्रथजलाम्+ गान्धारराजह्रदां कर्णद्रौणिकृपोर्मिनक्रमकरां दुर्योधनस्रोतसं => कर्णद्रौणिकृपोर्मिनक्रमकराम्+ दुर्योधनस्रोतसम्+ दुर्योधनस्रोतसं => दुर्योधनस्रोतसम्+ शत्रुनदीं शरासिसिकतां => शत्रुनदीम्+ शरासिसिकताम्+ शरासिसिकतां येन => शरासिसिकताम्+ येन प्लवेनार्जुनः => प्लवेन+अर्जुनः शत्रूणां तरणेषु => शत्रूणाम्+ तरणेषु स भगवानस्तु => सः+ भगवान्+अस्तु भगवानस्तु => भगवान्+अस्तु एवमार्यमिश्रान्विज्ञापयामि। => एवम्+आर्यमिश्रान्+विज्ञापयामि। शब्द इव => शब्दः+ इव स्मो भोः! => स्मः+ भोः! कुतो नु => कुतः+ नु खल्वेते, => खलु+एते, स्वर्गार्थमाहवमुखोद्यतगात्रहोमा => स्वर्गार्थम्+आहवमुखोद्यतगात्रहोमाः+ नाराचतोमरशतैविषमीकृताङ्गाः। => नाराचतोमरशतैः+विषमीकृताङ्गाः। शरीरै => शरीरैः+ पुरुषा भ्रमन्ति => पुरुषाः+ भ्रमन्ति किं नावगच्छसि। => किम्+ न+अवगच्छसि। नावगच्छसि। => न+अवगच्छसि। दुर्योधनावशेषे => दुर्योधन+अवशेषे राज्ञां शरीरसमाकीर्णे => राज्ञाम्+ शरीरसमाकीर्णे एतद्रणं हतगजाश्वनरेन्द्रयोधं => एतत्+रणम्+ हतगजाश्वनरेन्द्रयोधम्+ हतगजाश्वनरेन्द्रयोधं => हतगजाश्वनरेन्द्रयोधम्+ संकीर्णलेख्यमिव => संकीर्णलेख्यम्+इव चित्रपटं प्रविद्धम्। => चित्रपटम्+ प्रविद्धम्। नरेन्द्रनिधनैकगृहं प्रविष्टाः => नरेन्द्रनिधनैकगृहम्+ प्रविष्टाः स्मो भोः! => स्मः+ भोः! प्रथमः---वैरस्यायतनं बलस्य => प्रथमः---वैरस्य+आयतनम्+ बलस्य निकषं मानप्रतिष्ठागृहं => निकषम्+ मानप्रतिष्ठागृहम्+ मानप्रतिष्ठागृहं => मानप्रतिष्ठागृहम्+ युद्धेषुवप्सरसां स्वयंवरसभां => युद्धेषु+अप्सरसाम्+ स्वयंवरसभाम्+ स्वयंवरसभां शौर्यप्रतिष्ठां => स्वयंवरसभाम्+ शौर्यप्रतिष्ठाम्+ शौर्यप्रतिष्ठां नृणाम्। => शौर्यप्रतिष्ठाम्+ नृणाम्। राज्ञां पश्चिमकालवीरशयनं => राज्ञाम्+ पश्चिमकालवीरशयनम्+ पश्चिमकालवीरशयनं प्राणाग्निहोमक्रतुं => पश्चिमकालवीरशयनम्+ प्राणाग्निहोमक्रतुम्+ प्राणाग्निहोमक्रतुं => प्राणाग्निहोमक्रतुम्+ रणसंज्ञमाश्रमपदं राज्ञां => रणसंज्ञम्+आश्रमपदम्+ राज्ञाम्+ राज्ञां नभःसंक्रमम् => राज्ञाम्+ नभःसंक्रमम् द्वितीयः---सम्यग्भवानाह। => द्वितीयः---सम्यक्+भवान्+आह। उपलविषमा नागेन्द्राणां => उपलविषमाः+ नागेन्द्राणाम्+ नागेन्द्राणां शरीरधराधराः => नागेन्द्राणाम्+ शरीरधराधराः+ शरीरधराधराः => शरीरधराधराः+ कृता गृध्रावासा => कृताः+ गृध्रावासाः+ गृध्रावासा हतातिरथा => गृध्रावासाः+ हतातिरथाः+ हतातिरथा रथाः। => हतातिरथाः+ रथाः। स्वर्गं प्राप्ताः => स्वर्गम्+ प्राप्ताः प्रतिमुखमिमे => प्रतिमुखम्+इमे तत्तत्कृत्वा => तत्+तत्+कृत्वा चिरं निहताहताः => चिरम्+ निहताहताः तृतीयः---एवमेतत्। => तृतीयः---एवम्+एतत्। करिवरकरयूपो बाणविन्यस्तदर्भो => करिवरकरयूपः+ बाणविन्यस्तदर्भः+ बाणविन्यस्तदर्भो => बाणविन्यस्तदर्भः+ हतगजचयनोच्चो वैरवह्निप्रदीप्तः। => हतगजचयनोच्चः+ वैरवह्निप्रदीप्तः। संस्थितो युद्धयज्ञः => संस्थितः+ युद्धयज्ञः प्रथमः---इदमपरं पश्येतां => प्रथमः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। परस्परशरैहतजीवितानां => परस्परशरैः+हतजीवितानाम्+ देहै रणाजिरमहीं => देहैः+ रणाजिरमहीम्+ रणाजिरमहीं समुपाश्रितानाम्। => रणाजिरमहीम्+ समुपाश्रितानाम्। चात्र => च+अत्र पिशितार्द्रमुखा विहङ्गाः => पिशितार्द्रमुखाः+ विहङ्गाः राज्ञां शरीरशिथिलानि => राज्ञाम्+ शरीरशिथिलानि समग्रयुद्धोद्यतकल्पितो गजः। => समग्रयुद्धोद्यतकल्पितः+ गजः। सकार्मुको नृपायुधागारमिवावसीदति => सकार्मुकः+ नृपायुधागारम्+इव+अवसीदति नृपायुधागारमिवावसीदति => नृपायुधागारम्+इव+अवसीदति तृतीयः---इदमपरं पश्येतां => तृतीयः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। माल्यैर्ध्वजाग्रपतितैःकृतमुण्डमालं। => माल्यैः+ध्वजाग्रपतितैः+कृतमुण्डमालम्+। लग्नैकसायकवरं रथिनं => लग्नैकसायकवरम्+ रथिनम्+ रथिनं विपन्नं। => रथिनम्+ विपन्नम्+। विपन्नं। => विपन्नम्+। जामातरं प्रवहणादिव => जामातरम्+ प्रवहणात्+इव प्रवहणादिव => प्रवहणात्+इव बन्धुनार्यो => बन्धुनार्यः+ शिवा रथमुखादवतारयन्ति => शिवाः+ रथमुखात्+अवतारयन्ति रथमुखादवतारयन्ति => रथमुखात्+अवतारयन्ति शक्तिप्रासपरशुभिण्डिपालशूलमुसलमुद्गरवराहकर्णकणपकर्पणशङ्कुत्रासिगदादिभिरायुधैरवकीर्णस्य => शक्तिप्रासपरशुभिण्डिपालशूलमुसलमुद्गरवराहकर्णकणपकर्पणशङ्कुत्रासिगदादिभिः+आयुधैः+अवकीर्णस्य रुधिरसरितो निस्तीर्यन्ते => रुधिरसरितः+ निस्तीर्यन्ते हतद्विपसंक्रमा => हतद्विपसंक्रमाः+ सूतैर्वहन्ति => सूतैः+वहन्ति पुरुषरहिता मत्ता => पुरुषरहिताः+ मत्ताः+ मत्ता नागा => मत्ताः+ नागाः+ नागा भ्रमन्ति => नागाः+ भ्रमन्ति यतस्ततः => यतः+ततः द्वितीयः---इदमपरं पश्येतां => द्वितीयः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। गृध्रा मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षा => गृध्राः+ मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षाः+ मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षा => मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षाः+ भान्त्यम्बरे => भान्ति+अम्बरे विततलम्बविकीर्णपक्षा => विततलम्बविकीर्णपक्षाः+ प्रवालरचिता इव => प्रवालरचिताः+ इव निरस्तहयनागनरेन्द्रयोधा => निरस्तहयनागनरेन्द्रयोधाः+ व्यक्तीकृता दिनकरोग्रकरैः => व्यक्तीकृताः+ दिनकरोग्रकरैः नाराचकुन्तशरतोमरखड्गकीर्णा => नाराचकुन्तशरतोमरखड्गकीर्णाः+ तारागणं पतितमुद्वहतीव => तारागणम्+ पतितम्+उद्वहति+इव पतितमुद्वहतीव => पतितम्+उद्वहति+इव ईदृश्यामप्यवस्थायामविमुक्तशोभा विराजन्ते => ईदृश्याम्+अपि+अवस्थायाम्+अविमुक्तशोभाः+ विराजन्ते स्रस्तोद्वर्तितनेत्रषट्पदगणा ताम्रोष्ठपत्रोत्करा => स्रस्तोद्वर्तितनेत्रषट्पदगणाः+ ताम्रोष्ठपत्रोत्कराः+ ताम्रोष्ठपत्रोत्करा => ताम्रोष्ठपत्रोत्कराः+ भ्रूबेदाञ्चितकेसरा स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिका। => भ्रूबेदाञ्चितकेसराः+ स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिकाः+। स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिका। => स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिकाः+। वीर्यादित्याविबोधिता रणमुखे => वीर्यात्+इति+अविबोधिताः+ रणमुखे नाराचनालोन्नता => नाराचनालोन्नताः+ निष्कम्पा स्थलपद्मिनीव => निष्कम्पाः+ स्थलपद्मिनि+इव स्थलपद्मिनीव => स्थलपद्मिनि+इव रचिता राज्ञामभीतैर्मुर्खैः => रचिताः+ राज्ञाम्+अभीतैः+मुर्खैः राज्ञामभीतैर्मुर्खैः => राज्ञाम्+अभीतैः+मुर्खैः द्वितीयः---ईदृशानामपि => द्वितीयः---ईदृशानाम्+अपि क्षत्रियाणां मृत्युः => क्षत्रियाणाम्+ मृत्युः प्रभवतीति => प्रभवति+इति शक्यं खलु => शक्यम्+ खलु पुरुषैरात्मबलाधानं कर्तुम्। => पुरुषैः+आत्मबलाधानम्+ कर्तुम्। तृतीयः---मृत्युरेव => तृतीयः---मृत्युः+एव क्षत्रियाणामिति। => क्षत्रियाणाम्+इति। भवानेवम् => भवान्+एवम् खाण्डवधूमरञ्जितगुणं संशप्तकोत्सादनं => खाण्डवधूमरञ्जितगुणम्+ संशप्तकोत्सादनम्+ संशप्तकोत्सादनं => संशप्तकोत्सादनम्+ स्वर्गाक्रन्दहरं निवातकवचप्राणोपहारं => स्वर्गाक्रन्दहरम्+ निवातकवचप्राणोपहारम्+ निवातकवचप्राणोपहारं धनुः। => निवातकवचप्राणोपहारम्+ धनुः। पार्थेनास्त्रबलान्महेश्वररणक्षेपावशिष्टैः => पार्थेन+अस्त्रबलात्+महेश्वररणक्षेपावशिष्टैः शरै- => शरैः+ दर्पोत्सिक्तवशा नृपा => दर्पोत्सिक्तवशाः+ नृपाः+ नृपा रणमुखे => नृपाः+ रणमुखे किं मेघा => किम्+ मेघाः+ मेघा निनदन्ति => मेघाः+ निनदन्ति वज्रपतनैश्चूर्णीकृताः => वज्रपतनैः+चूर्णीकृताः पर्वता => पर्वताः+ निर्घातैस्तुमुलस्वनप्रतिभयैः => निर्घातैः+तुमुलस्वनप्रतिभयैः किं दार्यते => किम्+ दार्यते किं मुञ्चत्यनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलं => किम्+ मुञ्चति+अनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलम्+ मुञ्चत्यनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलं => मुञ्चति+अनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलम्+ शब्दो ?मन्दरकन्दरोदरदरीः => शब्दः+ मन्दरकन्दरोदरदरीः पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। एतत्खलु => एतत्+खलु द्रौपदीकेशधर्षणावमर्षितस्य => द्रौपदीकेशधर्षण+अवमर्षितस्य द्वैपायनहलायुधकृष्णविदुरप्रमुखानां कुरुयदुकुलदैवतानां => द्वैपायनहलायुधकृष्णविदुरप्रमुखानाम्+ कुरुयदुकुलदैवतानाम्+ कुरुयदुकुलदैवतानां प्रत्यक्षं => कुरुयदुकुलदैवतानाम्+ प्रत्यक्षम्+ प्रत्यक्षं प्रवृत्तं => प्रत्यक्षम्+ प्रवृत्तम्+ प्रवृत्तं गदायुद्धम्। => प्रवृत्तम्+ गदायुद्धम्। द्वितायः---भीमस्योरसि => द्वितायः---भीमस्य+उरसि भुजद्वयान्तरतटेष्वासज्यमानायुधे => भुजद्वयान्तरतटेषु+आसज्यमानायुधे यस्मिंन्चण्डगदाभिघातजनितः => यस्मिंन्+चण्डगदाभिघातजनितः तृतीयः---एष महाराजः, => तृतीयः---एषः+ महाराजः, यस्यैषा => यस्य+एषा भात्यग्रहस्ते => भाति+अग्रहस्ते गिरेरिवाग्ररचिता सोल्का => गिरेः+इव+अग्ररचिताः+ सोल्का प्रथमः---एष संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गस्तावद् => प्रथमः---एषः+ संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गः+तावत्+ संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गस्तावद् दृश्यतां => संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गः+तावत्+ दृश्यताम्+ दृश्यतां पाण्डवः। => दृश्यताम्+ पाण्डवः। निर्भिन्नाग्रललाटवान्तरुधिरो भग्नांसकूटद्वयः => निर्भिन्नाग्रललाटवान्तरुधिरः+ भग्नांसकूटद्वयः सान्द्रैर्निर्गलितप्रहाररुधिरैरार्द्रीकृतोरस्थलः। => सान्द्रैः+निर्गलितप्रहाररुधिरैः+आर्द्रीकृतोरस्थलः। भीमो भाति => भीमः+ भाति शैलो मेरुरिवैष => शैलः+ मेरुः+इव+एषः+ मेरुरिवैष धातुसलिलासारोपदिग्धोपलः => मेरुः+इव+एषः+ धातुसलिलासारोपदिग्धोपलः द्वितीयः---भीमो गदां => द्वितीयः---भीमः+ गदाम्+ गदां क्षिपति => गदाम्+ क्षिपति शीघ्रं भूजं => शीघ्रम्+ भूजम्+ भूजं हरति => भूजम्+ हरति कृतं भिनत्ति। => कृतम्+ भिनत्ति। चारीं गतिं => चारीम्+ गतिम्+ गतिं प्रचरति => गतिम्+ प्रचरति प्रहरत्यभीक्ष्णं => प्रहरति+अभीक्ष्णं शिक्षान्वितो नरपतिर्बलवांस्तु => शिक्षान्वितः+ नरपतिः+बलवान्+तु नरपतिर्बलवांस्तु => नरपतिः+बलवान्+तु तृतीयः---एष वृकोदरः, => तृतीयः---एषः+ वृकोदरः, गुरुनिखातस्रस्तरक्तार्द्रगात्र => गुरुनिखातस्रस्तरक्तार्द्रगात्रः+ संयुगेष्वप्रमेयः। => संयुगेषु+अप्रमेयः। गिरिराजो मेदिनीं => गिरिराजः+ मेदिनीम्+ मेदिनीं वज्रदग्धः => मेदिनीम्+ वज्रदग्धः शिथिलविसृतधातुर्हेमकूटो यथाद्रिः => शिथिलविसृतधातुः+हेमकूटः+ यथाद्रिः प्रथमः---एष गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गं => प्रथमः---एषः+ गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गम्+ गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गं निपतन्तं => गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गम्+ निपतन्तम्+ निपतन्तं भीमसेनं => निपतन्तम्+ भीमसेनम्+ भीमसेनं दृष्टवा, => भीमसेनम्+ दृष्टवा, एकाग्रांगुलिधारितोन्नतमुखो व्यासः => एकाग्रांगुलिधारितः+उन्नतमुखः+ व्यासः स्थितो विस्मितः। => स्थितः+ विस्मितः। द्वितीयः---दैन्यं याति => द्वितीयः---दैन्यम्+ याति युधिष्ठिरोऽत्र => युधिष्ठिरः+अत्र विदुरो बाष्पाकुलाक्षः => विदुरः+ बाष्पाकुलाक्षः तृतीयः---स्पृष्टं गाण्डिवमर्जुनेन => तृतीयः---स्पृष्टम्+ गाण्डिवम्+अर्जुनेन गाण्डिवमर्जुनेन => गाण्डिवम्+अर्जुनेन गगनं कृष्णः => गगनम्+ कृष्णः हलं भ्रमयते => हलम्+ भ्रमयते रामो रणप्रेक्षकः => रामः+ रणप्रेक्षकः प्रथमः---एष महाराजः, => प्रथमः---एषः+ महाराजः, वीर्यालयो विविधरत्नविचित्रमौलिर्युक्तोऽभिमानविनयद्युतिसाहसैश्च। => वीर्यालयः+ विविधरत्नविचित्रमौलिः+युक्तः+अभिमानविनयद्युतिसाहसैः+च। विविधरत्नविचित्रमौलिर्युक्तोऽभिमानविनयद्युतिसाहसैश्च। => विविधरत्नविचित्रमौलिः+युक्तः+अभिमानविनयद्युतिसाहसैः+च। वाक्यं वदत्यउपहसन्न => वाक्यम्+ वदति+उपहसन्+न वदत्यउपहसन्न => वदति+उपहसन्+न दीनं => दीनम्+ वीरो निहन्ति => वीरः+ निहन्ति भयं त्यजेति => भयम्+ त्यज+इति त्यजेति => त्यज+इति द्वितीयः---एष इह => द्वितीयः---एषः+ इह इदानीमपहास्यमानं भीमसेनं => इदानीम्+अपहास्यमानम्+ भीमसेनम्+ भीमसेनं दृष्ट्वा => भीमसेनम्+ दृष्ट्वा स्वमूरुमभिहत्य => स्वम्+ऊरुम्+अभिहत्य कामपि => काम्+अपि संज्ञां प्रयच्छति => संज्ञाम्+ प्रयच्छति तृतीयः---एष संज्ञया => तृतीयः---एषः+ संज्ञया समाश्वासितो मारुतिः, => समाश्वासितः+ मारुतिः, स्वेदं करेणाक्षिपन् => स्वेदम्+ करेणाक्षिपन् बाहुभ्यां परिगृह्य => बाहुभ्याम्+ परिगृह्य भीमवदनो चित्राङ्गदां => भीमवदनः+ चित्राङ्गदाम्+ चित्राङ्गदां स्वां => चित्राङ्गदाम्+ स्वाम्+ स्वां गदाम्। => स्वाम्+ गदाम्। पुत्रं दीनमूदीक्ष्य => पुत्रम्+ दीनम्+उदीक्ष्य दीनमूदीक्ष्य => दीनम्+उदीक्ष्य लब्धवेव => लब्धवा+इव दत्तं बलं => दत्तम्+ बलं प्रवृत्तं गदायुद्धम्। => प्रवृत्तम्+ गदायुद्धम्। प्रमृज्याधिकं => प्रमृज्य+अधिकम्+ क्रोधादिकं गर्जता। => क्रोधादिकम्+ गर्जता। धर्मघृणां विहाय => धर्मघृणाम्+ विहाय समयं कृष्णस्य => समयम्+ कृष्णस्य संज्ञासमं => संज्ञासमम्+ पाण्डुतनयेनोर्वोर्विमुक्ता => पाण्डुतनयेन+ऊर्वोः+विमुक्ता पतितो महाराजः. => पतितः+ महाराजः. तृतीयः---एष रुधिरपतनद्योतिताङ्गं => तृतीयः---एषः+ रुधिरपतनद्योतिताङ्गम्+ रुधिरपतनद्योतिताङ्गं निपतन्तं => रुधिरपतनद्योतिताङ्गम्+ निपतन्तम्+ निपतन्तं कुरुराजं => निपतन्तम्+ कुरुराजम्+ कुरुराजं दृष्टवा => कुरुराजम्+ दृष्टवा खमुत्पतितो भगवान् => खम्+उत्पतितः+ भगवान् य एषः, => यः+ एषः, क्रोधनिमीलितं हलधरं => क्रोधनिमीलितम्+ हलधरम्+ हलधरं दुर्योधनापेक्षया। => हलधरम्+ दुर्योधनापेक्षया। करपञ्जरान्तरगतो द्वैपायनज्ञापितो => करपञ्जरान्तरगतः+ द्वैपायनज्ञापितः+ द्वैपायनज्ञापितो => द्वैपायनज्ञापितः+ कृष्णभुजावलंबितगतिर्निर्वाह्यते => कृष्णभुजावलंबितगतिः+निर्वाह्यते अयमप्यअमर्षोन्मीलितरभसलोचनो भीमसेनापक्रमणमुद्वीक्षमाणः => अयम्+अपि+अमर्षोन्मीलितरभसलोचनः+ भीमसेनापक्रमणम्+उद्वीक्षमाणः+ भीमसेनापक्रमणमुद्वीक्षमाणः इत => भीमसेनापक्रमणम्+उद्वीक्षमाणः+ इतः+ इत एवाभिवर्तते => इतः+ एव+अभिवर्तते एवाभिवर्तते => एव+अभिवर्तते य एषः, => यः+ एषः, क्रोधताम्रायताक्षो => क्रोधताम्रायताक्षः+ भ्रमरमुखविदष्टां किंचिदुत्कृष्य => भ्रमरमुखविदष्टाम्+ किंचित्+उत्कृष्य किंचिदुत्कृष्य => किंचित्+उत्कृष्य क्षितितलमवतीर्णः => क्षितितलम्+अवतीर्णः पारिवेषीव => पारिवेषि+इव द्वितीयः---तदागम्यतां वयमपि => द्वितीयः---तत्+आगम्यताम्+ वयम्+अपि वयमपि => वयम्+अपि तावन्महाराजस्य => तावत्+महाराजस्य प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः युक्तमिदम्। => युक्तम्+इदम्। रिपुबलकालं लाङ्गलं => रिपुबलकालम्+ लाङ्गलम्+ लाङ्गलं लङ्घयित्वा => लाङ्गलम्+ लङ्घयित्वा रणकृतमतिसंधिं मां => रणकृतम्+अतिसंधिम्+ माम्+ मां च => माम्+ च नावेक्ष्य => न+अवेक्ष्य गदां तां => गदाम्+ ताम्+ तां तेन => ताम्+ तेन मुहूर्तं तावदात्मा => मुहूर्तम्+ तावत्+आत्मा तावदात्मा => तावत्+आत्मा सौभोच्छिष्टमुखं महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशं => सौभोच्छिष्टमुखम्+ महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशम्+ महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशं => महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशम्+ कालिन्दीजलदेशिकं रिपुबलप्राणोपहारार्चितम्। => कालिन्दीजलदेशिकम्+ रिपुबलप्राणोपहारार्चितम्। हस्तोत्क्षिप्तहलं करोमि => हस्तोत्क्षिप्तहलम्+ करोमि रुधिरस्वेदार्द्रपंकोत्तरं => रुधिरस्वेदार्द्रपंकोत्तरम्+ भीमस्योरसि => भीमस्य+उरसि यावदद्य => यावत्+अद्य एवंगतोऽप्यनुगच्छति => एवंगतः+अपि+अनुगच्छति मां तपस्वी => माम्+ तपस्वी य एषः, => यः+ एषः, रुधिरेणार्द्रानुलिप्तच्छविः-- => रुधिरेण+आर्द्रानुलिप्तच्छविः भूसंसर्पणरेणुपाटलभुजो बालव्रतं => भूसंसर्पणरेणुपाटलभुजः+ बालव्रतम्+ बालव्रतं ग्राहितः। => बालव्रतम्+ ग्राहितः। निर्वृत्तेऽमृतमन्थने => निर्वृत्ते+अमृतमन्थने क्षितिधरान्मुक्तः => क्षितिधरात्+मुक्तः सासुरैःराकर्षन्निव => सासुरैः+आकर्षन्+इव भोगमर्णवजले => भोगम्+अर्णवजले श्रान्तोज्झितो वासुकिः => श्रान्तोज्झितः+ वासुकिः भग्नोरुयुगलो दुर्योधनः।) => भग्नोरुयुगलः+ दुर्योधनः।) दुर्योधनः---एष भोः! => दुर्योधनः---एषः+ भोः! समयव्यवस्थां गदाभिघातक्षतजर्जरोरुः। => समयव्यवस्थाम्+ गदाभिघातक्षतजर्जरोरुः। भुजाभ्यां परिकृष्यमाणं => भुजाभ्याम्+ परिकृष्यमाणम्+ परिकृष्यमाणं स्वं => परिकृष्यमाणम्+ स्वम्+ स्वं देहमर्धोपरतं => स्वम्+ देहम्+अर्धोपरतम्+ देहमर्धोपरतं वहामि => देहम्+अर्धोपरतम्+ वहामि त्वत्पादयोर्निपतितं पतितस्य => त्वत्पादयोः+निपतितम्+ पतितस्य भूमावेतच्छिरः => भूमौ+एतच्छिरः प्रथममद्य => प्रथमम्+अद्य निवापमेघा => निवापमेघाः+ वैरं च => वैरम्+ च विग्रहकथाश्च => विग्रहकथाः+च वयं च => वयम्+ च मुहूर्तं तावदात्मा => मुहूर्तम्+ तावत्+आत्मा तावदात्मा => तावत्+आत्मा दुर्योधनः---किं भवान्करिष्यति। => दुर्योधनः---किम्+ भवान्+करिष्यति। भवान्करिष्यति। => भवान्+करिष्यति। शरीरैर्निर्दारितांसहृदयान्मुसलप्रहारैः। => शरीरैः+निर्दारितांसहृदयात्+मुसलप्रहारैः। स्वर्गानुयात्रपुरुषांस्तव => स्वर्गानुयात्रपुरुषान्+तव भवानेवम्। => भवान्+एवम्। चैवं गते => च+एवम्+ गते किं करिष्यति => किम्+ करिष्यति बलदेवः---मत्प्रत्यक्षं वञ्चितो => बलदेवः---मत्+प्रत्यक्षम्+ वञ्चितः+ वञ्चितो भवानित्युत्पन्नो => वञ्चितः+ भवान्+इति+उत्पन्नः+ भवानित्युत्पन्नो मे => भवान्+इति+उत्पन्नः+ मे दुर्योधनः---वञ्चित इति => दुर्योधनः---वञ्चितः+ इति मां भवान् => माम्+ भवान् दत्तमूल्या इव => दत्तमूल्याः+ इव आदीप्तानलदारुणाज्जतुगृहात् बुध्यात्मनिर्वाहिणा => आदीप्तानलदारुणात्+जतुगृहात्+ बुध्यात्मनिर्वाहिणा वैश्रवणालयेऽचलशिलावेगप्रतिस्फालिना। => वैश्रवणालये+अचलशिलावेगप्रतिस्फालिना। भीमेनाद्य => भीमेन+अद्य यद्येवं समवैषि => यदि+एवम्+ समवैषि मां छलजितं => माम्+ छलजितम्+ छलजितं भो => छलजितम्+ भोः+ भो राम! => भोः+ राम! नाहं जितः => न+अहम्+ जितः इदानीं तव => इदानीम्+ तव युद्धवञ्चनामुत्पाद्य => युद्धवञ्चनाम्+उत्पाद्य दुर्योंधनः---किं चाहं => दुर्योंधनः---किम्+ च+अहम्+ चाहं भीमसेनेन => च+अहम्+ भीमसेनेन भवानेवंविधः => भवान्+एवंविधः येनेन्द्रस्य => येन+इन्द्रस्य स पारिजातकतरुर्मानेन => सः+ पारिजातकतरुः+मानेन पारिजातकतरुर्मानेन => पारिजातकतरुः+मानेन तुल्यं हृतो => तुल्यम्+ हृतः+ हृतो => हृतः+ दिव्यं वर्षसहस्रमर्णवजले => दिव्यम्+ वर्षसहस्रम्+अर्णवजले वर्षसहस्रमर्णवजले => वर्षसहस्रम्+अर्णवजले सुप्तश्च => सुप्तः+च यो लीलया। => यः+ लीलया। तीव्रां भीमगदां => तीव्राम्+ भीमगदाम्+ भीमगदां प्रविश्य => भीमगदाम्+ प्रविश्य निर्व्याजयुद्धप्रिय- => निर्व्याजयुद्धप्रियः+ स्तेनाहं जगतः => तेन+अहम्+ जगतः [उत्सरतोत्सरतार्याः! => [उत्सरत+उत्सरत+आर्याः! अयमत्रभवान् => अयम्+अत्रभवान् दुर्जयेनादेशितमार्गोऽन्तःपुरानुबन्धः => दुर्जयेन+आदेशितमार्गः+अन्तःपुरानुबन्धः शोकाभिभूतहृदयश्चकितगतिरित एवाभिवर्तते। => शोकाभिभूतहृदयः+चकितगतिः+इतः+ एव+अभिवर्तते। एवाभिवर्तते। => एव+अभिवर्तते। य एषः, => यः+ एषः, सुतशतप्रविभक्तचक्षु- => सुतशतप्रविभक्तचक्षुः+ सृष्टो ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकै- => सृष्टः+ ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकैः+ ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकै- => ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकैः+ र्दैवैररातितिमिराञ्जलिताडिताक्षः => दैवैः+अरातितिमिराञ्जलिताडिताक्षः धृतराष्ट्रो गान्धारी => धृतराष्ट्रः+ गान्धारी दुर्जयश्च।) => दुर्जयः+च।) क्वासि। => क्वा+असि। कहिं सि। => कहिम्+ सि। क्वासि।] => क्वा+असि।] कहिं सि। => कहिम्+ सि। [महाराज!क्वासि।] => [महाराज!क्वा+असि।] वञ्चनानिहतं श्रुत्वा => वञ्चनानिहतम्+ श्रुत्वा सुतमद्याहवे => सुतम्+अद्य+आहवे मुखमन्तर्गतास्राक्षमन्धमन्धतरं कृतम् => मुखम्+अन्तर्गतास्राक्षम्+अन्धम्+अन्धतरम्+ कृतम् किं धरसे। => किम्+ धरसे। [जीवितास्मि => [जीविता+अस्मि यन्ममापि => यत्+मम+अपि स्त्रियो रुदन्ति। => स्त्रियः+ रुदन्ति। पूर्वं न => पूर्वम्+ न गदाभिघातरुजामिदानीं तु => गदाभिघातरुजाम्+इदानीम्+ तु यन्मे => यत्+मे रणं प्रविष्टान्यवरोधनानि => रणम्+ प्रविष्टानि+अवरोधनानि प्रविष्टान्यवरोधनानि => प्रविष्टानि+अवरोधनानि किं दृश्यते => किम्+ दृश्यते धृतराष्ट्रः---कथं न => धृतराष्ट्रः---कथम्+ न अद्यास्म्यहमन्धो योऽहमन्वेष्टव्ये => अद्य+अस्मि+अहम्+अन्धः+ यः+अहम्+अन्वेष्टव्ये योऽहमन्वेष्टव्ये => यः+अहम्+अन्वेष्टव्ये पुत्रं न => पुत्रम्+ न रिपुसमरविमर्दं मानवीर्यप्रदीप्तं => रिपुसमरविमर्दम्+ मानवीर्यप्रदीप्तम्+ मानवीर्यप्रदीप्तं => मानवीर्यप्रदीप्तम्+ सुतशतमतिधीरं वीरमुत्पाद्य => सुतशतम्+अतिधीरम्+ वीरम्+उत्पाद्य वीरमुत्पाद्य => वीरम्+उत्पाद्य धरणितलविकीर्णं किं => धरणितलविकीर्णम्+ किम्+ किं स => किम्+ सः+ स योग्यो => सः+ योग्यः+ योग्यो न => योग्यः+ न भोक्तुं => भोक्तुम्+ सकृदपि => सकृत्+अपि पुत्रदत्तं निवापम् => पुत्रदत्तम्+ निवापम् पुत्तसदविणासदुत्थिदं समस्ससेहि => पुत्तसदविणासदुत्थिदम्+ समस्ससेहि पुत्रशतविनाशदुःस्थितं समाश्वासय => पुत्रशतविनाशदुःस्थितम्+ समाश्वासय इयमत्रभवती => इयम्+अत्रभवती पुत्रपौत्रवदनेषवाकुतूहलाक्षी => पुत्रपौत्रवदनेषु+अकुतूहलाक्षी अस्रैरजस्रमधुना => अस्रैः+अजस्रम्+अधुना पतिधर्मचिह्नमार्द्रीकृतं नयनबन्धमिदं => पतिधर्मचिह्नम्+आर्द्रीकृतम्+ नयनबन्धम्+इदम्+ नयनबन्धमिदं दधाति => नयनबन्धम्+इदम्+ दधाति धृतराष्ट्रः---पुत्र दुर्योधन! => धृतराष्ट्रः---पुत्रः+ दुर्योधन! क्वासि। => क्वा+असि। राजा---अद्यास्मि => राजा---अद्य+अस्मि व्रीडितोऽस्मि। => व्रीडितः+अस्मि। राजा---अयमयमागच्छामि। => राजा---अयम्+अयम्+आगच्छामि। (उत्थानं रुपयित्वा => (उत्थानम्+ रुपयित्वा अयं मे => अयम्+ मे कष्टं भोः! => कष्टम्+ भोः! हृतं मे => हृतम्+ मे सममुरुद्वयेनाद्य => समम्+ऊरुद्वयेन+अद्य [अन्वेषेथां भर्तारम्।] => [अन्वेषेथाम्+ भर्तारम्।] धृतराष्ट्रः---क एष => धृतराष्ट्रः---कः+ एषः+ एष भो! => एषः+ भो! वस्त्रान्तमाकर्षन् => वस्त्रान्तम्+आकर्षन् मार्गमादेशयति। => मार्गम्+आदेशयति। अहं दुज्जओ। => अहम्+ दुज्जओ। अहं दुर्जयः।] => अहम्+ दुर्जयः।] पितरमन्विच्च। => पितरम्+अन्विच्च। खल्वहम्।] => खलु+अहम्।] पितुरङ्के => पितुः+अङ्के अहं गच्छामि। => अहम्+ गच्छामि। कहिं सि। => कहिम्+ सि। अहं गच्छामि। => अहम्+ गच्छामि। क्वासि।] => क्वा+असि।] राजा---अयमप्य़ागतः => राजा---अयम्+अपि+आगतः सर्वावस्थायां हृदयसंनिहितः => सर्वावस्थायाम्+ हृदयसंनिहितः पुत्रस्नेहो मां => पुत्रस्नेहः+ माम्+ मां दहति। => माम्+ दहति। दुःखानामनभिज्ञो यो => दुःखानाम्+अनभिज्ञः+ यः+ यो ममाङ्कशयनोचितः। => यः+ ममाङ्कशयनोचितः। निर्जितं दुर्जयो => निर्जितम्+ दुर्जयः+ दुर्जयो दृष्ट्वा => दुर्जयः+ दृष्ट्वा किन्नु => किम्+नु मामभिधास्यति => माम्+अभिधास्यति दुर्जयः---अअं महाराओ => दुर्जयः---अअम्+ महाराओ [अयं महाराजो => [अयम्+ महाराजः+ महाराजो भूम्य़ामुपविष्टः।] => महाराजः+ भूमौ+उपविष्टः।] भूम्य़ामुपविष्टः।] => भूमौ+उपविष्टः।] किमर्थमिहागतः। => किम्+अर्थम्+इहागतः। दुर्जयः---तुवं चिरायसि => दुर्जयः---तुवम्+ चिरायसि [त्वं चिरासीति।] => [त्वम्+ चिरासि+इति।] चिरासीति।] => चिरासि+इति।] अस्यामवस्थायामपि => अस्याम्+अवस्थायाम्+अपि पुत्रस्नेहो हृदयं => पुत्रस्नेहः+ हृदयम्+ हृदयं दहति। => हृदयम्+ दहति। (अङ्कमारोहति) => (अङ्कम्+आरोहति) [अहमपि => [अहम्+अपि हृदयप्रीतिजननो यो => हृदयप्रीतिजननः+ यः+ यो मे => यः+ मे सोऽयं कालविपर्यासाच्चन्द्रो => सः+अयम्+ कालविपर्यासात्+चन्द्रः+ कालविपर्यासाच्चन्द्रो वह्नित्वमागतः => कालविपर्यासात्+चन्द्रः+ वह्नित्वम्+आगतः वह्नित्वमागतः => वह्नित्वम्+आगतः उपवेशं किन्निमित्तं => उपवेशम्+ किम्+निमित्तम्+ किन्निमित्तं त्वं => किम्+निमित्तम्+ त्वम्+ त्वं वारयसि।] => त्वम्+ वारयसि।] परिचितं पुत्र! => परिचितम्+ पुत्र! त्वयास्यताम्। => त्वया+आस्यताम्। नास्तीइदं पूर्वमुक्तं => न+अस्ति+इदम्+ पूर्वम्+उक्तम्+ पूर्वमुक्तं तवासनम् => पूर्वम्+उक्तम्+ तव+आसनम् तवासनम् => तव+आसनम् दुर्जयः---कहिं णु => दुर्जयः---कहिम्+ णु महाराजो गमिष्यति।] => महाराजः+ गमिष्यति।] राजा---भ्रातृशतमनुगच्छामि। => राजा---भ्रातृशतम्+अनुगच्छामि। दुर्जयः---मं पि, => दुर्जयः---मम्+ पि, [मामापि => [माम्+अपि एवं वृकोदरं => एवम्+ वृकोदरम्+ वृकोदरं ब्रूहि। => वृकोदरम्+ ब्रूहि। [आर्यायार्येण => [आर्याय+आर्येण सर्वेणान्तःपुरेण => सर्वेण+अन्तःपुरेण नाहमगन्तुं समर्थः] => न+अहम्+आगन्तुम्+ समर्थः] दूर्जयः---अहं तुमं => दुर्जयः---अहम्+ तुमम्+ तुमं णइस्सं। => तुमम्+ णइस्सं। [अहं त्वां => [अहम्+ त्वाम्+ त्वां नेष्यामि।] => त्वाम्+ नेष्यामि।] राजा---बालस्तावदसि => राजा---बालः+तावत्+असि अअं महाराओ। => अअम्+ महाराओ। अयं महाराजः।) => अयम्+ महाराजः।) धृतराष्ट्रः---क्वासौ => धृतराष्ट्रः---क्वा+असौ गान्धारीः---कहिं मे => गान्धारी---कहिम्+ मे दुर्जयः---अअं महाराओ => दुर्जयः---अअम्+ महाराओ (अयं महाराजो => [अयम्+ महाराजः+ महाराजो भूम्य़ामुपविष्टः।) => महाराजः+ भूमौ+उपविष्टः।) भूम्य़ामुपविष्टः।) => भूमौ+उपविष्टः।) किमयं महाराजः। => किम्+अयम्+ महाराजः। काञ्चनस्तम्भसमप्रमाणो लोके => काञ्चनस्तम्भसमप्रमाणः+ लोके किलौको => किल+एकौ स मे => सः+ मे भूमिगतस्तपस्वी => भूमिगतः+तपस्वी परिश्रान्तोऽसि।) => परिश्रान्तः+असि।) खल्वहं पुत्रः। => खलु+अहम्+ पुत्रः। धृतराष्ट्रः---केयं भोः! => धृतराष्ट्रः---का+इयम्+ भोः! अहं अभीदपुत्तप्पसविणी। => अहम्+ अभीदपुत्तप्पसविणी। अहमभीतपुत्रप्रसविनी।] => अहम्+अभीतपुत्रप्रसविनी।] राजा---अद्योत्पन्नमिवात्मानमवगच्छामि। => राजा---अद्य+उत्पन्नम्+इव+आत्मानम्+अवगच्छामि। किमिदानीं वैक्लव्येन। => किम्+इदानीम्+ वैक्लव्येन। कथमविक्लवो भविष्यामि। => कथम्+अविक्लवः+ भविष्यामि। वीर्यबलोत्सिक्तं संयुगाध्वरदीक्षितम्। => वीर्यबलोत्सिक्तम्+ संयुगाध्वरदीक्षितम्। पूर्वं भ्रातृशतं => पूर्वम्+ भ्रातृशतम्+ भ्रातृशतं नष्टं => भ्रातृशतम्+ नष्टम्+ नष्टं त्वय्येकस्मिन्हते => नष्टम्+ त्वयि+एकस्मिन्+हते त्वय्येकस्मिन्हते => त्वयि+एकस्मिन्+हते पतितोऽत्रभवान् => पतितः+अत्रभवान् समाश्वासयात्रभवतीम्। => समाश्वासय+अत्रभवतीम्। किमिति => किम्+इति राजा---अपराङ्मुखो युधि => राजा---अपराङ्मुखः+ युधि हत इति। => हतः+ इति। भोस्तात! => भो+तात! क्रियतां ममनुग्रहः। => क्रियताम्+ मम्+अनुग्रहः। ममनुग्रहः। => मम्+अनुग्रहः। त्वत्पादमात्रप्रणताग्रमौलिर्ज्वलन्तमप्यग्निमचिन्तयित्वा। => त्वत्पादमात्रप्रणताग्रमौलिः+ज्वलन्तम्+अपि+अग्निम्+अचिन्तयित्वा। येनैव => येन+एव समं प्रसूतस्तेनैव => समम्+ प्रसूतः+तेन+एव प्रसूतस्तेनैव => प्रसूतः+तेन+एव दिवं प्रयामि => दिवम्+ प्रयामि धृतिं निगृह्यात्मनि => धृतिम्+ निगृह्य+आत्मनि निगृह्यात्मनि => निगृह्य+आत्मनि संप्रवृत्तस्तीव्रस्समाक्रामति => संप्रवृत्तः+तीव्रः+समाक्रामति शक्नोम्यत्रभवतः => शक्नोमि+अत्रभवतः कर्तुमात्मनिवेदनम् => कर्तुम्+आत्मनिवेदनम् राजा---विज्ञापयाम्यत्रभवतीम्। => राजा---विज्ञापयामि+अत्रभवतीम्। त्वां यदि => त्वाम्+ यदि पुण्यं मया => पुण्यम्+ मया अन्यस्यामपि => अन्यस्याम्+अपि जात्यां मे => जात्याम्+ मे त्वमेव => त्वम्+एव त्वमपि => त्वम्+अपि गदानिपतितैर्व्यायुद्धकालोत्थितैर्वक्षस्युत्पतितैर्प्रहाररुधिरैर्हारावकाशो हृतः। => गदानिपतितैः+व्यायुद्धकालोत्थितैः+वक्षसि+उत्पतितैः+प्रहाररुधिरैः+हारावकाशः+ हृतः। पश्येमौ => पश्य+इमौ पराङ्मुखो युधि => पराङ्मुखः+ युधि किं क्षत्रिये => किम्+ क्षत्रिये त्वमपि => त्वम्+अपि वेदोक्तैर्विविधैर्मखैरभिमतैरिष्टं धृता => वेदोक्तैः+विविधैः+मखैः+अभिमतैः+इष्टम्+ धृताः+ धृता बान्धवा => धृताः+ बान्धवाः+ बान्धवा => बान्धवाः+ शत्रूणामुपरि => शत्रूणाम्+उपरि स्थितं प्रियशतं => स्थितम्+ प्रियशतम्+ प्रियशतं न => प्रियशतम्+ न युद्धेऽष्टादशवाहिनीनृपतयः => युद्धे+अष्टादशवाहिनीनृपतयः संतापिता निग्रहे => संतापिताः+ निग्रहे मानं मानिनि! => मानम्+ मानिनि! रुदन्त्येवंविधानां स्त्रियः => रुदन्ति+एवंविधानाम्+ स्त्रियः त्वमपि => त्वम्+अपि किं नु => किम्+ नु गान्धारी---अहं अपि => गान्धारी---अहम्+ +अपि अपि => +अपि तं एव्व => तम्+ एव्व [अहमपि => [अहम्+अपि तदेव => तत्+एव राजा---अहमेव => राजा---अहम्+एव तत्रभवत्याश्चांबायाः => तत्रभवत्याः+च+अंबायाः कुन्त्या => कुन्त्याः+ निदेशो वर्तयितव्यः। => निदेशः+ वर्तयितव्यः। अभिमन्योर्जननी => अभिमन्योः+जननी चेभे => च+उभे श्लाघ्यश्रीरभिमानदीप्तहृदयो दुर्योधनो => श्लाघ्यश्रीः+अभिमानदीप्तहृदयः+ दुर्योधनः+ दुर्योधनो मे => दुर्योधनः+ मे तुल्येनाभिमुखं रणे => तुल्येन+अभिमुखम्+ रणे हते इति => हतः+ इति त्वं शोकमेवं => त्वम्+ शोकम्+एवम्+ शोकमेवं त्यज। => शोकम्+एवम्+ त्यज। चैवं => च+एव विपुलं क्षौमापसव्यं => विपुलम्+ क्षौमापसव्यम्+ क्षौमापसव्यं भुजं => क्षौमापसव्यम्+ भुजं देयं पाण्डुसुतैस्त्वया => देयम्+ पाण्डुसुतैः+त्वया पाण्डुसुतैस्त्वया => पाण्डुसुतैः+त्वया समं नामावसाने => समम्+ नामावसाने वैरं पश्चात्तापः => वैरम्+ पश्चात्तापः शब्द इव। => शब्दः+ इव। कस्यैष कार्मुकरवो => कस्य+एषः+ कार्मुकरवः+ कार्मुकरवो हतसूतयोधे => कार्मुकरवः+ हतसूतयोधे विभ्रान्तवायसगणं गगनं => विभ्रान्तवायसगणम्+ गगनम्+ गगनं करोति => गगनम्+ करोति दुर्योधनेनाततकार्मुकेण => दुर्योधनेन+आततकार्मुकेण तमेव => तम्+एव शून्यमध्वर्युणा => शून्यम्+अध्वर्युणा वृत्तमिवाश्वमेधम् => वृत्तम्+इव+अश्वमेधम् अयं गुरुपुत्रोऽश्वत्थामेत => अयम्+ गुरुपुत्रः+अश्वत्थामेन+ गुरुपुत्रोऽश्वत्थामेत एवाभिवर्तते। => गुरुपुत्रः+अश्वत्थामेन+ एव+अभिवर्तते। एवाभिवर्तते। => एव+अभिवर्तते। य एषः, => यः+ एषः, सरभसमयमुग्रं कार्मुकं => सरभसम्+अयम्+उग्रम्+ कार्मुकम्+ कार्मुकं कर्षमाणः => कार्मुकम्+ कर्षमाणः सदहन इव => सदहनः+ इव मेरुःशृङ्गलग्नेन्द्रचापः => मेरुः+शृङ्गलग्नेन्द्रचापः प्रविशत्य़श्वत्थामा।) => प्रविशति+अश्वत्थामा।) अश्वत्थामा---(पूर्वोक्तमेव => अश्वत्थामा---(पूर्वोक्तम्+एव समरश्लाधिनो राजानः! => समरश्लाधिनः+ राजानः! कौरवेन्द्रो न => कौरवेन्द्रः+ न चाहं => च+अहं सूतपुत्रो न => सूतपुत्रः+ न चाहम्। => च+अहम्। द्रष्टुमद्योद्यतास्त्रः => द्रष्टुम्+अद्य+उद्यतास्त्रः+ सरभसमहमेको द्रोणपुत्रः => सरभसम्+अहम्+एकः+ द्रोणपुत्रः स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि किमनया => किम्+अनया ममाप्य़प्रतिलाभविजयश्लाघया => मम+अपि+अप्रतिलाभविजयश्लाघया क एतच्छ्र्द्धास्यति। => कः+ एतत्+शद्धास्यति। एतच्छ्र्द्धास्यति। => एतत्+शद्धास्यति। उद्यत्प्राञ्जलयो रथद्विपगताश्चापद्वितीयैः => उद्यत्प्राञ्जलयः+ रथद्विपगताः+चापद्वितीयैः रथद्विपगताश्चापद्वितीयैः => रथद्विपगताः+चापद्वितीयैः करैर्यस्यैकादशवाहिनीनृपतयस्तिष्ठन्ति => करैः+यस्य+एकादशवाहिनीनृपतयः+तिष्ठन्ति भीष्मो रामशरावलीढकवचस्तातश्च => भीष्मः+ रामशरावलीढकवचः+तातः+च रामशरावलीढकवचस्तातश्च => रामशरावलीढकवचः+तातः+च व्यक्तं निर्जित => व्यक्तम्+ निर्जितः+ निर्जित एव => निर्जितः+ एव सोऽप्यतिरथः => सः+अपि+अतिरथः गतो गान्धारीपुत्रः। => गतः+ गान्धारीपुत्रः। (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्य+अवलोक्य) अयमभिहतगजतुरगनररथप्राराकारमध्यगतः => अयम्+अभिहतगजतुरगनररथप्राराकारमध्यगतः य एषः, => यः+ एषः, मौलीनिपातचलकेशमयूखजालैर्गात्रैर्गदानिपतनक्षतशोणितार्द्रैः। => मौलीनिपातचलकेशमयूखजालैः+गात्रैः+गदानिपतनक्षतशोणितार्द्रैः। भात्यस्तमस्तकशिलातलसंनिविष्टः => भाति+अस्तमस्तकशिलातलसंनिविष्टः सन्ध्यावगाढ इव => सन्ध्यावगाढः+ इव किमिदम्। => किम्+इदम्। फलमपरितोषस्य। => फलम्+अपरितोषस्य। सत्कारमूलमावर्जयिष्यामि। => सत्कारमूलम्+आवर्जयिष्यामि। राजा---किं भवान् => राजा---किम्+ भवान् युद्धोद्यतं गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्- => युद्धोद्यतम्+ गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्+ गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्- => गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्+ अष्टार्धभीमभुजमुद्यतशार्ङ्गचक्रम्। => अष्टार्धभीमभुजम्+उद्यतशार्ङ्गचक्रम्। कृष्णं सपाण्डुतनयं => कृष्णम्+ सपाण्डुतनयम्+ सपाण्डुतनयं युधि => सपाण्डुतनयम्+ युधि संकीर्णलेख्यमिव => संकीर्णलेख्यम्+इव चित्रपटं क्षिपामि => चित्रपटम्+ क्षिपामि भवानेवम्। => भवान्+एवम्। गतं धात्र्युत्संगे => गतम्+ धात्र्युत्संगे सकलमभिषिक्तं नृपकुलं => सकलम्+अभिषिक्तम्+ नृपकुलं स्वर्गं निपतिततनुः => स्वर्गम्+ निपतिततनुः गतं भ्रातृणां => गतम्+ भ्रातृणाम्+ भ्रातृणां मे => भ्रातृणाम्+ मे शतमभिमुखं संयुगमुखे => शतम्+अभिमुखम्+ संयुगमुखे वयं चैवंभूताः => वयम्+ च+एवंभूताः चैवंभूताः => च+एवंभूताः धनुर्मुञ्चतु => धनुः+मुञ्चतु सममुरुद्वयेनाद्य => समम्+ऊरुद्वयेन+अद्य दर्पोऽपि => दर्पः+अपि भवतो हृतः => भवतः+ हृतः मैवम्। => मा+एवम्। मानशरीरा राजानः। => मानशरीराः+ राजानः। मानार्थमेव => मानार्थम्+एव निग्रहो गृहीतः। => निग्रहः+ गृहीतः। यद् बालोऽपि => यत्+ बालः+अपि बालोऽपि => बालः+अपि हतो तदा => हतः+ तदा पुत्रोऽभिमन्युः => पुत्रः+अभिमन्युः अक्षव्याजजिता वनं => अक्षव्याजजिताः+ वनम्+ वनं वनमृगैर्यत्पाण्डवाः => वनम्+ वनमृगैः+यत्पाण्डवाः वनमृगैर्यत्पाण्डवाः => वनमृगैः+यत्पाण्डवाः संश्रिता => संश्रिताः+ नन्वल्पं मयि => ननु+अल्पम्+ मयि कृतं विमृश => कृतम्+ विमृश दर्पाहृतं दीक्षितैः => दर्पाहृतम्+ दीक्षितैः कृतप्रतिज्ञोऽस्मि। => कृतप्रतिज्ञः+अस्मि। चात्मना => च+आत्मना चैव => च+एव शपाम्यहम्। => शपामि+अहम्। निशासमरमुत्पाद्य => निशासमरम्+उत्पाद्य बलदेवः---एतद्भविष्यत्युदाहृतं गुरुपुत्रेण। => बलदेवः---एतत्+भविष्यति+उदाहृतम्+ गुरुपुत्रेण। अश्वत्थामा---हलायुधोऽत्रभवान्। => अश्वत्थामा---हलायुधः+अत्रभवान्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। विनाभिषेकं राजा => विनाभिषेकम्+ राजा त्वं विप्रोक्तैर्वचनैर्भव => त्वम्+ विप्रोक्तैः+वचनैः+भव विप्रोक्तैर्वचनैर्भव => विप्रोक्तैः+वचनैः+भव कृतं मे => कृतम्+ मे परित्यजन्तीव => परित्यजन्ति+इव इमेऽत्रभवन्तः => इमे+अत्रभवन्तः शन्तनुप्रभृतयो मे => शन्तनुप्रभृतयः+ मे एतत्कर्णमग्रतः => एतत्+कर्णम्+अग्रतः समुत्थितं भ्रातृशतम्। => समुत्थितम्+ भ्रातृशतम्। अयमप्यैरावतशिरोविषक्तः => अयम्+अपि+ऐरावतशिरोविषक्तः काकपक्षधरो महेन्द्रकरतलमवलम्ब्य => काकपक्षधरः+ महेन्द्रकरतलम्+अवलम्ब्य महेन्द्रकरतलमवलम्ब्य => महेन्द्रकरतलम्+अवलम्ब्य क्रुद्धोऽभिभाषते => क्रुद्धः+अभिभाषते मामभिमन्युः। => माम्+अभिमन्युः। उर्वश्यादयोऽप्सरसो मामभिगताः। => उर्वश्यादयः+अप्सरसः+ माम्+अभिगताः। मामभिगताः। => माम्+अभिगताः। महार्णवा मूर्तिमन्तः।एता => महार्णवाः+ मूर्तिमन्तः।एताः+ मूर्तिमन्तः।एता गंगाप्रभृतयो => मूर्तिमन्तः।एताः+ गंगाप्रभृतयः+ गंगाप्रभृतयो महानद्यः। => गंगाप्रभृतयः+ महानद्यः। एषः सहस्रहंसप्रयुक्तो => एषः+ सहस्रहंसप्रयुक्तः+ सहस्रहंसप्रयुक्तो मां => सहस्रहंसप्रयुक्तः+ माम्+ मां नेतुं => माम्+ नेतुम्+ नेतुं वीरवाही => नेतुम्+ वीरवाही अयमयमागच्छामि। => अयम्+अयम्+आगच्छामि। (स्वर्गं गतः।) => (स्वर्गम्+ गतः।) (यवनिकास्तरणं करोति।) => (यवनिकाः+तरणम्+ करोति।) याम्येष सज्जनधनानि => यामि+एषः+ सज्जनधनानि पुत्रप्रणाशविफलं हि => पुत्रप्रणाशविफलम्+ हि धिगस्तु => धिक्+अस्तु यातोऽद्य => यातः+अद्य बलदेवः---गां पातु => बलदेवः---गाम्+ पातु नो नरपतिः => नः+ नरपतिः ऊरुभङ्गं नाम => ऊरुभङ्गम्+ नाम नाटकं समाप्तम्। => नाटकम्+ समाप्तम्। <1. Name of the book : “Bhasa-Nataka-Chakram”> पुत्रो मध्यमनामा। => पुत्रः+ मध्यमनामा। घटोत्कचः---राक्षसो हिडिम्बाभीमसेनयोः => घटोत्कचः---राक्षसः+ हिडिम्बाभीमसेनयोः पायात्स वोऽसुरवधूहृदयावसादः => पायात्+सः+ वः+असुरवधूहृदयावसादः वोऽसुरवधूहृदयावसादः => वः+असुरवधूहृदयावसादः पादो हरेः => पादः+ हरेः प्रोद्यतस्त्रिभुवनक्रमणे => प्रोद्यतः+त्रिभुवनक्रमणे वैडूर्यसंक्रम इवाम्बरसागरस्य => वैडूर्यसंक्रमः+ इव+अम्बरसागरस्य इवाम्बरसागरस्य => इव+अम्बरसागरस्य एवमार्यमिश्रान्विज्ञापयामि। => एवम्+अर्यमिश्रान्+विज्ञापयामि। किं नु => किम्+ नु शब्द इव => शब्दः+ इव भोस्तात! => भोः+तात! को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। शब्दोच्चारणादस्य => शब्दः+उच्चारणात्+अस्य ब्राह्मणोऽयं न => ब्राह्मणः+अयम्+ न केनचित्पापचेतसा => केनचित्+पापचेतसा (पुनर्नेपथ्ये) => (पुनः+नेपथ्ये) भोस्तात! => भोः+तात! खल्वेषः। => खलु+एषः। दृढं विज्ञातम्। => दृढम्+ विज्ञातम्। एष खलु => एषः+ खलु पाण्डवमध्यमस्यात्मजो हिडिम्बारणिसंभूत => पाण्डवमध्यमस्य+आत्मजः+ हिडिम्बारणिसंभूतः राक्षसाग्निरकृतवैरं ब्राह्मणजनं => राक्षसाग्निः+अकृतवैरम्+ ब्राह्मणजनम्+ ब्राह्मणजनं => ब्राह्मणजनम्+ कष्टं खलु => कष्टम्+ खलु परिवृतस्तरुणैः => परिवृतः+तरुणैः वृद्धो द्विजो => वृद्धः+ द्विजः+ द्विजो निशिचरानुचरः => द्विजः+ निशिचरानुचरः स एषः। => सः+ एषः। इवाकुलतामुपैति => इव+आकुलताम्+उपैति घटोत्कचश्च।) => घटोत्कचः+च।) को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। स तडिदिव => सः+ तडित्+इव तडिदिव => तडित्+इव प्रतिमाकृतिर्हरस्य => प्रतिमाकृतिः+हरस्य प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। पाण्डरोद्वृत्तदंष्ट्रो नव => पाण्डरोद्वृत्तदंष्ट्रः+ नवः+ नव इव => नवः+ इव जलगर्भश्लीयमानेन्दुलेखः => जलगर्भः+लीयमानेन्दुलेखः द्वितीयः---क एष => द्वितीयः---कः+ एषः+ एष भोः! => एषः+ भोः! कलभदशनदंष्टो लाङ्गलाकारनासः => कलभदशनदंष्ट्रः+ लाङ्गलाकारनासः करिवरकरबाहुर्नीलजीमूतवर्णः। => करिवरकरबाहुः+नीलजीमूतवर्णः। हुतहुतवहदीप्तो यः => हुतहुतवहदीप्तः+ यः स्थितो भाति => स्थितः+ भाति भीमो => भीमः+त्रिपुरपुरनिहन्तुः त्रिपुरपुरनिहन्तुश्शङ्कुरस्येव => शङ्कुरस्य+इव तृतीयः---भोस्तात। => तृतीयः---भोः+तात। को नु => कः+ नु खल्वयमस्मान्पीडयति। => खलु+अयम्+अस्मान्+पीडयति। वज्रपातोऽचलेन्द्राणां श्येनः => वज्रपातः+अचलेन्द्राणाम्+ श्येनः मृगेन्द्रो मृगसंघानां => मृगेन्द्रः+ मृगसंघानाम्+ मृगसंघानां मृत्युः => मृगसंघानाम्+ मृत्युः क एष => कः+ एषः+ एष अस्मान् => एषः+ अस्मान् किं यासि => किम्+ यासि मद्भयविनाशितधैर्यसारो वित्रस्तदारसुतरक्षणहीनशक्ते! => मद्भयविनाशितधैर्यसारः+ वित्रस्तदारसुतरक्षणहीनशक्ते! कलत्रसहितो भुजगो => कलत्रसहितः+ भुजगः+ भुजगो यथार्तः => भुजगः+ यथा+आर्तः यथार्तः => यथा+आर्तः गन्तव्यं न => गन्तव्यम्+ न ह्यस्य => हि+अस्य अकार्यमेतच्च मयाद्य => अकार्यम्+एतत्+च+ मया+अद्य मयाद्य => मया+अद्य कार्यं मातुर्नियोगादपनीय => कार्यम्+ मातुः+नियोगात्+अपनीय मातुर्नियोगादपनीय => मातुः+नियोगात्+अपनीय किं न => किम्+ न मुनिनोक्तमनपेतराक्षसमिदं वनमप्रमादेन => मुनिना+उक्तम्+अनपेतराक्षसम्+इदम्+ वनम्+अप्रमादेन वनमप्रमादेन => वनम्+अप्रमादेन गन्तव्यमिति। => गन्तव्यम्+इति। तदेवोत्पन्नं भयम्। => तत्+एव+उत्पन्नम्+ भयम्। [किमिदानीमार्यो मध्यस्थवर्ण => [किम्+इदानीम्+आर्यः+ मध्यस्थवर्णः+ मध्यस्थवर्ण इव => मध्यस्थवर्णः+ इव वृद्धः---किं करिष्यामि => वृद्धः---किम्+ करिष्यामि ब्राह्मणी---णं विक्कोसामो। => ब्राह्मणी---णम्+ विक्कोसामः। वयं विक्रोशामः। => वयम्+ विक्रोशामः। इदं हि => इदम्+ हि शून्यं तिमिरोत्करप्रभैर्नगप्रकारैरवरुद्धदिक्पथम्। => शून्यम्+ तिमिरोत्करप्रभैः+नगप्रकारैः+अवरुद्धदिक्पथम्। तिमिरोत्करप्रभैर्नगप्रकारैरवरुद्धदिक्पथम्। => तिमिरोत्करप्रभैः+नगप्रकारैः+अवरुद्धदिक्पथम्। खगैर्मृगैश्चापि => खगैः+मृगैः+च+अपि समाकुलान्तरं वनं => समाकुलान्तरम्+ वनम्+ वनं निवासाभिमतं => वनम्+ निवासाभिमतम्+ निवासाभिमतं मनस्विनाम् => निवासाभिमतम्+ मनस्विनाम् मनस्विजननिवासयोग्यमिति => मनस्विजननिवासयोग्यम्+इति विगत इव => विगतः+ इव नातिदूरेण => न+अतिदूरेण पाण्डवास्तु, => पाण्डवाः+तु, युद्धप्रियाश्च => युद्धप्रियाः+च शरणागतवत्सलाश्च => शरणागतवत्सलाः+च कृतसाहसाश्च। => कृतसाहसाः+च। एवंविधप्रतिभयाकृतिचेष्टितानां दण्डं => एवम्+विधप्रतिभयाकृतिचेष्टितानाम्+ दण्डम्+ दण्डं यथार्हमिह => दण्डम्+ यथा+अर्हम्+इह यथार्हमिह => यथा+अर्हम्+इह धारयितुं समर्थाः => धारयितुम्+ समर्थाः प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! पाण्डवा इति => पाण्डवाः+ इति वृद्धः---कथं त्वं => वृद्धः---कथम्+ त्वम्+ त्वं जानीषे। => त्वम्+ जानीषे। प्रथमः---श्रुतं मया => प्रथमः---श्रुतम्+ मया तस्मादागच्छता => तस्मात्+आगच्छता केनचिद् ब्राह्मणेन => केनचित्+ ब्राह्मणेन शतकुम्भं नाम => शतकुम्भम्+ नाम यज्ञमनुभवितुं महर्षेर्धौम्यस्याश्रमं => यज्ञम्+अनुभवितुम्+ महर्षेः+धौम्यस्य+आश्रमम्+ महर्षेर्धौम्यस्याश्रमं गता => महर्षेः+धौम्यस्य+आश्रमम्+ गताः+ गता इति। => गताः+ इति। सर्व एव। => सर्वः+ एव। आश्रमपरिपालनार्थमिह => आश्रमपरिपालनार्थम्+इह स्थापितो किल => स्थापितः+ किल यद्येवं सन्निहिताः => यदि+एवम्+ सन्निहिताः चाप्यस्यां वेलायां => च+अपि+अस्याम्+ वेलायाम्+ वेलायां व्यायामपरिचयार्थं => वेलायाम्+ व्यायामपरिचयार्थम्+ व्यायामपरिचयार्थं विप्रकृष्टदेशस्थरिति => व्यायामपरिचयार्थम्+ विप्रकृष्टदेशस्थः+इति विप्रकृष्टदेशस्थरिति => विप्रकृष्टदेशस्थः+इति तावदेनम्। => तावत्+एनम्। प्रथमः---अलमलं परिश्रमेण। => प्रथमः---अलम्+अलम्+ परिश्रमेण। पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। अस्त्यस्माकं मोक्षः। => अस्ति+अस्माकम्+ मोक्षः। घटोत्कचः---मोक्षोऽस्ति => घटोत्कचः---मोक्षः+अस्ति तयाहमज्ञप्तः---पुत्र! => तया+अहम्+आज्ञप्तः---पुत्र! ममोपवासनिसर्गार्थमस्मिन् => मम+उपवासनिसर्गार्थम्+अस्मिन् कश्चिन्मानुषः => कश्चित्+मानुषः प्रतिगृह्यानेतव्यः => प्रतिगृह्य+आनेतव्यः ततो मयासादितो => ततः+ मया+आसादितः+ मयासादितो भवान्। => मया+आसादितः+ भवान्। द्विपुत्रो मोक्षमिच्छसि। => द्विपुत्रः+ मोक्षम्+इच्छसि। मोक्षमिच्छसि। => मोक्षम्+इच्छसि। बलाबलं परिज्ञाय => बलाबलम्+ परिज्ञाय पुत्रमेकं विसर्जय => पुत्रम्+एकम्+ विसर्जय वुद्धः---हं भो => वुद्धः---हम्+ भो किमहमब्राह्मणः। => किम्+अहम्+अब्राह्मणः। पुत्रं शीलगुणान्वितम् => पुत्रम्+ शीलगुणान्वितम् दत्वाहं कथं => दत्वा+अहम्+ कथम्+ कथं निर्वृतिमाप्नुयाम् => कथम्+ निर्वृतिम्+आप्नुयाम् निर्वृतिमाप्नुयाम् => निर्वृतिम्+आप्नुयाम् घटोत्कचः---यद्यर्थितो द्विजश्रेष्ठ! => घटोत्कचः---यदि+अर्थितः+ द्विजश्रेष्ठ! पुत्रमेकं न => पुत्रम्+एकम्+ न क्षणेनैव => क्षणेन+एव विनाशममुपयास्यसि => विनाशम्+उपयास्यसि वृद्धः---एष एव => वृद्धः---एषः+ एव कृतकृत्यं शरीरं => कृतकृत्यम्+ शरीरम्+ शरीरं मे => शरीरम्+ मे अय्यं कुलं => अय्यम्+ कुलम्+ कुलं च => कुलम्+ च मैवम्। => मा+एवम्। पतिव्रतेति => पतिव्रता+इति गृहीतफलेनैतेन => गृहीतफलेन+एतेन शरीरेणार्थं कुलं => शरीरेण+अर्थम्+ कुलम्+ कुलं च => कुलम्+ च रक्षितुमिच्छामि।] => रक्षितुम्+इच्छामि।] स्त्रीजनोऽभिमतो तत्रभवत्या। => स्त्रीजनः+अभिमतः+ तत्रभवत्या। वृद्ध त्वमपसर। => वृद्धः+ त्वम्+अपसर। त्वमपसर। => त्वम्+अपसर। प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! प्राणैर्गुरुप्राणानिच्छामि => प्राणैः+गुरुप्राणान्+इच्छामि रक्षाणार्थं कुलस्यास्य => रक्षाणार्थम्+ कुलस्य+अस्य कुलस्यास्य => कुलस्य+अस्य मोक्तुमर्हति => मोक्तुम्+अर्हति मां भवान् => माम्+ भवान् मैवम्। => मा+एवम्। पितृणां च => पितृणाम्+ च ततोऽहमेव => ततः+अहम्+एव गुरुवृत्तिमनुस्मरन् => गुरुवृत्तिम्+अनुस्मरन् तृतीयः---आर्यो! => तृतीयः---आर्यः+! मैवम्। => मा+एवम्। ज्येष्टो भ्राता => ज्येष्टः+ भ्राता कथितो ब्रह्मवादिभिः| => कथितः+ ब्रह्मवादिभिः| ततोऽहं कर्तुमस्म्यर्हो => ततः+अहम्+ कर्तुम्+ कर्तुमस्म्यर्हो गुरूणां => कर्तुम्+ +अस्मि+अर्हः+गुरूणाम्+ गुरूणां प्राणरक्षणम् => +अस्मि+अर्हः+गुरूणाम्+ प्राणरक्षणम् आपदं हि => आपदम्+ हि प्राप्तो ज्येष्ठपुत्रेण => प्राप्तः+ ज्येष्ठपुत्रेण ततोऽहमेव => ततः+अहम्+एव गुरूणां प्राणरक्षणात् => गुरूणाम्+ प्राणरक्षणात् वृद्धः---ज्येष्ठमिष्टतमं न => वृद्धः---ज्येष्ठम्+इष्टतमम्+ न अहं पि => अहम्+ पि [यथार्यः => [यथा+आर्यः ज्येष्ठमिच्छति => ज्येष्ठम्+इच्छति तथाहमपि => तथा+अहम्+अपि कनिष्ठमिच्छामि।] => कनिष्ठम्+इच्छामि।] द्वितीयः--पुत्रोऽनिष्टः => द्वितीयः--पुत्रः+अनिष्टः कस्येदानीं प्रियः। => कस्य+इदानीम्+ प्रियः। घटोत्कचः---अहं प्रीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अहम्+ प्रीतः+अस्मि। प्रीतोऽस्मि। => प्रीतः+अस्मि। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। द्वितीयः---धन्योऽस्मि => द्वितीयः---धन्यः+अस्मि बन्धुस्नेहाद्धि => बन्धुस्नेहात्+हि कायस्नेहस्तु => कायस्नेहः+तु स्वजनवात्सल्यमस्य => स्वजनवात्सल्यम्+अस्य द्वितीयः--भोस्तात! => द्वितीयः--भोः+तात! वृद्धः---एह्येहि => वृद्धः---एहि+एहि प्राणैर्गुरुवत्सल। => प्राणैः+गुरुवत्सल। अकृतात्मदुरावापं ब्रह्मलोकमवाप्नुहि => अकृतात्मदुरावापम्+ ब्रह्मलोकम्+अवाप्नुहि ब्रह्मलोकमवाप्नुहि => ब्रह्मलोकम्+अवाप्नुहि द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। चिरं जीव।] => चिरम्+ जीव।] द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। प्रथमः---एह्येहि => प्रथमः---एहि+एहि गाढं मां => गाढम्+ माम्+ मां परिष्वक्तः => माम्+ परिष्वक्तः शुभैर्गुणैः। => शुभैः+गुणैः। द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। तृतीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => तृतीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। पिपासाप्रतीकारं करिष्यामि। => पिपासाप्रतीकारम्+ करिष्यामि। मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। द्वितीयः---भोस्तात! => द्वितीयः---भोः+तात! एष गच्छामि। => एषः+ गच्छामि। योऽत्रिशृङ्गो मम => यः+अत्रिशृङ्गः+ मम त्वासीन्मनोज्ञो वंशपर्वतः। => तु+आसीत्+मनोज्ञः+ वंशपर्वतः। सो मध्यशृङ्गभङ्गेन => सः+ मध्यशृङ्गभङ्गेन मनो तपति => मनः+ तपति कथं गत => कथम्+ गतः+ गत एव। => गतः+ एव। कथमिव => कथम्+इव गजराजदन्तभग्नस्तरुरिव => गजराजदन्तभग्नः+तरुः+इव पुष्पितो विनाशम् => पुष्पितः+ विनाशम् मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। किं नु => किम्+ नु आहूयतां तव => आहूयताम्+ तव अतिराक्षसं खलु => अतिराक्षसम्+ खलु घटोत्कचः---कथं रुष्यति। => घटोत्कचः---कथम्+ रुष्यति। भवान्मर्षयतु। => भवान्+मर्षयतु। अयं मे => अयम्+ मे किं नामा => किम्+ नामा वृद्धः---एतदपि => वृद्धः---एतत्+अपि शक्यं श्रोतुम्। => शक्यम्+ श्रोतुम्। घटोत्कचः---युक्तं भोः! => घटोत्कचः---युक्तम्+ भोः! घटोत्कचः---मध्यम इति => घटोत्कचः---मध्यमः+ इति सदृशमस्य। => सदृशम्+अस्य। अहमेवाह्वयामि। => अहम्+एव+आह्वयामि। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। भीमः---कस्यायं स्वरः। => भीमः---कस्य+अयम्+ स्वरः। तारं द्रुमगहने => तारम्+ द्रुमगहने वनेऽस्मिन्। => वने+अस्मिन्। मनोज्वरं स्वरोऽयं => मनोज्वरम्+ स्वरः+अयम्+ स्वरोऽयं बहुसदृशो => स्वरः+अयम्+ बहुसदृशः मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। किं नु => किम्+ नु शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। को नु => कः+ नु खल्वेतस्मिन् => खलु+एतस्मिन् व्यायामविघ्नमुत्पाद्य => व्यायाम्+अविघ्नम्+उत्पाद्य मध्यम इति => मध्यमः+ इति मां शब्दापयति। => माम्+ शब्दापयति। पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। (परिक्रम्यावलोक्य => (परिक्रम्य+अवलोक्य दर्शनीयोऽयं पुरुषः। => दर्शनीयः+अयम्+ पुरुषः। अयं हि, => अयम्+ हि, सिंहदंष्ट्रो मधुनिभनयनः => सिंहदंष्ट्रः+ मधुनिभनयनः स्निग्धगम्भीरकण्ठो => स्निग्धगम्भीरकण्ठः+ द्विरदपतिहनुर्दीप्तविश्लिष्टकेशः। => द्विरदपतिहनुः+दीप्तविश्लिष्टकेशः। वज्रमध्यो गजवृषभगतिर्लम्बपीनांसबाहुः => वज्रमध्यः+ गजवृषभगतिः+लम्बपीनांसबाहुः गजवृषभगतिर्लम्बपीनांसबाहुः => गजवृषभगतिः+लम्बपीनांसबाहुः सुव्यक्तं राक्षसीजो => सुव्यक्तम्+ राक्षसीजः+ राक्षसीजो विपुलबलयुतः => राक्षसीजः+ विपुलबलयुतः शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। प्राप्तोऽस्मि। => प्राप्तः+अस्मि। खल्वयं ब्राह्मणवटुः। => खलु+अयम्+ ब्राह्मणबटुः। दर्शनीयोऽयं पुरुषः। => दर्शनीयः+अयम्+ पुरुषः। यो एषः--- => यः+ एषः--- तनुर्गरुडपक्षविलिप्तपक्षः। => तनुः+गरुडपक्षविलिप्तपक्षः। विष्णुर्भवेद् विकसिताम्बुजपत्रनेत्रः => विष्णुः+भवेत्+ विकसिताम्बुजपत्रनेत्रः ममाहरति => मम+आहरति बन्धुरिवागतोऽयम् => बन्धुः+इव+आगतः+अयम् त्वां खल्वहं => त्वाम्+ खलु+अहम्+ खल्वहं शब्दापयामि। => खलु+अहम्+ शब्दापयामि। खल्वहं प्राप्तः। => खलु+अहम्+ प्राप्तः। घटोत्कचः---किं भवानपि => घटोत्कचः---किम्+ भवान्+अपि भवानपि => भवान्+अपि तावदपरः। => तावत्+अपरः। मध्यमोऽहमवध्यानामुत्सिक्तानां च => मध्यमः+अहम्+अवध्यानाम्+उत्सिक्तानाम्+ च मध्यमोऽहं क्षितौ => मध्यमः+अहम्+ क्षितौ भ्रातॄणामपि => भ्रातॄणाम्+अपि पञ्चभूतानां पार्थिवानां => पञ्चभूतानाम्+ पार्थिवानाम्+ पार्थिवानां च => पार्थिवानाम्+ च मध्यमो लोके => मध्यमः+ लोके वृद्धः---मध्यमस्त्विति => वृद्धः---मध्यमः+तु+इति नूनं पाण्डवमध्यमः। => नूनम्+ पाण्डवमध्यमः। अस्मान्मोक्तुमिहायातः => अस्मान्+मोक्तुम्+इह+आयातः दर्पान्मृत्युरिवोत्थितः => दर्पात्+मृत्युः+इव+उत्थितः मध्यमः---अस्यामाचम्य => मध्यमः---अस्याम्+आचम्य पद्मिन्यां परलोकेषु => पद्मिन्याम्+ परलोकेषु आत्मनैवात्मनो दत्तं => आत्मना+एव+आत्मनः+ दत्तम्+ दत्तं पद्मपत्रोज्ज्वलं => दत्तम्+ पद्मपत्रोज्ज्वलम्+ पद्मपत्रोज्ज्वलं जलम् => पद्मपत्रोज्ज्वलम्+ जलम् प्राप्तोऽस्मि। => प्राप्तः+अस्मि। घटोत्कचः---भवानिदानीं खल्वसि => घटोत्कचः---भवान्+इदानीम्+ खलु+असि खल्वसि => खलु+असि इतो इतः। => इतः+ इतः। वृद्धः---(भीमसेनममुपगम्य) => वृद्धः---(भीमसेनम्+उपगम्य) मध्यमोऽहमभिवादये। => मध्यमः+अहम्+अभिवादये। वृद्धः---वायुरिव => वृद्धः---वायुः+इव दीर्घायुर्भव। => दीर्घायुः+भव। भीमः---अनुगृहीतोऽस्मि। => भीमः---अनुगृहीतः+अस्मि। कुतो भयमार्यस्य। => कुतः+ भयम्+आर्यस्य। भयमार्यस्य। => भयम्+आर्यस्य। अहं खलु => अहम्+ खलु युधिष्ठिरेणाधिष्ठितपूर्वे => युधिष्ठिरेण+अधिष्ठितपूर्वे यूपग्रामवास्तव्यो => यूपग्राम्+अवास्तव्यः+ माठरसगोत्रश्च => माठरसगोत्रः+च केशवदासो नाम => केशवदासः+ नाम ममोत्तरस्यां दिश्युद्यामकग्रामवासी => मम+उत्तरस्याम्+ दिशि+उद्यामकग्रामवासी दिश्युद्यामकग्रामवासी => दिशि+उद्यामकग्रामवासी यज्ञबन्धुर्नामास्ति। => यज्ञबन्धुः+नाम+अस्ति। पुत्रोपनयनार्थं सकलत्रोऽस्मि => पुत्रोपनयनार्थम्+ सकलत्रः+अस्मि सकलत्रोऽस्मि => सकलत्रः+अस्मि भीमः---अरिष्ठोऽस्तु => भीमः---अरिष्ठः+अस्तु ततो ततः। => ततः+ ततः। वृद्धः---ततो मामेषः => वृद्धः---ततः+ माम्+एषः मामेषः => माम्+एषः मृगपतिगतिलीलो राक्षसः => मृगपतिगतिलीलः+ राक्षसः विगतशङ्को त्वद्विधानां => विगतशङ्कः+ त्वद्विधानाम्+ त्वद्विधानां समक्षं => त्वद्विधानाम्+ समक्षम्+ समक्षं ससुतपरिजनं => समक्षम्+ ससुतपरिजनम्+ ससुतपरिजनं भो! => ससुतपरिजनम्+ भो! हन्तुकामोऽभ्युपैति => हन्तुकामः+अभ्युपैति तावदेनम्। => तावत्+एनम्। स्थितोऽस्मि। => स्थितः+अस्मि। भीमः---किमर्थं ब्राह्मणजनमपराध्यसि। => भीमः---किम्+अर्थम्+ ब्राह्मणजनम्+अपराध्यसि। ब्राह्मणजनमपराध्यसि। => ब्राह्मणजनम्+अपराध्यसि। राहुरिवोत्थितः => राहुः+इव+उत्थितः राहुरेव! => राहुः+एव! निवृत्तव्यवहारोऽयं सदारो => निवृत्तव्यवहारः+अयम्+ सदारः+ सदारो तनयैः => सदारः+ तनयैः सर्वापराधैरवध्यत्वान्मुच्यतां द्विजसत्तमः => सर्वापराधैः+अवध्यत्वात्+मुच्यताम्+ द्विजसत्तमः कस्य पुत्रेणानेन => पुत्रेण+ अनेन भ्रातृणां मम => भ्रातृणाम्+ मम सर्वेषां कोऽयं => सर्वेषाम्+ कः+अयम्+ कोऽयं भोः! => कः+अयम्+ भोः! दृष्ट्वैतद् वालशौण्डीर्यं => दृष्ट्वा+एतत्+ वालशौण्डीर्यम्+ वालशौण्डीर्यं सौभद्रस्य => वालशौण्डीर्यम्+ सौभद्रस्य स्मराम्यहम् => स्मरामि+अहम् मुच्यतामिति => मुच्यताम्+इति विस्रब्धं ब्रवीति => विस्रब्धम्+ ब्रवीति ह्येषः => हि+एषः गृहीतो मातुराज्ञया => गृहीतः+ मातुः+आज्ञया मातुराज्ञया => मातुः+आज्ञया कथं मातुराज्ञेति। => कथम्+ मातुः+आज्ञा+इति। मातुराज्ञेति। => मातुः+आज्ञा+इति। खल्वयं तपस्वी। => खलु+अयम्+ तपस्वी। मनुष्याणां दैवतानां => मनुष्याणाम्+ दैवतानाम्+ दैवतानां च => दैवतानाम्+ च मातुराज्ञां पुरुस्कृत्य => मातुः+आज्ञाम्+ पुरस्कृत्य वयमेतां दशां => वयम्+एताम्+ दशाम्+ दशां गताः => दशाम्+ गताः प्रष्टव्यं खलु => प्रष्टव्यम्+ खलु तावदस्ति। => तावत्+अस्ति। भवतो माता। => भवतः+ माता। द्यौरिवेन्दुना => द्यौः+इव+इन्दुना भीमः---(सहर्षमात्मगतम्) => भीमः---(सहर्षम्+आत्मगतम्) एवं हिडिम्बायाः => एवम्+ हिडिम्बायाः पुत्रोऽयम्। => पुत्रः+अयम्। सदृशोह्यस्य => सदृशः+हि+अस्य रूपं सत्त्वं => रूपम्+ सत्त्वम्+ सत्त्वं बलं => सत्त्वम्+ बलम्+ बलं चैव => बलम्+ च+एव चैव => च+एव सदृशं बहु। => सदृशम्+ बहु। वीतकारुण्यं मनश्चैवास्य => वीतकारुण्यम्+ मनः+च+एव+अस्य मनश्चैवास्य => मनः+च+एव+अस्य गृह्यतां तव => गृह्यताम्+ तव वयमेनमनुगमिष्यामः। => वयम्+एनम्+अनुगमिष्यामः। भवानेनम्। => भवान्+एनम्। प्रागेव => प्राक्+एव गुरुप्राणेष्वपेक्षया। => गुरुप्राणेषु+अपेक्षया। रुपगुणोपेतो भवांस्तिष्ठतु => रुपगुणोपेतः+ भवान्+तिष्ठतु भवांस्तिष्ठतु => भवान्+तिष्ठतु मैवम्। => मा+एवम्। क्षत्रियकुलोत्पन्नोऽहम्। => क्षत्रियकुलोत्पन्नः+अहम्। तस्माच्छशरीरेण => तस्मात्+शरीरेण ब्राह्मणशरीरं विनिमातुमिच्छामि। => ब्राह्मणशरीरम्+ विनिमातुम्+इच्छामि। विनिमातुमिच्छामि। => विनिमातुम्+इच्छामि। घटोत्कचः---एवं क्षत्रियोऽयम्। => घटोत्कचः---एवम्+ क्षत्रियः+अयम्। क्षत्रियोऽयम्। => क्षत्रियः+अयम्। तेनास्य => तेन+अस्य इममेव => इमम्+एव केनायं वारितः। => केन+अयम्+ वारितः। घटोत्कचः---किं त्वया। => घटोत्कचः---किम्+ त्वया। भवानेवागच्छतु। => भवान्+एव+आगच्छतु। भीमः---एवमतिबलवीर्यान्नानुगुच्छामि। => भीमः---एवम्+अतिबलवीर्यात्+न+अनुगुच्छामि। शक्तिरस्ति => शक्तिः+अस्ति मां नय। => माम्+ नय। घटोत्कचः---किं मां => घटोत्कचः---किम्+ माम्+ मां प्रत्यभिजानीते => माम्+ प्रत्यभिजानीते भीमः---मत्पुत्रो इति => भीमः---मत्पुत्रः+ इति घटोत्कचः---कथं कथं => घटोत्कचः---कथम्+ कथम्+ कथं तव => कथम्+ तव पुत्रोऽहम्। => पुत्रः+अहम्। भीमः---कथं रुष्यति। => भीमः---कथम्+ रुष्यति। क्षत्रियाणां पुत्रशब्देनाभिधीयन्ते। => क्षत्रियाणाम्+ पुत्रशब्देन+अभिधीयन्ते। पुत्रशब्देनाभिधीयन्ते। => पुत्रशब्देन+अभिधीयन्ते। मयाभिहितम्। => मया+अभिहितम्। घटोत्कचः---भीतानामायुधं गृहीतम्। => घटोत्कचः---भीतानाम्+आयुधम्+ गृहीतम्। भयं न => भयम्+ न ज्ञातुं तदिच्छामि => ज्ञातुम्+ तत्+इच्छामि तदिच्छामि => तत्+इच्छामि भवत्समीपे। => भवत्+समीपे। किम्रूपमेतद्वद => किं+रूपम्+एतत्+वद सदृशं प्रपत्स्ये => सदृशम्+ प्रपत्स्ये घटोत्कचः---एष ते => घटोत्कचः---एषः+ ते भयममुपदिशामि। => भयम्+उपदिशामि। गृह्यतामायुधम्। => गृह्यताम्+आयुधम्। भीमः--आयुधमिति, => भीमः--आयुधम्+इति, गृहीतमेतत्। => गृहीतम्+एतत्। घटोत्कचः---कथमिव। => घटोत्कचः---कथम्+इव। भीमः---काञ्चनस्तम्भसदृशो रिपूणां => भीमः---काञ्चनस्तम्भसदृशः+ रिपूणाम्+ रिपूणां निग्रहे => रिपूणाम्+ निग्रहे अयं तु => अयम्+ तु दक्षिणो बाहुरायुधं => दक्षिणः+ बाहुः+आयुधम्+ बाहुरायुधं सदृशं => बाहुः+आयुधम्+ सदृशम्+ सदृशं मम => सदृशम्+ मम घटोत्कचः---इदमुपपन्नं पितुर्मे => घटोत्कचः---इदम्+उपपन्नम्+ पितुः+मे पितुर्मे => पितुः+मे कोऽयं भीमो => कः+अयम्+ भीमः+ भीमो नाम। => भीमः+ नाम। शक्तिधरो यमः। => शक्तिधरः+ यमः। कथ्यतां भद्र => कथ्यताम्+ भद्र भीमः---धिगनृतमेतत्। => भीमः---धिक्+अनृतम्+एतत्। घठोत्कचः---कथं कथमनृतमित्याह => घठोत्कचः---कथम्+ कथम्+अनृतम्+इति+आह कथमनृतमित्याह => कथम्+अनृतम्+इति+आह भवत्विमं स्थूलं => भवतु+इमम्+ स्थूलम्+ स्थूलं वृक्षममुत्पाट्य => स्थूलम्+ वृक्षम्+उत्पाट्य वृक्षममुत्पाट्य => वृक्षम्+उत्पाट्य कथमनेनापि => कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु एतद्गिरिकूटममुत्पाट्य => एतत्+गिरिकूटम्+उत्पाट्य शैलकूटं मयाक्षिप्तं => शैलकूटम्+ मया+आक्षिप्तम्+ मयाक्षिप्तं प्राणानादाय => मया+आक्षिप्तम्+ प्राणान्+आदाय प्राणानादाय => प्राणान्+आदाय भीमः---रुष्टोऽपि => भीमः---रुष्टः+अपि कुञ्जरो वन्यो => कुञ्जरः+ वन्यः+ वन्यो न => वन्यः+ न व्याघ्रं धर्षयेद्वने => व्याघ्रम्+ धर्षयेत्+वने धर्षयेद्वने => धर्षयेत्+वने कथमनेनापि => कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु नन्वहं भीमसेनस्य => ननु+अहम्+ भीमसेनस्य तिष्ठेदानीं सुसन्नद्धः => तिष्ठ+इदानीम्+ सुसन्नद्धः नास्ति => न+अस्ति (इत्युभौ => (इति+उभौ नियुद्धं कुरुतः) => नियुद्धम्+ कुरुतः) घटोत्कचः---(भीमसेनं बद्ध्वा) => घटोत्कचः---(भीमसेनम्+ बद्ध्वा) कथमिह => कथम्+इह त्वं वीर्यममुल्लङ्घ्य => त्वम्+ वीर्यम्+उल्लङ्घ्य वीर्यममुल्लङ्घ्य => वीर्यम्+उल्लङ्घ्य गज इव => गजः+ इव पीडितो मत्भुजाभ्याम्। => पीडितः+ मत्भुजाभ्याम्। कथं गृहीतोऽस्म्यनेन। => कथम्+ गृहीतः+अस्मि+अनेन। गृहीतोऽस्म्यनेन। => गृहीतः+अस्मि+अनेन। घटोत्कचः---अवहितोऽस्मि। => घटोत्कचः---अवहितः+अस्मि। भीमः---(नियुद्धबन्धमवधूय) => भीमः---(नियुद्धबन्धम्+अवधूय) बलदर्पं दृष्टसारोऽसि => बलदर्पम्+ दृष्टसारः+असि दृष्टसारोऽसि => दृष्टसारः+असि परिखेदो विद्यते => परिखेदः+ विद्यते घटोत्कचः--कथमनेनापि => घटोत्कचः--कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु बध्वैनं नेष्यामि। => बध्वा+एनम्+ नेष्यामि। खल्वापः। => खलु+आपः। आपस्तावत् => आपः+तावत् मन्त्रं जपति।) => मन्त्रम्+ जपति।) बद्धस्त्वं विवशोऽनुगमिष्यसि। => बद्धः+त्वम्+ विवशः+अनुगमिष्यसि। विवशोऽनुगमिष्यसि। => विवशः+अनुगमिष्यसि। रज्ज्जुभिर्बद्धः => रज्ज्जुभिः+बद्धः इवोत्सवे => इव+उत्सवे भीमः---कथं मायापाशेन => भीमः---कथम्+ मायापाशेन बद्धोऽस्मि। => बद्धः+अस्मि। किमिदानीं करिष्ये। => किम्+इदानीम्+ करिष्ये। महेश्वरप्रसादाल्लब्धः => महेश्वरप्रसादात्+लब्धः तं जपामि। => तम्+ जपामि। खल्वापः। => खलु+आपः। कमण्डलुगता आपः। => कमण्डलुगताः+ आपः। वृद्धः---इमा आपः। => वृद्धः---इमाः+ आपः। आदायाचम्य => आदाय+आचम्य मन्त्रं जप्त्वा => मन्त्रम्+ जप्त्वा मायामपनयति।) => मायाम्+अपनयति।) किमिदानीं करिष्ये। => किम्+इदानीम्+ करिष्ये। पूर्वसमयं स्मर। => पूर्वसमयम्+ स्मर। समयमिति। => समयम्+इति। गच्छाग्रतः। => गच्छ+अग्रतः। किं कुर्मः। => किम्+ कुर्मः। अयं गच्छति => अयम्+ गच्छति राक्षसमिमं ज्वलतमुग्ररूपमुग्रेण => राक्षसम्+इमम्+ ज्वलतम्+उग्ररूपम्+उग्रेण ज्वलतमुग्ररूपमुग्रेण => ज्वलतम्+उग्ररूपम्+उग्रेण शनकैरवधूय शीघ्रमसारवर्षमिव => शनकैः+ अवधूय गोवृषभः => शीघ्रम्+असारवर्षम्+इव सलीलम् => गोवृषभः+सलीलम् त्वदागमनमम्बायै => त्वदागमनम्+अम्बायै अयमभिवादये। => अयम्+अभिवादये। भवत्या आहारार्थमनीतः => भवत्याः+ आहारार्थम्+अनीतः आहारार्थमनीतः => आहारार्थम्+अनीतः चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। हिडिम्बा---किं बम्हणो। => हिडिम्बा---किम्+ बम्हणो। [किं ब्राह्मणः।] => [किम्+ ब्राह्मणः।] हिडिम्बा---किं बालो। => हिडिम्बा---किम्+ बालः। [किं बालः।] => [किम्+ बालः।] [यद्येवं पश्यामि => [यदि+एवम्+ पश्यामि तावदेनम्।] => तावत्+एनम्।] हिडिम्बा---किं एसो => हिडिम्बा---किम्+ एसो [किमेषः => [किम्+एषः कोऽयम्। => कः+अयम्। दइव्वदं खु => दइव्वदम्+ खु दैवतं खल्वस्माकम्।] => दैवतम्+ खलु+अस्माकम्।] खल्वस्माकम्।] => खलु+अस्माकम्।] हिडिम्बाः---अअं पच्चओ। => हिडिम्बा---अअम्+ पच्चओ। [अयं प्रत्ययः! => [अयम्+ प्रत्ययः! जयत्वार्यपुत्रः।] => जयतु+आर्यपुत्रः।] पुनरियम्। => पुनः+इयम्। अस्माकं भ्रष्टराज्यानां => अस्माकम्+ भ्रष्टराज्यानाम्+ भ्रष्टराज्यानां भ्रमतां => भ्रष्टराज्यानाम्+ भ्रमताम्+ भ्रमतां गहने => भ्रमताम्+ गहने संतापो नाशितस्त्वया => संतापः+नाशितः+ त्वया किमिदम्। => किम्+इदम्। ईदिसं विअ। => ईदिसम्+ विअ। ईदृशमिव।] => ईदृशम्+इव।] घटोत्कचः---भोस्तात! => घटोत्कचः---भोः+तात! अज्ञानात्तु => अज्ञानात्+तु पूर्वं यद्भवान्नाभिवादितः। => पूर्वम्+ यत्+भवान्+न+अभिवादितः। यद्भवान्नाभिवादितः। => यत्+भवान्+न+अभिवादितः। प्रसादं कर्तुमर्हसि => प्रसादम्+ कर्तुम्+अर्हसि कर्तुमर्हसि => कर्तुम्+अर्हसि अहं सो => अहम्+ सः+ सो धार्तराष्ट्रवनदवाग्निर्घटोत्कचोऽभिवादये। => सः+ धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः+घटोत्कचः+अभिवादये। धार्तराष्ट्रवनदवाग्निर्घटोत्कचोऽभिवादये। => धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः+घटोत्कचः+अभिवादये। पुत्रचापलं क्षन्तुमर्हसि। => पुत्रचापलम्+ क्षन्तुम्+अर्हसि। क्षन्तुमर्हसि। => क्षन्तुम्+अर्हसि। भीमः---एह्येहि => भीमः---एहि+एहि व्यतिक्रमकृतं क्षान्तमेव। => व्यतिक्रमकृतम्+ क्षान्तम्+एव। क्षान्तमेव। => क्षान्तम्+एव। अयं सो => अयम्+ सः+ सो धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः। => सः+ धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। वृद्धः---एवं भीमसेनपुत्रोऽयं => वृद्धः---एवम्+ भीमसेनपुत्रः+अयम्+ भीमसेनपुत्रोऽयं घटोत्कचः। => भीमसेनपुत्रः+अयम्+ घटोत्कचः। अभिवादयात्रभवन्तं केशवदासम्। => अभिवादय+अत्रभवन्तम्+ केशवदासम्। घटोत्कचः---भगवनभिवादये। => घटोत्कचः---भगवन्+अभिवादये। वृद्धः---पितृसदृशगुणकीर्तिर्भव। => वृद्धः---पितृसदृशगुणकीर्तिः+भव। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। रक्षितमस्मत्कुलं, => रक्षितम्+अस्मत्कुलं, स्वकुलमुद्धृतं च। => स्वकुलम्+उद्धृतम्+ च। गच्छामस्तावत्। => गच्छामः+तावत्। भीमः---अनुग्रहात्तु => भीमः---अनुग्रहात्+तु सर्वमासीदिदं शुभम्। => सर्वम्+आसीत्+इदम्+ शुभम्। आश्रमोऽदूरतोऽस्माकं तत्र => आश्रमः+अदूरतः+अस्माकम्+ तत्र वृद्धः---कृतमातिथ्यमनेन => वृद्धः---कृतम्+आतिथ्यम्+अनेन तस्माद्गच्छामस्तावत्। => तस्मात्+गच्छामः+तावत्। पुनोदर्शनाय। => पुनः+दर्शनाय। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। तत्रभवन्तं केशवदासं => तत्रभवन्तम्+ केशवदासम्+ केशवदासं => केशवदासम्+ आश्रमपदद्वारमात्रमपि => आश्रमपदद्वारमात्रम्+अपि नदीनां प्रभवः => नदीनाम्+ प्रभवः यथाहुतीनां प्रभवः => यथा+आहुतीनाम्+ प्रभवः यथेन्द्रियाणां प्रभवं => यथा+इन्द्रियाणाम्+ प्रभवम्+ प्रभवं मनोऽपि => प्रभवम्+ मनः+अपि मनोऽपि => मनः+अपि प्रभुर्नः => प्रभुः+नः भगवानमुपेन्द्रः! => भगवान्+उपेन्द्रः! मध्यमव्यायोगं नाम => मध्यमव्यायोगम्+ नाम नाटकं समाप्तम् => नाटकम्+ समाप्तम् <2. Name of the book : “Bhasa-Nataka-Chakram”> भीष्मः---दुर्योधनादीनां पितामहः। => भीष्मः---दुर्योधनादीनाम्+ पितामहः। द्रोणः---दुर्योधनादीनां धनुराचार्यः। => द्रोणः---दुर्योधनादीनाम्+ धनुराचार्यः। कर्णः---अङ्गोश्वरो दुर्योधनस्य => कर्णः---अङ्गेश्वरः+ दुर्योधनस्य गोमित्रकः---कश्चिद् गोपालः। => गोमित्रकः---कश्चित्+ गोपालः। राजा---मत्स्यदेशाधिपतिर्विराटनामा। => राजा---मत्स्यदेशाधिपतिः+विराटनामा। भगवान्---ब्राह्मणव्यञ्जनो युधिष्ठिरः। => भगवान्---ब्राह्मणव्यञ्जनः+ युधिष्ठिरः। भीमसेनः---धर्मपुत्रस्यानुजः। => भीमसेनः---धर्मपुत्रस्य+अनुजः। सूतः---विराटस्याभिमन्योश्च => सूतः---विराटस्य+अभिमन्योः+च पृथिव्यर्जुनभीमदूतो => पृथिव्यर्जुनभीमदूतः+ दुर्योधनो भीष्मयुधिष्ठिरः => दुर्योधनः+ भीष्मयुधिष्ठिरः स => सः+ पायाद् विराडुत्तरगोऽभिमन्युः => पायात्+ विराट्+उत्तरगः+अभिमन्युः विराडुत्तरगोऽभिमन्युः => विराट्+उत्तरगः+अभिमन्युः एवमार्यमिश्रान् => एवम्+आर्यमिश्रान् किन्नु => किम्+नु शब्द इव => शब्दः+ इव सर्वैरन्तःपुरैः => सर्वैः+अन्तःपुरैः सार्धं प्रीत्या => सार्धम्+ प्रीत्या यज्ञो दुर्योधनस्यैषः => यज्ञः+ दुर्योधनस्य+एषः+ दुर्योधनस्यैषः कुरुराजस्य => दुर्योधनस्य+एषः+ कुरुराजस्य ब्राह्मणास्त्रयः।) => ब्राह्मणाः+त्रयः।) द्विजोच्छिष्टैरन्नैः => द्विजोच्छिष्टैः+अन्नैः प्रकुसुमितकाशा इव => प्रकुसुमितकाशाः+ इव दिशो => दिशः+ हविर्धूमैः => हविः+धूमैः हृतकुसुमगन्धास्तरुगणाः। => हृतकुसुमगन्धाः+तरुगणाः। मृगैस्तुल्या व्याघ्रा => मृगैः+तुल्याः+ व्याघ्राः+ व्याघ्रा वधनिभृतसिंहाश्च => व्याघ्राः+ वधनिभृतसिंहाः+च वधनिभृतसिंहाश्च => वधनिभृतसिंहाः+च गिरयो => गिरयः+ दीक्षां प्राप्ते => दीक्षाम्+ प्राप्ते जगदपि => जगत्+अपि समं दीक्षितमिव => समम्+ दीक्षितम्+इव दीक्षितमिव => दीक्षितम्+इव द्वितीयः---सम्यग् भवानाह। => द्वितीयः---सम्यक्+ भवान्+आह। भवानाह। => भवान्+आह। तृप्तोऽग्निर्हविषाऽमरोत्तममुखं तृप्ता => तृप्तः+अग्निः+हविषा+अमरोत्तममुखम्+ तृप्ताः+ तृप्ता द्विजेन्द्रा => तृप्ताः+ द्विजेन्द्राः+ द्विजेन्द्रा धनैस्तृप्ताः => द्विजेन्द्राः+ धनैः+तृप्ताः धनैस्तृप्ताः => धनैः+तृप्ताः पक्षिगणाश्च => पक्षिगणाः+च गोगणयुतास्ते => गोगणयुताः+ते हृष्टं सम्प्रति => हृष्टम्+ सम्प्रति सर्वतो जगदिदं => सर्वतः+ जगत्+इदम्+ जगदिदं गर्जन्नृपे => जगत्+इदम्+ गर्जत्+नृपे गर्जन्नृपे => गर्जत्+नृपे सद्गुणैरेवं लोकमुदारुरोह => सद्गुणैः+एवम्+ लोकम्+उदारुरोह लोकमुदारुरोह => लोकम्+उदारुरोह सकलं देवालयं => सकलम्+ देवालयम्+ देवालयं तद्गुणैः => देवालयम्+ तद्गुणैः तृतीयः---इमेऽत्रभवन्तो द्विजातयः, => तृतीयः---इमे+अत्रभवन्तः+ द्विजातयः, राज्ञां वेष्टनपट्टघृष्टचरणाः => राज्ञाम्+ वेष्टनपट्टघृष्टचरणाः श्लाघ्यप्रभूतश्रवा => श्लाघ्यप्रभूतश्रवाः+ वार्द्धक्येऽप्यभिवर्धमाननियमाः => वार्द्धक्ये+अपि+अभिवर्धमाननियमाः स्वाध्यायशूरैर्मुखैः। => स्वाध्यायशूरैः+मुखैः। विप्रा यान्ति => विप्राः+ यान्ति प्रकर्षशिथिला यष्टित्रिपादक्रमाः => प्रकर्षशिथिलाः+ यष्टित्रिपादक्रमाः शिष्यस्कन्धनिवेशिताञ्चितकरा जीर्णा => शिष्यस्कन्धनिवेशिताञ्चितकराः+ जीर्णाः+ जीर्णा गजेन्द्रा => जीर्णाः+ गजेन्द्राः+ गजेन्द्रा इव => गजेन्द्राः+ इव अनवसितेऽवभृथस्नाने => अनवसिते+अवभृथस्नाने तावदग्निरुत्स्रष्टव्यो भवद्भिः। => तावत्+अग्निः+उत्स्रष्टव्यः+ भवद्भिः। धिग्, => धिक्+, दर्शितमेव => दर्शितम्+एव तावद् वटुचापलम्। => तावत्+ वटुचापलम्। कनकमयभुजेवाभाति => कनकमयभुजा+इव+आभाति चैत्याग्निर्लौकिकाग्निं द्विज => चैत्याग्निः+लौकिकाग्निम्+ द्विजः+ द्विज इव => द्विजः+ इव वृषलं पार्श्वे => वृषलम्+ पार्श्वे नात्यर्थं प्लुष्टपृष्ठा => न+अत्यर्थम्+ प्लुष्टपृष्ठा प्राग्वंशं चैष => प्राग्वंशम्+ च+एषः+ चैष धूमो => च+एषः+ धूमः+ धूमो गज => धूमः+ गजः+ गज इव => गजः+ इव नलिनीं फुल्लां => नलिनीम्+ फुल्लाम्+ फुल्लां प्रविशति => फुल्लाम्+ प्रविशति द्वितीयः---एवमेतद्, => द्वितीयः---एवम्+एतत्+, अग्निरग्निभयादेष भीतैर्निर्वास्यते => अग्निः+अग्निभयात्+एषः+ भीतैः+निर्वास्यते भीतैर्निर्वास्यते => भीतैः+निर्वास्यते ज्ञातिर्ज्ञातिभयादिव => ज्ञातिः+ज्ञातिभयात्+इव सिच्यमानापि => सिच्यमाना+अपि नारीवोपरतापत्या => नारी+इव+उपरतापत्या प्रथमः---सम्यग् भवानाह। => प्रथमः---सम्यक्+ भवान्+आह। भवानाह। => भवान्+आह। एतां चक्रधरस्य => एताम्+ चक्रधरस्य धर्मशकटीं दग्धुं => धर्मशकटीम्+ दग्धुम्+ दग्धुं समभ्युद्यतो => दग्धुम्+ समभ्युद्यतः+ समभ्युद्यतो => समभ्युद्यतः+ शनैर्वामनः। => शनैः+वामनः। वातेनाकुलितः => वातेन+आकुलितः शिखापरिगतश्चक्रं क्रमेणागतो => शिखापरिगतः+चक्रम्+ क्रमेण+आगतः+ क्रमेणागतो => क्रमेण+आगतः+ इदमपरं पश्य, => इदम्+अपरम्+ पश्य वल्मीकमूलाद् दहनेन => वल्मीकमूलात्+ दहनेन भीतास्तत्कोटरैः => भीताः+तत्कोटरैः समं भुजङ्गाः। => समम्+ भुजङ्गाः। समं विपन्नस्य => समम्+ विपन्नस्य देहाद् विनिःसृताः => देहात्+ विनिःसृताः यथेन्द्रियाणि => यथा+इन्द्रियाणि तृतीयः---इदमपरं पश्येतां => तृतीयः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ, => पश्येताम्+ भवन्तौ, प्राणा इवोद्गताः => प्राणाः+ इव+उद्गताः इवोद्गताः => इव+उद्गताः प्रथमः---एवमेतत्, => प्रथमः---एवम्+एतत्, शुष्केणैकेन => शुष्केण+एकेन वनं पुष्पितपादपम्। => वनम्+ पुष्पितपादपम्। कुलं चारित्रहीनेन => कुलम्+ चारित्रहीनेन पुरुषेणेव => पुरुषेण+इव वनं सवृक्षक्षुपगुल्ममेतत् => वनम्+ सवृक्षक्षुपगुल्मम्+एतत् सवृक्षक्षुपगुल्ममेतत् => सवृक्षक्षुपगुल्मम्+एतत् प्रकाममाहारमिवोपभुज्य। => प्रकामम्+आहारम्+इव+उपभुज्य। हुताशनोऽसौ => हुताशनः+असौ नदीमुपस्प्रष्टुमिवावतीर्णः => नदीम्+उपस्प्रष्टुम्+इव+अवतीर्णः गतो वृक्षाद् => गतः+ वृक्षात्+ वृक्षाद् वृक्षं => वृक्षात्+ वृक्षम्+ वृक्षं विततकुशचीरेण => वृक्षम्+ विततकुशचीरेण कदल्या विप्लुष्टं => कदल्याः+ विप्लुष्टम्+ विप्लुष्टं पतति => विप्लुष्टम्+ पतति परिणामादिव => परिणामात्+इव चाग्रे => च+अग्रे तालो मधुपटलचक्रेण => तालः+ मधुपटलचक्रेण चिरं मूले => चिरम्+ मूले परशुरिव => परशुः+इव सत्पुरुषरोष इव => सत्पुरुषरोषः+ इव प्रशान्तो भगवान् => प्रशान्तः+ भगवान् एतदग्नेर्बलं नष्टमिन्धनानां => एतत्+अग्नेः+बलम्+ नष्टम्+इन्धनानाम्+ नष्टमिन्धनानां परिक्षयात्। => नष्टम्+इन्धनानाम्+ परिक्षयात्। दानशक्तिरिवार्यस्य => दानशक्तिः+इव+आर्यस्य विभवानां परिक्षयात् => विभवानाम्+ परिक्षयात् स्रुग्भाण्डमरणीं दर्भानुपभुङ्क्ते => स्रुग्भाण्डम्+अरणीम्+ दर्भान्+उपभुङ्क्ते दर्भानुपभुङ्क्ते => दर्भान्+उपभुङ्क्ते व्यसनित्वान्नरः => व्यसनित्वात्+नरः परिच्छदमिवात्मनः => परिच्छदम्+इव+आत्मनः अवनतविटपो नदीपलाशः => अवनतविटपः+ नदीपलाशः पवनवशाच्चलितैकपर्णहस्तः। => पवनवशात्+चलितैकपर्णहस्तः। दवदहनविपन्नजीवितानामुदकमिवैष करोति => दवदहनविपन्नजीवितानाम्+उदकम्+इव+एषः+ करोति तृतीयः---तदागम्यताम्। => तृतीयः---तत्+आगम्यताम्। वयमपि => वयम्+अपि तावदुपस्पृशामः। => तावत्+उपस्पृशामः। अयमत्रभवता => अयम्+अत्रभवता कुरुराजो दुर्योधनो => कुरुराजः+ दुर्योधनः+ दुर्योधनो भीष्मद्रोणपुरःसरः => दुर्योधनः+ भीष्मद्रोणपुरःसरः सर्वराजमण्डलेनानुगम्यमान इत => सर्वराजमण्डलेन+अनुगम्यमानः+ इतः+ इत एवाभिवर्तते। => इतः+ एव+अभिवर्तते एवाभिवर्तते। => एव+अभिवर्तते महीं जय => महीम्+ जय रोषं परित्यज, => रोषम्+ परित्यज, इत्येवमागतकथामधुरं ब्रुवन्तः => इत्येवम्+आगतकथामधुरम्+ ब्रुवन्तः पाण्डवपरिग्रहमेव => पाण्डवपरिग्रहम्+एव तदागम्यताम्। => तत्+आगम्यताम्। वयमपि => वयम्+अपि कुरुराजं सम्भावयामः। => कुरुराजम्+ सम्भावयामः। प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः प्रविशतो भीष्मद्रोणौ।) => प्रविशतः+ भीष्मद्रोणौ।) द्रोणः---धर्ममालम्बमानेन => द्रोणः---धर्मम्+आलम्बमानेन दुर्योधनेनाहमेवानुगृहीतो नाम। => दुर्योधनेन+अहम्+एव+अनुगृहीतः+ नाम। बन्धूनवलङ्घ्य => बन्धून्+अवलंघ्य मित्राण्याचार्यमागच्छति => मित्राणि+आचार्यम्+आगच्छति बालं ह्यपत्यं => बालम्+ हि+अपत्यम्+ ह्यपत्यं गुरवे => हि+अपत्यम्+ गुरवे प्रदातुर्नैवापराधोऽस्ति => प्रदातुः+न+एव+अपराधः+अस्ति पितुर्न => पितुः+न भीष्मः---एष दुर्योधनः, => भीष्मः---एषः+ दुर्योधनः, समुच्छ्रयं रणप्रियत्वादयशो => समुच्छ्रयम्+ रणप्रियत्वात्+अयशः+ रणप्रियत्वादयशो निपीतवान्। => रणप्रियत्वात्+अयशः+ निपीतवान्। धर्मं सुकृतस्य => धर्मम्+ सुकृतस्य भाजनं स => भाजनम्+ सः+ स एव => सः+ एव शकुनिश्च।) => शकुनिः+च।) कृतश्रद्धो ह्यात्मा => कृतश्रद्धः+ हि+आत्मा ह्यात्मा => हि+आत्मा परितोषं गुरुजनो => परितोषम्+ गुरुजनः+ गुरुजनो => गुरुजनः+ जगद् विश्वस्तं => जगत्+ विश्वस्तम्+ विश्वस्तं मे => विश्वस्तम्+ मे गुणो नष्टमयशः। => गुणः+ नष्टम्+अयशः। नष्टमयशः। => नष्टम्+अयशः। स्वर्गो यदि => स्वर्गः+ यदि कथयत्येतदनृतं => कथयति+एतत्+अनृतं परोक्षो न => परोक्षः+ न स्वर्गो बहुगुणमिहैवैष => स्वर्गः+ बहुगुणम्+इह+एव+एषः बहुगुणमिहैवैष => बहुगुणम्+इह+एव+एषः न्यायेनागतमर्थमतिसृजता => न्यायेन+आगतम्+अर्थम्+अतिसृजता न्याय्यमेव => न्याय्यम्+एव क्षत्रियाणां समृद्धिः => क्षत्रियाणाम्+ समृद्धिः वित्तमावर्ज्य => वित्तम्+आवर्ज्य सर्वं राज्ञा => सर्वम्+ राज्ञा देयं चापमात्रं => देयम्+ चापमात्रम्+ चापमात्रं सुतेभ्यः => चापमात्रम्+ सुतेभ्यः शकुनिः---सम्यगाह => शकुनिः---सम्यक्+आह गङ्गोपस्पर्शनाद् धौतकल्मषाङ्गोऽङ्गराजः। => गङ्गोपस्पर्शनात्+ धौतकल्मषाङ्गः+अङ्गराजः। धौतकल्मषाङ्गोऽङ्गराजः। => धौतकल्मषाङ्गः+अङ्गराजः। सराष्ट्रा नष्टाः => सराष्ट्राः+ नष्टाः क्रतुभिर्धरन्ते => क्रतुभिः+धरन्ते दुर्योधनः---अनुगृहीतोऽस्मि। => दुर्योधनः---अनुगृहीतः+अस्मि। द्रोणः---एह्येहि => द्रोणः---एहि+एहि अयमक्रमः। => अयम्+अक्रमः। द्रोणः---किं न => द्रोणः---किम्+ न दैवतं मानुषीभूतमेष => दैवतम्+ मानुषीभूतम्+एषः+ मानुषीभूतमेष तावन्नमस्यताम्। => मानुषीभूतम्+एषः+ तावत्+नमस्यताम्। तावन्नमस्यताम्। => तावत्+नमस्यताम्। अन्यायाचरणं मन्ये => अन्यायाचरणम्+ मन्ये भीष्ममुत्क्रम्य => भीष्मम्+उत्क्रम्य भवानेवम्। => भवान्+एवम्। कारणैरपकृष्टोऽहं भवतः। => कारणैः+अपकृष्टः+अहम्+ भवतः। अहं हि => अहम्+ हि जनितो भवान् => जनितः+ भवान् स्वयं ममायुधं => स्वयम्+ मम+आयुधम्+ ममायुधं वृत्तिरपह्नवस्तव। => मम+आयुधम्+ वृत्तिः+अपह्नवः+तव। वृत्तिरपह्नवस्तव। => वृत्तिः+अपह्नवः+तव। द्विजो भवान् => द्विजः+ भवान् क्षत्रियवंशजा वयं => क्षत्रियवंशजाः+ वयम्+ वयं गुरुर्भवान् => वयम्+ गुरुः+भवान् गुरुर्भवान् => गुरुः+भवान् शिष्यमहत्तरा वयम् => शिष्यमहत्तराः+ वयम् द्रोणः---नोत्सहन्ते => द्रोणः---न+उत्सहन्ते महात्मानो ह्यत्मानमपस्तोतुम्। => महात्मानः+ हि+आत्मानम्+अपस्तोतुम्। ह्यत्मानमपस्तोतुम्। => हि+आत्मानम्+अपस्तोतुम्। द्रोणः---एह्येहि => द्रोणः---एहि+एहि एवमेवावभृथस्नानेषु => एवम्+एव+अवभृथस्नानेषु खेदमवाप्नुहि। => खेदम्+अवाप्नुहि। दुर्योधनः---अनुगृहीतोऽस्मि। => दुर्योधनः---अनुगृहीतः+अस्मि। भीष्मः---एह्येहि => भीष्मः---एहि+एहि एवमेव => एवम्+एव बुद्धिप्रशमनं भवतु। => बुद्धिप्रशमनम्+ भवतु। दुर्योधनः---अनुगृहीतोऽस्मि। => दुर्योधनः---अनुगृहीतः+अस्मि। एवमेव => एवम्+एव समानीयाप्तदक्षिणान्। => समानीय+आप्तदक्षिणान्। जरासन्ध इवानय => जरासन्धः+ इव+आनय इवानय => इव+आनय आशीर्वचनेऽपि => आशीर्वचने+अपि शकुनिरुद्योगं जनयति। => शकुनिः+उद्योगम्+ जनयति। खल्वयं क्षत्रियकुमारः। => खलु+अयम्+ क्षत्रियकुमारः। प्राप्तक्रममुपभुज्यतां वयस्यविस्रम्भः। => प्राप्तक्रमम्+उपभुज्यताम्+ वयस्यविस्रम्भः। क्रतुव्रतैस्ते => क्रतुव्रतैः+ते तनुगात्रमेतत् => तनुगात्रम्+एतत् सोढुं बलं => सोढुम्+ बलम्+ बलं शक्ष्यसि => बलम्+ शक्ष्यसि अन्तस्त्वनामन्त्र्य => अन्तः+तु+अनामन्त्र्य राजर्षिधीराद् वचनाद् => राजर्षिधीरात्+ वचनात्+ वचनाद् भयं => वचनात्+ भयम्+ भयं मे => भयम्+ मे दुर्योधनः---एवमेव => दुर्योधनः---एवम्+एव बुद्धिरस्तु। => बुद्धिः+अस्तु। एष महेन्द्रप्रियसखो => एषः+ महेन्द्रप्रियसखः+ महेन्द्रप्रियसखो भीष्मको => महेन्द्रप्रियसखः+ भीष्मकः+ भीष्मको नाम => भीष्मकः+ नाम भवन्तं सभाजयति। => भवन्तम्+ सभाजयति। दुर्योधनः---स्वागतमार्याय। => दुर्योधनः---स्वागतम्+आर्याय। एष दक्षिणापथपरिघभूतो => एषः+ दक्षिणापथपरिघभूतः+ दक्षिणापथपरिघभूतो भूरिश्रवा => दक्षिणापथपरिघभूतः+ भूरिश्रवाः+ भूरिश्रवा नाम => भूरिश्रवाः+ नाम भवन्तं सभाजयिष्यति। => भवन्तम्+ सभाजयिष्यति। दुर्योधनः---स्वागतमार्याय। => दुर्योधनः---स्वागतम्+आर्याय। भवतो यज्ञं => भवतः+ यज्ञम्+ यज्ञं सभाजयता => यज्ञम्+ सभाजयता प्रेषितोऽभिमन्युर्भवन्तं सभाजयति। => प्रेषितः+अभिमन्युः+भवन्तम्+ सभाजयति। एष जरासन्धपुत्रः => एषः+ जरासन्धपुत्रः सहदेवो भवन्तमभिवादयति। => सहदेवः+ भवन्तम्+अभिवादयति। भवन्तमभिवादयति। => भवन्तम्+अभिवादयति। दुर्योधनः---एह्येहि => दुर्योधनः---एहि+एहि पितृसदृशपराक्रमो भव। => पितृसदृशपराक्रमः+ भव। सर्वं राजमण्डलं => सर्वम्+ राजमण्डलम्+ राजमण्डलं भवन्तं => राजमण्डलम्+ भवन्तम्+ भवन्तं सभाजयति। => भवन्तम्+ सभाजयति। दुर्योधनः---अनुगृहीतोऽस्मि। => दुर्योधनः---अनुगृहीतः+अस्मि। किन्नु => किम्+नु विराटो नागच्छति। => विराटः+ न+आगच्छति। नागच्छति। => न+आगच्छति। शकुनिः---प्रेषितोऽस्य => शकुनिः---प्रेषितः+अस्य वर्तत इति। => वर्तते+ इति। चाचार्य! => च+आचार्य! प्रतिगृह्यतां दक्षिणा। => प्रतिगृह्यताम्+ दक्षिणा। द्रोणः---दक्षिणेति। => द्रोणः---दक्षिणा+इति। दुर्योधनः---कथमाचार्योऽपि => दुर्योधनः---कथम्+आचार्यः+अपि किन्नु => किम्+नु सोमो बाल्यदत्तो => सोमः+ बाल्यदत्तः+ बाल्यदत्तो नियोगाच्छत्रच्छाया => बाल्यदत्तः+ नियोगात्+छत्रच्छाया नियोगाच्छत्रच्छाया => नियोगात्+छत्रच्छाया ख्यातिरस्ति। => ख्यातिः+अस्ति। किं तद् => किम्+ तत्+ तद् द्रव्यं => तत्+ द्रव्यम्+ द्रव्यं किं => द्रव्यम्+ किम्+ किं फलं => किम्+ फलम्+ फलं को => फलम्+ कः+ को विशेषः => कः+ विशेषः क्षत्राचार्यो यत्र => क्षत्राचार्यः+ यत्र विप्रो दरिद्रः => विप्रः+ दरिद्रः किमिच्छति। => किम्+इच्छति। किमनुतिष्ठामि। => किम्+अनुतिष्ठामि दुर्योधनः---किमिदानीं भवता => दुर्योधनः---किम्+इदानीम्+ भवता प्राणाधिकोऽस्मि => प्राणाधिकः+अस्मि गणनां कृतसाहसोऽस्मि। => गणनाम्+ कृतसाहसः+अस्मि। कृतसाहसोऽस्मि। => कृतसाहसः+अस्मि। स्वच्छन्दतो वद => स्वच्छन्दतः+ वद किमिच्छसि => किम्+इच्छसि किं ददानि => किम्+ ददानि भवतश्च => भवतः+च बाष्पवेगस्तु => बाष्पवेगः+तु मां बाधते। => माम्+ बाधते। सर्वे---कथमाचार्योऽपि => सर्वे---कथम्+आचार्यः+अपि बाष्पमुत्सृजति। => बाष्पम्+उत्सृजति। अफलस्ते => अफलः+ते दुर्योधनः---कोऽत्र। => दुर्योधनः---कः+अत्र। दुर्योधनः---आपस्तावत्। => दुर्योधनः---आपः+तावत्। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति इमा आपः। => इमाः+ आपः। दूर्योधनः---आनय।(कलशं गृहीत्वा) => दूर्योधनः---आनय।(कलशम्+ गृहीत्वा) क्रियतां शौचम्। => क्रियताम्+ शौचम्। कार्यक्रियैव => कार्यक्रिया+एव मुखोदकमस्तु। => मुखोदकम्+अस्तु। पूर्वजिह्मतां मे => पूर्वजिह्मताम्+ मे दास्यतीति। => दास्यति+इति। शरशतकठिनं प्रयच्छ => शरशतकठिनम्+ प्रयच्छ हस्तं सलिलमिदं => हस्तम्+ सलिलम्+इदम्+ सलिलमिदं करणं => सलिलम्+इदम्+ करणम्+ करणं प्रतिग्रहाणाम् => करणम्+ प्रतिग्रहाणाम् लब्धो मे => लब्धः+ मे येषां गतिः => येषाम्+ गतिः क्वापि => क्व+अपि निराश्रयाणं संवत्सरैर्द्वादशभिर्न => निराश्रयाणाम्+ संवत्सरैः+द्वादशभिः+न संवत्सरैर्द्वादशभिर्न => संवत्सरैः+द्वादशभिः+न त्वं पाण्डवानां => त्वम्+ पाण्डवानाम्+ पाण्डवानां कुरु => पाण्डवानाम्+ कुरु संविभागमेषा => संविभागम्+एषा तावद् भोः! => तावत्+ भोः! यदप्रस्तुतमुत्पाद्य => यत्+अप्रस्तुतम्+उत्पाद्य युक्तेयं धर्मवञ्चना => युक्ता+इयम्+ धर्मवञ्चना द्रोणः---कथं धर्मवञ्चनेति। => द्रोणः---कथम्+ धर्मवञ्चना+इति। धर्मवञ्चनेति। => धर्मवञ्चना+इति। त्वदनार्यभावात् => त्वत्+अनार्यभावात् सर्वलोकमनार्यमिति => सर्वलोकम्+अनार्यम्+इति भ्रातॄणां पैतृकं => भ्रातॄणाम्+ पैतृकम्+ पैतृकं राज्यं => पैतृकम्+ राज्यम्+ राज्यं दीयतामिति => राज्यम्+ दीयताम्+इति दीयतामिति => दीयताम्+इति किं वरं => किम्+ वरम्+ वरं याचितैर्दत्तं => वरम्+ याचितैः+दत्तम्+ याचितैर्दत्तं बलात्कारेण => याचितैः+दत्तम्+ बलात्कारेण तैर्हृतम् => तैः+हृतम् सर्वे---कथं बलात्कारेण => सर्वे---कथम्+ बलात्कारेण अवभृथस्नानमात्रमेव => अवभृथस्नानमात्रम्+एव शकुनेर्वचनं न => शकुनेः+वचनम्+ न पाण्डवा द्रुपदराजसुतासहायाः => पाण्डवाः+ द्रुपदराजसुतासहायाः पृथिवीं भ्रमन्ति। => पृथिवीम्+ भ्रमन्ति। त्वं च => त्वम्+ च विमुखस्त्वयि => विमुखः+त्वयि वामास्तत् सर्वमेव => वामाः+तत्+ सर्वम्+एव सर्वमेव => सर्वम्+एव एवं तावदाचार्य! => एवम्+ तावत्+आचार्य! तावदाचार्य! => तावत्+आचार्य! बलात्कारसमर्थैस्तैः => बलात्कारसमर्थैः+तैः किं रोषो => किम्+ रोषः+ रोषो धारितस्तदा => रोषः+ धारितः+तदा धारितस्तदा => धारितः+तदा द्रोणः---अत्रेदानीं धर्मच्छलेन => द्रोणः---अत्र+इदानीम्+ धर्मच्छलेन वञ्चितो द्यूताश्रयवृत्तिर्युधिष्ठिरः => वञ्चितः+ द्यूताश्रयवृत्तिः+युधिष्टिरः द्यूताश्रयवृत्तिर्युधिष्ठिरः => द्यूताश्रयवृत्तिः+युधिष्टिरः सभास्तम्भं तुलयन्नेव => सभास्तम्भम्+ तुलयन्+एव तुलयन्नेव => तुलयन्+एव यद्येकस्मिन् => यदि+एकस्मिन् स्यान्नास्माञ्छकुनिराक्षिपेत् => स्यात्+न+अस्मान्+शकुनिः+आक्षिपेत् प्रस्तुतमन्यदापतितम्। => प्रस्तुतम्+अन्यत्+आपतितम्। कार्यमत्र => कार्यम्+अत्र द्रोणः---माऽत्र => द्रोणः---मा+अत्र कर्दनं कार्यम्, => कर्दनम्+ कार्यम्, कलह एव => कलहः+ एव भीष्मः---प्रसीदत्वाचार्यः। => भीष्मः---प्रसीदतु+आचार्यः। दुर्बलाश्च => दुर्बलाः+च कृपणाश्च => कृपणाः+च निराश्रयाश्च => निराश्रयाः+च त्वत्तश्च => त्वत्तः+च ज्येष्ठो भवान् => ज्येष्ठः+ भवान् प्रणयिनस्त्वयि => प्रणयिनः+त्वयि अलममर्षेण। => अलम्+अमर्षेण। दुर्योधनो हि => दुर्योधनः+ हि हितमपि => हितम्+अपि परुषार्थं रुष्यति => परुषार्थम्+ रुष्यति श्राव्यमाणो => श्राव्यमाणः+ वरपुरुषविशेषं नेच्छति => वरपुरुषविशेषम्+ न+इच्छति नेच्छति => न+इच्छति गतमिदमवसानं रक्ष्यतां => गतम्+इदम्+अवसानम्+ रक्ष्यताम्+ रक्ष्यतां शिष्यकार्यं => रक्ष्यताम्+ शिष्यकार्यं गज इव => गजः+ इव बहुदोषो मार्दवेनैव => बहुदोषः+ मार्दवेन+एव मार्दवेनैव => मार्दवेन+एव सम्बोधितोऽस्मि। => सम्बोधितः+अस्मि। एषोऽहं भवतच्छन्दमनुवर्ते। => एषः+अहम्+ भवतच्छन्दम्+अनुवर्ते। भवतच्छन्दमनुवर्ते। => भवतच्छन्दम्+अनुवर्ते। अहं तव => अहम्+ तव भीष्मः---एष इदानीं => भीष्मः---एषः+ इदानीम्+ इदानीं मार्गेणारब्धः। => इदानीम्+ मार्गेण+आरब्धः। मार्गेणारब्धः। => मार्गेण+आरब्धः। सान्त्वं हि => सान्त्वम्+ हि दुर्विनीतानामौषधम्। => दुर्विनीतानाम्+औषधम्। ममैव, => मम+एव, कुलस्यापि => कुलस्य+अपि तवैव => तव+एव त्वं वञ्च्यसे => त्वम्+ वञ्च्यसे तवात्र => तव+अत्र दोषस्त्वां पीडयामि => दोषः+त्वाम्+ पीडयामि वास्तु => वा+अस्तु तवैव => तव+एव परस्परगता हि => परस्परगताः+ हि समर्थयितुमिच्छामि। => समर्थयितुम्+इच्छामि। समर्थयितुमिच्छसि। => समर्थयितुम्+इच्छसि। किं सिन्धुराजेन => किम्+ सिन्धुराजेन किं द्रौणिनाहो => किम्+ द्रौणिना+अहो द्रौणिनाहो => द्रौणिना+अहो सार्धं पित्रा => सार्धम्+ पित्रा द्रोणः---किं शकुनिना?। => द्रोणः---किम्+ शकुनिना?। विपन्नं कार्यम्। => विपन्नम्+ कार्यम्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। एवं तावत् => एवम्+ तावत् इतस्तावत्। => इतः+तावत्। शकुनिः---अयमस्मि। => शकुनिः---अयम्+अस्मि। क्रोधप्रायं वयो => क्रोधप्रायम्+ वयः+ वयो जीर्णं => वयः+ जीर्णम्+ जीर्णं क्षन्तव्यं => जीर्णम्+ क्षन्तव्यम्+ क्षन्तव्यं वटुचापलम्। => क्षन्तव्यम्+ वटुचापलम्। एष शिष्यस्य => एषः+ शिष्यस्य वात्सल्याच्छकुनिं याचते => वात्सल्यात्+शकुनिम्+ याचते एवं सान्त्वीकृतो => एवम्+ सान्त्वीकृतः+ सान्त्वीकृतो ह्येष => सान्त्वीकृतः+ हि+एषः+ ह्येष नैव => हि+एषः+ न+एव नैव => न+एव खल्वाचार्यः => खलु+आचार्यः, स्वकार्यलोभान्मां सान्त्वयति। => स्वकार्यलोभात्+माम्+ सान्त्वयति। परिक्रम्योपविशन्ति।) => परिक्रम्य+उपविशन्ति।) पाण्डवानां राज्यार्धं => पाण्डवानाम्+ राज्यार्धम्+ राज्यार्धं प्रति => राज्यार्धम्+ प्रति को निश्चयः => कः+ निश्चयः? दातव्यमिति => दातव्यम्+इति दुर्योधनः---दातव्यमिति => दुर्योधनः---दातव्यम्+इति वक्तुमर्हति => वक्तुम्+अर्हति किमस्माभिः => किम्+अस्माभिः सर्वमेव => सर्वम्+एव भवानिदानीं न => भवान्+इदानीम्+ न किञ्चिदाह। => किञ्चित्+आह। कर्णः---इदानीं किमभिदास्यामि, => कर्णः---इदानीम्+ किम्+अभिदास्यामि, किमभिदास्यामि, => किम्+अभिदास्यामि, भुक्तां परिपालितां => भुक्ताम्+ परिपालिताम्+ परिपालितां च => परिपालिताम्+ च सुभ्रातृतां न => सुभ्रातृताम्+ न प्रमाणं सङ्ग्रमकालेषु => प्रमाणम्+ सङ्ग्रामकालेषु वयं सहायाः => वयम्+ सहायाः बलवत्प्रत्यमित्रोऽनुपजीव्यश्च => बलवत्प्रत्यमित्रः+अनुपजीव्यः+च कुदेशश्चिन्त्यताम्! => कुदेशः+चिन्त्यताम्! शून्यमित्यभिधास्यामि => शून्यम्+इति+अभिधास्यामि पार्थाद् बलवत्तरः। => पार्थात्+ बलवत्तरः। ऊषरेष्वपि => ऊषरेषु+अपि सस्यं स्याद् => सस्यम्+ स्यात् दुर्योधनः---अथेदानीम्-- => दुर्योधनः---अथ+इदानीम् तोयमावर्जितं मे => तोयम्+आवर्जितम्+ मे श्रुतमिह => श्रुतम्+इह कुलवृद्धैर्यत् => कुलवृद्धैः+यत् प्रमाणं पृथिव्याम्। => प्रमाणम्+ पृथिव्याम्। तदिदमपनयो वा => तत्+इदम्+अपनयः+ वा जलं तत् => जलम्+ तत् सत्यमिच्छामि => सत्यम्+इच्छामि शकुनिः---अनृतवचनान्मोचयितव्यो भवान् => शकुनिः---अनृतवचनात्+मोचयितव्यः+ भवान् इतस्तावत्। => इतः+तावत्। इहात्रभवान् => इह+अत्रभवान् कुरुराजो भवन्तं => कुरुराजः+ भवन्तम्+ भवन्तं विज्ञापयति। => भवन्तम्+ विज्ञापयति। पाण्डवानां प्रवृत्तिरुपनेतव्या, => पाण्डवानाम्+ प्रवृत्तिः+उपनेतव्या, प्रवृत्तिरुपनेतव्या, => प्रवृत्तिः+उपनेतव्या, राज्यस्यार्धं प्रदास्यति => राज्यस्य+अर्धम्+ प्रदास्यति भवानिदानीम्। => भवान्+इदानीम्। तावद् भोः! => तावत्+ भोः! कर्तुकामैश्छलनं भवद्भिः => कर्तुकामैः+छलनम्+ भवद्भिः संवत्सरैर्द्वादशभिर्न => संवत्सरैः+द्वादशभिः+न मयोपनेया => मया+उपनेया वरं ह्यदत्तं => वरम्+ हि+अदत्तम्+ ह्यदत्तं विशदाक्षरेण => हि+अदत्तम्+ विशदाक्षरेण अच्छलो धर्मः। => अच्छलः+ धर्मः। वयमपि => वयम्+अपि तावदस्मिन्नर्थे => तावत्+अस्मिन्+अर्थे तेषां त्वं => तेषाम्+ त्वम्+ त्वं पाण्डवानां => त्वम्+ पाण्डवानाम्+ पाण्डवानां कुरु => पाण्डवानाम्+ कुरु प्रतिज्ञां कुरु => प्रतिज्ञाम्+ कुरु सत्यां सत्या => सत्याम्+ सत्या दुर्योधनः---एष एव => दुर्योधनः---एषः+ एव हनूमत्त्वं गता => हनूमत्त्वम्+ गता लङ्घयित्वार्णवं येन => लङ्घयित्वा+अर्णवम्+ येन कुतो नु => कुतः+ नु पाण्डवानां प्रवृत्तिरुपनेतव्या। => पाण्डवानाम्+ प्रवृत्तिः+उपनेतव्या। प्रवृत्तिरुपनेतव्या। => प्रवृत्तिः+उपनेतव्या। विराटनगराद् दूतः => विराटनगरात्+ दूतः सर्वेः---शीघ्रं प्रवेश्यताम्। => सर्वेः---शीघ्रम्+ प्रवेश्यताम्। भटः---यदाज्ञापयथ। => भटः---यत्+आज्ञापयथ। सर्वे---किमागतो विराटेश्वरः। => सर्वे---किम्+आगतः+ विराटेश्वरः। भटः----विषादेनावृतो नोपगच्छति, => भटः----विषादेन+आवृतः+ न+उपगच्छति, नोपगच्छति, => न+उपगच्छति, सर्वे---कस्तस्य => सर्वे---कः+तस्य दूतः---श्रोतुमर्हति => दूतः---श्रोतुम्+अर्हति यत्तत्सम्बन्धिसन्निकृष्टं कीचकानां => यत्+तत्सम्बन्धिसन्निकृष्टम्+ कीचकानाम्+ कीचकानां भ्रातृशतं, => कीचकानाम्+ भ्रातृशतम्, केनापि => केन+अपि बाहुभ्यामेव => बाहुभ्याम्+एव शरीराणामशस्त्रजनितो वधः => शरीराणाम्+अशस्त्रजनितः+ वधः सर्वे---कथमशस्त्रजनितो वध => सर्वे---कथम्+अशस्त्रजनितः+ वधः+ वध इति। => वधः+ इति। भीष्मः---कथमशस्त्रेणेति। => भीष्मः---कथम्+अशस्त्रेण+इति।(अपवार्य) अभ्युपगम्यतां पञ्चरात्रम्। => अभ्युपगम्यताम्+ पञ्चरात्रम्। किमर्थम्। => किम्+अर्थम्। लीलैषा सुव्यक्तं => लीला+एषा+ सुव्यक्तम्+ सुव्यक्तं बाहुशालिनः। => सुव्यक्तम्+ बाहुशालिनः योऽस्मिन् => यः+अस्मिन् द्रोणः---कथं भवान् => द्रोणः---कथम्+ भवान् कथं पण्डित! => कथम्+ पण्डित! भ्रान्तानां बालचापलम्। => भ्रान्तानाम्+ बालचापलम्। नाभिजानन्ति => न+अभिजानन्ति वत्सानां श्रृङ्गस्थानानि => वत्सानाम्+ श्रृङ्गस्थानानि द्रोणः---गोवृषा इति। => द्रोणः---गोवृषाः+ इति। सिद्धं कार्यम्। => सिद्धम्+ कार्यम्।(प्रकाशम्) यज्ञमनुभवितुमागता राजानः! => यज्ञम्+अनुभवितुम्+आगताः+ राजानः! इहात्रभवान् => इह+अत्रभवान् कुरुराजो दुर्योधनः, => कुरुराजः+ दुर्योधनः, पाण्डवानां प्रवृत्तिरुपनेतव्या, => पाण्डवानाम्+ प्रवृत्तिः+उपनेतव्या, प्रवृत्तिरुपनेतव्या, => प्रवृत्तिः+उपनेतव्या, राज्यस्यार्धं प्रदास्यति => राज्यस्य+अर्धम्+ प्रदास्यति द्रोणः---एतद् द्विस्त्रिः => द्रोणः---एतत्+ द्विः+त्रिः द्विस्त्रिः => द्विः+त्रिः हर्षो धैर्यमुत्क्रम्य => हर्षः+ धैर्यम्+उत्क्रम्य धैर्यमुत्क्रम्य => धैर्यम्+उत्क्रम्य दुर्योधनेनैष वञ्च्यमानेन => दुर्योधनेन+एषः+ वत्र्च्यमानेन विराटेनाप्रकाशं वैरम्, => विराटेन+अप्रकाशम्+ वैरम्, भवतो यज्ञमनुभवितुमनागत => भवतः+ यज्ञम्+अनुभवितुम्+अनागतः+ यज्ञमनुभवितुमनागत इति। => यज्ञम्+अनुभवितुम्+अनागतः+ इति। क्रियतां तस्य => क्रियताम्+ तस्य किमर्थं तस्य => किम्+अर्थम्+ तस्य धर्षिता रथशब्देन => धर्षिताः+ रथशब्देन रोषमेष्यन्ति => रोषम्+एष्यन्ति तेषां कृतज्ञत्वमिष्टं => तेषाम्+ कृतज्ञत्वम्+इष्टम्+ कृतज्ञत्वमिष्टं गोग्रहणे => कृतज्ञत्वम्+इष्टम्+ गोग्रहणे वाहाः प्रवेशाभिमुखाय => रथाः+ प्रवेशाभिमुखाय एभिरेव => एभिः+एव शीघ्रं क्रियतां => शीघ्रम्+ क्रियताम्+ क्रियतां तस्य => क्रियताम्+ तस्य पुनर्मे => पुनः+मे करमेष्यति => करम्+एष्यति द्रोणः---तस्मान्मे => द्रोणः---तस्मात्+मे रथमानयन्तु => रथम्+आनयन्तु ममानीयतां, => मम+आनीयतां, कर्णः---भारार्थं भृशमुद्यतैरिह => कर्णः---भारार्थम्+ भृशम्+उद्यतैः+इह भृशमुद्यतैरिह => भृशम्+उद्यतैः+इह हयैर्युक्तो रथः => हयैः+युक्तः+ रथः भीष्मः---बुद्धिर्मे => भीष्मः---बुद्धिः+मे विराटनगरं गन्तुं => विराटनगरम्+ गन्तुम्+ गन्तुं धनुस्त्वर्यतां => गन्तुम्+ धनुः+त्वर्यतां। धनुस्त्वर्यतां => धनुः+त्वर्यतां। चापमिहैव => चापम्+इह+एव भवानाज्ञाविधेया वयम् => भवान्+आज्ञाविधेयाः+ वयम् आवां तव => आवाम्+ तव पराक्रमं द्रष्टुमिच्छावः। => पराक्रमम्+ द्रष्टुम्+इच्छावः। द्रष्टुमिच्छावः। => द्रष्टुम्+इच्छावः। दुर्योधनः---यदभिरुचितं भवते। => दुर्योधनः---यत्+अभिरुचितम्+ भवते। प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः वृद्धगोपालकः---गावो मे => वृद्धगोपालकः---गावः+ मे विलाडो एक्कच्छत्तप्पुहुवीपदी => विलाडः+ एक्कच्छत्तप्पुहुवीपदी वष्षवड्ढणगोप्पदाणिमित्तं => वष्षवड्ढणगोप्पदाणिमित्तम्+ इमष्षिं णअलोववणवीहीए => इमष्षिम्+ णअलोववणवीहीए गोधणं षव्वो => गोधणम्+ षव्वो? ज्येट्ठं गच्छिअ => ज्येट्ठम्+ गच्छिअ एषो वाअषो => एषः+ वाअषो षुक्खलुक्खं आलुहिअ => षुक्खलुक्खम्+ आलुहिअ षुक्खषाखाणिघट्टिअतुण्डं आदिच्चाहिमुहं => षुक्खषाखाणिघट्टिअतुण्डम्+ आदिच्चाहिमुहम्+ आदिच्चाहिमुहं विष्षलं => आदिच्चाहिमुहम्+ विष्षलम्+ विष्षलं विलवगदि। => विष्षलम्+ विलवगदि। अम्हाणं गोधणष्ष => अम्हाणम्+ गोधणष्ष ज्जेट्ठं गच्छिअ => ज्जेट्ठम्+ गच्छिअ [गावो मेऽहीनवत्सा => [गावः+ मे+अहीनवत्साः+ मेऽहीनवत्सा भवन्तु। => मे+अहीनवत्साः+ भवन्तु। अविधवाश्च => अविधवाः+च गोपयुवतयो भवन्तु। => गोपयुवतयः+ भवन्तु। अस्माकं राजा => अस्माकम्+ राजा विराट एकच्छत्रपृथिवीपतिर्भवतु। => विराटः+ एकच्छत्रपृथिवीपतिः+भवतु। एकच्छत्रपृथिवीपतिर्भवतु। => एकच्छत्रपृथिवीपतिः+भवतु। वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तमस्यां नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं => वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तम्+अस्याम्+ नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं गोधनं => नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ गोधनम्+ गोधनं सर्वे => गोधनम्+ सर्वे कृतमङ्गलमोदका गोपदारका => कृतमङ्गलमोदाकाः+ गोपदारकाः+ गोपदारका दारिकाश्च => गोपदारकाः+ दारिकाः+च दारिकाश्च => दारिकाः+च ज्यैष्ठ्यं => ज्यैष्ठ्यम्+ गत्वानुभविष्यामि। => गत्वा+अनुभविष्यामि। किन्नु => किम्+नु खल्वेष वायसः => खलु+एषः+ वायसः शुष्कवृक्षमारुह्य => शुष्कवृक्षम्+आरुह्य शुष्कशाखानिघट्टिततुण्डमादित्याभिमुखं विस्वरं => शुष्कशाखानिघट्टिततुण्डम्+आदित्याभिमुखम्+ विस्वरम्+ विस्वरं विलपति। => विस्वरम्+ विलपति। शान्तिर्भवतु => शान्तिः+भवतु शान्तिर्भवतु => शान्तिः+भवतु अस्माकं गोधनस्य => अस्माकम्+ गोधनस्य यावदेषु => यावत्+एषु ज्यैष्ठ्यं गत्वा => ज्यैष्ठ्यम्+ गत्वा दारिका व्याहरामि => दारिकाः+ व्याहरामि अम्हाअं गोधणष्ष => अम्हाअम्+ गोधणष्ष वष्पवड्ढणगोप्पदाणणिमित्तं इमष्षिं => वष्पवड्ढणगोप्पदाणणिमित्तम्+ इमष्षिम्+ इमष्षिं णअलोववणवीहीए => इमष्षिम्+ णअलोववणवीहीए गोधणं षव्वे => गोधणम्+ षव्वे गोवदालआणं दालिआणं => गोवदालआणम्+ दालिआणम्+ दालिआणं वाहल। => दालिआणम्+ वाहल। [शान्तिर्भवतु => [शान्तिः+भवतु शान्तिर्भवतु => शान्तिः+भवतु अस्माकं गोधनस्य => अस्माकम्+ गोधनस्य वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तमस्यां नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं => वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तम्+अस्याम्+ नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं गोधनं => नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ गोधनम्+ गोधनं सर्वे => गोधनम्+ सर्वे कृतमङ्गलमोदका गोपदारका => कृतमङ्गलमोदाकाः+ गोपदारकाः+ गोपदारका दारिकाश्च। => गोपदारकाः+ दारिकाः+च। दारिकाश्च। => दारिकाः+च। दारिकाश्च => दारिकाः+च गोमित्रकः---जं मादुलो => गोमित्रकः---जम्+ मादुलः+ मादुलो आणवेदि। => मादुलः+ आणवेदि। [यन्मातुल आज्ञापयति। => [यत्+मातुलः+ आज्ञापयति। आगच्छतागच्छत => आगच्छत+आगच्छत अम्हाणं गोवदालआणं। => अम्हाणम्+ गोवदालआणं। वष्षवड्ढणगोप्पदाणणिमित्तं इमष्षिं => वष्षवड्ढणगोप्पदाणणिमित्तम्+ इमष्षिम्+ इमष्षिं णअलोववणवीहीए => इमष्षिम्+ णअलोववणवीहीए तत्तअं वेलं => तत्तअम्+ वेलम्+ वेलं गाअन्तो => वेलम्+ गाअन्तः+ गाअन्तो णच्चन्तो => गाअन्तः+ णच्चन्तः+ णच्चन्तो होम। => णच्चन्तः+ होम। [शान्तिर्भवतु => [शान्तिः+भवतु शान्तिर्भवतु => शान्तिः+भवतु अस्माकं गोपदारकाणां => अस्माकम्+ गोपदारकाणाम्+ गोपदारकाणां दारिकाणां => गोपदारकाणाम्+ दारिकाणाम्+ दारिकाणां च। => दारिकाणाम्+ च। वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तमस्यां नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं => वर्षवर्धनगोप्रदाननिमित्तम्+अस्याम्+ नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ नगरोपवनवीथ्यामायान्तुं गोधनम्। => नगरोपवनवीथ्याम्+आयान्तुम्+ गोधनम्। तावतीं वेलां => तावतीम्+ वेलाम्+ वेलां गायन्तो => वेलाम्+ गायन्तः+ गायन्तो नृत्यन्तो => गायन्तः+ नृत्यन्तः+ नृत्यन्तो भवामः।] => नृत्यन्तः+ भवामः।] सर्वे---यन्मातुलः आज्ञापयति => सर्वे---यत्+मातुलः+ आज्ञापयति यावदहमपि => यावत्+अहम्+अपि अदिमहन्तं लेणुं => अदिमहन्तम्+ लेणुम्+ लेणुं उप्पदिदो। => लेणुम्+ उप्पदिदो। रेणुरुत्पतितः] => रेणुः+उत्पतितः] षंखदुन्दुभिघोषं उप्पदिदो। => षंखदुन्दुभिघोषम्+ उप्पदिदो। रेणुरेव, => रेणुः+एव, शङ्खदुन्दुभिघोषः उत्पतितः] => शङ्खदुन्दुभिघोषः+ उत्पतितः] सूर्योऽस्ति => सूर्यः+अस्ति नास्ति => न+अस्ति केऽपि => के+अपि मनुष्यादधिपिण्डपाण्डरैश्छत्रैर्घोटकशकटिकामारुह्य => मनुष्यादधिपिण्डपाण्डरैः+छत्रैः+गोटकशकटिकाम्+आरुह्य घोषं विद्रवन्ति => घोषम्+ विद्रवन्ति शंरसम्पाता उत्थिताः। => शंरसंपाताः+ उत्थिताः। शीघ्रं पक्कणं => शीघ्रम्+ पक्कणम्+ पक्कणं प्रविशत।] => पक्कणम्+ प्रविशत।] सर्वे---यन्मातुल आज्ञापयति।(निष्क्रान्ताः) => सर्वे---यत्+मातुलः+ आज्ञापयति।(निष्क्रान्ताः) इमं वुत्तन्तं => इमम्+ वुत्तन्तम्+ वुत्तन्तं महालाअविलाडश्स => वुत्तन्तम्+ महालाअविलाडश्स इमं वृत्तान्तं => इमम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं महाराजविराटाय => वृत्तान्तम्+ महाराजविराटाय निवेद्यतां महाराजाय => निवेद्यताम्+ महाराजाय दस्युकर्मप्रच्छन्नविक्रमैर्धार्तराष्ट्रैर्ह्रियन्ते => दस्युकर्मप्रच्छन्नविक्रमैः+धार्तराष्ष्ट्रैः+ह्रियन्ते गाव इति। => गावः+ इति। द्रुतैश्च => द्रुतैः+च वत्सैर्व्यथितैश्च => वत्सैः+व्यथितैः+च गोगणैर्निरीक्षणत्रस्तमुखैश्च => गोगणैः+निरीक्षणत्रस्तमुखैः+च कृतार्तनादाकुलितं समन्ततो => कृतार्तनादाकुलितम्+ समन्ततः+ समन्ततो गवां => समन्ततः+ गवाम्+ गवां कुलं => गवाम्+ कुलम्+ कुलं शोच्यमिहाकुलाकुलम् => कुलम्+ शोच्यम्+इह+आकुलाकुलम् शोच्यमिहाकुलाकुलम् => शोच्यम्+इह+आकुलाकुलम् किं धार्तराष्ट्रैरिति। => किम्+ धार्तराष्ट्रैः+इति। धार्तराष्ट्रैरिति। => धार्तराष्ट्रैः+इति। काञ्चुकीयः---सदृशमेतद् => काञ्चुकीयः---सदृशम्+एतत् भ्रातृजनेष्वपि => भ्रातृजनेषु+अपि सज्जैश्चापैर्बद्धगोधाङ्गुलित्रा => सज्जैः+चापैः+बद्धगोधाङ्गुलित्राः+ वीर्योत्सिक्ता युद्धसज्जाः => वीर्योत्सिक्ताः+ युद्धसज्जाः कृतास्त्रा => कृतास्त्राः+ राज्ञो वैरं => राज्ञः+ वैरम्+ वैरं गोषु => वैरम्+ गोषु तावदकालनिवेदनं मन्युमुत्पादयति। => तावत्+अकालनिवेदनम्+ मन्युम्+उत्पादयति। मन्युमुत्पादयति। => मन्युम्+उत्पादयति। कार्यमिदम्, => कार्यम्+इदं, शीघ्रं निवेद्यताम्। => शीघ्रम्+ निवेद्यताम्। काञ्चुकीयः---इदं निवेद्यते। => काञ्चुकीयः---इदम्+ निवेद्यते। द्वितीयोऽङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तावद् व्यथितविकीर्णबालवत्सा => तावत्+ व्यथितविकीर्णबालवत्साः+ व्यथितविकीर्णबालवत्सा गावो => व्यथितविकीर्णबालवत्साः+ गावः+ गावो मे => गावः+ मे पीनांसश्चलवलयः => पीनांसः+चलवलयः सचन्दनार्द्रो निर्लज्जो => सचन्दनार्द्रः+ निर्लज्जः+ निर्लज्जो मम => निर्लज्जः+ मम राजा---अलं महाराजशब्देन। => राजा---अलम्+ महाराजशब्देन। अवधूतं मे => अवधूतम्+ मे उच्यतां रणविस्तरः। => उच्यताम्+ रणविस्तरः। एष समासः, => एषः+ समासः, गवां स्यन्दनरेणुना। => गवाम्+ स्यन्दनरेणुना। धनुरुपनय => धनुः+उपनय शीघ्रं कल्प्यतां => शीघ्रम्+ कल्प्यताम्+ कल्प्यतां स्यन्दनो => कल्प्यताम्+ स्यन्दनः+ स्यन्दनो मे => स्यन्दनः+ मे गतिमनुयातु => गतिम्+अनुयातु च्छन्दतो यस्य => च्छन्दतः+ यस्य नास्ति => न+अस्ति प्रयत्नो => प्रयत्नः+ निधनमपि => निघनम्+अपि स्यान्मोक्षयित्वा => स्यात्+मोक्षयित्वा भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति किन्नु => किम्+नु मामन्तरेण => माम्+अन्तरेण यज्ञमनुभवितुमनागत इति। => यज्ञम्+अनुभवितुम्+अनागतः+ इति। कथमनुभवामि। => कथम्+अनुभवामि। कीचकानां विनाशेन => कीचकानाम्+ विनाशेन वयमुन्नीतसन्तापाः => वयम्+उन्नीतसन्तापाः परोक्षमपि => परोक्षम्+अपि पाण्डवानां स्निग्ध => पाण्डवानाम्+ स्निग्धः+ स्निग्ध इति। => स्निग्धः+ इति। हस्तिनपुरनिवासाच्छीलज्ञो भगवान् => हस्तिनापुरनिवासात्+शीलज्ञः+ भगवान् कामं दुर्योधनस्यैष => कामम्+ दुर्योधनस्य+एषः+ दुर्योधनस्यैष न => दुर्योधनस्य+एषः+ न दोषमभिधास्यति। => दोषम्+अभिधास्यति। अर्थित्वादपरिश्रान्तः => अर्थित्वात्+अपरिश्रान्तः पृच्छत्येव => पृच्छति+एव कोऽत्र। => कः+अत्र।(प्रविश्य) राजा---भगवांस्तावदाहूयताम्। => राजा---भगवान्+तावत्+आहूयताम्। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति भगवान्---(सर्वतो विलोक्य) => भगवान्---(सर्वतः+ विलोक्य) किन्नु => किम्+नु खल्विदम्। => खलु+इदम्। तुरगपतयो वर्मरचिताः => तुरगपतयः+ वर्मरचिताः कृतपरिकरा योधपुरुषाः। => कृतपरिकराः+ योधपुरुषाः। समुद्योगं दृष्ट्वा => समुद्योगम्+ दृष्टवा भयमननुभूतं स्पृशति => भयम्+अननुभूतम्+ स्पृशति खल्वात्मन्यस्तं कृतमतिरहं => खलु+आत्मन्यस्तम्+ कृतमतिः+अहम्+ कृतमतिरहं ते => कृतमतिः+अहम्+ ते विराटो भगवन्! => विराटः+ भगवन्! एतदासनमास्यताम्। => एतत्+आसनम्+आस्यताम्। कस्माच्छ्रीर्न => कस्मात्+श्रीः+न सन्तोषमिच्छति। => सन्तोषम्+इच्छति। गोग्रहणादवमानितोऽस्मि। => गोग्रहणात्+अवमानितः+अस्मि। एकोदकत्वं खलु => एकोदकत्वम्+ खलु मनस्विनां कम्पयते => मनस्विनाम्+ कम्पयते वैरप्रियैस्तैर्हि => वैरप्रियैः+तैः+हि कृतेऽपराधे => कृते+अपराधे यत्सत्यमस्माभिरिवापराद्धम् => यत्सत्यम्+अस्माभिः+इव+अपराद्धम् किमिदानीं विचार्यते। => किम्+इदानीम्+ विचार्यते। तेषामुत्सेकः। => तेषाम्+उत्सुकः। निभृता भविष्यन्ति। => निभृताः+ भविष्यन्ति। शक्तोऽपि => शक्तः+अपि युधिष्ठरो मर्षयति, => युधिष्ठरः+ मर्षयति, अहं न => अहम्+ न अद्येदानीं पर्णशय्या => अद्य+इदानीम्+ पर्णशय्या राज्यभ्रंशो द्रौपदीधर्षणं => राज्यभ्रंशः+ द्रौपदीधर्षणम्+ द्रौपदीधर्षणं वा। => द्रौपदीधर्षणम्+ वा। वेषान्यत्वं संश्रितानां => वेषान्यत्वम्+ संश्रितानाम्+ संश्रितानां निवासः => संश्रितानाम्+ निवासः सर्वं श्लाघ्यं => सर्वम्+ श्लाघ्यम्+ श्लाघ्यं यत्क्षमा => श्लाघ्यम्+ यत्क्षमा किं चेष्टते => किम्+ चेष्टते दुर्योधन एव, => दुर्योधनः+ एव, पृथिव्यां राजानः => पृथिव्याम्+ राजानः द्रोणश्च => द्रोणः+च भीष्मश्च => भीष्मः+च जयद्रथश्च => जयद्रथः+च शल्योऽङ्गराजः => शल्यः+अङ्गराजः कृपश्च। => कृपः+च। तेषां रथोत्कम्पचलत्पताकैर्भग्ना => तेषाम्+ रथोत्कम्पचलत्पताकैः+भग्नाः+ रथोत्कम्पचलत्पताकैर्भग्ना ध्वजैरेव => रथोत्कम्पचलत्पताकैः+भग्नाः+ ध्वजैः+एव ध्वजैरेव => ध्वजैः+एव वयं न => वयम्+ न कथं तत्रभवान् => कथम्+ तत्रभवान् गाङ्गेयोऽपि => गाङ्गेयः+अपि नातिक्रान्तः => धर्षितेन+अपि समुदाचारः। => न+अतिक्रान्तः किमर्थं खलु => किम्+अर्थम्+ खलु कुरूणां गुरुरुत्तमः। => कुरूणाम्+ गुरुः+उत्तमः। गुरुरुत्तमः। => गुरुः+उत्तमः। प्रतिज्ञेति => प्रतिज्ञा+इति स्मारणं क्रियते => स्मारणम्+ क्रियते राजा---कोऽत्र। => राजा---कः+अत्र। विराटः---सूतस्तावदाहूयताम्। => विराटः---सूतः+तावत्+आहूयताम्। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति सूतः---जयत्वायुष्मान्। => सूतः---जयतु+आयुष्मान्। रथमानय => रथम्+आनय शीघ्रं मे => शीघ्रम्+ मे प्राप्तो रणातिथिः। => प्राप्तः+ रणातिथिः। शरैर्भीष्मं जेष्यामीत्यमनोरथः => शरैः+भीष्मम्+ जेष्याम्+इति+अमनोरथः जेष्यामीत्यमनोरथः => जेष्याम्+इति+अमनोरथः सूतः---यदाज्ञापयत्यायुष्मान्। => सूतः---यत्+आज्ञापयति+आयुष्मान्। रिपूणां सैन्यभेदेषु => रिपूणाम्+ सैन्यभेदेषु यस्ते => यः+ते परिचितो रथः। => परिचितः+ रथः। रथचर्यां बहिष्कर्तुं => रथचर्याम्+ बहिष्कर्तुम्+ बहिष्कर्तुं तमास्थायोत्तरो => बहिष्कर्तुम्+ तम्+आस्थाय+उत्तरः+ तमास्थायोत्तरो गतः => तम्+आस्थाय+उत्तरः+ गतः विराटः---कथं निर्यातः => विराटः---कथम्+ निर्यातः संवार्यतां संवार्यतां => संवार्यताम्+ संवार्यताम्+ संवार्यतां कुमारः। => संवार्यताम्+ कुमारः। अगणितगुणदोषो युद्धतीक्ष्णश्च => अगणितगुणदोषः+ युद्धतीक्ष्णः+च युद्धतीक्ष्णश्च => युद्धतीक्ष्णः+च बाल्यान्न => बाल्यात्+न सन्निकृष्टो रणाग्निः। => सन्निकृष्टः+ रणाग्निः। धार्तराष्ट्रा न => धार्तराष्ट्राः+ न किञ्चिन् => किञ्चित्+ शीघ्रमन्यो रथः => शीघ्रम्+अन्यः+ रथः सूतः---यदाज्ञापयत्यायुष्मान्। => सूतः---यत्+आज्ञापयति+आयुष्मान्। अयमस्मि। => अयम्+अस्मि। राजा---त्वमिदानीं कुमारस्य => राजा---त्वम्+इदानीम्+ कुमारस्य किं न => किम्+ न अनुज्ञातोऽसि => अनुज्ञातः+असि किं तेन => किम्+ तेन राज्ञां सारथिर्भवान् => राज्ञाम्+ सारथिः+भवान् सारथिर्भवान् => सारथिः+भवान् सूतः---प्रसीदत्वायुष्मान्। => सूतः---प्रसीदतु+आयुष्मान्। रथं कल्पयित्वा => रथम्+ कल्पयित्वा सूतसमुदाचारेणोपस्थितः => सूतसमुदाचारेण+उपस्थितः खल्वहम्। => खलु+अहम्। किन्नु => किम्+नु तत्परिहासार्थं किन्नु => तत्परिहासार्थम्+ किम्+नु किन्नु => किम्+नु तत्रास्ति => तत्र+अस्ति मामतिक्रम्य => माम्+अतिक्रम्य राजा---कथं बृहन्नलेति। => राजा---कथम्+ बृहन्नला+इति। बृहन्नलेति। => बृहन्नला+इति। अलमलं सम्भ्रमेण। => अलम्+अलम्+ सम्भ्रमेण। स्वचक्रोद्धतरेणुदुर्दिनं रथं => स्वचक्रोद्धतरेणुदुर्दिनम्+ रथम्+ रथं समास्थाय => रथम्+ समास्थाय क्षणैर्नेमिरवैर्निवारयन् => क्षणैः+नेमिरवैः+निवारयन् विनापि => विना+अपि रथ एव => रथः+ एव शीघ्रमन्यो रथः => शीघ्रम्+अन्यः+ रथः सूतः---यदाज्ञापयत्यायुष्मान् => सूतः---यत्+आज्ञापयति+आयुष्मान् राजा---कथं भग्नो => राजा---कथम्+ भग्नः+ भग्नो नाम। => भग्नः+ नाम। भटः---श्रोतुमर्हति => भटः---श्रोतुम्+अर्हति समाराभिज्ञैराच्छन्नाश्वपथः => समराभिज्ञैः+आच्छन्नाश्वपथः भग्नो वाहनलोभेन => भग्नः+ वाहनलोभेन श्मशानाभिमुको रथः => श्मशानाभिमुखः+ रथः निमित्तं किञ्चिदुत्पन्नं => निमित्तम्+ किञ्चित्+उत्पन्नम्+ किञ्चिदुत्पन्नं श्मशानाभिमुखे => किञ्चित्+उत्पन्नम्+ श्मशानाभिमुखे स्थिता यत्र => स्थिताः+ यत्र श्मशानं तद् => श्मशानम्+ तत्+ तद् भविष्यति => तत्+ भविष्यति स्वस्थवाक्यं मन्युमुत्पादयति। => स्वस्थवाक्यम्+ मन्युम्+उत्पादयति। मन्युमुत्पादयति। => मन्युम्+उत्पादयति। भगवान्---अलं मन्युना। => भगवान्---अलम्+ मन्युना। कदाचिदनृतं नोक्तपूर्वम्। => कदाचित्+अनृतम्+ न+उक्तपूर्वम्। नोक्तपूर्वम्। => न+उक्तपूर्वम्। अस्त्येतत्। => अस्ति+एतत्। भूयो ज्ञायतां => भूयः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां वृत्तान्तः। => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः। भटः---यदाज्ञापयचति => भटः---यत्+आज्ञापयति राजा---को नु => राजा---कः+ नु खल्वेष सहसा => खलु+एषः+ सहसा कम्पयन्निव => कम्पयन्+इव नदीस्रोत इवाविद्धः => नदीस्रोतः+ इव+अविद्धः इवाविद्धः => इव+अविद्धः ज्ञायतां शब्दः। => ज्ञायताम्+ शब्दः। श्मशानान्मुहूर्तविश्रान्ततुरगेण => श्मशानात्+मुहूर्तविश्रान्ततुरगेण भगवान्---एष मामनृतवादिनं => भगवान्---एषः+ माम्+अनृतवादिनम्+ मामनृतवादिनं न => माम्+अनृतवादिनम्+ न राजा---किं कृतं => राजा---किम्+ कृतम्+ कृतं कुमारेण => कृतम्+ कुमारेण भटः---कृता नीला => भटः---कृताः+ नीलाः+ नीला नागाः => नीलाः+ नागाः कपिला => कपिलाः+ हयो वा => हयः+ वा योधो वा => योधः+ वा कश्चिच्छरशतम्। => कश्चित्+शरशतम्। शरैश्छन्ना मार्गाः => शरैः+छन्नाः+ मार्गाः धनुरुग्रां शरनदीम् => धनुः+उग्राम्+ शरनदीम् एतदक्ष्यतूणीत्वं येन => एतत्+अक्षयतूणीत्वम्+ येन पतिता धारास्तावन्तः => पतिताः+ धाराः+तावन्तः धारास्तावन्तः => धाराः+तावन्तः परेष्विदानीं को => परेषु+इदानीम्+ कः+ को वृत्तान्तः। => कः+ वृत्तान्तः। भटः---अप्रत्यक्षं हि => भटः---अप्रत्यक्षम्+ हि धनुर्घोषं द्रोणस्तदिदमिति => धनुः+घोषम्+ द्रोणः+तत्+इदम्+इति द्रोणस्तदिदमिति => द्रोणः+तत्+इदम्+इति बाणं दृष्टवा => बाणम्+ दृष्ट्वा कृतमिति => कृतम्+इति शरैर्भग्नः => शरैः+भग्नः किमिदमिति => किम्+इदम्+इति चान्ये => च+अन्ये नृपतयो => नृपतयः+ भयेऽप्येको बाल्यान्न => भये+अपि+एकः+ बाल्यात्+न बाल्यान्न => बाल्यात्+न भयमभिन्युर्गणयति => भयम्+अभिमन्युः+गणयति भगवान्---कथमभिमन्युः => भगवान्---कथम्+अभिमन्युः सौभद्रस्तेजोग्निर्वंशयोर्द्वयोः। => सौभद्रः+तेजोग्निः+वंशयोः+द्वयोः। प्रेष्यतामन्यो विक्लवात्र => प्रेष्यताम्+अन्यः+ विक्लवा+अत्र विक्लवात्र => विक्लवा+अत्र भवानेवम्। => भवान्+एवम्। भीष्मं रामशरैरभिन्नकवचं => भीष्मम्+ रामशरैः+अभिन्नकवचम्+ रामशरैरभिन्नकवचं द्रोणं => रामशरैः+अभिन्नकवचम्+ द्रोणम्+ द्रोणं च => द्रोणम्+ च शेषांश्च => शेषान्+च तांस्तान् => तान्+तान् सौभद्रं स्वशरैर्न => सौभद्रम्+ स्वशरैः+न स्वशरैर्न => स्वशरैः+न किं भीतः => किम्+ भीतः संसृष्टोऽपि => संसृष्टः+अपि वयस्यभावसदृशं तुल्यं => वयस्यभावसदृशम्+ तुल्यम्+ तुल्यं वयो => तुल्यम्+ वयः+ वयो रक्षति => वयः+ रक्षति भटः---एष खलु => भटः---एषः+ खलु आलम्बितो भ्रमति => आलम्बितः+ भ्रमति मुक्तो न => मुक्तः+ न नेच्छति => न+इच्छति परिवर्तमानो योग्योपदेशमिव => परिवर्तमानः+ योग्योपदेशम्+इव योग्योपदेशमिव => योग्योपदेशम्+इव भूयो ज्ञायतां => भूयः+ ज्ञायताम्+ ज्ञायतां वृत्तान्तः। => ज्ञायताम्+ वृत्तान्तः। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति प्रियं निवेदये => प्रियम्+ निवेदये अवजितं गोग्रहणम्। => अवजितम्+ गोग्रहणम्। अपयाता धार्तराष्ट्राः। => अपयाताः+ धार्तराष्ट्राः। भगवतो वृद्धिरेषा। => भगवतः+ वृद्धिः+एषा। वृद्धिरेषा। => वृद्धिः+एषा। कुमार इदानीं => कुमारः+ इदानीम्+ इदानीं क्व?। => इदानीम्+ क्व। भटः---दृष्टपरिस्पन्दानां योधपुरुषाणां => भटः---दृष्टपरिस्पन्दानाम्+ योधपुरुषाणाम्+ योधपुरुषाणां कर्माणि => योधपुरुषाणाम्+ कर्माणि पुस्तकमारोपयति => पुस्तकम्+आरोपयति खल्वयं कुमारः। => खलु+अयम्+ कुमारः। नाशयत्येव => नाशयति+एव बृहन्नलेदानीं क्व। => बृहन्नला+इदानीम्+ क्व। भटः---प्रियनिवेदनार्थमभ्यन्तरं प्रविष्टा। => भटः---प्रियनिवेदनार्थम्+अभ्यन्तरम्+ प्रविष्टा। तावदाहूयताम्। => तावत्+आहूयताम्। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति मुहूर्तमाततगुणेनासीत् => मुहूर्तम्+आततगुणेन+आसीत् प्रतिस्पर्धितं => प्रतिस्पर्धितम्+ बाणानां परिवर्तनेष्वविशदा => बाणानाम्+ परिवर्तनेषु+अविशदा परिवर्तनेष्वविशदा => परिवर्तनेषु+अविशदा मुष्टिर्न => मुष्टिः+न चास्ति => च+अस्ति हृतं सौष्ठवं => हृतम्+ सौष्ठवम्+ सौष्ठवं => सौष्ठवम्+ स्त्रीभावाच्छिथिलाकृतः => स्त्रीभावात्+शिथिलाकृतः परिचयादात्मा => परिचयात्+आत्मा धनुर्विकृष्टम्। => धनुः+विकृष्टम्। तावच्छरदुर्दिनेषु => तावत्+शरदुर्दिनेषु शीघ्रं निमग्नः => शीघ्रम्+ निमग्नः कलुषश्च => कलुषः+च जित्वापि => जित्वा+अपि गां विजयमप्युपलभ्य => गाम्+ विजयम्+अपि+उपलभ्य विजयमप्युपलभ्य => विजयम्+अपि+उपलभ्य राज्ञो नैवास्ति => राज्ञः+ न+एव+अस्ति नैवास्ति => न+एव+अस्ति जयगतो मनसि => जयगतः+ मनसि दुःशासनं समरमूर्धनि => दुःशासनम्+ समरमूर्धनि यदद्य => यत्+अद्य विराटपुरं प्रविष्टः => विराटपुरम्+ प्रविष्टः उत्तराप्रीतिदत्तालङ्कारेणालङ्कृतो व्रीडित => उत्तराप्रीतिदत्तालङ्कारेण+अलङ्कृतः+ व्रीडितः+ व्रीडित इवास्मि => व्रीडितः+ इव+अस्मि इवास्मि => इव+अस्मि राजानं द्रष्टुम्। => राजानम्+ द्रष्टुम्। तस्माद् विराटेश्वरं => तस्मात्+ विराटेश्वरम्+ विराटेश्वरं पश्यामि। => विराटेश्वरम्+ पश्यामि। अयमार्यो युधिष्ठिरः, => अयम्+आर्यः+ युधिष्ठिरः, रतो नरेश्वरो => रतः+ नरेश्वरः+ नरेश्वरो ब्राह्मणवृत्तिमाश्रितः। => नरेश्वरः+ ब्राह्मणवृत्तिम्+आश्रितः। ब्राह्मणवृत्तिमाश्रितः। => ब्राह्मणवृत्तिम्+आश्रितः। विमुक्तराज्योऽप्यभिवर्धितः => विमुक्तराज्यः+अपि+अभिवर्धितः राजा---अकारणं रूपमकारणं => राजा---अकारणम्+ रूपम्+अकारणम्+ रूपमकारणं कुलं => रूपम्+अकारणम्+ कुलम्+ कुलं महत्सु => कुलम्+ महत्सु इदं हि => इदम्+ हि रूपं परिभूतपूर्वकं => रूपम्+ परिभूतपूर्वकम्+ परिभूतपूर्वकं तदेव => परिभूतपूर्वकम्+ तत्+एव तदेव => तत्+एव भूयो बहुमानमागतम् => भूयः+ बहुमानम्+आगतम् बहुमानमागतम् => बहुमानम्+आगतम् परिश्रान्तामपि => परिश्रान्ताम्+अपि भवतीं भूयः => भवतीम्+ भूयः उच्यतां रणविस्तरः। => उच्यताम्+ रणविस्तरः। राजा---ऊर्जितं कर्म। => राजा---ऊर्जितम्+ कर्म। संस्कृतमभिदीयताम्। => संस्कृतम्+अभिदीयताम्। बृहन्नला---श्रोतुमर्हति => बृहन्नला---श्रोतुम्+अर्हति राजा---अपूर्व इव => राजा---अपूर्वः+ इव हर्षो केनासि => हर्षः+ केन+असि+ केनासि ब्रूहि => केन+असि+ ब्रूहि भटः---अश्रद्धेयं प्रियं => भटः---अश्रद्धा+इयम्+ प्रियम्+ प्रियं प्राप्तं => प्रियम्+ प्राप्तम्+ प्राप्तं सौभद्रो => प्राप्तम्+ सौभद्रः+ सौभद्रो ग्रहणं => सौभद्रः+ ग्रहणम्+ ग्रहणं गतः => ग्रहणम्+ गतः बृहन्नला---कथं गृहीतः। => बृहन्नला---कथम्+ गृहीतः। तुलितबलमिदं मयाद्य => तुलितबलम्+इदम्+ मया+अद्य मयाद्य => मया+अद्य सैन्यं परिगणितं => सैन्यम्+ परिगणितम्+ परिगणितं च => परिगणितम्+ च रणेऽद्य => रणे+अद्य स दृष्टः। => सः+ दृष्टः। सदृश इह => सदृशः+ इह नास्ति => न+अस्ति क इह => कः+ इह भवेन्नहतेषु => भवेत्+निहतेषु किमेतत्। => किम्+एतत्। जेतारं बलवाञ्छिक्षितस्तु => जेतारम्+ बलवान्+शिक्षितः+तु बलवाञ्छिक्षितस्तु => बलवान्+शिक्षितः+तु पितृणां भाग्यदोषेण => पितृणाम्+ भाग्यदोषेण प्राप्नुयादपि => प्राप्नुयात्+अपि राजा---कथमिदानीं गृहीतः। => राजा---कथम्+इदानीम्+ गृहीतः। भटः---रथमासाद्य => भटः---रथम्+आसाद्य निःशङ्कं बाहुभ्यामवतारितः। => निःशङ्कम्+ बाहुभ्याम्+अवतारितः। बाहुभ्यामवतारितः। => बाहुभ्याम्+अवतारितः। किलैष नरेन्द्रेण => किल+एषः+ नरेन्द्रेण विनियुक्तो महानसे => विनियुक्तः+ महानसे एवमार्यभीमेन => एवम्+आर्यभीमेन दर्शनादेव => दर्शनात्+एव वयं सन्तोषमागताः। => वयम्+ सन्तोषम्+आगताः। सन्तोषमागताः। => सन्तोषम्+आगताः। पुत्रस्नेहस्तु => पुत्रस्नेहः+तु निर्विष्टो येन => निर्विष्टः+ तेन प्रवेश्यतामभिमन्युः। => प्रवेश्यताम्+अभिमन्युः। वृष्णिपाण्डवनाथस्याभिमन्योः => वृष्णिपाण्डवनाथस्य+अभिमन्योः पूजां भूयादिति => पूजाम्+ भूयात्+इति भूयादिति => भूयात्+इति लोको ज्ञास्यति। => लोकः+ ज्ञास्यति। तदवधीरणमस्य => तत्+अवधीरणम्+अस्य राजा---नावधीरणमर्हति => राजा---न+अवधीरणम्+अर्हति पुत्रो ह्येष => पुत्रः+ हि+एषः+ ह्येष युधिष्ठिरस्य => हि+एषः+ युधिष्ठिरस्य वयस्तुल्यं हि => वयः+तुल्यम्+ हि सम्बन्धो द्रुपदेन => सम्बन्धः+ द्रुपदेन कुलगतो नप्ता => कुलगतः+ नप्ता जामातृत्वमदूरतोऽपि => जामातृत्वम्+अदूरतः+अपि कन्यापितृत्वं हि => कन्यापितृत्वम्+ हि पूजार्होऽप्यतिथिर्भवेत् => पूजार्हः+अपि+अतिथिः+भवेत् स्वविभवैरिष्टा हि => स्वविभवैः+इष्टाः+ हि भगवान्---एवमेतत्। => भगवान्---एवम्+एतत्। वक्तव्यं परिहर्तव्यं => वक्तव्यम्+ परिहर्तव्यम्+ परिहर्तव्यं च। => परिहर्तव्यम्+ च। केनायं प्रवेशयितव्यः। => केन+अयम्+ प्रवेशयितव्यः। प्रवेश्यतामभिमन्युः। => प्रवेश्यताम्+अभिमन्युः। बृहन्नला---यदाज्ञापयति => बृहन्नला---यत्+आज्ञापयति खल्वाकाङ्क्षितोऽयं नियोगो => खलु+आकाङ्क्षितः+अयम्+ नियोगः+ नियोगो लब्धः। => नियोगः+ लब्धः।(निष्क्रान्ता) अद्येदानीं यातु => अद्य+इदानीम्+ यातु सन्दर्शनं वा => सन्दर्शनम्+ वा गाढमालिङ्गनं वा। => गाढम्+आलिङ्गनम्+ वा। स्वैरं तावद् => स्वैरम्+ तावत्+ तावद् यातुमुद्बाष्पतां => तावत्+ यातुम्+उद्बाष्पताम्+ यातुमुद्बाष्पतां वा => यातुम्+उद्बाष्पताम्+ वा मत्प्रत्यक्षं लज्जते => मत्प्रत्यक्षम्+ लज्जते ह्येष पुत्रम् => हि+एषः+ पुत्रम् नृपा भीष्मादयो => नृपाः+ भीष्मादयः+ भीष्मादयो भग्नाः => भीष्मादयः+ भग्नाः सौभद्रो ग्रहणं => सौभद्रः+ ग्रहणम्+ ग्रहणं गतः। => ग्रहणम्+ गतः। उत्तरेणाद्य => उत्तरेण+अद्य संक्षेपादर्थतः => संक्षेपात्+अर्थतः स्वभुजावसक्ता मद्भ्रातरश्च => स्वभुजावसक्ताः+ मद्भ्रातरः+च मद्भ्रातरश्च => मद्भ्रातरः+च मयोपनीता। => मया+उपनीताः। सौभद्रमेकमवातार्य => सौभद्रम्+एकम्+अवतार्य रथात्तु => रथात्+तु बालं तं => बालम्+ तम्+ तं च => तम्+ च श्रमं प्रथममद्य => श्रमम्+ प्रथमम्+अद्य प्रथममद्य => प्रथमम्+अद्य समं हि => समम्+ हि इत इतः => इतः+ इतः प्रविशतोऽभिमन्युर्बृहन्नला => प्रविशतः+अभिमन्युः+बृहन्नला को नु => कः+ नु खल्वेषः, => खलु+एषः, विशालवक्षास्तनिमार्जितोदरः => विशालवक्षाः+तनिमार्जितोदरः इहाहृतो येन => इह+आहृतः+ येन भुजैकयन्त्रितो बलाधिकेनापि => भुजैकयन्त्रितः+ बलाधिकेन+अपि बलाधिकेनापि => बलाधिकेन+अपि चास्मि => च+अस्मि बृहन्नला---इत इतः => बृहन्नला---इतः+ इतः अयमपरः => अयम्+अपरः करेणुशोभाभिरिवार्पितो गजः। => करेणुशोभाभिः+इव+अर्पितः+ गजः। लघुश्च => लघुः+च महानिवौजसा => महान्+इव+ओजसा विभात्युमावेषमिवाश्रितो हरः => विभाति+उमावेषम्+इव+अश्रितः+ हरः इममिहानयता => इमम्+इह+आनयता किमिदानीमार्येण => किम्+इदानीम्+आर्येण अवजित इति => अवजितः+ इति तावद् दूषितः => तावत्+ दूषितः जित इति => जितः+ इति पुनरेनं रुष्यते => पुनः+एनम्+ रुष्यते सुभद्रो => सुभद्रः+ किमुक्त्वा => किम्+उक्त्वा दूषितो हस्तसारः => दूषितः+ हस्तसारः किम्!अथ => किम्+!अथ किम्! => किम्+! अर्जुनपुत्रोऽयम्। => अर्जुनपुत्रः+अयम्। जानाम्येतान् => जानामि+एतान् निग्रहादस्य => निग्रहात्+अस्य को वा => कः+ वा पुत्रं मर्षयेच्छत्रुहस्ते। => पुत्रम्+ मर्षयेत्+शत्रुहस्ते। मर्षयेच्छत्रुहस्ते। => मर्षयेत्+शत्रुहस्ते। पश्यत्वेनं द्रौपदीत्याहृतोऽयम् => पश्यतु+एनम्+ द्रौपदी+इति+आहृतः+अयम् द्रौपदीत्याहृतोऽयम् => द्रौपदी+इति+आहृतः+अयम् अभिभाषणकौतूहलं मे => अभिभाषणकौतूहलम्+ मे वाचालयत्वेनमार्यः। => वाचालयतु+एनम्+आर्यः। अभिमन्युः---अभिमन्युर्नाम। => अभिमन्युः---अभिमन्युः+नाम। भीभसेनः---रुष्यत्येष मया। => भीमसेनः---रुष्यति+एषः+ मया। त्वमेवैनमभिभाषय। => त्वम्+एव+एनम्+अभिभाषय। अभिमन्युः---कथं कथम्। => अभिमन्युः---कथम्+ कथम्। अभिमन्युर्नामाहम्। => अभिमन्युः+नाम+अहम्। नीचैरप्यभिभाष्यन्ते => नीचैः+अपि+अभिभाष्यन्ते इहायं समुदाचारो => इह+अयम्+ समुदाचारः+ समुदाचारो ग्रहणं => समुदाचारः+ ग्रहणम्+ ग्रहणं परिभूयते => ग्रहणम्+ परिभूयते सुखमास्ते => सुखम्+आस्ते अभिमन्युः---कथं कथम्। => अभिमन्युः---कथम्+ कथम्। किं भवान् => किम्+ भवान् धर्मराजो मे => धर्मराजः+ मे भीमसेनो धनञ्जयः। => भीमसेनः+ धनञ्जयः। यन्मां पितृवदाक्रम्य => यत्+माम्+ पितृवत्+आक्रम्य पितृवदाक्रम्य => पितृवत्+आक्रम्य स्त्रीगतां पृच्छसे => स्त्रीगताम्+ पृच्छसे अभिमन्युः---कथं तत्रभवन्तमपि => अभिमन्युः---कथम्+ तत्रभवन्तम्+अपि तत्रभवन्तमपि => तत्रभवन्तम्+अपि परस्परमवलोकयतः) => परस्परम्+अवलोकयतः) अभिमन्युः---कथमिदानीं सावज्ञमिव => अभिमन्युः---कथम्+इदानीम्+ सावज्ञम्+इव सावज्ञमिव => सावज्ञम्+इव मां हस्यते। => माम्+ हससि। पार्थं पितरमुद्दिश्य => पार्थम्+ पितरम्+उद्दिश्य पितरमुद्दिश्य => पितरम्+उद्दिश्य मातुलं च => मातुलम्+ च युक्तो युद्धपराजयः => युक्तः+ युद्धपराजयः अभिमन्युः---अलं स्वच्छन्दप्रलापेन => अभिमन्युः---अलम्+ स्वच्छन्दप्रलापेन अलमात्मस्तवं कर्तुं => अलम्+आत्मस्तवम्+ कर्तुम्+ कर्तुं नास्माकमुचितं => कर्तुम्+ न+अस्माकम्+उचितम्+ नास्माकमुचितं कुले। => न+अस्माकम्+उचितम्+ कुले। नान्यद् भविष्यति => न+अन्यत्+ भविष्यति सम्यगाह => सम्यक्+आह कश्चिदप्यविद्धः। => कश्चित्+अपि+अविद्धः। अहमपि => अहम्+अपि परिक्षतो भवेयं => परिक्षतः+ भवेयम्+ भवेयं यदि => भवेयम्+ यदि परिवर्तितो रथः => परिवर्तितः+ रथः एवं वाक्यशौण्डीर्यम्। => एवम्+ वाक्यशौण्डीर्यम्। किमर्थं तेन => किम्+अर्थम्+ तेन अभिमन्युः---अशस्त्रो मामभिगतस्ततोऽस्मि => अभिमन्युः---अशस्त्रः+ माम्+अभिगतः+ततः+अस्मि मामभिगतस्ततोऽस्मि => माम्+अभिगतः+ततः+अस्मि ग्रहणं गतः। => ग्रहणम्+ गतः। न्यस्तशस्त्रं हि => न्यस्तशस्त्रम्+ हि को हन्यादर्जुनं => कः+ हन्यात्+अर्जुनम्+ हन्यादर्जुनं पितरं => हन्यात्+अर्जुनम्+ पितरम्+ पितरं स्मरन् => पितरम्+ स्मरन् खल्वर्जुनो येन => खलु+अर्जुनः+ येन प्रत्यक्षमुभयं श्रुतम्। => प्रत्यक्षम्+उभयम्+ श्रुतम्। श्लाध्यं सङ्ग्रामेषु => श्लाध्यम्+ सङ्ग्रामेषु राजा---त्वर्यतां त्वर्यतामभिन्युः। => राजा---त्वर्यताम्+ त्वर्यताम्+अभिमन्युः। त्वर्यतामभिन्युः। => त्वर्यताम्+अभिमन्युः। बृहन्नला---इत इतः => बृहन्नला---इतः+ इतः एष महाराजः। => एषः+ महाराजः। सहास्ते। => सह+आस्ते। ब्राह्मणेनेति। => ब्राह्मणेन+इति।(उपगम्य) भगवान्---एह्येहि => भगवान्---एहि+एहि शौण्डीर्यं धृतिविनयं => शौण्डीर्यम्+ धृतिविनयम्+ धृतिविनयं दयां => धृतिविनयम्+ दयाम्+ दयां स्वपक्षे => दयाम्+ स्वपक्षे माधुर्यं धनुषि => माधुर्यम्+ धनुषि जयं पराक्रमं => जयम्+ पराक्रमम्+ पराक्रमं च। => पराक्रमम्+ च। गुणानवाप्नुहि => गुणान्+अवाप्नुहि त्वं शेषाणां => त्वम्+ शेषाणाम्+ शेषाणां यदपि => शेषाणाम्+ यत्+अपि यदपि => यत्+अपि अभिमन्युः---अनुग्रहीतोऽस्मि => अभिमन्युः---अनुग्रहीतः+अस्मि राजा---एह्येहि => राजा---एहि+एहि कथं न => कथम्+ न मामभिवादयसि। => माम्+अभिवादयसि। खल्वयं क्षत्रियकुमारः। => खलु+अयम्+ क्षत्रियकुमारः। अहमस्य => अहम्+अस्य दर्पशमनं करोमि। => दर्पशमनम्+ करोमि। केनायं गृहीतः। => केन+अयम्+ गृहीतः। अभिमन्युः---अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम्। => अभिमन्युः---अशस्त्रेण+इति+अभिधीयताम्। भीमसेनः---शान्तं शान्तं => भीमसेनः---शान्तम्+ शान्तम्+ शान्तं पापम्। => शान्तम्+ पापम्। प्रहरणं भूजौ => प्रहरणम्+ भुजौ तावाश्रित्य => तौ+आश्रित्य प्रयुध्येयं दुर्बलैर्गृह्यते => प्रयुध्येयम्+ दुर्बलैः+गृह्यते दुर्बलैर्गृह्यते => दुर्बलैः+गृह्यते तावद् भोः! => तावत्+ भोः! बाहुरक्षौहिणी => बाहुः+अक्षौहिणी निर्व्याजो यस्य => निर्व्याजः+ यस्य किं भवान् => किम्+ भवान् मध्यमस्तातस्तस्यैतत् => मध्यमः+तातः+तस्य+एतत् सदृशं वचः => सदृशम्+ वचः कोऽयं मध्यमो => कः+अयम्+ मध्यमः+ मध्यमो नाम। => मध्यमः+ नाम। नन्वनुत्तरा वयं => ननु+अनुत्तराः+ वयम्+ वयं ब्राह्मणेषु। => वयम्+ ब्राह्मणेषु। साध्वन्यो ब्रूयात्। => साधु+अन्यः+ ब्रूयात्। कोऽयं मध्यमो => कः+अयम्+ मध्यमः+ मध्यमो नाम। => मध्यमः+ नाम। जरासन्धं कण्ठश्लिष्टेन => जरासन्धम्+ कण्ठश्लिष्ठेन असह्यं कर्म => असह्यम्+ कर्म कृष्णोऽतदर्हताम् => कृष्णः+अतदर्हताम् किमुक्त्वा => किम्+उक्त्वा नापराद्धोऽहं कथं => न+अपराद्धः+अहम्+ कथम्+ कथं तिष्ठति => कथम्+ तिष्ठति यात्विति => यातु+इति अभिमन्युः---यद्यहमनुग्राह्यः, => अभिमन्युः---यदि+अहम्+अनुग्राह्यः, क्रियतां निग्रहोचितः। => क्रियताम्+ निग्रहोचितः। बाहुभ्यामाहृतं भीमो => बाहुभ्याम्+आहृतम्+ भीमः+ भीमो बाहुभ्यामेव => भीमः+ बाहुभ्याम्+एव बाहुभ्यामेव => बाहुभ्याम्+एव प्रविशत्युत्तरः।) => प्रविशति+उत्तरः।) येषां तु => येषाम्+ तु अहं हि => अहम्+ हि युद्धाश्रयमुच्यमानो वाचानुवर्ती => युद्धाश्रयम्+उच्यमानः+ वाचानुवर्ती राजा---एह्येहि => राजा---एहि+एहि कृतकर्माणो योधपुरुषाः। => कृतकर्माणः+ योधपुरुषाः। क्रियतां पूजा। => क्रियताम्+ पूजा। उत्तरः---इहात्रभवते => उत्तरः---इह+अत्रभवते राजा---कथं धनञ्जयायेति। => राजा---कथम्+ धनञ्जयाय+इति। धनञ्जयायेति। => धनञ्जयाय+इति। श्मशानाद्धनुरादाय => श्मशानात्+धनुः+आदाय चाक्षयसायके। => च+अक्षयसायके। नृपा भीष्मादयो => नृपाः+ भीष्मादयः+ भीष्मादयो भग्ना => भीष्मादयः+ भग्नाः+ भग्ना वयं => भग्नाः+ वयम्+ वयं च => वयम्+ च राजा---एवमेतत् => राजा---एवम्+एतत् अयं बाल्यात्तु => अयम्+ बाल्यात्+तु बाल्यात्तु => बाल्यात्+तु सम्भ्रान्तो न => सम्भ्रान्तः+ न वेति => वा+इति प्रहरन्नपि। => प्रहरन्+अपि। कृत्स्नं कर्म => कृत्स्नम्+ कर्म स्वयं कृत्वा => स्वयम्+ कृत्वा परस्येत्यवगच्छति => परस्य+इति+अवगच्छति भवाञ्छङ्काम्। => भवान्+शङ्काम्। इदमाख्यास्यते, => इदम्+आख्यास्यते, प्रकोष्ठान्तरसंगूढं गाण्डीवज्याहतं => प्रकोष्ठान्तरसंगूढम्+ गाण्डीवज्याहतम्+ गाण्डीवज्याहतं किणम्। => गाण्डीवज्याहतम्+ किणम्। यत्तद् द्वादशवर्षान्ते => यत्+तत्+ द्वादशवर्षान्ते नैव => न+एव एतन्मे => एतत्+मे पारिहार्याणां व्यावर्तनकृतं => पारिहार्याणाम्+ व्यावर्तनकृतम्+ व्यावर्तनकृतं किणम्। => व्यावर्तनकृतम्+ किणम्। सन्निरोधविवर्णत्वाद् गोधास्थानमिहागतम् => सन्निरोधविवर्णत्वात्+ गोधास्थानम्+इह+आगतम् गोधास्थानमिहागतम् => गोधास्थानम्+इह+आगतम् राजा---पश्यामस्तावत्। => राजा---पश्यामः+तावत्। रुद्रबाणावलीढाङ्गो यद्यहं => रुद्रबाणावलीढाङ्गः+ यदि+अहम्+ यद्यहं भारतोऽर्जुनः। => यदि+अहम्+ भारतः+अर्जुनः। भारतोऽर्जुनः। => भारतः+अर्जुनः। अव्यक्तं भीमसेनोऽयमयं => सुव्यक्तम्+ भीमसेनः+अयम्+अयम्+ भीमसेनोऽयमयं राजा => भीमसेनः+अयम्+अयम्+ राजा कथं न => कथम्+ न मां विश्वसिथ। => माम्+ विश्वसिथ। त्वमभ्यन्तरम्। => त्वम्+अभ्यन्तरम्। बृहन्नला---यदाज्ञापयति => बृहन्नला---यत्+आज्ञापयति तीर्णप्रतिज्ञा वयम्। => तीर्णप्रतिज्ञाः+ वयम्। अर्जनः---यदाज्ञापयत्यार्यः। => अर्जनः---यत्+आज्ञापयति+आर्यः। राजा---शूराणां सत्यसन्धानां => राजा---शूराणाम्+ सत्यसन्धानाम्+ सत्यसन्धानां प्रतिज्ञां => सत्यसन्धानाम्+ प्रतिज्ञाम्+ प्रतिज्ञां परिरक्षताम्। => प्रतिज्ञाम्+ परिरक्षताम्। पाण्डवानां निवासेन => पाण्डवानाम्+ निवासेन कुलं मे => कुलम्+ मे अभिमन्युः---इहात्रभवन्तो मे => अभिमन्युः---इह+अत्रभवन्तः+ मे क्षिप्ता हसन्तश्च => क्षिप्ताः+ हसन्तः+च हसन्तश्च => हसन्तः+च गोग्रहणं स्वन्तं => गोग्रहणम्+ स्वन्तम्+ स्वन्तं पितरो => स्वन्तम्+ पितरः+ पितरो येन => पितरः+ येन (भीमसेनमुद्धिश्य) => (भीमसेनम्+उद्धिश्य) भोस्तात! => भोः+तात! अज्ञानात्तु => अज्ञानात्+तु पूर्वं यद् => पूर्वम्+ यत्+ यद् भवान् => यत्+ भवान् नाभिवादितः। => न+अभिवादितः। प्रसादं कर्तुमर्हसि => प्रसादम्+ कर्तुम्+अर्हसि कर्तुमर्हसि => कर्तुम्+अर्हसि भीमसेनः---एह्येहि => भीमसेनः---एहि+एहि पितृसदृशपराक्रमो भव। => पितृसदृशपराक्रमः+ भव। अभिमन्युः---अनुग्रहीतः+अस्मि => अभिमन्युः---अनुग्रहीतः+अस्मि अभिमन्युः---भोस्तात! => अभिमन्युः---भोः+तात! अर्जुनः---एह्येहि => अर्जुनः---एहि+एहि अयं स => अयम्+ सः+ स हृदयाह्लादी => सः+ हृदयाह्लादी यत्तद् द्वादशवर्षान्ते => यत्+तत्+ द्वादशवर्षान्ते पुनरागतः => पुनः+आगतः अभिवाद्यतां विराटेश्वरः। => अभिवाद्यताम्+ विराटेश्वरः। राजा---एह्येहि => राजा---एहि+एहि यौधिष्ठिरं धैर्यमवाप्नुहि => यौधिष्ठिरम्+ धैर्यम्+अवाप्नुहि धैर्यमवाप्नुहि => धैर्यम्+अवाप्नुहि त्वं भीमं => त्वम्+ भीमम्+ भीमं बलं => भीमम्+ बलम्+ बलं नैपुणमर्जुनस्य। => बलम्+ नैपुणम्+अर्जुनस्य। नैपुणमर्जुनस्य। => नैपुणम्+अर्जुनस्य। कान्तिमथाभिरूप्यं कीर्ति => कान्तिम्+अथ+अभिरूप्यम्+ कीर्तिम्+ कीर्ति च => कीर्तिम्+ च उत्तरासन्निकर्षस्तु => उत्तरासन्निकर्षः+तु मां बाधते। => माम्+ बाधते। किमिदानीं करिष्ये। => किम्+इदानीम्+ करिष्ये। कोऽत्र। => कः+अत्र। राजा---आपस्तावत्। => राजा---आपः+तावत्। भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति इमा आपः। => इमाः+ आपः। गोग्रहणविजयशुल्कार्थं प्रतिगृह्यतामुत्तरा। => गोग्रहणविजयशुल्कार्थम्+ प्रतिगृह्यताम्+उत्तरा। प्रतिगृह्यतामुत्तरा। => प्रतिगृह्यताम्+उत्तरा। युधिष्ठिरः---एतदवनतं शिरः। => युधिष्ठिरः---एतत्+अवनतम्+ शिरः। कथं चारित्रं => कथम्+ चारित्रम्+ चारित्रं मे => चारित्रम्+ मे इष्टमन्तःपुरं सर्वं => इष्टम्+अन्तःपुरम्+ सर्वम्+ सर्वं मातृवत् => सर्वम्+ मातृवत् पूजितं मया। => पूजितम्+ मया। उत्तरैषा त्वया => उत्तरा+एषा+ त्वया युधिष्ठिरः---एतदुन्नतं शिरः। => युधिष्ठिरः---एतत्+उन्नतम्+ शिरः। राजा---इदानीं युद्धशूराणां => राजा---इदानीम्+ युद्धशूराणाम्+ युद्धशूराणां चारित्रेषु => युद्धशूराणाम्+ चारित्रेषु सदृशीं कृतवान् => सदृशीम्+ कृतवान् अद्यैव => अद्य+एव गुणवन्नक्षत्रम् => गुणवत्+नक्षत्रम् अद्यैव => अद्य+एव विवाहोऽस्य => विवाहः+अस्य पितामहसकाशमुत्तरं प्रेषयामः। => पितामहसकाशम्+उत्तरम्+ प्रेषयामः। राजा---यदभिरुचितं भवद्भ्यः => राजा---यत्+अभिरुचितम्+ भवद्भ्यः इत इत => इतः+ इतः+ इत भवन्तः। => इतः+ भवन्तः। अनेनैव => अनेन+एव प्रहर्षेणाभ्यन्तरं प्रविशामः => प्रहर्षेण+अभ्यन्तरम्+ प्रविशामः द्वितीयः+अङ्कः => द्वितीयः+अङ्कः तृतीयोऽङ्कः। => तृतीयः+अङ्कः। भटः---भो भोः! => सूतः---भोः+ भोः! निवेद्यतां निवेद्यतां => निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ निवेद्यतां सर्वक्षत्राचार्यपुरोगाणां => निवेद्यताम्+ सर्वक्षत्राचार्यपुरोगाणाम्+ सर्वक्षत्राचार्यपुरोगाणां क्षत्रियाणाम्। => सर्वक्षत्राचार्यपुरोगाणाम्+ क्षत्रियाणाम्। एष हि, => एषः+ हि, नारायणचक्रजं भयं => नारायणचक्रजम्+ भयम्+ भयं चिरप्रनष्टान् => भयम्+ चिरप्रनष्टान् कुरुभिर्न => कुरुभिः+न रक्षितो हृतोऽभिमन्युः => रक्षितः+ हृतः+अभिमन्युः हृतोऽभिमन्युः => हृतः+अभिमन्युः क्रियतां व्यपत्रपा => क्रियताम्+ व्यपत्रपा प्रविशतो भीष्मद्रोणौ।) => प्रविशतः+ भीष्मद्रोणौ।) रणपटुरपनीतः => रणपटुः+अपनीतः क इह => कः+ इह शरैस्तैर्दैवतैर्योद्धुकामः। => शरैः+तैः+दैवतैः+योद्धुकामः। पुरुषसारं यावदस्त्रं => पुरुषसारम्+ यावत्+अस्रम्+ यावदस्त्रं बलं => यावत्+अस्रम्+ बलम्+ बलं वा => बलम्+ वा बलवत इव => बलवतः+ इव दूतांस्तत्र => दूतान्+तत्र भग्नापयानेष्वनभिज्ञदोषस्तारुण्यभावेन => भग्नापयानेषु+अनभिज्ञदोषः+तारुण्यभावेन केनैष हस्तिग्रहणोद्यतेन => केन+एषः+ हस्तिग्रहणोद्यतेन कलभो गृहीतः => कलभः+ गृहीतः शकुनिश्च।) => शकुनिः+च।) केनापनीतोऽभिमुन्युः। => केन+अपनीतः+अभिमुन्युः। अहमेवैनं मोक्षयामि। => अहम्+एव+एनम्+ मोक्षयामि। पितृभिरस्य => पितृभिः+अस्य प्रस्तुतो ज्ञातिभेदस्तदिह => प्रस्तुतः+ ज्ञातिभेदः+तत्+इह ज्ञातिभेदस्तदिह => ज्ञातिभेदः+तत्+इह दोषो वक्तृभिः => दोषः+ वक्तृभिः स पुत्रः => सः+ पुत्रः पाण्डवानां तु => पाण्डवानाम्+ तु नापराध्यन्ति => न+अपराध्यन्ति कर्णः---अतिस्निग्धमनुरूपं चाभिहितं => कर्णः---अतिस्निग्धम्+अनुरूपम्+ च+अभिहितम्+ चाभिहितं भवता। => च+अभिहितम्+ भवता। स्वजनभयात्तु => स्वजनभयात्+तु बालभावाद् व्यापन्नः => बालभावात्+ व्यापन्नः अस्माभिर्न => अस्माभिः+न परिरक्षितोऽभिमन्युर्गृह्यन्तां धनुरपनीय => परिरक्षितः+अभिमन्युः+गृह्यन्ताम्+ धनुः+अपनीय धनुरपनीय => धनुः+अपनीय मुक्त एवेति => मुक्तः+ एव+इति एवेति => एव+इति मुञ्चेदर्जुनपुत्र इत्यवगतो => मुञ्चेत्+अर्जुनपुत्रः+ इति+अवगतः+ इत्यवगतो राजा => इति+अवगतः+ राजा चाद्य => च+अद्य रणाजिरादपगतं मुञ्चेत् => रणाजिरात्+अपगतम्+ मुञ्चेत् स दामोदरम्। => सः+ दामोदरम्। भीमस्त्वेनमिहानयेद् बलमहान् => भीमः+तु+एनम्+इह+आनयेत्+ बलमहान् रिपूनूर्जितान् => रिपून्+ऊर्जितान् कथमिदानीं गृहीतः। => कथम्+इदानीम्+ गृहीतः। पर्यस्तोऽस्य => पर्यस्तः+अस्य रथो हया => रथः+ हया चपलाश्चक्राक्षमा => चपलाः+चक्राक्षमा त्वमस्य => त्वम्+अस्य विगुणो ज्याच्छेदवन्ध्यं => विगुणः+ ज्याच्छेदवन्ध्यम्+ ज्याच्छेदवन्ध्यं धनुः। => ज्याच्छेदवन्ध्यम्+ धनुः। एता दैवकृता => एताः+ दैवकृताः+ दैवकृता भवन्ति => दैवकृताः+ भवन्ति रथिनां युद्धाश्रया => रथिनाम्+ युद्धाश्रयाः+ युद्धाश्रया व्यापदो => युद्धाश्रयाः+ व्यापदः बाणैरप्यवकृष्यते => बाणैः+अपि+अवकृष्यते स्वाधानशिक्षस्तु => स्वाधीनशिक्षः+तु परुषमयो धनुर्वेदः। => परुषमयः+ धनुर्वेदः। किमायुष्मता => किम्+आयुष्मता चापि => च+अपि दोषा भवताभिभाषिताः => दोषाः+ भवताभिभाषिताः स चापि => सः+ च+अपि चापि => च+अपि बाणौघमयो महारथः। => बाणौघमयः+ महारथः। अलातचक्रप्रतिमस्तु => अलातचक्रप्रतिमः+तु रथो गृहीत => रथः+ गृहीतः+ गृहीत एवापतता => गृहीतः+ एव+आपतता एवापतता => एव+आपतता सर्वेः---कथं पदातिनेति। => सर्वेः---कथम्+ पदातिना+इति। पदातिनेति। => पदातिना+इति। स पदातिः। => सः+ पदातिः। सर्वेः---कथं पदातिनेति। => सर्वेः---कथम्+ पदातिना+इति। पदातिनेति। => पदातिना+इति। स पदातिः। => सः+ पदातिः। सूतः---किमभिधास्यामि => सूतः---किम्+अभिधास्यामि रूपं वा => रूपम्+ वा पराक्रमं वा। => पराक्रमम्+ वा। पराक्रमोऽस्याभिधीयताम्। => पराक्रमः+अस्य+अभिधीयताम्। दुर्योधनः---किमर्थं स्तूयते => दुर्योधनः---किम्+अर्थम्+ स्तूयते कोऽपि => कः+अपि कथ्यतां नास्ति => कथ्यताम्+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति त्रासो यद्येष => त्रासः+ यदि+एषः+ यद्येष पवनो => यदि+एषः+ पवनः+ पवनो जवे => पवनः+ जवे सूतः---श्रोतुमर्हति => सूतः---श्रोतुम्+अर्हति जवेनाश्वान् => जवेन+अश्वान् न्यस्त आपस्करे => न्यस्तः+ आपस्करे प्रसारितहयग्रीवो निष्कम्पश्च => प्रसारितहयग्रीवः+ निष्कम्पः+च निष्कम्पश्च => निष्कम्पः+च न्यस्यान्तामायुधानि। => न्यस्यान्ताम्+आयुधानि। सर्वे---किमर्थम्। => सर्वे---किम्+अर्थम्। भीष्मः---हृतप्रवेगो यदि => भीष्मः---हृतप्रवेगः+ यदि रथो वृकोदरस्याङ्कगतः => रथः+ वृकोदरस्य+अङ्कगतः वृकोदरस्याङ्कगतः => वृकोदरस्य+अङ्कगतः स चिन्त्यताम्। => सः+ चिन्त्यताम्। द्रुपदात्मजां हरन् => द्रुपदात्मजाम्+ हरन् पदातिनैवावजितो जयद्रथः => पदातिना+एव+अवजितः+ जयद्रथः द्रोणः---सम्यगाह => द्रोणः---सम्यक्+आह बाल्योपदेशात्प्रभृत्यहं तस्य => बाल्योपदेशात्प्रभृति+अहम्+ तस्य जवमवगच्छामि => जवम्+अवगच्छामि इष्वस्त्रशालायां हि, => इष्वस्त्रशालायाम्+ हि, विकम्पितं तस्य => विकम्पितम्+ तस्य शिरो मयोक्तम्। => शिरः+ मया+उक्तम्। मयोक्तम्। => मया+उक्तम्। बाणतुल्यमप्राप्तलक्षः => बाणतुल्यम्+अप्राप्तलक्षः स शरो => सः+ शरः+ शरो गृहीतः => शरः+ गृहीतः हास्यमभिधानम्। => हास्यम्+अभिधानम्। तावद् भवन्तम् => तावत्+ भवन्तम् नास्त्यन्यो बलवाँल्लोके => न+अस्ति+अन्यः+ बलवान्+लोके बलवाँल्लोके => बलवान्+लोके सर्वमिष्टेषु => सर्वम्+इष्टेषु किं सर्वे => किम्+ सर्वे सर्वमनुमानात् => सर्वम्+अनुमानात् वयं व्यपाश्रित्य => वयम्+ व्यपाश्रित्य रणं प्रयामः => रणम्+ प्रयामः द्वावेव => द्वौ+एव दोर्भ्यां समरे => दोर्भ्याम्+ समरे हलायुधश्चैव => हलायुधः+च+एव वृकोदरश्च => वृकोदरः+च शकुनिः---एकैनैव => शकुनिः---एकैन+एव वयं भग्नाः => वयम्+ भग्नाः उत्तरं च => उत्तरम्+ च तमस्येके => तम्+अपि+एके अत्रापि => अत्र+अपि तावद् भवतः => तावत्+ भवतः किमुत्तरेणापि => कम्+उत्तरेण+अपि निसृष्टशुष्काशनिगर्जितं धनुः। => निसृष्टशुष्काशनिगर्जितम्+ धनुः। किमुत्तरस्यापि => किम्+उत्तरस्य+अपि शरैर्हृतातपः => शरैः+हृतातपः कृतो मुहुर्तास्तमितो => कृतः+ मुहुर्तास्तमितः+ मुहुर्तास्तमितो दिवाकरः => मुहुर्तास्तमितः+ दिवाकरः विस्पष्टं खलु => विस्पष्टम्+ खलु बाणपुङ्खाक्षरैर्वाक्यैर्ज्याजिह्वापरिवर्तिभिः। => बाणपुङ्खाक्षरैः+वाक्यैः+ज्याजिह्वापरिवर्तिभिः। विकृष्टं खलु => विकृष्टम्+ खलु श्रोत्रं प्रयच्छति => श्रोत्रम्+ प्रयच्छति सूतः---जयत्वायुष्मान्। => सूतः---जयतु+आयुष्मान्। शान्तिकर्मानुष्ठीयताम्। => शान्तिकर्म+अनुष्ठीयताम्। भीष्मः---किमर्थम्। => भीष्मः---किम्+अर्थम्। कर्तुं ध्वजे => कर्तुम्+ ध्वजे अयं हि => अयम्+ हि कस्यापि => कस्य+अपि नामाभिधीयते => नाम+अभिधीयते (सूत उपनयति) => (सूतः+ उपनयति) जराशिथिलं मे => जराशिथिलम्+ मे वाच्यतामयं शरः। => वाच्यताम्+अयम्+ शरः। शकुनिः---(गृहीत्वानुवाच्य) => शकुनिः---(गृहीत्वा+अनुवाच्य) द्रोणः---(शरं गृहीत्वा) => द्रोणः---(शरम्+ गृहीत्वा) एह्येहि => एहि+एहि एष शिष्येण => एषः+ शिष्येण क्षिप्तो गाङ्गेयं => क्षिप्तः+ गाङ्गेयम्+ गाङ्गेयं वन्दितुं => गाङ्गेयम्+ वन्दितुम्+ वन्दितुं शरः। => वन्दितुम्+ शरः। पतितो भूमौ => पतितः+ भूमौ मां क्रमेणाभिवन्दितुम् => माम्+ क्रमेण+अभिवन्दितुम् क्रमेणाभिवन्दितुम् => क्रमेण+अभिवन्दितुम् तावद् भोः => तावत्+ भोः शरप्रत्यय इदानीं => शरप्रत्ययः+ इदानीम्+ इदानीं श्रद्धातव्यम्। => इदानीम्+ श्रद्धातव्यम्। स्यादर्जुनो नाम => स्यात्+अर्जुनः+ नाम तेनायं चोज्झितः => तेन+अयम्+ च+उज्झितः चोज्झितः => च+उज्झितः लिखितं चोत्तरेणापि => लिखितम्+ च+उत्तरेण+अपि चोत्तरेणापि => च+उत्तरेण+अपि प्रकाशमुपनीयताम् => प्रकाशम्+उपनीयताम् दुर्योधनः---तेषां राज्यप्रदानार्थमनृतं => दुर्योधनः---तेषाम्+ राज्यप्रदानार्थम्+अनृतम्+ राज्यप्रदानार्थमनृतं कथ्यते => राज्यप्रदानार्थम्+अनृतम्+ कथ्यते राज्यस्यार्धं प्रदास्यामि => राज्यस्य+अर्धम्+ प्रदास्यामि यावद् दृष्टे => यावत्+ दृष्टे भटः---यदाज्ञापयति => भटः---यत्+आज्ञापयति प्रविशत्युत्तरः) => प्रविशति+उत्तरः) उत्तरः---अध्वानमल्पमतिमुक्तजवैस्तुरङ्गैरागच्छता => उत्तरः---अध्वानम्+अल्पम्+अतिमुक्तजवैः+तुरङ्गैः+आगच्छता विलम्वितं मे। => विलम्वितम्+ मे। कौन्तेयबाणनिहतैर्द्विरदैः => कौन्तेयबाणनिहतैः+द्विरदैः समन्ताद् दुःखेन => समन्तात्+ दुःखेन तुरगा विषमा => तुरगाः+ विषमा आचार्यपितामहपुरोगं सर्वराजमण्डलमभिवादये। => आचार्यपितामहपुरोगम्+ सर्वराजमण्डलम्+अभिवादये। सर्वराजमण्डलमभिवादये। => सर्वराजमण्डलम्+अभिवादये। द्रोणः---किमाह => द्रोणः---किम्+आह उत्तरः---नाहं तत्रभवता => उत्तरः---न+अहम्+ तत्रभवता त्वं प्रेषितः। => त्वम्+ प्रेषितः। द्रोणः---किमाह => द्रोणः---किम्+आह तत्रैव => तत्र+एव किमिहैवास्तु => किम्+इह+एव+अस्तु शकुनिः---तत्रैव => शकुनिः---तत्र+एव तत्रैव। => तत्र+एव। द्रोणः---इत्यर्थं वयमानीताः => द्रोणः---इति+अर्थम्+ वयम्+आनीताः वयमानीताः => वयम्+आनीताः पञ्चरात्रोऽपि => पञ्चरात्रः+अपि धर्मेणावर्जिता => धर्मेण+अवर्जिता धर्मेणैव => धर्मेण+एव दुर्योधनः---बाढं दत्तं => दुर्योधनः---बाढम्+ दत्तम्+ दत्तं मया => दत्तम्+ मया राज्यं पाण्डवेभ्यो => राज्यम्+ पाण्डवेभ्यः+ पाण्डवेभ्यो यथापुरम्। => पाण्डवेभ्यः+ यथापुरम्। मृतेऽपि => मृते+अपि इमामपि => इमाम्+अपि महीं कृत्स्नां => महीम्+ कृत्स्नाम्+ कृत्स्नां राजसिंहः => कृत्स्नाम्+ राजसिंहः तृतीयोऽङ्कः। => तृतीयः+अङ्कः। अवसितं पञ्चरात्रम्। => अवसितम्+ पञ्चरात्रम्। कुर्वन्‍त्‍येव, => कुर्वन्‍ति+एव, मध्‍येयात्रमपि => मध्‍येयात्रम्+अपि पूर्वार्धोऽयं => पूर्वार्धः+अयम् इत्यहमनुभवामि। => इति+अहम्+अनुभवामि। काऽसीन्‍मे => का+आसीत्+मे किमासीत्‍पाथेयं, => किम्+आसीत्+पाथेयम्, सर्वमिदमद्य => सर्वम्+इदम्+अद्य मामभिभवति। => माम्+अभिभवति। संस्‍कृतभाषयैव। => संस्‍कृतभाषया+एव। स्‍यात्-किमेतेन? => स्‍यात्-किम्+एतेन? कालेऽपि => काले+अपि सन्‍त्‍येव => सन्‍ति+एव पठन्‍त्‍येव => पठन्‍ति+एव पाठयन्‍त्‍येव => पाठयन्‍ति+एव त्‍वयाऽपि => त्‍वया+अपि किमत्रापतितम्? => किम्+अत्र+आपतितम्? नैतावता => न+एतावता नैव-नैव => न+एव-न+एव प्रयुंजानाऽहम् => प्रयुंजाना+अहम् कमर्थम्, => कम्+अर्थम्, कमभिप्रायम् => कम्+अभिप्रायम् प्रकटीकर्तुमिच्‍छामि => प्रकटीकर्तुम्+इच्‍छामि सेयमधीता। => सा+इयम्+अधीता। तदेवाऽऽसीन्‍मे => तदेव+आसीत्+मे आयुर्यदा => आयुः+यदा संस्‍कृताध्‍ययनमारब्‍धम्। => संस्‍कृताध्‍ययनम्+आरब्‍धम्। सेयम् => सा+इयम् कौमार्यादेवाऽधीता। => कौमार्यात्+एव+अधीता। कथमिदम् => कथम्+इदम् इत्‍याशंका => इति+आशंका सत्‍यमिदम्। => सत्‍यम्+इदम्। लघीयानासीत्, => लघीयान्+आसीत्, परिचारकश्‍चाऽस्ति, => परिचारकः+च+अस्ति, सोऽयम् => सः+अयम् प्रकाममाधुनिक: => प्रकामम्+आधुनिक: सुप्रतिष्ठितश्‍चाप्‍यासीत्। => सुप्रतिष्ठितः+च+अपि+आसीत्। एकस्‍यांगलपद्धतेर्महाविद्यालयस्‍याध्‍यक्ष => एकस्‍य+आंगलपद्धतेः+महाविद्यालयस्‍य+अध्‍यक्ष द्राक्‍तरविद्यामपठत्। => द्राक्‍तरविद्याम्+अपठत्। वर्षेऽनुत्तीर्णो => वर्षे+अनुत्तीर्णः परीक्षामुत्तरितुं => परीक्षाम्+उत्तरितुम् बद्धपरिकरोऽभूत्। => बद्धपरिकरः+अभूत्। पठिताऽभूत्, => पठिता+अभूत्, आंग्‍लभाषापि => आंग्‍लभाषा+अपि कौमारादेव => कौमारात्+एव यदाऽहम् => यदा+अहम् पितुरेकाऽभिलाषाऽभूत्। => पितुः+एका+अभिलाषा+अभूत्। अहमिच्‍छामि => अहम्+इच्‍छामि यत्त्‍वम् => यत्+त्वम् परीक्षायामेकम् => परीक्षायाम्+एकम् ‘किमिति?’ => ‘किम्+इति?’ सेयमस्‍माकम् => सा+इयम्+अस्‍माकम् केवलमिदमेव, => केवलम्+इदम्+एव, संस्‍कृतपठनमारब्‍धम्। => संस्‍कृतपठनम्+आरब्‍धम्। त्‍वत्राऽभूत् => तु+अत्र+अभूत् नासीदिदम् => न+आसीत्+इदम् कारणमपि => कारणम्+अपि सेयम् => सा+इयम् प्रतीताऽभूत्। => प्रतीता+अभूत्। पाणिनेराचार्यस्‍य => पाणिनेः+आचार्यस्‍य डमरुरवनिर्गताम् => डमरुः+अवनिर्गताम् दशवर्षदेश्‍याऽभूत्, => दशवर्षदेश्‍या+अभूत्, स्‍वप्‍नेऽपि => स्‍वप्‍ने+अपि त्रिंशदंका => त्रिशंत्+अंकाः नासन् => न+आसन् नात्राश्‍चर्यम् => न+अत्र+आश्‍चर्यम् भवभूतेरुक्तिमधुनाऽहम् => भवभूतेः+उक्तिम्+अधुना+अहम् तयोर्ज्ञाने => तयोः+ज्ञाने करोत्‍यपहन्ति => करोति+अपहन्ति द्वारमेव => द्वारम्+एव नालभत्। => न+अलभत्। अस्‍माकमाम्गलविद्यालये => अस्‍माकम्+आंग्लविद्यालये चाप्‍यासीत्। => च+अपि+आसीत्। नवीनस्‍यैकस्‍य => नवीनस्‍य+एकस्‍य कल्‍पनांऽकुरिता => कल्‍पना+अंकुरिता चित्रितमिव => चित्रितम्+इव अतोऽहम् => अतः+अहम् रुचिपूर्वकमपठम् => रुचिपूर्वकम्+अपठम् विवर्णमिव => विवर्णम्+इव नासीत्‍सुलभा, => न+आसीत्+सुलभा, संस्‍कृतमपाठयन्। => संस्‍कृतम्+अपाठयन्। स्‍वभावस्‍तेषामुग्र => स्‍वभावः+तेषाम्+उग्रः एवाऽसीत् => एव+आसीत् व्‍याख्‍यानमदु:, => व्‍याख्‍यानम्+अदु:, शिष्‍येभ्‍यश्‍चपेटादानस्‍य => शिष्‍येभ्‍यः+चपेटादानस्‍य नाऽकुर्वन्। => न+अकुर्वन्। नाऽलगत्। => न+अलगत्। नाऽस्‍पृशन्। => न+अस्‍पृशन्। त्रिंशदेवांका => त्रिंशत्+एव+अंकाः लब्‍धास्‍तर्हि => लब्‍धाः+तर्हि किमपराद्धम्? => किम्+अपराद्धम्? चिन्‍ताऽभूत्। => चिन्‍ता+अभूत्। कस्‍यचिन्नियुक्‍ते: => कस्‍यचित्+नियुक्‍ते: नासीत्‍सुलभा => न+आसीत्+सुलभा चर्चाऽभूत्। => चर्चा+अभूत्। गव्‍यूति => गो+यूतिः मासमेकम् => मासम्+एकम् यावत्‍प्रस्‍तावो विचारपतितोऽस्‍थात्। => यावत्+प्रस्‍तावः+ विचारपतितः+अस्‍थात्। विचारपतितोऽस्‍थात्। => विचारपतितः+अस्‍थात्। संस्‍कृतविषमादाय => संस्‍कृतविषयम्+आदाय दित्‍सुरेकश्‍छात्रो => दित्‍सुः+एकः+छात्रः नियुक्‍तोऽभूत्। => नियुक्‍तः+अभूत्। सुरुचिरदर्शनस्‍य => सुरुचिः+अदर्शनस्‍य युवकस्‍यास्‍य => युवकस्‍य+अस्‍य स्‍वभावमस्‍मत्पिता => स्‍वभावम्+अस्‍मत्पिता सुभगश्‍चायमभूत्, => सुभगः+च+अयम्++अभूत्, सहातिष्‍ठत्। => सह+अतिष्‍ठत्। सौम्‍याऽभूत्। => सौम्‍या+अभूत्। स्‍यादयम् => स्‍यात्+अयम् कौमुदीमाधारीकृत्‍य => कौमुदीम्+आधारीकृत्‍य नियमानसौ => नियमान्+असौ मामलेखयत्। => माम्+अलेखयत्। अनुवादमहमकरवम्। => अनुवादम्+अहम्+अकरवम्। पाठावलीमपठम्। => पाठावलीम्+अपठम्। वर्षेहम् => वर्षे+अहम् द्विषष्टिप्रतिशतमंकैरुत्तीर्णा। => द्विषष्टिप्रतिशतम्+अंकैः+उत्तीर्णा। रुचिरधुना => रुचिः+अधुना परिवर्तनमियेष। => परिवर्तनम्+इयेष। वर्षेऽहम् => वर्षे+अहम् प्रयत्‍नानारब्‍धवती। => प्रयत्‍नान्+आरब्‍धवती। तान्‍येव => तानि+एव कविर्भूत्‍वा => कविः+भूत्‍वा धिगेव => धिक्+एव चेत्‍कवि: => चेत्+कवि: ’’इत्‍यधुनाऽहम् => इति+अधुना+अहम् स्‍याद्यन्‍मदीयानि => स्‍याद्+यत्+मदीयानि चाऽऽसम् => च+आसम् शृंगारकवीनामाराध्‍यदेवोऽयमासीन्‍मे => शृंगारकवीनाम्+आराध्‍यदेवः+अयम्+आसीत्+मे मण्‍डनमंगयष्‍टेरनासवाख्‍यम् => मण्‍डनमंगयष्‍टेः+अनासवाख्‍यम् मयाऽधीतम्। => मया+अधीतम्। सर्गो भगवत्‍कृपया => सर्गः+ भगवत्कृपया ‘‘तदाननम् => ‘‘तदा+आननम् क्षितीश्‍वरो रहस्‍युपाघ्राय => क्षितीश्‍वरः+ रहसि+उपाघ्राय रहस्‍युपाघ्राय => रहसि+उपाघ्राय तृप्तिमाययौ’’ => तृप्तिम्+आययौ’’ किंचिदीषद्गूढमि‍ङ्गितम् => किंचित्+इषत्+गूढम्+इङ्गितम् विद्यालयीयैरस्‍मद्गुरुभि: => विद्यालयीयैः+अस्‍मद्गुरुभि: स्‍पृष्टमपि => स्‍पृष्टम्+अपि नासीदिदमावश्‍यकम् => न+आसीत्+इदम्+आवश्‍यकम् तदीयमानीलमुखम् => तदीयम्+आनीलमुखम् मतेरगम्‍यान्‍येवासन् => मतेः+अगम्‍यानि+एव+आसन् गुरवो जीवनस्‍य => गुरवः+ जीवनस्‍य विद्वांसोऽभूवन्। => विद्वांसः+अभूवन्। सरलैरनुग्रैश्‍च => सरलैः+अनुग्रैः+च सामान्‍यपर्यायैस्‍ते => सामान्‍यपर्यायैः+ते सर्वमपीदमपाठयन्। => सर्वम्+अपि+इदम्+अपाठयन्। ‘बालेन्‍दुवक्राण्‍यविकासभावाद् => ‘बालेन्‍दुवक्राणि+अविकासभावाद् पलाशान्‍यतिलोहितानि। => पलाशानि+अतिलोहितानि। नखक्षतानीव => नखक्षतानि+इव पाठ्यमानोऽभूत्। => पाठ्यमानः+अभूत्। कतिपयप्रवृत्तीनामभिज्ञा => कतिपयप्रवृत्तीनाम्+अभिज्ञा आसंस्‍तथापि => आसन्+तथापि श्‍लोकस्‍यास्‍य => श्‍लोकस्‍य+अस्‍य कमप्‍यर्थम् => कम्+अपि+अर्थम् प्रयत्‍यापि => प्रयत्‍य+अपि बोद्धुमपारयन्। => बोद्धुम्+अपारयन्। चेदमासीत्। => च+इदम्+आसीत्। अतो नितान्‍तमकपटेन => अतः+ नितान्‍तम्+अकपटेन नितान्‍तमकपटेन => नितान्‍तम्+अकपटेन नावगतम्’’ => न+अवगतम्’’ प्रयत्‍नशतमतिक्रम्‍य => प्रयत्‍नशतम्+अतिक्रम्‍य स्मितमधरपुटाद् => स्मितम्+अधरपुटाद् बहिरभूत्। => बहिः+अभूत्। ततस्‍तैश्‍चातुर्येण => ततः+तैः+चातुर्येण भूयानर्थो => भूयान्+अर्थः अस्‍माभिश्चावबुद्ध:। => अस्‍माभिः+च+अवबुद्ध:। वराकस्‍योपरि => वराकस्‍य+उपरि सेयमभूत्। => सा+इयम्+अभूत्। भगवत्कृपयाऽस्मिन् => भगवत्कृपया+अस्मिन् परित्‍यक्तमासीत्। => परित्‍यक्तम्+आसीत्। किम्भूतकिमाकार => किम्+अभूत्+किम्+आकारः एवाऽभूत्। => एव+अभूत्। ‘नागेन्‍द्रहस्‍तास्‍त्‍वचि => ‘नागेन्‍द्रहस्‍ताः+त्वचि कर्कशत्‍वादेकान्‍त-शैत्‍यात्‍कदलीविशेषा:’ => कर्कशत्‍वात्+एकान्‍त-शैत्‍यात्+कदलीविशेषा:’ पाठयतस्‍तस्‍य => पाठयतः+तस्‍य किम्चिदवगतवत्‍या => किंचित्+अवगतवत्‍या ममापि => मम+अपि मुखमुत्‍थाप्‍य => मुखम्+उत्‍थाप्‍य तन्‍मुखम् => तत्+मुखम् नाभवत्। => न+अभवत्। भगवानेव => भगवान्+एव किमस्‍य => किम्+अस्‍य भवेत्तेषु => भवेत्+तेषु इयदवश्‍यम् => इयत्+अवश्‍यम् यन्‍मम => यत्+मम जागरुकाऽभूत्। => जागरुका+अभूत्। गांभीर्यमहमधुनापि => गांभीर्यम्+अहम्+अधुना+अपि चाकरोत्। => च+अकरोत्। तदिदम् => तत्+इदम् नाद्य => न+अद्य संकोचमनुभवामि => संकोचम्+अनुभवामि यन्‍मदीये => यत्+मदीये सहैवाभवत्। => सह+एव+अभवत्। युवकोऽभूत्। => युवकः+अभूत्। शिक्षकोऽभूत्। => शिक्षकः+अभूत्। कमनीयश्‍चाभूत्। => कमनीयः+च+अभूत्। कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि कस्‍यामपि => कस्‍याम्+अपि कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि नानुरागस्‍य => न+अनुरागस्‍य पुरुषजातेरेवायम् => पुरुषजातेः+एव+अयम् अयमासीत्‍प्रभाव: => अयम्+आसीत्+प्रभाव: साहचर्येऽपि => साहचर्ये+अपि विकृतिवरलोकिता। => विकृतिः+अवलोकिता। अधुनाऽहम् => अधुना+अहम् शृंगारमुग्रम् => शृंगारम्+उग्रम् शुचिरुज्‍ज्‍वल:’ => शुचिः+उज्‍ज्‍वल:’ अहमधुना => अहम्+अधुना यद् यदि => यत्+ यदि साहित्‍यमपाठयिष्‍यत्तर्हि => साहित्‍यम्+अपाठयिष्‍यत्+तर्हि किमहम् => किम्+अहम् तथाविधाऽस्‍थास्‍यम्? => तथाविधा+अस्‍थास्‍यम्? विषयोऽयमेवाऽऽसीत्। => विषयः+अयम्+एव+आसीत्। माषमश्‍नामि’ => माषम्+अश्‍नामि’ वार्तायामपि => वार्तायाम्+अपि कवितापि => कविता+अपि अमररचयितुर्बाणभट्टस्‍यापि => अमररचयितुः+बाणभट्टस्‍य+अपि मेऽभूत्। => मे+अभूत्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि मनस्‍यनुभूतम्। => मनसि+अनुभूतम्। उन्‍मादस्‍येव => उन्‍मादस्‍य+एव सर्वदाऽस्‍थात्। => सर्वदा+अस्‍थात्। नाहम् => न+अहम् किमपि। => किम्+अपि। मयावश्‍यम् => मया+अवश्‍यम् साहसमनुष्ठितमासीत्। => साहसम्+अनुष्ठितम्+आसीत्। पाठयन्‍नभूत् => पाठयन्+अभूत् किमित्‍यस्ति?’’ => किमिति+अस्ति?’’ एवोदतरत्- => एव+उदतरत्- स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव यन्‍नेयमश्‍लीलता। => यत्+न+इयम्+अश्‍लीलता। भवतीति => भवति+इति नाद्यापि => न+अद्य+अपि शब्‍दैर्नास्ति, => शब्‍दैः+न+अस्ति, चाऽस्ति। => च+अस्ति। पुनश्‍च => पुनः+च काव्‍यानीमानि => काव्‍यानि+इमानि रसिकैश्‍च => रसिकैः+च रसनीयानीति => रसनीयान्+इति बालपाठ्यत्‍वाबुद्धया। => बालपाठ्यत्व+अबुद्धया। बालपाठ्यान्‍यपि => बालपाठ्यान्+अपि तत्‍तत्‍समयेषु, => तत्+तत्+समयेषु, किन्‍त्‍वधुना => किन्‍तु+अधुना स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव काव्‍यानामाधार: => काव्‍यानाम्+आधार: अनादिनिधना => न+आदिनिधना कदाप्‍यपक्षीयन्‍ते, => कदापि+अपक्षीयन्‍ते, काव्‍यमद्याप्‍यमरम्। => काव्‍यम्+अद्य+अपि+अमरम्। भारस्‍तत्तद्युगीयशिक्षाशास्त्रिणाम् => भारः+तत्तत्युगीयशिक्षाशास्त्रिणाम् स्‍कन्‍धयोरुपरि => स्‍कन्‍धयोः+उपरि सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् समुपयुक्‍ते => सम्+उपयुक्‍ते तदात्‍वेऽहम् => तदात्‍वे+अहम् मनस्‍येव => मनसि+एव गौरवान्विताऽभूवम्। => गौरवान्विता+अभूवम्। कथमप्‍युन्‍नमितम् => कथम्+अपि+उन्‍नमितम् इत्‍यत्राश्‍लीलताया => इत्यत्र+अश्‍लीलतायाः अंशमपि => अंशम्+अपि रसचर्वणायाश्‍च => रसचर्वणायाः+च स्रोतोऽस्ति => स्रोतः+अस्ति अनभ्रो वज्रपात: => अनभ्रः+ वज्रपात: शनरैरहम् => शनैः+अहम् भवति-हृदय-मस्तिष्‍कयोर्विकासेन => भवति-हृदय-मस्तिष्‍कयोः+विकासेन मयाऽपि => मया+अपि संस्‍कृतमादाय => संस्‍कृतम्+आदाय समुत्तीर्णाऽभूत्। => समुत्तीर्णा+अभूत्। द्रव्‍याभावस्‍तु => द्रव्‍याभावः+तु परिभाषैव!!! => परिभाषा+एव!!! तस्‍याऽपि => तस्‍य+अपि तावदल्‍पपरिमाणा => तावत्+अल्‍पपरिमाणा वृत्तिर्नाभूत् => वृत्तिः+न+अभूत् अतस्‍तेन => अतः+तेन भ्रमणायोद्यानम् => भ्रमणाय+उद्यानम् किमिव?’ => किम्+इव?’ सूचनामेव => सूचनाम्+एव तस्‍याभिभावकोऽद्य => तस्‍य+अभिभावकः+अद्य मयाऽप्‍यमिलत्। => मया+अपि+अमिलत्। क्षणेनैव => क्षणेन+एव नासन्‍नेव। => न+आसन्+एव। नगरेऽस्मिन् => नगरे+अस्मिन् स्थितिरेव => स्थितिः+एव कदाऽप्‍यपश्‍यत्, => कदापि+अपश्‍यत्, चाहम् => च+अहम् तमपश्‍यम् => तम्+अपश्‍यम् जीवनस्‍याधार => जीवनस्‍य+आधारः सर्वदाऽस्‍थात्। => सर्वदा+अस्‍थात्। किमपि => किम्+अपि किन्‍त्‍वासीत् => किन्‍तु+आसीत् सकृदुदयते, => सकृत्+उदयते, चेन्‍न => चेत्+न एकमपूर्वम् => एकम्+अपूर्वम् केवलमनुभवगम्‍यम्। => केवलम्+अनुभवगम्‍यम्। कर्कशजटिलान्‍त:करणा:। => कर्कशजटिल+अन्‍त:करणा:। किमिदम् => किम्+इदम् ‘निर्वासनास्‍तु => ‘निर्वासनाः+तु रंगान्‍तर्वेश्‍मकुड्याश्‍मसंनिभा:। => रंगान्‍तः+वेश्‍मकुड्याश्‍मसंनिभा:।’ ’यद्यस्‍यानुभवोऽपेक्ष्‍यते => यदि+अस्‍य+अनुभवः+अपेक्ष्‍यते वैद्याश्‍च => वैद्याः+च कवेर्भावुकम् => कवेः+भावुकम् हृदयमापृच्‍छयताम्, => हृदयम्+आपृच्‍छयताम्, संधिरयं => संधिः+अयम् सर्वासामपि => सर्वासाम्+अपि कन्‍यकास्‍तथाविधान् => कन्‍यकाः+तथाविधान् प्रहितो मदीयोऽग्रहस्‍तश्चित्रार्पितारंभ => प्रहितः+ मदीयः+अग्रहस्‍तः+चित्रार्पितारम्भ मदीयोऽग्रहस्‍तश्चित्रार्पितारंभ => मदीयः+अग्रहस्‍तः+चित्रार्पितारम्भ इवावतस्‍थे। => इव+अवतस्‍थे। ‘मार्गाचलव्‍यतिकराकुलितेव => ‘मार्गाचलव्‍यतिकराकुलिता+एव स्‍मृतिपथमारुढा। => स्‍मृतिपथम्+आरुढा। नाहमगाम् => न+अहम्+अगाम् रात्रिर्मे => रात्रिः+मे नेत्रयोरेव => नेत्रयोः+एव साहित्‍यमधीतम्, => साहित्‍यम्+अधीतम्, निर्मितमासीत्। => निर्मितम्+आसीत्। दर्शनमसंभवम् => दर्शनम्+असंभवम् संवृत्तमासीत्। => संवृत्तम्+आसीत्। सर्वस्‍यापि => सर्वस्‍य+अपि ग्रीष्‍मावकाशस्‍योत्‍साहो => ग्रीष्‍मावकाशस्‍य+उत्‍साहः करैस्‍ताप्‍यमाना => करैः+ताप्‍यमाना पुनर्दिनम्, => पुनः+दिनम्, विरसमिव => विरसम्+इव दिनेऽपि => दिने+अपि स्‍मृतिरत्‍युग्राऽभूत्। => स्‍मृतिः+अत्युग्रा+अभूत्। सोऽभविष्‍यत् => सः+अभविष्‍यत् धैर्यबंधमतिभिद्य => धैर्यबंधम्+अतिभिद्य मुखराऽभविष्‍यत्। => मुखरा+अभविष्‍यत्। मयाध्‍ययनम् => मया+अध्‍ययनम् यस्‍याशंका => यस्‍य+आशंका पूर्वतश्चिरादभूत्। => पूर्वतः+अचिरात्+अभूत्। स्‍वाभाविकमिदम् => स्‍वाभाविकम्+इदम् यदाधुनिककन्‍यका => यदा+आधुनिककन्‍यका यस्‍योद्देश्‍यमपि => यस्‍य+उद्देश्‍यम्+अपि नैव => न+एव साधनमेव => साधनम्+एव वृद्धिरित्‍येव। => वृद्धिः+इति+एव। तदिदमेव => तत्+इदम्+एव बालिकाऽत्‍यन्‍तम् => बालिका+अत्यन्‍तम् तत्रोपायद्वयम्’ => तत्र+उपायद्वयम्’ अत्‍युच्‍चशिक्षयोद्वाह: => अत्युच्‍चशिक्षया+उद्वाह: त्रयमेतत् => त्रयम्+एतत् तावदेव => तावद्+एव सुयोग्‍यो वरस्तासां => सुयोग्‍यः+ वरः+तासाम् वरस्तासां => वरः+तासाम् संतुष्‍याल्‍पेनापि => संतुष्‍य+अल्‍पेन+अपि मन्‍यते-इदमेव => मन्‍यते-इदम्+एव जीवनमपि => जीवनम्+अपि उच्‍चशिक्षामधिगत्‍य => उच्‍चशिक्षाम्+अधिगत्‍य वृत्तिमारभन्‍ते => वृत्तिम्+आरभन्‍ते तास्वपि => तासु+अपि एतद्धि => एतद्+हि नासम् => न+आसम् दृष्ट्वाऽप्‍यद्यावधिः => दृष्ट्वा+अपि+अद्य+अवधिः किमप्‍यमनोहारित्‍वम् => किमपि+अमनोहारित्‍वम् नावलोकितम्। => न+अवलोकितम्। नासीत्-अतोऽहमध्‍ययनम् => न+आसीत्-अतः+अहम्+अध्‍ययनम् त्‍यक्‍तुमपि => त्‍यक्‍तुम्+अपि नाऽसीत् => न+आसीत् मामुद्बोढुमाकृष्ट: => माम्+उद्बोढुम्+आकृष्ट: शिक्षा-धनमेव => शिक्षा-धनम्+एव मद्विवाहाय => मत्+विवाहाय अतो विविधम् => अतः+ विविधम् ममाऽध्‍ययनम् => मम+अध्‍ययनम् सर्वैरनुमतम्। => सर्वैः+अनुमतम्। मयाऽग्रिममध्‍ययनमारब्‍धम्। => मया+अग्निमम्+अध्‍ययनम्+आरब्‍धम्। मदर्थमन्‍वेष्टुम् => मदर्थम्+अन्‍वेष्टुम् निभृतमारब्‍धवानस्‍तीति => निभृतम्+आरब्‍धवान्+अस्‍ति+इति अहमजानाम्। => अहम्+अजानाम्। विध्‍नोऽस्मिन् => विध्‍ने+अस्मिन् नाजगाम्। => न+अजगाम। विश्‍वविद्यालयेऽध्‍ययनमस्मिन् => विश्‍वविद्यालये+अध्‍ययनम्+अस्मिन् सहशिक्षाऽभूत्। => सहशिक्षा+अभूत्। स्‍तरोऽपि => स्‍तरः+अपि कवितासरित् => कविता+असरित् व्‍याकृतिसरणिमहम् => व्‍याकृतिसरणिम्+अहम् मयाऽवगता। => मया+अवगता। सर्वस्‍याप्‍येतस्‍य => सर्वस्‍य+अपि+एतस्‍य कृपाऽभूत्-येन => कृपा+अभूत्-येन प्रदत्तमासीत्। => प्रदत्तम्+आसीत्। ‘नागेन्‍द्रहस्‍तास्‍त्‍वचि => ‘नागेन्‍द्रहस्‍ताः+तु+अचि कर्कशत्‍वादेकान्‍तशैत्‍यात् => कर्कशत्‍वात्+एकान्‍तशैत्‍यात् इत्‍याद्यहमपठम्-तदा => इति+अद्य+अहम्+अपठम्-तदा संस्‍कृतसाहित्‍यस्‍याश्‍लीलताया => संस्‍कृतसाहित्‍यस्‍य+अश्‍लीलताया स्‍मृताववतरन्ति => स्‍मृतौ+अवतरन्ति अधुनाऽहम् => अधुना+अहम् सर्वमपि => सर्वम्+अपि तदिदमजानाम्। => तत्+इदम्+अजानाम्। समागतानाम् => सम+आगतानाम् नखक्षतानीव => नखक्षतानि+इव इत्‍येतस्‍य => इति+एतस्‍य मर्मापि => मर्म+अपि साध्‍ववबुद्धम्। => साधु+अवबुद्धम्। दुष्‍यन्‍तशकुन्‍तलयोर्वार्तालापे => दुष्‍यन्‍तशकुन्‍तलयोः+वार्तालापे तदपि => तद्+अपि अकस्‍मादेव’- => अकस्‍मात्+एव’- तदाननम् => तत्+आननम् रहस्‍युपाघ्राय => रहसि+उपाघ्राय तृप्तिमाययौ।’ => तृप्तिम्+आययौ।’ रहस्‍यमपि => रहस्‍यम्+अपि किंचिन्‍मयाऽबुद्धम्। => किंचित्+मया+अबुद्धम्। कौमार्यसुलभेनाज्ञानेनोत्‍पादिताऽसुविधा => कौमार्यसुलभेन+अज्ञानेन+उत्‍पादिता+असुविधा नापजगाम। => न+अपजगाम। मर्मवेदिनस्‍त्‍वासन्‍नेव, => मर्मवेदिनः+तु+आसन्+एव, आंग्‍ल-फ्रांसीसीसाहित्‍ययोरपि => आंग्‍ल-फ्रांसीसीसाहित्‍ययोः+अपि तेषामासीत्। => तेषाम्+आसीत्। प्राचीनविचारान्‍न => प्राचीनविचारात्+न भारतीयस्‍यैकस्‍य => भारतीयस्‍य+एकस्‍य यावदावश्‍यकम् => यावत्+आवश्‍यकम् तावत्-ततोऽप्‍यधिकम् => तावत्-ततः+अपि+अधिकम् आवश्‍यकमिति => आवश्‍यकम्+इति सिद्धान्‍तोऽभूत्। => सिद्धान्‍तः+अभूत्। अतस्‍ते => अतः+ते बालिकानामध्‍ययने => बालिकानाम्+अध्‍ययने यावताऽवधानेन => यावत्+अवधानेन पाठयतस्‍तावदवधानम् => पाठयतः+तावत्+अवधानम् दिशानिर्देशश्‍च => दिशानिर्देशः+च भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि नात्र => न+अत्र एकाऽन्‍यापि => एका+अन्‍या+अपि छात्राऽऽसीत्। => छात्रा+आसीत्। विवाहिताऽभूत्। => विवाहिता+अभूत्। एकत्राध्‍यापिका => एकत्र+अध्‍यापिका चाऽऽसीत्। => च+आसीत्। शुभकर्मण्‍येव => शुभकर्मणि+एव स्‍यादित्‍युद्देश्‍यमादाय => स्‍यात्+इति+उद्देश्‍यम्+आदाय निर्वाचितोऽभूत्। => निर्वाचितः+अभूत्। नाऽऽसीत्, => न+आसीत्, पुस्‍तकादीनामानयनाय => पुस्‍तकादीनाम्+आनयनाय कदाचिदहम् => कदाचित्+अहम् गृहमपि => गृहम्+अपि स्‍वभावादेव => स्‍वभावात्+एव नासीत्। => न+आसीत्। कर्कशस्‍तु => कर्कशः+तु नासीत् => न+आसीत् तदनन्‍तरमपि => तदनन्‍तरम्+अपि नाभिरोचयन्ति => न+अभिरोचयन्ति एनमेव => एनम्+एव विषमादाय => विषयम्+आदाय कर्मचारिणोऽभूवन्। => कर्मचारिणः+अभूवन्। तेऽवांछन् => ते+अवांछन् सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तेषामेव => तेषाम्+एव नाऽसीत्। => न+आसीत्। तयोर्जीवनम् => तयोः+जीवनम् चाभवत्। => च+अभवत्। ए‍तद्विषये => ए‍तत्+विषये विवादोऽपि => विवादः+अपि तेऽकथयन्, => ते+अकथयन्, ‘त्‍वमधुना => ‘त्‍वम्+अधुना चाऽसि। => च+असि। सर्वमपि => सर्वम्+अपि पतेरिच्‍छाया => पतेः+इच्‍छायाः स्‍वतंत्रमध्‍ययनम्, => स्‍वतंत्रम्+अध्‍ययनम्, सर्वमपि => सर्वम्+अपि स्‍याद्यदहम् => स्‍यात्+अहम् अध्‍ययनमपि।’ => अध्‍ययनम्+अपि।’ सर्वमपीदम् => सर्वम्+अपि+इदम् ममाश्‍चर्यम्, => मम+आश्‍चर्यम्, खेदश्‍च => खेदः+च एकाऽपीयसी => एका+अल्पीयसी आशंकापि => आशंका+अपि दाम्‍पत्‍यमपि => दाम्‍पत्‍यम्+अपि नास्मि => न+अस्मि समानमेव => समानम्+एव द्वयोरेकतरोऽपि => द्वयोः+एकतरः+अपि नानुभवेत्। => न+अनुभवेत्। हृदयेऽभूत् => हृदये+अभूत् तावतैवाऽऽटोपेन => तावत्+एव+आटोपेन यदाऽहम् => यदा+अहम् परावर्तमानाऽभूवम्, => परावर्तमाना+अभूवम्, विवेचयन्‍नासीत्। => विवेचयन्+आसीत्। विषयोऽभून्‍मम => विषयः+अभूत्+मम नाकरोत्। => न+अकरोत्। मद्विवाहयोग्‍यवरस्‍यान्‍वेषणाय => मद्विवाहयोग्‍यवरस्‍य+अन्‍वेषणाय सुहृत्सम्मितोपदेशस्‍य => सुहृत्सम्मित्+उपदेशस्‍य मित्रवर्यैर्यथासंभवम् => मित्रवर्यैः+यथासंभवम् मित्रस्‍याऽऽसीत्। => मित्रस्‍य+आसीत्। अनिच्‍छन्‍त्‍याऽपि => अनिच्‍छन्‍त्‍या+अपि कियानंश: => कियान्+अंश: मातोवाच => माता+उवाच विवाहोऽतिदूरम् => विवाहः+अतिदूरम् नास्मि, => न+अस्मि, इदमेव => इदम+एव तस्‍मादपि => तस्‍मात्+अपि सेयम् => सा+इयम् द्राक्तरोऽपि => द्राक्तरः+अपि पदस्‍थापितोऽस्ति।’ => पदस्‍थापितः+अस्ति।’ तूक्तम्-‘हन्‍ता => तु+उक्तम्-‘हन्‍त स्त्रियोऽपि => स्त्रियः+अपि अस्‍माकमेवास्मिन् => अस्‍माकम्+एव+अस्मिन् अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव वरोऽन्विष्‍येत, => वरः+अन्विष्‍येत, विवाहश्‍च => विवाहः+च कस्‍तत्र => कः+तत्र निरुत्तराऽस्‍थात्। => निरुत्तरा+अस्‍थात्। इयोनेवांशो => इयान्+एव+अंशः इदमपि => इदम्+अपि छायाचित्राण्‍यपि => छायाचित्राणि+अपि लब्‍धस्थितीनि => लब्‍धः+स्थितिनि श्रुतचरमासीन्‍मत्‍सख्‍या: => श्रुतचरम्+आसीत्+मत्‍सख्‍या: उषोऽनिरुद्धलीलाया: => उषः+अनिरुद्धलीलाया: तत्रैकतमम् => तत्र+एकतमम् सुगुप्तमेव => सुगुप्तम्+एव स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि वर्तमानस्‍यायैव => वर्तमानस्‍य+अस्य+एव चित्रगतायाऽस्‍मै => चित्रगताय+अस्‍मै समर्पितमासीत्। => समर्पितम्+आसीत्। विवाहोऽपि => विवाहः+अपि सौभाग्‍यत्तेनैव => सौभाग्‍यात्+तेन+एव निष्‍पत्तिरभूत्। => निष्‍पत्तिः+अभूत्। तदनन्‍तरमपि => तदनन्‍तरम्+अपि सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् पूरितमभूत्। => पूरितम्+अभूत्। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् मिथ्‍याचार:। => मिथ्‍या+आचार:। अहमिदम् => अहम्+इदम् अवांछमेव => अवांछम्+एव चर्चाऽपि => चर्चा+अपि एतद्विपरीतम् => एतत्+विपरीतम् यदेवाऽवांछताम्, => यदेव+अवांछताम्, कर्तुमपि => कर्तुम्+अपि नाहम् => न+अहम् पुरोऽसरम्। => पुरः+असरम्। ‘यद्भविष्‍या’ => ‘यत्+भविष्‍या’ प्रतीक्षामहम् => प्रतीक्षाम्+अहम् अहमजानाम् => अहम्+अजानाम् तदिदमपि, => तत्+इदम्+अपि, यत्‍सम्‍भवतो => यत्+सम्भवतः कश्‍चनाऽपि => कश्‍चन+अपि तद्योग्‍याम् => तत्+योग्‍याम् किंचनान्‍यदेव => किम्+च+अन्‍यत्+एव अवर्णनीयमभूत्। => अवर्णनीयम्+अभूत्। चिन्तितमासीत् => चिन्तितम्+आसीत् यावदहम् => यावत्+अहम् नोत्तरामि => न+उत्तरामि विवाहोऽपि => विवाहः+अपि वोढुमहम् => वोढुम्+अहम् ततश्‍च => ततः+च पूर्वमेव => पूर्वम्+एव पित्राऽहमुक्ता => पित्रा+अहम्+उक्ता यदधुना => यत्+अधुना विषयस्‍त्‍वाम् => विषयः+त्वाम् तदनन्‍तरमेव => तदनन्‍तरम्+एव प्रयत्‍नोऽभूत्। => प्रयत्‍नः+अभूत्। पूर्वमेव => पूर्वम्+एव यदहम् => यत्+अहम् स्थित्‍वाऽहम् => स्थित्‍वा+अहम् स्‍थानात्तस्‍मान्निर्गतवती। => स्‍थानात्+तस्‍मात्+निर्गतवती। पितृचरणैरिदम् => पितृचरणैः+इदम् संमतिलक्षणमवबुद्धम् => संमतिलक्षणम्+अवबुद्धम् नाहमद्यावधि => न+अहम्+अद्य+अवधि भवन्‍तोऽपि => भवन्‍तः+अपि पितुरधोमुखी। => पितुः+अधोमुखी। जानीयुश्‍चेज्‍जानीरन्, => जानीयुः+चेत्+जानीरन्, सेयमुपेक्षैवाऽऽसीत्। => सा+इयम्+उपेक्षा+एव+आसीत्। वाऽऽसीत्। => वा+आसीत्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि कोऽभून्निर्धारित:, => कः+अभूत्+निर्धारित:, कस्‍मान्‍नगरात् => कस्‍मात्+नगरात् विद्यामर्जितवान्, => विद्याम्+अर्जितवान्, सर्वमपि => सर्वम्+अपि ममाज्ञातमासीत्। => मम+अज्ञातम्+आसीत्। विवाह-विषयिकाश्‍चर्चा => विवाह-विषयिकाः+चर्चाः भवन्‍तीति => भवन्‍ति+इति श्रुतमासीत्-किन्‍तु => श्रुतम्+आसीत्-किन्‍तु नागच्‍छन्। => न+अगच्‍छन्। ममाध्‍ययनगृहम् => मम+अध्‍ययनगृहम् सर्वोच्‍चकक्ष्‍यायामासीत्। => सर्वोच्‍चकक्ष्‍यायाम्+आसीत्। शयेनमारब्‍धम्। => शयेनम्+आरब्‍धम्। रात्रावध्‍ययनगृहम्, => रात्रौ+अध्‍ययनगृहम्, सर्वेषामेषाम् => सर्वेषाम्+एषाम् निमग्‍नाऽभूत्? => निमग्‍ना+अभूत्? पुष्‍करपलाशवन्निर्लेपा => पुष्‍करपलाशवत्+निर्लेपा भूत्‍वाऽप्‍यहम् => भूत्‍वा+अपि+अहम् तदिदममवश्‍यम् => तत्+इदम्+अवश्‍यम् यत्‍सर्वमिदम् => यत्+सर्वम्+इदम् भविष्‍यदन्‍धकारमयम् => भविष्‍यत्+अन्‍धकारमयम् एवाऽऽसीत्। => एव+आसीत्। दाम्‍पत्‍यात्‍कौमार्यमेव => दाम्‍पत्‍यात्‍कौमार्यम्+एव आसीत्‍कदाचन => आसीत्+कदाचन यदेकदा => यदा+एकदा अहमपि => अहम्+अपि सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् सकृन्‍मयापि => सकृत्+मया+अपि परिकल्पितमासीत्। => परिकल्पितम्+आसीत्। कल्‍पनयाऽनया => कल्‍पनया+अनया सहैव => सह+एव चैकान्‍यापि => च+एकानि+अपि शनैरुद्गता => शनैः+उद्गता स्‍म-संभवतो राकेशस्‍य। => स्‍म-संभवतः+ राकेशस्‍य। तस्‍यैव => तस्‍य+एव मूर्तिरियमासीन्‍मे => मूर्तिः+इयम्+आसीत्+मे सर्वोऽयम् => सर्वः+अयम् सौधोऽन्‍तर्हितोऽभूत्। => सोधः+अन्‍तर्हितः+अभूत्। स्‍मृतेरवलम्‍बनमादाय => स्‍मृतेः+अवलम्बनम्+आदाय मयाऽध्‍ययनम् => मया+अध्ययनम् कृतमभूत् => कृतम्+अभूत् सहैव => सह+एव प्रादुर्भूताऽऽसीत्, => प्रादुर्भूता+आसीत्, हृदयेऽरुणिम्‍न: => हृदये+अरुणिम्‍न: कृतोऽभून्‍मया, => कृतः+अभूत्+मया, विधाय-एकस्मिन्‍नदृश्‍यसंसारे => विधाय-एकस्मिन्+अदृश्‍यसंसारे स्‍थापितमभूत्-तस्‍याद्य => स्‍थापितम्+अभूत्-तस्‍य+अद्य नामापि, => नाम+अपि, विलुप्तमिवासीत्। => विलुप्तम्+इव+आसीत्। जीवनपर्यन्‍तमधुना => जीवनपर्यन्‍तम्+अधुना तदिदमहम् => तत्+इदम्+अहम् वक्‍तुमपारयम् => वक्‍तुम्+अपारयम् यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य स्‍मृतिरेव => स्‍मृतिः+एव चलन्‍त्‍यास्तिष्‍ठन्‍त्‍याश्‍च => चलन्‍त्‍याः+तिष्‍ठन्‍त्‍याः+च प्राणानामन्‍त: => प्राणानाम्+अन्‍त: स्‍पन्‍दनात्‍मकसमवायिकारणमभूत्। => स्‍पन्‍दनात्‍मकम्+असमवायिकारणम्+अभूत्। यन्‍ममान्‍त: => यत्+मम+अन्‍त: करणस्‍यान्तिमा => करणस्‍य+अन्तिमा सेयमेवाऽभूत् => सा+इयम्+इव+अभूत् स्‍मृतिरक्षुण्‍णा => स्‍मृतिः+अक्षुण्‍णा दर्शनसमकालमेव => दर्शनसमकालम्+एव चिरन्‍तनमेकम् => चिरन्‍तनम्+एकम् प्रज्‍वलितमभूत्। => प्रज्‍वलितम्+अभूत्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि निर्विकल्‍पकमासीत्। => निर्विकल्‍पकम्+आसीत्। विसंज्ञेव, => विसंज्ञा+इव, विचेतनेव, => विचेतना+इव, मूर्छितेव => मूर्छिता+इव सर्वदाऽहमतिष्‍ठम्। => सर्वदा+अहम्+अतिष्‍ठम्। यदाऽवितर्कितमेव => यदा+अवितर्कितम्+एव सुकृन्‍नलिन्‍याऽहमुक्‍ता-कल्‍पने, => सुकृत्+नलिन्‍या+अहम्+उक्‍ता-कल्‍पने, अचिरादेव => अचिरात्+एव मच्‍चरणयोरधस्‍ताद् => मच्‍चरणयोः+अधस्‍ताद् भूमिरपसृता। => भूमिः+अपसृता। विवाहस्‍याऽवशिष्‍टा:? => विवाहस्‍य+अवशिष्‍टा:? दशदिनानन्‍तरमहम् => दशदिनानन्‍तरम्+अहम् नगरमिदम् => नगरम्+इदम् निर्मममवसानम् => निर्ममम्+अवसानम् एकक्षणार्थमहम् => एकक्षणार्थम्+अहम् विचेतनेवाभूवम्। => विचेतन+एव+अभूवम्। अपरस्मिन्‍नेव => अपरस्मिन्+एव महत्‍पातकमासीद्यन्‍मया => महत्+पातकम्+आसीत्+मया जनकाज्‍जनन्‍या => जनकात्+जनन्‍या तदिदमुक्‍तम् => तत्+इदम्+उक्‍तम् यद्विवाहस्‍य => यत्+विवाहस्‍य ममापि => मम+अपि सम्‍मतिरावश्‍यकी। => सम्‍मतिः+आवश्‍यकी। यद्यहम् => यदि+अहम् प्रार्थनामकरिष्‍यम् => प्रार्थनाम्+अकरिष्‍यम् नितान्‍तमसामयिकस्‍तर्हि => नितान्‍तम्+असामयिकः+तर्हि विफलामकरिष्‍यत्। => विफलाम्+अकरिष्‍यत्। यद्यहम् => यदि+अहम् जिज्ञासामकरिष्‍यम्, => जिज्ञासाम्+अकरिष्‍यम्, किंचनावगतम् => किंचन+अवगतम् विषयेऽप्राक्ष्‍यम्, => विषये+अप्राक्ष्‍यम्, पितृचरणैर्बहुकृतमभविष्‍यत्। => पितृचरणैः+बहुकृतम्+अभविष्‍यत्। मौनमाचीर्णम्। => मौनम्+आचीर्णम्। तटस्‍थयैव => तटस्‍थया+एव सम्मितिरपि => सम्मतिः+अपि प्रदत्‍तेव। => प्रदत्ता+एव। अधुनाऽऽत्‍मनैव => अधुना+आत्‍मना+एव कृतेऽपराधे => कृते+अपराधे कमभियुंजे? => कम्+अभियुंजे? यत्‍प्रयागाद्वरयात्रिका: => यत्+प्रयागात्+वरयात्रिका: एतदुपरि => एतत्+उपरि प्रलम्‍बहासमकार्षीत्। => प्रलम्‍बहासम्+अकार्षीत्। प्रश्‍नोऽयम् => प्रश्‍नः+अयम् अपरोऽयम् => अपरः+अयम् गण्‍डस्‍योपरि => गण्‍डस्‍य+उपरि स्‍फोटोऽभूत्। => स्‍फोटः+अभूत्। केवलमध्‍ययनम् => केवलम्+अध्‍ययनम् भवेत्तस्‍याऽवस्‍था? => भवेत्+तस्‍य+अवस्‍था? अनर्थमिमम् => अनर्थम्+इमम् नाहम् => न+अहम् शंकितवत्‍यासम्। => शंकितवती+आसम्। भूत्‍वाऽपि => भूत्‍वा+अपि केवलमध्‍ययनमेवाद्यत्‍वे => केवलम्+अध्‍ययनम्+एव+अद्यत्‍वे अनेनैवास्‍य => अनेन+एव+अस्‍य एककलार्थमहम् => एककलार्थम्+अहम् तूष्‍णीकाऽस्‍थाम्। => तूष्‍णीका+अस्‍थाम्। तस्‍येतिहासविषये => तस्‍य+इतिहासविषये नाऽजानात्। => न+अजानात्। इदमेव => इदम्+एव तयोक्‍तम् => तया+उक्‍तम् यन्‍नाम => यत्+नाम ममापि => मम+अपि लिखितोऽभूत्। => लिखितः+अभूत्। निरन्‍तरमवर्धन्‍त। => निरन्‍तरम्+अवर्धन्‍त। समयोऽपि => समयः+अपि सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि परिवारजनानामभूत्। => परिवारजनानाम्+अभूत्। धमनध्‍वनिरपि => धमनध्‍वनिः+अपि लग्‍नशुद्धिर्वेदिकै: => लग्‍नशुद्धिः+वेदिकै: ममाध्‍ययनम् => मम+अध्‍ययनम् स्‍थगितमभूत्। => स्‍थगितम्+अभूत्। समाजरीत्‍यानुसारम् => समाजरीत्या+अनुसारम् नानुमतम्। => न+अनुमतम्। कन्‍यामीक्षन्‍ते-न => कन्‍याम्+ईक्षन्‍ते-न अन्‍त:पटस्‍योद्घाटनानन्‍तरम् => अन्‍त:पटस्‍य+उद्घाटनानन्‍तरम् मनस्‍ता‍त्त्‍विकम् => मनः+ता‍त्त्‍विकम् विज्ञानमस्‍तीति => विज्ञानम्+अस्‍ति+इति द्वावपि => द्वौ+अपि ममायमासीदाक्रोशो => मम+अयम्+आसीत्+आक्रोशः सहैव => सह+एव नामापि => नाम+अपि नाहमजानाम्। => न+अहम्+अजानाम्। सोऽयमभूत् => सः+अयम्+अभूत् पंचषदिवसपूर्वमेव => पंचषदिवसपूर्वम्+एव मदीयमध्‍ययनम् => मदीयम्+अध्‍ययनम् स्‍थगितमभूत्-एतदनन्‍तरम् => स्‍थगितम्+अभूत्-एतदनन्‍तरम् मयाऽऽक्रोशो => मया+आक्रोशः कथमपि => कथम्+अपि गौरिव => गौः+इव अहमानीता। => अहम्+आनीता। श्‍वश्रूर्माम् => श्‍वश्रूः+माम् प्रासीददिति => प्रासीदत्+इति मयाऽनुमितम्। => मया+अनुमितम्। सर्वाश्‍च => सर्वाः+च कतिपयक्षणानन्‍तरहम् => कतिपयक्षणानन्‍तरम्+अहम् मदीयमध्‍ययनकक्षमागतवती। => मदीयम्+अध्‍ययनकक्षम्+आगतवती। प्रतीतमभूत् => प्रतीतम्+अभूत् यद्वरपक्षीया: => यत्+वरपक्षीया: कीदृशोऽस्‍तीति => कीदृशः+अस्‍ति+इति किम्चिज्‍जागृतवती। => किंचित्+जागृतवती। शनैर्लग्‍नदिवस: => शनैः+लग्‍नदिवस: अस्‍मत्‍समाजे => अस्‍मत्+समाजे विहिताऽस्ति। => विहिता+अस्ति। गौरीमावाह्य => गौरीम्+अवाह्य पूजयति-ततश्‍चानुपदमेव => पूजयति-ततः+च+अनुपदम्+एव एतदुपरि => एतत्+उपरि पुरातनमिति। => पुरातनम्+इति। नात्राक्षेप: => न+अत्र+आक्षेप: यतोऽहम् => यतः+अहम् कालिदासीयानामन्‍येषाम् => कालिदासीयानाम्+अन्‍येषाम् चाध्‍ययनम् => च+अध्‍ययनम् जागृताऽभूत्। => जागृता+अभूत्। दाम्‍पत्‍यप्रतीकमस्ति- => दाम्‍पत्‍यप्रतीकम्+अस्ति- सश्रद्धमियम् => सश्रद्धम्+इयम् ‘अहमद्य => ‘अहम्+अद्य अनिच्‍छन्‍त्‍यपि => अनिच्‍छन्‍ति+अपि कल्पितमासीत्- => कल्पितम्+आसीत्- कुत्राद्य => कुत्र+अद्य इयमेव => इयम्+एव यत्‍स => यत्+सः कुत्रापि => कुत्र+अपि कामपि => काम्+अपि अहमपि => अहम्+अपि तमेव => तम्+एव तादृशमपि => तादृशम्+अपि ससुखमतिवाहयेयम् => ससुखम्+अतिवाहयेयम् मह्यमार्शीवादम् => मह्यम्+आर्शीवादम् इयमेवाऽऽसीन्‍मदीया => इयम्+एव+आसीत्+मदीया सहसाऽस्‍पन्‍दत => सहसा+अस्‍पन्‍दत यदस्‍मत्समाजे => यत्+अस्‍मत्+समाजे अयमस्‍माकमाचार:। => अयम्+अस्‍माकम्+आचार:। नमस्‍कृत्‍याहम् => नमस्‍कृत्य+अहम् नितान्‍तमनिच्‍छया, => नितान्‍तम्+अनिच्‍छया, चाहम् => च+अहम् अन्‍त:पटस्‍यैकतरे => अन्‍त:पटस्‍य+एकतरे मन्‍त्राश्‍चोच्‍चारिता:। => मन्‍त्राः+च+उच्‍चारिता:। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् किमासीत्? => किम्+आसीत्? स्‍पर्शोऽयम् => स्‍पर्शः+अयम् मूर्च्‍छयन्निव, => मूर्च्‍छयन्+इव, सर्वासामेव => सर्वासाम्+एव कन्‍यकानामियम् => कन्‍यकानाम्+इयम् ममापि => मम+अपि सेयमेवाभूदिति => सा+इयम्+एव+अभूत्+इति चित्रिताऽभूवम्। => चित्रिता+अभूवम्। गोतगोविन्‍दस्‍यारम्भिकम् => गोतगोविन्‍दस्‍य+आरम्भिकम् पंडितैरुच्‍चार्यमाणम् => पंडितैः+उच्‍चार्यमाणम् (राधामधवयोर्जयन्ति => (राधामाधवयोः+जयन्ति इवोदियाय। => इव+उदियाय। खल्‍वेतादृश => खलु+एतादृश अहमधुना => अहम्+अधुना तादृशेनैव => तादृशेन+एव करिष्‍यामीति => करिष्‍याम्+इति नेत्रयोरुदियाय। => नेत्रयोः+उदियाय। समग्रायामपि => समग्रायाम्+अपि सर्वतोधिकम् => सर्वतः+अधिकम् दृष्टिर्भवति, => दृष्टिः+भवति, परस्‍परमादानप्रदाने => परस्‍परम्+आदानप्रदाने जीवनयात्रायाश्चिरन्‍तनौ => जीवनयात्रायाः+चिरन्‍तनौ परिचयम् => परिचे+अयम् कृतोऽभूत्। => कृतः+अभूत्। लिखितोऽभूत् => लिखितः+अभूत् किन्‍त्‍वधुना => किन्‍तु+अधुना स्‍मृतिमधुनाऽहम् => स्‍मृतिम्+अधुना+अहम् नाऽऽसीदधुना => न+आसीत्+अधुना कोऽपि => कः+अपि सहसैव => सहसा+एव वैदिकैर्घण्‍टाघोष: => वैदिकैः+घण्‍टाघोष: मन्‍त्रध्‍वनिरुदियाय। => मन्‍त्रध्‍वनिः+उदियाय। सहसाऽपसारित:। => सहसा+अपसारित:। अहमाज्ञप्ता => अहम्+आज्ञप्ता यदहम् => यत्+अहम् नेत्रयोरन्‍त: => नेत्रयोः+अन्‍त: समकालमेव => समकालम्+एव समग्रेऽपि => समग्रे+अपि विस्‍मयभराद्रोमहर्ष: => विस्‍मयभरात्+रोमहर्ष: सेयमभूत्। => सा+इयम्+अभूत्। समग्रेऽपि => समग्रे+अपि मुखाच्‍च => मुखात्+च चीत्‍कारोऽपक्रामन् => चीत्‍कारः+अपक्रामन् नेत्रयोरुपरि => नेत्रयोः+उपरि विश्‍वासमेव => विश्‍वासम्+एव नाकरवम्। => न+अकरवम्। एवाऽभूत्!! => एव+अभूत्!! किमिदम् => किम्+इदम् विचेतनेव, => विचेतना+इव, विसंज्ञेव => विसंज्ञा+इव चेतनायामुद्गतायाम् => चेतनायाम्+उद्गतायाम् समग्रमपि => समग्रम्+अपि ममाऽभूत्-अहमजानाम् => मम+अभूत्-अहम्+अजानाम् यन्‍ममाश्‍चर्यम् => यत्+मम+आश्‍चर्यम् भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि कन्‍यापक्षीयाश्‍च => कन्‍यापक्षीयाः+च सर्वेऽत्र => सर्वे+अत्र सर्वमेतन् => सर्वम्+एतत् समुद्भासितम्-क्षणेनैकेनैव। => समुद्भासितम्-क्षणेन+एकेन+एव। नयनयोरन्‍तर्या => नयनयोः+अन्‍तर्या+दृष्टिः+मया दृष्टिमर्या => क्षिप्ता+अभूत् सा => वज्रलेपनद्धा+इव तत्रैवानुस्‍यूताऽभूत्। => +अनुस्‍यूता+अभूत्। विस्‍मयोऽभविष्‍यत्-किन्‍तु => विस्‍मयः+अभविष्‍यत्-किन्‍तु पुनस्‍तदा => पुनः+तदा ह्री:-सर्वासामपि => ह्री:-सर्वासाम्+अपि सकृद्रोमर्षोऽभूत्, => सकृत्+रोमर्षः+अभूत्, रक्तिमाऽपि => रक्तिमया+अपि एवासीत्। => एव+आसीत्। किमभूत्-नाहम् => किम्+अभूत्-न+अहम् किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि होमोऽप्‍यभूदेव, => होमः+अपि+अभूत्+एव, प्रतिश्रुतयश्‍चापि => प्रतिश्रुतयः+च+अपि नाऽहम् => न+अहम् इवाभूत्। => इव+अभूत्। सततमहम् => सततम्+अहम् रात्रिमत्‍यवाहयम्। => रात्रिम्+इति+अवाहयम्। कोऽधुना => कः+अधुना बोधयेत्-किमिदम् => बोधयेत्-किम्+इदम् कथमिदम् => कथम्+इदम् कथमिदम् => कथम्+इदम् सम्‍पन्‍नमिति => सम्‍पन्‍नम्+इति चापलमिदम् => च+अपलम्+इदम् शिक्षितमासीत्। => शिक्षितम्+आसीत्। ‘पुटपाकप्रतीकाशोऽयम्’ => ‘पुटपाकप्रतीकाशः+अयम्’ मेऽद्भुतरसोऽभूत्। => मे+अद्भुतरसः+अभूत्। यदागते => यत्+आगते राकेशमेव => राकेशम्+एव त्‍वमेव => त्‍वम्+एव मामुपदेष्टा, => माम्+उपदेष्टा, मदीयहृदयस्‍यैकाधिकारी => मदीयहृदयस्‍य+एकाधिकारी सर्वदार्थम् => सर्वदा+अर्थम् संपन्‍नोऽभू:?’’ => संपन्‍नः+अभू:?’’ अस्‍माकमासीन्नियमो यद् => अस्‍माकम्+आसीत्+नियमः+ यद् सर्वेपि => सर्वे+अपि कन्‍यापक्ष-महिलाश्‍च => कन्‍यापक्ष-महिलाः+च भ्राताऽद्यत्‍वे => भ्राता+अद्यत्‍वे ‘तत्तु => ‘तत्+तु अहमपि => अहम्+अपि तदाऽहम् => तदा+अहम् तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि नाऽजानाम्) => न+अजानाम्) त्‍वमियती => त्‍वम्+इयती मामेव => माम्+एव तयोक्तम्। => तया+उक्तम्। त्‍वासम्, => तु+आसम्, यन्‍नाहम् => यत्+न+अहम् यदेष => यत्+एष विवृतमेवाऽस्‍थात्। => विवृतम्+एव+अस्‍थात्।’ भगवन्-सर्वमिदम् => भगवन्-सर्वम्+इदम् मह्यमकिञ्चनायै => मह्यम्+अकिञ्चनायै किमिदम् => किम्+इदम् किमिदम् => किम्+इदम् सहसैवायम् => सहसा+एव+अयम् कस्‍मादुदयाद्रेरुदियाय? => कस्‍मात्+उदयाद्रेः+उदियाय? तद्दिनादारभ्‍य => तद्दिनात्+आरभ्‍य आनन्‍दसमाधिमग्‍नेवाऽस्‍थात् => आनन्‍दसमाधिमग्‍ना+इव+अस्‍थात् परीक्षानन्‍तरमेव => परीक्षानन्‍तरम्+एव गृहादस्‍माद् => गृहात्+अस्‍मात् एकैकामनुधावमाना => एक+एकाम्+अनुधावमाना पित्राऽहमाहूता। => पित्रा+अहम्+आहूता। सलज्‍जनयनाऽहम् => सलज्‍जनयना+अहम् तत्‍समीपगमनम्। => तत्समीपम्+अगमनम्। तन्‍नयनयोरेका => तन्नयनयोः+एका विनोदाल्‍हादयोरिव => विनोदाल्‍हादयोः+इव मनस्‍येव => मनसि+एव एवायम् => एव+अयम् परिणेतुमागच्‍छतीति => परिणेतुम्+आगच्‍छति+इति जानानेनापि => जानानेन+अपि किमिदमकरुणम् => किम्+इदम्+अकरुणम् किमित्‍यहम् => किमिति+अहम् नोक्‍ता?’’ => न+उक्‍ता?’’ नाभूत्‍साहसम्। => न+अभूत्+साहसम्। पित्रोक्‍तम्, => पित्रा+उक्‍तम्, ‘‘मन्‍येऽधुना => ‘‘मन्‍ये+अधुना भवेत्ते => भवेत्+ते राकेशेनोक्‍तमस्ति-यद्दशदिनानन्‍तरम् => राकेशेन+उक्‍तम्+अस्ति-यत्+दशदिनानन्‍तरम् परावर्तिष्‍यसेऽत्र। => परावर्तिष्‍यसे+अत्र। राकेशस्‍त्‍वाम् => राकेशः+त्वाम् पतितमात्रेणैव => पतितमात्रेण+एव एवायम् => एव+अयम् पितुर्मुखान्‍मया => पितुः+मुखात्+मया तन्‍नाम्‍न: => तत्+नाम्‍न: जामातृरूपेणोच्‍चारयन्‍नभूत्। => जामातृरूपेण+उच्‍चारयत्+अभूत्। सहनशक्‍तेर्बहिर्भूतमासीत्। => सहनशक्‍तेः+बहिः+भूतम्+आसीत्। तूष्‍णीकैव, => तूष्‍णीक+एव, किम्चिदनुक्‍त्‍वाऽहमारक्‍तकपोला => किंचित्+अनुक्‍त्‍वा+अहम्+आरक्‍तकपोला बहिर्निरगाम्। => बहिः+निरगाम्। राकेशोऽधुना => राकेशः+अधुना सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् तस्‍यैव। => तस्‍य+एव। कालिदासोक्‍तेर्वास्‍तविकम् => कालिदासोक्‍तेः+वास्‍तविकम् रहस्‍यमधुनाहमवबुद्धवती। => रहस्‍यम्+अधुना+अहम्+अवबुद्धवती। कुत्रापि => कुत्र+अपि राकेशस्‍त्‍वाम् => राकेशः+त्वाम् कुत्रापि => कुत्र+अपि ममावचेतनेन => मम+अवचेतनेन तत्‍पद्यम् => तत्+पद्यम् तामद्य => ताम्+अद्य जातोऽस्मि => जातः+अस्मि निक्षेपमिवार्पयित्‍वा। => निक्षेपम्+इव+अर्पयित्‍वा। मत्पित्राऽपि => मत्पित्रा+अपि तमिमम् => तम्+इमम् कृताऽभूत्। => कृता+अभूत्। कोऽस्‍त्‍यधिकारो => कः+अस्‍ति+अधिकारः कथयेन्‍नाहमनेन => कथयेत्+अहम्+अनेन गमिष्‍यामीति? => गमिष्‍यामि+इति? जनन्‍याऽपि => जनन्‍या+अपि प्रसन्‍नाऽस्ति, => प्रसन्‍ना+अस्ति, विषण्‍णाऽस्ति, => विषण्‍णा+अस्ति, चकितास्ति => चकिता+अस्ति भीताऽस्ति?’’ => भीता+अस्ति?’’ राकेशोऽस्‍या => राकेशः+अस्‍याः अध्‍यापकोऽभूत्। => अध्‍यापकः+अभूत्। भीतिरुदिता => भीतिः+उदिता कथमहम् => कथम्+अहम् मद्हृदयस्‍याभिन्‍नमेवाङ्गम् => मद्हृदयस्‍य+अभिन्‍नम्+एव+अङ्गम् संजातोऽभूत्-तस्‍मात्? => संजातः+अभूत्-तस्‍मात्? नलिन्‍योक्तम्- => नलिन्या+उक्तम्- सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् उच्‍चमधिकारमुपेयुषम् => उच्‍चम्+अधिकारम्+उपेयुषम् यथाकथंचित्‍सहमतम् => यथाकथंचित्+सहमतम् असूचितमेव, => असूचितम्+एव, सहसैव, => सहसा+एव, पित्रोरयम् => पित्रोः+अयम् एवाऽभूत्। => एव+अभूत्। कथमिदम् => कथम्+इदम् यद्राकेशाय => यद्+राकेशाय अध्‍ययनसमकालमेव => अध्‍ययनसमकालम्+एव हृदयमर्पितमासीत्। => हृदयम्+अर्पितम्+आसीत्। साहसमेव => साहसम्+एव नाऽभूत्। => न+अभूत्। कोलाहलोऽभूत्‍प्रसृत:। => कोलाहलः+अभूत्+प्रसृत:। इदमेव => इदम्+एव पितुर्दशा => पितुः+दशा विक्‍लवेवाभूत्। => विक्‍लवा+इव+अभूत्। ‘‘यास्‍यत्‍यद्य => ‘‘यास्‍यति+अद्य शकुन्‍तलेति => शकुन्‍तला+इति संस्‍पृष्‍टमुत्‍कण्‍ठया।’’ => संस्‍पृष्‍टम्+उत्‍कण्‍ठया।’’ तनयाविश्‍लेषदु:खैर्नवै:।’’ => तनयाविश्‍लेषदु:खैः+नवै:।’’ सत्‍यमासीत्। => सत्‍यम्+आसीत्। पेटिकायामस्‍थापयत्। => पेटिकायाम्+अस्‍थापयत्। विचेतनमिवाऽऽसीत्। => विचेतनम्+इव+आसीत्। प्रबोधितमपि => प्रबोधितम्+अपि व्‍यस्‍मार्षीत्तदिदम् => व्‍यस्‍मार्षीत्+तदिदम् गृहस्‍यास्‍यैव => गृहस्‍य+अस्‍य+एव सेयम् => सा+इयम् निराकूतमकरोत् => निराकूतम्+अकरोत् संज्ञामपि => संज्ञाम्+अपि असंप्रज्ञातसमाधिरयम् => असंप्रज्ञातसमाधिः+इयम् सहसैव => सहसा+एव पप्रच्‍छ-‘किमहम् => पप्रच्‍छ-‘किम्+अहम् मन्‍त्रणामेकाम् => मन्‍त्रणाम्+एकाम् कर्तुमनुमतो => कर्तुम्+अनुमतः दर्शनसमकालमेव => दर्शनसमकालम्+एव पुलकिताऽभूत्। => पुलकिता+अभूत्। एषोऽभूत्। => एषः+अभूत्। नितान्‍तमावश्‍यकमि => नितान्‍तम्+आवश्‍यकम् मन्‍त्रणमस्ति। => मन्‍त्रणम्+अस्ति। जानात्‍येव => जानाति+एव यदहम् => यत्+अहम् सेवकोऽस्मि।’’ => सेवकः+अस्मि।’’ रहस्‍यमिदमवबुद्धम् => रहस्‍यम्+इदम्+अवबुद्धम् यदाधुनिके => यत्+आधुनिके दशदिवसावकाशमादायागतोऽभवम्। => दशदिवसावकाशम्+आदाय+आगतः+अभवम्। मसूरीनगरमस्‍माभिर्गन्‍तव्‍यमस्ति। => मसूरीनगरम्+अस्माभिः+गन्तव्यम्+अस्ति। किन्‍त्‍वद्य => किन्‍तु+अद्य तडित्‍पत्रेणावगतम् => तडित्पत्रेण+अवगतम् यन्‍मन्‍नगरे => यत्+मन्‍नगरे यत्राहम् => यत्र+अहम् सहसैवोद्बुद्ध:। => सहसा+एव+उद्बुद्ध:। ममोपस्थितिरावश्‍यकी। => मम+उपस्थितिः+आवश्‍यकी। तत्राहमनुपदमेवागच्‍छामि।’ => तत्र+अहम्+अनुपदम्+एव+आगच्‍छामि।’ शब्‍दानामर्थस्‍त्‍वबुद्ध: => शब्‍दानाम्+अर्थः+तु+अवबुद्ध: किमत्र => किम्+अत्र वक्‍तव्‍यमित्‍यहम् => वक्‍तव्‍यम्+इति+अहम् नापारयम्। => न+अपारयम्। केवलमिदमेव => केवलम्+इदम्+एव यद्राकेशो => यद्+राकेशः मामपाठयत्तद्दिनादारभ्‍य => माम्+अपाठयत्+तत्दिनात्+आरभ्‍य युवकेऽस्‍मन्‍नेषदपि => युवके+अस्‍मत्+न+इषत्+अपि सैव => सा+एव मूर्ति:-सैव => मूर्ति:-सा+एव ‘‘सैवोष्‍ठमुद्रा, => ‘‘सा+एव+उष्‍ठमुद्रा, किन्‍त्‍वद्यायम् => किन्‍तु+अद्य+अयम् प्रशासकोऽस्ति। => प्रशासकः+अस्ति। तदाऽहम् => तदा+अहम् शिक्ष्‍याऽऽसम्-अधुना => शिक्ष्‍या+आसम्-अधुना सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् तूष्‍णीकैव => तूष्‍णीका+एव बहिर्यान्‍ती => बहिः+यान्‍ती सहसैवामरुकस्‍य => सहसा+एव+आमरुकस्‍य पद्यमिदम् => पद्यम्+इदम् स्‍मृतिमारुढम् => स्‍मृतिम्+आरुढम् विनैव => विना+एव लक्ष्‍मीमित्‍यमिधायिनि => लक्ष्‍मीम्+इति+अभिधायिन शनकैरलीकवचनोपन्‍यासमालीजन:॥ => शनकैः+अलीकवचनोपन्‍यासमालीजन:॥ स्‍मृतिसमकालमेव => स्‍मृतिसमकालम्+एव मत्‍कपोलावधिकरक्‍तौ => मत्‍कपोलौ+अधिकरक्‍तौ मयोक्‍तम्-‘किमिदम्? => मया+उक्‍तम्-‘किम्+इदम्? संबोधनमाकर्णयन्‍ती => संबोधनम्+आकर्णयन्‍ती यन्‍न्‍नाहमधुना => यत्+न+अहम्+अधुना नास्मि।’’ => न+अस्मि।’’ श्रुत्‍वेदम् => श्रुत्वा+इदम् पुनरकस्‍मादेव => पुनः+अकस्‍मात्+एव हृदयमन्‍तरेव => हृदयम्+अन्‍तरा+इव तदिदमुक्‍तम्- => तत्+इदम्+उक्‍तम्- कुत्रापि => कुत्र+अपि सन्‍नद्धास्मि। => सन्‍नद्धा+अस्मि। ममेच्‍छाया => मम+इच्‍छायाः किमस्ति? => किम्+अस्ति? इवाऽभूत्। => इव+अभूत्। तेनोत्तरितम् => तेन+उत्तरितम् नाभविष्‍यत्तदा => न+अभविष्‍यत्+तदा किमित्‍यहम् => किमिति+अहम् प्रष्टुमत्रागमिष्‍यम्? => प्रष्टुम्+अत्र+अगमिष्‍यम्? देहरादूननगरमेव => देहरादूननगरम्+एव त्‍वरितमेवाऽहम् => त्‍वरितम्+एव+अहम् तत्रागमिष्‍यामि। => तत्र+आगमिष्‍यामि। नेतुमादिष्‍टोऽभूत्। => नेतुम्+आदिष्‍टः+अभूत्। नाहमेकाकिनी => न+अहम्+एकाकिनी अपरिचितकल्‍पेनैकेन => अपरिचितकल्‍पना+एकेन गच्‍छेयमिति => गच्‍छेयम्+इति सर्वमपि => सर्वम्+अपि सन्‍नद्धमासीत्। => सन्‍नद्धम्+आसीत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव कर्तव्‍यमभूत्। => कर्तव्‍यम्+अभूत्। नाऽऽसीत्। => न+आसीत्। प्रातरस्‍माभिर्देहरादूननगरम् => प्रातः+अस्‍माभिः+देहरादूननगरम् प्राप्तव्‍यमासीत्। => प्राप्तव्‍यम्+आसीत्। सपद्येव => सपदि+एव समागच्‍छेदिति => समागच्‍छेत्+इति सेयम् => सा+इयम् प्रथास्ति => प्रथा+अस्ति भारतीयानप्‍याक्रान्‍तवती। => भारतीयान्+अपि+आक्रान्‍तवती। प्रथमश्‍चान्‍द्रमास:, => प्रथमः+चान्‍द्रमास:, रोमाञ्चकरश्चित्रविचित्रो => रोमाञ्करः+चित्रविचित्रः दृष्टस्‍तर्हि => दृष्टः+तर्हि तयोर्दाम्‍पत्‍यस्‍य => तयोः+दाम्‍पत्‍यस्‍य नानुमीयते। => न+अनुमीयते। विशेषश्‍चायम् => विशेषः+च+अयम् नान्‍य: => न+अन्‍य: सेयम् => सा+इयम् भारतीयैरपरिचिता => भारतीयैः+अपरिचिता स्‍यादिति => स्‍यात्+इति नास्ति। => न+अस्ति। ‘‘चन्‍द्रचन्‍दन-रोलम्‍बादिभिरुद्दीपनकारणै:’’ => ‘‘चन्‍द्रचन्‍दन-रोलम्‍बादिभिः+उद्दीपनकारणै:’’ स्‍थायिभावस्‍योद्दीपनम् => स्‍थायिभावस्‍य+उद्दीपनम् साहित्‍यमनीषिणोऽनुभूतवन्‍त:। => साहित्‍यमनीषिणः+अनुभूतवन्‍त:। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् प्राप्‍यापि => प्राप्‍य+अपि किमित्‍युत्‍कण्ठिताऽभूत्? => किमिति+उत्‍कण्ठिता+अभूत्? विहराम्‍बुराशेस्‍तीरेषु => विहराम्‍बुराशेः+तीरेषु द्वीपान्‍तरानीतलवङ्गपुष्‍पैरपाकृतस्‍वेदलवा => द्वीपान्‍तरानीतलवङ्गपुष्‍पैः+अपाकृतः+वेदलवा प्रलोभायितुमैच्‍छत्? => प्रलोभायितुम्+एच्‍छत्? तमालपत्रास्‍तरणासु => तमालपत्राः+तरणासु शश्‍वन्‍मलयस्‍थलीषु।’’ => शश्‍वत्+मलयस्‍थलीषु।’’ इत्‍यादिभिर्वाक्‍यैस्‍तामुन्‍मुखीकर्तुमचेष्‍टत? => इत्यादिभिः+वाक्‍यैः+ताम्+उन्‍मुखीकर्तुम्+अचेष्‍टत्? विविधैर्विलासै: => विविधैः+विलासै: किमेतान्‍यखिलानि => किम्+एतानि+अखिलानि नान्‍य: => न+अन्‍य: भवेदिति => भवेत्+इति नास्ति। => न+अस्ति। निश्चितमभूत्। => निश्चितम्+अभूत्। सुतरामभिरोचितम्। => सुतराम्+अभिरोचितम्। पर्वतमालानामुपत्‍यकासु => पर्वतमालानाम्+उपत्‍यकासु सर्वतोऽधिकम् => सर्वतः+अधिकम् ग्रीष्‍मेऽपि => ग्रीष्‍मे+अपि राकेशस्‍यादेशेन => राकेशस्‍य+आदेशेन सहैव => सह+एव वर्षेऽस्मिन्‍नेव => वर्षे+अस्मिन्+एव देयाऽभूत्। => देया+अभूत्। जहास-तयोक्‍तम्- => जहास-तया+उक्‍तम्- किमध्‍ययनम् => किम्+अध्‍ययनम् नात्र => न+अत्र जानानाऽप्‍यज्ञा => जानाना+अपि+अज्ञा कर्तु‍मिष्‍यते- => कर्तु‍म्+इष्‍यते- तन्‍न => तत्+न असंभवमेतत्।’’ => असंभवम्+एतत्।’’ संभवेत्तदा?’’ => संभवेत्+तदा?’’ केवलमध्‍ययनमेव => केवलम्+अध्‍ययनम्+एव मयोत्‍सुकया => मया+उत्‍सुकया क्षयितुमारभते। => क्षयितुम्+आरभते। स्थिरस्तिष्‍ठति। => स्थिरः+तिष्‍ठति। निस्‍पन्‍दस्तिष्‍ठति, => निस्‍पन्‍दः+तिष्‍ठति, अर्थोऽवबुद्ध:। => अर्थः+अवबुद्ध:। पृथग्भूतानि => पृथक्+भूतानि एषामध्‍ययनम् => एषाम्+अध्‍ययनम् नास्ति-मानसी => न+अस्ति-मानसी प्रक्रियाऽस्ति। => प्रक्रिया+अस्ति। एतेषामध्‍ययनम् => एतेषाम्+अध्‍ययनम् इदमध्‍ययनम् => इदम्+अध्‍ययनम् बुद्धिश्‍च, => बुद्धिः+च, सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् त्‍वमेतदनुभूय => त्‍वम्+एतत्+अनुभूय दृष्टिगोचरोऽभूत्, => दृष्टिगोचरः+अभूत्, गतिस्‍तीव्रा => गतिः+तीव्रा राकेशोऽद्य => राकेशः+अद्य अद्यैव => अद्य+एव जीवनमारभ्‍यते। => जीवनम्+आरभ्‍यते। सहसैव => सहसा+एव गतिरकस्‍मात् => गतिः+अकस्‍मात् मुखमदृश्‍यत। => मुखम्+अदृश्‍यत। रतिकान्‍तश्‍च => रतिकान्‍तः+च तस्‍यामेव => तस्‍याःम्+एव अहमपि => अहम्+अपि मन्‍दमचलम्। => मन्‍दम्+अचलम्। एनमेव => एनम्+एव परिचारकमादाय => परिचारकम्+आदाय विवाहेऽपि => विवाहे+अपि समागतोऽभूत्। => समागतः+अभूत्। एनमेव => एनम्+एव सहादायात्रापि => सह+आदाय+अत्र+अपि राकेशोऽवतीर्येव => राकेशः+अवतीर्य+एव सहामिलत्। => सह+अमिलत्। मित्रेभ्‍यश्‍च => मित्रेभ्‍यः+च एवायम् => एव+अयम् श्रुतोऽभूत्। => श्रुतः+अभूत्। चास्‍य => च+अस्‍य सुन्‍दरसुन्‍दराण्‍युत्तराणि => सुन्‍दरसुन्‍दराणि+उत्तराणि सोऽयम् => सः+अयम् तमिमम् => तम्+इमम् मस्तिष्‍कममूर्तमिव, => मस्तिष्‍कम्+मूर्तम्+इव, स्‍तब्‍धेव, => स्‍तब्‍धा+इव, मनोमुग्‍धमिव, => मनः+मुग्‍धम्+इव, बुद्धिर्मूर्च्छितेवानुभूता। => बुद्धिः+मूर्च्छिता+इव+अनुभूता। प्रश्‍नेस्मिन् => प्रश्‍ने+अस्मिन् काचिदननुभूतपूर्वा => काचित्+अननुभूतपूर्वा अननुमितपूर्वमाकूतम् => अननुमितपूर्वम्+आकूतम् चाभविष्‍यत्। => च+अभविष्‍यत्। नाहम् => न+अहम् किमपि => किम+अपि वक्‍तुमपारयम्। => वक्‍तुम्+अपारयम्। किञ्चिदपि => किंचित्+अपि सर्वानादाय => सर्वान्+आदाय तेष्‍वेकोऽपि => तेषु+एकः+अपि नासीदिति => न+आसीत्+इति माधुरीमवोचत्।‘‘ => माधुरीम्+अवोचत्। यद्वयम् => यत्+वयम् भूत्‍वापि => भूत्‍वा+अपि सामिषाहारगृहेष्‍वेव => सामिषाहारगृहेषु+एव आङ्गलाश्‍च => आङ्गलाः+च सामिषाहारगृहेष्‍वेव => सामिषाहारगृहेषु+एव तत्रामिषमभ्‍यवहरन्ति-वयम् => तत्र+आमिषम्+अभ्‍यवहरन्ति-वयम् केवलमुष्‍णजलम् => केवलम्+उष्‍णजलम् भवतीति => भवति+इति गुरुभ्‍यस्‍तेभ्‍य: => गुरुभ्‍यः+तेभ्‍य: तेऽन्‍येषामुपरि => ते+अन्‍येषाम्+उपरि मुक्‍तकण्‍ठमहसाम। => मुक्‍तकण्‍ठाम्+अहसाम। स्थितावास्‍ताम्। => स्थितौ+आस्‍ताम्। निभृतमस्‍मयत। => निभृतम्+अस्‍मयत। अस्‍माभिरुष्‍णपेयस्‍य => अस्‍माभिः+उष्‍णपेयस्‍य समापितमपि => समापितम्+अपि नासीत्, => न+आसीत्, सन्‍नद्धाऽऽस्‍ते। => सन्‍नद्धा+आस्‍ते। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् नाऽस्‍माकमाश्‍चर्यमभूत्। => न+अस्‍माकम्+आश्‍चर्यम्+अभूत्। तयैव => तया+एव पान्‍थावासात्‍स्‍ववस्‍तून्‍यादाय => पान्‍थावासात्+स्ववस्‍तूनि+आदाय मसूरीत्‍याख्‍यम् => मसूरी+इति+आख्‍यम् प्रातितास्‍तत्र => प्रातिताः+तत्र चैकस्मिन् => च+एकस्मिन् नपान्‍थावासस्‍यास्‍मदीय: => न+पान्‍थावासस्‍य+अस्‍मदीय: एवाऽभूदिति => एव+अभूत्+इति तन्‍मुखमुद्रयाऽनुमितम्। => तत्+मुखमुद्रया+अनुमितम्। अपरस्मिन्‍नेव => अपरस्मिन्+एव रतिकान्‍तश्‍च => रतिकान्‍तः+च परिचारकश्‍च => परिचारकः+च केवलमास्‍म। => केवलम्+आस्‍म। पत्‍न्‍यश्‍च => पत्‍न्‍यः+च स्‍मेति => स्‍म+इति पाश्‍चात्‍यपद्धतेर्बहव: => पाश्‍चात्‍यपद्धतेः+बहव: मनोरंजनालयाश्‍च => मनोरंजनालयाः+च चाभूत्। => च+अभूत्। विद्युच्‍चाकचक्‍यम्, => विद्युत्+च+अवचक्‍यम्, चणत्‍काराश्‍च => चणत्‍काराः+च ‘‘सत्‍पुष्‍करद्योतितरङ्गशोभिन्‍यमन्‍दमारब्‍धमृदङ्गवाद्ये। => ‘‘सत्‍पुष्‍करद्योतितरङ्गशोभिन्‍यमन्‍दम्+आरब्‍धमृदङ्गवाद्ये। उद्यानवापीपयसीव => उद्यानवापीपयसी+इव तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव अधिकारीति => अधिकारी+इति राकेशस्‍तथाविधेषु => राकेशः+तथाविधेषु स्‍यादित्‍यत्र => स्‍यात्+इत्यत्र नाश्‍चर्यम्। => न+आश्‍चर्यम्। अस्‍मत्‍पान्‍थावासस्‍य => अस्‍मत्+पान्‍थावासस्‍य संमुखमेव => संमुखम्+एव यदाऽऽवाम् => यदा+आवाम् यद्राकेशेन => यत्+राकेशेन एवाऽभूत्। => एव+अभूत्। यदाऽऽवाम् => यदा+आवाम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् दृश्‍यमवलोकितम्। => दृश्‍यम्+अवलोकितम्। निस्‍पन्‍दाऽस्‍थाम्। => निस्‍पन्‍दा+अस्‍थाम्। प्रबन्‍धकस्‍त्‍वरितमेव => प्रबन्‍धकः+त्वरितम्+एव कर्गदलेखनीरादायास्‍मत्‍सविधमुपातिष्‍ठत्। => कर्गदलेखनीः+आदाय+अस्‍मत्+सविधम्+उपातिष्‍ठत्। राकेशस्‍तेनानुयुक्‍त:, => राकेशः+तेन+अनुपयुक्‍त:, आहोस्विदन्‍यादृशी? => आहोस्वित्+अन्‍यादृशी? नावोचत्। => न+अवोचत्। किमिदम् => किम्+इदम् प्रलपतीति => प्रलपति+इति दृशमेवाऽपातयत्। => दृशम्+एव+अपातयत्। तेनोक्‍तम् => तेन+उक्‍तम् नवविवाहितोऽस्मि। => नवविवाहितः+अस्मि। मधुयामिनीर्यापयितुमागत:।’’ => मधुयामिनीः+यापयितुम्+आगत:।’’ ‘‘सम्‍यक्-अधुनैव => ‘‘सम्‍यक्-अधुना+एव ‘‘अहमत्र => ‘‘अहम्+अत्र भ्रमणायागत: => भ्रमणाय+आगत: परिचयस्‍तु => परिचयः+तु नितरामावश्‍यक:। => नितराम्+आवश्‍यक:। कोऽप्‍यनुभवति => कः+अपि+अनुभवति ‘‘अहमत्र => ‘‘अहम्+अत्र नायात:। => न+आयात:। यद्यत्र => यदि+अत्र काफीत्‍याख्‍यमुष्‍णपेयम् => काफि+इति+आख्‍यम्+उष्‍णपेयम् चेद्विश्राम्‍यामि।’’ => चेत्+विश्राम्‍यामि।’’ त्‍वत्र, => तु+अत्र, समितिकक्षश्‍चैव => समितिकक्षः+च+एव विद्युद्वेगेनाऽऽवाम् => विद्युद्वेगेन+आवाम् बहिरायातौ। => बहिः+आयातौ। विनोदविधयाप्‍येवम् => विनोदविधया+अपि+एवम् निरुत्तरीकृतवति => निः+उत्तरीकृतवति प्रभावोऽभूत्। => प्रभावः+अभूत्। वस्‍त्राण्‍याकण्‍ठम् => वस्‍त्राणि+आकण्‍ठम् परिधायाऽऽवाम् => परिधाय+आवाम् प्रथमायामेव => प्रथमायाम्+एव भ्राम्‍यतोरावयोरानिशीथम् => भ्राम्‍यतोः+आवयोः+अनिशीथम् यद्यप्‍यहम् => यद्यपि+अहम् सलज्‍जा-रुद्धकण्‍ठेवाऽभूवम्-तथापि => सलज्‍जा-रुद्धकण्‍ठा+इव+अभूवम्-तथापि कृतत्‍वराऽहम् => कृतत्‍वरा+अहम् राकेशम्-समग्रमपि => राकेशम्-समग्रम्+अपि पश्‍चात्तप्‍यमान: => पश्‍चात्+तप्‍यमान: निर्गतस्‍तत्रैकम् => निर्गतः+तत्र+एकम् पृष्टवांश्‍च => पृष्टवान्+च ताननन्‍तस्‍य => तान्+अनन्‍तस्‍य विषये.......वृद्धब्राह्मणरूपधारिणाऽनन्‍तेन => विषये.......वृद्धब्राह्मणरूपधारिणा+अनन्‍तेन दर्शितश्‍च => दर्शितः+च भगवन्‍तमेव => भगवन्‍तम्+एव वृषभस्‍तथा?...................... => वृषभः+तथा? तत्‍पुष्‍करिणीद्वयम्? => तत्+पुष्‍करिणीद्वयम्? कीऽसौ => कः+असौ कोऽसौ => कः+असौ भगवांश्‍चोत्तरितवान् => भगवान्+च+उत्तरितवान् धर्मस्‍त्‍वया => धर्मः+त्वया क्रोधस्‍त्‍वया => क्रोधः+त्वया उच्‍यते। => उच्‍यते+अत्र ब्राह्मणोऽसावनन्‍तोऽहम्।’’ => ब्राह्मणः+असौ+अनन्‍तः+अहम्।’’ ‘‘कोऽयम् => ‘‘कः+अयम् वाग्‍दानमभूत्- => वाग्‍दानम्+अभूत्- स्निह्यता-सर्वमपि => स्निह्यता-सर्वम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि संकेतमिवादु:, => संकेतम्+इव+अदु:, मन्‍दवेगाऽभूत्-(तत्र => मन्‍दवेगा+अभूत्-(तत्र अपरिचितानामपि => अपरिचितानाम्+अपि यथेष्‍टस्‍थानप्रापणस्‍य => यथा+इष्‍टस्‍थानप्रापणस्‍य शिष्‍टाचारोऽप्‍यस्ति => शिष्‍टाचारः+अपि+अस्ति स्‍वल्‍पेष्‍वेव => स्‍वल्‍पेषु+एव यानान्‍यनुमतानि।)-अनन्‍तरम् => यानानि+अनुमतानि।)-अनन्‍तरम् निभृतमेकान्‍तमभूत्-निर्मक्षिकम्। => निभृतम्+एकान्‍तम्+अभूत्-निर्मक्षिकम्। यो रसो => यः+ रसः+ रसो निक्षिप्त:- => रसः+ निक्षिप्त:- चान्‍तरे => च+अन्‍तरे तमिमम् => तम्+इमम् सर्वमिदमनुभवसाक्षिकमेव, => सर्वम्+इदम्+अनुभवसाक्षिकम्+एव, जीवनवृत्तमिदम्-यदद्यत्‍वे => जीवनवृत्तम्+इदम्-यत्+अद्यत्‍वे संजातमस्ति-संक्षिप्‍य => संजातम्+अस्ति-संक्षिप्‍य परीक्षामुत्तीर्य-राकेशेन => परीक्षाम्+उत्तीर्य-राकेशेन वृत्तिर्लब्‍धाऽऽसीत्। => वृत्तिः+लब्‍धा+आसीत्। करणीयमभूत्। => करणीयम्+अभूत्। पठनम्-पत्राणामुत्तराणि-सर्वमिदम् => पठनम्-पत्राणाम्+उत्तराणि-सर्वम्+इदम् श्रुत्‍वाऽपि => श्रुत्‍वा+अपि तदाऽनेन => तदा+अनेन निम्‍नामार्थिकीम् => निम्‍नाम्+आर्थिकीम् जानानेनापि => जानानेन+अपि लिखितम्-यत्किम् => लिखितम्-यत्+किम् पितुरुत्तरम् => पितुः+उत्तरम् निषेधात्‍मकमेवागतम्। => निषेधात्‍मकम्+एव+आगतम्। भृशमखिद्यत। => भृशम्+अखिद्यत। परित्यज्‍यान्‍यत्र => परित्यज्‍य+अन्‍यत्र निश्‍चयमकरोत्। => निश्‍चयम्+अकरोत्। चान्तिमम् => च+अन्तिमम् पत्रमलेखीत्-यदहमद्य => पत्रम्+अलेखीत्-यत्+अहम्+अद्य पुनर्दर्शनम् => पुनः+अदर्शनम् भवेत्तदा => भवेत्+तदा अन्‍यथाऽयम् => अन्‍यथा+अयम् मदीयश्‍चरम: => मदीयः+चरम: सरलाऽभूत्। => सरला+अभूत्। नगरान्‍तरमयासीत्, => नगरान्‍तरम्+अयासीत्, मयाऽपि => मया+अपि पितुर्मुखाल्‍लब्‍धा। => पितुः+मुखात्+लब्‍धा। विद्युद्वेगेनेव, => विद्युत्+वेगेन+एव, दीनो मलिनश्‍च => दीनः+ मलिनः+च मलिनश्‍च => मलिनः+च राकेशो भारत-राजधान्‍या => राकेशः+ भारत-राजधान्‍याः सर्वत्रैव => सर्वत्र+एव अतिसंक्षिप्तमुत्तरम् => अतिसंक्षिप्तम्+उत्तरम् ‘‘नाधुना। => ‘‘न+अधुना।’’ खेदोऽस्ति-भवत: => खेदः+अस्ति-भवत: नास्ति।’’ => न+अस्ति। आवश्‍यकताऽऽसीत्। => आवश्‍यकता+आसीत्। संस्‍कृताध्‍यापकस्‍यावश्‍यकताविज्ञापनम् => संस्‍कृताध्‍यापकस्‍य+आवश्‍यकताविज्ञापनम् साक्षात्‍कारोऽभूत्। => साक्षात्‍कारः+अभूत्। राकेशेनाध्‍यापकपदम् => राकेशेन+अध्‍यापकपदम् एकमासस्‍यैव => एकमासस्‍य+एव श्रमदानमेवाऽभूत्। => श्रमदानम्+एव+अभूत्। शिशुरेवाऽऽसीत्। => शिशुः+एव+आसीत्। सहकर्मणामनुरोधेन => सहकर्मणाम्+अनुरोधेन राकेशोऽपि => राकेशः+अपि वरोऽपि => वरः+अपि शक्‍यते-शापोऽप्‍यनया। => शक्‍यते-शापः+अपि+अनया। संस्‍कृतविषयमादत्ते-स => संस्‍कृतविषयम्+आदत्ते-सः वरमिव => वरम्+इव भूयांसोंऽका => भूयांसः+अंकाः साक्षात्‍कारोऽभूत् => साक्षात्‍कारः+अभूत् नयनयोरश्रुप्रवाह:-मुखात् => नयनयोः+अश्रुप्रवाह:-मुखात् चीत्‍कारश्‍च => चीत्‍कारः+च प्रत्‍याशितमपि => प्रत्‍याशितम्+अपि नाऽभूत्, => न+अभूत्, पठितवान्-आह्लाद-विस्‍मयजडता-ऽऽवेगानाम् => पठितवान्-आह्लाद-विस्‍मयजडता-+आवेगानाम् भावशबलतायामयम् => भावशबलतायाम्+अयम् पित्रा‍ऽधिगतम्- => पित्रा‍+अधिगतम्- ‘‘प्रशासनिकसेवायामहम् => ‘‘प्रशासनिकसेवायाम्+अहम् कर्तुमागच्‍छामि।’’ => कर्तुम्+आगच्‍छामि।’’ विजयमधिगत्‍योपेयुष: => विजयम्+अधिगत्‍य+उपेयुष: शरीरपरीक्षाऽभूत्-तदनन्‍तरमस्मिन्‍नेव => शरीरपरीक्षा+अभूत्-तदनन्‍तरम्+अस्मिन्+एव प्रशिक्षणमभूत् => प्रशिक्षणम्+अभूत् प्रशिक्षणात्‍परावृत्तेन => प्रशिक्षणात्+परावृत्तेन पितुर्मुखाच्‍छ्रुतम् => पितुः+मुखात्+श्रुतम् यत्तव => यत्+तव मदीयाऽन्तिमाऽभिलाषाऽस्ति, => मदीया+अन्तिमा+अभिलाषा+अस्ति, समग्रेपि => समग्रे+अपि सुदीर्घेऽस्मिन् => सुदीर्घे+अस्मिन् सर्वदैव => सर्वदा+एव पावनस्‍यास्‍य => पावनस्‍य+अस्‍य साभूत्-यया => सा+अभूत्-मया ममाऽऽत्‍माऽजस्रम् => मम+आत्‍मा+अजस्रम् किंचिदनिर्वचनीयम् => किंचित्+अनिर्वचनीयम् सूत्रमभूत्-येन => सूत्रम्+अभूत्-येन सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् संकटग्रस्‍तस्‍यापि => संकटग्रस्‍तस्‍य+अपि ममाऽऽसीदिदमनुमानम् => मम+आसीत्+इदम्+अनुमानम् यत्त्‍वाम् => यत्+त्वाम् कश्‍चनाऽन्‍यो => कश्‍चन+अन्‍यः ममैवायमधिकार:।’’ => मम+एव+अयम्+अधिकार:।’’ तदिदमुक्‍तम्, => तदिदम्+उक्‍तम्, समग्रेऽपि => समग्रे+अपि नयनयोरनृत्‍यत्- => नयनयोः+अनृत्‍यत्- दिवापि => दिवा+अपि रात्रिमपि, => रात्रिम्+अपि, बलीयस्‍त्‍वयि => बलीयः+त्वयि दुष्‍यन्‍तश्‍चापि => दुष्‍यन्‍तः+च+अपि तथाविधमेव => तथाविधम्+एव स्‍नेहतापमनुभवन्‍नुत्तरयति- => स्‍नेहतापम्+अनुभवन्+अनुत्तरयति- मदनस्‍त्‍वामनिशम्, => मदनः+त्वाम्+अनिशम्, पुनर्दहत्‍येव। => पुनः+दहति+एव। स्‍वपितुर्मुखाद्विवाहप्रस्‍तावम् => स्‍वपितुः+मुखात्+विवाहप्रस्‍तावम् स्‍पष्टतयोक्‍तम् => स्‍पष्टतया+उक्‍तम् यन्‍मम => यत्+मम पाठिताऽभूत्-इत्‍यादि। => पाठिता+अभूत्-इत्यादि। सहसैव => सहसा+एव यस्मिन्निदम् => यस्मिन्+इदम् पृष्‍टमभूत्, => पृष्‍टम्+अभूत्, यत्किमधुनाऽपि => यत्+किम्+अधुना+अपि कल्‍पनाऽविवाहिताऽस्ति? => कल्‍पना+अविवाहिता+अस्ति? किमधीते?’’ => किम्+अधीते?’’ पत्रव्‍यवहारस्‍यान्‍तरम् => पत्रव्‍यवहारस्‍य+अन्‍तरम् यज्‍जातम् => यत्+जातम् तदद्य => तत्+अद्य चक्षुषोरग्रे। => चक्षुषोः+अग्रे। विवाहमद्य => विवाहम्+अद्य नाभिलषति? => न+अभिलषति? सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् प्रकटितमित्‍याश्‍चर्यमासीत्। => प्रकटिम्+इति+आश्‍चर्यम्+आसीत्। तदिदमपि => तदिदम्+अपि युक्ततरमेव => युक्ततरम्+एव कंचनाऽऽशंकमानया => कंचन+आशंकमानया कस्‍चनापि => कश्चन+अपि चरणयोर्जीवनार्पणस्‍य => चरणयोः+जीवनापर्णस्‍य मदन्‍तस्‍तले => मदन्‍तः+तले यत्‍खलु => यत्+खलु तत्‍सर्वम् => तत्+सर्वम् अन्‍योन्‍यस्‍य => अन्‍यः+अन्‍यस्‍य विदितरहस्‍याभ्‍यामावाभ्‍याम् => विदितरहस्‍याभ्‍याम्+आवाभ्‍याम् परिज्ञातमपि => परिज्ञातम्+अपि यद्रात्रे: => यत्+गात्रे: द्वितीयोऽपि। => द्वितीयः+अपि। राकेशस्‍त्‍वरितमेव => राकेशः+त्वरितम्+एव पादन्‍यासमारभ्‍याप्‍यावाभ्‍याम् => पादन्‍यासम्+आरभ्‍य+अपि+आवाभ्‍याम् समापिताऽभूत्। => समापिता+अभूत्। पान्‍थावासमागत्‍यावाभ्‍याम् => पान्‍थावासम्+आगत्‍य+आवाभ्‍याम् यद्रात्रे: => यत्+गात्रे: केवलमेक => केवलम्+एकः यामोऽवशिष्‍ट:। => यामः+अवशिष्‍ट:। सर्वप्रथमेऽस्मिन् => सर्वप्रथमे+अस्मिन् सहभ्रमणे-अनिर्वचनीयमननुभूतपूर्वम् => सहभ्रमणे-अनिर्वचनीयम्+अननुभूतपूर्वम् यत्तादात्‍म्‍यम्, => यत्+तादात्‍म्‍यम्, याऽऽत्‍मनोस्‍तल्‍लीनता, => या+आत्‍मनः+तल्‍लीनता, हृदययोस्‍तन्‍मयता, => हृदययोः+तन्‍मयता, अचिन्‍त्‍यश्‍च => अचिन्‍त्‍यः+च मधुरिमाऽनुभूतस्‍तमधुनापि => मधुरिमा+अनुभूतः+तम्+अधुना+अपि यदुक्‍तम् => यत्+उक्‍तम् तत्तदा => तत्+तदा स्‍मृतिमारुरोह। => स्‍मृतिम्+आरुरोह। शनकैरवनतमुख्‍या => शनकैः+अवनतमुख्‍या सोऽयम् => सः+अयम् मन्‍दमासक्तियोगा- => मन्‍दम्+आसक्तियोगा- इवाऽजायत। => इव+अजायत। तस्‍यापि => तस्‍य+अपि स्‍मृतिस्‍तीव्राऽऽसीत्। => स्‍मृतिः+तीव्रा+आसीत्। रात्रिरेव => रात्रिः+एव सप्ताहान्‍तेनावासेन => सप्ताहान्‍तेन+आवासेन राकेशश्‍चाहम् => राकेशः+च+अहम् एतावन्निकटमायातौ => एतावत्+निकटम्+आयातौ यन्‍नूनमावाम् => यत्+नूनम्+आवाम् खल्‍वावाम् => खलु+आवाम् स्‍मरन्‍तावावाम् => स्‍मरन्‍तौ+आवाम् सप्ताहमिमम् => सप्ताहम्+इमम् सप्तक्षणानिव => सप्तक्षणान्+इव सोऽभूदावेशो यदहम् => सः+अभूत्+आवेशः+ यत्+अहम् यदहम् => यत्+अहम् यदस्मिन्‍नेव => यत्+अस्मिन्+एव राकेशश्‍च => राकेशः+च व्‍यस्‍मरद्यत्‍सः => व्‍यस्‍मरत्+यत्+सः सेयमात्‍मविस्‍मृतिर्विलीना => सा+इयम्+आत्‍मविस्‍मृतिः+विलीना किमहम् => किम्+अहम् यदिमम् => यत्+इमम् जीवनपर्यन्‍तमावाम् => जीवनपर्यन्‍तम्+आवाम् सहसैव => सहसा+एव स्‍मृतिपथमारुरोह => स्‍मृतिपथम्+आरुरोह किमध्‍ययनम् => किम्+अध्‍ययनम् चोत्तरम् => च+उत्तरम् जीवनान्‍न => जीवनात्+न कियत्‍सत्‍यमासीत्। => कियत्+सत्‍यम्+आसीत्। मयाऽनुभूय => मया+अनुभूय प्राणितम्-तदेवोच्‍छ्वसितम्, => प्राणितम्-तदेव+उच्‍छ्वसितम्, तयोर्न => तयोः+न कोऽपि => कः+अपि भेदोऽभूत्। => भेदः+अभूत्। चर्वणासमकालमेव => चर्वणासमकालम्+एव आवाभ्‍यामिदमनुभूतम्। => आवाभ्‍याम्+इदम्+अनुभूतम्। एवास्‍थात्। => एव+अस्‍थात्। सर्वमिदमावश्‍यकमकरोत्। => सर्वम्+इदम्+आवश्‍यकम्+अकरोत्। कवितानुरागश्‍च => कवितानुरागः+च किंचिदपि => किंचित्+अपि यत्‍सोऽद्यापि => यत्+सः+अद्य+अपि अहमपि => अहम्+अपि इदमेवावयोर्जीवनम्। => इदम्+एव+आवयोः+जीवनम्। इदमेव => इदम्+एव हृदयस्‍यान्‍नम्। => हृदयस्‍य+आन्‍नम्। पत्‍नीति => पत्‍नी+इति चाहमामन्त्रिताऽस्मि। => च+अहम्+आमन्त्रिता+अस्मि। राकेशोऽपि => राकेशः+अपि बहुधाऽध्‍यक्षत्‍वेन। => बहुधा+अध्‍यक्षत्‍वेन। राकेशोऽध्‍यक्षतामवलम्‍बते, => राकेशः+अध्‍यक्षताम्+अवलम्‍बते, तदाऽहम् => तदा+अहम् सेयम् => सा+इयम् परम्‍परेव => परम्‍परा+एव संजाताऽस्ति। => संजाता+अस्ति। संस्‍कृतपद्येनैवाऽऽरभते, => संस्‍कृतपद्येन+एव+आरभते, संस्‍कृत-पद्येनैवोपसंहरति। => संस्‍कृत-पद्येन+एव+उपसंहरति। एतस्‍मादप्‍यधिकमाश्‍चर्यकरमिदमस्ति-यदहमपि => एतस्‍मात्+अपि+अधिकम्+आश्‍चर्यकरम्+इदम्+अस्ति-यत्+अहम्+अपि भाषणमारभे-संस्‍कृतेनैव => भाषणम्+आरभे-संस्‍कृतेन+एव चोपसंहरामि। => च+उपसंहरामि। तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि यदावयोर्विवाहो => यदा+आवयोः+विवाहः यदेतस्‍य => यत्+एतस्‍य संस्‍कृतमेवास्ति। => संस्‍कृतम्+एव+अस्ति। एवाऽभूत्॥ => एव+अभूत्॥ वर्षत्रयानन्‍तरम् => वर्षत्रय+अनन्‍तरम् यत्किमपि => यत्+किमपि साऽलक्ष्‍यत => सा+अलक्ष्‍यत शशिनेव => शशिना+इव पद्यमिदम् => पद्यम्+इदम् प्रत्‍यक्षमनुभावितम्। => प्रत्यक्षम्+अनुभावितम्। राकेशो मामन्‍तर्वत्‍नीम् => राकेशः+ माम्+अन्‍तर्वत्‍नीम् मामन्‍तर्वत्‍नीम् => माम्+अन्‍तर्वत्‍नीम् मामुपजहास। => माम्+उपजहास। कोऽपि => कः+अपि दोहदोऽभूत्। => दोहदः+अभूत्। किमिदमासीत्? => किम्+इदम्+आसीत्? पोट्टलिकाऽऽनीता। => पोट्टलिका+आनीता। किमस्‍याम् => किम्+अस्‍याम् भवेदित्‍यहम् => भवेत्+इति+अहम् पोट्टलिकायामस्‍याम् => पोट्टलिकायाम्+अस्‍याम् यत्त्‍वम् => यत्+त्वम् परिचारकमादिशसि?’’ => परिचारकम्+आदिशसि?’’ स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव समवायिकारणमस्ति। => समवायिकारणम्+अस्ति। सर्वेऽस्‍मादेव => सर्वे+अस्‍मात्+एव प्रादुर्भवन्ति-अस्मिन्‍नेव => प्रादुर्भवन्ति-अस्मिन्+एव खण्‍डान्‍यासन। => खण्‍डानि+आसन। पद्यमासीत्- => पद्यम्+आसीत्- ‘‘तदाननम् => ‘‘तदा+आननम् तृप्तिमाययौ’’ => तृप्तिम्+आययौ’’ प्रयत्‍नशतेऽपि => प्रयत्‍नशते+अपि कृतेऽहम् => कृते+अहम् रोद्धुमपारयम्। => रोद्धुम्+अपारयम्। राकेशेनापि => राकेशेन+अपि तस्मिन्‍नट्टहासे => तस्मिन्+अट्टहासे तात्‍पर्यमहम् => तात्‍पर्यम्+अहम् मत्‍सहपाठिन्‍यश्‍च => मत्‍सहपाठिन्‍यः+च नाजानीम, => न+अजानीम, पद्यमधुना => पद्यम्+अधुना अनायासमेव => अनायासम्+एव कृताऽभूत्-न => कृता+अभूत्-न चाद्य => च+अद्य भवेत्तादृशी => भवेत्+तादृशी काचनाभिलाषा => काचन+अभिलाषा मरुत्‍वानिव => मरुत्‍वान्+इव अहमेव => अहम्+एव किमुकाऽपि => किमुका+अपि माताऽद्य => माता+अद्य कुत्राद्य => कुत्र+अद्य कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि नावरुद्धम् => न+अवरुद्धम् भवेदिति => भवेत्+इति बह्वयश्चिन्‍ता:, => बह्वयः+चिन्‍ता:, वर्षमुपेयुषि => वर्षम्+उपेयुषि खल्‍वेका => खलु+एका खल्‍वेका => खलु+एका सेयमभूत् => सा+इयम्+अभूत् स्‍थानान्‍तरणमभूत्। => स्‍थानान्‍तरणम्+अभूत्। समग्रमपि => समग्रम्+अपि स्‍थानान्‍तरणीयमभूत्। => स्‍थानान्‍तरणीयम्+अभूत्। द्वावप्‍यावाम् => द्वौ+अपि+आवाम् नात्र => न+अत्र काठिन्‍यमनुभूतवन्‍तौ => काठिन्‍यम्+अनुभूतवन्‍तौ स्‍थानान्‍तरितेष्‍वधिकारिषु => स्‍थानान्‍तरितेषु+अधिकारिषु प्रदत्ताऽस्ति => प्रदत्ता+अस्ति हानिकरमेव => हानिकरम्+एव सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि सहाहमपि => सह+अहम्+अपि तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव एवाऽन्‍यस्मिन्‍नगरे => एव+अन्‍यस्मिन्+नगरे सोऽयम् => सः+अयम् एवाऽनुभवोऽभूत्। => एव+अनुभवः+अभूत्। ‘‘शापेनास्‍तंगमितमहिमा => ‘‘शापेन+अस्‍तम्+अगमितमहिमा प्रत्‍यक्षमनुभूता। => प्रत्यक्षम्+अनुभूता। सोऽयं => सः+अयम् यक्षपत्‍न्‍याश्‍चेव => यक्षपत्‍न्‍याः+च+इव शापोऽभूत्। => शापः+अभूत्। रामगिर्याश्रमेऽस्‍थात्। => रामगिर्याश्रमे+अस्‍थात्। अहमत्र => अहम्+अत्र भुजगशयनादुत्थिते => भुजगशयनात्+उत्थिते प्रतीक्षमाणाऽभूवम्। => प्रतीक्षमाणा+अभूवम्। भेदस्त्वियानभूत् => भेदः+तु+इयान्+अभूत् यन्‍मेघदूतस्‍य => यत्+मेघदूतस्‍य साधनाऽभावात् => साधना+अभावात् विवशोऽभूत्, => विवशः+अभूत्, यक्षस्‍तु => यक्षः+तु साहाय्यमेव => सहाय्यम्+एव पर्याप्तममन्‍यत। => पर्याप्तम्+अमन्‍यत। यदा-कदाचिदवकाशमादाय => यदा-कदाचित्+अवकाशम्+आदाय सुविधाऽपि => सुविधा+अपि यक्षस्‍याऽभूत्। => यक्षस्‍य+अभूत्। दौर्भाग्यमिदमेवाऽऽसीत् => दौर्भाग्यम्+इदम्+एव+आसीत् सकृदेव => सकृत्+एव शप्तोऽभूत्-सोऽपि => शप्तः+अभूत्-सः+अपि धनेशोऽपि => धनेशः+अपि शापस्‍यान्‍तम् => शापस्‍य+अन्‍तम् संविधायार्द्रचित्त:। => संविधाय+आर्द्रचित्त:। संयोज्‍यैतौ => संयोज्‍य+एतौ भोगानिष्टानविरतसुखान् => भोगान्+इष्टान्+अविरतसुखान् कुबेरायितैरधिकारिभि: => कुबेरायितैः+अधिकारिभि: विविधविभागानामाधिपत्‍यम् => विविधविभागानाम्+आधिपत्‍यम् प्रेषितोऽभवत्। => प्रेषितः+अभवत्। मदीयाऽलकानगरी => मदीया+अलकानगरी चापि => च+अपि परिवर्त्तिताऽभूत्। => परिवर्त्तिता+अभूत्। आधुनिकयुगस्‍यार्वाचीनोऽयम् => आधुनिकयुगस्‍य+अर्वाचीनः+अयम् कुबेरशापादप्‍यधिकतरम् => कुबेरशापात्+अपि+अधिकतरम् मयाऽनुभूत:। => मया+अनुभूत:। दिवसेषु-विप्रयोगसमये-वसन्‍तावतारवेलासु-शरदुज्‍जृम्‍भणकाले => दिवसेषु-विप्रयोगसमये-वसन्‍तौ+तारवेलासु-शरदुज्‍जृम्‍भणकाले सर्वदैव => सर्वदा+एव इत्‍यादयोऽमरकृतयो => इत्यादयः+अमरकृतयः मन:-संतर्पणसाधनान्‍यभूवन्। => मन:-संतर्पणसाधनानि+अभूवन्। राजीवोऽपरस्मिन् => राजीवः+अपरस्मिन् पठन्‍नभूत् => पठन्+अभूत् काव्‍यानाममीषाम् => काव्‍यानाम्+अमीषाम् कर्त्तव्‍योऽभूत्। => कर्त्तव्‍यः+अभूत्। राकेशोप्‍येतानि => राकेशः+अपि+एतानि व्‍यस्‍मरदिति => व्‍यस्‍मरत्+इति हेतुनानेनानुमितम् => हेतुना+अनेन+अनुमितम् यत्तस्‍य => यत्+तस्य तवाङ्गकानामथ => तवाङ्गकानाम्+अथ कथापि => कथा+अपि ‘‘अद्यापि => ‘‘अद्य+अपि दर्पणमीक्षमाणाम् => दर्पणम्+इक्षमाणाम् स्‍मृतिर्वा => स्‍मृतिः+वा उल्लिखिताऽभूत्। => उल्लिखिता+अभूत्। शनैर्मयाऽनुमितम् => शनैः+मया+अनुमितम् यदद्य => यदि+अद्य व्‍यासङ्गोस्ति, => व्‍यासङ्गः+अस्ति, ग्रन्‍थांश्‍च => ग्रन्‍थाः+च नावशिष्‍येत। => न+अवशिष्‍येत। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् सोऽपि => सः+अपि चिन्‍तयन्‍नासीत्। => चिन्‍तयत्+आसीत्। यद्यदि => यत्+यदि अध्‍ययनस्‍याध्‍यापनस्‍य => अध्‍ययनस्‍य+अध्‍यापनस्‍य सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् पूर्णोपयोग:, => पूर्ण+उपयोग:, तत्‍कुत्रापि => तत्+कुत्रापि पुनर्हरिता => पुनः+हरिता अध्‍यापिकाश्‍च => अध्‍यापिकाः+च समुदिताऽभूत-त => समुदिता+अभूत्- परीक्षामुत्तीर्य => परीक्षाम्+उत्तीर्य अहमपि => अहम्+अपि भवेयमिति => भवेयम्+इति महत्त्‍वाकांक्षाऽऽसीत्। => महत्त्‍वाकांक्षा+आसीत्। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् वर्षद्वयानन्‍तरमेव => वर्षद्वयानन्‍तरम्+एव भूयादिति => भूयात्+इति यतस्त्रिंशद् => यतः+त्रिंशद् वर्षाण्‍यतीत्‍य => वर्षाणि+अतीत्‍य कोपि => कः+अपि विज्ञप्तीनामुत्तरे, => विज्ञप्तीनाम्+उत्तरे, वाञ्छासमकालमेव => वाञ्छासमकालम्+एव प्राप्‍नुयात्तर्हि => प्राप्‍नुयात्+तर्हि गतिर्विपरीता => गतिः+विपरीता वर्षमेकम् => वर्षम्+एकम् यावन्‍मया => यावत्+मया किमप्‍यागतम्। => किम्+अपि+आगतम्। किन्‍त्‍वेकदा => किन्‍तु+एकदा तडित्‍पत्रमधिगतम्- => तडित्‍पत्रम्+अधिगत्य अकस्‍मादेव, => अकस्‍मात्+एव, अप्रासंगिकमिदम् => अप्रासंगिकम्+इदम् कीदृशमभिनन्‍दनमस्‍तीति => कीदृशम्+अभिनन्‍दनम्+अस्‍ति+इति नाहम् => न+अहम् ज्ञातुमपारयम्। => ज्ञातुम्+अपारयम्। एकमपरम् => एकम्+अपरम् तडित्‍पत्रम्-‘‘अहमागच्‍छामि।’’ => तडित्पत्रम्-‘‘अहम्+आगच्‍छामि।’’ आगत्‍यैव => आगति+एव सहयोगिनाऽपरेण => सहयोगिना+अपरेण वर्षेणैकेन => वर्षेण+एकेन मासेनैकेनैव => मासेन+एकम्+एव सोयम् => सः+अयम् पंगुतामापन्‍ना, => पंगुताम्+आपन्‍ना, नासावग्रे => न+असौ+अग्रे सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् सम्‍यगनुभूता, => सम्‍यक्+अनुभूता, सम्‍यगालोचिता। => सम्‍यक्+आलोचिता। यदीदमहमज्ञास्‍यम् => यत्+इदम्+अहम्+अज्ञास्‍यम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् कल्‍पतरुर्मत्‍पार्श्‍वे, => कल्‍पतरुः+मत्‍पार्श्‍वे, किमित्‍येतावन्ति => किमिति+एतावन्ति प्रयत्‍नशतान्‍यकरिष्‍यम्? => प्रयत्‍नशतानि+अकरिष्‍यम्? नेदमहमवाञ्छम्-यदहम् => न+इदम्+अहम्+अवाञ्छम्-यत्+अहम् मदीययोग्‍यताबलस्‍यापेक्षया => मदीययोग्‍यताबलस्‍य+अपेक्षया मत्‍पत्‍युर्योग्‍यताबलेन => मत्‍पत्‍युः+योग्‍यताबलेन यज्‍ज्ञातं => यत्+ज्ञातम् सत्‍यमस्ति। => सत्‍यम्+अस्ति। मद्विद्यालयस्‍यापि => मद्विद्यालयस्‍य+अपि तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव कारिताऽस्ति => कारिता+अस्ति यत्राऽऽवाम् => यत्र+आवाम् न्‍यूनान्‍न्यूनम् => न्‍यूनात्+न्यूनम् वरिष्‍ठसेवाशृंखलायामायात => वरिष्‍ठसेवाशृंखलायाम्+आयात सर्वमपि => सर्वम्+अपि जीवनमहमद्यत्‍वे => जीवनम्+अहम्+अद्यत्‍वे गन्‍तुकाममस्ति। => गन्‍तुकामम्+अस्ति। मासद्वयमहम् => मासद्वयम्+अहम् तदद्याविकलम् => तत्+अद्य+अविकलम् सत्‍यायितमिति => सत्‍यायितम्+इति विश्वासमेव => विश्वासम्+एव कीदृशोऽयम् => कीदृशः+अयम् स्‍वप्‍नोभूत्? => स्‍वप्‍नः+अभूत्? कीदृशमिदम् => कीदृशम्+इदम् जीवनमभूत्? => जीवनम्+अभूत्? किमभूत् => किम्+अभूत् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् भवन्‍तोऽवयास्‍यन्‍त्‍येव => भवन्‍तः+अवयास्‍यन्‍ति+एव यदस्‍या => यत्+अस्‍याः भवेत्‍कामम् => भवेत्+कामम् पाथेयमभूत् => पाथेयम्+अभूत् प्रमोदमानन्‍दम् => प्रमोदम्+आनन्‍दम् अनेनैव => अनेन+एव व्‍यतियापिताऽर्धाधिका => व्‍यतियापिता+अर्धाधिका किमग्रे => किम्+अग्रे भावीति => भावी+इति इदमेव => इदम्+एव पाथेयमादाय => पाथेयम्+आदाय उत्तरार्धमपि। => उत्तरार्धम्+अपि। किमग्रे => किम्+अग्रे भावीति => भावि+इति परस्‍तात्‍पठति, => परस्‍तात्+पठति, तदनन्‍तरमेता => तदनन्‍तरम्+एताः अद्याहम् => अद्य+अहम् परिवर्त्तयितुकामाऽस्मि। => परिवर्त्तयितुकामा+अस्मि। यदाहम् => यदा+अहम् सहसैव => सहसा+एव कश्‍चनानुभवमधुरो => कश्‍चन+अनुभवमधुरः औषधालयान्‍महेन्‍द्रो यथैव => औषधालयात्+महेन्‍द्रः+ यथैव संवादमिममश्रौषीद् => संवादम्+इमम्+अश्रौषीद् राकेशस्‍तस्मिन्‍नेव => राकेशः+तस्मिन्+एव सुरेन्‍द्रोऽधीते। => सुरेन्‍द्रः+अधीते। सहसैवासूयाविष्टस्‍य => सहसा+एव+असूया+आविष्टस्‍य भृशमुत्तेजितोऽसौ => भृशम्+उत्तेजितः+असौ समग्रेऽपि => समग्रे+अपि कोणात्‍कोणम् => कोणात्+कोणम् मर्मस्‍पृशो घटना: => मर्मस्‍पृशः+ घटना: प्रास्‍फुरँस्‍तस्‍य => प्रास्‍फुरन्+तस्‍य राकेशस्‍याऽपराध:? => राकेशस्‍य+अपराध:? सोऽपि => सः+अपि भीषणोऽपराध:!! => भीषणः+अपराध:!! तद्दिनम्-यस्मिन् => तत्+दिनम्-यस्मिन् प्रीतिभोजस्‍याऽऽयोजनमासीदस्‍य => प्रीतिभोजस्‍य+आयोजनम्+आसीत्+अस्‍य चाऽगणिता: => च+अगणिता: समभिनन्दितुमस्‍य => समभिनन्दितुम्+अस्‍य नाऽऽसौ => न+असौ स्‍ववदनमप्‍यदर्शयत्। => स्‍ववदनम्+अपि+अदर्शयत्। सोऽपि => सः+अपि प्रतिवेश्‍यासीत्? => प्रतिवेश्‍य+आसीत्? आसीन्‍महेन्‍द्र: => आसीत्+महेन्‍द्र:स्वयम् राकेशस्‍तेन => राकेशः+तेन पृष्टोऽभूत => पृष्टः+अभूत त्‍वमागमिष्‍यसि => त्‍वम्+आगमिष्‍यति प्रीतिभोजेऽद्य?’ => प्रीतिभोजे+अद्य?’ नैवापरस्‍य => नैव+अपरस्‍य पितुश्‍चित्तवृत्तिर्न => पितुः+चित्तवृत्तिः+न किंभूतकिमाकाराऽऽसीत्? => किम्+अभूतम्+एकाकारा+आसीत्? आरम्‍भादेव => आरम्‍भात्+एव परोन्‍नतिमसूयते => पर+उन्‍नतिम्+असूयते नगरादेव => नगरात्+एव बहिर्जगाम। => बहिः+जगाम। किमन्‍यत्, => किम्+अन्‍यत्, पितुरौर्ध्‍वदैहिकेऽपि => पितुः+और्ध्‍वदैहिके+अपि समाजगाम। => सम्+अजगाम। किन्‍त्‍वेतद्विपरीतम्; => किन्‍तु+एतत्+विपरीतम्; विषूचिकाग्रस्‍तोऽभूत्, => विषूचिकाग्रस्‍तः+अभूत्, सर्वानपि => सर्वान्+अपि प्रार्थनोपरि => प्रार्थना+उपरि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव महेन्‍द्रस्‍तत्पितरम् => महेन्‍द्रः+तत्+पितरम् समुपचचार। => सम्+उपचचार। करुणाजनिकाऽऽसीन्‍मुखमुद्रा => करुणाजनिका+आसीत्+मुखममुद्रा पार्श्‍वेऽस्‍थात् => पार्श्‍वे+अस्‍थात् तस्मिन्‍नरकङ्काले => तस्मिन्+नरकङ्काले किमासीत् => किम्+आसीत् काऽप्‍याशा => का+अपि+आशा जीवितस्‍य? => जीवितम्+अस्‍य? समग्रामपि => समग्राम्+अपि जीवन्‍नस्‍थात्, => जीवन्+अस्‍थात्, नासीदि‍दमेव => न+आसीत्+इ‍दम्+एव ईर्ष्‍याकषायितोऽसौ => ईर्ष्‍याकषायितः+असौ पितुर्मृत्‍योरनन्‍तरम् => पितुः+मृत्‍योः+अनन्‍तरम् नासीदाश‍ङ्कितम् => न+आसीत्+आश‍ङ्कितम् कीदृशोऽयम् => कीदृशः+अयम् मर्माघातोऽभूत्! => मर्माघातः+अभूत्! किमेतस्‍यैव => किम्+एतस्‍य+एव कठोरतमेनाऽपि => कठोरतमेन+अपि भवत्पिताऽऽसीज्‍जीवयितुम् => भवत्पिता+आसीत्+जीवयितुम् ‘‘मैवम्, => ‘‘मा+एवम्, सर्वमपि। => सर्वम्+अपि। यन्‍नाऽशकत् => यत्+न+अशकत् भयङ्करमवमाननमिदमासीत्! => भयङ्करम्+अवमानम्+इदम्+आसीत्! महेन्‍द्रस्‍तदैव => महेन्‍द्रः+तदैव एतावानपमान:? => एतावान्+अपमान:? कटकटाशब्‍दमकुर्वन्। => कटकटाशब्‍दम्+अकुर्वन्। इवाऽऽसन्। => इव+आसन्। मृत्‍युशय्यायामासीत्। => मृत्‍युशय्यायाम्+आसीत्। कियदासीद्वराक्‍यास्‍तस्‍या => कियत्+आसीत्+वराक्‍याः+तस्‍याः आयुरेव? => आयुः+एव? शिशुरासीद् => शिशुः+आसीत् सूचीवेधैस्‍तस्‍या: => सुचीवेधैः+तस्‍याः: सर्वमपि => सर्वम्+अपि विवरपूर्णमभूत्। => विवरपूर्णम्+अभूत्। सर्वदार्थम् => सर्वदा+अर्थम् सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किंकर्तव्‍यविमूढोऽभून् => किंकर्तव्‍यविमूढः+अभूवन् राकेशस्‍तस्‍य => राकेशः+तस्‍य प्रमोददिनमिदमासीत्तयो:। => प्रमोददिनम्+इदम्+आसीत्+तयो:। केनचनोक्तमासीदयोर्मध्‍ये- => केचन+उक्तम्+आसीत्+यः+मध्‍ये- पत्‍न्‍योऽप्‍युपचारैर्जीवेयुस्‍तदा => पत्‍न्‍यः+अपि+उपचारैः+जीवेयुः+तदा चक्षुषी रुक्तमिवाऽवर्षताम्। => चक्षुषीः+ रक्तम्+इव+अवर्षताम्। रुक्तमिवाऽवर्षताम्। => रक्तम्+इव+अवर्षताम्। अस्‍मत्‍कक्षामपि => अस्‍मत्+कक्षाम्+अपि सोऽयमध्‍यापयिष्‍यति => सः+अयम्+अध्‍यापयिष्‍यति ‘‘त्‍वत्‍कक्षामप्‍यध्‍यापयिष्‍यति? => ‘‘त्‍वत्‍कक्षाम्+अपि+अध्‍यापयिष्‍यति? क्रोधान्‍धोऽयम् => क्रोधान्‍धः+अयम् समयस्‍त्‍वरितया => समयः+त्वरितया बालातपस्‍यारुणिम्‍ना => बालातपस्‍य+अरुणिम्‍ना प्रभातादेव => प्रभातात्+एव इवाऽदृश्‍यत॥ => इव+अदृश्‍यत॥ नायमजानात् => न+अयम्+अजानात् किमित्‍येतावान् => किमिति+एतावान् श्रमोऽद्य। => श्रमः+अद्य। बहिर्गन्‍तुम् => बहिः+गन्‍तुम् परिधातुमारभत, => परिधातुम्+आरभत, तदाऽप्राक्षीन्‍महेन्‍द्र:- => तदा+अप्राक्षीत्+महेन्‍द्र:- त्‍ववकाशदिनम् => तु+अवकाशदिनम् किमित्‍ययम् => किमिति+अयम् गमनोद्योग: => गमन+उद्योग: प्रातरेव?’’ => प्रातः+एव?’’ सरित्तटेस्‍मत्‍कक्षाया: => सरित्तटेः+मत्‍कक्षाया: सर्वमपि => सर्वम्+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याःम्+एव ‘‘नैव, => ‘‘न+एव, तस्‍यैक => तस्‍य+एकः किन्‍त्‍वतीव => किन्‍तु+अतीव कक्षायामस्‍य => कक्षायाम्+अस्‍य यद्येतस्‍याद्य => यदि+एतस्‍य+अद्य माताऽभविष्‍यत्। => माता+अभविष्‍यत्। महेन्‍द्रोऽद्यापि => महेन्‍द्रः+अद्य+अपि दुग्‍धमुखमिमम् => दुग्‍धमुखम्+इमम् एवाऽस्‍य => एव+अस्‍य माताऽस्ति। => माता+अस्ति। मित्रैर्दत्तम् => मित्रैः+दत्तम् द्वितीयविवाहप्रस्‍तावमेतदर्थमेवाऽसौ => द्वितीयविवाहप्रस्‍तावम्+तदर्थम्+एव+असौ काठिन्‍येनाऽसौ => काठिन्‍येन+असौ शिशुरद्य => शिशुः+अद्य सोऽपि => सः+अपि दीर्घमुष्‍णम् => दीर्घम्+उष्‍णम् महेन्‍द्रश्चिकित्‍सायन्‍त्रमुत्‍थाप्‍य => महेन्‍द्रः+चिकित्‍सायन्‍त्रम्+उत्‍थाप्‍य बहिरायात्। => बहिः+आयात्। मरुत्तरयन्‍त्रमादाय => मरुत्तरयन्‍त्रम्+आदाय निरगान्‍महेन्‍द्र:। => निरगात्+महेन्‍द्र:। समग्रमपि => समग्रम्+अपि अद्यैकाकिनाऽनेन => अद्य+एकाकिना+अनेन एकाक्‍येवासौ => एकाकी+एव+असौ अरुणायाश्चित्रम् => अरुणायाः+चित्रम् अद्येदमतिविषण्‍णमिवाऽवालोक्‍यत। => अद्य+इदम्+अतिविषण्‍णम्+इव+अव+आलोक्‍यत। पुनर्निरगान्‍महेन्‍द्र:। => पुनः+निरगात्+महेन्‍द्र:। स्‍वास्‍थ्‍यमद्य => स्‍वास्‍थ्‍यम्+अद्य सुन्‍दरतरमिवाऽऽसीत्। => सुन्‍दरतरम्+इव+आसीत्। मारुढोऽसौ => मारुढः+असौ मरुत्तरशकटिसमीपान्निर्जगाम। => मरुत्तरशकटिसमीपात्+निर्जगाम। फूत्‍कृतिमिव => फूत्‍कृतिम्+इव विसृज्‍याऽयम् => विसृज्‍य+अयम् चीत्‍कारमकरोत्। => चीत्‍कारम्+अकरोत्। क्रोधाविष्‍टोऽसौ => क्रोधाविष्‍टः+असौ गन्‍तुमौषधालयम्। => गन्‍तुम्+औषधालयम्। गृहमयम् => गृहम्+अयम् विसृज्‍याऽयम् => विसृज्‍य+अयम् चिन्‍तयन्‍नस्‍थात्। => चिन्‍तयत्+अस्‍थात्। गृहस्‍यालिन्‍दे => गृहस्‍य+आलिन्‍दे शयानोऽभूत्। => शयानः+अभूत्। साश्‍चर्यमयम् => स+आश्‍चर्यम्+अयम् समपश्‍यत्‍कोपकलुषम् => समपश्‍यत्+कोपकलुषम् महेन्‍द्रस्‍याननम्-गद्गदगिराऽयमपृच्‍छत्- => महेन्‍द्रस्‍य+आननम्-गद्गदगिरा+अयम्+अपृच्‍छत्- भवानौषधालयम्?’’ => भवान्+औषधालयम्?’’ पदन्‍यासैरयम् => पदन्‍यासैः+अयम् बहिर्निरगात्। => बहिः+निरगात्। गृहमपतत्। => गृहम्+अपतत्। गृहकोणाद्राकेशस्‍य => गृहकोणात्+राकेशस्‍य समागच्‍छन्‍नासीत्। => समागच्‍छन्+आसीत्। गृहस्‍यास्‍योपरि => गृहस्‍य+अस्‍य+उपरि दृशमेकामवपात्‍य => दृशम्+एकाम्+अवपात्‍य धूमवर्त्तिकामज्‍वालयत्। => धूमवर्त्तिकाम्+अज्‍वालयत्। भ्रमणेऽप्‍ययम् => भ्रमणे+अपि+अयम् नाऽधिकम् => न+अधिकम् प्रदातुमशकत्। => प्रदातुम्+अशकत्। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव द्रष्‍टुमारेभे। => द्रष्‍टुम्+आरेभे। परावर्तमानोऽभूत्। => परावर्तमानः+अभूत्। तस्‍याऽऽननोपरि => तस्‍य+आननोपरि मूर्तिमतीव => मूर्तिम्+अतीव परीक्षाभवनान्नि:सारित: => परीक्षाभवनात्+निःसारितः परीक्षार्थीव => परीक्षार्थी+इव शनैर्मन्दया => शनैः+मंदया रिङ्गमाणोऽभूत्। => रिङ्गमाणः+अभूत्। मरीचिमालिनोऽरुणिमेव => मरीचिमालिनः+अरुणिम्+एव मुखमुद्राऽपि => मुखमुद्रा+अपि मालिन्‍यमस्‍पृशत्। => मालिन्‍यम्+अस्‍पृशत्। सेऽयमभूतपूर्वा => सा+इयम्+अभूतपूर्वा कोलाहलमिवाऽश्रौषीत्। => कोलाहलम्+वा+अश्रौषीत्। लोहितमिवाऽऽलोक्‍यत। => लोहितम्+इव+आलोक्‍यत। इतस्‍ततो => इतः+ततः इवाऽदृश्‍यन्‍त। => इव+अदृश्‍यन्‍त। जातेत्‍यनुमानमकरोदसौ। => जाता+इति+अनुमानम्+अकरोत्+असौ। तस्‍यैव => तस्‍य+एव प्रतिवेशात्‍स्‍वल्‍प: => प्रतिवेशात्+स्वल्‍प: इवाश्रूयत। => इव+अश्रूयत। हृदयमात‍ङ्कितम् => हृदयम्+आत‍ङ्कितम् जातेति => जाता+इति तस्‍यान्‍तरम् => तस्‍य+अन्‍तरम् चीत्‍कारमकरोदतर्कितमेव। => चीत्‍कारम्+अकरोत्+अतर्कितम्+एव। पादन्‍यासेनायम् => पादन्‍यासेन+अयम् मुखमावर्जयत्। => मुखम्+आवर्जयत्। एवातिष्‍ठताम्। => एव+अतिष्‍ठताम्। विश्‍वासमपपि => विश्‍वासम्+अपि नाशकत्। => न+अशकत्। तस्‍यैव => तस्‍य+एव प्रज्‍वलदासीत्!! => प्रज्‍वलत्+आसीत्!! दूरादेवाऽऽसौ => दूरात्+एव+असौ गात्रस्‍तम्‍भमन्‍वभवत्। => गात्रस्‍तम्‍भम्+अन्‍वभवत्। सकृत्‍सातङ्कोऽसौ => सकृत्‍सातङ्कः+असौ विहङ्गमदृशम् => विहङ्गम्+अदृशम् भवनोपर्यपातयत्। => भवनोपरि+अपातयत्। वह्निशिखाश्‍चन्‍द्रशालामस्‍पृशन्। => वह्निशिखाः+चन्‍द्रशालाम्+अस्‍पृशन्। धूममुद्वमदासीत्। => धूममुद्वम्+अदासीत्। रवोऽपि => रवः+अपि श्रूयमाणोऽभूत्। => श्रूयमाणः+अभूत्। प्रतिवेशिनो राकेशम् => प्रतिवेशिनः+ राकेशम् हस्‍तावुत्तानीकृत्‍यात्रस्‍पष्‍टया => हस्‍तौ+उत्तानीकृत्‍य+अत्र+स्‍पष्‍टया तेषामस्‍पष्‍ट: => तेषाम्+अस्‍पष्‍ट: नाऽभूत्। => न+अभूत्। सोऽयमद्भुतस्‍यास्‍यानुभवस्‍य => सः+अयम्+अद्भुतस्‍य+अस्‍य+अनुभवस्‍य कुर्वन्‍नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। तत्‍समक्षमेव => तत्समक्षम्+एव दह्यमानमासीत्। => दह्यमानम्+आसीत्। अद्य-यावत्‍सः => अद्य-यावत्+सः नाद्राक्षीत्‍कस्‍याऽपि => न+अद्राक्षीत्+कस्‍य+अपि कर्त्तव्‍यमिति => कर्त्तव्‍यम्+इति नाऽपारयदयम् => न+अपारयत्+अयम् श्‍वासोच्‍छवासौ => श्‍वास+उच्‍छवासौ इवाऽसौ => इव+असौ स्थितोऽभूत्। => स्थितः+अभूत्। तीव्रविषस्‍येव => तीव्रविषस्‍य+इव प्रभावोऽभूत्। => प्रभावः+अभूत्। किङ्कर्तव्‍यविमूढोऽसौ => किङ्कर्तव्‍यविमूढः+असौ स्थितो वातायनात्‍सरभसं => स्थितः+ वातायनात्+सरभसम् वातायनात्‍सरभसं => वातायनात्+सरभसम् वीक्षमाणोऽभूत्। => वीक्षमाणः+अभूत्। सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य स्‍मृतिपथमुपारोहत्-यद् => स्‍मृतिपथम्+उपारोहत्-यद् वातायनस्‍याध => वातायनस्‍य+अधः सर्वाण्‍यस्‍य => सर्वाणि+अस्‍य सवेगमसौ => सवेगम्+असौ संरक्षयितुमधावत्। => संरक्षयितुम्+अधावत्। प्राचलत्‍स:। => प्राचलत्+स:। पादावकम्‍पताम्। => पादौ+अकम्‍पताम्। पुनरस्‍थादसौ => पुनः+अस्‍थात्+असौ बहिर्द्वारस्‍य => बहिः+द्वारस्‍य भूमावपतत्। => भूमौ+अपतत्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि द्वारमाच्‍छाद्यत। => द्वारम्+आच्‍छाद्यत। स्‍वभवनस्‍योपरि => स्‍वभवनस्‍य+उपरि सवेगमारुह्य => सवेगम्+आरुह्य किञ्चिदव्‍यक्तमक्रन्‍दत्। => किञ्चित्+अव्‍यक्तम्+अक्रन्‍दत्। श्रुत्‍वाऽपि => श्रुत्‍वा+अपि नाशृणोत्। => न+अशृणोत्। सहसैव => सहसा+एव सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य वदनात्तीव्रश्‍चीत्‍कारो => वदनात्+तीव्रः+चीत्‍कारः क्रन्दितुमैच्‍छत्- => क्रन्दितुम्+एच्‍छत्- नाऽपारयद्यत् => न+अपारयत्+यत् समुच्‍चारयेत्‍सः => समुच्‍चारयेत्+सः सोऽयमन्‍वभवद्यन्‍नाधुनाऽहम् => सः+अयम्+अन्वभवत्+अधुना+अहम् व्‍यतिकरग्रस्‍तोऽसौ => व्‍यतिकरग्रस्‍तः+असौ निर्भरमुपाऽविशत्तत्रैव => निर्भरम्+अपाविशत्+तत्रैव संमुखमेव => संमुखम्+एव धरणावपतत्। => धरणौ+अपतत्। तमिममुत्‍थापयितुमवाञ्छदसौ। => तम्+इमम्+उत्‍थापयितुम्+अवाञ्छत्+असौ। अयमपश्‍यद्यत् => अयम्+अपश्‍यत्+यत् संभूतास्‍तारस्‍वरेण => संभूताः+तारस्‍वरेण किंचिदुदीरयन्ति। => किंचित्+उदीरयन्ति। किमप्‍याकर्णयत्। => किमपि+आकर्णयत्। श्रवणशक्तिरेव => श्रवणशक्तिः+एव जनसम्‍मर्देऽस्मिन् => जनसम्‍मर्दे+अस्मिन् सातङ्कमेकम् => सातङ्कम्+एकम् मुखमयमपश्‍यत्। => मुखम्+अयम्+अपश्‍यत्। विदारितनेत्रेणाऽनेन => विदारितनेत्रेण+अनेन बहुकालाऽनन्‍तरम् => बहुकाल+अनन्‍तरम् यन्‍महेन्‍द्रस्‍यासीदिदम् => यत्+महेन्‍द्रस्‍य+आसीत्+इदम् गृहादवधानम् => गृहात्+अवधानम् वार्त्तालापमारभन्‍त। => वार्त्तालापम्+आरभन्‍त। मरुत्तर-शकटमेकमयमपश्‍यत्तत्र। => मरुत्तर-शकटम्+एकम्+अपश्‍यत्+तत्र। कर्णयोर्नेत्रयोश्‍च => कर्णयोः+नेत्रयोः+च गृहोपर्यारोहणाय => गृहोपरि+आरोहणाय प्रयतमानानपश्‍यदयम्। => प्रयतमानान्+अपश्‍यत्+अयम्। करमुत्‍थाप्‍य => करम्+उत्‍थाप्‍य प्रावोचदसौ => प्रावोचत्+असौ मनस्‍येव- => मनसि+एव- शयानाऽस्ति। => शयाना+अस्ति। सोऽनुबभूव => सः+अनुबभूव यत्‍कोऽपि => यत्+कः+अपि नाऽशृणोत्तस्‍य => न+अशृणोत्+तस्‍य सम्‍प्रत्‍यपरस्मिन् => सम्‍प्रति+अपरस्मिन् व्‍यस्‍मरदात्‍मनो => व्‍यस्‍मरत्+आत्‍मनो स्‍मृतिपथमुपारोहन्ति => स्‍मृतिपथम्+उपारोहन्ति विवाहमसावस्‍मरत्, => विवाहम्+असौ+अस्‍मरत्, व्‍यतीतमासीत्। => व्‍यतीतम्+आसीत्। एकदाऽस्‍य => एकदा+अस्‍य उक्तमभूत्- => उक्तम्+अभूत्- अन्विष्‍टम् => अनु+इष्‍टम् यद्ययम् => यदि+अयम् बालकस्‍तर्हि => बालकः+तर्हि प्रहृतवानयम्। => प्रहृतवान्+अयम्। नासौ => न+असौ निर्णेतुमपारयत् => निर्णेतुम्+अपारयत् दीर्घमेकस्‍य => दीर्घम्+एकस्‍य आसीत्‍कश्चित् => आसीत्+कश्चित् दुर्भाग्‍यपूर्णमिदम् => दुर्भाग्‍यपूर्णम्+इदम् प्रत्‍यावर्त्तयत् => प्रति+आवर्त्तयत् स्थितोऽभूत्, => स्थितः+अभूत्, सर्वेऽपि => सर्वे+अपि वाचमयशृणोत्- => वाचयम्+अशृणोत्- बहवश्‍छात्रा:- => बहवः+छात्रा:- नाऽजानात्-कश्‍चन => न+अजानात्-कश्‍चन सुरेन्‍द्रस्‍याऽऽकृतिस्‍तस्‍य => सुरेन्‍द्रस्‍य+आकृतिः+तस्‍य चक्षुषोरनृत्‍यत्। => चक्षुषोः+अनृत्‍यत्। पुनरस्‍मरदयम्। => पुनः+अस्मरत्। अतीवोत्‍पाती => अतीव+उत्‍पाती नयनाभ्‍यामयम् => नयनाभ्‍याम्+अयम् तस्‍याज्ञाम् => तस्‍य+आज्ञाम् सर्वदाऽवहेलयति। => सर्वदा+अवहेलयति। भवनस्‍योपरि-प्रकोष्‍ठात्तत्‍पत्‍नीमानयन्‍त: => भवनस्‍य+उपरि-प्रकोष्‍ठात्+तत्‍पत्‍नीम्+आनयन्‍त: मृतेव => मृता+इव किमियम् => किम्+इयम् अयमपृच्‍छत्। => अयम्+अपृच्‍छत्। जनास्‍ताम् => जनाः+ताम् कोऽपि => कः+अपि पदध्‍वनिरुत्तिष्‍ठति। => पदध्‍वनिः+उत्तिष्‍ठति। “कोऽयम्? => “कः+अयम्? शनैरुपसृज्‍य => शनैः+उपसृज्‍य द्वयोरेव => द्वयोः+एव कृशानुरधुना => कृशानुः+अधुना “सुरेन्‍द्रोऽस्‍यामेव => “सुरेन्‍द्रः+अस्‍याम्+एव “सर्वमपि => “सर्वम्+अपि वह्निसादभूत्। => वह्निसात्+अभूत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव तामहम् => ताम्+अहम् नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। शिशुरपि => शिशुः+अपि जन्‍मापि => जन्‍म+अपि लब्धवानासीत्। => लब्धवान्+आसीत्। किंचिद्विचारयति। => किंचित्+विचारयति। मयैव => मया+एव दग्‍धमासीत् => दग्‍धम्+आसीत् आसीत्‍सः => आसीत्+सः फूत्‍कृतमासीत्। => फूत्‍कृतम्+आसीत्। तदाऽहमौषधालयमपि => तदा+अहम्+औषधालयम्+अपि नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। नाऽऽसीत्तत्र => न+आसीत्+तत्र सहैव => सह+एव तेष्‍वप्‍यग्निसंयोजनमकारि।” => तेषु+अपि+अग्निसंयोजनम्+अकारि।” धूर्त्तौऽवलिप्तश्‍चाऽभूत्। => धूत्तौ+अवलिप्तः+च+अवभूत्। उद्धतस्‍त्‍वेतावान्........।” => उद्धतः+तु+एतावान्।” सुरेन्‍द्रस्‍ततकक्षायाम् => सुरेन्‍द्रः+तत्+कक्षायाम् प्रतिदिनमौद्धत्‍यमनुष्ठितवान्। => प्रतिदिनम्+ओद्धत्‍यम्+अनुष्ठितवान्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्‍मृतिपत्रमध्‍यक्षाय => स्‍मृतिपत्रम्+अध्‍यक्षाय सकटाक्षमुदीरितम्- => सकटाक्षम्+उदीरितम्- दृष्‍टृवैव => दृष्‍ट्वा+एव शान्तिर्भवेत्।” => शान्तिः+भवेत्।” एकश्‍छात्रोऽपि => एकः+छात्रः+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याःम्+एव कक्षायामधीयानोऽभूत्। => कक्षायाम्+अधीयानः+अभूत्। तमेव => तम्+एव स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि संभ्रमविमूढ: => संभ्रम्+अविमूढ: निममज्‍जैव। => निममज्‍जा+एव। नास्ति => न+अस्ति भविष्‍यत्-उज्‍जवलमासीत्,राकेश।” => भविष्‍यत्-उज्‍जवलम्+आसीत्,राकेश।” “अहमपि => “अहम्+अपि आसीन्मे => आसीत्+मे क्रूरो व्यामोहः। => क्रुरः+ व्यामोहः। दण्‍डोऽत्रैव => दण्‍डः+अत्र+एव अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव विस्‍मृतमासीत्।” => विस्‍मृतम्+आसीत्।” द्वावपि => द्वौ+अपि मित्रत्‍वमापन्‍नौ => मित्रत्‍वम्+आपन्‍नौ स्‍थापितमस्ति। => स्‍थापितम्+अस्ति। दु:खगाथामन्‍योन्‍यम् => दु:खगाथाम्+अन्‍यः+अन्‍यम् शान्तिमनुभवति। => शान्तिम्+अनुभवति। सर्वथैवाऽऽवाम् => सर्वथा+एव+आवाम् किन्‍त्‍वनृणौ => किन्तु+नृणौ द्वावपि।” => द्वौ+अपि।” हास्‍येऽस्मिन् => हास्‍ये+अस्मिन् करुणक्रन्‍दनमिव => करुणक्रन्‍दनम्+इव द्वावपि => द्वौ+अपि ध्‍वनिरुत्तिष्‍ठति। => ध्‍वनिः+उत्तिष्‍ठति। साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि प्रज्‍वलितमस्ति। => प्रज्‍वलितम्+अस्ति। सरित्तथैव => सरित्+तथैव समधिकमासीत्। => समधिकम्+आसीत्। दृष्टिगोचराभवत्। => दृष्टिगोचरा+अभवत्। समयोस्ति, => समयः+अस्ति, चेदम् => च+इदम् स्‍यादत्र? => स्‍यात्+अत्र? तेनाऽनुमितम् => तेन+अनुमितम् धूमशकटेरागमने => धूमशकटेः+आगमने न्‍यूनान्‍न्‍यूनम् => न्‍यूनात्+न्यूनम् त्‍ववशिष्‍यत => तु+अवशिष्‍यत निर्मक्षिकमिव => निर्मक्षिकम्+इव सहैव => सह+एव सहैव => सह+एव सर्वोऽपि => सर्वः+अपि तान्‍येव => तानि+एव नितरामाधुनिकाः, => नितराम्+आधुनिकाः, छात्राध्‍यापकादीनामाचार-विचारेषु => छात्राध्‍यापकादीनाम्+आचार-विचारेषु कक्षास्‍वपि => कक्षासु+अपि युवकाश्‍च => युवकाः+च युवत्‍यश्‍च => युवत्‍यः+च नात्र => न+अत्र पृथगस्ति, => पृथक्+अस्ति, विदेशेष्विव => विदेशेषु+इव संमिश्राश्‍छात्रावासा => संमिश्राः+छात्रावासा अत्राभविष्‍यंस्‍तर्हि => अत्र+अभविष्‍यन्+तर्हि मनोज-नवनीतसदृशास्‍तस्‍य => मनोज-नवनीतसदृशाः+तस्‍य सहपाठिनस्‍तु => सहपाठिनः+तु सर्वमपि => सर्वम्+अपि कक्षेष्‍वेव => कक्षेषु+एव व्‍यतियापयितुमचेष्टिष्‍यन्‍त। => व्‍यतियापयितुम्+अचेष्टिष्‍यन्‍त। नाऽयम् => न+अयम् प्रयत्‍यापि => प्रयत्‍य+अपि बोद्धुमपारयद् => बोद्धुम्+अपारयद् मनोजो नवनीतश्‍च => मनोजः+ नवनीतः+च नवनीतश्‍च => नवनीतः+च कन्‍याछात्रावासस्‍याधो भ्रमणे => कन्‍याछात्रावासस्‍य+अधः+ भ्रमणे ताववकाशदिवसेषु => तौ+अवकाशदिवसेषु स्‍वीकायाभ्‍यासपुस्तिकानामादानप्रदानमिषेण => स्‍वीकायाभ्‍यासपुस्तिकानाम्+आदानप्रदानमिषेण कदाचिदनिताया:, => कदाचित्+अनिताया:, कदाचिच्‍च => कदाचित्+च सख्‍यमापादयत:? => सख्‍यम्+अपादयत:? समुदिताऽऽकांक्षा। => समुदिता+आकांक्षा। सोऽयम् => सः+अयम् सुरुचिरदर्शनो, => सुरुचिः+अदर्शनः+, प्राप्तप्रशंसोऽप्‍यस्ति, => प्राप्तप्रशंसः+अपि+अस्ति, सर्वदैवोत्तीर्णो भवतीति => सर्वदा+एव+उत्तीर्णः+ भवति+इति भवतीति => भवति+इति स्निह्यन्‍त्‍यपि, => स्निह्यन्‍ति+अपि, कदाप्‍यभीष्‍टम् => कदापि+अभीष्‍टम् यदेवंविधेषु => यत्+एवम्+विधेषु व्‍यतियापयेदि‍ति। => व्‍यतियापयेत्+इति। कुतो न => कुतः+ न स्‍यादेवम्? => स्‍यात्+एवम्? लब्‍धप्रतिष्‍ठश्‍च। => लब्‍धप्रतिष्‍ठः+च। परिवारो न => परिवारः+ न सुशिक्षितो न => सुशिक्षितः+ न स्‍थानमधितिष्‍ठ‍ति? => स्‍थानम्+अधितिष्‍ठ‍ति? सत्‍यपि => सति+अपि निर्धनोऽथवा => निर्धनः+अथवा नागरिकसभ्‍यताऽनभिज्ञ:? => नागरिकसभ्‍यता+अनभिज्ञ:? जानात्‍यांगलीम् => जानाति+आंगलीम् वेत्त्‍याधुनिकाऽऽचारान्? => वा+इति+आधुनिका+आचारान्? निर्वाचितोऽपि। => निर्वाचितः+अपि। स्‍वाध्‍यायमतिरिच्‍यान्‍यस्मिन् => स्‍वाध्‍यायम्+अतिरिच्‍य+अन्यस्मिन् व्‍यतिकरेऽधिक: => व्‍यतिकरे+अधिक: समयो यापित:। => समयः+ यापित:। इतस्‍तु => इतः+तु तस्‍यैव => तस्‍य+एव छात्रावासस्‍याऽऽवासिनस्‍तस्‍य => छात्रावासस्‍य+आवासिनः+तस्‍य सहाध्‍यायिनो मनोज-नवनीताऽदयोऽध्‍ययने => सहाध्‍यायिनः+ मनोज-नवनीतादयः+अध्‍ययने मनोज-नवनीताऽदयोऽध्‍ययने => मनोज-नवनीतादयः+अध्‍ययने अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव पृष्‍टोऽभूदिति => पृष्‍टः+अभूत्+इति स्‍मृतावागच्‍छत्। => स्‍मृतौ+अगच्‍छत्। सप्ताहोऽपि => सप्ताहः+अपि नातीत:, => न+अतीत:, स्‍मरेत्‍सर्वं => स्‍मरेत्+सर्वम् अचिरादेव => अचिरात्+एव स्‍नातकोत्तरपराक्षोत्तीर्णो भवितासि। => स्‍नातकोत्तरपरीक्षोत्तीर्णः+ भविता+असि। भवितासि। => भविता+असि। विवाहो न => विवाहः+ न भवेदकालिक:? => भवेत्+अकालिक:? परिवारस्‍तु => परिवारः+तु निर्धारितो भवत्वित्‍येतदर्थम् => निर्धारितः+ भवतु+इति+एतदर्थम् भवत्वित्‍येतदर्थम् => भवतु+इति+एतदर्थम् एवाऽस्ति। => एव+अस्ति। सेयम् => सा+इयम् तिष्‍ठेदविवाहिता => तिष्‍ठेत्+अविवाहिता अतो यावदन्‍य: => अतः+ यावत्+अन्‍य: यावदन्‍य: => यावत्+अन्‍य: वरो निर्वाच्‍यते => वरः+ निर्वाच्‍यते तैस्‍तत्‍पूर्वमेव => तैः+तत्‍पूर्वम्+एव दृष्टवत्‍यपि। => दृष्टवती+अपि। त्‍वमपि।” => त्‍वम्+अपि।” किमपि। => किम्+अपि। त्‍वरितमुत्तरितमासीत्। => त्‍वरितम्+उत्तरितम्+आसीत्। मातोक्तवती- => माता+उक्तवती- निश्‍चयो, => निश्‍चयः+, भवत्वित्‍यत्र => भवतु+इत्यत्र पंचवर्षानन्‍तरमेव। => पंचवर्षानन्‍तरम्+एव। तावत्तु।” => तावत्+तु” वाग्‍दानादेरपि => वाग्‍दानादेः+अपि ममाध्‍ययने => मम+अध्‍ययने कन्‍यापक्षीयेभ्‍यो यदन्‍यम् => कन्‍यापक्षीयेभ्‍यः+ यत्+अन्‍यम् यदन्‍यम् => यत्+अन्‍यम् सधार्ष्टयमनेन => सधार्ष्टयम्+अनेन पुनरुत्तरितम्। => पुनः+उत्तरितम्। प्रकाममनुभववता => प्रकामम्+अनुभववता वैचारिको विमर्शस्‍तेन => वैचारिकः+ विमर्शः+तेन विमर्शस्‍तेन => विमर्शः+तेन कृतोऽभूत्। => कृतः+अभूत्। पाश्‍चात्‍यमनस्‍तत्त्‍वज्ञा: => पाश्‍चात्‍यमनः+तत्वज्ञा: फ्रायड-एडलर-प्रभृतयोऽपि => फ्रायड-एडलर-प्रभृतयः+अपि याज्ञवल्‍क्‍य-मन्‍वादयोऽपि, => याज्ञवल्‍क्‍य-मनु+आदयः+अपि, वर्णाश्रमव्‍यवस्‍थाऽपि, => वर्णाश्रमव्‍यवस्‍था+अपि, समयमविवाहितस्तिष्‍ठन् => समयम्+अविवाहितः+तिष्‍ठन् कश्चिदिति => कश्चित्+इति साधयितुमिष्‍टम्, => साधयितुम्+इष्‍टम्, गिरीशस्‍तु => गिरीशः+तु ब्रह्मचर्याश्रमस्‍याधारम् => ब्रह्मचर्याश्रमस्‍य+आधारम् यावदार्थिको, => यावत्+आर्थिकः+, शारीरश्‍च => शारीरः+च विकासो न => विकासः+ न पूर्णो, => पूर्णः+, यावच्‍च => यावत्+च तावत्तादृशी => तावत्+तादृशी चर्चाऽप्‍यरुचिकरी => चर्चा+अपि+रुचिकरी स्‍यादित्‍यादि => स्‍यात्+इत्यादि प्रतिपादयितुमैच्‍छत्। => प्रतिपादयितुम्+ऐच्‍छत्। मनस्‍येव => मनसि+एव प्रशंसताऽपि => प्रशंसता+अपि केवलमिदमेवोक्तम्- => केवलम्+इदम्+एव+उक्तम्- तदहमपि => तत्+अहम्+अपि प्राचीनानामाश्रमाणाम् => प्राचीनानाम्+आश्रमाणाम् चलचित्राणामिदम् => चलचित्राणाम्+इदम् तिष्‍ठेयुरित्‍यसंभवम्। => तिष्‍ठेयुः+इति+असंभवम्। कृतेऽमित्रायन्‍ते। => कृते+अमित्रायन्‍ते। नाधुना => न+अधुना चेत्तिष्‍ठतु => चेत्+तिष्‍ठतु तदिदमग्रिमम् => तत्+इदम्+अग्रिमम् सहसैव => सहसा+एव भग्‍नमकरोत्। => भग्‍नम्+अकरोत्। परिधान-पेटकमादाय => परिधान-पेटकम्+आदाय त्‍वरितमसावुदतिष्‍ठत्। => त्‍वरितम्+असौ+उदतिष्‍ठत्। पूर्वाभ्‍यासानाम् => पूर्व+अभ्‍यासानाम् दशमोऽद्य => दशमः+अद्य किन्‍त्‍वद्य => किन्‍तु+अद्य कदाऽप्‍यभूत्। => कदापि+अभूत्। रात्रिरेव => रात्रिः+एव समखिद्यत => सम्+अखिद्यत नैरर्थक्‍यमिदम् => नैरर्थक्‍यम्+इदम् तदाऽप्‍यनुभूतमासीद् => तदा+अपि+अनुभूतम्+आसीत् मंचनमस्मिन् => मंचनम्+अस्मिन् भवत्विति’ => भवतु+इति’ नाटकस्‍यास्‍य => नाटकस्‍य+अस्‍य तदालेखस्‍य => तत्+आलेखस्‍य सप्ताहादप्‍यधिकोऽवधि: => सप्ताहात्+अपि+अधिकः+अवधि: शाकुन्‍तलस्‍याऽऽलेखसंपादने => शाकुन्‍तलस्‍य+आलेखसंपादने जानात्‍यसौ => जानाति+असौ तत्‍कारणमभूद् => तत्‍कारणम्+अभूत् प्रेरितोऽयम् => प्रेरितः+अयम् आलेखममुम् => आलेखम्+अमुम् पूर्णमकरोदेव! => पूर्णम्+अकरोत्+एव! सुधयाऽपि => सुधया+अपि द्वित्र-होरापर्यन्‍तमस्‍थात्, => द्वित्र-होरापर्यन्‍तम्+अस्‍थात्, श्रुतिलेखमलिखत्। => श्रुतिलेखम्+अलिखत्। लिखित्‍वाऽपि => लिखित्‍वा+अपि मौक्तिकवत्‍सुन्‍दरैरक्षरै: => मौक्तिकवत्‍सुन्‍दरैः+अक्षरै: सर्वोऽप्‍यालेखस्‍तया => सर्वः+अपि+आलेखः+तया चकितोऽभवद् => चकितः+अभवद् निभृतमलज्‍जत => निभृतम्+अलज्‍जत कदाप्‍यनुमितमासीद् => कदापि+अनुमितम+आसीत् सुन्‍दरमेव, => सुन्‍दरम्+एव, शुद्धमपि। => शुद्धम्+अपि। व्‍याकरणज्ञानमवबुध्‍यापि => व्‍याकरणज्ञानम्+अवबुध्‍य+अपि गिरीशश्‍चकित => गिरीशः+चकित एवाऽभूत्। => एवा+अभूत्। असकृत्तया, => असकृत्+तया, पाणिनीयव्‍याकरणाननुरूपम् => पाणिनीयव्‍याकरणान्+अनुरूपम् कार्यमित्‍यस्‍येच्‍छाऽभूत्। => कार्यम्+इत्यस्य+इच्‍छा+अभूत्। स्‍वल्‍पमपि => स्‍वल्‍पम्+अपि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव सूचयतीति => सूचयति+इति कालिदासीयवाक्‍यानामेवाधिकाधिकम् => कालिदासीयवाक्‍यानाम्+एव+अधिकाधिकम् समारब्‍धमभूत्। => समारब्‍धम्+अभूत्। लेशमपि => लेशम्+अपि प्रदर्शितवतीति => प्रदर्शितवती+इति साश्‍चर्यमस्‍मरत्। => साश्‍चर्यम्+अस्‍मरत्। प्रोक्तमासीदेकदा- => प्रोक्तम्+आसीत्+एकदा- “भवांस्‍तु => “भवान्+तु नाऽऽगच्‍छेदेवेत्‍यहम् => न+आगच्‍छेत्+वा+इति+अहम् विहायाहमेव => विहाय+अहम्+एव समागच्‍छमेतावन्ति => समागच्‍छम्+एतावन्ति अन्‍यथाऽऽलेखो => अन्‍यथा+आलेखः ना‍ऽभविष्‍यत् => न+अभविष्‍यत् प्राध्‍यापकमहोदयाश्‍च => प्राध्‍यापकमहोदयाः+च मामेवापराधिनीम् => माम्+एव+अपराधिनीम् एवाऽज्ञानदोषभाज:। => एव+अज्ञानदोषभाज:। अद्याऽऽलेखस्‍य => अद्य+आलेखस्‍य विदध्‍यात्तर्हि => विदध्‍यात्+तर्हि नाऽहम् => न+अहम् गिरीशस्‍तारल्‍यमनुभूय => गिरीशः+तारल्‍यम्+अनुभूय गन्‍तुमन्‍वमन्‍यत। => गन्‍तुम्+अन्वमन्‍यत। विहस्‍तोऽसौ => विहस्‍तः+असौ तदिदमेव => तत्+इदम्+एव कारणमभूद् => कारणम्+अभूत् यदनेन => यत्+अनेन भूमिकामपि => भूमिकाम्+अपि कर्तुमनुमतम्, => कर्तुम्+अनुमतम्, यदाऽसावजानात् => यदा+असौ+अजानात् यच्‍छकुन्‍तलायाः => यत्+शकुन्‍तलायाः निर्वहेदिति। => निर्वहेत्+इति। ततश्‍च => ततः+च समयमतिवाह्य => समयम+अतिवाह्य सर्वदैवासौ => सर्वदा+एव+असौ नायमजानात्‍कीदृशी => न+अयम्+अजानात्+कीदृशी प्रेरणाऽभूद् => प्रेरणा+अभूद् पंचवादनसमकालमेवास्‍य => पंचवादनसमकालम्+एव+अस्‍य वार्षिकोत्‍सवानन्‍तरमयं => वार्षिकोत्‍सवानन्‍तरम्+अयम् केवलमध्‍ययने => केवलम्+अध्‍ययने प्रदास्‍यतीति => प्रदास्‍यति+इति निश्चितमनेन। => निश्चितम्+अनेन। मनोजनवनीतादयस्‍तु => मनोज-नवनीतादयः+तु मनस्‍येव। => मनसि+एव। एवंविधास्‍तथाकथित-सामाजिकाश्‍छात्रा: => एवंविधाः+तथाकथित-सामाजिकाः+छात्रा: सर्वदैव => सर्वदा+एव तेनोपहसिताः => तेन+उपहसिताः त्‍वसकृदमुम् => तु+असकृत्+अमुम् पुस्‍तककीटायितश्‍छात्रस्‍त्‍वम् => पुस्‍तककीटायितः+छात्रः+त्वम् भवतीति। => भवति+इति। भूत्‍वाऽपि => भूत्‍वा+अपि धिगस्‍माकम् => धिक्+अस्‍माकम् सर्वदैवैतान् => सर्वदा+एव+एतान् समधिकम् => सम्+अधिकम् वस्‍त्रपुटकेष्‍वादाय => वस्‍त्रपुटकेषु+आदाय यदाधुनिकजीवने => यदा+आधुनिकजीवने अस्‍माभिर्योद्धव्‍या => अस्‍माभिः+योद्धव्‍याः समधिकानंकान् => समधिकान्+अंकान् भवेत्तदा => भवेत्+तदा भामिनीविलासश्‍च => भामिनीविलासः+च भोजनमस्‍यभ्‍यम् => भोजनम्+अस्‍मभ्‍यम् नेदम् => न+इदम् सहास्ति, => सह+अस्ति, भवतामंकतालिकामेव => भवताम्+अकतालिकाम्+एव समादरणीयश्‍च => समादरणीयः+च छात्रोऽयमभूदिति => छात्रः+अयम्+अभूत्+इति नैनम् => न+एनम् प्रकटमुपाहसन्, => प्रकटम्+उपाहसन्, किन्‍त्‍वनेन => किन्‍तु+अनेन ज्ञातमासीद् => ज्ञातम्+आसीद् यत्तैस्‍तस्‍य => यत्+तैः+तस्‍य रक्षितमभूत्। => रक्षितम्+अभूत्। तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि ज्ञातमासीद् => ज्ञातम्+आसीत् यन्‍नैयायिकत्‍वम् => यत्+नैयायिकत्‍वम् कारणेनाऽऽरोपितमभूत्। => कारणेन+आरोपितम्+अभूत्। सहृदयास्‍तु => सहृदयाः+तु रसनिष्‍पत्तिमधिगच्‍छन्ति, => रसनिष्‍पत्तिम्+अधिगच्‍छन्ति, “नैयायिकास्‍तु => “नैयायिकाः+तु रंगान्‍तर्वेश्‍वमकुड्याश्‍मसन्निभा:” => रंगान्तः+वेश्‍वम्+अकुड्याः+अश्मसन्निभाः” (“निर्वासनास्‍तु” => (“निर्वासनाः+तु” “नैयायिकास्‍तु” => “नैयायिकाः+तु” किचिद्रसयन्ति, => किचित्+रसयन्ति, तथैवायम् => तथैव+अयम् एवाभूदिति => एव+अभूत्+इति तस्‍यौचित्‍यमेभिर्दत्तमभूत्। => तस्‍य+औचित्‍यम्+एभिः+दत्तम्+अभूत्। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् विनोदमेवाऽसावन्‍वभवत्, => विनोदम्+एव+असौ+अन्वभवत्, कदाप्‍यकुप्‍यत्, => कदापि+अकुप्‍यत्, तेनाऽऽत्‍मनि => तेन+आत्‍मनि कदाप्‍यनुभूत:। => कदापि+अनुभूत:। पूर्वाभ्‍यासैरस्‍य => पूर्वाभ्‍यासैः+अस्‍य मानसेऽज्ञातम् => मानसे+अज्ञातम् किंचनाऽऽन्‍तरिकम् => किंचन+आन्‍तरिकम् परिवर्तनमिव => परिवर्तनम्+इव इत्‍याशंकते => इति+आशंकते क्षणेनैव => क्षणेन+एव चाऽऽशंकामिमाम् => च+आशंकाम्+इमाम् दूरमक्षिपदसौ। => दूरम्+अक्षिपत्+असौ। क्षणिकोऽसौ => क्षणिकः+असौ विश्रामवन्‍मनोविनोदोऽयम् => विश्रामवत्+मनोविनोदः+अयम् नाऽयम् => न+अयम् कामपि => काम्+अपि हानिमन्‍वभवत्। => हानिम्+अन्वभवत्। सुधाऽपि => सुधा+अपि छात्रैवाऽभूत्। => छात्रा+एव+अभूत्। साऽपि => सा+अपि नाटकेऽस्मिन् => नाटके+अस्मिन् सापि => सा+अपि छात्राऽस्ति। => छात्रा+अस्ति। द्वयोस्‍तथाविधम् => द्वयोः+तथाविधम् सुस्‍पष्‍टमेव => सुस्‍पष्‍टम्+एव पूर्वाभ्‍यासैर्व्‍यतियापिते => पूर्वाभ्‍यासैः+व्यतियापिते सर्वमिममन्‍तर्द्वन्‍द्वम् => सर्वम्+इमम्+अन्‍तर्द्वन्‍द्वम् निरन्‍तरमन्‍वभवदसौ। => निरन्‍तरम्+अन्वभवत्+असौ। व्‍यवहारेऽपि => व्‍यवहारे+अपि ईषत्‍परिवर्तनमयमनुभवति। => ईषत्‍परिवर्तनम्+अयम्+अनुभवति। किमिदम्? => किम्+इदम्? सहपाठिन्‍याभ्‍यासपुस्तिकाम् => सहपाठिनि+अभ्‍यासपुस्तिकाम् पृष्टोऽपि => पृष्टः+अपि वाक्‍येनैकेनैवोत्तरमदात्, => वाक्‍येन+एकेन+एव+उत्तरम्+अदात्, सोऽधुना => सः+अधुना पूर्वाभ्‍याससमयेऽनितया, => पूर्वाभ्‍याससमये+अनितया, चाभिवादित: => च+अभिवादित: सस्मितमुत्तरम् => सस्मितम्+उत्तरम् अनसूयाप्रियंवदयोर्भूमिके => अनसूयाप्रियंवदयोः+भूमिके शिक्षयन्‍नपि => शिक्षयन्+अपि प्रमोदमनुभवति? => प्रमोदम्+अनुभवति? किमित्‍यनेन => किम्+इत्यनेन केवलमिष्‍यते => केवलम्+इष्‍यते क्रीतमप्‍यनेनोपानद्युगम्। => क्रीतम्+अपि+अनेन+उपानद्युगम्। नाटकेऽस्मिन् => नाटके+अस्मिन् नवनीतोऽप्‍येकाम् => नवनीतः+अपि+एकाम् मनोजोऽपि। => मनोजः+अपि। द्वापवि => द्वौ+अपि चाऽपि। => च+अपि। तयोर्यावान् => तयोः+यावान् परिचयस्‍तावान् => परिचयः+तावान् नान्‍यस्‍य => न+अन्‍यस्‍य द्वयोरप्‍यनयोर्वाणी => द्वयोः+अपि+अनयोः+वाणी तावत्‍स्‍फुटमिति => तावत्‍स्‍फुटम्+इति वृतोऽभूत्। => वृतः+अभूत्। भारोऽपि => भारः+अपि गिरीशस्‍यैवोपरि => गिरीशस्‍य+एव+उपरि आलेखोऽपि => आलेखः+अपि तेनैव => तेन+एव लिखितोऽभूदिति => लिखितः+अभूत्+इति अनिता-माधुरी-प्रभृतयश्‍छात्रा: => अनिता-माधुरी-प्रभृतयः+छात्रा: पुस्‍तककीटस्‍येवाऽस्‍य => पुस्‍तककीटस्‍य+इव+अस्‍य निराशामनुभविष्‍यन्‍तीत्‍याशंकितमनेन। => निराशाम्+अनुभविष्‍यन्‍ति+इति+आशंकितम्+अनेन। किमिदम् => किम्+इदम् प्रत्‍याशितमेवाभूत्, => प्रत्याशितम्+एव+अभूत्, चयनेनानेन => चयनेन+अनेन प्रासीदन्‍न्‍नेवेति => प्रासीदत्+न+वा+इति यन्‍नवनीत: => यत्+नवनीत: मनोजश्‍च => मनोजः+च निर्वहेदिति। => निर्वहेत्+इति। त्‍वरितमेवेदम् => त्‍वरितम्+एव+इदम् समनुमतमाचार्येण। => समनुमतम्+आचार्येण। प्रस्‍तावस्‍यास्‍यान्‍त: => प्रस्‍तावस्‍य+अस्‍यान्‍त: काचनेर्ष्‍या => काचन+इर्ष्‍या नाऽभूत्? => न+अभूत्? नैव, => न+एव, नैव। => न+एव। किमिति => किम+इति स्‍यादेवम्? => स्‍यात्+एवम्? अभूवंस्‍तदा => अभूवन्+तदा मुखादेकैव => मुखात्+एकः+एव “दुष्‍यन्‍त-शकुन्‍तलयोर्भूमिके => “दुष्‍यन्‍त-शकुन्‍तलयोः+भूमिके तैर्विहित: => तैः+विहित: सर्वेऽप्‍यासन्। => सर्वे+अपि+आसन्। प्रशासकैश्‍च => प्रशासकैः+च प्रापयितुमनुरुद्ध: => प्रापयितुम्+अनुरुद्ध: पत्रकारास्‍तु => पत्रकाराः+तु तैर्गिरीशोऽभिनन्दित:। => तैः+गिरीशः+अभिनन्दित:। तदिदमनुमातुम् => तदिदम्+अनुमातुम् सुशकमासीत्। => सुशकम्+आसीत्। केयूरमण्डित-बाहुरयम् => केयूरमण्डित-बाहुः+अयम् चाभिनन्‍दनानि => च+अभिनन्‍दनानि स्‍वीकुर्वन्‍नासीत्, => स्‍वीकुर्वन्+न+आसीत्, स्‍वकीयमनिन्‍द्यम् => स्‍वकीयम्+अनिन्‍द्यम् द्विगुणमिव => द्विगुणम्+इव सुधाऽपि => सुधा+अपि तेषामभिनन्‍दनानि => तेषाम्+अभिनन्‍दनानि स्‍वीकुर्वाणाऽभूत्। => स्‍वीकुर्वाणा+अभूत्। विभागीयाचार्यो हर्षगद्गदो => विभागीयाचार्यः+ हर्षगद्गदः+ हर्षगद्गदो भूत्‍वा => हर्षगद्गदः+ भूत्‍वा द्वावपि। => द्वौ+अपि। कलाकारैश्‍च => कलाकारैः+च रसास्‍वादो गृहीत:। => रसास्‍वादः+ गृहीत:। छायाचित्रग्राहकैस्‍तेषाम् => छायाचित्रग्राहकैः+तेषाम् कतिपयैश्‍छात्रैस्‍तु => कतिपयैः+छात्रैः+तु स्‍मृतिहस्‍ता-क्षराण्‍यपि => स्‍मृतिहस्‍ता-क्षराणि+अपि कश्चिदयमनुभवोऽभूद् => कश्चित्+अयम्+अनुभवः+अभूद् लब्‍धमभूत्, => लब्‍धम्+अभूत्, जनानामभिनन्‍दनान्‍यसौ => जनानाम्+अभिनन्‍दनानि+असौ लब्‍ध्‍वाऽप्‍यभिनन्‍दनान्‍यनेनाऽर्जितान्‍यभूवन्, => लब्‍ध्‍वा+अपि+अभिनन्‍दनानि+अनेन+अर्जितानि+अभूवन्, किन्‍त्‍वस्‍याः => किन्‍तु+अस्‍याः रात्रेरभिनन्‍दनेषु => रात्रेः+अभिनन्‍दनेषु कीदृशमभूद् => कीदृशम्+अभूत् यदनेन => यत्+अनेन सीधुचषकमिवानुभूतम्। => सीधुचषकम्+इव+अनुभूतम्। कारणेनाद्यतनम् => कारणेन+अद्यतनम् साफल्‍यमियद् => साफल्‍यम्+इयद् गरिमास्‍पदमनुभूयत => गरिमास्‍पदम्+अनुभूयत विचिन्‍तयितुमवसरोऽप्‍यनेन => विचिन्‍तयितुम्+अवसरः+अपि+अनेन लब्धो यदा => लब्धः+ यदा यन्‍मरुत्तरशकटि: => यत्+मरुत्तरशकटि: नगरस्‍थैश्‍छात्रा-वासीयैश्‍छात्रैर्गमनानुमतिर्याचिता। => नगरस्‍थैः+छात्रा-वासीयैः+छात्रैः+गमनानुमतिः+याचिता। एवाऽभूवन्। => एव+अभूवन्। अनितादयोऽन्‍याश्‍छात्राश्‍च => अनितादयः+अन्‍याः+छात्राः+च तस्‍यामेव => तस्‍याःम्+एव आचार्यादयोऽपि => आचार्यादयः+अपि स्‍वकीयैर्द्विचक्रैर्निर्गता => स्‍वकीयैः+द्विचक्रैः+निर्गता भवेयुरिति => भवेयुः+इति कृतेऽभिनन्‍दनानाम् => कृते+अभिनन्‍दनानाम् इयानभूद् => इयान्+अभूद् लब्‍धोऽभूत्। => लब्‍धः+अभूत्। नाट्यवेषावतारणमाभ्‍यामारब्‍धम्। => नाट्यवेषावतावरणम्+आभ्‍याम्+आरब्‍धम्। बहिरागतौ => बहिः+आगतौ बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि नैकेनाप्‍यपरोऽभिनन्दित:। => न+एकेन+अपि+अपरः+अभिनन्दित:। परस्‍परमभिनन्‍दनप्रदानस्‍य => परस्‍परम्+अभिनन्‍दनप्रदानस्‍य सत्‍यामपि => सत्‍य+अपि तीव्रायामाकांक्षायाम् => तीव्रायाम्+आकांक्षायाम् किमित्‍येतयोर्वैखरी => किमिति+एतयोः+वैखरी नात्र => न+अत्र प्रसृतेति => प्रसृता+इति नैकोऽप्‍यजानात्। => न+एकः+अपि+अजानात्। द्वयोरपि => द्वयोः+अपि स्‍पष्‍टमनुभूतम् => स्‍पष्‍टम्+अनुभूतम् यत्‍साफल्‍येऽस्मिन् => यत्‍साफल्‍ये+अस्मिन् साहचर्यस्‍यापि => साहचर्यस्‍य+अपि तदिदमेव => तत्+इदम्+एव साऽप्‍यनुभवति? => सा+अपि+अनुभवति? गिरीशेनोक्‍तम्। => गिरीशेन+उक्‍तम्। पूर्वमागच्‍छ‍ति => पूर्वम्+आगच्‍छ‍ति कन्‍याछात्रावासोऽभूत्। => कन्‍याछात्रावासः+अभूत्। “चायपानमेतावदभूद् => “चायपानम्+एतावत्+अभूद् यत्तत्र => यत्+तत्र निद्राऽऽगमिष्‍यति => निद्रा+आगमिष्‍यति इत्‍यत्र => इति+अत्र सुधयोक्‍तम्। => सुधया+उक्‍तम्। द्वावपि => द्वौ+अपि स्‍फुटमहसतामेतदुपरि। => स्‍फुटम्+अहसताम्+एतत्+उपरि। भवतीमेवाधारीकुरुते => भवतीम्+एव+आधारीकुरुते इत्‍यहमनुभवामि। => इति+अहम्+अनुभवामि। सर्वोऽप्‍यालेखो भवत्‍या:, => सर्वः+अपि+आलेखः+ भवत्‍या:, वक्‍तुमारब्‍धम्। => वक्‍तुम्+आरब्‍धम्। किमभून्‍मदीयम्? => किम्+अभूत्+मदीयम्? लेखितमासीत्।” => लेखितम्+आसीत्।” “समग्रमपि => “समग्रम्+अपि श्‍वो भवत्‍या: => श्‍वः+ भवत्‍या: नानुमाति?” => न+अनुमाति?” किंचिन्निकटमागत्‍य => किंचित्+निकटम्+आगत्‍य कर्णान्तिकमिव => कर्णान्तिकम्+इव भवतामभिनयम् => भवताम्+अभिनयम् मयाऽप्‍यात्‍मा => मया+अपि+आत्‍मा विस्‍मृतोऽभूत्। => विस्‍मृतः+अभूत्। प्रशंसाऽपि => प्रशंसा+अपि भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि तस्‍यामपि => तस्‍याःम्+अपि भावत्‍कीमेव => भावत्‍कीम्+एव प्रशंसामहम् => प्रशंसाम्+अहम् भूमिकायामपि => भूमिकायाम्+अपि भवतामेव => भवताम्+एव मार्गदर्शनमासीत्।” => मार्गदर्शनम्+आसीत्।” द्वाभ्‍यामप्‍यनुभूतम् => द्वाभ्‍याम्+अपि+अनुभूतम् यत्‍स्‍वल्‍पीयानपि => यत्+स्वल्‍पीयान्+अपि छात्रावासपर्यन्‍तो मार्ग: => छात्रावासपर्यन्‍तः+ मार्ग: यत्तयोर्वार्तालाप: => यत्तयोः+वार्तालाप: समाप्तिमेव => समाप्तिम्+एव नायाति => न+आयाति वार्तालापेऽस्मिन्‍नननुभूतपूर्वो => वार्तालापे+अस्मिन्+अननुभूतपूर्वः कथमनुभूयते => कथम्+अनुभूयते स्‍मेति => स्‍म+इति द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि वेति => वा+इति पतिताऽभूत्। => पतिता+अभूत्। जल्‍पन्‍नेव => जल्‍पन्+एव गिरीशस्‍तदुपरि => गिरीशः+तदुपरि निषण्‍णोऽभूत्। => निषण्‍णः+अभूत्। भवानत्रोपवेक्ष्‍यति?” => भवान्+अत्र+उपवेक्ष्‍यति?” साऽऽश्चर्यम् => स+आश्चर्यम् ”क्षणायाऽत्रोपविश्‍य => ”क्षणया+अत्र+उपविश्‍य तादृशमद्भुतमुत्तरम् => तादृशम्+अद्भुतम्+उत्तरम् अहमप्‍यत्रैव => अहम्+अपि+अत्र+एव सहज-गम्‍भीरयाऽनया => सहज-गम्‍भीरया+अनया किमिदमभूद् => किम्+इदम्+अभूद् नैतयो: => न+एतयो: कतरोऽप्‍यन्‍वभवत्? => कतरः+अपि+अन्वभवत्? तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि नानुभूतम् => न+अनुभूतम् किमालपत => किम्+अलपत कथमनुभूतम् => कथम्+अनुभूतम् पश्‍यन्‍नपि => पश्‍यन्+अपि किमिदम्? => किम्+इदम्? ताभ्‍यामनुभूतम् => ताभ्‍याम्+अनुभूतम् यत्‍संमुखमेव => यत्‍संमुखम्+एव पृष्‍ठतोऽन्‍धकारे => पृष्‍ठतः+अन्‍धकारे शनैरपसरति। => शनैः+अपसरति। द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि नैक:, => न+एक:, द्वावपि => द्वौ+अपि चानुमितम् => च+अनुमितम् यत्तेषामेको => यत्+तेषाम्+एकः तृतीयश्‍च => तृतीयः+च इवानुमित:। => इव+अनुमित:। छात्रावासस्‍येमे => छात्रावासस्‍य+इमे निशीथेऽस्मिन्‍नत्र => निशीथे+अस्मिन्+अत्र शीतेऽत्र => शीते+अत्र प्रयातास्‍ते => प्रयाताः+ते सर्वेऽपि। => सर्वे+अपि। ततश्‍च => ततः+च किमिदम्? => किम्+इदम्? संमिलितस्‍याट्टहासस्‍य => संमिलितस्‍य+अट्टहासस्‍य पुनरप्‍येकोऽट्टहास:!! => पुनरपि+एकः+अट्टहास:!! सुनिश्चितमेव => सुनिश्चितम्+एव यदेते => यत्+एते छात्रावासीयाश्‍चछात्रा:। => छात्रावासीयाः+छात्रा:। ध्‍वनिरयम् => ध्‍वनिः+अयम् तदाऽप्‍युद्घाटितम् => तदापि+उद्घाटितम् किंचित्-समय-पूर्वमेवाऽऽयाताभिश्‍छात्रार्भिर्द्वारमुद्घाटितम् => किंचित्-समय-पूर्वम्+एव+आयाताभिः+छात्राभिः+द्वारम्+उद्घाटितम् अट्टहासैर्भग्‍नसमाधिर्गिरीश: => अट्टहासैः+भग्‍नसमाधिः+गिरीश: नायमजानात्। => न+अयम्+अजानात्। कश्‍चनायम् => कश्‍चन+अयम् समाधिर्भवेत्। => समाधिः+भवेत्। स्‍वपरिधानपुटकमादाय => स्‍वपरिधानपुटकम्+आदाय बहिरसरत्। => बहिः+असरत्। सोऽजानात् => सः+अजानात् नैशभोजनस्‍यायम् => नैशभोजनस्‍य+अयम् समयोऽभूत्। => समयः+अभूत्। ततश्‍च => ततः+च सर्वेऽपि => सर्वे+अपि दृष्‍टस्‍तेन। => दृष्‍टः+तेन। किमितीदम् => किमिति+इदम् तूर्णमेव => तूर्णम्+एव त्‍ववकाशोऽपि => तु+अवकाशः+अपि नास्ति। => न+अस्ति। क्रमस्‍तीव्रतरो भवेत्। => क्रमः+तीव्रतरः+ भवेत्। कथमस्मिन् => कथम्+अस्मिन् वारेऽध्‍ययनम् => वारे+अध्‍ययनम् सर्वमस्ति?” => सर्वम्+अस्ति?” कार्यमेकमापतितम्। => कार्यम्+एकम्+आपतितम्। विमर्शो विधेयोस्ति। => विमर्शः+ विधेयः+अस्ति। विधेयोस्ति। => विधेयः+अस्ति। द्रव्‍यमिद्रम् => द्रव्‍यम्+इदम् पूर्वमस्‍य => पूर्वम्+अस्‍य सप्ताहादधिकम् => सप्ताहात्+अधिकम् भवत्विति => भवतु+इति कुर्यश्‍चेत्‍साधुः => कुर्याः+चेत्+साधुः गृहीतमासीत्। => गृहीतम्+आसीत्। तत्‍प्रत्‍यावर्तनस्‍यापि => तत्‍प्रत्‍यावर्तनस्‍य+अपि निरन्‍तरमवकाशोऽभूत्। => निरन्‍तरम्+अवकाशः+अभूत्। एतस्मिंश्‍चावकाशेऽध्‍ययनव्‍यापृतेन => एतस्मिन्+च+अवकाशे+अध्‍ययनव्‍यापृतेन बहिर्गन्‍तुमपि => बहिर्गन्‍तुम्+अपि तत्त्‍वमिदम् => तत्+तु+इदम् पुस्‍तकद्वयमपि => पुस्‍तकद्वयम्+अपि त्‍वहम् => तु+अहम् नेतुमवाञ्छम्। => नेतुम्+अवाञ्छम्। तुभ्‍यमेव => तुभ्‍यम्+एव अतस्‍तदिदमपि => अतः+तत्+इदम्+अपि स्‍ववस्‍त्रपेटकान्निष्‍कास्‍य => स्‍ववस्‍त्रपेटकात्+निष्‍कास्‍य नाऽमिलिष्‍यच्‍चेत्। => न+अमिलिष्‍यत्+चेत्। पुस्‍तकद्वयमिदम् => पुस्‍तकद्वयम्+इदम् गृहानेव => गृहान्+व विवशोऽभविष्‍यत्। => विवशः+अभविष्‍यत्। बहिर्गन्‍तुमपि => बहिर्गन्‍तुम्+अपि कथयन्‍नयम् => कथयन्+अयम् मनस्‍यजानाद् => मनसि+अजानाद् दिनत्रयमिदम् => दिनत्रयम्+इदम् व्‍यतियापितमभूत्, => व्‍यतियापितम्+अभूत्, स्‍वग्रामस्‍यैकस्‍य => स्‍वग्रामस्‍य+एकस्‍य निवसन्‍नयम् => निवसन्+अयम् निर्माण्‍यामेकस्‍याम् => निर्माण्‍याम्+एकस्‍याम् कर्मकरोऽभूत्, => कर्मकरः+अभूत्, चानेन => च+अनेन कथितमभूद् => कथितम्+अभूत् व्‍यवधानमेषु => व्‍यवधानम्+एषु दिवसेष्‍यध्‍ययनस्‍य => दिवसेषु+अध्‍ययनस्‍य स्‍यादिति => स्‍यात्+इति नाहम् => न+अहम् व्‍यतियापयेयुरित्‍यत्रैकान्‍ते => व्‍यतियापयेयुः+इति+अत्र+एकान्‍ते सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव तेनैषु => तेन+एषु नान्‍यत् => न+अन्‍यत् निरगादित्‍यनेन => निरगात्+इति+अनेन गणितमपि => गणितम्+अपि प्रकाशितमित्‍यपि => प्रकाशितम्+इति+अपि नास्‍य => न+अस्‍य भोजनमप्‍ययम् => भोजनम्+अपि+अयम् निभृतमसाधारणेषु => निभृतम्+असाधारणेषु गत्‍वाऽकरोत्। => गत्‍वा+अकरोत्। ग्रामसुहृत्तु => ग्रामसुहृत्+तु एकाक्‍येवाऽऽसीत्। => एकाकी+एव+आसीत्। समायायाहोरात्रे => समायाय+अहोरात्रे सकृत्‍स्‍वप्रकोष्‍ठमायाति => सकृत्+स्वप्रकोष्‍ठम्+आयाति एवाऽतिष्‍ठदेषु => एव+अतिष्‍ठदेषु अद्यैव => अद्य+एव छात्रावासमागत:, => छात्रावासम्+आगत:, स्‍ववस्‍तून्‍यादातुम्, => स्‍ववस्‍तूनि+आदातुम्, नायम् => न+अयम् कंचनात्र => कंचन+अत्र द्रष्टुमवांछत्। => द्रष्टुम्+अवांछत्। इदमपि => इदम्+अपि साध्‍वेव => साधु+एव येषामट्टाहसैस्‍तस्‍य => येषाम्+अट्टाहसैः+तस्‍य समाधिस्‍तस्मिन् => समाधिः+तस्मिन् भग्‍नोऽभूत्। => भग्‍नः+अभूत्। पण्‍यशकटिरेका => पण्‍यशकटिः+एका स्थितोऽभूत्। => स्थितः+अभूत्। द्रुतमेनामाकारयदसौ। => द्रुतम्+एनाम्+अकारयत्+असौ। सोऽयम्-“द्रुतम् => सः+अयम्-“द्रुतम् यानमिदम् => यानम्+इदम् नगरेऽस्मिन् => नगरे+अस्मिन् स्‍थानमस्ति। => स्‍थानम्+अस्ति। हिन्‍दीभाषायाश्‍च => हिन्‍दीभाषायाः+च विद्वांस्‍तु => विद्वान्+तु सोयमस्‍त्‍येव, => सः+अयम्+अस्‍ति+एव, स्‍थापितस्‍यास्‍य => स्‍थापितस्‍य+अस्‍य वेतनमपि => वेतनम्+अपि संजातमस्‍त्‍येषु => संजातम्+अस्‍ति+एषु संस्‍थाश्‍च => संस्‍थाः+च कदाचित्‍स्‍वजन्‍मपत्रम् => कदाचित्+स्वजन्‍मपत्रम् कदाचिद्यज्ञसमायोजनाय => कदाचित्+यज्ञसमायोजनाय चैनम् => च+एनम् ससम्‍मानमाह्वयन्ति। => ससम्‍मानम्+आह्वयन्ति। यज्ञमदक्षिणम्” => यज्ञम्+अदक्षिणम्” शास्‍त्रोक्तिमनुरुध्‍य => शास्त्रोक्तिम्+अनुरुध्‍य सर्वदैव => सर्वदा+एव वाऽस्‍मै => वा+अस्‍मै समर्पयन्‍त्‍यपि => समर्पयन्‍ति+अपि येनायम् => येन+अयम् फलितश्‍च => फलितः+च अल्‍पज्ञानामिमाम् => अल्‍पज्ञानाम्+इमाम् भवनमपि => भवनम्+अपि विवाहोऽपि => विवाहः+अपि केवलमयमेवास्‍य => केवलम्+अयम्+एव+अस्‍य खेदो यदस्‍य => खेदः+ यत्+अस्‍य यदस्‍य => यत्+अस्‍य रामदत्तेनापि => रामदत्तेन+अपि राज्‍यसेवायामधिकारी => राज्‍यसेवायाम्+अधिकारी वर्णव्‍यवस्‍थानुसारमयमन्‍त्‍यज:। => वर्णव्‍यवस्‍थानुसारम्+अयम्+अन्‍त्‍यज:। भवतीत्‍येव => भवति+इत्येव स्‍व-विशिष्टजातिबलाद्राज्‍यसेवाऽपि => स्‍व-विशिष्टजातिबलात्+राज्‍यसेवा+अपि कथयत्‍यपि। => कथयति+अपि। किन्‍त्‍वेकस्‍य => किन्‍तु+एकस्‍य जन्‍मपत्रमेकस्‍य => जन्‍मपत्रम्+एकस्‍य लिखन्‍नासीत्, => लिखन्+आसीत्, सहसैव => सहसा+एव संजयमादाय => संजयम्+आदाय द्रष्टुमागत:। => द्रष्टुम्+आगत:। प्रार्थितमनेन => प्रार्थितम्+अनेन यत्‍संजयो दशमकक्षायामधीते, => यत्+संजयः+ दशमकक्षायाम्+अधीते, दशमकक्षायामधीते, => दशमकक्षायाम्+अधीते, चानिवार्यौ => च+अनिवार्यौ विषयावस्‍य। => विषयौ+अस्‍य। द्वयोरप्‍यनयो: => द्वयोः+अपि+अनयो: काठिन्‍यमनुभवति। => काठिन्‍यम्+अनुभवति। मिश्रमहोदयोऽस्‍य => मिश्रमहोदयः+अस्‍य कुर्यात्तर्हि => कुर्यात्+तर्हि “कोऽयमपरो गण्‍डस्‍योपरि => “कः+अयम्+अपरः+ गण्‍डस्‍य+उपरि गण्‍डस्‍योपरि => गण्‍डस्‍य+उपरि मिश्रोऽभिभ्रुवम् => मिश्रः+अक्षिभ्रुवम् संकोच्‍यावदत्- => संकोच्‍य+अवदत्- कार्यव्‍यस्‍तताऽस्ति।” => कार्यव्‍यवस्‍तता+अस्ति।” आवेशवशादयमेवंविधमपि => आवेशवशात्+अयम्+एवम्+विधम्+अपि वाक्‍यमवदत् => वाक्‍यम्+अवदत् स्‍नानमपि => स्‍नानम्+अपि कशाघातमिवैनमुद्गारम् => कशाघातम्+इव+एनम्+उद्गारम् सकृत्तु => सकृत्+तु तूर्णमेवात्‍मानम् => तूर्णम्+एव+आत्‍मानम् संयम्‍यावोचत्- => संयम्‍य+अवोचत्- तदिदम् => तत्+इदम् केवलमिदमेव => केवलम्+इदम्+एव यदेषु => यत्+एषु तथाविधौ व्‍यवहारो => तथाविधः+ व्‍यवहारः+ व्‍यवहारो दण्‍डनीयोऽस्ति => व्‍यवहारः+ दण्‍डनीयः+अस्ति दण्‍डनीयोऽस्ति => दण्‍डनीयः+अस्ति पण्डितोऽपि => पण्डितः+अपि कृताऽभ्‍यासोऽभूत्। => कृता+अभ्‍यासः+अभूत्। तेनाऽपि => तेन+अपि मुखमुद्रकमुत्तरम् => मुखमुद्रकम्+उत्तरम् यत्किमपि => यत्+किमपि स्‍यादेव, => स्‍यात्+एव, इदमहमपि => इदम्+अहम्+अपि तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि ततश्‍च => ततः+च गृहेऽहम् => गृहे+अहम् मदिच्‍छाधीनमेव।” => मदिच्‍छा+अधीनम्+एव।” तदुपर्यधिक-चर्चाया => तदुपरि+अधिक-चर्चायाः नाऽऽसीत्। => न+आसीत्। तूर्णमेव => तूर्णम्+एव संजयश्‍च => संजयः+च बहिरागतौ। => बहिः+आगतौ। रामदत्तो नाभूच्चिन्तितो => रामदत्तः+ न+अभूत्+चिन्तितः+ नाभूच्चिन्तितो यत्तस्‍यावमानना => न+अभूत्+चिन्तितः+ यत्+तस्‍य+अवमानना यत्तस्‍यावमानना => यत्+तस्‍य+अवमानना भवेदित्‍येवासीदस्‍य => भवेत्+इत्येव+आसीत्+अस्‍य राज्‍यसेवातो निवृत्तस्‍य => राज्‍यसेवातः+ निवृत्तस्‍य निरुढमभवत् => निरुढम्+अभवत् वृद्धिरेव => वृद्धिः+एव भूमेश्‍चाभावस्‍य => भूमेः+च+अभावस्‍य भवेत्‍प्रबल: => भवेत्+प्रबल: जनाश्‍चेत्, => जनाः+चेत्, विपुलाश्‍च => विपुलाः+च जीवनयापनस्‍येश्‍वरप्रहितानि => जीवनयापनस्‍य+ईश्‍वप्रहितानि साधनानीव => साधनानि+इव पूर्वमेव => पूर्वम्+एव सम्‍पादितोऽभूत्तेन। => सम्‍पादितः+अभूत्+तेन। पुत्रद्वयमपि => पुत्रद्वयम्+अपि राज्‍यसेवायामभूदिति => राज्‍यसेवायाम्+अभूत्+इति तेनाऽनुभूयते => तेन+अनुभूयते एकाऽपरा => एका+अपरा सेयमप्‍यभूद् => सा+इयम्+अपि+अभूत् रामदत्तो, => रामदत्तः+, निवासवशात्‍पण्डितोऽप्रसन्‍नस्तिष्‍ठति => निवासवशात्+पण्डितः+अप्रसन्‍नः+तिष्‍ठति पूर्वमेव => पूर्वम्+एव तस्‍मान्‍नगरात् => तस्‍मात्+नगरात् प्रस्थितोऽभूत्। => प्रस्थितः+अभूत्। संजातमभूत्, => संजातम्+अभूत्, तेनापरम् => तेन+अपरम् भवनमेकम् => भवनम्+एकम् निर्मितमभूदिति => निर्मितम्+अभूत्+इति श्रुतमासीत्। => श्रुतम्+आसीत्। नगरेऽस्मिन् => नगरे+अस्मिन् विक्रीतमेवेति => विक्रीतम्+एव+इति चिन्‍ताऽपि => चिन्‍ता+अपि समाप्तिमगात्। => समाप्तिम्+अगात्। वृत्तान्‍तोऽपि => वृत्तान्‍तः+अपि श्रुतोऽभूत्तेन। => श्रुतः+अभूत्+तेन। सर्वविधसुखसम्‍पन्‍नस्‍याऽपि => सर्वविधसुखसम्‍पन्‍नस्‍य+अपि प्रकोपोऽपि => प्रकोपः+अपि नूनमेका => नूनम्+एका सर्वेरुल्लिख्‍यते => सर्वैः+उल्लिख्‍यते यदीश्‍वर: => यत्+इश्‍वर: कस्‍यामपि => कस्‍याम्+अपि प्रतिष्ठितैश्चिकित्‍सकैरस्‍य => प्रतिष्ठितैः+कश्चित्+चिकित्‍सकैः+अस्‍य अप्‍यभूवन्, => अपि+अभूवन्, पाश्‍चात्‍यचिकित्‍सा-पद्धतेर्द्राक्तरा => पाश्‍चात्‍यचिकित्‍सा:पद्धतेः+द्राक्तरा रोगोऽनुदिनम् => रोगः+अनुदिनम् एवाऽऽसीत्। => एव+आसीत्। रोगोऽयम् => रोगः+अयम् चलन्‍नभूदेव, => चलन्+अभूत्+एव, चिकित्‍साऽपि => चिकित्‍सा+अपि प्रचलन्‍त्‍यभूत् => प्रचलन्‍ति+अभूत् कारणमभूद् => कारणम्+अभूद् यत्‍सहसैव => यत्+सहसा+एव पण्डितमहाशयेनैकस्मिन् => पण्डितमहाशयेन+एकस्मिन् कण्‍डूतिरनुभूता। => कण्‍डूतिः+अनुभूता। सेयम् => सा+इयम् व्रणोऽपि => व्रणः+अपि नाऽभूत्। => न+अभूत्। पादेत्‍ववश्‍यमेवोपानद्-व्रणोऽभूत्। => पादे+तु+अवश्‍यम्+एव+उपानद्-व्रणः+अभूत्। वर्धमानोऽभूत्, => वर्धमानः+अभूत्, किन्‍त्‍वपरस्मिन् => किन्‍तु+अपरस्मिन् किमिदम् => किम्+इदम् नवीनमेव => नवीनम्+एव द्वावपि => द्वौ+अपि व्रणाश्‍च => व्रणाः+च सततमवर्धन्‍त। => सततम्+अवर्धन्‍त। सरणमपि => नि:सरणम्+अपि शनैरवरुद्धम्। => शनैः+अवरुद्धम्। यथाऽवर्धत => यथा+अवर्धत चापि => च+अपि समयावधिश्‍च => समयावधिः+च शनैरल्‍पादल्‍पतरत्‍वम् => शनैः+अल्‍पात्+अल्‍परत्‍वम् जुगुप्‍सामिव => जुगुप्‍साम्+इव मनस्‍येवाजानात् => मनसि+एव+अजानात् यद्रोगस्‍यास्‍य => यत्+रोगस्‍य+अस्‍य सेयम् => सा+इयम् जुगुप्‍साऽस्ति, => जुगुप्‍सा+अस्ति, सेयम् => सा+इयम् कृतेऽस्ति, => कृते+अस्ति, इदमेवानुभूय => इदम्+एव+अनुभूय इत्‍याख्‍यस्‍य => इति+आख्‍यस्‍य नूत्‍नतयैव => नूतनतया+एव दृष्टोऽभूत्‍पण्डितेन, => दृष्टः+अभूत्+पण्डितेन, पंडितमहोदयस्‍याश्चर्यमभूद् => पंडितमहोदयस्‍य+आश्चर्यम्+अभूद् द्राक्तरास्‍तु => द्राक्तः+अस्‍तु किंचनानुमानम् => किंचन+अनुमानम् किन्‍त्‍वनेन => किन्‍तु+अनेन स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव पट्टीमुन्‍मोच्‍य, => पट्टीम्+उन्‍मोच्‍य, प्रतिवेदनमलिखत्, => प्रतिवेदनम्+अलिखत्, औषधान्‍यपि => औषधानि+अपि एवंविधयाऽस्‍य => एवंविधया+अस्‍य मिश्रमहोदयेनाऽस्‍य => मिश्रमहोदयेन+अस्‍य ससंमानमुक्तम्, => ससम्मानम्+उक्तम्, जिज्ञासेरंश्‍चेत्‍साधुः => जिज्ञासेरन्+चेत्+साधुः ह्यहम् => हि+अहम् द्विगुणमभवत्, => द्विगुणम्+अभवत, भृशमाश्‍चर्यमन्‍वभवत्‍पण्डितमहोदयो => भृशम्+आश्‍चर्य+अन्वभवत्+पण्डितमहोदयः यन्‍नूतनोऽयम् => यन्‍नूतनः+अयम् संजयोभूद् => संजयः+अभूद् यस्‍तस्‍य => यः+तस्‍य सुतोऽभवत्। => सुतः+अभवत्। पंडितमहोदयेनानुमतिर्न => पंडितमहोदयेन+अनुमतिः+न दत्ताऽभूत्। => दत्ता+अभूत्। तत्रत्‍यादायुर्विज्ञानमहाविद्यालयाच्चिकित्‍सापाठ्यक्रम: => तत्रत्‍यात्+आयुर्विज्ञानमहाविद्यालयाचिकित्‍सापाठयक्रम: सफलतयोत्तीर्णोऽभूत्, => सफलतया+उत्तीर्णः+अभूत्, सपद्येव => सपदि+एव पदस्‍थापितोऽभूत्। => पदस्‍थापितः+अभूत्। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् त्‍वन्‍वभवदेव, => तु+अन्‍वभवत्+एव, सन्‍तोषमप्‍यनुभूतवान्। => सन्‍तोषम्+अपि+अनुभूतवान्। त्‍वयात्रागत्‍यैव => त्‍वया+अत्र+आगत्‍य+एव नाऽदीयत? => न+अदीयत? पृष्टेनाऽपि => पृष्टेन+अपि किमित्‍येवम् => किमिति+एवम् सविनयमुत्तरितम्- => सविनयम्+उत्तरितम्- एतस्‍मात्‍कारणात् => एतस्‍मात्+कारणात् कथितमभूत् => कथितम्+अभूत् दृष्‍टावहमस्‍पृश्‍योऽस्मि। => दृष्‍टौ+अहम्+अस्‍पृश्‍यः+अस्मि। स्‍मराम्‍यहम् => स्‍मरामि+अहम् भवताऽहमस्‍पृश्‍य => भवता+अहम्+अस्‍पृश्‍य नानुमतमासीत्, => न+अनुमतम्+आसीत्, मत्पितुश्‍च => मत्पितुः+च नाऽभूत्‍स्‍वीकृता। => न+अभूत्+स्वीकृता। जानीयुर्यत्तेनैवाऽस्‍पृश्‍येन => जानीयुः+यत्+तेन+एव+अस्‍पृश्‍येन स्‍पृष्टस्‍तर्हि => स्‍पृष्टः+तर्हि स्‍नानादेरावश्‍यकतामनुभूय => स्‍नानादेः+आवश्‍यकताम्+अनुभूय कष्‍टभागिति => कष्‍टभाक्+इति आशयोऽभूत्। => आशयः+अभूत्। नाऽत्र => न+अत्र किमप्‍यन्‍यथा => किम्+अपि+अन्‍यथा व्रतमेवेदम्, => व्रतम्+एव+इदम्, सेयमेव => सा+इयम्+एव प्रवृत्तिर्मम => प्रवृत्तिः+मम यत्‍कीदृशोऽपि => यत्+कीदृशः+अपि रोगो भवेत्, => रोगः+ भवेत्, कीदृशोऽपि => कीदृशः+अपि कीदृशोऽपि => कीदृशः+अपि विकृतोऽस्‍पृश्‍यो दुर्गन्‍ध: => विकृतः+अस्‍पृश्‍यः+ दुर्गन्‍ध: पूतिगन्धिर्वा => पूतिगन्धिः+वा व्रणो भवेत्, => व्रणः+ भवेत्, नाऽभूत्‍संभवा। => न+अभूत्+तत्+संभवा। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् कृतवान्‍नाऽहमात्मपरिचयम् => कृतवान्+न+अहम्+आत्‍मपरिचयम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् विलक्षोऽभून्मिश्र:। => विलक्षः+अभूत्+मिश्र:। साश्रूतेनोक्तम्- => साश्रु+तेन+उक्तम्- तदात्‍वेऽपि => तदात्‍वे+अपि ह्यस्‍वीकृति: => हि+अस्वीकृति: प्रदर्शिताऽभूत्, => प्रदर्शिता+अभूत्, कारणान्‍नाऽभूत्। => कारणात्+न+अभूत्। जातिरनुसूचिता => जातिः+अनुसूचिता किन्‍त्‍वस्‍पृश्‍या => किन्‍तु+अस्‍पृश्‍या तदापि => तदा+अपि नाऽभूत्। => न+अभूत्। अद्यापि => अद्य+अपि नास्ति। => न+अस्ति। दृष्‍ट्वाऽन्‍यस्‍य => दृष्‍ट्वा+अन्‍यस्‍य असूयेव => असूया+इव सैव => सा+एव कारणमभूत्। => कारणम्+अभूत्। किन्‍त्‍वधुना => किन्‍तु+अधुना भवतीत्‍यहमधुनाऽवबुद्धवानस्मि। => भवति+इति+अहम्+अधुना+अवबुद्धवान्+अस्मि। अस्‍पृश्‍यस्‍त्‍वधुनाऽहमस्मि, => अस्‍पृश्‍यः+तु+अधुना+अहम्+अस्मि, सत्‍यमेव, => सत्‍यम्+एव, बहुभिश्चिकित्‍सकैर्गृहजनै: => बहुभिः+चिकित्‍सकैः+गृहजनै: सजातीयैश्‍चाहम् => सजातीयैः+च+अहम् स्‍पृष्टोऽपि => स्‍पृष्टः+अपि सोऽयम् => सः+अयम् व्‍याधिर्मा => व्‍याधिः+मा संक्राम्‍येदिति => संक्राम्‍येत्+इति त्‍वयाऽपि => त्‍वया+अपि कर्तुमपारयिष्‍यत, => कर्तुम्+अपारयिष्‍यत, नवीनानामौषधानाम् => नवीनानाम्+औषधानाम् संभवमभविष्‍यत्? => संभवम्+अभविष्‍यत? प्रतिक्रियाऽभविष्‍यत्? => प्रतिक्रिया+अभविष्‍यत्? सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् मयाऽस्‍पृश्‍यताया => मया+अस्‍पृश्‍यतायाः ज्ञातमस्ति।” => ज्ञातम्+अस्ति।” किमप्‍युत्तरितम् => किमपि+उत्तरितम् तूष्‍णीमेव => तूष्‍णीम्+एव पंडितमहोदयोऽभिवादित:। => पंडितमहोदयः+अभिवादित:। स्‍वकीयामौषधमञ्जूषामादाय => स्‍वकीयाम्+औषधमञ्जूषाम्+आदाय संजयस्‍तस्‍माद् => संजयः+तस्‍मात् बहिरगात्। => बहिः+अगात्। द्वावपि => द्वौ+अपि दृष्टिपातमकुरुताम् => दृष्टिपातम्+अकुरुताम् सहयात्रिणस्‍तयोर्भविष्‍यन्ति। => सहयात्रिणः+तयोः+भविष्‍यन्ति। शायिकास्‍तस्मिन् => शायिकाः+तस्मिन् उपविष्‍टोऽभूत्। => उपविष्‍टः+अभूत्। कोऽयम् => कः+अयम् भवेदिति => भवेत्+इति बहिर्लम्‍बमानात् => बहिः+लम्‍बमानात् आरक्षणपत्रकादनायासेनैव => आरक्षणपत्रकात्+अनायासेन+एव शक्‍नुयादिति => शक्‍नुयात्+इति पत्रकस्‍यास्‍योपरि => पत्रकस्‍य+अस्‍य+उपरि नाभूत्तावान् => न+अभूत्+तावान् यत्तत्र => यत्+तत्र अतस्‍तादृशम् => अतः+तादृशम् प्रकटमेव => प्रकटम्+एव किशोरमवदत्- => किशोरम्+अवदत्- भविष्‍यत्‍येव। => भविष्‍यति+एव। यद्ययमुपरिवर्तिन्‍याम् => यदि+अयम्+उपरिवर्तिन्‍याम् त्‍वावयोरस्‍तीति => तु+आवयोः+अस्ति+इति सूचितमस्ति => सूचितम्+अस्ति एकोऽन्‍यो => एकः+अन्‍यो मध्‍येमार्गमारोक्ष्यति।” => मध्‍येमार्गम्+आरोक्षयति।” सेयमिच्‍छा => सा+इयम्+इच्छा यदेनम् => यत्+एनम् अधस्‍तन-शायिकयोरुपविश्‍य => अधस्‍तन-शायिकयोः+उपविश्‍य नियमविरुद्धायास्‍मै => नियमविरुद्धाय+अस्‍मै साहसमस्‍य => साहसम्+अस्‍य नाभूत्। => न+अभूत्। त्‍वनेन => तु+अनेन उपविशत्‍वयमत्रैव। => उपविशति+अयम्+अत्र+एव। वराकस्‍यास्‍य => वराकस्‍य+अस्‍य द्वाभ्‍यामप्‍युन्‍मुक्तहास्‍यम् => द्वाभ्‍याम्+अपि+उन्‍मुक्तहास्‍यम् अनयोरौद्धत्‍यपूर्णम् => अनयोः+औद्धत्‍यपूर्णम् मित्रद्वयस्‍याऽस्‍योपरि => मित्रद्वयस्‍य+अस्‍य+उपरि सहज-निश्चिन्‍त-भावेनासौ => सहज-निश्चिन्‍त-भावेन+असौ कर्तुमारभत। => कर्तुम्+आरभत। युवक-मित्रद्वयेनापि => युवक-मित्रद्वयेन+अपि वृद्धस्‍तु => वृद्धः+तु शयानोऽभूत्। => शयानः+अभूत्। संजाताभूत् => संजाता+अभूत् संलग्‍नमेवाऽभूत्। => संलग्‍नम्+एव+अभूत्। वृद्धस्‍यास्‍य => वृद्धस्‍य+अस्‍य यद्ययमाङ्गलभाषाभिज्ञस्‍तदा => यदि+अयम्+आङ्गलभाषाभिज्ञः+तदा अनयोर्वार्तालापम् => अनयोः+वार्तालापम् स्‍पष्टमेव => स्‍पष्टम्+एव भवेद्यत् => भवेत्+यत् काविमौ, => कौ+इमौ, ततश्‍च => ततः+च पानभोजनादि-स्‍वछन्‍दव्‍यवहारस्‍यापि => पानभोजनादि-स्‍वछन्‍दव्‍यवहारस्‍य+अपि रहस्‍यमस्‍य => रहस्‍यम्+अस्‍य स्‍पष्टमिदमवगतम् => स्‍पष्टम्+इदम्+अवगतम् युवकद्वयेनानेन => युवकद्वयेन+अनेन सांप्रतमेव => साम्प्रतम्+एव साफल्‍यमधिगतम्। => साफल्‍यम्+अधिगतम्। तस्‍यैव => तस्‍य+एव राज्‍यस्‍यान्‍यस्मिन् => राज्‍यस्‍य+अन्‍यस्मिन् पदस्‍थापनमनयो: => पदस्‍थापनम्+अनयो: संजातमिति => संजातम्+इति पदयोरुपरि => पदयोः+उपरि युवकाविति => युवकौ+इति सर्वोपि => सर्वः+अपि वेषभूषापि => वेशभूषा+अपि अनयोर्विशेषतो => अनयोः+विशेषतो इत्‍याख्‍य-परिधानस्‍य => इति+आख्‍य-परिधानस्‍य वलेरुपरि => वलेः+उपरि मसृण-चाकचक्‍यस्‍योपरि => मसृण-चाकचक्‍यस्‍य+उपरि उच्‍चस्‍तीरय-यात्रा-मंजूषायाश्‍च => उच्‍चस्तरीय-यात्रा-मंजूषायाः+च प्रयोगस्‍तै: => प्रयोगः+तै: मानदण्‍डस्‍तथाविधानाम् => मानदण्‍डः+तथाविधानाम् भवतीति => भवति+इति तयोर्वार्तया => तयोः+वार्तया तेषामुपरि => तेषाम्+उपरि प्रतिभायाश्‍च => प्रतिभायाः+च तयोर्वार्तालापस्‍य => तयोः+वार्तालापस्‍य विषयोऽभूत्। => विषयः+अभूत्। योग्‍यतायाश्‍च => योग्‍यतायाः+च पत्रपत्रिकाश्‍च => पत्रपत्रिकाः+च अभूवंस्‍ताभ्‍याम्। => अभूवन्+ताभ्‍याम्। किशोरश्‍च => किशोरः+च पठन्‍नभूत्। => पठन्+अभूत्। धूमशकटिस्‍तदापि => धूमशकटिः+तदापि पुनर्वृद्धजनस्‍योपर्यवधानम् => पुनः+वृद्धजनस्‍य+उपरि+अवधानम् तयोराश्‍चर्यमभूत् => तयोः+आश्‍चर्यम्+अभूत् यत्‍स => यत्+सः वाचयन्‍नभूत् => वाचयन्+अभूत् किन्‍त्‍वपरम् => किन्‍तु+अपरम् तत्‍सविधेऽभूत्। => तत्‍सविधेः+अभूत्। कदाचिदयम् => कदाचित्+अयम् पण्डितोऽपि => पण्डितः+अपि भवेदिति => भवेत्+इति तयोरभूत् => तयोः+अभूत् पातयितुमेवानेन => पातयितुम्+एव+अनेन गृहीतमस्ति => गृहीतम्+अस्ति स्‍टेशनस्‍योपरि => स्‍टेशनस्‍य+उपरि सोऽयम् => सः+अयम् प्रथमोऽन्तिमश्‍च => प्रथमः+अन्तिमः+च वार्तालापोऽभूत्। => वार्तालापः+अभूत्। वृद्धमहाशयोऽपि => वृद्धमहाशयः+अपि तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव तावपि => तौ+अपि वृद्धमहाशयादाङ्गलभाषाया: => वृद्धमहाशयात्+आङ्गलभाषाया: पत्रमादाय => पत्रम्+आदाय पठितुमारब्‍धवन्‍तौ => पठितुम्+आरब्‍धवन्‍तौ यतस्‍तेषाम् => यतः+तेषाम् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि ग्रहीतव्‍यमभूत्। => ग्रहीतव्‍यम्+अभूत्। तावाङ्गलभाषीयम् => तौ+आङ्गलभाषीयम् किञ्चिदप्‍यनुक्‍त्‍वा => किञ्चित्+अपि+अनुक्‍त्‍वा यत्‍कदाचिदस्‍य => यत्+कदाचित्+अस्‍य पठनस्‍यापि => पठनस्‍य+अपि तयोर्भवेत्। => तयोः+भवेत्। तदिदम् => तत्+इदम् कि‍ञ्चिदप्‍यनुक्‍त्‍वा => कि‍ञ्चित्+अपि+अनुक्‍त्‍वा परस्‍परमेव => परस्‍परम्+एव तावाङ्गलभाषायाम् => तौ+आङ्गलभाषायाम् वृद्धयात्रिणमपि => वृद्धयात्रिणम्+अपि श्रावयितुमिच्‍छत: => श्रावयितुम्+इच्‍छत: त्‍वाङ्गलभाषापत्रेष्‍वेव => तु+आङ्गलभाषापत्रेषु+एव रात्रावपि => रात्रौ+अपि प्रयोगोऽभूत्‍प्रामुख्‍येन। => प्रयोगः+अभूत्+मुख्‍येन। मध्‍येऽवश्‍यम् => मध्‍ये+अवश्‍यम् पदान्‍यभूवन, => पदानि+अभूवन, प्रमाणमेवेदम् => प्रमाणम्+एव+इदम् यत्ते => यत्+ते द्रुतमाङ्गलीम् => द्रुतम्+आङ्गलीम् पारयन्‍तीति => पारयन्‍ति+इति भवेत्तयोराकूतम्। => भवेत्+तयोः+आकूतम्। तेष्‍वेव => तेषु+एव यदधिकारिणाम् => यत्+अधिकारिणाम् मिलिष्‍यतस्‍तस्‍य => मिलिष्‍यतः+तस्‍य स्‍टेशनस्‍योपरि => स्‍टेशनस्‍य+उपरि शकटिरवरुद्धा, => शकटिः+अवरुद्धा, भारवाहकमाकारितवन्‍तौ। => भारवाहकम्+आकारितवन्‍तौ। वृद्धसज्‍जनस्‍तु तूष्‍णीक: => वृद्धसज्‍जनः+ तूष्‍णीक: स्थितोभूत्। => स्थितः+अभूत्। स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव वृद्धोऽवलोकित:। => वृद्धः+अवलोकित:। दृष्टिपथमगात्। => दृष्टिपथम्+अगात्। अप्‍यभूवन्। => अपि+अभूवन्। यात्रावस्‍तुजातमासीदिति => यात्रावस्‍तुजातम्+आसीत्+इति यदेते => यत्+एते तमेव => तम्+एव परिचारकैर्वृद्धमहाशयस्‍य => परिचारकैः+वृद्धमहाशयस्‍य परिचारकेष्‍वेकतम: => परिचारकेषु+एकमत: कोऽयम् => कः+अयम् ग्रहीतुमयमागत:। => ग्रहीतुम्+अयम्+आगत:। श्रुत्‍वैवेदम् => श्रुत्‍वा+एव+इदम् महानुभावस्‍तस्‍य => महानुभावः+तस्‍य संभागीयायुक्तोक्ति। => संभागीयायुक्तः+अस्ति। एनमेव => एनम्+एव सोऽयम् => सः+अयम् समायातोऽस्ति। => समायातः+अस्ति। गुरुरभूद् => गुरुः+अभूत् सोऽयमायुक्त: => सः+अयम्+आयुक्त: स्‍वयमत्र => स्‍वयम्+अत्र सोऽयम् => सः+अयम् यतोऽस्‍य => यतः+अस्‍य भयमभूत् => भयम्+अभूत् यदत्र => यत्+अत्र ज्ञातुमधुनाऽनेन => ज्ञातुम्+अधुना+अनेन बहिर्लम्‍बमानमारक्षणपत्रकम् => बहिः+लम्‍बमानम्+आरक्षणपत्रकम् लिखितमासीत्- => लिखितम्+आसीत्- स्‍पष्‍टमस्‍मरत् => स्‍पष्‍टम्+अस्‍मरत् सुप्रथितोऽभूत्। => सुप्रथितः+अभूत्। किमयमेव => किम्+अयम्+एव नूनमयम् => नूनम्+अयम् संभागीयायुक्तस्‍य => संभागीय+आयुक्तस्‍य सपद्येव => सपदि+एव ताभ्यामवबुद्धम्। => ताभ्याम्+अवबुद्धम्। चिन्तितमासीदाभ्‍याम्! => चिन्तितम्+आसीत्+आभ्‍याम्! कथमस्‍योपहासोऽप्‍याङ्गलभाषायाम् => कथम्+अस्‍य+उपहासः+अपि+आङ्गलभाषायाम् कृतोऽभूत्। => कृतः+अभूत्। आस्तिकीश्‍चेष्‍टाश्‍च => आस्तिकीः+चेष्‍टाः+च दृष्‍ट्वैव => दृष्‍ट्वा+एव कथमयम् => कथम्+अयम् जनश्चिन्तितोऽभूदिति => जनः+चिन्तितः+अभूत्+इति स्‍मृत्‍वैव => स्‍मृत्वा+एव चरणयोरधस्‍ताद् => चरणयोः+अधस्‍तात् भूमिरपसरन्‍तीव => भूमिः+अपसरन्‍ति+इव किमधुना => किम्+अधुना सोयम् => सः+अयम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् शयानेनानेन => शयानेन+अनेन अनयोर्वार्तालापो => अनयोः+वार्तालापः भवेदिति’ => भवेत्+इति’ तावीश्‍वरम् => तौ+ईश्‍वरम् प्राध्‍यापको वन्‍द्योपाध्‍यायस्‍तावान् => प्राध्‍यापकः+ वन्‍द्योपाध्‍यायः+तावान् वन्‍द्योपाध्‍यायस्‍तावान् => वन्‍द्योपाध्‍यायः+तावान् गंभीरप्रकृतिरस्ति => गंभीरप्रकृतिः+अस्ति यत्‍सः => यत्+सः क‍थयिष्‍यतीति => क‍थयिष्‍यति+इति सर्वोऽपि => सर्वः+अपि चौद्धत्‍यज्‍वर: => च+औद्धत्‍यज्‍वर: अवशाम्‍यन्निवानुभूतो => अवशाम्‍यन्+इव+अनुभूतः द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि पण्‍यशकटिमादाय => पण्‍यशकटिम्+आदाय दृष्टिपथमगात्। => दृष्टिपथम्+अगात्। नारङ्गकफलानामास्‍वाद्यता-विशेषमनुरुध्‍य => नारङ्गकफलानाम्+आस्‍वाद्यता-विशेषम्+अनुरुध्‍य किंचिन्‍मुक्तिर्मया => किंचित्+मुक्तिः+मया तेषामास्‍वादनम् => तेषाम्+आस्‍वादनम् युगेऽस्मिन् => युगे+अस्मिन् यत्तेभ्‍य: => यत्+तेभ्य: इत्‍यहमजानाम्। => इति+अहम्+अजानाम्। तूर्णमुक्तम्-‘त्‍वरितम् => तूर्णम्+उक्तम्-‘त्‍वरितम् सेयम् => सा+इयम् दृष्‍टामपि, => दृष्‍टाम्+अपि, परिवृत्तामपि => परिवृत्ताम्+अपि स्‍मयमानया => स्‍मयम्+अनया तयोक्तम्- => तया+उक्तम्- मामुपवेष्टुम् => माम्+उपवेष्टुम् स्‍वयमेवोपविश्‍य => स्‍वयम्+एव+उपविश्‍य विश्‍वविद्यालयात्‍सर्वोच्‍चपरीक्षाम् => विश्‍वविद्यालयात्+सर्वोच्‍चपरीक्षाम् अचिरादेव => अचिरात्+एव स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि पत्रकारकार्यमारब्‍धम्। => पत्रकारकार्यम्+आरब्‍धम्। सेयम् => सा+इयम् एवाऽभूत्, => एव+अभूत्, परिचिताऽभूत्, => परिचिता+अभूत्, अस्मिंश्‍च => अस्मिन्+च नाऽऽगता => न+आगता दिल्‍लीनगराज्‍जयपुरे => दिल्‍लीनगरात्+जयपुरे समायाताऽभूदिति => समायाता+अभूत्+इति द्रष्टुमायाता। => द्रष्टुम्+आयाता। साऽनुरुद्धा। => सा+अनुरुद्धा। दत्त्‍वैव => दत्त्‍वा+एव कार्यालयादेव => कार्यालयात्+एव परावर्तयितुमिच्‍छति => परावर्तयितुम्+इच्‍छति साक्षात्‍कारावसरमपि => साक्षात्‍कारौ+अवसरम्+अपि दातुमिच्‍छति?” => दातुम्+इच्‍छति?” सेयम् => सा+इयम् नृत्‍यति स्‍म => नृत्‍यति+ स्‍म अस्मिन्‍नवसरे => अस्मिन्+अवसरे सहसैव => सहसा+एव आश्‍चर्यमपि => आश्‍चर्यम्+अपि ममाभूत्, => मम+अभूत्, चेयम् => च+इयम् प्रत्‍युत्‍पन्‍नमतिर्निर्भीका => प्रत्‍युत्‍पन्‍नमतिः+निर्भीका संजाताऽस्ति। => संजाता+अस्ति। त्‍वरितमुक्तम् => त्‍वरितम्+उक्तम् भविष्‍यत्‍येव। => भविष्‍यति+एव। त्‍वमधुनाऽन्‍यत्र => त्‍वम्+अधुना+अन्‍यत्र भवेस्‍तदा => भवेः+तदा कार्यालयसमयसमाप्तावावाम् => कार्यालयसमयसमाप्तौ+आवाम् गमिष्‍यावस्‍तत्र => गमिष्‍यावः+तत्र चापि => च+अपि किन्‍त्‍वहमत्र => किन्‍तु+अहम्+अत्र नाङ्गकफल-भक्षणमारब्‍धवानेवाभूवम्, => नाङ्गकफल-भक्षणम्+आरब्‍धवान्+एव+अभू्वम्, अतस्‍तुभ्‍यम् => अतः+तुभ्‍यम् तथैवाभूत्। => तथैव+अभूत्। अद्यैव => अद्य+एव परावर्तितुमिच्‍छति => परावर्तितुम्+इच्‍छति तदर्थमारक्षिताऽभूत्। => तदर्थम्+आरक्षिता+अभूत्। अतो भोजनाय => अतः+ भोजनाय नानुमतवती => न+अनुमतवती किंचित्‍समयपूर्वमेव => किंचित्+समयपूर्वमेव तामादाय => ताम्+आदाय सायमाशम् => सायम्+आशम् तदिदमजानात् => तदिदम्+अजानात् यदाऽहम् => यदा+अहम् पाठितमभूत्। => पाठितम्+अभूत्। चाध्‍यापनम् => च+अध्‍यापनम् नि:शुल्‍कमभूत्। => नि:शुल्‍कम्+अभूत्। द्विस्त्रिर्वा => द्विस्त्रिः+वा यन्‍न => यत्+न कस्‍तत्र => कः+तत्र स्‍वार्थो वा, => स्‍वार्थः+ वा, अभिसन्धिर्वा => अभिसन्धिः+वा ह्यद्यत्‍वे => हि+अद्यत्‍वे कोऽपि => कः+अपि करोतीति => करोति+इति वाणिज्‍ययुगस्‍यास्‍य => वाणिज्‍ययुगस्‍य+अस्‍य पद्धतिरेव => पद्धतिः+एव संजाताऽस्ति। => संजाता+अस्ति। नाभूत्तादृशी => न+अभूत्+तादृशी खनिर्भूत्‍वाऽपि => खनिः+भूत्‍वा+अपि नात्र => न+अत्र विप्रतिपत्तिमनुभूतवती। => विप्रतिपत्तिम्+अनुभूतवती। साऽभूत्, => सा+अभूत्, यन्‍मम => यत्+मम याऽधुना => या+अधुना चास्ति, => च+अस्ति, भवेदिति। => भवेत्+इति। यदाऽहम् => यदा+अहम् गृहाननयम्, => गृह+आननयम्, प्राचीनायास्‍तस्‍याः => प्राचीनायाः+तस्‍याः वसतेर्यत्राहम् => वसतेः+यत्र+अहम् पुनर्नवीभूता => पुनः+नवीभूता यदाऽऽसम्, => यदा+आसम्, पठितुमारब्‍धा, => पठितुम्+आरब्‍धा, बहिर्नवनिर्मिते => बहिः+नवनिर्मिते वयमागता:। => वयम्+आगता:। नगरेऽभूत्। => नगरे+अभूत्। घनिष्‍ठताऽपि => घनिष्‍ठता+अपि भ्रातरश्‍च => भ्रातरः+च यत्ते => यत्+ते समयमवापु:। => समयम्+अवापु:। तदिदमपि => तदिदम्+अपि विषयास्‍तया => विषयाः+तया विषयाश्‍च => विषयाः+च यदाऽहम् => यदा+अहम् परावर्तमानोऽभूवम्, => परावर्तमानः+अभूवम्, मामुक्‍तवती => माम्+उक्‍तवती स्‍वल्‍पीयस्‍यपि => स्‍वल्‍पीयसी+अपि व्‍यस्‍तस्तिष्‍ठति, => व्‍यस्‍तः+तिष्‍ठति, सहायिकाऽस्‍मीति => सहायिका+अस्‍मि+इति समयो व्‍यतियाति। => समयः+ व्‍यतियाति। मत्‍पुत्रास्‍तु => मत्‍पुत्राः+तु अपचारिणश्‍चेति => अपचारिणः+च+इति जानास्‍येव। => जानासि+एव। एकैव => एक+एव विनाऽध्‍ययनम् => विना+अध्‍ययनम् परीक्षामुत्तरतु => परीक्षाम्+उत्तरतु चेति => च+इति स्‍वल्‍पमपि => स्‍वल्‍पम्+अपि पाठयेस्‍तर्हि => पाठयेः+तर्हि परीक्षामुत्तरेत्।” => परीक्षाम्+उत्तरेत्।” एवाऽऽसम्। => एव+आसम्। प्राचीनपरिपाटी-घटितश्‍छात्रोऽभूवम्। => प्राचीनपरिपाटी-घटितः+छात्रः+अभूवम्। संकुचितोऽप्‍यनिच्‍छन्‍नप्‍यवदम्- => संकुचितः+अपि+अनिच्‍छन्+अपि+अवदम्- संस्‍कृतमपि => संस्‍कृतम्+अपि द्विस्त्रिर्वा => द्विस्त्रिः+वा सकृत्तस्‍याः => सकृत्+तस्‍याः यत्‍संस्‍कृतविषयोऽपि => यत्‍संस्‍कृतविषयः+अपि गृहीतोऽभूत्। => गृहीतः+अभूत्। ततश्‍च => ततः+च गत्‍वाऽहम् => गत्‍वा+अहम् सहाभूवन्। => सहा+अभूवन्। नितरामनभिज्ञः => नितराम्+अनभिज्ञः एवाभूवम् => एव+अभूवम् भावनास्‍तस्‍य => भावनाः+तस्‍य संभवमेव => संभवम्+एव नाऽसीत्। => न+आसीत्। तयापि => तया+अपि संकेतोऽपि => संकेतः+अपि कामपि => काम्+अपि प्रणयलेशमपि => प्रणयलेशम्+अपि वानुभवन्‍ती => व+अनुभवन्‍ती कक्षायामासीद् => कक्षायाम्+आसीत् समाप्तिमगात् => समाप्तिम्+अगात् स्‍नातकोत्तरपरीक्षामुत्तीर्य => स्‍नातकोत्तरपरीक्षाम्+उत्तीर्य मयाऽऽङ्गलभाषा => मया+आङ्गलभाषा पठितुमारब्‍धा। => पठितुम्+आरब्‍धा। सोऽध्‍यायोऽपि => सः+अध्‍यायः+अपि स‍माप्तिमगात्। => स‍माप्तिम्+अगात्। खल्‍वासीन्‍मदीयजीवनस्‍य => खलु+आसीत्+मदीयजीवनस्‍य प्रायो वर्षत्रयम् => प्रायः+ वर्षत्रयम् प्रायो दशवादनसमये => प्रायः+ दशवादनसमये सहसैव => सहसा+एव सहास्‍मद्गृहे => सह+अस्‍मद्गृहे यत्तस्‍या => यत्+तस्‍याः उच्‍छृंखलैर्भ्रातृभिस्‍तस्‍याः => उच्‍छृंखलैः+भ्रातृभिः+तस्‍याः चैकेन => च+एकेन विरोधमकुर्वताम्, => विरोधम्+अकुर्वताम्, सन्‍त्‍यस्मिन् => सन्‍ति+अस्मिन् तूष्‍णीमेव, => तूष्‍णीम्+एव, गृहजनानसूचयित्‍वा => गृहजनान्+असूचयित्‍वा पलाय्यात्र => पलाय्य+अत्र कोऽपि => कः+अपि गतेति। => गता+इति। केवलमिदमासीत् => केवम्+इदम्+आसीत् यत्‍सप्ताहानन्‍तरम् => यत्+सप्ताहानन्‍तरम् विवाहमुहूर्तो व्‍यतियातो => विवाहमुहूर्तः+ व्‍यतियातः+ व्‍यतियातो भवेत् => व्‍यतियातः+ भवेत् यत्‍साऽऽजीवनमविवाहिता => यत्‍सा+आजीवनम्+अविवाहिता तावदवधिः => तावत्+अवधिः साऽस्‍मद्गृहे => सा+अस्‍मद्गृहे अन्‍यैर्गृहजनैश्‍च => अन्‍यैः+गृहजनैः+च रेवत्‍यास्‍तदिदम् => रेवत्‍याः+तदिदम् समर्थितस्‍तथापि => समर्थितः+तथापि नान्‍यम् => न+अन्‍यम् कन्‍यकेति => कन्‍यका+इति बभूवैव। => बभूव+एव। साऽस्‍मद्गृहे => सा+अस्‍मद्गृहे तदाहम् => तदा+अहम् अचिरादेव => अचिरात्+एव मद्विवाहोऽपि => मद्विवाहः+अपि निश्चितोऽभूत्। => निश्चितः+अभूत्। संपन्‍नमभूत्’ => सम्पन्‍नम्+अभूत्’ कन्‍याऽभून्‍नगरान्‍तरे। => कन्‍या+अभूत्+नगरान्‍तरे। स्‍वकीयाध्‍ययनकक्षेऽधीयानस्‍य => स्‍वकीयाध्‍ययनकक्षे+अधीयानस्‍य अचिरादेवाहम् => अचिरात्+एव+अहम् पुनरावयो: => पुनः+आवयो: भवेन्‍न => भवेत्+न ममोपरि => मम+उपरि भूयानुपकारभारो => भूयान्+उपकारभारः निवेदयितुमिच्‍छामि। => निवेदयितुम्+इच्‍छामि। श्रुत्‍वैवाहम् => श्रुत्‍वा+एव+अहम् विलक्षोऽभूवम्। => विलक्षः+अभूवम्। विवक्षतीति => विवक्षति+इति विनैव => विना+एव तदिदमुक्‍त्‍वा => तत्+इदम्+उक्‍त्‍वा त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव जानास्‍येव => जानासि+एव यदावयोर्द्बयोरपि => यदा+आवयोः+द्वयोः+अपि वयो यत्र => वयः+ यत्र उभाभ्‍यामप्‍यावाभ्‍याम् => उभाभ्‍याम्+अपि+आवाभ्‍याम् नूनमवाञ्छनीयम्, => नूनम्+अवाञ्छनीयम्, वयस्‍कायास्‍तव => वयस्‍कायाः+तव रात्राववस्‍थानम् => रात्रौ+अवस्‍थानम् नाभिनन्‍दनीयम्।” => न+अभिनन्‍दनीयम्।” श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+एव विहस्‍तेव => विहस्‍ता+इव चावालोक्‍यत। => च+अवलोक्‍यत। तदिदमुक्‍त्‍वा => तद्दिनम्+उक्‍त्‍वा “अन्‍ततस्‍तु => “अन्‍ततः+तु संस्‍कृतच्‍छात्रोऽसि। => संस्‍कृतच्‍छात्रः+असि। तदिदमपि => तत्+इदम्+अपि यदहम् => यत्+अहम् यद्यत्र => यदि+अत्र ममावस्‍थानमपि => मम+अवस्‍थानम्+अपि किमत्र => किम्+अत्र इत्‍यसकृत्‍संबोधितापि => इति+असकृत्+संबोधिता+अपि नैक्षत => न+ऐक्षत गृहजनैर्ज्ञातम् => गृहजनैः+ज्ञातम् यत्‍साऽस्‍मद्गृहे => यत्+सा+अस्‍मद्गृहे तिष्‍ठतीति। => तिष्‍ठति+इति। अस्‍मत्‍परिवारस्‍य => अस्‍मत्+परिवारस्‍य प्रथिताऽऽसीत् => प्रथिता+आसीत् यत्तत्र => यत्+तत्र कलङ्काऽऽशङ्का => कलङ्का+आशङ्का नाऽभूत्‍संभवा। => न+अभूत्+संभवा। तैरागत्‍य => तैः+आगत्‍य स्‍वकीयमेव => स्‍वकीयम्+एव दोषममन्‍यन्‍त। => दोषम्+अमन्‍यन्‍त। विवाहप्रस्‍तावस्‍योपरि => विवाहप्रस्‍तावस्‍य+उपरि याचित्‍वाऽस्‍माकमाभारम् => याचित्‍वा+अस्‍माकम्+आभारम् किमभूदिति => किम्+अभूत्+इति कार्यान्‍तरव्‍यापृतैरस्‍माभिरपि => कार्यान्‍तरव्‍यापृतैः+अस्‍माभिः+अपि तैरपि => तैः+अपि यद्रेवत्‍याऽध्‍ययनम् => यत्+रेवत्‍याः+अध्‍ययनम् नाभूत्त्‍यक्तम्। => न+अभूत्+त्यक्तम्। सेवापि => सेवा+अपि विवाहस्‍तस्‍या: => विवाहः+तस्‍याः: समभूदित्‍यादि। => समभूत्+इत्यादि। अद्याहम् => अद्य+अहम् कथमभूत्, => कथम्+अभूत्, विगतमितिहासम् => विगतम्+इतिहासम् मयाऽकस्‍माद्रेवती => मया+अकस्‍मात्+रेवती समायाताऽभू:?’’ => समायाता+अभू:? विवक्षितमासीदिति => विवक्षितम्+आसीत्+इति त्‍वयाद्यावधि => त्‍वया+अद्यावधि यदाहम् => यदा+अहम् गौरवमिवानुभवामि। => गौरवम्+इव+अनुभवामि। कृतेऽनुभवामि। => कृते+अनुभवामि। ममात्रागमनस्‍यैकम् => मम+अत्र+आगमनस्य+एकम् तदिदमपि => तद्दिनम्+अपि अद्याहम् => अद्य+अहम् कथयितुमिच्‍छामि => कथयितुम्+इच्‍छामि यत्तदा, => यत्+तदा, त्‍वयाऽहम् => त्‍वया+अहम् शुष्‍कनैयायिकेनेव, => शुष्‍कनैयायिकेन+एव, अनागरिकेनाचरणेन => अनागरिकेन+आचरणेन सकृन्‍मम => सकृत्+मम उपहासश्‍च => उपहासः+च अद्याहम् => अद्य+अहम् नोच्छिष्टमधरम् => न+उत्शिष्टम्+अधरम् उत्‍कण्ठिताऽसि => उत्‍कण्ठिता+असि तादृशोऽरसिको => तादृशः+अरसिकः लक्षितोऽभूत्। => लक्षितः+अभूत्। निषिद्धो भवति => निषिद्धः+ भवति यत्तौ => यत्+तौ स्‍त्री-पुरुषाविति। => स्‍त्री-पुरुषौ+इति। संलपतस्‍तर्हि => संलपतः+तर्हि कोपि => कः+अपि किन्‍त्‍वधुना => किन्‍तु+अधुना तत्‍स्मृत्‍वा => तत्+स्मृत्‍वा यत्तादृशी => यत्+तादृशी व्‍यावहारिक-संसारप्रवृत्त्‍यनुरोधेन => व्‍यावहारिक-संसारप्रवृति+अनुरोधेन सगाम्‍भीर्यमुक्तम्- => सगाम्‍भीर्यम्+उक्तम्- मनागपि => मनाक्+अपि चिन्तितमासीत्, => चिन्तितम्+आसीत्, नासीदेव। => न+आसीत्+एव। त्‍वदर्थमभूत्। => त्‍वदर्थम्+अभूत्। प्रतीतोऽभू:। => प्रतीतः+अभू:। मनोज्ञतायाश्‍च => मनोज्ञतायाः+च सेयम् => सा+इयम् ‘त्‍व’ => ‘त्‍वम्+इति तदानीमहम् => तदानीम्+अहम् तदिदमकस्‍मादेव => तत्+इदम्+अकस्‍मात्+एव यत्तव => यत्+तव त्‍वच्‍चरणयोर्धूलिमादाय => त्‍वच्चरणयोः+धूलिम्+आदाय प्रणामो निवेदितो => प्रणामः+ निवेदितः नान्‍यदहम् => न+अन्‍यत्+अहम् निश्चितमिदानीम् => निश्चितम्+इदानीम् यदद्यावधि => यदि+अद्यावधि यत्तदिदमपि => यत्+इदम्+अपि नाहम् => न+अहम् भवताऽनुमता। => भवता+अनुमता। किंचनाप्‍यभविष्‍यत्, => किंचन+अपि+अभविष्‍यत्, धर्मभीरुश्‍च। => धर्मभीरुः+च। कैशोर्यमुल्‍लंघितवता => कैशोर्यम्+उल्‍लंघितवता किंचनाप्‍यनुचितम् => किंचन+अपि+अनुचितम् त्‍वयापि => त्‍वया+अपि किंचनानुभूतम् => किंचन+अनुभूतम् क्षणस्‍यानवधानम् => क्षणस्‍य+अनवधानम् किमावयोर्द्वयोरपि => किम्+आवयोः+द्वयोः+अपि परिवर्तनमानेतुम् => परिवर्तनम्+आनेतुम् नाऽभविष्‍यत्‍सुक्षमम्? => न+अभविष्‍यत्+सुक्षम्? पाश्‍चात्‍यमनस्‍तत्त्‍वज्ञानामनुयायिन: => पाश्‍चात्‍यमनः+तत्त्‍वज्ञानाम्+अनुयायिन: शरीरशुद्धेरेतावन्‍महत्त्‍वमुपहसेयुर्नाम, => शरीरशुद्धेः+एतावत्+महत्त्‍वम्+उपहसेयुः+नाम, तदिदमप‍लपितुम् => तत्+इदम्+अप‍लयितुम् यदेवंविधेष्‍वेव => यदेवम्+विधेषु+एव शरीरेणैव => शरीरेण+एव मानसिक्‍यश्‍च। => मानसिक्‍यः+च। यत्तस्मिन्‍नवसरे => यत्+तस्मिन्+अवसरे यत्‍संजातम् => यत्+संजातम् तद्विपरीतम् => तत्+विपरीतम् किंचनाघटिष्‍यत, => किंचन+अघटिष्‍यत, चाधुना => च+अधुना यच्चिन्‍तामुक्तत्‍वम्, => यत्+चिन्‍तामुक्तत्‍वम्, चास्ति, => च+अस्ति, किमभविष्‍यत्? => किम्+अभविष्‍यत्? संलपितुमपारयिष्‍याव? => संलपितुम्+अपारयिष्‍याव? तावदुन्‍मुक्तेन => तावत्+उन्‍मुक्तेन नेतुमपारयिष्‍य:? => नेतुम्+अपारयिष्‍य:? सर्वस्‍योपरि => सर्वस्‍य+उपरि तथाविधाभिर्घटनाभि: => तथाविधाभिः+घटनाभि: उद्घाटितान्‍येतानि => उद्घाटितानि+एतानि मन्‍मनस्‍यभूतपूर्वं => मन्‍मनसि+अभूतपूर्वम् कंचनोहापोहम् => कंचन+उहापोहम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् ज्ञातमेव => ज्ञातम्+एव नाऽभूत्, => न+अभूत्, चिन्तितमेव => चिन्तितम्+एव नाऽभूत्। => न+अभूत्। तदानीमेव => तदानीम्+एव स्‍मृतीनामयम् => स्‍मृतीनाम्+अयम् समागतमासीत्। => समागतम्+आसीत्। मयाऽवरुद्धम्। => मया+अवरुद्धम्। पुनर्मदीयादावासात् => पुनः+मदीयादावासात् स्थितोऽहम् => स्थितः+अहम् भवनेऽनायासमेव => भवने+अनायासम्+एव दृष्टिपातमकार्षम्। => दृष्टिपातम्+अकार्षम्। शून्‍याऽऽसीत्। => शून्‍या+आसीत्। हृदयेऽनिर्वचनीयेव => हृदये+अनिर्वचनीया+इव काचिद्वेदना => काचिद्+वेदना कोऽपि => कः+अपि घटनाश्‍चलचित्रवन्‍मदीये => घटनाः+चलचित्रवत्+मदीये आसीत्‍कश्‍चनाल्‍पजीवी => आसीत्+कश्‍चन+अल्‍पजीवी संयोगो येन => संयोगः+ येन मासद्वयमिदम् => मासद्वयम्+इदम् निमज्जितमासीत्। => निमज्जितम्+आसीत्। मासद्वयात्‍पूर्वमेव => मासद्वयात्+पूर्वम्+एव नगरेऽस्मिन्‍नायाता => नगरे+अस्मिन्+न+आयाता जनसंकुलेऽस्मिन्‍नगरे => जनसंकुले+अस्मिन्+नगरे समलभ्‍यतैक => समलभ्‍यता+एकः सेयम् => सा+इयम् दित्‍सुरहम् => दित्‍सुः+अहम् तस्‍यैवाऽऽवासस्‍यालिन्‍दे => तस्‍य+एव+आवासस्‍य+आलिन्‍दे उपविष्टो ग्रन्‍थानुद्घाट्य => उपविष्टः+ ग्रन्‍थान्+उद्घाट्य ग्रन्‍थानुद्घाट्य => ग्रन्‍थान्+उद्घाट्य प्रवृत्तस्‍तथैव => प्रवृत्तः+तथैव मदीयालिन्‍दात्‍सुस्‍पष्‍टम् => मदीया+आलिन्‍दात्+सुस्‍पष्‍टम् लघ्‍वाकारमिदमेकतलीयम् => लघ्वाकारम्+इदम्+एकतलीयम् कथमवशिष्‍टमिति => कथम्+अवशिष्‍टम्+इति विस्‍मयोऽपि => विस्‍मयः+अपि मेऽजनि। => मे+अजनि। तस्‍यैव => तस्‍य+एव शाद्वलस्‍यैकस्मिन् => शाद्वलस्‍य+एकस्मिन् स्थि‍ताभूत् => स्थि‍ता+अभूत् सैवाऽऽसन्‍दी। => सा+एव+आसान्‍दी। मानवाऽऽकृतिरपि => मानवाकृतिः+अपि पृष्‍ठभागमेवाहम् => पृष्‍ठभागम्+एव+अहम् द्रष्टुमशकम् => द्रष्टुम्+अशकम् यतस्‍तस्‍याः => यतः+तस्‍याः आसन्‍द्याश्‍च => असान्‍द्याः+च दिशमपश्‍यत् => दिशम्+अपश्‍यत् एवाऽऽसीत्। => एवा+आसीत्। हरिर्नारदम् => हरिः+नारदम् “वपुविर्भक्‍तावयवम् => “वपुः+विभक्‍तावयवम् पुमानिति => पुमान्+इति क्रमादमुम् => क्रमात्+अमुम् इत्‍यबोधि => इति+अबोधि सपद्येवाऽभिज्ञातवान् => सपदि+एव+अभिज्ञातवान् सावधानामीक्षमाणेनापि => सावधानाम्+ईक्षमाणेन+अपि बोधोऽधिगतो, => बोधः+अधिगतः, सुललितो भ्रमरश्‍यामल: => सुललितः+ भ्रमरश्‍यामल: स्‍पष्टमवलम्‍बते => स्‍पष्टम्+अवलम्‍बते देहयष्टिमवेक्ष्‍य => देहयष्टिम्+अवेक्ष्‍य तदिदमपि => तदिदम्+अपि सायंसमयोऽयमासीदिति => सायम्+समयः+अयम्+आसीत्+इति प्रकाशोऽपक्षीण: => प्रकाशः+अपक्षीण: दृष्टिरपि => दृष्टिः+अपि तस्‍मात्‍स्‍थलात् => तस्‍मात्+स्थलात् प्रातरपि => प्रातः+अपि सैवाऽऽसन्‍दी, => सा+एव+आसन्‍दी, सैव => सा+एव नवयुवतिर्दृष्टिगोचरमयात्। => नवयुवतिः+दृष्टिगोचरम्+अयात्। संयोगोऽभूद् => संयोगः+अभूद् यत्तामासन्‍दीमुपसर्पन्‍ती => यत्+ताम्+आसन्‍दीम्+उपसर्पन्‍ती नाभूद् => न+अभूद् यदाऽहमलिन्‍दे => यदा+अहम्+आलिन्‍दे गृहादागत्‍य => गृहात्+आगत्‍य पूर्वमेवोपाविशत्। => पूर्वम्+एव+उपाविशत्। शोषयितुमिव => शोषयितुम्+एव पृष्‍ठमेवाऽभूद् => पृष्‍ठम्+एव+अभूद् वाऽग्रभाग:। => वा+अग्रभाग:। आकुंचनादिक्रियाश्‍चावश्‍यमीक्षिता:। => आकुंचनादिक्रियाः+च+अवश्‍यम्+इक्षिता:। सर्वमिदमाकलय्य => सर्वम्+इदम्+आकलय्य अप्रतिमसौन्‍दर्यमनुमातुम् => अप्रतिमसौन्‍दर्यम्+अनुमातुम् कल्‍पनाशक्तिरूहापोहान् => कल्‍पनाशक्तिः+उहापोहान् वोपायेन => वा+उपायेन अवधानमाकृष्‍य => अवधानम्+आकृष्‍य येनारविन्‍दसुन्‍दरम् => येन+अरविन्‍दसुन्‍दरम् शक्‍नुयामिति => शक्‍नुयाम्+इति दूरमासीत्तद्भवनम् => दूरम्+आसीत्+तद्+भवनम् दृष्टिस्‍तु => दृष्टिः+तु तत्रोपसर्पति => तत्र+उपसर्पति प्राप्नुयादित्‍यहमजानाम्। => प्राप्नुयात्+इति+अहम्+अजानाम्। भवेदित्‍यप्‍यहमजानाम्। => भवेत्+इत्यपि+अहम्+अजानाम्। नाऽऽसीत् => न+आसीत् कश्चिदुपाय:। => कश्चित्+उपाय:। संकोचशीलोऽहम् => संकोचशीलः+अहम् बहुधोपासरम्, => बहुधा+उपासरम्, नामपट्टमप्‍यपठम् => नामपट्टम्+अपि+अपठम् कश्‍चनाऽसीदयम्। => कश्‍चन+आसीत्+अयम्। तस्‍यैव => तस्‍य+एव गृहद्वाराङ्गणशाद्वलस्‍थायामासन्‍द्याम् => गृहद्वाराङ्गणशाद्वलस्‍थायाम्+आसन्‍द्याम् यतस्‍तस्‍याः => यतः+तस्‍याः वयस्‍तु => वयः+तु सेयम् => सा+इयम् किशोरीवानुमीयते => किशोरीवान्+अनुमीयते करचालनादिभिश्‍च। => करचालनादिभिः+च। एतावन्‍मात्रमासीन्‍मम => एतावत्+मात्रम्+आसीत्+मम नात: => न+अत: प्रक्रममहमकरवम्, => प्रक्रमम्+अहम्+अकरवम्, नाभून्‍मे => न+अभूत्+मे प्रत्‍यहमुपस्थितिर्देयाऽभून्‍मया, => प्रत्यहम्+उपस्थितिः+देया+अभूत्+मया, अध्‍ययनमपि => अध्‍ययनम्+अपि गहनमजायत, => गहनम्+अजायत, नाधिकम् => न+अधिकम् प्राचलत्तादृश => प्राचलत्+तादृशः सेयम् => सा+इयम् विचित्रैव => विचित्रा+एव स्थितिर्भवति => स्थितिः+भवति यदत्र => यत्+अत्र कश्‍चनापि => कश्‍चन+अपि जनास्‍तस्‍य => जनाः+तस्‍य तत्राऽऽयाता: => तत्र+आयाता: तदिदमपि => तदिदम्+अपि यत्‍कस्मिन् => यत्+कस्मिन् मयापि => मया+अपि तादृश्‍येव => तादृशि+एव शनैरङ्गीकृताऽभूत्। => शनैः+अङ्गीकृता+अभूत्। एकलाऽऽसन्‍दी, => एकदा+आसन्‍दी, तस्‍योपर्युपविष्टा => तस्‍य+उपरि+उपविष्टा प्रत्‍यहमेव => प्रत्यहम्+एव मद्दृष्टिपथमगात्। => मद्दृष्टिपथम्+अगात्। क्रोधो मयाऽनुभूतो => क्रोधः+ मया+अनुभूतः मयाऽनुभूतो => मया+अनुभूतः यत्‍कदापि => यत्+कदापि साऽऽसन्‍दीम् => सा+आसन्‍दीम् परावृत्‍यापि => परावृत्‍य+अपि कश्‍चनैनामाकारयत्‍यपि => कश्‍चन+एनाम्+अकारयति+अपि किमियम् => किम्+इयम् तपोऽनुतिष्‍ठति? => तपः+अनुतिष्‍ठति? मुखस्‍यैकम् => मुखस्‍य+एकम् चावश्‍यमवलोकितमासीद् => च+अवश्‍यम्+अवलोकितम्+आसीत् पुष्टिमगात् => पुष्टिम्+अगात् साऽनिन्‍द्यसुन्‍दरी, => सा+अनिन्‍द्यसुन्‍दरी, किशोरवयाश्‍चास्ति। => किशोरवयाः+च+अस्ति। ध्‍यानमाक्रष्‍टुम् => ध्‍यानम्+आक्रष्‍टम् प्रक्षिपामीति => प्रक्षिपाम्+इति सकृदभिलाषाऽजागरीत्, => सकृत्+अभिलाषा+अजागरीत्, तर्कस्‍तद्विरोधे => तर्कः+तद्विरोधे वायुवेगवशादन्‍यत्र => वायुवेगवशात्+अन्‍यत्र गतमथवा => गतम्+अथवा कस्मिंश्चिदन्‍यस्‍याऽऽवासे => कस्मित्+अन्‍यस्‍य+आवासे इत्‍यवधार्य => इति+अवधार्य विरतोऽभूवम्। => विरतः+अभूवम्। मासमेकम् => मासम्+एकम् प्रत्‍यहमपश्‍यम्, => प्रत्यहम्+अपश्यम्, कल्‍पनाश्‍चाकरवम् => कल्‍पनाः+च+अकरवम् द्रष्टुमपारयम्, => द्रष्टुम्+अपारयम्, तदाऽमर्षवशादेकम् => तदा+अमर्षवशात्+एकम् कृत्‍यमन्‍वतिष्‍ठम् => कृत्‍यम्+अनुतिष्‍ठम् यन्‍मादृशस्‍य => यत्+मादृशस्‍य ‘साहसमेवाऽभूत्। => ‘साहसम्+एव+अभूत्। पत्रखण्‍डेऽलिखम् => पत्रखण्‍डे+अलिखम् “सूर्यस्‍याभिमुखमेव => “सूर्यस्‍य+अभिमुखम्+एव स्‍वपृष्‍ठेऽपि => स्‍वपृष्‍ठे+अपि कदाचित्‍परिवर्त्‍य => कदाचित्+परिवर्त्‍य तच्‍च => तत्+च मृत्‍खंडस्‍यावरणरूपम् => मृत्‍खंडस्‍य+आवरणरूपम् तदिदमहं => तत्+इदम्+अहम् नाऽजानाम् => न+अजानाम् प्रेषणेनैव => प्रेषणेन+एव विद्युत्‍प्रवाहतंत्रमपि => विद्युत्‍प्रवाहतंत्रम्+अपि वायुतत्त्‍वमपि => वायुतत्त्‍वम्+अपि आकर्षणशक्तिरपि => आकर्षणशक्तिः+अपि तलद्वयाधोगमनसमकालमेव => तलद्वयाधोगमनसमकालम्+एव विधिरनुकूलोऽभूदत => विधिः+अनुकूलः+अभूत्+अत सेयम् => सा+इयम् घटनाऽघटत => घटना+अघटत यद्वायुवेगवशात् => यत्+वायुवेगवशात् मद्हृदयनायिकायास्‍तस्‍या: => मद्हृदयनायिकायाः+तस्‍याः: एवाऽनीयत। => एव+अनीयत। तत्‍पत्रखंडमपतत्। => तत्‍पत्रखंडम्+अपतत्। नाऽभूत् => न+अभूत् मृत्‍खंडमन्‍यत्र् => मृत्‍खंडम्+अन्‍यत्र् पत्रमेव => पत्रम्+एव यत्राहमवाञ्छम्। => यत्र+अहम्+अवाञ्छम्। पत्रमादाय => पत्रम्+आदाय मत्‍कामाश्‍च => मत्‍कामाः+च किमिदम्! => किम्+इदम्! पत्रस्‍योपरि => पत्रस्‍य+उपरि दृष्टिक्षेपोऽपि => दृष्टिक्षेपः+अपि सुप्ताऽस्ति => सुप्ता+अस्ति नाऽभूद्यत: => न+अभूत्+यत: गृहजनस्‍तत्र => गृहजनः+तत्र स्थितो भवेद् => स्थितः+ भवेद् यत्‍समक्षम् => यत्+समक्षम् नाऽऽसौ => न+असौ तत्‍पत्रमुत्‍थापयितुमिच्‍छति। => तत्‍पत्रम्+उत्‍थापयितुम्+इच्‍छति। पठिष्‍यतीति => पठिष्‍यति+इति प्रतीक्षमाणोऽभवम्। => प्रतीक्षमाणः+अभवम्। हृद्येवालीयन्‍त। => हृदि+एव+आलीयन्‍त। किमपि => किम्+अपि किमनया => किम्+अनया नाभिरोचितम् => न+अभिरोचितम् नाधिकम् => न+अधिकम् प्रवर्तनीयमस्‍याम् => प्रवर्तनीयम्+अस्‍याम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् विचिन्‍तयन्‍नेवाहमाकारित: => विचिन्‍तयन्+एव+अहम्+कारित: भोजनायेति => भोजनाय+इति सहसैवैकस्‍य => सहसा+एव+एकस्‍य परलोकपथातिथिभूतत्‍वाच्‍चान्‍यत्र => परलोकपथातिथिभूतत्‍वात्+अन्‍यत्र द्रष्टुमपारयम्। => द्रष्टुम्+अपारयम्। सप्ताहानन्‍तरमलिन्‍दे => सप्ताहानन्‍तरम्+अलिन्‍दे तामासन्‍दीमपश्‍यम्, => ताम्+आसन्‍दीम्+अपश्‍यम्, रिक्‍ताऽऽसीत्। => रिक्‍ता+आसीत्। नेयमायाता। => न+इयम्+आयाता। अपरस्मिन्‍नपि => अपरस्मिन्+अपि रिक्ताऽभूत्। => रिक्ता+अभूत्। यन्‍माभूत्‍सा => यत्+मा+अभूत्+सा परस्‍तात्तत्‍पत्रम् => परस्‍तात्+तत्पत्रम् प्रक्षिपन्‍तीति => प्रक्षिपन्‍ति+इति नाधुना => न+अधुना तत्रोपवेष्टव्‍यम्। => तत्र+उपवेष्टव्‍यम्। नेदम् => न+इदम् करोत्‍वधुना? => करोतु+अधुना? एवातिष्‍ठत्। => एव+अतिष्‍ठत्। सुप्रसिद्धमासीदस्‍माकम् => सुप्रसिद्धम्+आसीत्+अस्‍माकम् प्रवेष्टुमैच्‍छत्। => प्रवेष्टुम्+एच्‍छत्। ताम्‍बूलिकस्‍यापणात्। => ताम्‍बूलिकस्‍य+आपणात्। लोकप्रियश्‍चासीत्। => लोकप्रियः+च+आसीत्। वावदूकत्‍वाच्‍च => वावदूकत्‍वाचत्+च तस्‍यापणे => तस्‍य+आपणे जनसंमर्दस्तिष्‍ठति => जनसंमर्दः+तिष्‍ठति पञ्चवर्षेष्‍वेव => पञ्चवर्षेषु+एव यन्‍मरुत्तरशकटम् => यत्+मरुत्तरशकटम् वांछतीति => वांछति+इति सोऽपि => सः+अपि सर्वानेव => सर्वान्+एव संनाहयितुमादिष्‍टोऽसौ => संनाहयितुमादिष्‍टः+असौ यावदन्‍यान् => यावत्+अन्‍यान् सन्‍तोषयन्‍नभूत्तावदेव => सन्‍तोषयन्+अभूत्+तावत्+एव तस्‍मादेव => तस्‍मात्+एव दृष्टिपथमगात्। => दृष्टिपथम्+अगात्। कस्‍येयमन्तिमा => कस्‍य+इयम्+अन्तिमा करुणादृष्टिस्‍तदुपरि => करुणादृष्टिः+तदुपरि तामेव => ताम्+एव चावलम्‍ब्‍य => च+अवलम्‍ब्‍य नाहम् => न+अहम् सविशेषमवहितोऽभूवम् => सविशेषम्+अवहितः+अभूवम् प्रसङ्गोऽश्रूयत, => प्रसङ्गः+अश्रूयत, तत्कालमेवाहमुत्‍कर्णोऽभवम्। => तत्कालम्+एव+अहम्+उत्‍कर्णः+अभवम्। दारुभूतोऽहमभवम्। => दारुभूतः+अहम्+अभवम्। “सद्गतिरेव => “सद्गतिः+एव कियन्‍मनोहराकृति:, => कियत्+मनोहराकृति:, चाऽभूत्‍सा। => च+अभूत्+सा। दृष्टिशक्तिरपहारिता। => दृष्टिशक्तिः+अपहारिता। साऽतिष्‍ठत्। => सा+अतिष्‍ठत्। नाधिकमवधानम् => न+अधिकम्+अवधानम् दातुमशकत्। => दातुम्+अशकत्। गृहेऽतिष्‍ठत्। => गृहे+अतिष्‍ठत्। सैव => सा+एव विवृण्‍वन्‍नभूत्, => विवृण्‍वन्+अभूत्, श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+एव स्‍मृत्‍यालोकेऽलीयत। => स्‍मृत्यालोके+अलीयत। साऽऽसन्‍दी => सा+आसन्‍दी रिक्‍ताऽस्‍थात् => रिक्‍ता+अस्‍थात् तस्‍यामुपविशति => तस्‍याम्+उपविशति नोत्‍थापितम् => न+उत्‍थापितम् विचिन्‍तयन्‍नहम् => विचिन्‍तयत्+अहम् नाधिकम् => न+अधिकम् किमप्‍यशृणवम्। => किम्+अपि+अशृणवम्। श्रुतिगोचरमभूत्- => श्रुतिगोचरम्+अभूत्- “दिनत्रयमात्रस्‍य => “दिनत्रयम्+अस्‍य साध्‍वेव => साधु+एव साऽजीविष्‍यदपि, => सा+अजीविष्‍यत्+अपि, कस्‍ताम् => कः+ताम् तदिदमप्‍यहमजानाम् => तदिदम्+अपि+अहम्+अजानाम् स्‍वकीयमेव => स्‍वकीयम्+एव भवनमभूत्। => भवनम्+अभूत्। अतिप्राचीनकालादेव => अतिप्राचीनकालात्+एव तत्रायम् => तत्र+अयम् परस्‍तान्निरमीयन्‍त => परस्‍तात्+निरमीयन्‍त नगरमिदम् => नगरम्+इदम् राजधानीत्‍वमापत्। => राजधानीत्‍वम्+आपत्। महानगरेष्‍वेव => महानगरेषु+एव जानन्‍त्‍यन्‍येषाम् => जानन्ति+अन्‍येषाम् अयमप्‍यभूत्तादृश => अयम्+अपि+अभूत्+तादृश कश्‍चनाल्‍पकालिक: => कश्‍चन+अल्‍पकालिक: इवायम् => इव+अयम् प्रज्ञाचक्षुरासीत्‍सा। => प्रज्ञाचक्षुः+आसीत्+सा। नाधुनाहम् => न+अधुना+अहम् तामाकृतिम्। => ताम्+आकृतिम्। शून्‍यैव => शून्‍यः+एव कल्पितमासीन्‍मया => कल्पितम्+आसीत्+मया साऽऽसन्‍दी => सा+आसन्‍दी दृष्टिफलकेऽवशिष्‍यते। => दृष्टिफलके+अवशिष्‍यते। द्वावप्‍यावामपरिचितावेवाऽभूव, => द्वौ+अपि+आवाम्+अपरिचितौ+एव+अभूव, येनाऽऽकृष्टौ => येन+आकृष्टौ वी‍थीतो वीथीमाहिण्‍डमानौ => वी‍थीतः+ वीथीमाहिण्‍डमानौ प्राप्तावेव => प्राप्तौ+एव तमासाऽऽवृतायाम् => तमसा+आवृतायाम् तज्‍जीर्णगृहम्। => तत्+जीर्णगृहम्। उपर्युपर्यारोहन्‍तौ => उपरि+उपरि+आरोहन्‍तौ प्रकोष्‍ठमपि => प्रकोष्‍ठम्+अपि कज्‍जलश्‍यामोऽयमुपनेत्रधर: => कज्‍जलश्‍यामः+अयम्+उपनेत्रधर: रोहेशानन्‍दस्त्रिचतुरैर्जनैरावृतस्‍तादृशे => रोहेशानन्‍दः+त्रिचतुरैः+जनैः+आवृतः+तादृशे जनानामात्‍माऽऽवाहनम् => जनानाम्+आत्‍मावाहनम् यस्‍यालौकिकशक्तीनाम् => यस्‍य+आलौकिकशक्तीनाम् दृष्‍ट्वाऽयमुपवेष्टुमादिशत्, => दृष्‍ट्वा+अयम्+उपवेष्टुम्+आदिशत्, खल्‍वभिज्ञानमुद्राम् => खलु+अभिज्ञानमुद्राम् “नटराजेनापि => “नटराजेन+अपि सुहृदमादाय => सुहृदम्+आदाय अनुपदमेव => अनुपदम्+एव अत्रेमेपि => अत्र+एवम्+अपि तादृशमेव => तादृशम्+एव स्‍वामिनमेनम् => स्‍वामिनम्+एनम् त्‍वावाम् => तु+आवाम् दर्शनसमकालमेव => दर्शनसमकालम्+एव त्रिपादिकायामपर: => त्रिपादिकायाम्+अपर: पिशङ्गाऽऽलोकावह: => पिशङ्गा+आलोकावह: विद्युद्दीप => विद्युत्+दीप यस्‍तस्मिन् => यतः+तस्मिन् निहिताऽऽभूत्, => निहिता+अभूत्, यामादाय => याम्+आदाय जनानामात्‍मन => जनानाम्+आत्‍मनः सन्‍देशमुट्टङ्कयति => सन्‍देशम्+उट्टङ्कयति प्रत्‍यक्षरयोजनयाऽवबुध्‍यति => प्रत्‍यक्षरयोजनया+अवबुध्‍यति अस्‍माभिर्ज्ञातम् => अस्‍माभिः+ज्ञातम् त्रयोऽपरे => त्रयः+अपरे अप्‍यात्‍मावाहनकर्मणे => अपि+आत्‍मावाहनकर्मणे पूर्णतो मुक्तो => पूर्णतः+ मुक्तः+ मुक्तो न => मुक्तः+ न प्रयातो न => प्रयातः+ न स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि सोऽस्‍माकम् => सः+अस्‍माकम् प्रार्थनामुररीकृत्‍याऽऽयाति, => प्रार्थनाम्+उररीकृत्‍य+आयाति, आगतमात्रश्‍च => आगतमात्रः+च स्‍वजनानामुपस्थितौ => स्‍वजनानाम्+उपस्थितौ आत्‍मानस्‍तूर्णमेवाऽऽयान्ति। => आत्‍मानः+तूर्णम्+एव+आयान्ति। ततश्‍च => ततः+च लेखनीमिमाम् => लेखनीम्+इमाम् फलकेऽस्मिन् => फलके+अस्मिन् टङ्कितानक्षरान् => टङ्कितान्+अक्षरान् पूर्णैर्वाक्‍यैरथवा => पूर्णैः+वाक्‍यैः+अथवा परिचालयिष्‍यन्‍तीति। => परिचालयिष्‍यन्‍ति+इति। स्‍तब्‍धास्‍तूष्‍णीकाश्‍चापश्‍याम। => स्‍तब्‍धाः+तूष्‍णीकाः+च+अपश्‍याम। सर्वमवयास्‍याम: => सर्वम्+अवयास्‍याम: राहेशानन्‍दो विचित्रेषु => राहेशानन्‍दः+ विचित्रेषु विचित्रैर्ध्‍वनिभि: => विचित्रैः+ध्वनिभि: निमीलितनेत्रोऽस्‍थात् => निमीलितनेत्रः+अस्‍थात् ततश्‍चापृच्‍छत्तान् => ततः+च+आपृच्‍छत्+तान् तेषामेकोऽवदत्। => तेषाम्+एकः+अवदत्। एवाऽऽसन्‍मन्‍ये। => एव+आसन्+मन्‍ये। किञ्चनोपांशु => किञ्चन+उपांशु जपन्‍नस्‍थात्, => जपन्+अस्‍थात्, स्‍पृशदभूत्। => स्‍पृशत्+अभूत्। पतिताऽभूत्, => पतिता+अभूत्, एकतश्‍चोपसृता। => एकतः+च+उपसृता। सर्वैर्ज्ञातम् => सर्वैः+ज्ञातम् भुवनेश्‍वरीप्रसादस्‍याऽऽत्‍मा => भुवनेश्‍वरीप्रसादस्‍य+आत्‍मा कथमिदम् => कथम्+इदम् सञ्जातमिति => सञ्जातम्+इति स्‍युरेव। => स्‍युः+एव। तादृशमपि => तादृशम्+अपि स्‍वगतमेव => स्‍वगतम्+एव यदल्‍पीयसाऽपि => यत्+अल्‍पीयसा+अपि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव सर्पेदेव, => सर्पेत्+एव, किमत्र => किम्+अत्र लेखनीमुत्‍थाप्‍य => लेखनीम्+उत्‍थाप्‍य फलकोपरि => फलक+उपरि पर्यचालयदिव। => पर्यचालयत्+इव। हस्‍तोऽपि => हस्‍तः+अपि स्‍पृशन्‍नभूत्। => स्‍पृशत्+अभूत्। तमसाऽऽवृते => तमसा+आवृते पश्‍यन्‍तोऽभूम। => पश्‍यन्‍तः+अभूम। परिचिनोत्‍येव => परिचिनोति+एव प्रश्‍नानुत्त‍रयितुम् => प्रश्‍नान्+उत्त‍रयितुम् इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा नुनोदायम् => नुनोद+अयम् चापृच्‍छ्द् => च+अपृच्‍छत् यदेवम् => यत्+एवम् दुरभिसन्धिनाऽकाल => दुरभिसन्धिना+अकाल प्राप्तो न => प्राप्तः+ न किमस्‍माभिरवशिष्‍यते => किम्+अस्‍माभिः+अवशिष्‍यते फलकोट्ट‍ङ्कितानामक्षराणामुपरि => फलकोट्ट‍ङ्कितानाम्+अक्षराणाम्+उपरि कस्‍यचनाक्षरस्‍योपरि => कस्‍यचन+अक्षरस्‍य+उपरि क्षणमस्‍थात् => क्षणम्+अस्‍थात् सन्‍देशमसूचयत् => सन्‍देशम्+असूचयत् “अशान्‍तोऽहम्। => “अशान्‍तः+अहम्। द्रव्‍यराशिर्मयोत्‍सृष्ट:। => द्रव्‍यराशिः+मया+उत्‍सृष्ट:। इत्‍याद्यपि => इत्यादि+अपि नात्र => न+अत्र किमपि। => किम्+अपि। प्रश्‍नद्वयमुत्तरयित्‍वा => प्रश्‍नद्वयम्+उत्तरयित्‍वा भुवनेश्‍वरीप्रसादो मन्‍ये => भुवनेश्‍वरीप्रसादः+ मन्‍ये श्रान्‍तोऽभवद् => श्रान्‍तः+अभवद् अन्‍यद्वा => अन्‍यत्+वा कष्टमभूद् => कष्टम्+अभूत् यत्‍सहसा => यत्+सहसा चाऽभूत्। => च+अभूत्। सपद्येव => सपदि+एव भवेदिति => भवेत्+इति तस्‍याशा, => तस्‍य+आशा, नायमाकारणीयः => न+अयम्+अकारणीयः कष्टमित्‍थम् => कष्टम्+इत्‍थम् तूर्णमेव => तूर्णम्+एव चाऽऽकारयितुमैच्‍छत्। => च+आकारयितुम्+एच्‍छत्। निकटेऽस्‍थाम्। => निकटे+अस्‍थाम्। लेखनीकम्‍पोऽसूचयत्। => लेखनीकम्‍पः+असूचयत्। लेखनीमगृहणात्। => लेखनीम्+अगृहणात्। पृष्टवांश्‍च => पृष्टवान्+च पाणिग्रहणमागामिनि => पाणिग्रहणम्+आगामिनि निश्चितमिति => निश्चितम्+इति जानात्‍येव => जानाति+एव नाऽऽयातम्। => न+आयातम्। मयाऽनुभूतम् => मया+अनुभूतम् यल्‍लेखनी => यत्+लेखनी विलम्‍बतेऽग्रे => विलम्‍बते+अग्रे व्‍यवधानमपसारितम् => व्‍यवधानम्+अपसारितम् इत्‍युत्तरमायातम्। => इति+उत्तरम्+आयातम्। आत्‍मानस्‍तु => आत्‍मानः+तु भवन्‍त्‍येव। => भवन्ति+एव। कृतेऽस्‍माभिर्विचितम् => कृते+अस्‍माभिः+विचितम् पुनरुत्तरम्।” => पुनः+उत्तरम्।” शब्‍दशस्‍तु => शब्‍दशः+तु किमत्रास्‍माभि: => किम्+अत्र+अस्‍माभि: अपराधोऽयम्। => अपराधः+अयम्। पितृचरणैरादिष्‍टम्। => पितृचरणैः+आदिष्‍टम्। मन्‍युरस्‍मान् => मन्‍युः+अस्‍मान् स्मितविकाससुभगमिवाऽदृश्‍यत। => स्मितविकाससुभगम्+इव+अदृश्‍यत। प्रार्थितवानयम्- => प्रार्थितवान्+अयम्- “विवाहेऽस्मिन् => “विवाहे+अस्मिन् चानुतिष्‍ठेदिति => च+अनुतिष्‍ठेत्+इति स्‍वीक्रियतामयमनुरोध:।” => स्‍वीक्रियताम्+अयम्+अनुरोध:।” पुनरकुप्‍यन् => पुनः+अकुप्‍यन् “कथमिदम् => “कथम्+इदम् मुक्तिर्मे => मुक्तिः+मे शाठ्यमालम्‍बत। => शाठ्यम्+आलम्‍बत। प्रोदघोषदयम्-“भवाँस्‍तु => प्रोदघोषत्+अयम्-“भवान्+तु विधास्‍यत्‍येव। => विधास्‍यति+एव। भवतैव => भवति+एव त्‍वयम् => तु+अयम् मुक्तिर्भविता => मुक्तिः+भविता भवांस्‍तु => भवान्+तु शतायुर्भूयादिति => शतायुः+भूयात्+इति अतिष्‍ठामेति => अतिष्‍ठाम्+एति नैसर्गिकमेवाऽभूत्। => नैसर्गिकम्+एव+अभूत्। व्‍यजानामेव => व्‍यजानाम्+एव सानन्‍दाश्‍च => सानन्‍दाः+च तस्‍यानेनोद्गारेण => तस्‍य+अनेन+उद्गारेण रोहेशानन्‍दोऽपि => रोहेशानन्‍दः+अपि व्‍यञ्जयन्‍तीव => व्‍यञ्जयन्‍ति+इव तूष्‍णीमस्‍थात् => तूष्‍णीम्+अस्‍थात् फलकोपर्यपतत्। => फलकोपरि+अपतत्। सर्वापि => सर्वा+अपि विपणिर्लुठितेव => विपणिः+लुठिता+इव मुषितेव, => मुषिता+इव, व‍ञ्चितेव => व‍ञ्चिता+इव प्रतीताऽभूत्। => प्रतीता+अभूत्। पाटलिपुत्रीयास्‍त्‍वरयोदतिष्‍ठन्। => पाटलिपुत्रीयाः+त्वरयोदतिष्‍ठन्। रोहेशानन्‍दस्‍तु => रोहेशानन्‍दः+तु उत्तिष्‍ठासुरभूत् => उत्तिष्‍ठासुः+अभूत् त्‍वरितमेवाऽऽवामुत्‍थाय => त्‍वरितम्+इव+आवाम्+उत्‍थाय सोपानान्‍यवातराव। => सोपानानि+अवातराव। समायातयोरावयोरहम् => समायातयोः+आवयोः+अहम् नि:संकोचमट्टहासम् => नि:संकोचम्+अट्टहासम् स्‍यादहितम् => स्‍यात्+अहितम् ह्यस्‍माकम् => हि+अस्माकम् प्रधानसम्‍पादको यस्‍य => प्रधानसम्‍पादकः+ यस्‍य कलिकातीयस्‍यास्‍यात्‍माऽऽवाहकस्‍य => कलिकातीयस्‍य+अस्‍य+आत्‍मा+आवाहकस्‍य विलिखितुमावामादिष्टौ => विलिखितुम्+आवाम्+आदिष्टौ केवलमनेनैव => केवलम्+अनेन+एव प्रवञ्चकोऽयम् => प्रवञ्चकः+अयम् जीवितानामपि => जीवितानाम्+अपि पितृणामात्‍मन => पितृणाम्+आत्‍मनः इत्‍याद्यपि => इत्यादि+अपि सङ्ग्रहणीयमासीत्। => सङ्ग्रहणीयम्+आसीत्। रोहेशानन्‍दस्‍यान्‍त: => रोहेशानन्‍दस्‍य+अन्‍त: सारविवेचनेरच्‍छुना => सारविवेचनेन+श्रुता जीवन्‍नपि => जीवन्+अपि करप्रणोदनप्रयासमहम् => करप्रणोदनप्रयासम्+अहम् पर्यवेक्षमाणोऽभूवम्। => पर्यवेक्षमाणः+अभूवम्। करमेकमीषत् => करम्+एकम्+ईषत् गृहीतवत्‍यपरस्‍य => गृहीतवती+अपरस्‍य स्‍पृशन्‍नयमीषत् => स्‍पृशन्+अयम्+ईषत् मानसेष्‍वन्‍धविश्‍वासस्‍याऽऽधारभित्ति: => मानसेषु+बन्‍धविश्‍वासस्‍य+आधारभित्ति: इत्‍येवंविधाश्‍चतुरा: => इति+एव+विधाः+चतुरा: स‍ञ्चिन्‍वन्‍त्‍येव, => स‍ञ्चिन्‍वन्‍ति+एव, पुत्रेषूत्‍सृष्टम् => पुत्रेषु+उत्‍सृष्टम् भवत्‍येवेत्‍येते => भवति+इति+एते बुद्धिन्द्रियमन: प्रयोगादनुमानतर्कादिशुद्धादेते => बुद्धीन्द्रियमन:+ प्रयोगात्+अनुमानतर्कादिशुद्धात्+एते प्रयोगादनुमानतर्कादिशुद्धादेते => प्रयोगात्+अनुमानतर्कादिशुद्धात्+एते तादृशीरभिव्‍यक्तीर्लेखन्‍या => तादृशीः+अभिव्‍यक्तीः+लेखन्‍या तदिदमेव => तदिदम्+एव कृतमासीत्। => कृतम्+आसीत्। यज्‍जीवतोऽपि => यत्+जीवतः+अपि पितुरात्‍मा => पितुः+आत्‍मा रोहेशानन्‍देनोत्‍पादितस्‍तथैव => रोहेशानन्‍देनोत्‍पादितः+तथैव पाटलिपुत्रीयास्‍तूत्तिष्‍ठन्, => पाटलिपुत्रीयाः+तु+उत्तिष्‍ठन्, दक्षिणाऽपि => दक्षिणा+अपि “इदमेवाऽस्‍माकम् => इदम्+एव+अस्‍माकम् परलोकभीरुनविदग्‍धान् => परलोकभीरुन्+अविदग्‍धान् जनानात्‍मनामावाहनव्‍यपदेशेनान्‍धविश्‍वासम् => जनान्+आत्‍मनाम्+आवाहनव्‍यपदेशेन+अन्‍धविश्‍वासम् शिक्षयन्‍तीति => शिक्षयन्‍ति+इति मुग्‍धानामन्‍धविश्‍वासिनामेवाऽहितम्, => मुग्‍धानाम्+अन्‍धविश्‍वासिनाम्+एव+आहितम्, किंन्त्वेवविधै: => किन्तु+एव+विधै: प्रतारणैरस्‍माकम् => प्रतारणैः+अस्‍माकम् संस्‍कृतेश्‍चाप्‍यहितम् => संस्‍कृतेः+च+अपि+अहितम् परराष्ट्रेष्‍वस्‍माकम् => परराष्ट्रेषु+अस्‍माकम् वाऽवधारणा => वा+अवधारणा समुन्मिषेदिति => समुन्मिषेत्+इति मायाभंगमावश्‍यकम्? => मायाभंगम्+आवश्यकम्? इमास्‍तर्कवाचो नूनमखंडनीयाः => इमाः+तर्कवाचः+ नूनम्+अखंडीयाः नूनमखंडनीयाः => नूनम्+अखंडीयाः सुचिरमुवास। => सुचिरम्+उवास। चास्‍या: => च+अस्‍या: सरन्‍तोऽभूवन्! => सरन्‍तः+अभूवन्! नि:सहायाश्‍च। => नि:सहायाः+च। नातिदूरमभूवन् => न+अतिदूरम्+अभूवन् क्रोशानपि => क्रोशान्+अपि भूमयश्‍च। => भूमयः+च। सुदूरगतानात्‍मनोऽन्‍वभवंस्‍ते। => सुदूरगतान्+आत्‍मनः+अन्वभवन्+ते। स्‍पष्टतो द्रष्टुम् => स्‍पष्टतः+ द्रष्टुम् शक्‍याऽभूत्‍सा => शक्‍या+अभूत्‍सा सहसैव => सहसा+एव केनचनाऽलक्ष्‍येण => केनचन+आलक्ष्‍येण हतास्‍ते => हताः+ते अभवन्‍नत्र => अभवन्+अत्र चानायिता:। => च+आनायिता:। चाभ्‍यस्‍ता => च+अभ्‍यस्‍ताः प्रचलन्‍तोऽभूवन्। => प्रचलन्‍तः+अभूवन्। अक्ष्‍णोरग्रे => अक्ष्‍णोः+अग्रे विचित्रांश्‍च => विचित्रान्+च महानगरीयपदार्थानपश्‍यंस्‍ते, => महानगरीयपदार्थान्+अपश्‍यन्+ते, किमप्‍यपश्‍यन्। => किमपि+अपश्‍यन्। सर्वमपश्‍यन्‍तः => सर्वम्+अपश्‍यन्‍तः विलक्षास्‍ते => विलक्षाः+ते चलन्‍तोऽभूवन्। => चलन्‍तः+अभूवन्। सेयम् => सा+इयम् सहस्रशो वा => सहस्रशः+ वा सार्थैरुपसृप्‍यमाणाऽभूत्। => सार्थैः+उपसृप्‍यमाणा+अभूत्। जीवनधारणायैव => जीवनधारणाया+एव शिशवो बाला:, => शिशवः+ बाला:, स्त्रियो, => स्त्रियः+, जनाश्‍च => जनाः+च नगरनिवासिनस्‍तान् => नगरनिवासिनः+तान् दृष्टैव => दृष्ट्वा+एव तेषामवसानमपि => तेषाम्+अवसानम्+अपि यद्येवमेव => यदि+एवमेव तेषामागमो वर्धेत, => तेषाम्+आगमः+ वधेत, तेभ्‍यो भोजनादि-प्रदाने => तेभ्‍यः+ भोजनादि-प्रदाने भिक्षुकास्‍तदापणेषु => भिक्षुकाः+तदापणेषु याचितुमायान्ति => याचितुम्+आयान्ति तदापि => तदा+अपि शरणार्थिभ्‍योऽतिस्‍वल्‍पम् => शरणार्थिभ्‍यः+अतिस्‍वल्‍पम् सार्वदिकाश्‍च => सार्वदिकाः+च असन्‍तुष्टाश्‍च => असन्‍तुष्टाः+च किंचनार्जितुम् => किंचन+अर्जितुम् रिक्‍शाचालनायोद्यता => रिक्‍शाचालनाय+उद्यता संजाताऽभूदिति => संजाता+अभूत्+इति ह्रसित्‍वाऽतिन्‍यूनम् => ह्रसित्‍वा+अतिन्‍यूनम् सञ्जातमासीत्, => सञ्जातम्+आसीत्, शरणार्थिनोऽभ्‍यर्थित्‍वेन => शरणार्थिनः+अभ्‍यर्थित्‍वेन भ्राम्‍यन्‍तोऽवलोक्‍यन्‍ते => भ्राम्‍यन्‍ति+अवलोक्‍यन्‍ते कस्‍तान् => कः+तान् शरणार्थिनस्त्विमेऽभूवन्, => शरणार्थिनः+तु+मे+अभूवन्, नाऽभूवन् => न+अभूवन् बहवस्‍तादृशा: => बहवः+तादृशा: कुशलाश्‍चाभूवन्, => कुशलाः+च+अभूवन्, कोऽपि => कः+अपि यन्‍नदीपूरप्रवाहसंकटापन्‍नाः => यत्+नदीपूरप्रवाहसंकटापन्‍नाः विवशाश्‍च => विवशाः+च ग्रामांस्त्यक्‍त्‍वा => ग्रामान्+त्यक्‍त्‍वा स्‍फुटमेव => स्‍फुटम्+एव यत्ते => यत्+ते एकस्‍मादेव => एकस्‍मात्+एव प्रान्‍तविशेषादागताः => प्रान्‍तविशेषात्+आगताः सर्वेषामेव => सर्वेषाम्+एव निर्भितान्‍यभूवन्। => निर्भितानि+अभूवन्। निर्मितान्‍यासन्। => निर्मितानि+आसन्। पट्टिकालंकृतान्‍यासन्, => पट्टिकालंकृतानि+आसन्, स्‍वलंकृतान्‍यभूवन्, => स्‍वलंकृतानि+अभूवन्, शिरोवेष्टनायापि => शिरोवेदनाय+अपि नद्घमभूत्। => नद्घम्+अभूत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सुस्थितावयवाश्‍चासन् => सुस्थितावयवाः+च+आसन् स्त्रियोऽपि => स्त्रियः+अपि सुलघुप्रपदाश्‍च। => सुलघुप्रपदाः+च। अप्‍यभूवन् => अपि+अभूवन् शिशवस्‍तु => शिशवः+तु लघवो बालकाः => लघवः+ बालकाः बालिकाश्‍च => बालिकाः+च नासन्‍नेवैतेषु। => न+आसन्+एव+एतेषु। अभूवँस्‍तेऽपि => अभूवँस्‍ते+अपि वहन्‍तोऽभूवन् => वहन्‍तः+अभूवन् स्त्रियश्‍च। => स्त्रियः+च। वस्‍तुनिकरेऽस्मिन् => वस्‍तुनि+करे+अस्मिन् नीशाराश्‍चाभूवन्। => नीशाराः+च+अभूवन्। नीशाराश्‍च => नीशाराः+च भाण्‍डमेकमभूत् => भाण्‍डम्+एकम्+अभूत् यद्यथैव => यदि+यथैव तैरवगतम् => तैः+अवगतम् स्‍युर्गन्‍तव्‍यम् => स्‍युः+गन्‍तव्‍यम् स्‍यात्तदा => स्‍यात्+तदा पात्रमिदम् => पात्रम्+इदम् सहैव => सह+एव नेयम् => न+इयम् पात्रेऽस्मिन् => पात्रे+अस्मिन् स्‍यादिति => स्‍यात्+इति भोज्‍यपदार्थानामभावस्‍तेषाम् => भोज्‍यपदार्थानाम्+अभावः+तेषाम् स्‍पष्‍टमाकलयितुम् => स्‍पष्‍टम्+आकलयितुम् शक्‍योऽभूत्। => शक्‍यः+अभूत्। निरीक्ष्‍येरंस्‍तर्हि => निरीक्ष्‍येरन्+तर्हि मृत्‍योरासन्‍नताया => मृत्‍योः+आसन्‍नताया कश्‍चनाऽऽतङ्को वा => कश्‍चन+आतङ्कः+ वा नयनयोश्‍च => नयनयोः+च यद्राजधान्‍याः => यत्+राजधान्‍याः विशिष्टामद्भुतानाम् => विशिष्टाम्+अद्भुतानाम् मनागप्‍येतान् => मनाक्+अपि+एतान् किमप्‍यन्‍यदनवलोक्‍य => किमपि+अनवलोक्‍य कोऽप्‍युपायोऽभविष्‍यत्, => कः+अपि+उपायः+अभविष्‍यत्, नाऽपतिष्‍यत् => न+अपतिष्‍यत् कदाप्‍येते => कदापि+एते मातृभूमिमत्‍यक्ष्‍यन्। => मातृभूमिम्+अत्‍यक्ष्‍यन्। सर्वेभ्‍योऽपरिचिता => सर्वेभ्‍यः+अपरिचिताः कस्‍यान्‍यस्‍य => कस्‍य+अन्‍यस्‍य सुदीर्घस्‍यास्‍य => सुदीर्घस्‍य+अस्‍य तस्‍यापि => तस्‍य+अपि स्‍कन्‍धयोर्वस्‍तुजातस्‍य => स्‍कन्‍धयोः+वस्‍तुजातस्‍य भारोऽभूत्। => भारः+अभूत्। तथाविधैवास्‍तरण-नीशारतूलिका, => तथाविध+एव+अस्‍तरण-नीशारतूलिका, तथाविधमेव => तथाविधम्+एव केवलमेकमेव => केवलम्+एकम्+एव स्‍कन्‍धेऽपरोऽपि => स्‍कन्‍धे+अपरः+अपि भारोऽभूत्, => भारः+अभूत्, नाऽभूदयम् => न+अभूत्+अयम् सुमहानसह्यो => सुमहान्+असह्यः वृद्धस्‍यास्‍य => वृद्धस्‍य+अस्‍य वयसस्‍तुलनायामधिक => वयसः+तुलनायाम्+अधिक वृद्धस्‍याकृतिम् => वृद्धस्‍य+आकृतिम् कोऽपि => कः+अपि कर्तुमस्‍याऽभ्‍यासोऽपक्षीण => कर्तुम्+अस्‍य+अभ्‍यासः+अपक्षीण नाऽभविष्‍यच्‍चेत् => न+अभविष्‍यत्+चेत् चाऽऽयासमयम् => च+अयम्+समयः नाऽकरिष्‍यत्। => न+अकरिष्‍यत्। चलतोऽस्‍य => चलतः+अस्‍य श्‍वासोऽपि => श्‍वासः+अपि सार्थस्‍यान्‍ये => सार्थस्‍य+अन्‍ये पश्‍चादवशिष्ट => पश्‍चात्+अशिष्ट विलक्षाभ्‍यामास्‍फारिताभ्‍याम् => विलक्षाभ्‍याम्+आस्‍फारिताभ्‍याम् नेत्राभ्‍यामपश्‍यदसौ, => नेत्राभ्‍याम्+अपश्‍यत्+असौ, पीडितश्‍च => पीडितः+च भारमवतारयन्‍नुपाविशत् => भारमवतारयन्+उपाविशत् श्रान्‍तत्‍वादुपविष्‍टमात्रस्‍यैवास्‍य => श्रान्‍तत्‍वात्+उपविष्‍टमात्रस्‍य+एव+अस्‍य शिरो जानुद्वयमध्‍येऽवष्‍टब्‍धम्, => शिरः+ जानुद्वयमध्‍ये+अवष्‍टब्‍धम्, जानुद्वयमध्‍येऽवष्‍टब्‍धम्, => जानुद्वयमध्‍ये+अवष्‍टब्‍धम्, श्‍वासोच्‍छ्वासास्‍त्‍वरिततरा => श्‍वासोच्‍छ्वासाः+त्वरिततरा प्रसरतो रुधिरस्‍य => प्रसरतः+ रुधिरस्‍य प्रतिफलितोऽदृश्‍यत => प्रतिफलितः+अदृश्‍यत स्‍पष्टमनुमानम् => स्‍पष्टम्+अनुमानम् कस्‍यापि => कस्‍य+अपि यदयम् => यत्+अयम् चिराद्भुक्तो, => चिरात्+अभुक्तः+, बुभुक्षितो भवेत्। => बुभुक्षितः+ भवेत्। राजमार्गेऽस्मिन् => राजमार्गे+अस्मिन् बहवो भ्राम्‍यन्‍तो => बहवः+ भ्राम्‍यन्‍तः+ भ्राम्‍यन्‍तो विक्रेतार: => भ्राम्‍यन्‍तः+ विक्रेतार: विक्रीणन्‍तश्‍चलशकटिषु => विक्रीणन्‍तः+चलशकटिषु प्रदर्शयन्‍तो रथ्‍यासु => प्रदर्शयन्‍तः+ रथ्‍यासु जनस्‍तदैव => जनः+तदैव प्रदीपप्रकाशस्‍तदैव => प्रदीपप्रकाशः+तदैव वृद्धस्‍यास्‍य => वृद्धस्‍य+अस्‍य वदनोपर्यपतत्। => वदनोपरि+अपतत्। नागरिकस्‍तस्‍मादेव => नागरिकः+तस्‍मात्+एव दृष्टिमपातयद् => दृष्टिम्+अपातयत् वृद्धस्‍योपरि। => वृद्धस्‍य+उपरि। सहसैव => सहसा+एव सहानुभूतिरुदियाय, => सहानुभूतिः+उदियाय, पश्‍यन्‍मन्‍दस्‍वरेणाऽयम् => पश्‍यन्+मन्‍दस्‍वरेण+अयम् किञ्चनाऽभाषत- => किञ्चन+अभाषत- “अहमपि => “अहम्+अपि मयाऽपि => मया+अपि किमस्‍त्‍यर्जितम्? => किम्+अस्‍ति+अर्जितम्? यदर्जितम् => यत्+अर्जितम् तेनाऽहमपि => तेन+अहम्+अपि किन्‍त्‍वयम् => किन्‍तु+अयम् मत्तोऽधिकाऽस्‍यापेक्षा। => मत्तः+अधिका+अस्‍य+अपेक्षा। मयाऽर्जितास्‍तानस्‍मै => मया+अर्जिताः+तान्+अस्‍मै पुनरर्जयिष्‍यामि। => पुनः+अर्जयिष्‍यामि। दिवसेऽपि। => दिवसे+अपि। पिताऽद्य: => पिता+अद्य: जीवितोऽभविष्‍यच्‍चेत्तस्‍मायपि => जीवितः+अभविष्‍यत्+चेत्+तस्‍मात्+अपि सर्वमिदमदास्‍यम्।” => सर्वम्+इदम्+अदास्‍यम्।” स्‍वकीयपरिधानाद्रजतमुद्रामेकाम् => स्‍वकीयपरिधानात्+रजतमुद्राम्+एकाम् बहिरानीतवान् => बहिः+आनीतवान् वृद्धायाऽस्‍मै => वृद्धाय+अस्‍मै लघुतरमपरम् => लघुतरम्+अपरम् नाणकमपि => नाणकम्+अपि वृद्धमुपसर्प्‍योच्‍चैरवादीच्‍च, => वृद्धम्+उपसर्प्‍य+उच्‍चैः+अवादीत्+च, पश्‍यात्र! => पश्‍य+अत्र! भवानस्‍मात् => भवान्+अस्‍मात् गृह्यतामिदम्।” => गृह्यताम्+इदम्।” श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+एव उन्‍नमय्याऽपश्‍यत्। => उन्‍नमय्या+अपश्‍यत्। अवोचच्‍च- => अवोचत्+च- याचितमासीत्। => याचितम्+आसीत्। वयमपि => वयम्+अपि सेयम् => सा+इयम् स्थितिर्न => स्थितिः+न कदाऽप्‍यभूद् => कदापि+अभूत् सोऽयम् => सः+अयम् क्रुद्धाऽभूत्। => क्रुद्धा+अभूत्। बीजजातमपि => बीजजातम्+अपि अस्‍मत्सविधेऽपि => अस्‍मत्सविधे+अपि बीजमपि => बीजम्+अपि नावशिष्टम्। => न+अवशिष्टम्। बीजमपि => बीजम्+अपि तैर्बीजान्‍यपि => तैः+बीजानि+अपि नाऽवाञ्छद् => न+अवाञ्छत् पुनरुक्तवान्- => पुनः+उक्तवान्- गृह्यतामिदम्।” => गृह्यताम्+इदम्।” उक्त्‍वैवम् => उक्त्वा+एव नाणकद्वयमिदम् => नाणकद्वयम्+इदम् स्‍थापयित्‍वाऽऽर्द्रनयनोऽग्रे => स्‍थापयित्‍वा+आर्द्रनयनः+अग्रे सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् चाऽभूत्। => च+अभूत्। यवागोरेकम् => यवागोः+एकम् किंचनाऽपि => किंचन+अपि नाऽवोचद् => न+अवोचदत् सहसैव => सहसा+एव स्‍वपरिधानपुटाच्‍च => स्‍वपरिधानपुटात्+च गृहीत्‍वापश्‍यत्। => गृहीत्‍वा+अपश्‍यत्। “केवलमेकमेव => “केवलम्+एकम्+एव “किमिदम्। => “किम्+इदम्। केवलमेकम् => केवलम्+एकम् कथयाम्‍यहम् => कथयामि+अहम् समधिकमाश्‍चर्यमन्‍वभवत्। => समधिकम्+आश्‍चर्यम्+अन्वभवत्। कथयत्‍ययम्” => कथयति+अयम्” किञ्चनान्‍यदविचार्य => किञ्चन+अन्यदत्+अविचार्य तत्‍समीपेऽनयत्।” => तत्‍समीपे+अनयत्।” गृहाणेदम्। => गृहाण+इदम्। “चषकमर्पयन् => “चषकम्+अर्पयन् कौतूहलेनाऽयम् => कौतूहलेन+अयम् द्रष्‍टुकामोऽभूत् => द्रष्‍टुकामः+अभूत् वृद्धोऽयम् => वृद्धः+अयम् ग्रह्णातीति। => ग्रह्णाति+इति। साऽऽयासम् => स+आयासम् कष्टपूर्वकमुत्तिष्‍ठत्, => कष्टपूर्वकम्+उत्तिष्‍ठत्, कम्‍पमानकरद्वयेनादाय => कम्‍पमानकरद्वयेन+आदाय पुटकमस्‍पृशत्। => पुटकम्+अस्‍पृशत्। तस्‍याऽऽवरणमपसार्य => तस्‍य+आवरणम्+अपसार्य तूलिकाऽऽवृतम् => तूलिका+आवृतम् मुखमपावृणोदयम्। => मुखम्+अपावृणोदयम्। पश्‍यन्‍नभूत्‍सर्वमिदम्। => पश्‍यत्+अभूत्+सर्वम्+इदम्। दृष्टिगोचरमभूत्। => दृष्टिगोचरम्+अभूत्। आपाततो दर्शनेन => आपाततः+ दर्शनेन कोऽपि => कः+अपि यदयम् => यत्+अयम् जीवन्‍नस्ति => जीवन्+अस्ति मृतो वा। => मृतः+ वा। विक्रेताऽपश्‍यद् => विक्रेता+अपश्‍यत् बालकमुखसमीपमनयता => बालकमुखसमीपम्+अनयता अस्‍पर्शयत्तत् => अस्‍पर्शयत्+तत् शनैरयम् => शनैः+अयम् बालकस्‍तत् => बालकः+तत् पश्‍यन्‍नभूत्। => पश्‍यन्+अभूत्। पुत्रवधूश्‍च, => पुत्रवधूः+च, द्वावपि => द्वौ+अपि निरतावभूताम् => निरतौ+अभूताम् सहसैव => सहसा+एव बन्‍धभित्तिर्भग्‍ना, => बन्‍धभित्तिः+भग्‍ना, भूमिश्‍चाऽभूज्‍जलमग्‍ना।” => भूमिः+च+अभूत्+जलमग्‍ना।” तदिदमुक्‍त्‍वा => तत्+इदम्+उक्‍त्‍वा तूलिकयाऽऽवृतम्। => तूलिकया+आवृतम्। निविष्‍टजानुस्‍तत् => निविष्‍टजानुः+तत् यत्किमपि => यत्+किमपि लग्‍नमभूत्तत् => लग्‍नम्+अभूत्+तत् लेढुमारेभे। => लेढुम्+आरेभे। तदिदमेव => तत्+इदम्+एव भोजनमासीदिति => भोजनम्+आसीत्+इति मुद्रयेव => मुद्रया+इव पुनरुपाविशदसौ। => पुनः+उपाविशत्+असौ। यत्तेन => यत्+तेन यन्‍नाणकद्वयमासीत्तस्‍यैकम् => यन्‍नाणकद्वयम्+आसीत्+तस्‍य+एकम् साम्‍प्रतमप्‍यवशिष्‍यते => साम्‍प्रतम्+अपि+अवशिष्‍यते यवागूपात्रमेकम् => यवागूपात्रम्+एकम् ग्रहीष्‍यत्‍येव। => ग्रहीष्‍यति+एव। किमप्‍युक्तम् => किमपि+उक्तम् स्‍पष्टमजानात्‍स:। => स्‍पष्टम्+अजानात्+सः। प्रत्‍याख्‍यातमिदम् => प्रत्‍याख्‍यातम्+इदम् प्रावोचदसौ- => प्रावोचत्+असौ- तामहमपश्‍यम्, => ताम्+अहम्+अपश्‍यम्, बीजान्‍यपि => बीजानि+अपि गच्‍छेयुस्‍तर्हि => गच्‍छेयुः+तर्हि वयमुर्वराम् => वयम्+उर्वराम् चषकमितामार्पयिष्‍यम् => चषकमिताम्+अर्पयिष्‍यम् स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि नाऽभविष्‍यत्। => न+अभविष्‍यत्। किन्‍त्‍वहम् => किन्‍तु+अहम् स्‍वयमर्थार्थी। => स्‍वयम्+अर्थार्थी। रजतमुद्राऽवशिष्‍यते, => रजतमुद्रा+अवशिष्‍यते, विस्मितोऽस्‍थात्। => विस्मितः+अस्‍थात्। “नाहम् => “न+अहम् वृद्धेनोक्तम् => वृद्धेन+उक्तम् “नाहम् => “न+अहम् भवान्‍सर्वमिदम् => भवान्+सर्वम्+इदम् भूमिरभविष्‍यद्, => भूमिः+अभविष्‍यद्, बोद्धुमपारयिष्‍यद् => बोद्धुम्+अपारयिष्‍यत् भवेद्बीजवाप:, => भवेत्+बीजवाप:, पुनरग्रिमे => पुनः+अग्रिमे एवोपवास:, => एव+उपहास:, सैव => सा+एव दायमहमिममेव => दायम्+अहम्+इमम्+एव याऽस्‍मै => या+अस्‍मै यदहम् => यत्+अहम् म्रियेऽपि, => म्रिये+अपि, कश्‍चनाऽन्‍यो => कश्‍चन+अन्‍यः बीजमनुवर्तते, => बीजम्+अनुवर्तते, भूमिरुप्ता => भूमिः+उप्ता शनैर्वृद्धेन => शनैः+वृद्धेन पश्‍यन्‍नयम् => पश्‍यन्+अयम् पुनरग्रे => पुनः+अग्रे “यत्तस्‍या: => “यत्+तस्‍या: सहपाठिन्‍यैकया => सहपाठिन्या+एकया तामाश्‍वासयितुम् => ताम्+आश्‍वासयितुम् त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव अतो होराचतुष्टयम् => अतः+ होराचतुष्टयम् मयैव => मया+एव वीक्षणीयमापतितम्”, => वीक्षणीयम्+आपतितम्”, मन्‍मानसेऽपि => मन्‍मानसे+अपि कर्तुमारभन्‍त। => कर्तुम्+आरभन्‍त। केयम् => का+इयम् प्रवृत्तिर्नवयुवकेषु => प्रवृत्तिः+नवयुवकेषु युगेऽस्‍मन्? => युगे+अस्‍मत्? कलेरयम् => कलेः+अयम् इत्‍येकाकी => इति+एकाकी गृहाङ्गणगतो यथा => गृहाङ्गणगतः+ यथा मदीयेनान्‍तरात्‍मना => मदीयेन+अन्‍तरात्‍मना किञ्चनान्‍यदेव => किञ्चन्+अन्‍यत्+एव कोणादनुरणितम्- => कोणात्+अनुरणितम्- किमिदम् => किम्+इदम् कलेरेवायम् => कलेः+एव+अयम् नाऽभूवन् => न+अभूवन् नाभूवन्‍नवयुवका: => न+अभूवन्+नवयुवका: नान्‍वयभूयत => न+अन्वभूयत अन्‍तरात्‍मनो ध्‍वनिमिममाकर्ण्‍य => अन्‍तरात्‍मनः+ ध्‍वनिम्+इमम्+आकर्ण्‍य ध्‍वनिमिममाकर्ण्‍य => ध्‍वनिम्+इमम्+आकर्ण्‍य नवयुवकानामाधुनिकानामुपर्याक्रोश: => नवयुवकानाम्+आधुनिकानामुपर्याक्रोश: सपद्यवरुद्ध: => सपदि+अवरुद्ध: चारब्‍धम् => च+आरब्‍धम् यदियम् => यत्+इयम् प्रवृत्तिस्‍तु => प्रवृत्तिः+तु चास्ति। => च+अस्ति। कैर्नवयुवकै: => कैः+नवयुवकै: नावलम्बितम्?” => न+अवलम्बितम्?” सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् मयाऽनुभूतम् => मया+अनुभूतम् यन्‍मम => यत्+मम बाल्‍यकालेऽपि => बाल्‍यकाले+अपि नासीत्। => न+आसीत्। तदिदम् => तत्+इदम् विचारयतो मम => विचारयतः+ मम मदीयस्‍यैकस्‍याल्‍पकालिकस्‍यानुरागाङ्कुरोद्भवस्‍य => मदीयस्‍य+एकस्‍य+अल्‍पकालिकस्‍य+अनुरागाङ्कुरोद्भवस्‍य तद्विनाशस्‍य => तत्+विनाशस्‍य स्‍मृतिर्यदा => स्‍मृतिः+यदा भृशमहमहासिषमेकान्‍तस्‍थोऽपिछात्रावस्‍थायाः => भृशम्+अहम्+अहासिषम्+एकान्‍तस्‍थः+अपि+छात्रावस्‍थायाः घटनाऽभूत्। => घटना+अभूत्। स्‍नातकोत्तरकक्ष्‍यायामहमधीयानोऽभूवम्। => स्‍नातकोत्तरकक्ष्‍यायाम्+अहम्+अधीयानः+अभूवम्। महाविद्यालयस्‍यैकस्‍य => महाविद्यालयस्‍य+एकस्‍य प्रधानाचार्योभूत्। => प्रधानाचार्यः+अभूत्। उच्‍चमध्‍यमवर्गीयोऽभूदस्‍माकम् => उच्‍चमध्‍यमवर्गीयः+अभूत्+अस्‍माकम् यानमप्‍यासीत्, => यानम्+अपि+आसीत्, भवनमासीदस्‍माकम्। => भवनम्+आसीत्+अस्‍माकम्। विश्‍वविद्यालयोऽपि => विश्‍वविद्यालयः+अपि नातिदूरमेवाऽऽसीत्। => न+अतिदूरम्+एव+आसीत्। द्विचक्रयानेनाध्‍ययनाय => द्विचक्रयानेन+अध्‍यनाय रुचिरदर्शना => रुचिः+अदर्शना तनयाऽपि => तनया+अपि संलापस्‍यावसरो => संलापस्‍य+अवसरो लब्‍धोऽभूदित्‍यधुना => लब्‍धः+अभूत्+इति+अधुना तस्मिन्‍नुत्‍सवे => तस्मिन्+उत्‍सवे सख्‍यमुपपन्‍नम्, => सख्‍यम्+उपपन्‍नम्, वर्षद्वयमसकृदावाम् => वर्षद्वयम्+असकृत्+आवाम् विचित्रेयम् => विचित्रा+इयम् स्थितिराधुनिकीनामुच्‍चकुलीनवसतीनाम् => स्थितिः+आधुनिकीनाम्+उच्‍चकुलीनवसतीनाम् यत्तत्र => यत्+तत्र निकटस्‍थेष्‍वपि => निकटस्‍थेषु+अपि नाऽभूवंस्‍तादृशा: => न+अभूवन्+तादृशा: भवन्‍तीत्‍यस्‍य => भवन्‍ति+इत्यस्‍य परिणामोऽयमभूद्यदावयो: => परिणामः+अयम्+अभूत्+यत्+आवयो: गुरुजनाश्‍च => गुरुजनाः+च केवलमिदम् => केवलम्+इदम् यदस्‍यामेव => यत्+अस्याम्+एव स्‍वकीयमिदम् => स्‍वकीयम्+इदम् यश्‍च => यः+च जोशिनो गृहद्वारे => जोशिनः+ गृहद्वारे परिचारकास्‍तु => परिचारकाः+तु सुरुचिरस्‍य => सुरुचिः+अस्‍य औपवनिकाश्‍च => औपवनिकाशः+च प्रत्‍यहमासायमागच्‍छन्ति => प्रत्यहम्+सायम्+आगच्‍छन्ति कर्नलस्‍तत्‍पत्नी => कर्नलः+तत्‍पत्नी चाकुरुताम्। => च+अकुरुताम्। असमद्गृहेऽप्‍यभूच्‍छाद्बलम्, => अस्मद्गृहे+अपि+अभूत्+शाद्बलम्, नाभूत्तादशी => न+अभूत्+तादृशी व्‍यस्‍तोऽस्‍थात् => व्‍यस्‍तः+अस्‍थात् अतस्‍तस्‍य => अतः+तस्‍य नाभूत्‍प्रगाढ: => न+अभूत्+प्रगाढ: केनापि => केन+अपि केवलमव्‍यवहितेषु => केवलम्+अव्‍यवहितेषु परिवाराणामेवाऽभूत्तादृश: => परिवाराणाम्+एव+अभूत्+तादृश: अतो नाऽऽवयोर्गृहजना => अतः+ न+आवयोः+गृहजना नाऽऽवयोर्गृहजना => न+आवयोः+गृहजना यन्‍मम => यत्+मम किंचित्तात्‍कालिकम् => किंचित्+तात्‍कालिकम् संजातमिति। => संजातम्+इति। सख्‍यमपीदम् => सख्‍यम्+अपि+इदम् समाबद्धमभूत्, => समाबद्धम्+अभूत्, सीमानमत्‍याक्रामत्। => सीमानम्+अत्याक्रामत्। द्विस्त्रिर्वा => द्विस्त्रिः+वा चलचित्रदर्शनमप्‍यावाम् => चलचित्रदर्शनम्+अपि+आवाम् मद्गेहमागता। => मद्गेहम्+आगता। सकृदहम् => सकृत्+अहम् जोशीगृहमगच्‍छम्, => जोशीगृहम्+अगच्‍छम्, महोदयोऽपि => महोदयः+अपि गृहेऽभूत्। => गृह+अभूत्। तमहम् => तम्+अहम् ममेतिहासम्, => मम्+इतिहासम्, भविष्‍यच्‍च => भविष्‍यत्+च सर्वमपृच्‍छत्। => सर्वम्+अपृच्‍छत्। दृष्टिर्मन्‍ये => दृष्टिः+मन्ये भवेद्यन्‍मा => भवेत्+यत्+मा+भूत्+एतयो: उद्भवेयुरिति। => उद्भवेयुः+इति। किंचनापि => किंचन+अपि प्रतीपमभाषत => प्रतीपम्+अभाषत परस्‍तान्‍मया => परस्‍तात्+मया यत्सः => यत्+सः नाभिरोचयतीति। => न+अभिरोचयति+इति। एवाहमज्ञासिषम् => एव+अहम्+अज्ञासिषम् यत्‍कर्नलमहोदयस्‍यैकाकि‍नी => यत्+कर्नलमहोदयस्‍य+एकाकि‍नी नन्दितैवास्ति। => नन्दिता+एव+अस्ति। वाऽन्‍या => वा+अन्‍या एकाक्‍येवेदमपत्‍यम्। => एकाकी+एव+इदम्+अपत्‍यम्। संपत्तेरुत्तराधिकारी => संपत्तेः+उत्तराधिकारी भविष्‍यतीति => भविष्‍यति+इति सतर्कोऽतिष्‍ठत्। => सतर्कः+अतिष्‍ठत्। नाऽसीत्‍कदापि => न+आसीत्+अपि काचनाभिलाषा => काचन+अभिलाषा सशङ्कश्‍च => सशङ्कः+च मलयानिलमपि => मलयानिलम्+अपि द्वावपि => द्वौ+अपि विनोदविधयैवापश्‍याव। => विनोदविधया+एव+अपश्‍याव। नाऽऽसीत्‍कश्‍चनाभिसन्धि:, => न+आसीत्+कश्‍चन+अभिसन्धि:, सरलहृदयत्‍वान्‍मया => सरलहृदयत्‍वात्+मया गमनाऽऽगमनम्। => गमन+आगमनम्। यदघटत => यत्+अघटत तस्‍याऽऽशङ्का => तस्‍य+आशङ्का कृताऽभूत्। => कृता+अभूत्। सकृन्‍नन्दितया => सकृत्+नन्दितया सहाहम् => सह+अहम् संलपंस्‍तद्गृहे => संलपन्+तद्गृहे स्थितोऽभूत्। => स्थितः+अभूत्। तेनाभिरोचितम् => तेन+अभिरोचितम् सभ्रूकुटिभङ्गमहम् => सभ्रूकुटिभङ्गम्+अहम् मयाध्‍ययने, => मया+अध्‍ययने, भविष्‍यत्साधने => भविष्‍यत्+साधने वृथाऽऽहिण्‍डनम् => वृथा+आहिण्‍डनम् तूष्‍णीकोऽहम् => तूष्‍णीकः+अहम् पश्‍चात्‍पदोऽभूवम्। => पश्‍चात्‍पदः+अभूवम्। किंचनाप्‍युत्तरितम् => किंचन+अपि+उत्तरितम् यत्‍स्‍वतनयाम् => यत्+स्वतनयाम् नन्दितामुपालम्भमानेन => नन्दिताम्+उपालम्भमानेन येनास्‍माकमवमानना => येन+अस्‍माकम्+अवमानना सख्‍यमापादयन्‍ती => सख्‍यम्+अपादयन्‍ती कश्‍चनापि => कश्‍चन+अपि गृहेऽस्‍माकम् => गृहे+अस्‍माकम् प्रविशेदिति => प्रविशेत्+इति किमुचितम्? => किम्+उचितम्? यदीदम् => यत्+इदम् दृढतामापद्यते, => दृढताम्+आपद्यते, संभवतीति => संभवति+इति नास्ति => न+अस्ति तावदपि => तावत्+अपि नार्जनेन, => न+अर्जनेन, स्‍वकीयेनाऽऽयेन => स्‍वकीयेन+आयेन वाऽस्‍माकम् => वा+अस्‍माकम् गृहवाटिकायाश्‍चापि => गृहवाटिकायाः+च+अपि वोढुमयम् => वोढुम्+अयम् किमित्‍येतादृशै: => किमिति+तादृशे: सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् कोपानलोऽजाग:। => कोपानलः+अजाग:। अहमेतस्‍य => अहम्+एतस्‍य कन्‍यामुद्वोढुम् => कन्‍याम्+उद्वोढुम् मनागपि => मनाक्+अपि वाऽस्‍य => व+अस्‍य कथमयम् => कथम्+अयम् साऽऽशङ्को => स+आशङ्कः घुर्घुरायतेऽस्‍माकम् => घुर्घुरायते+अस्‍माकम् मुद्गिरन्नित्‍यासीन्‍ममाऽऽक्रोश:। => मुद्गिरन्निति+आसीत्+मम+आक्रोश:। मनस्‍येव => मनसि+एव यदहम् => यत्+अहम् नाधुना => न+अधुना स्‍वकीयमुत्‍पकृष्‍टम् => स्‍वकीयम्+उत्‍कृष्‍टम् वाऽतिशयेन => व+अतिशयेन स्‍तुवतोऽस्‍य => स्‍तुवतः+अस्‍य गर्वभङ्गमवश्‍यम् => गर्वभङ्गम्+अवश्‍यम् स्‍मृत्‍वाऽद्यापि => स्‍मृत्‍वा+अद्य+अपि तदानीमपि => तदानीम्+अपि प्रत्‍युत्‍पन्‍नमतित्‍वमवलंब्‍य => प्रत्‍युत्‍पन्‍नमतित्‍वम्+अवलंब्‍य संचारिभावानामनुभवो => संचारिभावानाम्+अनुभवः सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् अहमजानाम् => अहम्+अजानाम् यत्‍सायंकाले => यत्+सायंकाले जोशिनो गृहवाटिकाया: => जोशिनः+ गृहवाटिकाया: गृहजनाश्‍च => गृहजनाः+च सन्‍नद्धास्तिष्‍ठन्ति => सन्‍नद्धाः+तिष्‍ठन्ति कश्‍चनापि => कश्‍चन+अपि उष:कालमारभ्‍य => उष:कालम्+आरभ्‍य प्रातर्भ्रमणम् => प्रातः+भ्रमणम् भवनमिदम् => भवनम्+इदम् निर्जनमिव => निर्जनम्+इदम् तदानीमस्‍माकमुपनगरस्‍य => तदानीम्+अस्‍माकम्+उपनगरस्‍य कार्यरतमभूत्। => कार्यरतम्+अभूत्। इत्‍याख्‍यान्‍युपकरणानि, => इति+आख्‍यानि+उपकरणानि, इन्‍धनकर्मोपयुक्ता => इन्‍धनकर्म+उपयुक्ता प्रसृतमभूत्। => प्रसृतम्+अभूत्। कृष्‍णांगारैरेव => कृष्‍णांगारैः+एव भोज्‍यरन्‍धनादिकार्यमकुर्वन्। => भोज्‍यरन्‍धनादिकार्यम्+अकुर्वन्। कृष्‍णांगारविक्रेतुर्व्‍यवसायो => कृष्‍णांगारविक्रेतुः+व्यवसायः वृद्धिंगतोऽभूत्। => वृद्धिंगतः+अभूत्। दूरभाषयंत्रमप्‍यासीत्। => दूरभाषयंत्रम्+अपि+आसीत्। प्रकल्पिताऽभूत्तदनुसारम् => प्रकल्पिता+अभूत्+तदनुसारम् परिचितोऽभूत्। => परिचितः+अभूत्। नमस्‍कृत्‍याब्रवीत् => नमस्‍कृत्य+अब्रवीत् “जानाम्‍यहम्। => “जानामि+अहम्। दृढतयाऽवोचम्” => दृढतया+अवोचम्” सग्धिरस्ति। => सग्धिः+अस्ति। कृष्‍णांगारानपेक्षन्‍ते। => कृष्‍णांगारान्+अपेक्षन्‍ते। प्रातरेव => प्रातः+एव नगरान्‍तरमद्य => नगरान्‍तरम्+अद्य तन्‍मूल्‍यमहं => तन्‍मूल्‍यम्+अहम् सविनयमङ्गीकृतमिदं => सविनयम्+अङ्गीकृतम्+इदम् अपरेद्युरेव => अपरेद्युः+एव प्रातर्यदा => प्रातः+यदा गतावास्‍ताम्। => गतौ+आस्‍ताम्। निद्राणाऽभूत्, => निद्राणा+अभूत्, जोशिनो भव्‍ये => जोशिनः+ भव्‍ये जोशिन: सर्वापि => जोशिन:+ सर्वापि गृहवाटिकाऽऽवृता, => गृहवाटिका+आवृता, भवनेऽपि => भवने+अपि विनाशमिमम् => विनाशम्+इमम् किमनुभूतम् => किम्+अनुभूतम् क्रोधाग्निस्‍तस्‍य => क्रोधाग्निः+तस्‍य तेनानुसन्‍धानम् => तेन+अनुसन्‍धानम् “कस्‍यायमपराध” => “कस्‍य+अयम्+अपराधः” सुशकमनुमातुम्। => सुशकम्+अनुमातुम्। मयाऽवगतम् => मया+अवगतम् भीतेनाऽऽशङ्कितेन => भीतेन+आशङ्कितेन मयाऽसकृत् => मया+असकृत् यन्‍मा => यत्+मा ममायम् => मम+अयम् कोऽपि => कः+अपि ज्ञातुमपारयद् => ज्ञातुम्+अपारयत् यज्‍जोशिन: => यत्+जोशिन: सेयम् => सा+इयम् कृष्‍णरजोविलेपनम्, => कृष्‍णरजः+विलेपनम्, हस्‍तलाघवमासीदिति। => हस्‍तलाघवम्+आसीत्+इति। प्रसादोऽनुभूत: => प्रसादः+अनुभूत: तदनन्‍तरमचिरादेव => तदनन्‍तरम्+अचिरात्+एव स्‍थानान्तरणपरवशोऽस्‍माकम् => स्‍थानान्तरणपरवशः+अस्‍माकम् परिवारस्‍ताम् => परिवारः+ताम् नगरान्‍तरमगात्, => नगरान्‍तरम्+अगात्, किमभून्‍नन्दिताया: => किम्+अभूत्+नन्दिताया: जोशिमहाशयेनेति => जोशिमहाशयेन+इति नाद्यावधि => न+अद्य+अवधिः दुष्कृतमात्‍मना => दुष्कृतम्+आत्‍मना कृतमिव => कृतम्+इव बहिर्मा => बहिः+मा खलाचारस्‍यास्‍योपरि => खलाचारस्‍य+अस्‍य+उपरि लज्‍जमानो न => लज्‍जमानः+ न वृत्तमिदमद्यावधि => वृत्तम्+इदम्+अद्यावधि कस्‍मायपि => कस्‍माय+अपि निवेदितवानस्मि। => निवेदितवान्+अस्मि। इदमप्‍यनुभवामि => इदम्+अपि+अनुभवामि चपलमतिर्विप्रकृतो => चपलमतिः+विप्रकृतो तादृशमनुचितम् => तादृशम्+अनुचितम् खलकृत्‍यमाचरेदिति => खलकृत्‍यम्+आचरेत्+इति नासंभवम्, => न+असंभवम्, तादृश्‍यभूद्यदेवंविधानि => तादृशी+अभूत्+एवंविधानि लज्‍जास्‍पदममन्‍यत, => लज्‍जास्‍पदम्+अमन्‍यत, मदीयमान्‍तरमपि => मदीयम्+आन्‍तरम्+अपि तदिदमेवान्‍वभूद् => तदिदम्+एव+अन्वभूत् यन्‍नाऽऽसीदयम् => यत्+न+आसीत्+अयम् केनाऽपि => केन+अपि एवंविधमाचरणम् => एवंविधम्+आचरणम् मूलतो नन्दितायास्‍तथाकथितेन => मूलतः+ नन्दितायाः+तथाकथितेन नन्दितायास्‍तथाकथितेन => नन्दितायाः+तथाकथितेन प्रेरितमासीदित्‍यधुना => प्रेरितम्+आसीत्+इति+अधुना किन्‍त्‍वनेन => किन्‍तु+अनेन सोऽयम् => सः+अयम् प्रभावो जनितो => प्रभावः+ जनितः+ जनितो यत्तादृशं => जनितः+ यत्+तादृशम् यत्तादृशं => यत्+तादृशम् पूर्वरागमनिष्टं => पूर्वरागम्+अनिष्टम् केऽपि => के+अपि नाऽभविष्‍यत्तदापि => न+अभविष्‍यत्+तदापि स्‍वकीयवैभवविकत्‍थनपरेणावमाननाऽस्‍माकम् => स्‍वकीयवैभवविकत्‍थनपरेण+अवमानन्+अस्‍माकम् कृताऽभविष्‍यत्, => कृता+अभविष्‍यत्, तादृशीमेव => तादृशीम्+एव शठतामहमकरिष्‍यमिति => शठताम्+अहम्+अकरिष्‍यम्+इति नात्र => न+अत्र शाठ्यमेवेदमासीत्। => शाठ्यम्+एव+इदम्+आसीत्। प्रेम्‍णस्‍तस्‍या => प्रेम्‍णः+तस्‍याः उद्दण्‍डतायाश्‍चापि => उद्दण्‍डतायाः+च+अपि पर्यवसानमभूत्, => पर्यवसानम्+अभूत्, नाभूद् => न+अभूत् वृद्धिरिति => वृद्धिः+इति ज्ञातमेव => ज्ञातम्+एव स्‍याद्भवद्भि:। => स्‍यात्+भवद्भि:। प्रायोऽर्धशती => प्रायशः+अर्धशती घटनामिमाम् => घटनाम्+इमाम् कदाचिदेव => कदाचित्+एव तिरोहितामेव => तिरोहिताम्+एव सहसैव => सहसा+एव प्रसङ्गवशादद्य => प्रसङ्गवशात्+अद्य तामिमाम् => ताम्+इमाम् स्‍मृतवानहम्, => स्‍मृतवान्+अहम्, निभृतमपवार्य, => निभृतम्+अपवार्य, भवन्‍तमप्‍यर्थये => भवन्‍तम्+अपि+अर्थये यदस्‍या: => यत्+अस्‍या: कामपि => काम्+अपि कुत्रचनापि => कुत्रचन+अपि भवानिति => भवान्+इति यतोऽद्यापि => यतः+अद्य+अपि चापलमिदम् => चापलम्+इदम् कदाचारमेवाहम् => कदाचारम्+एव+अहम् शनैरुनगतिका => शनैः+उनगतिका निद्राऽभज्‍यत। => निद्रा+अभज्‍यत। प्रत्‍यूषसमयोऽऽयमभूत्। => प्रत्‍यूषसमयः+अयम्+अभूत्। कतममिदम् => कतमम्+इदम् सम्‍पूर्णामपि => सम्‍पूर्णाम्+अपि नाऽवबुद्धम् => न+अवबुद्धम् किंयांश्‍चावाशिष्‍यते। => कियान्+च+अवशिष्‍यते। बहिर्दृश्यम् => बहिः+दृश्यम् मनागपि => मनाक्+अपि नयनगोचरमिति => नयनगोचरम्+इति मयोत्‍थाय => मया+उत्‍थाय बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य तदैवाऽहमजानाम् => तदैव+अहम्+अजानाम् यदिदम् => यत्+इदम् मोहनपुराख्‍यमस्ति। => मोहनपुराख्‍यम्+अस्ति। जनास्‍तत्रैकत्र => जनाः+तत्र+एकत्र सांकुल्‍यमुत्‍पादयन्ति? => सांकुल्‍यम्+उत्‍पादयन्ति? अहमपि => अहम्+अपि दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव स्‍तब्‍धोऽभूवम् => स्‍तब्‍धः+अभूवम् यत्तत्रैक: => यत्+तत्र+एक: स्‍थापितोऽभूत्। => स्‍थापितः+अभूत्। पृष्‍ट्वाऽहम् => पृष्‍ट्वा+अहम् ज्ञातुमपारयम् => ज्ञातुम्+अपारयम् प्रातरेव => प्रातः+एव स्‍थात्रेऽस्मिन् => स्‍थाने+अस्मिन् अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव यात्रिणोऽवतीर्णा:, => यात्रिणः+अवतीर्णा:, स्‍वच्‍छकारास्‍तस्‍य => स्‍वच्‍छकाराः+तस्‍य तैर्दृष्टम् => तैः+दृष्टम् शायिकोपरि => शायिका+उपरि सुप्तोऽभूत्। => सुप्तः+अभूत्। तारस्‍वरेणाऽऽकारितवन्‍त:, => तारस्‍वरेण+आकारितवन्‍त:, किमप्‍युत्तरमधिगतम्। => किमपि+उत्तरम्+अधिगतम्। तमुत्‍थापयितुम् => तम्+उत्‍थापयितुम् तैरवगतम् => तैः+अवगतम् यत्‍सः => यत्+सः दावाग्निरिव => दावाग्निः+इव समाचारोऽयम् => समाचारः+अयम् चाऽधिकारिण: => च+अधिकारिण: तस्‍याभिज्ञानम् => तस्‍य+अभिज्ञानम् क्रियमाणमासीत्। => क्रियमाणम्+आसीत्। वीक्षितुमेव => वीक्षितुम्+एव जनास्‍तत्र => जनाः+तत्र समवायन्‍तेत्‍यहमजानाम्। => समवायन्‍ता+इति+अहम्+अजानाम्। धूमशकटिर्गन्‍तुकामैव => धूमशकटिः+गन्‍तुकामा+एव स्‍यादित्‍याशङ्कमानोऽहम् => स्‍यात्+इति+आशङ्कमानः+अहम् जनसमूहात्तस्‍मात् => जनसमूहात्+तस्मात् परावर्तितुमैच्‍छम्, => परावर्तितुम्+एच्‍छम्, श्‍वेतवस्‍त्रच्‍छदमुद्घाट्य => श्‍वेतवस्‍त्रच्‍छदम्+उद्घाट्य मयाऽपि => मया+अपि दृष्टिरे‍का => दृष्टिः+ए‍का दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव विस्‍मयभराचीत्‍कारो मन्‍मुखान्निरसरत्। => विस्‍मयभराचीत्‍कारः+ मन्‍मुखात्+निसरत्। मन्‍मुखान्निरसरत्। => मन्‍मुखात्+निसरत्। उपाध्‍यायोऽभूत्। => उपाध्‍यायः+अभूत्। किमित्‍ययम् => किमिति+अयम् स्‍थात्रेऽस्मिन् => स्‍थाने+अस्मिन् प्राणानत्‍यजत्? => प्राणान्+अत्‍यजत्? कुत्रायम् => कुत्र+अयम् गच्‍छन्‍नभूत्? => गच्‍छन्+अभूत्? नास्ति => न+अस्ति कश्‍चनाऽपि => कश्‍चन+अपि प्राध्‍यापकपदमधितस्‍थुषो => प्राध्‍यापकदम्+अधितस्‍थुषः विभागेऽन्‍यस्मिम् => विभागे+अन्‍यस्मिन् स्‍थानान्‍तरितोऽभूवम्, => स्‍थानान्‍तरितः+अभूवम्, सोपि => सः+अपि श्रुतमभूत्। => श्रुतम्+अभूत्। एतस्मिन्‍नन्‍तराले => एतस्मिन्+अन्‍तराले किमघटतेति => किम्+अघटता+इति नाहमजानाम्। => न+अहम्+अजानाम्। तस्‍यैतस्‍य => तस्‍य+एतस्‍य समयोऽत्र => समयः+अत्र व्‍यतियापितस्‍तर्हि => व्‍यतियापितः+तर्हि धूमशकटिर्मम => धूमशकटिः+मम पेटिकामादाय => पेटिकाम्+आदाय इत्‍यासीन्‍ममाशङ्का। => इति+आसीत्+मम+आशङ्का। सहकर्मणो दशामिमाम् => सहकर्मणः+ दशाम्+इमाम् दशामिमाम् => दशाम्+इमाम् तूर्णमेव => तूर्णम्+एव यदत्रैव => यत्+अत्र+एव परस्‍तादेवापराम् => परस्‍तात्+एव+अपराम् धूमशकटिमारुह्य => धूमशकटिम्+आरुह्य ममोपकरणानि => मम+उपकरणानि यात्रिकक्षतोऽवातार्यन्‍त। => यात्रिकक्षतः+अवातार्यन्‍त। यात्राविरामस्‍वीकृतिर्लब्‍धा, => यात्राविरामस्‍वीकृतिः+लब्‍धा, अधिकारिणश्‍च => अधिकारिणः+च यदहमेनम् => यत्+अहम्+एनम् यद्येतस्‍याभिज्ञानम् => यदि+एतस्‍य+अभिज्ञानम् भवद्भिस्‍तर्ह्यहम् => भवद्भिः+तर्हि+अयम् प्राप्ताऽभूत्। => प्राप्ता+अभूत्। सर्वमंकितमभूत्। => सर्वम्+अंकितम्+अभूत्। सूचनांऽपि => सूचना+अपि दत्ताऽभूत्। => दत्ता+अभूत्। तेषामागमनम् => तेषाम्+आगमनम् प्रतीक्षितमभूत्। => प्रतीक्षितम्+अभूत्। जनेष्‍वहमप्‍यात्‍मानम् => जनेषु+अहम्+अपि+आत्‍मानम् विविधेषूहापोहेषु => विविधेषु+उहापोहेषु व्‍यापृतमासीत्। => व्‍यापृतम्+आसीत्। स्‍पष्टमभूद्यदयम् => स्‍पष्टम्+अभूत्+अयम् एकाक्‍येव => एकाकी+एव कुर्वाणोऽभूत्। => कुर्वाणः+अभूत्। इदमपि => इदम्+अपि कृतवद्भिर्द्राक्तरै: => कृतवद्भिः+द्राक्तरै: सूचितमासीद् => सूचितम्+आसीत् हृदयावरोधोऽभूत्। => हृदयावरोधः+अभूत्। निष्‍कर्षोऽयमप्‍यभूद्यदयम् => निष्‍कर्षः+अपि+अय़म्+अपि+अभूत्+अयम् किमित्‍येकाकिनाऽनेन => किमिति+एकाकिना+अनेन हृदवरोधादयम् => हृदवरोधात्+अयम् प्राणानत्‍यजत्। => प्राणान्+अत्‍यजत्। दिवमारुरोह। => दिवम्+आरुरोह। सहयात्रिभिश्‍च => सहयात्रिभिः+च सुप्तोऽयमस्‍तीति => सुप्तः+अयम्+अस्‍ति+इति चिन्‍तयद्भिर्न => चिन्‍तयद्भिः+न विशेषतोऽवधानम् => विशेषतः+अवधानम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् विहितचरमभूदेव। => विहितचरम्+अभूत्+एव। यद्ययम् => यदि+अयम् मनागपि => मनाक्+अपि प्राणानधारयिष्‍यत्, => प्राणान्+अधारयिष्‍यत, अहमस्‍य => अहम्+अस्‍य चिकित्‍सालयेऽनेष्‍यमेनम्, => चिकित्‍सालये+अनेष्‍यम्+एनम्, चिकित्‍साऽभविष्‍यत् => चिकित्‍सा+अभविष्‍यत् सर्वमतीतम् => सर्वम्+अतीतम् वृत्तजातमहमज्ञास्‍यम्। => वृत्तजातम्+अहम्+अज्ञास्‍यम्। वराकोऽयम् => वराकः+अयम् सत्‍पुरुषो न => सत्‍पुरुषः+ न किंचिदवोचत् => किंचित्+अवोचत् दारुणमिमम् => दारुणम्+इमम् अहमस्‍मरम् => अहम्+अस्‍मरम् उपाध्‍यायस्‍यास्‍य => उपाध्‍यायस्‍य्+अस्‍य सर्वेऽपि => सर्वे+अपि त्‍वसकृदयम् => तु+असकृत्+अयम् प्रशंसितोऽभूत् => प्रशंसितः+अभूत् पद्यमिदमेतस्‍य => पद्यम्+इदम्+एतस्‍य सुधामुचो वाच:। => सुधाम्+उचः+ वाच:। समस्‍फुरन्‍मे। => समस्‍फुरनत्+मे। दारुणमवसानम् => दारुणम्+अवसानम् किमित्‍याप्‍नोत्? => किमिति+आप्‍नोत्? दरिद्रोऽपि => दरिद्रः+अपि नाऽभूत्। => न+अभूत्। सुसमृद्धोऽसावभूदिति => सुसमृद्धः+असौ+अभूत्+इति सर्वेऽजानन्। => सर्वे+अजानन्। तत्‍सविधेऽभूत्। => तत्‍सविधे+अभूत्। सर्वमेव => सर्वम्+एव त्‍वासीत्तदन्तिके। => तु+आसीत्+तदन्तिके। इदमपि => इदम्+अपि श्रुतमासीद् => श्रुतम्+आसीत् यत्तत्‍सुतेष्‍वे => यत्+तत्+सुतेषु+एव कस्‍तु => कः+तु चिकित्‍सकोऽस्ति। => चिकित्‍सकः+अस्ति। सुमहत्‍पदमधितिष्‍ठति, => सुमहत्‍पदम्+अधितिष्‍ठति, कुत्रचनाधिशासी, => कुत्रचन+अधिशासी, वाऽभूदित्‍यधुनाऽहमस्‍मरम्। => वा+अभूत्+इति+अधुना+अहम्+अस्‍मरम्। सौभाग्‍यमयमुपभुंक्ते => सौभाग्‍यम्+अयम्+उपभुंक्ते किमिदम् => किम्+इदम् रहस्‍यमिदम् => रहस्‍यम्+इदम् प्रक्ष्‍यामीति => प्रक्ष्‍याम्+इति चिन्‍तयन्‍नहमभूवम् => चिन्‍तयन्+अहम्+अभूवम् व्‍यत्‍यगात्, => व्‍यति+अगात्, रेलवेकर्मचारिणस्‍तु => रेलवेकर्मचारिणः+तु तत्रावर्तीणम् => तत्र+अवर्तीणम् सौविध्‍यमनुभवन्‍त: => सौविध्‍यम्+अनुभवन्‍त: स्‍वाच्‍छन्‍द्यमुपभोक्तुमारभन्‍त। => स्‍वाच्‍छन्‍द्यम्+उपभोक्तुम्+आरभन्‍त। पश्‍चात्तापवशगोऽचिन्‍तयम्, => पश्‍चात्तापवशगः+अचिन्‍तयम्, कष्टमिदम् => कष्टम्+इदम् विजानताऽपि => विजानता+अपि मयोढम्?” => मया+उढम् प्रातरेव => प्रातः+एव तत्रोपसर्पन्‍मयाऽवलोकित:। => तत्र+उपसर्पत्+मया+अवलोकित:। समायातेऽस्मिन्‍नहमवागच्‍छम् => समायाते+अस्मिन्+अहम्+अवगच्‍छम् यदस्‍याकृति: => यत्+तस्य+आकृति: परिचितमेव => परिचितम्+एव तेनैव => तेन+एव प्रदत्तस्‍तदाऽहमस्‍मरम् => प्रदत्तः+तदा+अहम्+अस्‍मरम् यदस्‍माकम् => यत्+अस्‍माकम् भूतपूर्वश्‍छात्र: => भूतपूर्वः+छात्र: कौशिकोयमभूत्। => कौशिकः+अयम्+अभूत्। कृष्‍णकान्‍तोपाध्‍यायोऽपि => कृष्‍णकान्‍तोपाध्‍यायः+अपि गुरुरासीत्। => गुरुः+आसीत्। निवसन्‍नभूत्। => निवसतन्+अभूत्। स्‍वमप्‍ययम् => स्‍वम्+अपि+अयम् प्राध्‍यापकोऽस्ति => प्राध्‍यापकः+अस्ति स्‍वगुरोराकस्मिकम् => स्‍वगुरोः+आकस्मिकम् निशम्‍याऽयम् => निशम्‍य+अयम् प्रधाव्‍याऽऽगतोऽभूत्। => प्रधाव्‍य+आगतः+अभूत्। तेनैव => तेन+एव मह्यमसूच्‍यत => मह्यम्+असूच्‍यत कोऽपि => कः+अपि स्‍वजनोऽभूत्। => स्‍वजनः+अभूत्। पुत्रस्‍तु => पुत्रः+तु विदेशेऽस्ति। => विदेशे+अस्ति। गतोऽभूत्। => गतः+अभूत्। सहैव => सह+एव पूर्वमेव => पूर्वम्+एव स्‍वर्गमारुढवती। => स्‍वर्गम्+आरुढवती। केवलमेको => केवलम्+एको भवनेऽभूत् => भवने+अभूत् कौशिकोऽयम् => कौशिकः+अयम् समाया‍ताऽस्ति। => समाया‍ता+अस्ति। प्रवसन्‍तोऽभूवंस्‍तेभ्‍यस्‍तत्र => प्रवसन्‍तः+अभूवन्+तेभ्‍यः+तत्र तेषामागमने => तेषाम्+आगमने समयस्‍तु => समयः+तु लगत्‍येव। => लगति+एव। अतोऽन्तिमाय => अतः+अन्तिमाय स्‍वयमयमत्र => स्‍वयम्+अयम्+अत्र समायातोभूत्। => समायातः+अभूत्। किमधुना => किम्+अधुना क्रियतामित्‍यावाम् => क्रियताम्+इति+आवाम् द्वावपि => द्वौ+अपि तदिदमेव => तत्+इदम्+एव यच्‍छवस्‍य => यत्+शवस्‍य प्रयत्‍नोऽकिञ्चित्‍कर => प्रयत्‍नः+अकिञ्चित्‍कर समागच्‍छेयुरिति => समागच्‍छेयुः+इति वेति? => वा+इति? शवोऽपि => शवः+अपि विकृतिमियात्। => विकृतिम्+इयात्। अतस्‍तदैव => अतः+तदैव शवस्‍यान्‍त्‍य-परीक्षा-प्रतिवेदनस्‍य => शवस्‍य+अन्‍त्‍य-परीक्षा-प्रतिवेदनस्‍य शवोऽधिगत:, => शवः+अधिगत:, तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव शवदाहो मोहनपुरे => शवदाहः+ मोहनपुरे मयाऽग्रिमा => मया+अग्रिमा कर्तव्‍याऽभूत्, => कर्तव्‍या+अभूत्, कौशिकेनापि => कौशिकेन+अपि प्रतिनविर्तितव्‍यमासीत्। => प्रतिनिवर्तितव्‍यम्+आसीत्। द्वावपि => द्वौ+अपि कौशिकस्‍तु => कौशिकः+तु मयाऽनुरुद्धो => मया+अनुरुद्धः यत्‍परस्‍तात्। => यत्+परस्‍तात्। संजातमिति => संजातम्+इति तदापि => तदा+अपि शान्‍ताऽभूत्। => शान्‍ता+अभूत्। स्‍वर्गतस्‍योपाध्‍यायस्‍य => स्‍वर्गगतस्‍य+उपाध्‍यायस्‍य व्‍यवस्‍यन्‍तीति। => व्‍यवस्‍यन्‍ति+इति। मिलितावभूतामिति => मिलितौ+अभूताम्+इति द्वाभ्‍यामप्‍यन्‍योन्‍यस्‍य => द्वाभ्‍याम्+अपि+अन्‍योन्‍यस्‍य निरन्‍तरमहम् => निरन्‍तरम्+अहम् कीदृशीयम् => कीदृशः+अयम् परिणमतेऽन्‍तत:। => परिणमते+अन्‍तत:। एवमनाथवदपरिचिते => एवम्+अनाथवत्+अपरिचिते स्‍थलेऽर्धपरिचितैर्जनैर्दग्‍धोऽन्तिमाम् => स्‍थले+अर्धपरिचितैः+जनैः+दग्‍धः+अन्तिमाम् क्रियामवाप। => क्रियाम्+अवाप। मुखग्निर्दत्त:। => मुखाग्निः+दत्त:। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् प्रतीक्षमाणोऽहम् => प्रतीक्षमाणः+अहम् सप्ताहद्वयमस्‍थाम्। => सप्ताहद्वयम्+अस्‍थाम्। कश्‍चनाऽपि => कश्‍चन+अपि प्राप्तस्‍तदाऽहमेव => प्राप्तः+तदा+अहम्+एव तेन => मया+आकर्णितम् किमहम् => किम्+अहम् विनिवेदयेयमिति => विनिवेदयेयम्+इति नावगच्‍छामि। => न+अवगच्‍छामि। निष्‍कृष्टांशोऽयमस्ति => निष्‍कृष्टांशः+अयम्+अस्ति गृहस्‍थश्‍चाऽभूत्। => गृहस्‍थः+च+अभूत्। तेनोच्‍चशिक्षां => तेन+उच्‍चशिक्षाम् कश्‍चनांशो भवननिर्माणे => कश्‍चन+अंशः+ भवननिर्माणे संस्‍थाभिर्विश्‍वविद्यालयादिभि:। => संस्‍थाभिः+विश्वविद्यालयादिभि:। रोगवशाद्दिवमारुढा => रोगवशात्+दिवम्+आरुढा तदारभ्‍यैकाक्‍येन => तदा+आरभ्‍य+एकाक्‍येन यात्रामकरोत्। => यात्राम्+अकरोत्। सहसैनमाक्रामदिति => सहसा+एनम्+आक्रामत्+इति सर्वैरवगतमासीत्, => सर्वैः+अवगतम्+आसीत्, औषधमप्‍ययमगृह्णवन्नियमि‍तम्, => औषधम्+अपि+अयम्+अगृह्णत्+नियमि‍तम्, चिकित्‍सक-पदारुढस्‍याप्‍यस्‍य => चिकित्‍सक-पदारुढस्‍य+अपि+अस्‍य नाभूत्तावान् => न+अभूत्+तावान् अमरीकादेशादागत्‍य => अमरीकादेशात्+आगत्‍य बहुकालमस्‍य => बहुकालम्+अस्‍य सुतोऽपि => सुतः+अपि व्‍यापारव्‍यस्‍तत्‍वान्‍नाधिकम् => व्‍यापारव्‍यस्‍तत्‍वात्+न+अधिकम् समयमस्‍मै => समयम्+अस्‍मै प्रदातुमशकत्। => प्रदातुम्+अशकत्। प्राध्‍यापकेनानेन => प्राध्‍यापकेन+अनेन सहायकोऽभून्‍न => सहायकः+अभूत्+न नानेनावगन्‍तव्‍यम् => न+अनेन+अवगन्‍तव्‍यम् कुपुत्रावास्‍ताम्! => कुपुत्रौ+आस्‍ताम्! साहाय्यमयाचत, => साहाय्यम्+अयाचत, प्रदातुमचेष्‍टेताम्। => प्रदातुम्+अचेष्‍टेताम्। सहसैवायम् => सहसा+एव+अयम् प्राणनत्‍यज्, => प्राणान्+अत्‍यज्, एतावत्तु => एतावत्+तु परस्‍ताद्यत् => परस्‍तात्+यत् प्रकटयानीति => प्रकटयानि+इति नावगच्‍छामि। => न+अवगच्‍छामि। चावगतम् => च+अवगतम् यत्‍कौशिकेन => यत्+कौशिकेन तस्‍यान्‍त्‍येष्टि: => तस्‍य+अन्‍त्‍येष्टि: द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि धन्‍यवादैरयम् => धन्‍यवादैः+अयम् प्रतिपूर्तिरपि => प्रतिपूर्तिः+अपि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव पुत्रद्वयेनापि => पुत्रद्वयेन+अपि स्थितेनैव => स्थितेन+एव किमेतदतिरिक्तम् => किम्+एतदतिरिक्तम् कर्तव्‍यमवशिष्टमिति => कर्तव्‍यम्+अवशिष्टम्+इति नाऽवागच्‍छन्। => न+अवगच्‍छन्। कर्तुमीशन्‍ते? => कर्तुम्+ईक्षन्‍ते? युगगतिरेव => युगगतिः+एव किन्‍त्‍वेकम् => किन्‍तु+एकम् कौशिकेनादीरितिम् => कौशिकेन+उदीरितिम् तस्‍याशयम् => तस्‍य+आशयम् कथमहम् => कथम्+अहम् व्‍याकरवाणीति => व्‍याकरवाणि+इति द्वाभ्‍यामपि => द्वाभ्‍याम्+अपि वृत्तमिदमाकर्ण्‍य => वृत्तम्+इदम्+आकर्ण्‍य प्रोक्तो यद्भवता => प्रोक्तः+ यत्+भवता यद्भवता => यत्+भवता साध्‍वेव => साधु+एव यच्‍छवस्‍यान्‍त्‍येष्टिस्‍तत्रैव => यत्+शवस्‍य+अन्‍त्‍येष्टिः+तत्रैव व्‍यर्थमस्‍माकम् => व्‍यर्थम्+अस्‍माकम् प्रतीक्षयाऽपि => प्रतीक्षया+अपि साधयितव्‍यमासीत्? => साधयितव्‍यम्+आसीत्? पितुर्निधनम् => पितुः+निधनम् मृत्‍युरभूत्। => मृत्‍युः+अभूत्। तन्निधनमजनि। => तन्निधनम्+अजनि। राशेरादानाय => राशेः+आदानाय परिजनानामुत्तराधिकारिणाम् => परिजनानाम्+उत्तराधिकारिणाम् उपस्थितिरावश्‍यकी => उपस्थितिः+आवश्‍यकी चापि => च+अपि तैरपेक्ष्‍यते। => तैः+अपेक्ष्‍यते। स्थितिरभविष्‍यत्तर्हि => स्थितिः+अभविष्‍यत्+तर्हि त्‍वस्‍माकमुपस्थितिरपरिहार्याऽभविष्‍यत् => तु+अस्‍माकम्+उपस्थितिः+परिहार्या+अभविष्‍यत् त्‍वेतस्‍याम् => तु+तस्‍याःम् प्रयोजनायाभविष्‍यत्? => प्रयोजनाय+अभविष्‍यत्? तत्‍साध्‍वेव। => तत्+साधु+एव। सर्वमिंद => सर्वम्+इदम् नाऽत्र => न+अत्र एवंविधायाम् => एवम्+विधायाम् स्थितावीदृशमेव => स्थितौ+ईदृशम्+एव चिन्‍तनमाधुनिके => चिन्‍तनम्+आधुनिके सर्वेषामाधुनिकानाम् => सर्वेषाम्+आधुनिकानाम् भवेदिति => भवेत्+इति निगूह्योपरिष्टात् => निगूह्य+उपरिष्टात् समाचरेदित्‍यपि => समाचरेत्+इत्यपि भवेत्तदापि => भवेत्+तदापि न्‍वेतदधिकम् => नु+एतदधिकम् यच्‍च => यत्+च तत्राऽपराध:? => तत्र+अपराध:? नाद्यावधि => न+अद्य+अवधिः तदिदमवगन्‍तुम् => तत्+इदम्+अवगन्‍तुम् यत्‍सर्वमिदम् => यत्‍सर्वम्+इदम् पुत्रावक्रोशस्‍य => पुत्रौ+अक्रोशस्‍य युगगतिरिति => युगगतिः+इति सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् क्रोशेयम् => क्रोशा+इयम् सोऽयम् => सः+अयम् स्‍पष्टोक्तिर्वा => स्‍पष्टोक्तिः+वा किमत्र => किम्+अत्र निर्णीयेतेत्‍यत्र => निर्णीयेत्+इति+अत्र अहमाभारम् => अहम्+आभारम् श्रान्‍तमिवात्‍मानमन्‍वभवम्। => श्रान्‍तम्+इव+आत्‍मानम्+अन्वभवम्। रात्रावहम् => रात्रौ+अहम् सानन्‍दमर्धनिमीलितनेत्र: => सानन्‍दम्+अर्धनिमीलितनेत्र: किञ्चिदालपन् => किञ्चित्+आलपन् मामात्‍मसात् => माम्+आत्‍मसात् अन्‍यस्मिन्‍नेव => अन्‍यस्मिन्+एव अद्यापि => अद्य+अपि तमेव => तम्+एव कार्यक्रममनुसर्तुमिच्‍छुरेकम् => कार्यक्रमम्+अनुसतुम्+इच्‍छुः+एकम् पुस्‍तकमादाय => पुस्‍तकम्+आदाय खट्वायामुपाविशम्। => खट्वायाम्+उपाविशम्। मह्यमवधानम् => मह्यम्+अवधानम् मयोच्‍चैराकारितम् => मया+उच्‍चैः+आकारितम् कोऽयमद्य => कः+अयम्+अद्य महानसव्‍यापरो यद्रात्रेरष्टवादनानन्‍तरमपि => महानसव्‍यापरः+ यत्+रात्रेः+अष्टवादनान्+अन्‍तरम्+अपि यद्रात्रेरष्टवादनानन्‍तरमपि => यत्+रात्रेः+अष्टवादनान्+अन्‍तरम्+अपि बहिरायाति => बहिः+आयाति प्राचामाभाणकम् => प्राचाम्+आभाणकम् प्रातरष्टवादने => प्रातः+अष्टवादने वोत्तरमहं => व+उत्तरम्+अहम् इत्‍यधुना => इति+अधुना भवाँस्‍तु => भवान्+तु सर्वदैव => सर्वदा+एव करोतीति => करोति+इति मीदयमेव” => मदीयम्+एव” किमेवमकारणचिन्‍ताभिराकुलीभूय => किम्+एवम्+अकारणचिन्‍ताभिः+आकुलीभूय मामपि => माम्+अपि साभिरुचिम् => सा+अभिरुचिम् बहिरायाता। => बहिः+आयाता। प्रातरिह => प्रातः+इह याचिकाऽस्ति?” => याचिका+अस्ति?” तत्‍परिवारश्‍च => तत्‍परिवारः+च मासमेकम् => मासम्+एकम् मासस्‍यान्तिमश्‍चायम् => मासस्‍य+अन्तिमः+च+अयम् वयमेव => वयम्+एव नूनमेतेषाम् => नूनम्+एतेषाम् वयमृणम् => वयम्+ऋणम् एवेति.....” => एव+इति.....” रूप्‍यकाणामेव!! => रूप्‍यकाणाम्+एव!! प्रतिवेशसम्‍बन्‍धोऽपि => प्रतिवेशसम्‍बन्‍धः+अपि अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव त्‍वहम् => तु+अहम् ज्ञातमधुना => ज्ञातम्+अधुना पुनरस्‍मान् => पुनः+अस्‍मान् चेत्‍सत्‍यम् => चेत्+सत्‍यम् दृष्ट्वाहम् => दृष्ट्वा+अहम् किमहम् => किम्+अहम् प्रतिभटपटुज्‍वालामालाकुलो => प्रतिभटपटुज्‍वालाम्+आलाकुलः तृणमपि => तृणम्+अपि अहमपि => अहम्+अपि कमपि => कम्+अपि पूर्वमेव => पूर्वम्+एव प्रतिज्ञातवत्‍यस्मि। => प्रतिज्ञातवति+अस्मि। कन्‍यकाऽसि।” => कन्‍यका+असि।” काऽस्ति => का+अस्ति अकारणकुपिताऽसि? => अकारणकुपिता+असि? रावणकुलकन्‍यकात्‍वख्‍यातेर्व्‍याख्‍याम्। => रावणकुलकन्‍यकात्‍वख्‍यातेः+व्याख्‍याम्। शिरोमणिरासीत्। => शिरोमणिः+आसीत्। तमेव => तम्+एव सर्वेऽयाचन्‍त। => सर्वे+अयाचन्‍त। निधायाऽऽत्‍मेधोऽनेन => निधाय+आत्‍मेधः+अनेन प्रारब्‍धस्‍तदा => प्रारब्‍धः+तदा प्रसन्‍नो भगवान्‍मृडानीपतिराविर्भूय => प्रसन्‍नः+ भगवान्+मृडानीपतिः+आविर्भूय भगवान्‍मृडानीपतिराविर्भूय => भगवान्+मृडानीपतिः+आविर्भूय याचितुममुमादिदेश। => याचितुम्+अमुम्+आदिदेश। चास्‍य => च+अस्‍य दशाऽपि! => दशा+अपि! रावणशिरसामिमाम् => रावणशिरसाम्+इमाम् पुरामपि => पुराम्+अपि कण्‍डूलदोर्मण्‍डली- => कण्‍डूलदोः+मण्‍डली- लिप्‍सोर्वरम्। => लिप्‍सः+वरम्। मिथस्‍त्‍वम् => मिथः+त्वम् याच्‍ञादैन्‍यपराङ्मुखोऽभूत्तथा => याच्‍ञादैन्‍यपराङ्मुखः+अभूत्+तथा भवत्‍यप्‍यस्‍तीति => भवति+अपि+अस्‍ति+इति मयाऽऽत्‍मा => मया+आत्‍मा रावणरवविनिन्‍दकमट्टहासमारब्‍धवती। => रावणरवविनिन्‍दकम्+अट्टहासम्+आरब्‍धवती। मयोक्तम् => मया+उक्तम् भिक्षामपि => भिक्षाम्+अपि तच्चित्रम्। => तत्+चित्रम्। युवाऽद्य => युवा+अद्य खाद्यमल्‍पम्। => खाद्यम्+अल्‍पम्। प्रचालयितुममिच्‍छामि। => प्रचालयितुम्+इच्‍छामि। पुनरट्टहासमारब्‍धवती। => पुनः+अट्टहासम्+आरब्‍धवती। पृष्ठद्वारतो मन्मित्रम् => पृष्ठद्वारतः+ मन्मित्रम् धीरेन्‍द्रो निम्‍नोद्धृताम् => धीरेन्‍द्रः+ निम्‍नोद्धृताम् धिक्‍कृतिपरम्‍परामुद्गिरन् => धिक्‍कृतिपरम्‍पराम्+उद्गिरन् कोऽयम् => कः+अयम् विदूषकव्‍यापारोद्यारब्‍धस्‍त्‍वया? => विदूषकव्‍यापारोद्यारब्‍धः+त्वया? चापि => च+अपि भवानतिशेते”। => भवान्+अतिशेते”। नाऽयं => न+अयम् चर्चेयम्।” => चर्चा+इयम्।” अस्‍तीयम् => अस्‍ति+इयम् नाऽवाम् => न+आवाम् कश्चनाऽऽवाम् => कश्चन+आवाम् यद्भारते => यत्+भारते “किमिद => “किम्+इदम् दानिनोऽस्‍माकम् => दानिनः+अस्‍माकम् “धन्‍योऽसि => “धन्‍यः+असि सेयमेव => सा+इयम्+एव दानिनामिमाम् => दानिनाम्+इमाम् सूचिमुद्गिरन् => सूचिम्+उद्गिरन् किमिदम् => किम्+इदम् यदेभ्‍यो => यत्+एभ्‍यः एवाऽऽसन्, => एव+आसन्, परम्‍पराऽपि => परम्‍परा+अपि नाऽऽभविष्‍यन्, => न+अभविष्‍यन्, कुतोऽभविष्‍यन्?” => कुतः+अभविष्‍यन्?” यद्भारते => यत्+भारते श्रोतुमिच्‍छति => श्रोतुम्+इच्‍छति रहस्‍यमिदम् => रहस्‍यम्+इदम् समीचीनमिदम् => समीचीनम्+इदम् रहस्‍यमिदम् => रहस्‍यम्+इदम् देवानामप्‍यगोचरम्। => देवानाम्+अपि+अगोचरम्। रहस्‍यमिदम् => रहस्‍यम्+इदम् मनुरिक्ष्‍वाकवेऽब्रवीत्।” => मनुः+इक्ष्‍वाकवे+अब्रवीत्।” एतदुपर्यावाम् => एतदुपरि+आवाम् कथमिव?” => कथम्+इव?” कोऽयम् => कः+अयम् भवेद्रात्रावस्‍मद्द्वारि? => भवेत्+गात्रौ+अस्‍मद्द्वारि? त्‍वरितमुत्‍थाय => त्‍वरितम्+उत्‍थाय पत्रखण्‍डद्वयमादाय => पत्रखण्‍डद्वयम्+आदाय “किमिदम्?” => “किम्+इदम्?” चत्‍वारश्‍छात्रा‍स्तिष्ठन्ति। => चत्‍वारः+छात्राः+तिष्ठन्ति। परश्वस्‍तेषाम् => परश्वः+तेषाम् द्वयमस्‍मद्-हस्‍ते => द्वयम्+अस्‍मद्हस्‍ते “चाचितारश्च => “च+याचितारः+च भारतेऽस्‍माकम् => भारते+अस्‍माकम् भिक्षुकाश्च => भिक्षुकाः+च मामधिक्षिप्तवती-किन्‍तु => माम्+अधिक्षिप्तवती-किन्‍तु भूत्‍सेयम् => भूत्+सा+इयम् सोऽयमपि। => सः+अयम्+अपि। धीरेन्‍द्रो मत्‍पक्षमादाय => धीरेन्‍द्रः+ मत्‍पक्षम्+आदाय मत्‍पक्षमादाय => मत्‍पक्षम्+आदाय यच्चित्रपटस्‍यास्‍य => यत्+चित्रपटस्‍य+अस्‍य नाम्‍नैव => नाम्‍ना+एव भिक्षादानामाधारीकरोति- => भिक्षादानाम्+आधारीकरोति- त्विदम् => तु+इदम् भिक्षायाचनमेव। => भिक्षायाचनम्+एव। यद्यहम् => यदि+अहम् द्रष्टुमिच्‍छामि => द्रष्टुम्+इच्‍छामि अभावेऽपि => अभावे+अपि भिक्षैव => भिक्षा+एव अधुनैते => अधुना+एते भवॉंश्चित्रपटम् => भवान्+चित्रपटम् भवानेभ्‍य: => भवान्+एभ्‍य: दास्‍यत्‍येव। => दास्‍यति+एव। सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् भिक्षैव॥ => भिक्षा+एव॥ पश्‍यामस्‍तर्हि => पश्‍यामः+तर्हि भवेत्‍परिभाषा => भवेत्+परिभाषा द्रव्‍यस्‍योपार्जन => द्रव्‍यस्‍य+उपार्जन स्‍वामिनोऽपनुपस्थितौ, => स्‍वामिनः+अनुपस्थितौ, किम्चिद्वस्‍तु => किंचित्+वस्तु भवताऽऽत्‍मसात्क्रियते => भवता+आत्‍मसात्क्रियते तच्‍चौर्यमित्‍युच्‍यते। => तत्+चौर्यम्+इति+उच्‍यते। यद्युपार्जनम्, => यदि+उपार्जनम्, चेति => च+इति द्वयमपि => द्वयम्+अपि भिक्षामाश्रयन्‍ते। => भिक्षाम्+आश्रयन्‍ते। स्‍व-स्‍वत्‍वाऽऽपादनस्‍यायम् => स्‍व-स्‍वत्‍वा+आपादनस्‍य+अयम् ऋणमित्‍युच्‍यते। => ऋणम्+इति+उच्‍यते। यद्यहम् => यदि+अहम् दानमित्‍यस्‍माकम् => दानम्+इति+अस्‍माकम् श्रमस्‍यापीमाम् => श्रमस्‍य+अपीमाम् परिभाषामारब्‍धवान्। => परिभाषाम्+आरब्‍धवान्। द्रव्‍यग्रहणमुपार्जनपम्। => द्रव्‍यग्रहणम्+उपार्जनम्। ह्याङ्गलभाषायामपि => हि+आङ्गलभाषायाम्+अपि ‘नान्‍य: => ‘न+अन्‍य: विद्यतेऽयनाय। => विद्यते+अयनाय। नाऽस्ति, => न+अस्ति, तद्याचितम् => तद्+याचितम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् श्रुत्‍वाऽहम् => श्रुत्‍वा+अहम् ज्ञानाञ्जनशलाकयोन्‍मीलितनेत्रमिवात्‍मानमन्‍वभवम्। => ज्ञानाञ्जनशलाकया+उन्‍मीलितनेत्रम्+इव+आत्‍मानम्+अन्वभवम्। गृहीत्‍वाऽऽगच्‍छत्। => गृहीत्‍वा+आगच्‍छत्। धीरेन्‍द्रोऽवोचत्- => धीरेन्‍द्रः+अवोचत्- “धन्‍याऽसि => “धन्‍या+असि बलिर्वामनरूपाय => बलिः+वामनरूपाय गौरवान्वितोऽभूत्, => गौरवान्वितः+अभूत्, त्रिकटान्‍यादाय => त्रिकटानि+आदाय साऽपृच्‍छत् => सा+अपृच्‍छत् तद्रहस्‍यमस्ति => तत्+रहस्‍यम्+अस्ति सम्‍प्रदायगुरुर्भगवान् => सम्‍प्रदायगुरुः+भगवान् श्रममेव => श्रमम्+एव वस्‍तूनामात्‍मसात्‍करणस्‍य => वस्‍तूनाम्+आत्‍मसात्‍करणस्‍य दानिनोऽनेन => दानिनः+अनेन रहस्‍यमप्‍यसौ => रहस्‍यम्+अपि+असौ लोकेऽवतारयामास। => लोके+अवतारयामास। भिक्षायाश्च => भिक्षायाः+च स्‍वयमिन्‍द्र: => स्‍वयम्+इन्‍द्र: पुत्रमर्जुनम् => पुत्रम्+अर्जुनम् शक्तेरभिमुखम => शक्तेः+अभिमुखम् कवचकुण्‍डलेऽयाचत। => कवचकुण्‍डले+अयाचत। नितरामजेय: => नितराम्+अजेय: “किमिन्‍द्रस्‍त्रैलोक्‍याधिपोऽपि => “किम्+इन्‍द्रः+त्रैलोक्‍याधिपः+अपि याच्‍ञालाधवम् => याञ्चा+लाघवम् स्‍वयमजानात् => स्‍वयम्+अजानात् यन्‍मम => यत्+मम शक्तेराधारभूतम् => शक्तेः+आधारभूतम् वज्रमपि => वज्रम्+अपि एवाऽऽनीतम्। => एव+आनीतम्। शक्तेर्भीता: => शक्तेः+भीता: मुग्‍धस्‍यास्‍यास्‍थीन्‍यपि => मुग्‍धस्‍य+अस्‍य+अस्‍थीनि+अपि याचकश्चेदन्‍यम् => याचकः+देन्‍यम् स्‍वशरीरपरिमाणमामिषमयाचत।” => स्‍वशरीरपरिमाणम्+आमिषम्+आयाचत।” एवाभूवन्?” => एव+अभूवन्?” भिक्षाऽस्‍मत्‍संस्‍कृतौ => भिक्षा+अस्‍मत्+संस्‍कृतौ आश्रमास्‍तु => आश्रमाः+तु भिक्षामेवाश्रयन्‍ते। => भिक्षाम्+एव+आश्रयन्‍ते। ह्युपनीतस्‍य => हि+उपनीतस्‍य इत्‍यारटन् => इति+आरटन् गौरानयनम् => गौः+आनयनम् चानुष‍ङ्गिकीति => च+आनुष‍ङ्गिकी+इति चानयेति’ => च+आनय+इति’ दातुकामोऽपि => दातुकामः+अपि भिक्षामेवाश्रयति। => भिक्षाम्+एव+आश्रयति। यत्‍सर्वमेधानन्‍तरम् => यत्+सर्वमेधानन्‍तरम् वराको रघुरपि => वराकः+ रघुः+अपि रघुरपि => रघुः+अपि स्‍वगुरुपत्‍न्‍याऽऽज्ञप्त:, => स्‍वगुरुपत्‍न्‍या+आज्ञप्त:, मदर्थमानय’ => मदर्थम्+आनय’ एवाजीवत्। => एव+अजीवत्। गौरवममन्‍यत। => गौरवम्+अमन्‍यत। कोऽन्‍यो => कः+अन्‍यः श्रमेणोपार्जनम् => श्रमेण+उपार्जनम् चाङ्गलभाषानुवादो => च+आङ्गलभाषानुवादः नेदम् => न+इदम् भूयांसोऽभूवन्। => भूयांसः+अभूवन्। नापारयन्। => न+अपारयन्। समानवितरणाऽनुकूलाऽऽर्थिकी => समानवितरणा+अनुकूला+आर्थिकी प्राचीनैराप्तैर्दानपरम्‍पराया: => प्राचीनैः+आप्तैः+दानपरम्‍पराया: कृताभूत्। => कृता+अभूत्। नाशस्तिस्रो => नाशः+तिस्रः गतिर्भवति॥” => गतिः+भवति॥” तत्‍सर्वमहम् => तत्‍सर्वम्+अहम् यद्यदि => यत्+यदि भूयांसोऽभविष्‍यँस्‍तर्हि => भूयांसः+अभविष्‍यन्+तर्हि कुतोऽभविष्‍यत्? => कुतः+अभविष्‍यत्? दानग्रहणेच्‍छूनामपेक्षया => दानग्रहणेच्छूनाम्+अपेक्षया दानिनोऽधिकाः => दानिनः+अधिकाः अभविष्‍यँस्‍तर्हि => अभविष्‍यन्+तर्हि भोगो नाश:’ => भोगः+ नाश:’ काऽऽवश्‍यकताऽऽभवष्‍यत्? => का+आवश्‍यकता+अभविष्‍यत्? यद्वस्‍तु => यत्+वस्‍तु तस्‍यैव => तस्‍य+एव धनिकेभ्‍यश्च => धनिकेभ्‍यः+च धनिकैरपि => धनिकैः+अपि तेष्‍वेकतमम् => तेषु+एकतमम् “तृणाल्‍लघुतरस्‍तूलस्‍तूलादपि => “तृणात्+लघुतरः+तूलः+तूलात्+अपि नीतोऽसौ? => नीतः+असौ? मामायम् => माम+अयम् प्रार्थयेदिति॥” => प्रार्थयेत्+इति॥” कारणमिदम् => कारणम्+इदम् यद्याचने => यत्+याचने कोऽपि => कः+अपि सरलमिदम् => सरलम्+इदम् नित्‍यनूतनानामुपायानामाविष्‍कारे => नित्‍यनूतनानाम्+उपायानाम्+आविष्‍कारे अस्‍माभिराविष्‍कृता:। => अस्‍माभिः+आविष्‍कृता:। येऽन्‍यत्र => ये+अन्‍यत्र शनिगहस्‍योपासका => शनिगृहस्‍य+उपासकाः सुचिरात्‍प्रचलन्‍ती => सुचिरात्+प्रचलन्‍ती सेयम् => सा+इयम् यद्ये, => यत्+ये, नितान्‍तमस्‍पृहा, => नितान्‍तम्+अस्‍पृहा, महान्‍तश्चासँस्‍ते => महान्‍तः+च+आसन्+ते स्‍वाभिमानिनोऽपि => स्‍वाभिमानिनः+अपि परम्‍परामिमामविगणयितुमक्षमा: => परम्‍पराम्+इमाम्+अविगणयितुम्+अक्षमा: स्‍वार्थस्‍याभावेऽपि => स्‍वार्थस्‍य+अभावे+अपि चायन्‍ते => च+अयन्‍ते महामनामालवीयो वाराणसीयहिन्‍दुविश्वविद्याल‍यनिर्माणसहायतार्थम् => महामनामालवीयः+ वाराणसीयहिन्‍दुविश्वविद्याल‍यनिर्माणसहायतार्थम् याचको भूत्‍वा => याचकः+ भूत्‍वा समयेऽपि => समये+अपि ‘सन्‍तविनोबाख्‍यो याचको => ‘सन्‍तविनोबाख्‍यः+ याचकः+ याचको भूमिहीनानाम् => याचकः+ भूमिहीनानाम् वयमहसाम॥ => वयम्+अहसाम॥ एवाहम् => एव+अहम् यदिमाम् => यत्+इमाम् प्रचालयितुमे-वास्‍माकम् => प्रचालयितुम्+वा+अस्‍माकम् चापि => च+अपि सहायतारूपेणैव॥ => सहायतारूपेण+एव॥ नास्ति => न+अस्ति याचकश्चेत्‍समायाति, => याचकः+चेत्+समायाति, सोऽपि => सः+अपि किम्चिल्‍लभत => किंचित्+अलभत यदाकदाचनान्‍येभ्‍य: => यदाकदाचन+अन्‍येभ्‍य: गौरवस्‍याश्चर्यस्‍य => गौरवस्‍य+आश्चर्यस्‍य विषयस्‍त्‍वम् => विषयः+त्वम् यदस्‍माभिर्याचनस्‍यान्‍येऽपि => यत्+अस्‍माभिः+य़ाचनस्‍य+अन्‍ये+अपि नवीनाश्च => नवीनाः+च चिकीर्षामस्‍तदा => चिकीर्षामः+तदा सर्वकारोऽस्‍मभ्‍यं => सर्वकारः+अस्‍मभ्‍यम् इत्‍युच्‍यते। => इति+उच्‍यते। दानस्‍यैक: => दानस्‍य+एक: प्रकारस्‍तदिदम् => प्रकारः+तदिदम् इत्‍युच्‍यते। => इति+उच्‍यते। अनाथालयानामनाथबालका => अनाथालयानाम्+अनाथबालका कदाचिच्‍च => कदाचित्+च एतत्‍सर्वम् => एतत्+सर्वम् यैस्‍तु => यैः+तु सर्वेऽपि => सर्वे+अपि भारतीयास्‍त्रासिता => भारतीयाः+त्रासिताः नास्ति, => न+अस्ति, ‘कारणवशादत्र => ‘कारणवशात्+अत्र अतोऽद्य => अतः+अद्य किम्चिदृणरूपेण => किंचित्+ऋणरूपेण स्‍वगृहाद्द्रव्‍यम् => स्‍वगृहात्+द्रव्‍यम् यदानायितम्’ => यत्+आनायितम्’ तदहम् => तत्+अहम् याचनाद्रव्‍येणैव => याचनात्+द्रव्‍येण+एव चिकीर्षमस्‍तद् => चिकीर्षमः+तद् इत्‍यादिमिथ्‍याव्‍यपदेशैस्‍तान् => इत्‍यादिमिथ्‍याव्‍यपदेशैः+तान् नानुभूतम् => न+अनुभूतम् भिक्षानाटकस्‍यैतद् => भिक्षानाटकस्‍य+एतत् एवंविधैरेवाऽऽडमबरकारिभि: => एवंविधैः+अथवा+आडम्बरकारिभि: भिक्षायाश्च => भिक्षायाः+च वयमद्य => वयम्+अद्य विश्वासस्‍याऽऽवश्‍यकताऽपि => विश्वासस्‍य+आवश्‍यकता+अपि काऽस्ति? => का+अस्ति? निरन्‍तरमारट्यताम्। => निरन्‍तरम्+आरट्यताम्। त्‍वेषु => तु+एषु भिक्षावृत्तिनिरोधायास्‍माकम् => भिक्षावृत्तिनिरोधाय+अस्‍माकम् भिक्षुकालयाश्च => भिक्षुकालयाः+च सहसाऽवोचत्- => सहसा+अवोचत्- अहमपि => अहम्+अपि भिक्षामेकाम् => भिक्षाम्+एकाम् “यदधुना => “यत्+अधुना वाजपेयिमहाशयोऽपि => वाजपेयिमहाशयः+अपि शेतामधुना। => शेताम्+अधुना। “साऽपि => “सा+अपि काष्ठफलमेकम् => काष्ठफलम्+एकम् स्‍वर्णक्षरैर्वेदवाक्‍यमिदम् => स्‍वर्ण+अक्षरैः+वेदवाक्‍यम्+इदम् मत्‍प्रतिवेशिन्‍यपि => मत्‍प्रतिवेशिनी+अपि संवादस्‍यास्‍य => संवादस्‍य+अस्‍य तन्‍द्रालुरहम् => तन्‍द्रालुः+अहम् निद्रयाऽऽकेकराक्ष: => निद्रया+आकेकराक्ष: संवादमिमम् => संवादम्+इमम् मयोक्तम् => मया+उक्तम् यत्‍सा => यत्+सा नितान्‍तमावश्‍यकरूपेण => नितान्‍तम्+आवश्‍यकरूपेण ततश्चाहम् => ततः+च+अहम् साक्रोशमवोचत् => साक्रोशम्+अवोचत् अस्‍माभिरधुनैव => अस्‍माभिः+अधुना+एव भूखण्‍डस्‍योपरि => भूखण्‍डस्‍य+उपरि याचितोऽभूत्। => याचितः+अभूत्। भवननिर्माण-ऋण-भागोऽद्यैव => भवननिर्माण-ऋण-भागः+अद्य+एव तस्‍मादेव => तस्‍मात्+एव द्रव्‍यराशेरिदम् => द्रव्‍यराशेः+इदम् मदीयद्रव्‍ययाचनलाघवस्‍यास्‍योपरि => मदीयद्रव्‍ययाचनलाघवस्‍य+अस्‍य+उपरि चातिष्ठत्। => च+अतिष्ठत्। “भवताऽपि => “भवता+अपि किम्चिदस्‍पष्टमुदीरयन् => किंचित्+स्‍पष्टम्+उदीरयन् धीरेन्‍द्रोऽपि => धीरेन्‍द्रः+अपि गृहाद्बहिर्निश्चक्राम। => गृहाद्+बहिर्निश्चक्राम। भारतवर्षमस्‍माकम् => भारतवर्षम्+अस्‍माकम् चिरादुपेक्षकत्‍वेन => चिरात्+उपेक्षकत्‍वेन यदान्‍य: => यदा+अन्‍य: पराक्रममवोचत्, => पराक्रमम्+अवोचत्, प्रत्‍यभिक्षामिवाकरोत्। => प्रत्यभिक्षाम्+इव+अकरोत्। जाम्‍बवानेव => जाम्‍बवान्+एव तदनन्‍तरमेव => तदनन्‍तरम्+एव चामानुषसाधारणानि => च+अमानुषसाधारणानि कृत्‍यान्‍यन्‍वतिष्ठत्‍स:। => कृत्‍यानि+अन्वतिष्ठत्+स:। भारतमपि => भारतम्+अपि तथैवास्ति। => तथैव+अस्ति। जानीमोऽस्‍य => जानीमः+अस्‍य सेयम् => सा+इयम् संस्‍कृतभाषैव => संस्‍कृतभाषा+इव विश्‍वभाषणामादिजननी, => विश्‍वभाषाणाम्+आदिजननी, सगौरवमाम्रडयाम => सगौरवम्+आम्रडयाम सेयम् => सा+इयम् को न => कः+ न यदास्‍माकम् => यदा+अस्‍माकम् तदनन्‍तरमेव => तदनन्‍तरम्+एव महामहद्भिर्मुखैर्भारतीयास्‍तथाकथिताः => महामहद्भिः+मुखैः+भारतीयाः+तथाकथिताः विद्वांसोऽपि => विद्वांसः+अपि घण्‍टाघोषमारेभिरे, => घण्‍टाघोषम्+आरेभिरे, स्‍युर्यदस्‍माकम् => स्‍युः+यत्+अस्‍माकम् पतञ्जलेर्वा => पतञ्जलेः+वा रूसदेशीयैरमरीकादेशीयैश्च => रूसदेशीयैः+अमरीकादेशीयैः+च यदधुनैव => यत्+अधुना+एव तदस्‍माकम् => तत्+अस्‍माकम् कदाचिदप्‍यश्रुतपूर्वम् => कदाचित्+अपि+अश्रुतपूर्वम् स्‍यात्तस्‍य => स्‍यात्+तस्‍य चाप्‍यस्‍माभिर्न => च+अपि+अस्‍माभिः+न चेष्टितम् => च+इष्टितम् तेषामपभ्रंश-सरण्‍याऽन्‍यान्‍यविश्‍वभाषासु => तेषाम्+अपभ्रंश-सरणी+अन्‍यानि+विश्‍वभाषासु अविकलमुच्‍यन्‍ते => अविकलम्+उच्‍यन्‍ते इत्‍याद्यपि => इत्यादि+अपि एतस्‍मादप्‍यधिकमाश्चर्यास्‍पदम् => एतस्‍मात्+अपि+अधिकम्+आश्चर्याः+आस्‍पदम् तदिदमस्ति => तत्+इदम+अस्ति यदस्‍माकम् => यत्+अस्‍माकम् ब्राह्मणकुलेष्‍वपि => ब्राह्मणकुलेषु+अपि भोजनपानयोश्‍च => भोजनपानयोः+च समुपैति, => समुप+एति, नाम्‍नामेव => नाम्‍नाम्+एव तदास्‍माकम् => तत्+अस्‍माकम् सुवाच्‍याश्च => सुवाच्‍याः+च गृह्णन्‍तोऽलौकिकमाह्लादम् => गृह्णन्‍तः+अलौकिकम्+आह्लादम् चानुभवन्ति। => च+अनुभवन्ति। सन्‍त्‍यन्‍वर्थानि, => सन्‍ति+अन्वर्थानि, किन्‍त्‍वस्‍माकम् => किन्‍तु+अस्‍माकम् कथम्कारमुचित:? => कथम्+अकारम्+उचित:? इतश्च => इतः+च चापि => च+अपि इयान्‍मुग्‍ध: => इयान्+मुग्‍ध: निर्मास्‍यमानस्‍य => निर्मास्‍यम्+आनस्‍य स्‍यादित्‍यर्थम् => स्‍यात्+इत्यर्थम् मत्‍सकाशादनुमतिम् => मत्‍सकाशात्+अनुमतिम् ग्रहीतुमसावगच्‍छत्। => ग्रहीतुम्+असौ+अगच्‍छत्। यच्‍छार्मण्‍यदेशीयनैकेन => यत्+जर्मण्‍यदेशीयन+एकेन प्रसेधितमासीत्। => प्रसेधितम्+आसीत्। कृतमासीत्। => कृतम्+आसीत्। विलिखतमेकत्र => विलिखतम्+एकत्र भाष्‍यमेतद् => भाष्‍यम्+एतत् इयानादरस्‍तदा => इयान्+आदरः+तदा रीता-अनितादिनाम्‍नामाम्रेडनम् => रीता-अनितादिनाम्‍नाम्+आम्रेडनम् कुर्वन्‍तो गर्वायन्‍तो => कुर्वन्‍तः+ गर्वायन्‍तः+ गर्वायन्‍तो इत्‍यत: => गर्वायन्‍तः+ इत्यत: स्‍मराम्‍येकम् => स्‍मरामि+एकम् रूसदेशस्‍थो भारतीयदूतावासो => रूसदेशस्‍थः+ भारतीयदूतावासः+ भारतीयदूतावासो भारतीय: => भारतीयदूतावासः+ भारतीय: सन्‍नपि => सन्+अपि विदेशीयामांग्‍लभाषामेव => विदेशीयाम्+आंग्लभाषाम्+एव व्‍यवाहरत्-स्‍वनामपट्टमपि => व्‍यवाहरत्-स्‍वनामपट्टम्+अपि इत्‍येवालिखत् => इत्येव+आलिखत् पत्रमेकम् => पत्रम्+एकम् भारतसर्वकारोऽनुरुद्धो यत् => भारतसर्वकारः+अनुरुद्धः+ यत् रुसीयभाषेव => रुसीयभाषा+इव नांग्‍ली => न+आंग्ली प्राचीननीतिशास्‍त्रानुमोदितम् => प्राचीननीतिशास्‍त्रान्+अनुमोदितम् यथाकथंचिदधिगतम्, => यथाकथचिंत्+अधिगतम्, वयन्‍तु => वयम्+तु पाश्‍चात्‍योपाधिनामान्‍यदयाप्‍याम्रेडयाम:। => पाश्‍चात्‍य+उपाधिनाम्+आम्रेडयाम:। प्रकाममाश्चर्यम् => प्रकामम्+आश्चर्यम् चानुभवेदुर्यद् => च+अनुभवेयुः+यत् सांप्रतमेव => सांप्रतम्+एव संस्‍कृतशब्‍दस्‍यास्‍य => संस्‍कृतशब्‍दस्‍य+अस्‍य भारतसर्वकारस्‍यानुमतिग्रहणमावश्‍यकमासीत् => भारतसर्वकारस्‍य+अनुमतिग्रहणम्+आवश्‍यकम्+आसीत् समीपेऽनुमतिप्रार्थना => समीपे+अनुमतिप्रार्थना स्‍वीकृतिर्दत्ताऽपि। => स्‍वीकृतिः+दत्ता+अपि। कृतमासीत्। => कृतम्+आसीत्। यत्‍संस्‍कृतजनन्‍याः => यत्+संस्‍कृतजनन्‍याः प्रत्‍येकसंस्‍कृतज्ञस्‍याधिकारोऽस्ति। => प्रत्‍येकसंस्‍कृतज्ञस्‍य+अधिकारः+अस्ति। प्रसादस्‍यायम् => प्रसादस्‍य+अयम् यत्‍सर्वकार: => यत्+सर्वकार: सुरुचिपदप्रयोगमारब्‍धवान् => सुरुचिपदप्रयोगम्+आरब्‍धवान् भारतीय-वायुसेनाप्रशिक्षण-केन्‍द्रमपि => भारतीय-वायुसेनाप्रशिक्षण-केन्‍द्रम्+अपि नाम्‍नाऽलंकृतम्। => नाम्‍ना+अलंकृतम्। ट्रॉम्‍बे-स्थितमणुयन्‍त्रम् => ट्रॉम्‍बे-स्थितम्+अणुयन्‍त्रम् अश्विनी-कुमारयोर्देवभिषजो: => अश्विनी-कुमारयोः+देवभिषजो: स्‍थापितमस्ति। => स्‍थापितम्+अस्ति। सेयम् => सा+इयम् परम्‍पराऽस्‍माकम् => परम्‍परा+अस्‍माकम् विदधतीत्‍यत्र => विदधति+इत्‍यत्र भवन्‍तोऽपि => भवन्‍तः+अपि स्‍युरेव। => स्‍युः+एव। यथाऽस्‍माभि: => यथा+अस्‍माभि: गोपालमपि => गोपालम्+अपि इत्‍यांगलीकुर्वन्ति, => इति+आंगलीकुर्वन्ति, इत्‍यांगलीकृत्‍य => इति+आंगलीकृत्‍य सोयमन्‍योऽभिनिवेश => सोयमन्‍यः+अभिनिवेशः दिवसेष्‍वस्‍मार्भिविलोकितो => दिवसेषु+अस्‍माभिः+विलोकितः संस्‍कृतनामान्‍यर्धदग्‍धै: => संस्‍कृतनामानि+अर्धदग्‍धै: संस्‍कृतानभिनभिज्ञै => संस्‍कृतान्+अनभिज्ञैः लिपिकरणेऽशुद्धया => लिपिकरणे+अशुद्धया रूपान्‍तरणमेव => रूपान्‍तरणम्+एव एतादृशेषूदाहरणेषु => एतादृशेषु+उदाहरणेषु इत्‍यादीनि => इति+आदीनि ऋषिकेशत्‍वमभजन्। => ऋषिकेशत्‍वम्+अभजन्। केशलुंचनस्‍यायम् => केशलुंचनस्‍य+अयम् प्रक्रमस्‍तत्रैव => प्रक्रमः+तत्रैव नोपशाम्‍यति-ऋषिपत्‍नीरपि => न+उपशाम्‍यति-ऋषिपत्‍नी+अपि संजाताऽस्ति => संजाता+अस्ति प्रविष्टास्‍तत्पितृभ्‍याम् => प्रविष्टाः+तत्पितृभ्‍याम् भारतीयसंस्‍कृतेरनुपाणि => भारतीयसंस्‍कृतेः+अनुरुपाणि निर्धारितान्‍यासन् => निर्धारितानि+आसन् इत्‍यप्‍यासीद् => इत्यपि+आसीत् यत्तमिलभाषायाम् => यत्+तमिलभाषायाम् सतोऽपि => सतः+अपि नाऽस्‍माकम् => न+अस्‍माकम् साधीयान्‍मन्‍यते => साधीयान्+मन्‍यते वराकस्‍यास्‍य => वराकस्‍य+अस्‍य नामैतावद्विरुपितम् => नाम+एतावत्+विरुपितम् यत्‍सः => यत्+सः स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि सद्गोपनमेवात्‍मानम् => सद्गोपनम्+एव+आत्‍मानम् हेममालिनीति => हेममालिनि+इति मालिनीति => मालिनी+इति स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि लिखेच्‍चेन्‍नात्‍नाश्‍चर्यम्। => लिखेत्+चेत्+न+आश्‍चर्यम्। एकोऽन्‍योऽभिनेता => एकः+अन्‍यः+अभिनेता दिवसेष्‍वेषु => दिवसेषु+एषु किमस्‍तीति => किम्+अस्‍ति+इति नाद्यावधि => न+अद्य+अवधि वेत्तुमपारयाम। => वेत्तुम्+अपारयाम। रितिकोऽस्ति। => रितिकः+अस्ति। केनचनाभिज्ञेन => केनचन+अभिज्ञेन सुप्रसिद्धश्‍चलचित्र => सुप्रसिद्धः+चलचित्र निर्माताऽभूदिति => निर्माता+अभूत्+इति तथैवायमपि => तथैव+अयम्+अपि विलिख्‍यमानोऽयम् => विलिख्‍यमानः+अयम् स्‍यादिति => स्‍यात्+इति प्रस्‍तुतैरुदाहरणैर्भवन्‍तोऽनुमितवन्‍त: => प्रस्‍तुतैः+उदाहरणैः+भवन्‍तः+अनुमितवन्‍त: स्‍युर्यद् => स्‍युः+यद् वैदेशिकास्‍तु => वैदेशिकाः+तु तान्‍यपि => तानि+अपि नास्‍माकं => न+अस्‍माकम् प्रदेयात्‍सुबुद्धिमित्‍येवाऽशासाना => प्रदेयात्‍सुबुद्धिम्+इति+एव+अशासाना विरमामोत्रैव। => विरमामः+अत्र+एव। सुप्रतिष्ठितश्चिकित्‍सक => सुप्रतिष्ठितः+चिकित्‍सकः सर्वेरन्‍यैश्चिकित्‍सकै: => सर्वेः+अन्‍यैः+चिकित्‍सकै: रोगिणस्‍तस्‍य => रोगिणः+तस्‍य द्राक्तरमशयोऽधुना => द्राक्तरमहाशयः+अधुना संध्‍यामवलोकयन्‍नासीत्। => संध्‍याम्+अवलोकयन्+आसीत्। वार्द्धक्‍यमागतम्। => वार्द्धक्‍यम्+आगतम्। शल्‍यक्रियायामधुनाऽपि => शल्‍यक्रियायाम्+अधुना+अपि प्रगल्‍भोऽभूत्। => प्रगल्‍भः+अभूत्। चिन्‍ताऽपि => चिन्‍ता+अपि इदमेव => इदम्+एव यत्‍सा => यत्+सा यद्रोगिणो मस्तिष्‍के => यत्+रोगिणः+ मस्तिष्‍के दौर्बल्‍यमागतमस्ति। => दौर्बल्‍यम्+आगतम्+अस्ति। मस्तिष्‍कभागस्‍योपरि => मस्तिष्‍कभागस्‍य+उपरि आशासेऽनेन => आशासे+अनेन निवासमकरोत्। => निवासम्+अकरोत्। सोऽयम् => सः+अयम् कृतोऽभूत्। => कृतः+अभूत्। भविष्‍यतीत्‍यासीत्तस्‍यानुमानम्। => भविष्‍यति+इति+आसीत्+तस्‍य+अनुमानम्। सोऽयम् => सः+अयम् कल्‍पनयाऽऽक्रान्‍त:, => कल्‍पनया+आक्रान्‍त:, आतुरश्‍चाऽभूत्। => आतुरः+च+अभूत्। द्राक्तरमहाभागश्चिकित्‍सालये => द्राक्तरमहाभागः+चिकित्‍सालये सोऽयम् => सः+अयम् सुमहदाश्‍चर्यचकितोऽतिष्ठत्। => सुमहदाश्‍चर्यचकितः+अतिष्ठत्। रोगिणस्‍तस्‍य => रोगिणः+तस्‍य यद्धि => यत्+हि नि:सारितमासीत्, => नि:सारितम्+आसीत्, स्‍थापितमासीत्। => स्‍थापितम्+आसीत्। आतरतायामन्‍यमनस्‍कतायाम् => आतरतायाम्+अन्‍यमनस्‍कतायाम् विस्‍मृतमासीत्। => विस्‍मृतम्+आसीत्। सोऽयम् => सः+अयम् कृतोऽभूत्, => कृतः+अभूत्, विधिरेव => विधिः+एव नैर्बल्‍यमासीत्, => दौर्बल्‍यम्+आसीत्, मस्तिष्‍कमेव => मस्तिष्‍कम्+एव शरीरादपगतम्। => शरीरात्+अपगतम्। किमधुना => किम्+अधुना शरीरादपसृत:। => शरीरात्+अपसृत:। मस्तिष्‍कमिदम् => मस्तिष्‍कम्+इदम् अविकृतमासीत्। => अविकृतम्+आसीत्। आश्‍चर्यमासीद्यत् => आश्‍चर्यम्+आसीत्+यत् तदभूत् => तत्+अभूत् अभविष्‍यत्तर्हि => अभविष्‍यत्+तर्हि पुनर्मस्तिष्‍कम् => पुनः+मस्तिष्‍कम् योजयितुमासीत्‍सुशकम्। => योजयितुम्+आसीत्+सुशकम्। सोऽपि => सः+अपि भूत्‍वाऽधुनैव => भूत्‍वा+अधुना+एव विश्‍वासमकरोत्। => विश्‍वासम्+अकरोत्। यद्रोगी => यत्+रोगी रात्रावेव => रात्रौ+एव मृतो भवेत्। => मृतः+ भवेत्। तदिदमपयशोऽप्‍यभूल्लिखितम् => तदिदम्+अपयशः+अपि+अभूत्+अलिखितम् व्‍यस्‍मरत्‍सर्वामिमाम् => व्‍यस्‍मरत्+सर्वाम्+इमाम् गतोऽभूत्। => गतः+अभूत्। वस्‍त्रादिकमुत्तार्य => वस्‍त्रादिकम्+उत्तार्य सज्‍जोऽभूत्तथैव => सज्‍जः+अभूत्+तथैव यदयम् => यत्+अयम् शीघ्रमपृच्‍छत्- => शीघ्रम्+अपृच्‍छत्- भवानधुनाऽपि => भवान्+अधुना+अपि मस्तिष्‍कसदृशस्‍यामूल्‍यस्‍याङ्गस्‍याऽभावेऽपि => मस्तिष्‍कसदृशस्‍य+अमूल्‍यस्‍य+अङ्गस्‍य+अभावे+अपि सुमहदाश्‍चर्य => सुमहत्+आश्‍चर्यम् यद्भवता => यत्+भवता किन्त्विदम् => किन्तु+इदम् निश्चितमनुभवामि => निश्चितम्+अनुभवामि चिकित्‍साऽनन्‍तरम् => चिकित्‍सा+अनन्‍तरम् होराद्वयेनैव => होराद्वयेन+एव सर्वोऽपि => सर्वः+अपि नाऽहमधुना => न+अहम्+अधुना चिन्‍ताऽकुलस्तिष्ठामि। => चिन्‍ताकुलः+तिष्ठामि। कस्‍यचिदपि => कस्‍यचित्+अपि नाऽहम् => न+अहम् भारमनुभवामि। => भारम्+अनुभवामि। स्‍वस्‍थमानन्‍दमुपभुञ्जे। => स्‍वस्‍थम्+आनन्‍दम्+उपभुञ्जे। नृत्‍यमहं => नृत्‍यम्+अहम् लतिकाश्‍च => लतिकाः+च मयूरवन्‍नृत्‍यम् => मयूरवत्+नृत्‍यम् भविष्‍यतश्चिन्‍ता => भविष्‍यतः+चिन्‍ता नितरामुन्‍नतिमभजत => नितराम्+उन्‍नतिम्+अभजत भवानेव => भवान्+एव नाहमधुना => न+अहम्+अधुना तदहम् => तत्+अहम् वाञ्छाम्‍यपि => वाञ्छामि+अपि अधुनाऽहम् => अधुना+अहम् स्‍वस्‍थमुपभोगम् => स्‍वस्‍थम्+उपभोगम् कर्तुमत्रैव => कर्तुम्+अत्र+एव नद्यास्‍तटे => नद्याः+तटे ममास्‍या => मम+अस्‍या नाहम् => न+अहम् सर्वमिदम् => सर्वम्+इदम् चकितोऽतिष्‍ठत्। => चकितः+अतिष्‍ठत्। निश्चितमेव => निश्चितम्+एव प्रफुल्‍लश्‍चादृश्‍यत। => प्रफुल्‍लः+च+अदृश्‍यत। यन्‍मस्तिष्‍कम् => यत्+मस्तिष्‍कम् तदधुनाऽपि => तत्+अधुना+अपि चलेत्तर्हि => चलेत्+तर्हि पुनरपि => पुनः+अपि “नाहमधुना => “न+अहम्+अधुना कामपि => काम्+अपि मस्तिकष्‍मेवाऽहम् => मस्तिकष्‍म्+एव+अहम् भागमादाय => भागम्+आदाय भवानेव => भवान्+एव प्रसन्निस्तिष्‍ठतु। => प्रसन्नः+तिष्‍ठतु। ददात्‍वेतत्। => ददातु+एतत्। यस्‍याङ्गस्‍य => यस्‍य+अङ्गस्‍य कारणादियदवधिः => कारणात्+इयत्+अवधिः दु:खमनुभूतवान्, => दु:खम्+अनुभूतवान्, जगदेतत् => जगत्+एतत् सुखानामालयमनुभवामि, => सुखानम्+आलयम्+अनुभवामि, तस्‍याङ्गस्‍य => तस्‍य+अङ्गस्‍य पुनर्दर्शनमपि => पुनः+दर्शनम्+अपि नेच्‍छामि”- => न+इच्‍छामि”- सोऽयमपक्रान्‍त:। => सः+अयम्+अपक्रान्‍त:। प्राणजीवनोऽपि => प्राणजीवनः+अपि स्‍नानमेव => स्‍नानम्+एव रसायनवैज्ञानिकाश्च => रसायनवैज्ञानिकाः+च वैज्ञानिकवाराणामाज्ञानुसारम् => वैज्ञानिकवाराणाम्+आज्ञानुसारम् तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव रसायनविज्ञानस्‍याऽस्‍या: => रसायनविज्ञानस्‍य+अस्‍या: सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सर्वानपि => सर्वान्+अपि अध्‍यापकेनोत्तरम् => अध्‍यापकेन+उत्तरम् “सर्वानपि => “सर्वान्+अपि सर्वानपि => सर्वान्+अपि उत्तरमदात्। => उत्तरम्+अदात्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्‍वदेशभाषायामुक्तम् => स्‍वदेशभाषायाम्+उक्तम् यद्यदा => यत्+यदा विज्ञाताऽसीत्। => विज्ञाता+आसीत्। राजसेवाया‍मपि => राजसेवाया‍म्+अपि पदमनेन => पदम्+अनेन भाग्‍यचक्रपतितोऽयम् => भाग्‍यचक्रपतितः+अयम् नियतोऽभूत्। => नियतः+अभूत्। मासोऽपि => मासः+अपि व्‍यतीतोऽस्‍य => व्‍यतीतः+अस्‍य पाठयतस्‍तत्र => पाठ्यतः+तत्र किन्‍त्‍वयम् => किन्‍तु+अयम् यदनेनास्‍मान् => यत्+अनेन+अस्‍मान् करुणापूर्णमिदम् => करुणापूर्णम्+इदम् पत्रमलेखि: => पत्रम्+अलेखि: जानात्‍येव => जानाति+एव यदहमत्र => यत्+अहम्+अत्र भूगोलाध्‍यापकोऽस्मि। => भूगोलाध्‍यापकः+अस्मि। प्रातर्होरात्रयम् => प्रातः+होरात्रयम् भवॉंस्‍तु => भवान्+तु जानात्‍येव => जानाति+एव यन्‍मम => यत्+मम शरीरसम्‍पत्तिर्भगवत्‍कृपया => शरीरसम्‍पत्तिः+भगवत्‍कृपया प्रचुराऽस्ति। => प्रचुरा+अस्ति। वस्‍त्रमावश्‍यकम् => वस्‍त्रम्+आवश्‍यकम् तैलमर्दनमत्र => तैलमर्दनम्+अत्र तैलमावश्‍यकम् => तैलम्+आवश्‍यकम् यद्यप्‍यत्र => यद्यपि+अत्र सर्वेऽपि => सर्वे+अपि धर्मप्राणास्‍तथाऽपि => धर्मप्राणाः+तथापि कोऽपि => कः+अपि भोजनायामन्‍त्रयति। => भोजनाय+आमन्‍त्रयति। दृष्‍ट्वैव => दृष्‍ट्वा+एव प्रचलितास्ति। => प्रचलिता+अस्ति। विद्यालयात्‍क्रोशद्वयम् => विद्यालयात्+क्रोशद्वयम् चरणाभ्‍यामेव => चरणाभ्‍याम्+एवम् कोऽपि => कः+अपि मामारोहयितुम् => माम्+आरोहयितुम् किन्‍त्‍वनेन => किन्‍तु+अनेन कोऽपि => कः+अपि नोपार्जक:। => न+उपार्जक:। उत्तरमस्‍यासीत् => ”उत्तरम्+अस्‍य+आसीत् नाहम् => न+अहम् यन्‍मामन्‍तरा => यत्+माम्+अन्‍तरा कोऽपि => कः+अपि अतो मन्‍मृत्‍योनन्‍तरम् => अतः+ मन्‍मृत्‍योनन्‍तरम् कोऽस्‍य => कः+अस्‍य शकटावारोह्य‍ => शकटौ+आरोह्य‍ मन्‍मृत्‍युर्ध्रुव:।” => मन्‍मृत्‍युः+ध्रुव:।” प्रत्‍यहमत्र => प्रत्यहम्+अत्र विद्यालयस्‍येतिहासाध्‍यापकेन => विद्यालयस्‍य+इतिहासाध्‍यापकेन कुर्वन्‍नासम्। => कुर्वन्+आसम्। कुतूहलवशात्‍पृष्टम्- => कुतूहलवशात्+पृष्टम्- पतितमभूत्। => पतितम्+अभूत्। किमेतद्विषये => किम्+एतत्+विषये भवताऽध्‍ययनम् => भवता+अध्‍ययनम् तेनोत्तरितम् => तेन+उत्तरितम् दुर्भिक्षमासीदत्र। => दुर्भिक्षम्+आसीत्+अत्र। कोऽपि => कः+अपि यदत्र => यत्+अत्र कोऽपि => कः+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किमित्‍यत्र => किमिति+अत्र निरुत्तरोऽभूवम्। => निरुत्तरः+अभूवम्। पुनरुक्तम् => पुनः+उक्तम् कश्चिदन्‍वेषणम् => कश्चित्+अन्‍वेषणम् कर्त्तुमिच्‍छेत् => कर्त्तुम्+इच्‍छेत् दृष्ट्वाऽतीव => दृष्ट्वा+अतीव क्षणेनैव => क्षणेन+एव इयमस्ति => इयम्+अस्ति छात्रास्‍तु => छात्राः+तु यदहम् => यत्+अहम् चास्मि। => च+अस्मि। प्रातरेव => प्रातः+एव सर्वाधिकमुत्‍पद्यते? => सर्वाधिकम्+उत्‍पद्यते? त्‍वरितमाचमनम् => त्‍वरितम्+आचमनम् यदाऽहम् => यदा+अहम् बहिरगच्‍छम् => बहिः+अगच्‍छम् धूर्त्तश्‍छात्रो => धूर्त्तः+छात्रः हसितुमारब्‍ध:। => हसितुम्+आरब्‍ध:। मयाऽऽगत्‍य => मया+आगत्‍य त्‍वमध्‍यापकोऽसि => त्‍वम्+अध्‍यापकः+असि अत्रागत्‍य => अत्र+आगत्‍य एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि हसितुम्+आरब्‍धा:। => हसितुम्+आरब्‍धा:। किमहमधुना => किम्+अहम्+अधुना एवंविधान् => एवम्+अविधान् श्‍वासरोगस्‍याक्रमणम् => श्‍वासरोगस्‍य+आक्रमणम् भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि माश्‍चर्यमत्र? => म+आश्‍चर्यम्+अत्र? किन्‍त्‍वाश्चर्यंकरम् => किन्‍तु+आश्चर्यकरम् त्विदमभूत् => तु+इदम्+अभूत् यदहमेकस्‍य => यत्+अहम्+एकस्‍य सविधेऽगच्‍छम्। => सविधे+अगच्‍छम्। मयोक्तम् => मया+उक्तम् पीडितोऽस्मि। => पीडितः+अस्मि। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव भवेयमित्‍यर्थम् => भवेयम्+इत्यर्थम् वैद्यराजेनोक्तम् => वैद्यराजेन+उक्तम् श्‍वासरोगस्‍याहम् => श्‍वासरोगस्‍य+अहम् नात्र => न+अत्र किमपि, => किम्+अपि, एतत्तु => एतत्+तु बद्धपरिकरस्‍यास्‍य => बद्धपरिकरस्‍य+अस्‍य चिकित्‍सालयादहम् => चिकित्‍सालयात्+अहम् एवंविधाऽस्ति => एवंविधा+अस्ति परिवर्त्तनमन्‍यस्मिन् => परिवर्त्तनम्+अन्‍यस्मिन् कुशलमन्‍यत्। => कुशलम्+अन्‍यत्। प्रत्‍यहमेव => प्रत्यहम्+एव त्‍वतीव => तु+अतीव कदाचिदपि => कदाचित्+अपि प्रमादमहम् => प्रमादम्+अहम् नगरभ्रमणान्निवृत्तोऽसौ => नगरभ्रमणात्+निवृत्तः+असौ महताऽवधानेन => महता+अवधानेन ‘यदद्य => ‘यद्+अद्य कियदवधानम् => कियत्+अवधानम् एकमपरम् => एकम्+अपरम् प्रविष्टमपश्‍यदसौ। => प्रविष्टम्+अपश्‍यत्+असौ। सोच्‍चैर्हासम् => स+उच्‍चैः+हासम् दृश्‍यतामद्य => दृश्‍यताम्+अद्य दशमसंख्‍याकमेव => दशम्+असंख्‍याकम्+एव प्रकोष्ठकमुपगतोस्मि, => प्रकोष्ठकम्+उपगतः+अस्मि, प्रमोदस्‍याऽभिमुखम् => प्रमोदस्‍य+अभिमुखम् प्रमोदस्‍यापि => प्रमोदस्‍य+अपि ततो नवीनसभ्‍य-महाशयेनाऽनेन => ततः+ नवीनसभ्‍य-महाशयेन+अनेन नवीनसभ्‍य-महाशयेनाऽनेन => नवीनसभ्‍य-महाशयेन+अनेन यदद्य => यत्+अद्य पान्‍थावासमेव => पान्‍थावासम्+एव प्रविष्टोऽस्मि!! => प्रविष्टः+अस्मि!! सभ्‍यस्‍याऽदृहासेनाभिनन्दितो, => सभ्यस्‍य+अदृहासेन+अभिनन्दितः, लज्जितोऽसौ => लज्जितः+असौ सूचितेनाऽपि => सूचितेन+अपि कोऽस्‍यार्थ:? => कः+अस्‍य+अर्थ:? एतावद्धनसंग्रहय => एतावत्+धनसंग्रहय नास्ति => न+अस्ति मयदम् => मया+इदम् लोकमिमम् => लोकम्+इमम् को वा => कः+ वा पुनर्मया => पुनः+मया गामिनोऽस्‍य => गामिनः+अस्‍य वस्‍तुसमूहस्‍तु => वस्‍तुसमूहः+तु निर्मूल्‍यमेव => निर्मूल्‍यम्+एव वस्‍तुसमूहमेव। => वस्‍तुसमूहम्+एव। पृष्ठतस्‍त्‍वामनुसरामि। => पृष्ठतः+त्वाम्+अनुसरामि। शिशुमेकम् => शिशुम्+एकम् बालकस्‍यास्‍य => बालकस्‍य+अस्‍य गच्‍छन्‍नेक: => गच्‍छन्+एक: भृशमभूच्‍चकित:। => भृशम्+अभूत्+चकित:। दयमितुमप्रभवन्, => दयमितुम्+अप्रभवन्, कियद्दूरम् => कियत्+दूरम् बालकस्‍यास्‍य => बालकस्‍य+अस्‍य नामधेयमुक्तम्, => नामधेयम्+उक्तम्, इदमलौकिकम् => इदम्+अलौकिकम् नात्र => न्+अत्र बालकस्‍याऽस्‍य => बालकस्‍य+अस्‍य (अस्‍यशिशोर्जननीम्) => (अस्‍यशिशोः+जननीम्) पुरुषाश्‍च => पुरुषाः+च साऽग्रहम् => स+आग्रहम् पाठयितुमैच्‍छत्। => पाठयितुम्+एच्‍छत्। पृष्ठमासीन्‍मया- => पृष्ठम्+आसीत्+मया- “अन्‍यविद्यालयानापेक्षया => “अन्‍यविद्यालयान्+अपेक्षया उत्तरितमासीत्तेन => उत्तरितम्+आसीत्+तेन “अस्‍माद्विद्यालयात् => “अस्‍मात्+विद्यालयात् सेयमुत्‍कृष्टम् => सा+इयम्+उत्‍कृष्टम् स्‍वल्‍पसमयानन्‍तरमेव => स्‍वल्‍पसमयानन्‍तरम्+एव समभूदसौ => समभूत्+असौ सेयम् => सा+इयम् शिशोर्माता) => शिशोः+माता) विद्यालयात्‍प्रतिनिवृत्ता => विद्यालयात्+प्रतिनिवृत्ता शिशुमिमम् => शिशुम्+इमम् गृहमागच्‍छत्। => गृहम्+आगच्‍छत्। नाऽऽसीदिह => न+आसीत्+इह परिपृच्‍छेयमात्‍मगतम्। => परिपृच्‍छा+इयम्+आत्‍मगतम्। तदनुसारमिदमेव => तदनुसारम्+इदम्+एव बालकस्‍याऽस्‍य => बालकस्‍य+अस्‍य अहमजानाम्। => अहम्+अजानाम्। वाऽऽसीदन्‍य => वा+आसीत्+अन्‍यः आरभ्‍यैव => आरभ्‍य+एव बालकोऽयमेतन्‍नाम्‍नैव => बालकः+अयम्+एतत्+नाम्‍ना+एव सभ्‍योऽयम् => सभ्‍यः+अयम् निर्मितं मध्यरात्रसमये => निर्मितम्+ मध्यरात्रसमये महान्तं परिश्रमं => महान्तम्+ परिश्रमम्+ परिश्रमं वहन् => परिश्रमम्+ वहन् यश्च => यः+च इदानीं भवतः => इदानीम्+ भवतः उपायनमेकं => उपायनम्+एकम् नास्ति => न+अस्ति धनुर्विद्यानिपुणः => धनुः+विद्यानिपुणः किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि तयोर्मध्ये => तयोः+मध्ये चेदपि => चेत्+अपि एकैकशः => एक+एकशः तत्क्षणं => तत्+क्षणम् किमिदम्? => किम्+इदम्? एवं कथां => एवम्+ कथाम्+ कथां समाप्य => कथाम्+ समाप्य उत्तरं न => उत्तरम्+ न एवं सत्यपि => एवम्+ सति+अपि सत्यपि => सति+अपि उपहासं कुर्वत्या => उपहासम्+ कुर्वत्या अविवेकिनां लक्षणं => अविवेकिनाम्+ लक्षणम्+ लक्षणं खलु! => लक्षणम्+ खलु! उपहासं कृतवतीम् => उपहासम्+ कृतवतीम् तां शिवदत्तः => ताम्+ शिवदत्तः चेति => च+इति किमर्थं चिन्तितं => किमर्थम्+ चिन्तितम्+ चिन्तितं शिवदत्तेन? => चिन्तितम्+ शिवदत्तेन? अविवेकिनां लक्षणं => अविवेकिनाम्+ लक्षणम् एतेषां सन्देहानां => एतेषाम्+ सन्देहानाम्+ सन्देहानां समाधानं => सन्देहानाम्+ समाधानम्+ समाधानं जानन् => समाधानम्+ जानन् भग्नं भवेत्’’ => भग्नम्+ भवेत्’’ नास्ति => न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति परित्यक्तुम् अनिच्छन् => परित्यक्तुम्+ अनिच्छन् साधनीयमेव => साधनीयम्+एव इत्येतां => इति+एताम् स्थलं कोऽपि => स्थलम्+ कोऽपि तं लीलया => तम्+ लीलया अनुक्षणमेव => अनुक्षणम्+एव कुर्वन् आसीत्। => कुर्वन्+ आसीत्। कमपि => कम्+अपि अनुक्षणमेव => अनुक्षणम्+एव कस्माच्चित् => कस्मात्+चित् इति उक्त्वा => इति+ उक्त्वा अनुक्षणमेव => अनुक्षणम्+एव तमेव => तम्+एव योजनीयम् इति। => योजनीयम्+ इति। कर्तुम् उद्युक्तं => कर्तुम्+ उद्युक्तम् तस्य उत्तरं => तस्य+ उत्तरम् राक्षसी उत्थाय => राक्षसी+ उत्थाय किञ्चिदपि => किञ्चिद्+अपि नास्ति => न+अस्ति सर्वोऽपि => सर्वः+अपि प्राप्नुयात् एव। => प्राप्नुयात्+ एव। इत्युक्तवान् => इति+उक्तवान् केभ्यश्चित् => केभ्यः+चित् तत्क्षणमेव => तत्+क्षणम्+एव असुराम्बिकाम् उक्तवान् => असुराम्बिकाम्+ उक्तवान् कस्माच्चित् => कस्मात्+चित् कथम् एतत्? => कथम्+ एतत्? स्थातुम् अशक्तः => स्थातुम्+ अशक्तः इति उक्तवती। => इति+ उक्तवती। कुर्वन् एव => कुर्वन्+ एव+ एव अस्ति। => एव+ अस्ति। पुनश्च => पुनः+च पूरणार्थम् एव => पूरणार्थम्+ एव सन्मार्गिणः => सन्+मार्गिणः बाल्यादारभ्य => बाल्यात्+आरभ्य सहैव => सह+एव किञ्चिदिव => किञ्चिद्+इव स्फुरद्रूपी => स्फुरत्+रूपी गन्धर्वकन्यकाम् एव => गन्धर्वकन्यकाम्+ एव कर्णपथम् अपि => कर्णपथम्+ अपि चन्द्रदेवम् उद्दिश्य => चन्द्रदेवम्+ उद्दिश्य नास्मि। => न+अस्मि। श्रुतवती इति => श्रुतवती+ इति कालः एव => कालः+ एव तस्मिन् एव => तस्मिन्+ एव नास्ति => न+अस्ति तत्क्षणे एव => तत्क्षणे+ एव नास्ति => न+अस्ति कदाचित् एकाकितया => कदाचित्+ एकाकितया अतः एव => अत+ एव महान्तं खेदम् => महान्तम्+ खेदम् किम् एतत् => किम्+ एतत्+ एतत् उचितम्? => एतत्+ उचितम्? एतावता अपि => एतावता+ अपि परिणयात् अपि => परिणयात्+ अपि चन्द्रमुखीम् उद्दिश्य => चन्द्रमुखीम्+ उद्दिश्य आरभ्य एकं => आरभ्य+ एकम् काले अपि => काले+ अपि आशीर्वादं कृत्वा => आशीर्वादम्+ कृत्वा नास्ति => न+अस्ति निरन्तरं महत् => निरन्तरम्+ महत् इति उक्त्वा => इति+ उक्त्वा नास्ति => न+अस्ति ज्ञातम् एव => ज्ञातम्+ एव पूर्वं तत्र => पूर्वम्+ तत्र सः एव => सः+ एव इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। इति उक्त्वा => इति+ उक्त्वा सर्वमपि => सर्वम्+अपि इति उक्त्वा => इति+ उक्त्वा इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। पूर्वम् एव => पूर्वम्+ एव किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालम् हस्ते अपि => हस्ते+ अपि भवेत् एव’’ => भवेत्+ एव’’ इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। नास्ति। => न+अस्ति। चेत् एव => चेत्+ एव इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। तावत्पर्यन्तं => तावत्+पर्यन्तम् किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव शक्नोति इति => शक्नोति+ इति नास्ति => न+अस्ति इत्यत्र => इति+अत्र अतः एव => अत+ एव पवित्रवृक्षम् उद्दिश्य => पवित्रवृक्षम्+ उद्दिश्य इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। नास्ति => न+अस्ति नास्ति। => न+अस्ति। इति उक्तवती। => इति+ उक्तवती। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव सन्तानभाग्यमेव => सन्तानभाग्यम्+एव किम् एतत् => किम्+ एतत् नास्ति’ => न+अस्ति’ पूर्वमेव => पूर्वम्+एव कथनानुगुणं => कथन+अनुगुणम् नास्ति => न+अस्ति अनुपमः एव। => अनुपमः+ एव। इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। विशेषानुरागवान् => विशेष+अनुरागवान् मन्दहासपूर्वकम् उक्तवती => मन्दहासपूर्वकम्+ उक्तवती पूर्वम् एव => पूर्वम्+ एव द्वौ अपि => द्वौ+ अपि बाल्ये एव => बाल्ये+ एव चापि => च+अपि समानम् एव। => समानम्+ एव। साहसस्पर्धाम् अपि => साहसस्पर्धाम्+ अपि आसनात् उत्थाय => आसनात्+ उत्थाय नास्ति। => न+अस्ति। करणीयम् एव। => करणीयम्+ एव। इति उद्घोषितवान्। => इति+ उद्घोषितवान्। इच्छति इति => इच्छति+ इति अतः एव => अत+ एव एषः एव => एषः+ एव वोढुम् अपि => वोढुम्+ अपि एतद्द्वारा => एतद्+द्वारा दुर्गस्य उपरि => दुर्गस्य+ उपरि तत्र एका => तत्र+ एका दुर्गस्य उपरि => दुर्गस्य+ उपरि विजयस्य उपरि => विजयस्य+ उपरि जनाश्चापि => जनाः+चापि न अस्मि। => न+ अस्मि। प्राप्तिः एव => प्राप्तिः+ एव इति उक्त्वा => इति+ उक्त्वा उन्मत्तस्य इव => उन्मत्तस्य+ इव प्रलपनम् इव => प्रलपनम्+ इव किम् एतत् => किम्+ एतत् पुरस्कारप्राप्तिः इव => पुरस्कारप्राप्तिः+ इव बाल्ये एव => बाल्ये+ एव नास्ति’ => न+अस्ति’ यत्किमपि => यत्+किमपि महत् कार्यं => महत्+ कार्यम् आसीत् एव। => आसीत्+ एव। राजकुमार्याः अनुरूपः => राजकुमार्याः+ अनुरूपः जयप्राप्तिः इव => जयप्राप्तिः+ इव सुलभम् अपि => सुलभम्+ अपि नास्ति। => न+अस्ति। भवितुम् एव => भवितुम्+ एव किञ्चिदपि => किञ्चिद्+अपि नास्ति => न+अस्ति किञ्चिद्धनसाहाय्यं => किञ्चिद्+धनसाहाय्यम् इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् बलरामश्चेति => बलरामः+च+इति एतत्सर्वं पुत्रं => एतत्+सर्वम्+ पुत्रम्+ पुत्रं निवेद्य => पुत्रम्+ निवेद्य रमणपुरं गच्छतु। => रमणपुरम्+ गच्छतु। नास्ति => न+अस्ति ममापि => मम+अपि इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् अन्यच्च => अन्यत्+च नास्ति => न+अस्ति अन्यच्च => अन्यत्+च नास्ति => न+अस्ति एवं धनदत्तात् => एवम्+ धनदत्तात् अनुग्रहं प्रतिस्वीकृतवान्। => अनुग्रहम्+ प्रतिस्वीकृतवान्। प्रत्यागत्य => प्रति+आगत्य नास्ति => न+अस्ति पुनर्वक्तव्यम्?’’ => पुनः+वक्तव्यम्?’’ उभौ अपि => उभौ+ अपि नास्ति। => न+अस्ति। एतादृशं अनुचितं => एतादृशम्+ अनुचितम्+ अनुचितं कार्यं => अनुचितम्+ कार्यम्+ कार्यं कर्तुं => कार्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं किं => कर्तुम्+ किम्+ किं भवतः => किम्+ भवतः कार्यसाधनार्थं वाममार्गं => कार्यसाधनार्थम्+ वाममार्गम्+ वाममार्गं न => वाममार्गम्+ न एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तम् प्रथममेव => प्रथमम्+एव एतत्सर्वं => एतत्+सर्वम् इत्यस्य => इति+अस्य रहस्यमेकं => रहस्यम्+एकम् नास्ति। => न+अस्ति। एवं कथां => एवम्+ कथाम्+ कथां समाप्य => कथाम्+ समाप्य अन्तरङ्गं किम् => अन्तरङ्गम्+ किम् किमर्थं सः => किमर्थम्+ सः देशपर्यटनार्थं गतवान्? => देशपर्यटनार्थम्+ गतवान्? चारुमतीं वृणोमि => चारुमतीम्+ वृणोमि मां रक्षितवान् => माम्+ रक्षितवान् परिणयविचारं परित्यक्तवान् => परिणयविचारम्+ परित्यक्तवान् विशिष्टं कारणं => विशिष्टम्+ कारणम्+ कारणं स्यात् => कारणम्+ स्यात् उत्तरम् भवान् => उत्तरम्+ भवान् भग्नं भवेत्’’ => भग्नम्+ भवेत्’’ नास्ति। => न+अस्ति। स्वयमेव => स्वयम्+एव किं साधनीयम् => किम्+ साधनीयम् अधिकं शक्तिशालिनम् => अधिकम्+ शक्तिशालिनम् अपरं महाराजं => अपरम्+ महाराजम्+ महाराजं सम्मुखीकर्तुम् => महाराजम्+ सम्मुखीकर्तुम् अगोचरशक्तिसम्पादनार्थं प्रयत्नं => अगोचरशक्तिसम्पादनार्थम्+ प्रयत्नम्+ प्रयत्नं करोति, => प्रयत्नम्+ करोति, लौकिकसुखं, => लौकिकसुखम्+, ख्यातिं च => ख्यातिम्+ च ज्ञातुं तस्य => ज्ञातुम्+ तस्य इत्यंशं => इति+अंशम् नास्ति’’ => न+अस्ति’’ ‘‘अहम् अपि => ‘‘अहम्+ अपि तं रागं => तम्+ रागम्+ रागं कण्ठस्थीकृतवान्। => रागम्+ कण्ठस्थीकृतवान्। तं गन्धर्वरागं => तम्+ गन्धर्वरागम्+ गन्धर्वरागं मम => गन्धर्वरागम्+ मम एवं कथाम् => एवम्+ कथाम् नास्ति। => न+अस्ति। एतं रागं => एतम्+ रागम्+ रागं यः => रागम्+ यः विवाहदायित्वं मम => विवाहदायित्वम्+ मम उद्वेगम्+ च => उद्वेगम्+ च सङ्गीतसम्पत्तिं रक्षितवान् => सङ्गीतसम्पत्तिम्+ रक्षितवान् पौत्रीं यः => पौत्रीम्+ यः तमेव => तम्+एव नास्ति’’ => न+अस्ति’’ नास्ति। => न+अस्ति। राजधानीगमनविचारं किमर्थं => राजधानीगमनविचारम्+ किमर्थम्+ किमर्थं परित्यक्तवान्? => किमर्थम्+ परित्यक्तवान्? साधकबाधकं विस्मृत्य => साधकबाधकम्+ विस्मृत्य विशिष्टं रागं => विशिष्टम्+ रागम् स्पर्धार्थं गमनस्य => स्पर्धार्थम्+ गमनस्य विचारं देवशर्मा => विचारम्+ देवशर्मा एतेषां सन्देहानाम् => एतेषाम्+ सन्देहानाम् उत्तरं ज्ञात्वा => उत्तरम्+ ज्ञात्वा भग्नं भवेत्’’ => भग्नम्+ भवेत्’’ अपि => च+अपि दृढसङ्कल्पं कृत्वा => दृढसङ्कल्पम्+ कृत्वा समीपं गत्वा => समीपम्+ गत्वा स्थितं शवम् => स्थितम्+ शवम् मौनं श्मशानाभिमुखं => मौनम्+ श्मशानाभिमुखम्+ श्मशानाभिमुखं प्रस्थितवान्। => श्मशानाभिमुखम्+ प्रस्थितवान्। अपेक्षां करोति => अपेक्षाम्+ करोति भवितुं परिश्रमं => भवितुम्+ परिश्रमम्+ परिश्रमं करोति। => परिश्रमम्+ करोति। नास्ति। => न+अस्ति। प्रत्यागतवान्। => प्रति+आगतवान्। नास्ति। => न+अस्ति। रहस्यं स्यात् => रहस्यम्+ स्यात् मां न => माम्+ न चेति => च+इति सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव देशश्च => देशः+च यथार्थं चित्रम् => यथार्थम्+ किम् स्वीकृतं कार्यं => स्वीकृतम्+ कार्यम्+ कार्यं त्यक्तुम् => कार्यम्+ त्यक्तुम् समीपं गतवान्। => समीपम्+ गतवान्। कश्च => कः+च केनापि। => केन+अपि। एतदपि => एतद्+अपि इत्युच्यते? => इति+उच्यते? एतमेव => एवम्+एव इत्येषा => इति+एषा किम् एतत् => किम्+ एतत् ‘‘क्षन्तव्योऽहं => ‘‘क्षन्तव्यः+अहम् नास्ति => न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति इत्यत्र => इति+अत्र नास्ति => न+अस्ति पुनरेकवारं => पुनः+एकवारम् तमेव => तम्+एव किमर्थं पुरस्कृतवान् => किमर्थम्+ पुरस्कृतवान् पूर्वं कदाचित् => पूर्वम्+ कदाचित् किमर्थं पुरस्कृतः? => किमर्थम्+ पुरस्कृतः? किमर्थं वा => किमर्थम्+ वा अप्रियं चित्रं => अप्रियम्+ चित्रम्+ चित्रं रचितवान् => चित्रम्+ रचितवान् नास्ति => न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति श्रेष्ठतां न => श्रेष्ठताम्+ न सन्नपि => सन्+अपि नास्तिकस्य => न+आस्तिकस्य पतिं स्मारयति => पतिम्+ स्मारयति चेति => च+इति नास्तिकः। => न+अस्तिकः। कदाचिदपि => कदाचित्+अपि कस्मैचिदपि => कस्मैचिद्+अपि नास्ति। => न+अस्ति। सहैव => सह+एव इत्यतः => इति+अतः अहमेव। => अहम्+एव। अस्तीत्यतः => अस्ति+इति+अतः कृपणश्च => कृपणः+च एतत्सर्वम् => एतत्+सर्वम् हृत्पूर्वकं धनं => हृत्पूर्वकम्+ धनम्+ धनं दत्तं => धनम्+ दत्तम्+ दत्तं चेदेव => दत्तम्+ चेद्+एव चेदेव => चेद्+एव वज्रभस्मकार्यं करिष्यति। => वज्रभस्मकार्यम्+ करिष्यति। यश्च => यः+च एतदेव => एतद्+एव नास्ति। => न+अस्ति। वक्रतां परिमार्जयितुं => वक्रताम्+ परिमार्जयितुम् नास्ति’’ => न+अस्ति’’ क्षणकालानन्तरं प्रकाशमानां => क्षणकालानन्तरम्+ प्रकाशमानाम्+ प्रकाशमानां काञ्चित् => प्रकाशमानाम्+ काञ्चित् रत्नमालां काञ्चित् => रत्नमालाम्+ काञ्चित् गौरवश्च => गौरवः+च कस्माच्चिदपि => कस्माच्चित्+अपि एतत्सर्वं => एतत्+सर्वम् हृत्पूर्वकं भवतः => हृत्पूर्वकम्+ भवतः स्वीयां दुरवस्थां => स्वीयाम्+ दुरवस्थाम्+ दुरवस्थां निवेद्य => दुरवस्थाम्+ निवेद्य यत्किमपि => यत्+किमपि इत्यपि => इति+अपि अनुरागपात्रभूतां पत्नीं => अनुरागपात्रभूताम्+ पत्नीम्+ पत्नीं प्राप्तवान् => पत्नीम्+ प्राप्तवान् तत्रापि => तत्र+अपि तस्य इष्टं => तस्य+ इष्टम् फलमेव => फलम्+एव उभौ अपि => उभौ+ अपि चापि => च+अपि भविष्यति इति। => भविष्यति+ इति। परिणेतुम् इच्छामि’’ => परिणेतुम्+ इच्छामि’’ इच्छन् अपि => इच्छन्+ अपि उभौ अपि => उभौ+ अपि एषः एव => एषः+ एव नास्ति => न+अस्ति कथमपि => कथम्+अपि नास्ति। => न+अस्ति। मुद्राश्च => मुद्राः+च न आसीत् => न+ आसीत् एवमेव => एवम्+एव त्रयः अपि => त्रयः+ अपि अहम् अपि => अहम्+ अपि एषः एव => एषः+ एव निमित्तम् एव => निमित्तम्+ एव भक्तानां कथां => भक्तानाम्+ कथाम्+ कथां श्रुतवान् => कथाम्+ श्रुतवान् मास्तु => मा+अस्तु अहमपि => अहम्+अपि तावत्पर्यन्तं => तावत्+पर्यन्तम् इत्यतः => इति+अतः स्वयमेव => स्वयम्+एव स्वयमेव => स्वयम्+एव यक्षश्च => यक्षः+च इत्यतः => इति+अतः एतदत्र => एतद्+अत्र नास्ति => न+अस्ति चेति। => च+इति। इतोऽपि => इतः+अपि नास्ति। => न+अस्ति। इत्यत्र => इति+अत्र नास्ति => न+अस्ति इत्यत्र => इति+अत्र चेदेव => चेत्+एव राज्येऽपि => राज्ये+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम+एव अन्यच्च, => अन्यत्+च, सर्वोऽपि => सर्वः+अपि प्राप्यापि => प्राप्य+अपि सोऽपि => सः+अपि कोऽयं => कः+अयम् चापि => च+अपि कारणं विना => कारणम्+ विना मां मादृशम् => माम्+ मादृशम् अन्यं कञ्चित् => अन्यम्+ कञ्चित् कारणं तर्जयेत् => कारणम्+ तर्जयेत् परं भवती => परम्+ भवती कारणं न => कारणम्+ न यथापूर्वं वृक्षस्य => यथापूर्वम्+ वृक्षस्य इत्येषा => इति+एषा यत्किञ्चित् => यत्+किञ्चित् वयं सर्वे => वयम्+ सर्वे एतं ग्रामं => एतम्+ ग्रामम्+ ग्रामं परित्यज्य => ग्रामम्+ परित्यज्य ग्रामं गच्छाम’’ => ग्रामम्+ गच्छाम’’ कठोरहृदयस्यापि => कठोरहृदयस्य+अपि अधिकृत्यापि => अधिकृत्य+अपि इत्येतं => इति+एतम् चेदेव => चेत्+एव प्राणेभ्योऽपि => प्राणेभ्यः+अपि दुर्गापुरप्रीतिं परित्यक्तवान्, => दुर्गापुरप्रीतिम्+ परित्यक्तवान्, किं तस्य => किम्+ तस्य एतेषां सन्देहानां => एतेषाम्+ सन्देहानाम्+ सन्देहानां समाधानं => सन्देहानाम्+ समाधानम्+ समाधानं जानन् => समाधानम्+ जानन् भग्नं भवेत्’’ => भग्नम्+ भवेत्’’ भूतप्रेतादीनाम् => भूतप्रेत+आदीनाम् अत्रैव => अत्र+एव एतत् कार्यं => एतत्+ कार्यम् सर्वोऽपि => सर्वः+अपि प्रजानामपि => प्रजानाम्+अपि पण्डिताश्च। => पण्डिताः+च। नाभवत्। => न+अभवत्। यश्च => यः+च श्रेयोदायकश्च => श्रेयोदायकः+च चापि => च+अपि निर्माणमपि => निर्माणम्+अपि पूर्वमेव => पूर्वम्+एव नाभवत् => न+अभवत् उभौ अपि => उभौ+ अपि एवम् उक्त्वा => एवम्+ उक्त्वा एतावत्पर्यन्तं => एतावत्+पर्यन्तम् पुष्पैश्च => पुष्पैः+च प्रजासेवायामेव => प्रजासेवायाम्+एव तपसश्च => तपसः+च राज्यभारमेव => राज्यभारम+एव नास्ति’’ => न+अस्ति’’ नास्ति? => न+अस्ति? यद्यत् => यत्+यत् एतदत्र => एतद्+अत्र नास्ति => न+अस्ति किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालम् सहस्रं सुवर्णनाणकानि => सहस्रम्+ सुवर्णनाणकानि केवलं चोरविषये, => केवलम्+ चोरविषये, इत्यत्र => इति+अत्र किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि इत्यत्र => इति+अत्र नास्त्येव => न+अस्ति इत्यत्र => इति+अत्र महान्तं परिश्रमं => महान्तम्+ परिश्रमम्+ परिश्रमं तु => परिश्रमम्+ तु नास्ति => न+अस्ति एकम् अपि => एकम्+ अपि व्यर्थम् एव => व्यर्थम्+ एव एकैकेन => एक+एकेन एकैकं => एक+एकम् कुर्वन् अस्ति => कुर्वन्+ अस्ति ‘‘यौवनात् अपि => ‘‘यौवनात्+ अपि अल्पकालजीवनम् एव => अल्पकालजीवनम्+ एव विलासश्च => विलासः+च तस्मिन् एव => तस्मिन्+ एव खादनम् इच्छति => खादनम्+ इच्छति उभौ अपि => उभौ+ अपि एतदर्थं => एतत्+अर्थम् केवलं महत्या => केवलम्+ महत्या भवान् अपि => भवान्+ अपि सत्यम् एव। => सत्यम्+ एव। इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् इत्येव => इति+एव नास्ति। => न+अस्ति। इति उक्तवती => इति+ उक्तवती ‘‘इतोऽपि => ‘‘इतः+अपि इति उक्तवती => इति+ उक्तवती अस्ति एव => अस्ति+ एव सह एव => सह+ एव निमित्तम् एव => निमित्तम्+ एव इत्येतत् => इति+एतत् इत्येतत् => इति+एतत् नास्ति => न+अस्ति इति उक्तवती => इति+ उक्तवती नास्ति। => न+अस्ति। इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् निमित्तम् एव => निमित्तम्+ एव इति उक्तवती => इति+ उक्तवती अस्ति एव => अस्ति+ एव ‘‘कोऽयं => ‘‘कः+अयम् तेन एव => तेन+ एव नास्ति’ => न+अस्ति’ इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् कार्यं कर्तुं => कार्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न अहम् एव => अहम्+ एव एवम् अस्ति => एवम्+ अस्ति इति उक्तवती => इति+ उक्तवती इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् इति उक्तवती => इति+ उक्तवती इत्यस्य => इति+अस्य इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् अहं वदिष्यामि। => अहम्+ वदिष्यामि। तं क्षीणकायं => तम्+ क्षीणकायम्+ क्षीणकायं पृष्टवान् => क्षीणकायम्+ पृष्टवान् अहं न => अहम्+ न नास्ति => न+अस्ति इति उक्तवान् => इति+ उक्तवान् अतः एव => अत+ एव सः एव => सः+ एव सम्यक् एव => सम्यक्+ एव नास्ति। => न+अस्ति। इति उक्तवान्। => इति+ उक्तवान्। एतत् उचितम्? => एतत्+ उचितम्? नास्ति’ => न+अस्ति’ ज्ञातवान् अपि => ज्ञातवान्+ अपि नास्ति => न+अस्ति यातायातसाधनानामभाव => यातायातसाधनानाम्+अभावः मणिपुरमस्ति => मणिपुरम्+अस्ति पर्वतैरावृत: => पर्वतैः+आवृत: पदातिरेव => पदातिः+एव तोमचानामको युवक: => तोमचानामकः+ युवक: पञ्चदशमासानन्‍तरं स्‍वगृहं => पञ्चदशमासानन्‍तरम्+ स्‍वगृहम्+ स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति विविधपर्वतोपत्‍यकामुल्‍लंघ्‍य => विविधपर्वतोपत्‍यकाम्+उल्‍लंघ्‍य स्‍वनगरं भोइराडं => स्‍वनगरम्+ भोइराडम्+ भोइराडं प्रति => भोइराडम्+ प्रति पुनर्गन्‍तुमारेभे => पुनः+गन्‍तुम्+आरेभे स्‍वग्रामं प्रति। => स्‍वग्रामम्+ प्रति। स्‍वरक्‍तमुखं नि:सारयन् => स्‍वरक्‍तमुखम्+ नि:सारयन् कुमकुमक्षोदक्षुरितं रक्‍ताभमन्‍तरिक्षं => कुमकुमक्षोदक्षुरितम्+ रक्‍ताभम्+अन्‍तरिक्षम्+ रक्‍ताभमन्‍तरिक्षं वीक्ष्‍य => रक्‍ताभम्+अन्‍तरिक्षम्+ वीक्ष्‍य नितरां प्रहृष्ट => नितराम्+ प्रहृष्टः+ प्रहृष्ट आसीत्। => प्रहृष्टः+ आसीत्। प्रचलन्‍नास्‍ते। => प्रचलन्+आस्ते। आसीत्‍पोटलिका => आसीत्+पोटलिका चैका, => च+एका, भाराक्रान्‍तश्‍चायं तां => भाराक्रान्‍तः+च+अयम्+ ताम्+ तां पोटलिकां => ताम्+ पोटलिकाम्+ पोटलिकां स्‍कन्‍धात्‍स्‍कन्‍धं => पोटलिकाम्+ स्‍कन्‍धात्+स्कन्‍धम्+ स्‍कन्‍धात्‍स्‍कन्‍धं परिवर्तयति। => स्‍कन्‍धात्+स्कन्‍धम्+ परिवर्तयति। निर्गच्‍छन्‍नयं विविधानां => निर्गच्‍छन्+अयम्+ विविधानाम्+ विविधानां खगानां => विविधानाम्+ खगानाम्+ खगानां मनोहरं => खगानाम्+ मनोहरम्+ मनोहरं कलरवमशृणोत् => मनोहरम्+ कलरवम्+अशृणोत् कलरवमशृणोत् => कलरवम्+अशृणोत् सूर्यास्‍तात्‍पूर्वमेव => सूर्यास्‍तात्+पूर्वम्+एव विशनपुरग्रामं प्राप्तुमिच्‍छति। => विशनपुरग्रामम्+ प्राप्तुम्+इच्‍छति। प्राप्तुमिच्‍छति। => प्राप्तुम्+इच्‍छति। प्रचलन्‍नयमेकस्मिन्‍पर्वतीयनिर्झरे => प्रचलन्+अयम्+एकस्मिन्+पर्वतीयनिर्झरे भोक्‍तुमिच्‍छति => भोक्‍तुम्+इच्‍छति जलञ्च => जलम्+च पातुमिच्‍छति। => पातुम्+इच्‍छति। तं पिपासा => तम्+ पिपासा स्‍वपोटलिकां भूमौ => स्‍वपोटलिकाम्+ भूमौ बंशदण्‍डं कर्तितुमारेभे। => वंशदण्‍डम्+ कर्तितुम्+आरेभे। कर्तितुमारेभे। => कर्तितुम्+आरेभे। प्रपूर्यायं भूमौ => प्रपूर्य+अयम्+ भूमौ जलञ्च => जलम्+च प्रचलितस्‍तस्‍मात्। => प्रचलितः+तस्‍मात्। पर्वतशिखरमापेदे => पर्वतशिखरम्+आपेदे निश्चिकायायं सायं => निश्चिकाय+अयम्+ सायम्+ सायं विशनपुरं => सायम्+ विशनपुरम्+ विशनपुरं प्राप्‍स्‍यामि। => विशनपुरम्+ प्राप्‍स्‍यामि। मातृस्‍वसुर्गृहम्। => मातृस्‍वसुः+गृहम्। दृष्टवानयमविदूरे => दृष्टवान्+अयम्+अविदूरे आसीत्सिंहश्‍चैक:। => आसीत्+सिंहः+च+एक:। स्थिरो भूत्‍वा => स्थिरः+ भूत्‍वा पश्‍यन्‍नास्‍ते => पश्‍यन्+आस्‍ते निर्निमेषदृष्टयायं सिंह:। => निर्निमेषदृष्टया+अयम्+ सिंह:। कि‍ञ्चिद्दूरे => कि‍ञ्चिद्+दूरे वनसूकरमपि => वनसूकरम्+अपि सूकरश्‍च => सूकरः+च कलहार्थं समुद्यतौ => कलहार्थम्+ समुद्यतौ चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। शैशवावस्‍थायां श्रुतां => शैशवावस्‍थायाम्+ श्रुताम्+ श्रुतां सिंहसूकरयुद्धकथामस्‍मरदयम्। => श्रुताम्+ सिंहसूकरयुद्धकथाम्+अस्‍मरत्+अयम्। सिंहसूकरयुद्धकथामस्‍मरदयम्। => सिंहसूकरयुद्धकथाम्+अस्‍मरत्+अयम्। पूर्वमाक्रमणं करोति => पूर्वम्+आक्रमणम्+ करोति सिंहं मारयति => सिंहम्+ मारयति मामपि => माम्+अपि साहय्यं कर्तुमैच्‍छत्। => साहय्यम्+ कर्तुम्+ऐच्‍छत्। कर्तुमैच्‍छत्। => कर्तुम्+ऐच्‍छत्। बृहत्‍प्रस्‍तरमेकं सूकरशिरसि => बृहत्‍प्रस्‍तरम्+एकम्+ सूकरशिरसि निपतितोऽभूत्‍सहसा। => निपतितः+अभूत्+सहसा। समाक्रमणं कृतवान् => समाक्रमणम्+ कृतवान् सिंहोऽपि => सिंहः+अपि तस्‍योपरि => तस्‍य+उपरि संकटं निर्गतं => संकटम्+ निर्गतम्+ निर्गतं वीक्ष्‍य => निर्गतम्+ वीक्ष्‍य वेगेनाधावत्। => वेगेन+अधावत्। दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा यन्‍मार्गे => यत्+मार्गे रक्‍तर‍ञ्जितं मांसखण्‍डं => रक्‍तर‍ञ्जितम्+ मांसखण्‍डम्+ मांसखण्‍डं पतितं => मांसखण्‍डम्+ पतितम्+ पतितं वर्तते। => पतितम्+ वर्तते। मुखं लिह्यति => मुखम्+ लिह्यति प्रत्‍युपकारञ्च => प्रति+उपकारम्+च मनुष्‍योऽस्मि, => मनुष्‍यः+अस्मि, इदं मदीयं => इदम्+ मदीयम्+ मदीयं खाद्यं => मदीयम्+ खाद्यम्+ खाद्यं न => खाद्यम्+ न भवानेव => भवान्+एव यावत्तोमचा => यावत्+तोमचा विशनपुरं प्राप्नोति। => विशनपुरम्+ प्राप्नोति। सिंहो विशनपुरात् => सिंहः+ विशनपुरात् प्रतिफलं प्रदत्तवानयं => प्रतिफलम्+ प्रदत्तवान्+अयम्+ प्रदत्तवानयं बुद्धिमान् => प्रदत्तवान्+अयम्+ बुद्धिमान् एको न्‍यायप्रियो => एकः+ न्‍यायप्रियः राज्‍यमकरोत्। => राज्‍यम्+अकरोत्। चातीव => च+अतीव बुद्धिमानास्‍ते। => बुद्धिमान्+आस्ते। सुखिनश्‍चासन्। => सुखिनः+च+आसन्। समादरं कृतवान् => समादरम्+ कृतवान् तस्याभिमतमपि => तस्याभिमतम्+अपि मन्त्रिणमपृच्‍छत्, => मन्त्रिणम्+अपृच्‍छत्, किं कर्णाभ्‍यां => किम्+ कर्णाभ्‍याम्+ कर्णाभ्‍यां श्रुतं => कर्णाभ्‍याम्+ श्रुतम्+ श्रुतं सत्‍यमथवा => श्रुतम्+ सत्‍यम्+अथवा सत्‍यमथवा => सत्‍यम्+अथवा नेत्राभ्‍यां दृष्टम्? => नेत्राभ्‍याम्+ दृष्टम्? किञ्चित्‍कालानन्‍तरं मन्‍त्री => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ मन्‍त्री कर्णाभ्‍यां श्रुतं => कर्णाभ्‍याम्+ श्रुतम्+ श्रुतं तु => श्रुतम्+ तु भवत्‍येव => भवति+एव नेत्राभ्‍यां दृष्‍टमपि => नेत्राभ्‍याम्+ दृष्‍टम्+अपि दृष्‍टमपि => दृष्‍टम्+अपि कदाचिन्मिथ्‍या => कदाचित्+मिथ्‍या एतन्निशम्‍य => एतत्+निशम्‍य अवश्‍यं भवितुमर्हति। => अवश्‍यम्+ भवितुम्+अर्हति। भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। यन्‍नेत्राभ्‍यां दृष्टं => यत्+नेत्राभ्‍याम्+ दृष्टम्+ दृष्टं कथमसत्‍यं => दृष्टम्+ कथम्+असत्‍यम्+ कथमसत्‍यं भवितुमर्हति? => कथम्+असत्‍यम्+ भवितुम्+अर्हति? भवितुमर्हति? => भवितुम्+अर्हति? तदानीमेव => तदानीम्+एव भृत्‍यश्चैक => भृत्‍यैः+च+एकः राजानमेकान्‍ते => राजानम्+एकान्‍ते चलितुमकथयत्। => चलितुम्+अकथयत्। यत्‍कथनमस्ति => यत्+कथनम्+अस्ति तद्राजद्वारे => तत्+राजद्वारे रहस्‍यं निवेदनीयं => रहस्‍यम्+ निवेदनीयम्+ निवेदनीयं वर्तते => निवेदनीयम्+ वर्तते सिंहासनादुत्तीर्य => सिंहासनात्+उत्तीर्य कक्षमेकं प्राविशत्। => कक्षम्+एकम्+ प्राविशत्। भृत्‍योऽपि => भृत्‍यः+अपि यद्यहं सत्‍यं => यदि+अहम्+ सत्‍यम्+ सत्‍यं कथयेयं => सत्‍यम्+ कथया+इयम्+ कथयेयं तर्हि => कथया+इयम्+ तर्हि सत्‍यं शीघ्रं => सत्‍यम्+ शीघ्रम्+ शीघ्रं कथय, => शीघ्रम्+ कथय, श्रुत्‍वैतन्‍नृपति: => श्रुत्‍वा+एतत्+नृपति: स्‍वकक्षं प्रति => स्‍वकक्षम्+ प्रति तत्रापश्‍यत् => तत्र+अपश्‍यत् मुखमाच्‍छादितं भृत्‍यमेकं => मुखम्+आच्‍छादितम्+ भृत्‍यम्+एकम्+ भृत्‍यमेकं राज्ञीं => भृत्‍यम्+एकम्+ राज्ञीम्+ राज्ञीं च। => राज्ञीम्+ च। कक्षपरिष्‍कारक आसीत्। => कक्षपरिष्‍कारकः+ आसीत्। द्वावेव => द्वौ+एव गाढनिद्रायां प्रसुप्तौ => गाढनिद्रायाम्+ प्रसुप्तौ चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। शयनं सेवकं => शयनम्+ सेवकम्+ सेवकं वीक्ष्‍य => सेवकम्+ वीक्ष्‍य सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव कृपाणमाकृष्‍य => कृपाणम्+आकृष्‍य हन्‍तुं हस्‍तमुद्तोलयत्-एतादृश: => हन्‍तुम्+ हस्‍तम्+उद्तोलयत्-एतादृश: हस्‍तमुद्तोलयत्-एतादृश: => हस्‍तम्+उद्तोलयत्-एतादृश: मुखं तस्‍य => मुखम्+ तस्‍य रक्‍तमासीत्। => रक्‍तम्+आसीत्। आसन्-नेत्राभ्‍यां दृष्टमप्‍यसत्‍यं => आसन्-नेत्राभ्‍याम्+ दृष्टम्+अपि+असत्‍यम्+ दृष्टमप्‍यसत्‍यं भवति। => दृष्टम्+अपि+असत्‍यम्+ भवति। भृत्‍यं कारागारे => भृत्‍यम्+ कारागारे मन्त्रिणमाकार्य => मन्त्रिणम्+आकार्य सर्वं वृत्तान्‍तमकथयत्। => सर्वम्+ वृत्तान्‍तम्+अकथयत्। वृत्तान्‍तमकथयत्। => वृत्तान्‍तम्+अकथयत्। पृथगाकार्य => पृथग्+आकार्य सर्वं रहस्‍यम्। => सर्वम्+ रहस्‍यम्। रहस्‍योद्घाटनं भविष्‍यति। => रहस्‍योद्घाटनम्+ भविष्‍यति। भृत्‍यमाकार्य => भृत्‍यम्+आकार्य सम्‍बन्‍धो महाराज्ञा => सम्‍बन्‍धः+ महाराज्ञा क्षमां कुर्वन्‍तु => क्षमाम्+ कुर्वन्‍तु कीदृशोऽपि => कीदृशः+अपि युवां सहैव => युवाम्+ सह+एव सहैव => सह+एव शयनं कथं => शयनम्+ कथम्+ कथं करिष्‍यथ? => कथम्+ करिष्‍यथ? अहं भवत्‍कक्षं => अहम्+ भवत्कक्षम्+ भवत्‍कक्षं स्‍वच्‍छं => भवत्कक्षम्+ स्‍वच्‍छम्+ स्‍वच्‍छं कर्तुं => स्‍वच्‍छम्+ कर्तुम्+ कर्तुं समागत: => कर्तुम्+ समागत: प्रतिदिनमिव। => प्रतिदिनम्+इव। शयनं कियन्‍मृदुलं => शयनम्+ कियत्+मृदुलम्+ कियन्‍मृदुलं वर्तते? => कियत्+मृदुलम्+ वर्तते? इदानीं न => इदानीम्+ न कोऽप्‍यत्र => कोऽपि+अत्र कथन्‍न => कथम्+न क्षणमात्रमत्र => क्षणमात्रम्+अत्र शयनं करोमि। => शयनम्+ करोमि। भवतां पर्यंकं => भवताम्+ पर्यंकम्+ पर्यंकं गत्‍वा => पर्यंकम्+ गत्‍वा मुखमाच्‍छादितं, => मुखम्+आच्‍छादितम्, निद्रान्वितोऽभवम्। => निद्रान्वितः+अभवम्। भवतां हुंकारेण => भवताम्+ हुंकारेण भृत्‍यवचनं श्रुत्‍वा => भृति+अवचनम्+ श्रुत्‍वा राज्ञीमादातुमादिदेश। => राज्ञीम्+आदातुम्+आदिदेश। अपृच्‍छच्‍च => अपृच्‍छत्+च भृत्‍येनानेन => भृत्‍येन+अनेन नाहं किमपि => न+अहम्+ किमपि मध्‍यान्‍हेऽहं यदा => मध्‍यान्‍हे+अहम्+ यदा स्‍वकक्षं गता, => स्‍वकक्षम्+ गता, विचारितं भवानेव => विचारितम्+ भवान्+एव भवानेव => भवान्+एव मुखमाच्‍छाद्य => मुखम्+आच्‍छाद्य नाहं विबोधितवती => न+अहम्+ विबोधितवती अहमपि => अहम्+अपि शयनमकुर्वम्। => शयनम्+अकुर्वम्। कृपाणमाकृष्‍य => कृपाणम्+आकृष्‍य स्‍वकक्षमागत:। => स्‍वकक्षम्+आगत:। रहस्‍यमेतत् => रहस्‍यम्+एतत् वृद्धमन्त्रिणं सत्‍कृतवान्। => वृद्धमन्त्रिणम्+ सत्‍कृतवान्। सरस्‍वत्‍या वरदपुत्र: => सरस्‍वत्‍याः+ वरदपुत्र: काश्‍यां प्रतापी => काश्‍याम्+ प्रतापी राज्‍यमकरोत्। => राज्‍यम्+अकरोत्। स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि विद्वानासीत्। => विद्वान्+आसीत्। विदुषां समादरञ्चाकरोदयम्। => विदुषाम्+ समादरम्+च+अकरोत्+अयम्। समादरञ्चाकरोदयम्। => समादरम्+च+अकरोत्+अयम्। सभायामनेके => सभायाम्+अनेके हीरोऽपि => हीरः+अपि पुत्र आसीत् => पुत्रः+ आसीत् शैशवावस्‍थायामेवासीत्तदा => शैशवावस्‍थायाम्+एव+आसीत्+तदा हर्षपितरं श्रीहीरं => हर्षपितरम्+ श्रीहीरम्+ श्रीहीरं शास्‍त्रार्थे => श्रीहीरम्+ शास्‍त्रार्थे नितरां लज्जित => नितराम्+ लज्जितः+ लज्जित आसीत्। => लज्जितः+ आसीत्। स्‍वमृत्‍युकालं निकटं => स्‍वमृत्‍युकालम्+ निकटम्+ निकटं मत्‍वा => निकटम्+ मत्‍वा स्‍वपुत्रं हर्षमाकार्य => स्‍वपुत्रम्+ हर्षम्+आकार्य हर्षमाकार्य => हर्षम्+आकार्य अहं नश्‍वरात् => अहम्+ नश्‍वरात् प्रयाणं करोमि। => प्रयाणम्+ करोमि। यो मां => यः+ माम्+ मां शास्‍त्रार्थे => माम्+ शास्‍त्रार्थे तं शास्‍त्रार्थे => तम्+ शास्‍त्रार्थे इयं ममान्तिमोऽभिलाष:। => इयम्+ मम+अन्तिमः+अभिलाष:। ममान्तिमोऽभिलाष:। => मम+अन्तिमः+अभिलाष:। अध्‍ययनार्थं गृहाद् => अध्‍ययनार्थम्+ गृहाद् एक एव => एकः+ एव विचार आसीद् => विचारः+ आसीद् यदहं शास्‍त्राणि => यत्+अहम्+ शास्‍त्राणि पितुश्‍चापमानस्‍य => पितुः+च+अपमानस्‍य प्रतिशोधं करिष्‍ये। => प्रतिशोधम्+ करिष्‍ये। स शास्‍त्रेषु => सः+ शास्‍त्रेषु दक्षतामविन्‍दत। => दक्षताम्+अविन्‍दत। परं स => परम्+ सः+ स अतिकठिनां => सः+ अतिकठिनाम्+ अतिकठिनां काव्‍यरचनामकरोत्, => अतिकठिनाम्+ काव्‍यरचनाम्+अकरोत्, काव्‍यरचनामकरोत्, => काव्‍यरचनाम्+अकरोत्, तामवबोद्धुमशक्नोत्। => ताम्+अवबोद्धुम्+अशक्नोत्। तद्रचनामपठत् => तत्+रचनाम्+अपठत् श्रीहर्ष: खिन्‍नोऽभवत्। => श्रीहर्ष:+ खिन्‍नः+अभवत्। खिन्‍नोऽभवत्। => खिन्‍नः+अभवत्। दोषं दूरीकर्तुमयं => दोषम्+ दूरीकर्तुम्+अयम्+ दूरीकर्तुमयं सरस्‍वत्‍या: => दूरीकर्तुम्+अयम्+ सरस्‍वत्‍या: शरणमगच्‍छत्। => शरणम्+अगच्‍छत्। स श्रद्धया, => सः+ श्रद्धया, सरस्‍वत्‍या उपासनां => सरस्‍वत्‍याः+ उपासनाम्+ उपासनां कर्तुं => उपासनाम्+ कर्तुम्+ कर्तुं लग्‍न:। => कर्तुम्+ लग्‍न:। श्रीहर्षं वरं => श्रीहर्षम्+ वरम्+ वरं याचितुमादिदेश। => वरम्+ याचितुम्+आदिदेश। याचितुमादिदेश। => याचितुम्+आदिदेश। भवत्‍कृपया => भवत्+कृपया ज्ञानं सम्‍प्राप्तं => ज्ञानम्+ सम्‍प्राप्तम्+ सम्‍प्राप्तं किन्‍तु => सम्‍प्राप्तम्+ किन्‍तु काठिन्‍यदोषान्‍न => काठिन्‍यदोषान्+न उपायं कथयामि। => उपायम्+ कथयामि। जलेनार्द्रं कृत्‍वा => जलेन+आर्द्रम्+ कृत्‍वा दधिभक्षणं कुरु, => दधिभक्षणम्+ कुरु, स्‍वमेव => स्‍वयम्+एव श्रीहर्षस्‍तत्क्रियां कृतवान्, => श्रीहर्षः+तत्क्रियाम्+ कृतवान्, स्‍वकवितायां सरलसरसोक्‍तीनां => स्‍वकवितायाम्+ सरलसरसोक्‍तीनाम्+ सरलसरसोक्‍तीनां प्रयोगमकरोदयं => सरलसरसोक्‍तीनाम्+ प्रयोगम्+अकरोत्+अयम्+ प्रयोगमकरोदयं सम्‍प्रति। => प्रयोगम्+अकरोत्+अयम्+ सम्‍प्रति। काशिराजं सन्‍देशं => काशिराजम्+ सन्‍देशम्+ सन्‍देशं प्रेषितवान्। => सन्‍देशम्+ प्रेषितवान्। अहं सर्वा => अहम्+ सर्वा समागतोऽस्मि। => समागतः+अस्मि। भवद्राज्‍यसभां प्रवेष्टुमर्हामि। => भवत्राज्‍यसभाम्+ प्रवेष्टुम्+अर्हामि। प्रवेष्टुमर्हामि। => प्रवेष्टुम्+अर्हामि। स्‍वागतं व्‍याजहार। => स्‍वागतम्+ व्‍याजहार। वैदग्‍ध्‍यं विलोक्‍य => वैदग्‍ध्‍यम्+ विलोक्‍य नितरां प्रसन्‍न: => नितराम्+ प्रसन्‍न: हर्षपितरं पराजितमकरोत्। => हर्षपितरम्+ पराजितम्+अकरोत्। पराजितमकरोत्। => पराजितम्+अकरोत्। नितरां लज्जित: => नितराम्+ लज्जित: विद्वत्तां विलोक्‍य => विद्वत्ताम्+ विलोक्‍य स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव क्षमायाचनमकरोत्। => क्षमायाचनम्+अकरोत्। श्रीहर्षं सन्‍देशं => श्रीहर्षम्+ सन्‍देशम्+ सन्‍देशं प्रेषितवान्-सुकवे! => सन्‍देशम्+ प्रेषितवान्-सुकवे! प्रणयनं कुरु। => प्रणयनम्+ कुरु। नैषधनामकं महाकाव्‍यमलिखत्। => नैषधनामकम्+ महाकाव्‍यम्+अलिखत्। महाकाव्‍यमलिखत्। => महाकाव्‍यम्+अलिखत्। काव्‍यमेतन्निभाल्‍य => काव्‍यम्+एतत्+निभाल्‍य तावन्‍नास्‍य => तावत्+न+अस्‍य प्रतिपादयितुं शक्‍यते => प्रतिपादयितुम्+ शक्‍यते यावत्‍सरस्‍वती => यावत्+सरस्‍वती स्‍वयमेवास्‍य => स्‍वयम्+एव+अस्‍य श्रेष्ठतां न => श्रेष्ठताम्+ न स्‍वमहाकाव्‍यं नीत्‍वा => स्‍वमहाकाव्‍यम्+ नीत्‍वा काश्‍मीरं गतवान् => काश्‍मीरम्+ गतवान् स्‍वकाव्‍यं प्रार्थितवान् => स्‍वकाव्‍यम्+ प्रार्थितवान् महाकाव्‍यमेतत् => महाकाव्‍यम्+एतत् श्रेष्ठं न => श्रेष्ठम्+ न निर्णयं प्रकरोतु => निर्णयम्+ प्रकरोतु काव्‍यं दूरं => काव्‍यम्+ दूरम्+ दूरं चिक्षेप। => दूरम्+ चिक्षेप। कविरुत्तेजित: => कविः+उत्तेजित: सञ्जातास्ति => सञ्जाता+अस्ति प्रोवाच-त्‍वं स्‍वकाव्‍ये => प्रोवाच-त्‍वम्+ स्‍वकाव्‍ये मां विष्‍णुपत्‍नीं => माम्+ विष्‍णुपत्‍नीम्+ विष्‍णुपत्‍नीं लिखितवान् => विष्‍णुपत्‍नीम्+ लिखितवान् रुष्टाऽस्मि। => रुष्टा+अस्मि। किमिदमसत्‍यं यत्त्‍वमेकस्मिन्‍नवतारे => किम्+इदम्+असत्‍यम्+ यत्+त्वम्+एकस्मिन्+अवतारे यत्त्‍वमेकस्मिन्‍नवतारे => यत्+त्वम्+एकस्मिन्+अवतारे सञ्जातासीत्! => सञ्जाता+आसीत्! समादरपूर्वकं श्रीहर्षस्‍य => समादरपूर्वकम्+ श्रीहर्षस्‍य काव्‍यं स्‍वहस्‍ते => काव्‍यम्+ स्‍वहस्‍ते श्रीहर्षं राज्‍यसभायां => श्रीहर्षम्+ राज्‍यसभायाम्+ राज्‍यसभायां प्रवेशं => राज्‍यसभायाम्+ प्रवेशम्+ प्रवेशं न => प्रवेशम्+ न प्रत्‍यूषकाल आसीत्। => प्रत्‍यूषकालः+ आसीत्। संलग्‍न आसीत्। => संलग्‍नः+ आसीत्। कूपश्‍चैक:। => कूपः+च+एक:। जलं भरितुं => जलम्+ भरितुम्+ भरितुं तत्र => भरितुम्+ तत्र तयोर्मध्‍ये => तयोः+मध्‍ये निर्णेतुं राज्‍यसभायां => निर्णेतुम्+ राज्‍यसभायाम्+ राज्‍यसभायां प्राप। => राज्‍यसभायाम्+ प्राप। श्रीहर्षं विहाय => श्रीहर्षम्+ विहाय नान्‍य: => न+अन्‍य: कोऽप्‍यासीत्। => कः+अपि+आसीत्। भाषां न => भाषाम्+ न परं स => परम्+ सः+ स कलहस्‍य => सः+ कलहस्‍य श्रीहर्षमपृच्‍छत्। => श्रीहर्षम्+अपृच्‍छत्। किं दृष्टं => किम्+ दृष्टम्+ दृष्टं त्‍वया। => दृष्टम्+ त्‍वया। अहं स्‍थानीयां => अहम्+ स्‍थानीयाम्+ स्‍थानीयां भाषां => स्‍थानीयाम्+ भाषाम्+ भाषां न => भाषाम्+ न परं कलहमानयो: => परम्+ कलहमानयो: शब्‍दानां यथायथमुच्‍चारणं => शब्‍दानाम्+ यथायथम्+उच्‍चारणम्+ यथायथमुच्‍चारणं कर्तुं => यथायथम्+उच्‍चारणम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोमि। => कर्तुम्+ शक्‍नोमि। तयोर्वाक्यानामुच्‍चारणं यथायथमकरोत्। => तयोः+वाक्यानाम्+उच्‍चारणम्+ यथायथम्+अकरोत्। यथायथमकरोत्। => यथायथम्+अकरोत्। मेधाशक्तिं प्रतिभाञ्च => मेघाशक्तिम्+ प्रतिभाम्+च प्रतिभाञ्च => प्रतिभाम्+च चाश्‍चर्यचकित: => च+आश्‍चर्यचकित: वास्‍तविकं परिचयं => वास्‍तविकम्+ परिचयम्+ परिचयं प्राप्तवान् => परिचयम्+ प्राप्तवान् परं प्रहर्षित:, => परम्+ प्रहर्षित:, आनन्‍दमग्‍नश्‍च => आनन्‍दमग्‍नः+च श्रीहर्षस्‍यात्‍यधिकं सम्‍मानकरोत्। => श्रीहर्षस्‍य+अत्‍यधिकम्+ सम्‍मानम्+अकरोत्। सम्‍मानकरोत्। => सम्‍मानम्+अकरोत्। सरस्‍वत्‍या वरदपुत्र => सरस्‍वत्‍याः+ वरदपुत्रः+ वरदपुत्र आसीत्। => वरदपुत्रः+ आसीत्। समुत्‍पन्‍नस्‍तदा => समुत्‍पन्‍नः+तदा नितरां कृशौ, => नितराम्+ कृशौ, चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। उपरिस्‍थं शरीरं => उपरिस्‍थम्+ शरीरम्+ शरीरं तु => शरीरम्+ तु सुकान्‍तं, => सुकान्‍तम्+, सबलं सुन्‍दरञ्चासीत्। => सबलम्+ सुन्‍दरम्+च+आसीत्। सुन्‍दरञ्चासीत्। => सुन्‍दरम्+च+आसीत्। शरीरं वीक्ष्‍य => शरीरम्+ वीक्ष्‍य नितरामुद्विग्‍नौ => नितराम्+उद्विग्‍नौ चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। समुत्‍थातुमपि => समुत्‍थातुम्+अपि नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। जनास्‍तत्‍कृते => जनाः+तत्‍कृते चिन्तिताश्‍चासन्। => चिन्तिताः+च+आसन्। शरीरेणासक्‍त: => शरीरेण+असक्‍त: सन्‍नपि => सन्+अपि बुद्धिमानासीत्। => बुद्धिमान्+आसीत्। बुद्धेश्‍चमत्‍कारं वीक्ष्‍य => बुद्धेः+चमत्‍कारम्+ वीक्ष्‍य स्‍तम्भिताश्‍चासन् => स्‍तम्भिताः+च+आसन् बाल्‍यावस्‍थायामेव => बाल्‍यावस्‍थायाम्+एव धीमन्‍तं बालकं => धीमन्‍तम्+ बालकम्+ बालकं विलोक्‍य => बालकम्+ विलोक्‍य चाशान्विता: => च+आशान्विता: यदयं भविष्‍ये => यत्+अयम्+ भविष्‍ये सर्वां व्‍यवस्‍था => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍था सुदूरप्रान्‍तेष्‍वपि => सुदूरप्रान्‍तेषु+अपि कक्षायां प्रथम => कक्षायाम्+ प्रथमः+ प्रथम आसीत्‍बालक:। => प्रथमः+ आसीत्+बालक:। आसीत्‍बालक:। => आसीत्+बालक:। तं नगरं => तम्+ नगरम्+ नगरं प्रति => नगरम्+ प्रति परीक्षाफलं प्रकाशितं => परीक्षाफलम्+ प्रकाशितम्+ प्रकाशितं तदा => प्रकाशितम्+ तदा स स्‍वर्णपदकं => सः+ स्‍वर्णपदकम्+ स्‍वर्णपदकं प्राप्तवान्। => स्‍वर्णपदकम्+ प्राप्तवान्। विलक्षणां प्रतिभां => विलक्षणाम्+ प्रतिभाम्+ प्रतिभां विलोक्‍य => प्रतिभाम्+ विलोक्‍य जना तमपृच्‍छन्-किं => जनाः+ तम्+अपृच्‍छन्-किम्+ तमपृच्‍छन्-किं रहस्‍यमस्ति => तम्+अपृच्‍छन्-किम्+ रहस्‍यम्+अस्ति रहस्‍यमस्ति => रहस्‍यम्+अस्ति मानवस्‍तीव्रोत्‍साहेन => मानवः+तीव्र+उत्‍साहेन श्रमं कुर्यात्तर्हि => श्रमम्+ कुर्यात्+तर्हि कुर्यात्तर्हि => कुर्यात्+तर्हि सर्वं प्राप्तुं => सर्वम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं शक्‍नोति। => प्राप्तुम्+ शक्‍नोति। मानवोन्‍नतेरिदमेव => मानवोन्‍नतेः+इदम्+एव रहस्‍यं वर्तते। => रहस्‍यम्+ वर्तते। राज्‍यमकरोत्तदा => राज्‍यम्+अकरोत्+तदा धनिकतमोऽयं श्रेष्ठी => धनिकतमः+अयम्+ श्रेष्ठी नितरां प्रसिद्ध => नितराम्+ प्रसिद्धः+ प्रसिद्ध आसीत्। => प्रसिद्धः+ आसीत्। धनवानप्‍ययं कृपण => धनवान्+अपि+अयम्+ कृपणः+ कृपण आसीत्। => कृपणः+ आसीत्। सामाजिककार्येभ्‍यो धनन्‍न => सामाजिककार्येभ्‍यः+ धनम्+न धनन्‍न => धनम्+न कस्मिंश्चिदपि => कस्मिंश्चित्+अपि सेवक आसीत्। => सेवकः+ आसीत्। च्‍छायावत्तस्‍य => +छायावत्+तस्‍य निकटमेव => निकटम्+एव अन्‍यभृत्‍यापेक्षया => अन्‍यभृत्‍य+अपेक्षया पुरस्‍कारमपि => पुरस्‍कारम्+अपि जीवनस्‍याधिकांशो => जीवनस्‍य+अधिकांशः जलयानं नाविकानां => जलयानम्+ नाविकानाम्+ नाविकानां दयया => नाविकानाम्+ दयया निर्भरमासीत्। => निर्भरम्+आसीत्। भाग्‍येनैव => भाग्‍येन+एव जनानां जीवनं => जनानाम्+ जीवनम्+ जीवनं तस्मिन् => जीवनम्+ तस्मिन् तं समुत्‍साहितवान् => तम्+ समुत्‍साहितवान्। श्रेष्ठिनं प्राह, => श्रेष्ठिनम्+ प्राह, भवज्‍जीवनं सर्वदा => भवज्‍जीवनम्+ सर्वदा कथन्‍न => कथम्+न शिक्षणं गृह्णाति। => शिक्षणम्+ गृह्णाति। प्राणानां संरक्षणं => प्राणानाम्+ संरक्षणम्+ संरक्षणं कर्तुं => संरक्षणम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍यते => कर्तुम्+ शक्‍यते सन्‍तरणं शिक्षयितुं => सन्‍तरणम्+ शिक्षयितुम्+ शिक्षयितुं शक्‍यते? => शिक्षयितुम्+ शक्‍यते? प्रभूतं व्‍यवसायं => प्रभूतम्+ व्‍यवसायम्+ व्‍यवसायं कर्तुं => व्‍यवसायम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍यते => कर्तुम्+ शक्‍यते शिक्षितुं शक्‍यते। => शिक्षितुम्+ शक्‍यते। प्राह-नास्ति => प्राह-न+अस्ति शिक्षणमप्‍यहं दातुं => शिक्षणम्+अपि+अहम्+ दातुम्+ दातुं न => दातुम्+ न चाहर्निशं स्‍वामिन: => च+अहर्निशम्+ स्‍वामिन: प्राणरक्षार्थं प्रयतते => प्राणरक्षार्थम्+ प्रयतते स्‍वामिनं प्राह, => स्‍वामिनम्+ प्राह, समस्‍याभावो वर्तते। => समस्‍याभावः+ वर्तते। समुद्रसंतरणायाहं कस्‍यापि => समुद्रसंतरणाय+अहम्+ कस्‍यापि व्‍यवस्‍थां करोमि => व्‍यवस्‍थाम्+ करोमि संतरणं कर्तुं => संतरणम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। तुम्बिकानौकां निर्माय => तुम्बिकानौकाम्+ निर्माय प्रसन्‍नोऽभवत् => प्रसन्‍नः+अभवत् स्‍पष्टं विनिवेदयन् => स्‍पष्टम्+ विनिवेदयन् यत्‍सर्वे => यत्+सर्वे स्‍वस्‍वप्राणरक्षार्थं प्रयत्‍नं => स्‍वस्‍वप्राणरक्षार्थम्+ प्रयत्‍नम्+ प्रयत्‍नं कुर्वन्‍तु। => प्रयत्‍नम्+ कुर्वन्‍तु। वयं किमपि => वयम्+ किमपि विधातुं शक्‍नुम:। => विधातुम्+ शक्‍नुम:। प्राणरक्षार्थं तुम्बिकानौकया => प्राणरक्षार्थम्+ तुम्बिकानौकया जलेऽवतरतु => जले+अवतरतु अपरतस्‍तवेयं तुम्‍बी => अपरतः+तव+इयम्+ तुम्‍बी तुम्बिकाग्रहणं किं => तुम्बिकाग्रहणम्+ किम्+ किं मूर्खता => किम्+ मूर्खता इत्‍थं निगद्य => इत्‍थम्+ निगद्य एकां काष्ठमञ्जूषां => एकाम्+ काष्ठमञ्जूषाम्+ काष्ठमञ्जूषां शिरसि => काष्ठमञ्जूषाम्+ शिरसि नितरामुद्विग्‍नो => नितराम्+उद्विग्‍नः स्‍वजीवनरक्षणस्‍यापि => स्‍वजीवनरक्षणस्‍य+अपि चिन्‍ताऽऽसीत्तस्‍य। => चिन्‍ता+आसीत्+तस्‍य। सोऽपि => सः+अपि संतरणं व्‍यधात्। => संतरणम्+ व्‍यधात्। जलयानं समुद्रस्‍योदरे => जलयानम्+ समुद्रस्‍य+उदरे समुद्रस्‍योदरे => समुद्रस्‍य+उदरे सुदूरं विनिर्गत:। => सुदूरम्+ विनिर्गत:। निपतित आसीत्। => निपतितः+ आसीत्। चेतस्‍ततोऽभ्रमत्‍स:। => चेतः+ततः+अभ्रमत्+सः। नातिदूरे => न+अतिदूरे काष्ठमञ्जूषामेकामपश्‍यत् => काष्ठमञ्जूषाम्+एकाम्+अपश्‍यत् आसीत्‍सा => आसीत्+सा मञ्जूषामादाय => मञ्जूषाम्+आदाय गृहमागत: => गृहम्+आगत: स्‍वजीवनं यापयामास। => स्‍वजीवनम्+ यापयामास। यथाशक्‍यं जीवनरत्‍नस्‍य => यथाशक्‍यम्+ जीवनरत्‍नस्‍य समुन्‍नतिं कर्तुं => समुन्‍नतिम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। अस्‍योपयोगेन => अस्‍य+उपयोगेन कथितमासीत् => कथितम्+आसीत् शाश्‍वतिकं निर्वाणमिच्‍छथ => शाश्‍वतिकम्+ निर्वाणम्+इच्‍छथ निर्वाणमिच्‍छथ => निर्वाणम्+इच्‍छथ परित्‍यागं कुरुत। => परित्‍यागम्+ कुरुत। राक्षस इव => राक्षसः+ इव ईश्‍वरमपि => ईश्‍वरम्+अपि नृपतिश्चैको => नृपतिः+च+एकः वैभवयुक्‍तं विशालं => वैभवयुक्‍तम्+ विशालम्+ विशालं स्‍वराज्‍यं => विशालम्+ स्‍वराज्‍यम्+ स्‍वराज्‍यं वीक्ष्‍य => स्‍वराज्‍यम्+ वीक्ष्‍य मनस्‍यहंकार: => मनसि+अहंकार: व्‍यचारयत्-अहमेव => विचारयत्-अहम्+एव सर्वशक्तिमानीश्‍वरोऽस्मि। => सर्वशक्तिमानीश्‍वरः+अस्मि। संसारेऽस्मिन्। => संसारे+अस्मिन्। स आत्‍मनो => सः+ आत्‍मनः+ आत्‍मनो विविधा => आत्‍मनः+ विविधा जनानादिदेश, => जनान्+आदिदेश, कस्‍याप्‍यन्‍यस्‍येश्‍वरस्‍य। => कस्‍यापि+अन्‍यस्‍य+ईश्‍वरस्‍य। तदर्चनां कर्तुं => तदर्चनाम्+ कर्तुम्+ कर्तुं लग्‍ना:। => कर्तुम्+ लग्‍ना:। किञ्चिद्दिनानन्‍तरं तस्मिन् => किञ्चित्+दिनानन्‍तरम्+ तस्मिन् बालकश्चैक: => बालकः+च+एक: विरोधं करिष्‍यति। => विरोधम्+ करिष्‍यति। घोषणां श्रुत्‍वा => घोषणाम्+ श्रुत्‍वा सैनिकानाहूयादिदेश, => सैनिकान्+आहूय+आदिदेश, अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव गर्भं दधार। => गर्भम्+ दधार। पुत्रमारणभयात्‍स => पुत्रमारणभयात्+सः किञ्चिद्दिनानन्‍तरम् => किञ्चित्+दिनानन्‍तरम् सुन्‍दरो बालक: => सुन्‍दरः+ बालक: स्‍वशिशुं वस्‍त्रे => स्‍वशिशुम्+ वस्‍त्रे गुहायामेकस्‍यामस्‍थापयत्। => गुहायाम्+एकस्‍याम्+अस्‍थापयत्। गुहायामेवांगुष्ठपानं कुर्वन्‍नास्‍ते। => गुहायाम्+एव+अगुंष्ठपानम्+ कुर्वन्+आस्ते। कुर्वन्‍नास्‍ते। => कुर्वन्+आस्ते। पुनस्‍तत्रागच्‍छत् => पुनः+तत्र+अगच्‍छत् बालकं द्रष्टुम्। => बालकम्+ द्रष्टुम्। बालकस्‍यांगुष्‍ठाद् => बालकस्‍य+अंगुष्‍ठाद् दुग्‍धं मधु => दुग्‍धम्+ मधु व्‍यजानन्‍नायं साधारणो => व्‍यजान्+न+अयम्+ साधारणः प्रतिदिनं रात्रौ => प्रतिदिनम्+ रात्रौ गुहायामगच्‍छत् => गुहायाम्+अगच्‍छत् शिशुं दुग्‍धं => शिशुम्+ दुग्‍धम्+ दुग्‍धं पाययित्‍वा => दुग्‍धम्+ पाययित्‍वा शिशुं सर्वं => शिशुम्+ सर्वम्+ सर्वं शिक्षितवती। => सर्वम्+ शिक्षितवती। नामकरणमपि => नामकरणम्+अपि स मातरं => सः+ मातरम्+ मातरं पृष्टवान्-किं => मातरम्+ पृष्टवान्-किम्+ पृष्टवान्-किं संसारो => पृष्टवान्-किम्+ संसारः+ संसारो गुहावदेव => संसारः+ गुहावत्+एव गुहावदेव => गुहावत्+एव संसारविषयिकीं सर्वां => संसारविषयिकीम्+ सर्वाम्+ सर्वां वार्ताम्। => सर्वाम्+ वार्ताम्। बालकस्‍याप्‍युत्‍सुकता => बालकस्‍य+अपि+उत्‍सुकता वृद्धिं गता। => वृद्धिम्+ गता। गुहाया बहिरागत्‍य => गुहायाः+ बहिः+आगत्‍य बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य सर्वप्रथममन्‍तरिक्षमपश्‍यत् => सर्वप्रथमम्+अन्‍तरिक्षम्+अपश्‍यत् विस्‍तृतं नीलवर्णञ्च => विस्‍तृतम्+ नीलवर्णम्+च नीलवर्णञ्च => नीलवर्णम्+च अनिमेषाभ्‍यां नेत्राभ्‍याम्। => अनिमेषाभ्‍याम्+ नेत्राभ्‍याम्। बालकश्‍चाकाशे => बालकः+च+आकाशे तारकमेकमपश्‍यत्। => तारकम्+एकम्+अपश्‍यत्। किमयमेवेश्‍वर:? => किम्+अयम्+एव+ईश्‍वर:? मां समुत्‍पादयत्। => माम्+ समुत्‍पादयत्। तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव चन्‍द्रमसं विलोक्‍य => चन्‍द्रमसम्+ विलोक्‍य अस्‍तंगतस्‍तारको => अस्‍तंगतः+तारकः ईश्वरस्‍तु => ईश्वरः+तु अयं चन्‍द्रमा:। => अयम्+ चन्‍द्रमा:। व्‍यतीतायां रात्रौ => व्‍यतीतायाम्+ रात्रौ चन्‍द्रोऽप्‍यस्‍तं गत:, => चन्‍द्रः+अपि+अस्‍तम्+ गत:, सूर्यं तस्‍य => सूर्यम्+ तस्‍य प्रकाशञ्च => प्रकाशम्+च बालकश्चाश्चर्यचकित: => बालकः+च+आश्चर्यचकित: सन्‍ध्‍यायां सूर्योऽप्‍यस्‍तं => सन्‍ध्‍यायाम्+ सूर्यः+अपि+अस्‍तम्+ सूर्योऽप्‍यस्‍तं जगाम। => सूर्यः+अपि+अस्‍तम्+ जगाम। आत्‍ममन्‍थनमकरोत्, => आत्‍ममन्‍थनम्+अकरोत्, स ईश्‍वरो => सः+ ईश्‍वरः भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। स ईश्‍वर:। => सः+ ईश्‍वर:। आत्‍मज्ञानेनानेन => आत्‍मज्ञानेन+अनेन भृशं प्रसन्‍नोऽभवदयम्। => भृशम्+ प्रसन्‍नः+अभवत्+अयम्। प्रसन्‍नोऽभवदयम्। => प्रसन्‍नः+अभवत्+अयम्। नगरं प्रति => नगरम्+ प्रति गतवानयम्। => गतवान्+अयम्। गत्‍वायं ज्ञानस्‍य, => गत्‍वा+अयम्+ ज्ञानस्‍य, प्रचारमकरोत्। => प्रचारम्+अकरोत्। त्रस्‍ताश्‍चासन्। => त्रस्‍ताः+च+आसन्। सर्वं ज्ञातवान्। => सर्वम्+ ज्ञातवान्। सन्‍नयमिब्राहिमं समाकारितवान् => सत्+न+अयम्+इब्राहिमम्+ समाकारितवान् समक्षं प्रस्‍तुतवान्। => समक्षम्+ प्रस्‍तुतवान्। ज्‍वालामुखीवत्‍प्रकुपितो => ज्‍वालामुखीवत्+प्रकुपितः इब्राहिममग्‍नौ => इब्राहिमम्+अग्‍नौ ज्‍वालयितुमादिदेश। => ज्‍वालयितुम्+आदिदेश। अग्निशालायां ज्‍वलितेऽग्नौ => अग्निशालायाम्+ ज्‍वलिते+अग्नौ ज्‍वलितेऽग्नौ => ज्‍वलिते+अग्नौ प्रक्षिप्तवानिब्राहिममसौ => प्रक्षिप्तवान्+इब्राहिमम्+असौ देवानां साहाय्येन => देवानाम्+ साहाय्येन क्षतिर्जाता => क्षतिः+जाता इब्राहिमस्‍याग्निप्रवेशेन => इब्राहिमस्‍य+अग्निप्रवेशेन निर्गत्‍याकाशे => निर्गत्‍य+आकाशे जनैर्दृष्टं तत्‍समये => जनैः+दृष्टम्+ तत्‍समये पुष्पमालाभिरावृत => पुष्पमालाभिः+आवृत शरीरात्‍प्रकाशमरीचयो => शरीरात्+प्रकाशमरीचयोः सर्वमेतद्विलोक्‍य => सर्वम्+एतत्+विलोक्‍य भयात्‍प्रकम्पित: => भयात्+प्रकम्पित: नाहं तव => न+अहम्+ तव चमत्‍कारैर्बिभेमि। => चमत्‍कारैः+बिभेमि। तवेश्‍वरं तेन => तव+ईश्‍वरम्+ तेन युद्धं करोमि। => युद्धम्+ करोमि। ईश्‍वरो न => ईश्‍वरः+ न शान्‍तेरिच्‍छुकश्‍च => शान्‍तेः+इच्‍छुकः+च नमरुदमाकार्यावदम्, => नमरुदम्+आकार्य+अवदम्, पश्‍येमां पि‍पीलिकाम्। => पश्‍य+इमाम्+ पि‍पीलिकाम्। चान्‍नकणमादाय => च+अन्‍नकणम्+आदाय मांसखण्‍डमादाय => मांसखण्‍डम्+आदाय भोजनं भोजयति। => भोजनम्+ भोजयति। स ईश्‍वर => सः+ ईश्‍वरः+ ईश्‍वर एव => ईश्‍वरः+ एव सर्वं प्रबन्‍धजातं => सर्वम्+ प्रबन्‍धजातम्+ प्रबन्‍धजातं करोति। => प्रबन्‍धजातम्+ करोति। स न => सः+ न इयं धरा => इयम्+ धरा जीवनं वितरति। => जीवनम्+ वितरति। इब्राहिमस्‍यामृतमयवचनानि => इब्राहिमस्‍य+अमृतमयवचनानि ध्‍वस्‍तश्‍च। => ध्‍वस्‍तः+च। स भृशं => सः+ भृशम्+ भृशं पश्चात्तापमकरोत्। => भृशम्+ पश्चात्तापम्+अकरोत्। पश्चात्तापमकरोत्। => पश्चात्तापम्+अकरोत्। यायावरजातेर्बालक आसीत्। => यायावरजातेः+बालकः+ आसीत्। भ्रामं भ्रामं => भ्रामम्+ भ्रामम्+ भ्रामं पशुव्‍यापारमकुर्वन्। => भ्रामम्+ पशुव्‍यापारम्+अकुर्वन्। पशुव्‍यापारमकुर्वन्। => पशुव्‍यापारम्+अकुर्वन्। तस्‍याजीविका। => तस्‍य+आजीविका। वृषभशकटमेव => वृषभशकटम्+एव स देशस्‍य => सः+ देशस्‍य विभिन्‍नभागानां भ्रमणमकरोत्। => विभिन्‍नभागानाम्+ भ्रमणम्+अकरोत्। भ्रमणमकरोत्। => भ्रमणम्+अकरोत्। निर्गच्‍छन्‍नास्‍ते। => निर्गच्‍छन्+आस्‍ते। वनानां सौन्‍दर्यं => वनानाम्+ सौन्‍दर्यम्+ सौन्‍दर्यं विलोक्‍य => सौन्‍दर्यम्+ विलोक्‍य प्रसन्‍न आसीत्। => प्रसन्‍नः+ आसीत्। स एकाकी => सः+ एकाकी व्‍यचारयतां यत्‍सोनू => व्यचारयताम्+ यत्+सोनू यत्‍सोनू => यत्+सोनू काननं विलोक्‍य => काननम्+ विलोक्‍य अस्‍माकं सविधे। => अस्‍माकम्+ सविधे। चान्‍धकार: => च+अन्‍धकार: वेगेनाधावत् => वेगेन+अधावत् गहनेऽन्‍धकारे => गहने+अन्‍धकारे शकटं नालभत। => शकटम्+ न+अलभत। नालभत। => न+अलभत। विपरीतायां दिशि => विपरीतायाम्+ दिशि मिलितुमिच्‍छति => मिलितुम्+इच्‍छति सुदूरमगच्‍छत्। => सुदूरम्+अगच्‍छत्। प्रचलनादयं भृशं => प्रचलनात्+अयम्+ भृशम्+ भृशं परिश्रान्‍त:। => भृशम्+ परिश्रान्‍त:। कुञ्जेस्मिन् => कुञ्जे+अस्मिन् मध्‍याह्नं यावत्‍स => मध्‍याह्नम्+ यावत्+सः+ यावत्‍स प्रगाढ-निद्रायां => यावत्+सः+ प्रगाढ-निद्रायाम्+ प्रगाढ-निद्रायां शेते। => प्रगाढ-निद्रायाम्+ शेते। भोजनमन्‍वेष्टुमितस्‍तत: => भोजनम्+अन्वेष्टुम्+इतस्तत: पर्यटितुमारभत। => पर्यटितुम्+अरभत्। प्रचलन्‍नयं गुहामेकानामाससाद। => प्रचलन्+अयम्+ गुहाम्+एकानाम्+आससाद। गुहामेकानामाससाद। => गुहाम्+एकानाम्+आससाद। गुहायां भवेत्‍कोऽपि => गुहायाम्+ भवेत्+कोऽपि भवेत्‍कोऽपि => भवेत्+कोऽपि मानव, => मानवः+, गुहायां प्रविवेश। => गुहायाम्+ प्रविवेश। अन्‍धकार आसीद् => अन्‍धकारः+ आसीद् गुहायां पुनरपि => गुहायाम्+ पुनरपि प्रचलन्‍नास्‍ते => प्रचलन्+आस्‍ते किञ्चित्‍कालानन्‍तरं गुहाभ्‍यन्‍तरे => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ गुहाभ्‍यन्‍तरे स्‍वसाफल्‍यं वीक्ष्‍य => स्‍वसाफल्‍यम्+ वीक्ष्‍य गतिस्‍तीव्रा => गतिः+तीव्रा साहसिक आसीत्‍सोनू, => साहसिकः+ आसीत्+सोनू, आसीत्‍सोनू, => आसीत्+सोनू, किञ्चित्‍कालानन्‍तरं तेनाग्रतो => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ तेन+अग्रतः तेनाग्रतो => तेन+अग्रतः कक्षं विलोक्‍यायमाश्चर्यचकित: => कक्षम्+ विलोक्‍य+अयम्+आश्चर्यचकित: विलोक्‍यायमाश्चर्यचकित: => विलोक्‍य+अयम्+आश्चर्यचकित: दृढं द्वारमासीद् => दृढम्+ द्वारम्+आसीद् द्वारमासीद् => द्वारम्+आसीद् स प्रस्‍तरप्रहारेण => सः+ प्रस्‍तरप्रहारेण तालकमुद्घाटितवान् => तालकम्+उद्घाटितवान् कक्षं विलोक्‍याश्‍चर्यचकित: => कक्षम्+ विलोक्‍य+आश्‍चर्यचकित: विलोक्‍याश्‍चर्यचकित: => विलोक्‍य+आश्‍चर्यचकित: यत्तत्र => यत्+तत्र उपरिस्‍थां काष्ठमञ्जूषामेकामुद्घाट्य => उपरिस्‍थाम्+ काष्ठमञ्जूषाम्+एकाम्+उद्घाट्य काष्ठमञ्जूषामेकामुद्घाट्य => काष्ठमञ्जूषाम्+एकाम्+उद्घाट्य सञ्जातश्‍चायम्। => सञ्जातः+च+अयम्। तस्‍यां शीशकानि => तस्‍याम्+ शीशकानि स प्रत्‍येकं => सः+ प्रत्‍येकम्+ प्रत्‍येकं काष्ठमञ्जूषामुद्धाटितवान्। => प्रत्‍येकम्+ काष्ठमञ्जूषाम्+उद्धाटितवान्। काष्ठमञ्जूषामुद्धाटितवान्। => काष्ठमञ्जूषाम्+उद्धाटितवान्। अन्तिमायां काष्ठमञ्जूषायामपश्‍यदयम्। => अन्तिमायाम्+ काष्ठमञ्जूषायाम्+अपश्‍यत्+अयम्। काष्ठमञ्जूषायामपश्‍यदयम्। => काष्ठमञ्जूषायाम्+अपश्‍यत्+अयम्। कंकणद्वयमादाय => कंकणद्वयम्+आदाय बहिर्निर्गत:। => बहिः+निर्गतः। शीशकखण्‍डान्‍यपि => शीशकखण्‍डानि+अपि तेनानीतानि => तेन+आनीतानि स वायुवेगेनाधावत्तस्‍मात्। => सः+ वायुवेगेन+अधावत्+तस्‍मात्। वायुवेगेनाधावत्तस्‍मात्। => वायुवेगेन+अधावत्+तस्‍मात्। समागतोऽयम्। => समागतः+अयम्। नितरां पीडितश्‍चायम्। => नितराम्+ पीडितः+च+अयम्। पीडितश्‍चायम्। => पीडितः+च+अयम्। सर्वप्रथमं स => सर्वप्रथमम्+ सः+ स कंकणद्वयं => सः+ कंकणद्वयम्+ कंकणद्वयं विक्रयाय => कंकणद्वयम्+ विक्रयाय रत्‍नविक्रेतासमीपमागत:। => रत्‍नविक्रेतासमीपम्+आगत:। प्रभूतं धनं => प्रभूतम्+ धनम्+ धनं प्राप्‍य => धनम्+ प्राप्‍य नितरां प्रासीदतायम्। => नितराम्+ प्रासीदत्+अयम्। प्रासीदतायम्। => प्रासीदत्+अयम्। प्रथमं मिष्‍ठान्‍नापणं => प्रथमम्+ मिष्‍ठान्‍नापणम्+ मिष्‍ठान्‍नापणं गत्‍वा => मिष्‍ठान्‍नापणम्+ गत्‍वा मिष्ठान्‍नमभक्षयद् => मिष्ठान्‍नम्+अभक्षयदत् द्रव्‍यपुटकं भरितमासीद् => द्रव्‍यपुटकम्+ भरितम्+आसीत् भरितमासीद् => भरितम्+आसीत् व्‍यचारयत्-कथन्‍न => विचारयत्-कथम्+न विक्रीयापि => विक्रीय+अपि प्रभूतं धनमर्जयामि? => प्रभूतम्+ धनम्+अर्जयामि? धनमर्जयामि? => धनम्+अर्जयामि? स रत्‍नपरीक्षकाय => सः+ रत्‍नपरीक्षकाय एको निर्धन: => एकः+ निर्धन: स काष्ठानि => सः+ काष्ठानि यथाकथञ्चिद्दिनान्‍यतिवाहयति। => यथाकथञ्चित्+दिनानि+अतिवाहयति। तस्‍यैका => तस्‍य+एका परं धनेन => परम्+ धनेन किं कर्तुं => किम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोति => कर्तुम्+ शक्‍नोति कुठारमादाय => कुठारम्+आदाय छेत्तुं वनं => छेत्तुम्+ वनम्+ वनं प्रति => वनम्+ प्रति सिंहश्‍चैक: => सिंहः+च+एक: सम्‍मुखमागत:। => सम्‍मुखम्+आगत:। तं विलोक्‍यायं => तम्+ विलोक्‍य+अयम्+ विलोक्‍यायं भयत्रस्‍तो => विलोक्‍य+अयम्+ भयत्रस्‍तः व्‍यचारयदयं, => व्याचारयत्+अयम्+, मरणन्‍तु => मरणम्+तु निश्चितम्, => निश्चितम्+, कथन्‍न => कथम्+न सिंहं प्रणमानि? => सिंहम्+ प्रणमानि? तत्‍कालमेवायं मित्र! => तत्‍कालम्+एव+अयम्+ मित्र! इत्‍यवदत्। => इति+अवदत्। प्रोवाच-त्‍वं मां => प्रोवाच-त्‍वम्+ माम्+ मां मित्रमकथयत्, => माम्+ मित्रम्+अकथयत्, मित्रमकथयत्, => मित्रम्+अकथयत्, त्‍वां त्‍यजामि। => त्‍वाम्+ त्‍यजामि। भवतां शरणमागतोऽस्मि। => भवताम्+ शरणम्+आगतः+अस्मि। शरणमागतोऽस्मि। => शरणम्+आगतः+अस्मि। सिंहस्‍तमभयदानं दत्तवान्। => सिंहः+तम्+अभयदानम्+ दत्तवान्। प्रत्‍यहं तौ => प्रत्यहम्+ तौ काष्ठान्‍यानीय => काष्ठानि+आनीय सायं स्‍वगृहमागच्‍छत्। => सायम्+ स्‍वगृहम्+आगच्‍छत्। स्‍वगृहमागच्‍छत्। => स्‍वगृहम्+आगच्‍छत्। विषण्‍ण आसीत्। => विषण्‍णः+ आसीत्। कारणमपृच्‍छत्। => कारणम्+अपृच्‍छत्। कन्‍याया विवाहमपि => कन्‍यायाः+ विवाहम्+अपि विवाहमपि => विवाहम्+अपि कर्तुं न => कर्तुम्+ न त्‍वं पूर्वं => त्‍वम्+ पूर्वम्+ पूर्वं नाकथय:, => पूर्वम्+ न+अकथय:, नाकथय:, => न+अकथय:, कियद्धनं वांछसि, => कियत्+धनम्+ वाञ्छसि, सर्वं दास्‍यामि। => सर्वम्+ दास्‍यामि। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव विवाहं कुरु। => विवाहम्+ कुरु। स्‍वमित्रं वृक्षस्‍येकस्‍याधो => स्‍वमित्रम्+ वृक्षस्‍य+एकस्‍य+अधः वृक्षस्‍येकस्‍याधो => वृक्षस्‍य+एकस्‍य+अधः च-वृक्षमूलं खनित्‍वा => च-वृक्षमूलम्+ खनित्‍वा यथेप्सितं धनं => यथेप्सितम्+ धनम्+ धनं गृहाण। => धनम्+ गृहाण। स वृक्षमूलं => सः+ वृक्षमूलम्+ वृक्षमूलं खनति, => वृक्षमूलम्+ खनति, रत्‍नराशिं वीक्ष्‍य => रत्‍नराशिम्+ वीक्ष्‍य विस्मितोऽभवत्, => विस्मितः+अभवत्, प्रभूतं धनमानीय => प्रभूतम्+ धनम्+आनीय धनमानीय => धनम्+आनीय स्‍वगृहमागच्‍छत्। => स्‍वगृहम्+आगच्‍छत्। पत्‍नीमुवाच, => पत्‍नीम्+उवाच, प्रदत्तं सर्वं => प्रदत्तम्+ सर्वम्+ सर्वं धनमेतत्। => सर्वम्+ धनम्+एतत्। धनमेतत्। => धनम्+एतत्। किञ्चिद्दिनेषु => किञ्चित्+दिनेषु सर्वां व्‍यवस्‍थामकरोदयम्। => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाम्+अकरोत्+अयम्। व्‍यवस्‍थामकरोदयम्। => व्‍यवस्‍थाम्+अकरोत्+अयम्। विवाहादेकदिनं पूर्वं => विवाहात्+एकदिनम्+ पूर्वम्+ पूर्वं काष्ठविक्रेता => पूर्वम्+ काष्ठविक्रेता स्‍वमित्रं निमन्‍त्रयितुं => स्‍वमित्रम्+ निमन्‍त्रयितुम्+ निमन्‍त्रयितुं काननमागत:। => निमन्‍त्रयितुम्+ काननम्+आगत:। काननमागत:। => काननम्+आगत:। मद्गृहमागन्‍तव्‍यं भवता, => मद्गृहम्+आगन्‍तव्‍यम्+ भवता, सिंह प्राह- => सिंहः+ प्राह- ममागमनं नोचितम्। => मम+आगमनम्+ न+उचितम्। नोचितम्। => न+उचितम्। जना भीता => जनाः+ भीताः+ भीता भविष्‍यन्ति। => भीताः+ भविष्‍यन्ति। बहिरुटजं निर्मापय। => बहिः+उटजम्+ निर्मापय। स तथैवाकरोत्। => सः+ तथैव+अकरोत्। तथैवाकरोत्। => तथैव+अकरोत्। भोजनमकुर्वन् => भोजनम्+अकुर्वन् भोजनादिकं निक्षिप्‍य => भोजनादिकम्+ निक्षिप्‍य स्‍वपत्‍नीं प्राह- => स्‍वपत्‍नीम्+ प्राह- भोजनं नय, => भोजनम्+ नय, अहं जलमानयामि। => अहम्+ जलम्+आनयामि। जलमानयामि। => जलम्+आनयामि। प्रोवाच-लज्‍जावशादहं उटजाभ्‍यन्‍तरे => प्रोवाच-लज्‍जावशात्+अहम्+ उटजाभ्‍यन्‍तरे गन्‍तुमक्षमा। => गन्‍तुम्+अक्षमा। भवानेव => भवान्+एव भोजनसामग्रीं नयतु। => भोजनसामग्रीम्+ नयतु। सिंहं भोजयितुं => सिंहम्+ भोजयितुम्+ भोजयितुं लग्‍न:। => भोजयितुम्+ लग्‍न:। उटजाद्वहिरेव => उटजात्+वहिः+एव स्थिताऽऽसीत्। => स्थिता+आसीत्। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं सा => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ सा कीदृशोऽस्ति => कीदृशः+अस्ति दुर्गन्‍धश्‍चात्रापि => दुर्गन्‍धः+च+अत्रापि अस्‍मादिमम्। => अस्‍मात्+इमम्। सन्‍प्रोवाच- => सन्+प्रोवाच- क्षणमात्रमप्‍यहमत्र => क्षणमात्रम्+अपि+अहम्+अत्र मदीयमेव => मदीयम्+एव धनं नीत्‍वा => धनम्+ नीत्‍वा विवाहं करोति => विवाहम्+ करोति मामेवात्रत: => माम्+एव+अत्रत: सिंहो मित्रकथनानन्‍तरमपि => सिंहः+ मित्रकथनानन्‍तरम्+अपि मित्रकथनानन्‍तरमपि => मित्रकथनानन्‍तरम्+अपि तस्‍मात्‍प्रस्थित:। => तस्‍मात्+प्रस्थित:। काननं गत:। => काननम्+ गत:। क्षमायाचनाञ्चाकरोत्। => क्षमायाचनाम्+च+अकरोत्। पूर्वं मदेकं => पूर्वम्+ मदेकम्+ मदेकं कार्यं => मदेकम्+ कार्यम्+ कार्यं कुरु, => कार्यम्+ कुरु, तदनन्‍तरं काष्ठसञ्चयम्। => तदनन्‍तरम्+ काष्ठसञ्चयम्। स प्राह-वदतु => सः+ प्राह-वदतु किं कार्यं => किम्+ कार्यम्+ कार्यं वर्तते। => कार्यम्+ वर्तते। कथमेतत्‍सम्‍भवम्? => कथम्+एतत्+सम्‍भवम्? आग्रहमकरोत्। => आग्रहम्+अकरोत्। तच्छिरसि => तत्+शिरसि कुठारघातमकरोत्। => कुठारघातम्+अकरोत्। सिंहकथानुसारं पट्टिकामबध्‍नात्। => सिंहकथानुसारम्+ पट्टिकाम्+अबध्‍नात्। पट्टिकामबध्‍नात्। => पट्टिकाम्+अबध्‍नात्। पञ्चदिनानन्‍तरं व्रणो => पञ्चदिनानन्‍तरम्+ व्रणः+ व्रणो न => व्रणः+ न पूर्णो जात:। => पूर्णः+ जात:। किं व्रण: => किम्+ व्रण: वाक्‍क्षतं पूरयितुं => वाक्‍क्षतम्+ पूरयितुम्+ पूरयितुं न => पूरयितुम्+ न वाक्‍प्रहारैर्मामघातयत्, => वाक्‍प्रहारैः+माम्+अघातयत्, व्रणस्‍तु => व्रणः+तु पूरयितुं शक्‍यते। => पूरयितुम्+ शक्‍यते। रोदितुं लग्न:। => रोदितुम्+ लग्न:। पत्नीद्वययुतो नर: => पत्नीद्वययुतः+ नर: एकस्मिन्‍नगरे => एकस्मिन्+नगरे धनाढ्य एक: => धनाढ्यः+ एक: पूर्वत एवासीद् => पूर्वतः+ एव+आसीद् एवासीद् => एव+आसीद् दुर्भाग्‍यादयं द्वितीयां => दुर्भाग्‍यात्+अयम्+ द्वितीयाम्+ द्वितीयां पत्‍नीं => द्वितीयाम्+ पत्‍नीम्+ पत्‍नीं वरयामास। => पत्‍नीम्+ वरयामास। जीवनं कथं => जीवनम्+ कथम्+ कथं सुखपूर्णं => कथम्+ सुखपूर्णम्+ सुखपूर्णं स्‍यात्। => सुखपूर्णम्+ स्‍यात्। नैयून्‍यन्‍नासीत्तस्‍य। => नैयून्‍यम्+न+आसीत्+तस्‍य। यदाऽयं एकपत्‍नीव्रतस्‍तदा => यदा+अयम्+ एकपत्‍नीव्रतः+तदा एकपत्‍नीव्रतस्‍तदा => एकपत्‍नीव्रतः+तदा स्‍वकालमनयत्‍परं यदा => स्‍वकालम्+अनयत्+परम्+ यदा जीवनं संकटे => जीवनम्+ संकटे निपतितमासीत्। => निपतितम्+आसीत्। कानिचिद्दिनानि => कानिचित्+दिनानि सुखेनात्‍यवाहयत् => सुखेन+अत्यवाहयत् परं किञ्चित्कालानन्‍तरं => परम्+ किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ किञ्चित्कालानन्‍तरं तयो: => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ तयो: नितरां विषण्‍ण: => नितराम्+ विषण्‍ण: समयमयापयत्। => समयम्+अयापयत्। वस्‍तून्‍यानयति => वस्‍तूनि+आनयति तयोर्विभजति => तयोः+विभजति किञ्चित्‍कालानन्‍तरं श्रेष्ठी => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ श्रेष्ठी तयोर्व्‍यवस्‍थामकरोत्। => तयोः+व्यवस्‍थाम्+अकरोत्। एकस्मिन्दिने => एकस्मिन्+दिने भोजनञ्च => भोजनम्+च भोजनं करोति। => भोजनम्+ करोति। चान्‍योन्‍यस्‍य => च+अन्‍योन्‍यस्‍य कक्षं प्राप्य => कक्षम्+ प्राप्य सोपानमार्गमपि => सोपानमार्गम्+अपि त्रोटितवानेतदर्थम्। => त्रोटितवान्+एतदर्थम्। स्‍वयं यदा => स्‍वयम्+ यदा स द्वितीयतलं => सः+ द्वितीयतलम्+ द्वितीयतलं गच्‍छति => द्वितीयतलम्+ गच्‍छति एकस्मिन्‍नुत्‍सवदिवसे => एकस्मिन्+उत्‍सवदिवसे श्रेष्ठिनो वारश्‍चाधोभागे => श्रेष्ठिनः+ वारः+च+अधोभागे वारश्‍चाधोभागे => वारः+च+अधोभागे भ्रमवशादयं काष्ठसोपानेनोपरिभागं => भ्रमवशात्+अयम्+ काष्ठसोपानेन+उपरिभागम्+ काष्ठसोपानेनोपरिभागं गच्‍छन्‍नास्‍ते। => काष्ठसोपानेन+उपरिभागम्+ गच्‍छन्+आस्‍ते। गच्‍छन्‍नास्‍ते। => गच्‍छन्+आस्‍ते। स्‍वागतं कृतवती। => स्‍वागतम्+ कृतवती। वीक्ष्‍याधोभागस्थिता => वीक्ष्‍य+अधोभागस्थिता तमुपर्याकर्षति => तम्+उपरि+आकर्षति वारस्‍त्‍वधोभागे => वारः+तु+अधोभागे भ्रमादहमुपर्यागन्‍तुकामो => भ्रमात्+अहम्+उपरि+आगन्तुकामः नाहं भवन्‍तमधोभागे => न+अहम्+ भवन्‍तम्+अधोभागे भवन्‍तमधोभागे => भवन्‍तम्+अधोभागे इत्‍थं मध्‍ये => इत्‍थम्+ मध्‍ये चाखुरिवाभाति => च+आखुः+इव+आभाति पत्‍नीद्वययुतो नर:, => पत्‍नीद्वययुतः+ नर:, इयं स्थितिर्जाता => इयम्+ स्थितिः+जाता स्थितिर्जाता => स्थितिः+जाता चाधोभागस्थितां पत्नीमपि => च+अधोभागस्थिताम्+ पत्नीम्+अपि पत्नीमपि => पत्नीम्+अपि नाहमुपर्यधिकं स्‍थास्‍यामि। => न+अहम्+उपरि+अधिकम्+ स्‍थास्‍यामि। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव त्‍वत्‍सकासमागमिष्‍यामि, => त्‍वत्‍सकासम्+आगमिष्‍यामि, पुनर्द्विदिनं यावदत्रैव => पुनः+द्विदिनम्+ यावत्+अत्र+एव यावदत्रैव => यावत्+अत्र+एव चिन्‍तां मा => चिन्‍ताम्+ मा परं कृतेऽप्‍याग्रहे => परम्+ कृते+अपि+आग्रहे कृतेऽप्‍याग्रहे => कृते+अपि+आग्रहे इत्‍थं संकटे => इत्‍थम्+ संकटे निपतितोऽयं श्रेष्‍ठी। => निपतितः+अयम्+ श्रेष्‍ठी। निपतनादाहतो => निपतनात्+आहतः इत्‍थमाकर्षणविकर्षणेन => इत्‍थम्+आकर्षणविकर्षणेन शरीरं रक्‍तर‍ञ्जितमभवत्। => शरीरम्+ रक्‍तर‍ञ्जितम्+अभवत्। रक्‍तर‍ञ्जितमभवत्। => रक्‍तर‍ञ्जितम्+अभवत्। प्रमुखद्वारमप्‍यनावृतमासीत् => प्रमुखद्वारम्+अपि+अनावृतम्+आसीत् महार्हं वस्‍तु => महार्हम्+ वस्‍तु चोरयित्‍वाऽपि => चोरयित्‍वा+अपि चौरा तन्‍नाटकं => चौराः+ तत्नाटकम्+ तन्‍नाटकं द्रष्टुं => तत्नाटकम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं लग्‍ना:। => द्रष्टुम्+ लग्‍ना:। चौरा मनसि => चौराः+ मनसि विजयं प्राप्नोति => विजयम्+ प्राप्नोति बहिश्‍च => बहिः+च चाखुरिव => च+आखुः+इव गतिर्भवति, => गतिः+भवति, नात्र => न+अत्र इत्‍थं प्रात:काल: => इत्‍थम्+ प्रात:काल: जलानयनाय => जल+आनयनाय कूपं प्रति => कूपम्+ प्रति चाधो => च+अधः पलायितुं लग्‍ना:। => पलायितुम्+ लग्‍ना:। जनाश्चौरान् => जनाः+चौरान् समीपमानयन् => समीपम्+आनयन् चौरानपृच्‍छत् => चौरान्+अपृच्‍छत् कीदृशं दण्‍डमिच्‍छथ? => कीदृशम्+ दण्‍डम्+इच्‍छथ? दण्‍डमिच्‍छथ? => दण्‍डम्+इच्‍छथ? भवानिच्‍छति => भवान्+इच्‍छति परं पत्‍नीद्वयस्‍य => परम्+ पत्‍नीद्वयस्‍य दण्‍डं मा => दण्‍डम्+ मा कोऽभिप्राय:? => कः+अभिप्राय:? तां पत्नीद्वययुतस्‍य => ताम्+ पत्नीद्वययुतस्‍य विस्‍मयोत्‍पादिकां सम्‍पूर्णां => विस्‍मयोत्‍पादिकाम्+ सम्‍पूर्णाम्+ सम्‍पूर्णां कथामश्रावयन्। => सम्‍पूर्णाम्+ कथाम्+अश्रावयन्। कथामश्रावयन्। => कथाम्+अश्रावयन्। कथां श्रुत्‍वा => कथाम्+ श्रुत्‍वा राजाऽपि => राजा+अपि प्रजाश्‍चापि => प्रजाः+च+अपि कथां श्रुत्‍वा => कथाम्+ श्रुत्‍वा नितरां जहसु:। => नितराम्+ जहसु:। अमृतमपि => अमृतम्+अपि विषमपि => विषम्+अपि कस्‍यचिद्राज्ञो => कस्‍यचित्+राज्ञः शत्रुराक्रमणं कृतवान् => शत्रुः+आक्रमणम्+ कृतवान् अप्रत्‍याऽशितेनाक्रमणेन => अप्रत्‍याऽशितेन+आक्रमणेन नृपतिश्चातीव => नृपतिः+च+अतीव चाद्यावधि => च+अद्यावधि युद्धमपि => युद्धम्+अपि नाभूदेतदर्थ राज्ञ: => न+अभूत्+एतदर्थम्+ राज्ञ: नासीत्। => न+आसीत्। तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव मन्त्रिमण्‍डलमाहूय => मन्त्रिमण्‍डलम्+आहूय विचारविमर्शमकरोत्। => विचारविमर्शम्+अकरोत्। संकटनिवारणार्थं सर्वेभ्‍य: => संकटनिवारणार्थम्+ सर्वेभ्‍य: स्‍वसम्‍मतिं दातुमकथयत्। => स्‍वसम्‍मतिम्+ दातुम्+अकथयत्। दातुमकथयत्। => दातुम्+अकथयत्। स्‍वानुभवानुसारं समाधानं => स्‍वानुभवानुसारम्+ समाधानम्+ समाधानं प्रदत्तवन्‍त:। => समाधानम्+ प्रदत्तवन्‍त:। एकेनानुभविना => एकेन+अनुभविना निगदितं यदहं => निगदितम्+ यत्+अहम्+ यदहं समस्‍याया: => यत्+अहम्+ समस्‍याया: समाधानं जानामि। => समाधानम्+ जानामि। वयं विजयं => वयम्+ विजयम्+ विजयं प्राप्तुन्‍न => विजयम्+ प्राप्तुम्+न प्राप्तुन्‍न => प्राप्तुम्+न अस्‍माकं सेना => अस्‍माकम्+ सेना एक एवोपायो => एकः+ एव+उपायः+ एवोपायो वर्तते => एव+उपायः+ वर्तते जलाशया वर्तन्‍ते => जलाशयाः+ वर्तन्‍ते स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव समाप्तिर्भविष्‍यति। => समाप्तिः+भविष्यति। स्‍वरेणानुमोदनं कृतवन्‍त:। => स्वरेण+अनुमोदनम्+ कृतवन्तः। परं प्रश्‍नोऽयं => परम्+ प्रश्नः+अयम्+ प्रश्‍नोऽयं जागर्ति => प्रश्नः+अयम्+ जागर्ति सत्‍सर्वे => यत्+सर्वे जलाशया सहसा => जलाशयाः+ सहसा कथं भवितुं => कथम्+ भवितुम्+ भवितुं शक्‍नुवन्ति। => भवितुम्+ शक्‍नुवन्ति। घोषणां कृतवान् => घोषणाम्+ कृतवान् यद्यस्‍य => यदि+अस्‍य विषं भवेत् => विषम्+ भवेत् विषं, => विषम्+, क्रेष्‍याम्‍यहं सर्व => क्रेष्‍यामि+अहम्+ सर्वम्+ सर्व विषम् => सर्वम्+ विषम्+ विषम् अनेके => विषम्+ अनेके विषं विक्रेतुमानीतवन्‍त:। => विषम्+ विक्रेतुम्+आनीतवन्‍त:। विक्रेतुमानीतवन्‍त:। => विक्रेतुम्+आनीतवन्‍त:। यथेप्सितं धनं => यथा+इप्सितम्+ धनम्+ धनं दत्‍वा => धनम्+ दत्‍वा विषं क्रीतवान् => विषम्+ क्रीतवान् विषं सर्वेषां => विषम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां सरोवराणां => सर्वेषाम्+ सरोवराणाम्+ सरोवराणां कृते => सरोवराणाम्+ कृते पर्याप्तन्‍नासीत्। => पर्याप्तम्+न+आसीत्। स्‍थविरो वैद्यो => स्‍थविरः+ वैद्यः+ वैद्यो राजानमेत्‍योदासीनं => वैद्यः+ राजानम्+इति+उदासीनम्+ राजानमेत्‍योदासीनं विलोक्‍य => राजानम्+इति+उदासीनम्+ विलोक्‍य सर्वमकथयत्‍स्‍वमनोगतम्। => सर्वम्+अकथयत्+स्वमनोगतम्। स्‍थविरो वैद्य: => स्‍थविरः+ वैद्य: चिन्‍तां मां => चिन्‍ताम्+ माम्+ मां कुरुत। => माम्+ कुरुत। अहं सर्वं => अहम्+ सर्वम्+ सर्वं तत्‍करिष्‍यामि => सर्वम्+ तत्+करिष्‍यामि तत्‍करिष्‍यामि => तत्+करिष्‍यामि यदभीष्‍टम्। => यत्+अभीष्‍टम्। मत्‍पार्श्‍वे => मत्+पार्श्‍वे तीव्रमेकं विषं => तीव्रम्+एकम्+ विषम्+ विषं वर्तते => विषम्+ वर्तते यच्‍चणकमात्रमप्‍येकस्‍य => यत्+चणकमात्रम्+अपि+एकस्‍य पर्याप्तमस्ति। => पर्याप्तम्+अस्ति। मूल्‍यं वर्तते => मूल्‍यम्+ वर्तते कथनं श्रुत्‍वा => कथनम्+ श्रुत्‍वा परं राज्‍यरक्षाया: => परम्+ राज्‍यरक्षाया: स्‍वर्णमुद्राणां किमपि => स्‍वर्णमुद्राणाम्+ किमपि मूल्‍यन्‍न => मूल्‍यम्+न प्रभावमपि => प्रभावम्+अपि परीक्षितुमीहते। => परीक्षितुम्+ईहते। राजानं चिन्‍तातुरं => राजानम्+ चिन्‍तातुरम्+ चिन्‍तातुरं विलोक्‍य => चिन्‍तातुरम्+ विलोक्य स्‍थविरो वैद्य: => स्‍थविरः+ वैद्य: कथं पुनश्चिन्तितो => कथम्+ पुनः+चिन्तितः+ पुनश्चिन्तितो भवान्? => पुनः+चिन्तितः+ भवान्? पूर्वमुग्रविषस्‍य => पूर्वम्+उग्रविषस्‍य प्रयोगं प्रदर्शयतु => प्रयोगम्+ प्रदर्शयतु प्रयोगमहं करिष्‍ये => प्रयोगम्+अहम्+ करिष्‍ये स मृतो => सः+ मृतः+ मृतो भविष्‍यति। => मृतः+ भविष्‍यति। गजशालायामेका => गजशालायाम्+एका वृद्धगजश्‍चासीत्। => वृद्धगजः+च+आसीत्। तस्मिन्‍प्रयोगायाज्ञां प्रदत्तवान्। => तस्मिन्+प्रयोगायाज्ञाम्+ प्रदत्तवान्। सर्वेषां समक्षमेव => सर्वेषाम्+ समक्षम्+एव समक्षमेव => समक्षम्+एव तत्‍प्रयोगं प्रदर्शितवान्। => तत्+प्रयोगम्+ प्रदर्शितवान्। वैद्यो गजस्‍य => वैद्यः+ गजस्‍य केशमेकमुत्‍पाटिवान्। => केशम्+एकम्+उत्‍पाटिवान्। विषस्‍पर्शं कृत्‍वा => विषस्‍पर्शम्+ कृत्‍वा पुनर्गजस्‍योत्पाटितप्रदेशे => पुनः+गजस्‍य+उत्पाटितप्रदेशे केशं न्‍यस्‍तवान्। => केशम्+ न्यस्‍तवान्। स्‍पर्शमात्रेणैव => स्‍पर्शमात्रेण+एव मूर्च्छितोऽभूत्। => मूर्च्छितः+अभूत्। स्‍तब्‍धा रोमा‍ञ्चिताश्‍च => स्‍तब्‍धाः+ रोमा‍ञ्चिताः+च रोमा‍ञ्चिताश्‍च => रोमा‍ञ्चिताः+च प्रयोगेणानेन। => प्रयोगेण+अनेन। पुनश्चिन्‍तामापेदे। => पुनः+चिन्‍ताम्+आपेदे। राजानं चिन्तितं => राजानम्+ चिन्तितम्+ चिन्तितं विलोक्‍य => चिन्तितम्+ विलोक्‍य किमर्थं भवाँश्चिन्‍ताग्रस्‍त:? => किमर्थम्+ भवान्+चिन्‍ताग्रस्‍त:? भवाँश्चिन्‍ताग्रस्‍त:? => भवान्+चिन्‍ताग्रस्‍त:? यमलोकातिथिर्भविष्‍यति => यमलोकातिथिः+भविष्‍यति परं पुनर्देशस्‍य => परम्+ पुनः+देशस्‍य पुनर्देशस्‍य => पुनः+देशस्‍य जलपानं कुत्र => जलपानम्+ कुत्र नूतनजलाशयानां निर्माणमपि => नूतनजलाशयानाम्+ निर्माणम्+अपि निर्माणमपि => निर्माणम्+अपि तत्‍कालं कर्तुन्‍न => तत्‍कालम्+ कर्तुम्+न कर्तुन्‍न => कर्तुम्+न चिन्तितं राजानं => चिन्तितम्+ राजानम्+ राजानं वीक्ष्‍य => राजानम्+ वीक्ष्‍य भवतां कथनं => भवताम्+ कथनम्+ कथनं सत्‍यं => कथनम्+ सत्‍यम्+ सत्‍यं वर्तते। => सत्‍यम्+ वर्तते। विषवैद्योऽहम्, => विषवैद्यः+अहम्, जीवनपर्यन्‍तं विषस्‍य => जीवनपर्यन्‍तम्+ विषस्‍य विषममृतमपि => विषममृतम्+अपि चमत्‍कारमपि => चमत्‍कारम्+अपि सम्‍प्रत्‍येव। => सम्‍प्रति+एव। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा वैद्यस्‍तत्‍कालमेव => वैद्यः+तत्‍कालम्+एव स्‍वद्रव्‍यपुटकादेकं विषमारणौषधं => स्‍वद्रव्‍यपुटकात्+एकम्+ विषमारणौषधम्+ विषमारणौषधं निष्‍कासितवान्। => विषमारणौषधम्+ निष्‍कासितवान्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव तत्‍प्रयोगञ्च => तत्‍प्रयोगम्+च तस्‍यैकं केशुमुत्‍पाट्य => तस्‍य+एकम्+ केशुम्+उत्‍पाट्य केशुमुत्‍पाट्य => केशुम्+उत्‍पाट्य तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव दर्शका आश्‍चर्यचकिता: => दर्शकाः+ आश्‍चर्यचकिता: प्रभावनाशकममृतमपि => प्रभावनाशकम्+अमृतम्+अपि विद्यमानं वर्तते। => विद्यमानम्+ वर्तते। वैद्यादमृतमपि => वैद्यात्+अमृतम्+अपि शत्रुसेनाया विनाशं => शत्रुसेनायाः+ विनाशम्+ विनाशं कृतवान्‍नृप: => विनाशम्+ कृतवान्+नृप: कृतवान्‍नृप: => कृतवान्+नृप: पुनर्विषमारणौषधेन => पुनः+विषमारणौषधेन जलाशयानां शुद्धिं => जलाशयानाम्+ शुद्धिम्+ शुद्धिं कृतवान्। => शुद्धिम्+ कृतवान्। चासीत्। => च+आसीत्। वस्‍तुनोऽभावो => वस्‍तुनः+अभावः धनं, => धनम्+, धान्‍यं भृत्‍या: => धान्‍यम्+ भृत्‍या: तेषामादेशमनुतिष्‍ठन्ति। => तेषाम्+आदेशम्+अनुतिष्‍ठन्ति। अनुगामिनो भृत्‍यास्‍तेषां => अनुगामिनः+ भृत्‍याः+तेषाम्+ भृत्‍यास्‍तेषां प्रशंसामेव => भृत्‍याः+तेषाम्+ प्रशंसाम्+एव प्रशंसामेव => प्रशंसाम्+एव स्‍वोदरञ्च => स्‍वोदरम्+च बहवश्‍चारणास्‍तस्‍य => बहवः+चारणाः+तस्‍य यशोगानमकुर्वन् => यशोगानम्+अकुर्वन् प्रत्‍यहं प्रात:काले। => प्रत्यहम्+ प्रात:काले। प्रतिवर्षं तीर्थयात्रार्थ => प्रतिवर्षम्+ तीर्थयात्रार्थम्+ तीर्थयात्रार्थ गच्‍छन्ति। => तीर्थयात्रार्थम्+ गच्‍छन्ति। अहमपि => अहम्+अपि कथन्‍न => कथम्+न तीर्थयात्रां करवाणि? => तीर्थयात्राम्+ करवाणि? विचार्यायं तीर्थयात्रार्थं => विचार्य+अयम्+ तीर्थयात्रार्थम्+ तीर्थयात्रार्थं विनिर्गत:। => तीर्थयात्रार्थम्+ विनिर्गत:। स्‍नानमकरोत् => स्‍नानम्+अकरोत् दत्तवानयं तीर्थयात्राप्रसंगे => दत्तवान्+अयम्+ तीर्थयात्राप्रसंगे एकदाऽयं प्रयागं => एकदा+अयम्+ प्रयागम्+ प्रयागं प्राप। => प्रयागम्+ प्राप। त्रिवेण्‍यां स्‍नानं => त्रिवेण्‍याम्+ स्‍नानम्+ स्‍नानं कृत्वा => स्‍नानम्+ कृत्वा गंगायमुनासरस्‍वतीनदीनां पूजनमप्‍यकरोत्, => गंगायमुनासरस्‍वतीनदीनाम्+ पूजनम्+अपि+अकरोत्, पूजनमप्‍यकरोत्, => पूजनम्+अपि+अकरोत्, तत्रत्‍या गंगापुत्रा => तत्रत्‍याः+ गंगापुत्राः हस्‍तात्‍संकल्‍पमकारयन् => हस्‍तात्+संकल्‍पम्+अकारयन् मद्यन्‍न => मद्यम्+न मांसञ्च => मांसम्+च प्रतिज्ञाकरणन्‍तु => प्रतिज्ञाकरणम्+तु सरलं भवति, => सरलम्+ भवति, प्रतिज्ञाया निर्वाहश्‍चातीव => प्रतिज्ञायाः+ निर्वाहः+च+अतीव निर्वाहश्‍चातीव => निर्वाहः+च+अतीव कठिनं वर्तते। => कठिनम्+ वर्तते। तीर्थयात्रां परिसमाप्‍य => तीर्थयात्राम्+ परिसमाप्‍य स्‍वदेशं प्रत्‍यागत:। => स्‍वदेशम्+ प्रत्यागत:। मारवाडप्रदेशं समागता:। => मारवाडप्रदेशम्+ समागता:। सात्त्विकं भोजनमेव => सात्त्विकम्+ भोजनम्+एव भोजनमेव => भोजनम्+एव पाचकैरिदानीम्। => पाचकैः+इदानीम्। मंगलसिंहोऽपि => मंगलसिंहः+अपि सात्त्विकमेव => सात्त्विकम्+एव भोजनं करोति। => भोजनम्+ करोति। शाकं, => शाकम्+, भक्‍तं, => भक्‍तम्+, रोटिकां, => रोटिकाम्+, मिष्‍ठान्‍नं, => मिष्‍ठान्‍नम्+, दुग्‍धं, => दुग्‍धम्+, क्षीरादिकं स्‍वादिष्टं => क्षीरादिकम्+ स्‍वादिष्टम्+ स्‍वादिष्टं भोजनं => स्‍वादिष्टम्+ भोजनम्+ भोजनं पाचयन्ति => भोजनम्+ पाचयन्ति परं दुर्मुखस्‍यास्‍य => परम्+ दुर्मुखस्‍य+अस्‍य दुर्मुखस्‍यास्‍य => दुर्मुखस्‍य+अस्‍य मंगलसिंहस्‍येच्‍छा => मंगलसिंहस्‍य+इच्‍छा मांसादिभोजनान्‍न => मांसादिभोजनात्+न चाद्यावधि। => च+अद्यावधि। कृतायामपि => कृतायाम्+अपि प्रतिज्ञायामन्‍यमनस्‍कोऽयं सात्त्विकं => प्रतिज्ञायाम्+अन्‍यमनस्‍कः+अयम्+ सात्त्विकम्+ सात्त्विकं भोजनमकरोत्। => सात्त्विकम्+ भोजनम्+अकरोत्। भोजनमकरोत्। => भोजनम्+अकरोत्। पाचको भोजनं => पाचकः+ भोजनम्+ भोजनं पर्यवेषयति => भोजनम्+ पर्यवेषयति मंगलसिंहो बभाषे- => मंगलसिंहः+ बभाषे- किं सर्वदा => किम्+ सर्वदा सात्त्विकमेव => सात्त्विकम्+एव भोजनं विपाच्‍यते => भोजनम्+ विपाच्‍यते अत => प्रतिज्ञापितम्+आसीत्+अत वयं सात्त्विकमेव => वयम्+ सात्त्विकम्+एव सात्त्विकमेव => सात्त्विकम्+एव भोजनं महानसे => भोजनम्+ महानसे सञ्जातास्ति। => सञ्जाता+अस्ति। गंगापुत्राणां वञ्चनाय => गंगापुत्राणाम्+ वञ्चनाय सर्वमेतत्‍कृतमासीत्। => सर्वम्+एतत्+कृतम्+आसीत्। भोजनं निर्मापयितव्‍यम्-इत्‍यादिदेश। => भोजनम्+ निर्मापयितव्‍यम्-इति+आदिदेश। निर्मापयितव्‍यम्-इत्‍यादिदेश। => निर्मापयितव्‍यम्-इति+आदिदेश। पुनर्मांसांदिकं पाचयितुमारभन्‍त:। => पुनः+मांसादिकम्+ पाचयितुम्+आरभन्‍त:। पाचयितुमारभन्‍त:। => पाचयितुम्+आरभन्‍त:। पुनर्मांसभोजनं कुर्वन् => पुनः+मांसभोजनम्+ कुर्वन् स्‍वकालमयापयत्। => स्‍वकालम्+अयापयत्। कोऽप्‍यागत्‍य => कोऽपि+आगत्‍य यन्‍मंगलसिंहेन => यत्+मंगलसिंहेन पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव मांसं मद्यं => मांसम्+ मद्यम्+ मद्यं सेवमानश्‍चास्‍ते। => मद्यम्+ सेवमानः+च+आस्‍ते। सेवमानश्‍चास्‍ते। => सेवमानः+च+आस्‍ते। ए‍कस्मिन्‍नगरे => ए‍कस्मिन्+नगरे लक्षाधीशश्‍चापर: => लक्षाधीशः+च+अपर: बाल्‍यकालादेव => बाल्‍यकालात्+एव मित्रभावमापन्‍नौ। => मित्रभावम्+आपन्‍नौ। द्वयोर्न => द्वयोः+न सदैवान्‍यान्‍ययो: => सदैव+अन्‍यान्‍ययो: साहाय्यमकुर्वन्। => साहाय्यम्+अकुर्वन्। समागतेष्‍वेव => समागतेषु+एव मिलितुं समागत:। => मिलितुम्+ समागत:। वार्तामकथयत्। => वार्ताम्+अकथयत्। वार्ताऽपि => वार्ता+अपि नवलक्षरूप्‍यकाणामेको => नवलक्षरूप्‍यकाणाम्+एकः हारोऽयं योजनीय:। => हारः+अयम्+ योजनीय:। अयं मे => अयम्+ मे हार्दिकोऽभिलाष:। => हार्दिकः+अभिलाष:। प्रथमवारमेव => प्रथमवारम्+एव हारं नयतु => हारम्+ नयतु अहं लक्षपतिर्वर्ते => अहम्+ लक्षपतिः+वर्ते लक्षपतिर्वर्ते => लक्षपतिः+वर्ते स्‍वस्थितेरनुसारमेव => स्‍वस्थितेः+अनुसारम्+एव हारादस्माद्यद्येकोऽपि => हारात्+अस्मात्+यदि+एकः+अपि कणो निर्गमिष्‍यति => कणः+ निर्गमिष्‍यति चेदहं तस्‍य => चेत्+अहम्+ तस्‍य प्रतिपूर्तिं कर्तुन्‍न => प्रतिपूर्तिम्+ कर्तुम्+न कर्तुन्‍न => कर्तुम्+न स्‍वस्थितेरनुकूला => स्‍वस्थितेः+अनुकूला एवोचिता। => एव+उचिता। नाहं हारं => न+अहम्+ हारम्+ हारं नेतुं => हारम्+ नेतुम्+ नेतुं शक्नोमि। => नेतुम्+ शक्नोमि। आग्रहपूर्वकं प्रथमेन => आग्रहपूर्वकम्+ प्रथमेन कथितं यद्वस्‍तु => कथितम्+ यत्+वस्‍तु यद्वस्‍तु => यत्+वस्‍तु हारमानीतवान्। => हारम्+आनीतवान्। हारश्‍चाद्भुतो => हारः+च+अद्भुतः महार्हश्‍चासीत्। => महान्+अर्हः+च+आसीत्। परं प्रथमेन => परम्+ प्रथमेन तन्‍न => तम्+न इतस्‍ततो निर्गता:। => इतस्ततः+ निर्गता:। द्वावैव => द्वौ+एव तत्रास्‍ताम्। => तत्र+आस्‍ताम्। लक्षपतिर्हारं विनैव => लक्षपतिः+हारम्+ विना+एव विनैव => विना+एव स्‍वगृहं विनिर्गत:। => स्‍वगृहम्+ विनिर्गत:। हारं वीक्ष्‍य => हारम्+ वीक्ष्‍य लक्षपतिर्मनसि => लक्षपतिः+मनसि यन्मित्रं साग्रहं => यत्+मित्रम्+ साग्रहम्+ साग्रहं हारं => साग्रहम्+ हारम्+ हारं प्रयच्‍छति। => हारम्+ प्रयच्‍छति। अत्रान्‍य: => अत्र+अन्‍य: साक्षीभूतोऽपि => साक्षीभूतः+अपि लेखपत्रस्‍याप्‍यावश्‍यकता => लेखपत्रस्‍य+अपि+आवश्‍यकता नास्ति। => न+अस्ति। हारं नयेयं => हारम्+ नयेयम्+ नयेयं पुनर्न => नयेयम्+ पुनः+न पुनर्न => पुनः+न प्रत्‍यावर्तयेयं तर्हि => प्रत्य़ावर्तय+इयम्+ तर्हि स्‍वर्णिमस्‍यावसरस्‍य => स्‍वर्णिम्+अस्‍य+अवसरस्‍य लाभो गृहीतव्‍य:। => लाभः+ गृहीतव्‍य:। वस्‍तुतश्‍चाहं हारं => वस्‍तुतः+च+अहम्+ हारम्+ हारं नेतुन्‍नेच्‍छामि, => हारम्+ नेतुम्+न+इच्‍छामि, नेतुन्‍नेच्‍छामि, => नेतुम्+न+इच्‍छामि, परं तवाग्रहं => परम्+ तव+आग्रहम्+ तवाग्रहं वीक्ष्‍य => तव+आग्रहम्+ वीक्ष्‍य पेटिकायां सुगुप्तं => पेटिकायाम्+ सुगुप्तम्+ सुगुप्तं निधाय, => सुगुप्तम्+ निधाय, हारं स्‍वकीयमेव => हारम्+ स्‍वकीयम्+एव स्‍वकीयमेव => स्‍वकीयम्+एव नितरां प्रासीदत्। => नितराम्+ प्रासीदत्। विवाहकार्यसम्‍पन्‍नम्, => विवाहकार्यसम्‍पन्‍नम्+, अतिथयोऽपि => अतिथयः+अपि स्‍वस्‍वगृहं विनिर्गता:। => स्‍वस्‍वगृहम्+ विनिर्गता:। परं तन्मित्रं => परम्+ तन्मित्रम्+ तन्मित्रं हारं => तन्मित्रम्+ हारम्+ हारं नीत्‍वा => हारम्+ नीत्‍वा द्वितीयवारं मित्रेण => द्वितीयवारम्+ मित्रेण मिलितुमपि => मिलितुम्+अपि नागत:। => न+आगत:। विचारितं यत्‍कार्यबाहुल्‍यान्‍मम => विचारितम्+ यत्+कार्यबाहुल्‍यात्+मम यत्‍कार्यबाहुल्‍यान्‍मम => यत्+कार्यबाहुल्‍यात्+मम मित्रं नागत:। => मित्रम्+ न+आगत:। नागत:। => न+आगत:। पुनर्व्‍यतीतानि => पुनः+व्यतीतानि लक्षपतिर्मिलितुमागत:। => लक्षपतिः+मिलितुम्+आगत:। स्‍वागतं कुर्वन् => स्‍वागतम्+ कुर्वन् स्‍वमित्रमपि => स्‍वमित्रम्+अपि वरयात्राकालेऽपि => वरयात्राकाले+अपि नारोपित:। => न+आरोपित:। अहमाग्रह्रपूर्वकमेव => अहम्+आग्रह्रपूर्वकम्+एव हारं दत्तवान् => हारम्+ दत्तवान् परं त्‍वया => परम्+ त्‍वया लाभो न => लाभः+ न भवत्‍येव। => भवति+एव। गृहं समागता:, => गृहम्+ समागता:, तेषां व्‍यवस्‍था => तेषाम्+ व्‍यवस्‍था भवत्‍येव। => भवति+एव। भवतां हारो => भवताम्+ हारः निवेदितमासीद्यदहं हारं => निवेदितम्+आसीत्+यत्+अहम्+ हारम्+ हारं नेच्‍छामि। => हारम्+ न+इच्‍छामि। नेच्‍छामि। => न+इच्‍छामि। भवतां मनसि => भवताम्+ मनसि कश्चित्‍समुत्‍पन्‍नो => कश्चित्+समुत्‍पन्‍नः भवतां हारो => भवताम्+ हारः कर्मकराणां सम्‍मुख => कर्मकराणाम्+ सम्‍मुखे+ सम्‍मुख एव => सम्‍मुखे+ एव एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा प्राह:-पूर्वं त्‍वया => प्राह:-पूर्वम्+ त्‍वया पदं मदाग्रहं => पदम्+ मदाग्रहम्+ मदाग्रहं स्‍वीकृत्‍य => मदाग्रहम्+ स्‍वीकृत्‍य नोचित:। => न+उचित:। ईश्‍वरं साक्षीकृत्‍याहं => ईश्‍वरम्+ साक्षीकृत्‍य+अहम्+ साक्षीकृत्‍याहं ब्रवीमि => साक्षीकृत्‍य+अहम्+ ब्रवीमि यत्त्‍वया => यत्+त्वया लक्षपतिर्ब्रूते-त्‍वत्‍समा => लक्षपतिः+ब्रूते-त्‍वत्‍समा विश्‍वासघातं कृत्‍वा => विश्‍वासघातम्+ कृत्‍वा त्‍वं सम्‍यक्‍तया => त्‍वम्+ सम्‍यक्‍तया यन्निर्धनानां ग्रीवा => यत्+निर्धनानाम्+ ग्रीवा कथं त्रोटयितुं => कथम्+ त्रोटयितुम्+ त्रोटयितुं शक्‍यते? => त्रोटयितुम्+ शक्‍यते? अहन्‍तु => अहम्+तु त्‍वां सत्‍यवक्‍तारममन्‍यं => त्‍वाम्+ सत्‍यवक्‍तारम्+अमन्‍यम्+ सत्‍यवक्‍तारममन्‍यं त्‍वन्‍तु => सत्‍यवक्‍तारम्+अमन्‍यम्+ त्‍वम्+तु त्‍वन्‍तु => त्‍वम्+तु नितरां वञ्चकोऽसि-इति => नितराम्+ वञ्चकः+असि-इति वञ्चकोऽसि-इति => वञ्चकः+असि-इति वक्‍तुमारेभे। => वक्‍तुम्+आरेभे। नवलक्षमुद्राणां हारो => नवलक्षमुद्राणाम्+ हारः विलोपितस्‍तेन => विलोपितः+तेन पञ्चनागरिकानाहूय => पञ्चनागरिकान्+आहूय हारसम्‍बन्धिनं सर्वं => हारसम्‍बन्धिनम्+ सर्वम्+ सर्वं वृत्तमश्रावयत्। => सर्वम्+ वृत्तम्+अश्रावयत्। वृत्तमश्रावयत्। => वृत्तम्+अश्रावयत्। कर्तुन्‍नाशक्रोत्। => कर्तुम्+न+अशक्नोत्। नगराद्वहि: => नगरात्+बहि: मन्दिरमासीत्। => मन्दिरम्+आसीत्। जनस्‍तस्‍या: => जनः+तस्‍या: पादयोरधो => पादयोः+अधः निर्गन्‍तुं शक्‍नोति। => निर्गन्‍तुम्+ शक्‍नोति। घोषणां कारितवान् => घोषणाम्+ कारितवान् विचित्रा भवन्ति। => विचित्राः+ भवन्ति। स्‍वमायां निगूहितुं => स्‍वमायाम्+ निगूहितुम्+ निगूहितुं विभिन्‍नमार्गाणामन्‍वेषणं => निगूहितुम्+ विभिन्‍नमार्गाणाम्+अन्‍वेषणम्+ विभिन्‍नमार्गाणामन्‍वेषणं कुर्वन्ति। => विभिन्‍नमार्गाणाम्+अन्‍वेषणम्+ कुर्वन्ति। मनुष्‍याणान्‍तु => मनुष्‍याणाम्+तु देवानपि => देवान्+अपि वञ्चयितुं शक्‍नुवन्ति। => वञ्चयितुम्+ शक्‍नुवन्ति। श्रेष्ठिनापि => श्रेष्ठिना+अपि देवीं छलयितुमेका => देवीम्+ छलयितुम्+एका छलयितुमेका => छलयितुम्+एका हारं निक्षिप्‍य => हारम्+ निक्षिप्‍य तं जलेन => तम्+ तलेन वस्‍त्रमावेष्‍ट्य => वस्‍त्रम्+आवेष्‍ट्य दिव्‍यपरीक्षार्थं प्रचलितोऽयं => दिव्‍यपरीक्षार्थम्+ प्रचलितः+अयम्+ प्रचलितोऽयं लक्षपति:। => प्रचलितः+अयम्+ लक्षपति:। जना ह्यपृच्‍छन्-घटे => जनाः+ हि+अपृच्‍छन्-घटे ह्यपृच्‍छन्-घटे => हि+अपृच्‍छन्-घटे स प्रोवाच => सः+ प्रोवाच -जलं विद्यते, => -जलम्+ विद्यते, ग्रीष्‍मकालो वर्तते, => ग्रीष्‍मकालः+ वर्तते, अहमन्‍यस्‍थानस्‍य => अहम्+अन्‍यस्‍थानस्‍य जलन्‍न => जलम्+न स्‍वादेशं श्रावयामास-लक्षपति: => स्‍वादेशम्+ श्रावयामास-लक्षपति: अहं सर्वं => अहम्+ सर्वम्+ सर्वं करिष्‍यामि => सर्वम्+ करिष्‍यामि यद्भवतोक्‍तम्। => यत्+भवता+उक्‍तम्। जनाश्‍चकिता: => जनाः+चकिता: लक्षपतिश्‍चतुर आसीत्- => लक्षपतिः+चतुरः+ आसीत्- स्‍वमित्रं कोटिपतिं => स्‍वमित्रम्+ कोटिपतिम्+ कोटिपतिं प्राह-मित्र! => कोटिपतिम्+ प्राह-मित्र! किञ्चित्‍कालं मद्घटं => किञ्चित्‍कालम्+ मद्घटम्+ मद्घटं धारय। => मद्घटम्+ धारय। देवीं सम्‍प्रार्थयन्‍प्राह => देवीम्+ सम्‍प्रार्थयन्+प्राह सम्‍प्रार्थयन्‍प्राह => सम्‍प्रार्थयन्+प्राह कोटिपतेर्हारो => कोटिपतेः+हारः तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव दोषो वर्तते => दोषः+ वर्तते फलं मह्यं => फलम्+ मह्यम्+ मह्यं प्रदेयम्। => मह्यम्+ प्रदेयम्। इत्‍युक्‍त्त्‍वायं देव्‍या: => इत्युक्‍त्त्‍वा+अयम्+ देव्‍या: पादयोरधोभागात्‍पारं निर्गत:। => पादयोः+अधोभागात्‍पारम्+ निर्गत:। जनानां समक्षं => जनानाम्+ समक्षम्+ समक्षं तस्‍य => समक्षम्+ तस्‍य स्‍वापमानेन => स्‍वापम्+आनेन खिन्‍नो लक्षपतिर्निश्‍चेष्टौ => खिन्‍नः+ लक्षपतिः+निश्‍चेष्टौ लक्षपतिर्निश्‍चेष्टौ => लक्षपतिः+निश्‍चेष्टौ घटो भिन्‍न:। => घटः+ भिन्‍न:। सम्‍मुखमेव => सम्‍मुखम्+एव देवीमपि => देवीम्+अपि छलितवानयमिति => छलितवान्+अयम्+इति लक्षपतिमदण्‍डयत्। => लक्षपतिम्+अदण्‍डयत्। पापं प्रजा => पापम्+ प्रजा वेषं परिवर्त्‍य => वेषम्+ परिवर्त्‍य भ्रमणार्थं विनिर्गत:। => भ्रमणार्थम्+ विनिर्गत:। पूर्वं नृपा: => पूर्वम्+ नृपा: प्रजानां वस्‍तुस्थितिं => प्रजानाम्+ वस्‍तुस्थितिम्+ वस्‍तुस्थितिं ज्ञातुं => वस्‍तुस्थितिम्+ ज्ञातुम्+ ज्ञातुं स्‍वयमेव => ज्ञातुम्+ स्‍वयमेव शीतकाल आसीत्। => शीतकालः+ आसीत्। विचरन्‍प्रभाते => विचरन्+प्रभाते दृष्टं यदेका => दृष्टम्+ यत्+एका यदेका => यत्+एका इक्षुरसं निष्‍कासयति => इक्षुरसम्+ निष्‍कासयति नृपस्‍तत्र => नृपः+तत्र तमिक्षुरसं पातुमकथयत्। => तम्+इक्षुरसम्+ पातुम्+अकथयत्। पातुमकथयत्। => पातुम्+अकथयत्। राजापि => राजा+अपि यत्‍स्‍त्री => यत्+स्त्री सद्योजातं रसं => सद्योजातम्+ रसम्+ रसं निष्‍कासयितुं => रसम्+ निष्‍कासयितुम्+ निष्‍कासयितुं प्रेषणयन्‍त्रस्‍याधश्‍चार्धसेटकपरिमितं => निष्‍कासयितुम्+ प्रेषणयन्‍त्रस्‍य+अधः+च+अर्ध+सेटकपरिमितम्+ प्रेषणयन्‍त्रस्‍याधश्‍चार्धसेटकपरिमितं पात्रं => प्रेषणयन्‍त्रस्‍य+अधः+च+अर्ध+सेटकपरिमितम्+ पात्रम्+ पात्रं स्‍थापयामास। => पात्रम्+ स्‍थापयामास। एकमिक्षुदण्‍डं यन्‍त्रे => एकम्+इक्षुदण्‍डम्+ यन्‍त्रे दृष्टं यत्तस्‍य => दृष्टम्+ यत्+तस्‍य यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य पात्रं परिपूरितम्। => पात्रम्+ परिपूरितम्। इक्षुरसं पीतवान्। => इक्षुरसम्+ पीतवान्। स्‍वादिष्टरसं निपीय => स्‍वादिष्टरसम्+ निपीय नितरां सन्‍तुष्ट: => नितराम्+ सन्‍तुष्ट: वृद्धामपृच्‍छत्- => वृद्धाम्+अपृच्‍छत्- सर्वमकथयत्। => सर्वम्+अकथयत्। करस्‍तु => करः+तु न्‍यून एव => न्‍यूनः+ एव श्‍वस्‍तनाद्दिवसादहं द्विगुणितं => श्‍वस्‍तनात्+दिवसात्+अहम्+ द्विगुणितम्+ द्विगुणितं कराधानं => द्विगुणितम्+ कराधानम्+ कराधानं करिष्‍याम्‍यस्मिन् => कराधानम्+ करिष्‍यामि+अस्मिन् करिष्‍याम्‍यस्मिन् => करिष्‍यामि+अस्मिन् पुनर्वृद्धां रसं => पुनः+वृद्धाम्+ रसम्+ रसं पाययितुमकथयत्। => रसम्+ पाययितुमम्+अकथयत्। पाययितुमकथयत्। => पाययितुमम्+अकथयत्। इक्षुदण्‍डं प्रावेशयत्परमधुना => इक्षुदण्‍डम्+ प्रावेशयत्+परम्+अघुना प्रावेशयत्परमधुना => प्रावेशयत्+परम्+अघुना तत्पात्रमर्धमेव => तन्मात्रम्+अर्धम्+एव प्रपूरितमेकेनेक्षुदण्‍डेन। => प्रपूरितम्+एकेन+इक्षुदण्‍डेन। पूर्वन्‍तु => पूर्वम्+तु दण्‍डेनैकेन => दण्‍डेन+एकेकेन पात्रं प्रपूरितमासीदधुना => पात्रम्+ प्रपूरितम्+आसीत्+अधुना प्रपूरितमासीदधुना => प्रपूरितम्+आसीत्+अधुना कथमर्धमात्रमेव => कथम्+अर्द्धमात्रम्+एव स निर्धनप्रजाया: => सः+ निर्धनप्रजाया: वृद्धायाश्‍चान्‍तर्भेदिनीं दृष्टिं => वृद्धायाः+च+अन्‍तर्भेदिनीम्+ दृष्टिम्+ दृष्टिं विभाव्‍य => दृष्टिम्+ विभाव्‍य चाश्‍चर्यचकित: => च+आश्‍चर्यचकित: यन्‍मम => यत्+मम परिणामश्‍चायम्। => परिणामः+च+अयम्। नेत्‍थं विचारणीयमासीत्। => न+इत्‍थम्+ विचारणीयम्+आसीत्। विचारणीयमासीत्। => विचारणीयम्+आसीत्। रात्रिन्दिवं श्रमं => रात्रिन्दिवम्+ श्रमम्+ श्रमं कुर्वन्ति, => श्रमम्+ कुर्वन्ति, एकवर्षपर्यन्‍तमिक्षुदण्‍डानां परिपालनं => एकवर्षपर्यन्‍तम्+इक्षुदण्‍डानाम्+ परिपालनम्+ परिपालनं कुर्वन्ति => परिपालनम्+ कुर्वन्ति फलं प्राप्नुवन्ति। => फलम्+ प्राप्नुवन्ति। वृद्धां रसं => वृद्धाम्+ रसम्+ रसं पाययितुमादिशत्। => रसम्+ पाययितुम्+आदिशत्। पाययितुमादिशत्। => पाययितुम्+आदिशत्। पुनरिक्षुदण्‍डमेकं पेषणयन्‍त्रे => पुनः+इक्षुदण्‍डम्+एकम्+ पेषणयन्‍त्रे एकनैव => एकेन+एव तत्‍पात्रं पुन: => तत्‍पात्रम्+ पुन: प्रपूर्णं जातम्। => प्रपूर्णम्+ जातम्। इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु एकेनैवक्षुदण्‍डेन => एकेन+एव+इक्षुदण्‍डेन पात्रं भरितम्। => पात्रम्+ भरितम्। अस्‍माकं राज्ञो => अस्‍माकम्+ राज्ञः चिन्‍तनमात्रेणेयदन्‍तरं जायते। => चिन्‍तनमात्रेण+इयत्+अन्‍तरम्+ जायते। कथन्‍नाहं निर्धनानां => कथम्+न+अहम्+ निर्धनानाम्+ निर्धनानां कराधानमर्धमेव => निर्धनानाम्+ कराधानम्+अर्धम्+एव कराधानमर्धमेव => कराधानम्+अर्धम्+एव वृद्धां पुन: => वृद्धाम्+ पुन: रसं पाययितुमकथयत्। => रसम्+ पाययितुम्+अकथयत्। पाययितुमकथयत्। => पाययितुम्+अकथयत्। पूर्ववद्रसं निष्‍कासयितुं => पूर्ववत्+रसम्+ निष्‍कासयितुम्+ निष्‍कासयितुं लग्‍ना। => निष्‍कासयितुम्+ लग्‍ना। इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु अर्धेनेक्षुदण्‍डेनैव => अर्धेन+इक्षुदण्‍डेन+एव तत्‍पात्रं प्रपूर्णं => तत्‍पात्रम्+ प्रपूर्णम्+ प्रपूर्णं सञ्जातं => प्रपूर्णम्+ सञ्जातम्+ सञ्जातं पुन => सञ्जातम्+ पुनः वृद्धामपृच्‍छत्- => वृद्धाम्+अपृच्‍छत्- इदानीं राज्ञो => इदानीम्+ राज्ञः सञ्जातास्‍तीति => सञ्जाता+अस्‍ति+इति तत्‍फलं प्रजासु => तत्‍फलम्+ प्रजासु प्रत्‍यक्षप्रमाणं विलोक्‍य => प्रत्‍यक्षप्रमाणम्+ विलोक्‍य राजापि => राजा+अपि वृद्धानां वचनं => वृद्धानाम्+ वचनम्+ वचनं ग्राह्यम् => वचनम्+ ग्राह्यम् हंसा न्‍यवसन्। => हंसाः+ न्‍यवसन्। प्रपौत्राश्‍चासन्। => प्रपौत्राः+च+आसन्। वार्तामधुना => वार्ताम्+अधुना वृद्धहंसस्‍यापमानमेवाकुर्वन् => वृद्धहंसस्‍य+अपमानम्+एव+अकुर्वन् सर्वं सहमानो => सर्वम्+ सहमानः समययापनमकरोत्। => समययापनम्+अकरोत्। लतैका => लता+एका चांकुरिता => च+अंकुरिता लतेयं समग्रं => लता+इयम्+ समग्रम्+ समग्रं वृक्षमावृतं => समग्रम्+ वृक्षम्+आवृतम्+ वृक्षमावृतं करिष्‍यति, => वृक्षम्+आवृतम्+ करिष्‍यति, पूर्वमेवास्‍या मूलोच्‍छेदनं => पूर्वम्+एव+अस्‍याः+ मूलोच्‍छेदनम्+ मूलोच्‍छेदनं वरम्। => मूलोच्‍छेदनम्+ वरम्। पल्‍लवितापि => पल्‍लविता+अपि कथमद्यैव => कथम्+अद्य+एव पुनर्द्रक्ष्‍याम। => पुनः+द्रक्ष्‍याम। अधुनैव => अधुना+एव तावत्‍पर्यन्‍तं भवान् => तावत्‍पर्यन्‍तम्+ भवान् वृद्धस्‍तूष्‍णीमेव => वृद्धः+तूष्‍णीम्+एव कतिचिन्‍मासेष्‍वेव => कतिचित्+मासेषु+एव लतेयं सम्‍पूर्णे => लता+इयम्+ सम्‍पूर्णे केवलमन्‍तर्गमनस्‍य => केवलम्+अन्‍तर्गमनस्‍य मार्गश्‍चैक => मार्गः+च+एकः किन्‍न => किम्+न नूनं कष्टकरेयं => नूनम्+ कष्टकरेयम्+ कष्टकरेयं स्थितिर्विलक्ष्‍यते। => कष्टकरेयम्+ स्थितिः+विलक्ष्‍यते। स्थितिर्विलक्ष्‍यते। => स्थितिः+विलक्ष्‍यते। वृद्धं प्रति => वृद्धम्+ प्रति प्रोचु:-अनेनास्‍माकं स्थितिस्‍तु => प्रोचु:-अनेन+अस्‍माकम्+ स्थितिः+तु स्थितिस्‍तु => स्थितिः+तु सञ्जातास्ति। => सञ्जाता+अस्ति। कोऽप्‍याक्रमणमपि => कोऽपि+आक्रमणम्+अपि कर्तुन्‍न => कर्तुम्+न कुत्राप्‍यन्‍यत्र => कुत्रापि+अन्‍यत्र वृक्षं परित्‍यज्‍य => तम्+वृक्षम्+ परित्‍यज्‍य व्‍याधश्‍चैकस्‍तत्र => व्‍याधः+च+एकः+तत्र तादृशीं स्थितिं => तादृशीम्+ स्थितिम्+ स्थितिं विलोक्‍य => स्थितिम्+ विलोक्‍य हंसानां वसतिञ्च => हंसानाम्+ वसतिम्+च वसतिञ्च => वसतिम्+च जालं निबध्‍य => जालम्+ निबध्‍य जालं न्‍यबध्‍नात्। => जालम्+ न्‍यबध्‍नात्। भोजनार्थमाकाशमार्गेण => भोजनार्थम्+आकाशमार्गेण निर्गन्‍तुमीहन्‍ते => निर्गन्‍तुम्+इहन्‍ते परं जाले => परम्+ जाले सर्वं पश्‍यति => सर्वम्+ पश्‍यति भृशं क्रन्‍दनमकुर्वन्, => भृशम्+ क्रन्‍दनम्+अकुर्वन्, क्रन्‍दनमकुर्वन्, => क्रन्‍दनम्+अकुर्वन्, तद्वीक्ष्‍य => तत्+वीक्ष्य वृद्धहंसस्‍तत्रागत्‍य => वृद्धहंसः+तत्र+आगत्‍य पूर्वमेव => पूर्वम्+एव अधुनापि => अधुना+अपि उपायश्‍चैको वर्तते => उपायः+च+एकः+ वर्तते र्व्‍याधोऽयं समागमिष्‍यति => व्य़ाधः+अय़म्+ समागमिष्‍यति जालाकर्षणाय => जाल+आकर्षणाय स हंसान् => सः+ हंसान् जालादध: => जालात्+अध: तदाहं शब्‍दं => तदा+अहम्+ शब्‍दम्+ शब्‍दं करिष्‍यामि। => शब्‍दम्+ करिष्‍यामि। शब्‍दं श्रुत्‍वा => शब्‍दम्+ श्रुत्‍वा जालग्रन्थिमत्रोटयत्। => जालग्रन्थिम्+अत्रोटयत्। हंसाश्‍चाधो => हंसाः+च+अधः निपतनसमकालमेव => निपतनसमकालम्+एव शब्‍दमकरोत्। => शब्‍दम्+अकरोत्। हंसास्‍तत्‍कालमेवाकाशं प्रति => हंसाः+तत्‍कालम्+एव+आकाशम्+ प्रति चकितश्‍चासीदयं व्‍याधो => चकितः+च+आसीत्+अयम्+ व्‍याधः+ व्‍याधो हंसानामैक्‍यं => व्‍याधः+ हंसानाम्+ऐक्‍यम्+ हंसानामैक्‍यं विलोक्‍य। => हंसानाम्+ऐक्‍यम्+ विलोक्‍य। स्‍वमूर्खताञ्च => स्‍वमूर्खताम्+च पश्‍चात्तापमकरोदयम्। => पश्‍चात्तापम्+अकरोत्+अयम्। वचसां समादरेण => वचसाम्+ समादरेण हंसानां प्राणयात्रा => हंसानाम्+ प्राणयात्रा ग्रामानभक्षयत् => ग्रामान्+अभक्षयत् येषां सन्निधौ => येषाम्+ सन्निधौ विविधजातीयाश्‍चाश्‍वा आसन्। => विविधजातीयाः+च+अश्‍वाः+ आसन्। तस्मिन्‍काले => तस्मिन्+काले राजानश्‍चाश्‍वारोहणमकुर्वन्। => राजानः+च+अश्‍वारोहणम्+अकुर्वन्। कतिपयानश्‍वानक्रीणात् => कतिपयान्+अश्‍वान्+अक्रीणात् एकस्‍याश्‍वस्‍य => एकस्‍य+अश्‍वस्‍य परीक्षणार्थं राजा => परीक्षणार्थम्+ राजा स्‍वयमश्‍वमारुह्य => स्‍वयम्+अश्‍वम्+आरुह्य काननं प्रति => काननम्+ प्रति अश्‍वो वायुवेगेनाधावत्। => अश्‍वः+ वायुवेगेन+अधावत्। वायुवेगेनाधावत्। => वायुवेगेन+अधावत्। वेगं न्‍यूनीकर्तुं => वेगम्+ न्‍यूनीकर्तुम्+ न्‍यूनीकर्तुं यावद्वल्‍गामाकर्षति => न्‍यूनीकर्तुम्+ यावत्+वल्‍गाम्+आकर्षति यावद्वल्‍गामाकर्षति => यावत्+वल्‍गाम्+आकर्षति तावदश्‍वश्‍चाधिकेन => तावत्+अश्‍वः+च+अधिकेन वक्रशिक्षितश्‍चासीत्। => वक्रशिक्षितः+च+आसीत्। गहनं वनं => गहनम्+ वनम्+ वनं प्रविष्ट:। => वनम्+ प्रविष्ट:। अन्‍ततो गत्‍वा => अन्‍ततः+ गत्‍वा वल्‍गां शिथिलामकरोत्। => वल्‍गाम्+ शिथिलाम्+अकरोत्। शिथिलामकरोत्। => शिथिलाम्+अकरोत्। तत्‍कालमेवाश्‍वस्‍तत्रैव => तत्‍कालम्+एव+अश्‍वः+तत्रैव वक्रशिक्षितानामश्‍वानामेष => वक्रशिक्षितानाम्+अश्‍वानाम्+एषः अश्‍वादवतीर्य => अश्‍वात्+अवतीर्य हयं वृक्षशाखायामबध्नात्। => हयम्+ वृक्षशाखायाम्+अबध्नात्। वृक्षशाखायामबध्नात्। => वृक्षशाखायाम्+अबध्नात्। नितरां व्‍याकुलश्‍चासीत्। => नितराम्+ व्‍याकुलः+च+आसीत्। व्‍याकुलश्‍चासीत्। => व्‍याकुलः+च+आसीत्। जलं नासीत्। => जलम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। जलस्‍यान्‍वेषणं करोति => जलस्‍य+अन्‍वेषणम्+ करोति परं कुत्रापि => परम्+ कुत्रापि जलन्‍न => जलम्+न दृष्टिगतोऽभूत्। => दृष्टिगतः+अभूत्। मनस्‍याशाया: => मनस्‍य+आशाया: नद्यां निमज्‍जन् => नद्याम्+ निमज्‍जन् जनस्‍तृणस्‍याश्रयं लभते-इत्‍याभाणकमाश्रित्‍य => जनः+तृणस्‍य+आश्रयम्+ लभते-इति+आभाणकम्+आश्रित्‍य लभते-इत्‍याभाणकमाश्रित्‍य => लभते-इति+आभाणकम्+आश्रित्‍य तत्‍समीपं गत: => तत्‍समीपम्+ गत: प्रोवाच-अहं पिपासितोऽस्मि => प्रोवाच-अहम्+ पिपासितः+अस्मि पिपासितोऽस्मि => पिपासितः+अस्मि जलमानीय => जलम्+आनीय इत्‍थं राजा => इत्‍थम्+ राजा स्‍वदयनीयतामदर्शयत्। => स्‍वदयनीयताम्+अदर्शयत्। ग्‍वालबालकश्‍चापृच्‍छत्, => ग्‍वालबालकः+च+अपृच्‍छत्, को भवान्? => कः+ भवान्? कथमस्मिन्निर्जने => कथम्+अस्मिन्+निर्जने प्राह-अहमस्‍य => प्राह-अहम्+अस्‍य नृपोऽस्मि। => नृपः+अस्मि। प्रधावन्‍नश्‍वो => प्रधावन्+अश्‍वः मामत्र => माम्+अत्र त्‍वं मां => त्‍वम्+ माम्+ मां जलं => माम्+ जलम्+ जलं पास्‍यति => जलम्+ पास्‍यति तुभ्‍यमहं षष्टिग्रामान् => तुभ्‍यम्+अहम्+ षष्टिग्रामान् शीतलं सलितमासीत्। => शीतलम्+ सलितम्+आसीत्। सलितमासीत्। => सलितम्+आसीत्। तृप्तिपर्यन्‍तं जलमपिबत्। => तृप्तिपर्यन्‍तम्+ जलम्+अपिबत्। जलमपिबत्। => जलम्+अपिबत्। जलपानानन्‍तरं राजा => जलपानानन्‍तरम्+ राजा इवान्‍वभवदात्‍मानम्। => इव+अन्‍वभवत्+आत्‍मानम्। नितरां तृप्तिमन्‍वभवदयम्। => नितराम्+ तृप्तिम्+अन्‍वभवत्+अयम्। तृप्तिमन्‍वभवदयम्। => तृप्तिम्+अन्‍वभवत्+अयम्। यन्निश्‍चप्रचं मत्‍कृते => यत्+निश्‍चप्रचम्+ मत्‍कृते जीवनदानमकरोदयं बालक:। => जीवनदानम्+अकरोत्+अयम्+ बालक:। षष्टिग्रामदानपत्रं लिखामि। => षष्टिग्रामदानपत्रम्+ लिखामि। परमत्र => परम्+अत्र अर्कपत्रमेकमत्रोटयत्। => अर्कपत्रम्+एकम्+अत्रोटयत्। कृष्‍णांगारेणालिखत्। => कृष्‍णांगारेण+अलिखत्। हस्‍ताक्षरमकरोद्राजा। => हस्‍ताक्षरम्+अकरोत्+राजा। बालकोऽयमतीव => बालकः+अयम्+अतीव स्‍वनगरं प्रति => स्‍वनगरम्+ प्रति -कल्‍पनामकरोत्। => कल्‍पनाम्+अकरोत्। वृक्षच्‍छायायामवस्थितो => वृक्षच्‍छायायाम्+अवस्थितः निद्रां भेजे। => निद्राम्+ भेजे। तत्‍क्षणमेव => तत्‍क्षणम्+एव काप्‍यागत्‍य => कापि+आगत्‍य तत्‍पत्रं निगलितवान्। => तत्‍पत्रम्+ निगलितवान्। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं बालक: => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ बालक: तावन्‍नासीत् => तावत्+न+आसीत् केवलमेतदेव => केवलम्+एतत्+एव प्रलपन्‍नयं बालको => प्रलपन्‍नयम्+ बालकः ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् तत्‍प्रलापं श्रुत्‍वा => तत्‍प्रलापम्+ श्रुत्‍वा जनाश्‍चकिताश्‍चासन् => जनाः+चकिताः+च+आसन् यदजा => यत्+अजा कथमचरत्। => कथम्+अचरत्। चैका => च+एका पुत्रश्‍चातीव => पुत्रः+च+अतीव मोहकश्‍चासीत्। => मोहकः+च+आसीत्। जनास्‍तस्मिन् => जनाः+तस्मिन् सर्वानाकर्षयतिस्‍म => सर्वान्+आकर्षयतिस्‍म तं स्‍वांके => तम्+ स्‍वांके तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव विवाहिताऽऽसीत्। => विवाहिता+आसीत्। पतिर्दिवंगत:। => पतिः+दिवंगत:। बालकोऽयं पञ्चवर्षदेशीय:। => बालकः+अयम्+ पञ्चवर्षदेशीय:। उत्‍सवानामायोजनं न => उत्‍सवानामायोजनम्+ न प्रत्‍येकं गृहेषु => प्रत्‍येकम्+ गृहेषु पुत्रं कथितवती-पुत्र! => पुत्रम्+ कथितवती-पुत्र! उत्‍सवोऽयं न => उत्‍सवः+अयम्+ न अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव मातृस्‍वसृपतिर्मृत:। => मातृस्‍वसृपतिः+मृत:। विपाचयितुं कथं => विपाचयितुम्+ कथम्+ कथं शक्‍यते? => कथम्+ शक्‍यते? पुत्रश्‍चाग्रहेणाकथयत् => पुत्रः+च+आग्रहेण+अकथयत् स्‍यादहन्‍तु => स्‍यात्+अहम्+तु मिष्टान्‍नं खादितुमिच्‍छामि। => मिष्टान्‍नम्+ खादितुम्+इच्‍छामि। खादितुमिच्‍छामि। => खादितुम्+इच्‍छामि। किं भविष्‍यति? => किम्+ भविष्‍यति? यन्‍मम => यत+मम मिष्टान्‍नं विपाचनीयमेवाहं => मिष्टान्‍नम्+ विपाचनीयम्+एव+अहम्+ विपाचनीयमेवाहं मातृस्‍वसारं => विपाचनीयम्+एव+अहम्+ मातृस्‍वसारम्+ मातृस्‍वसारं किमपि => मातृस्‍वसारम्+ किमपि मिष्‍टान्‍नं भुक्‍त्‍वा => मिष्‍टान्‍नम्+ भुक्‍त्‍वा स्‍वमातृस्‍वसृगृहं गत्‍वा => स्‍वमातृस्‍वसृगृहम्+ गत्‍वा नूनं यदहं => नूनम्+ यत्+अहम्+ यदहं मिष्‍टान्‍नं => यत्+अहम्+ मिष्‍टान्‍नम्+ मिष्‍टान्‍नं खादित्‍वा => मिष्‍टान्‍नम्+ खादित्‍वा समागतोऽस्मि। => समागतः+अस्मि। विश्‍वासं कुरु, => विश्‍वासम्+ कुरु, नाहं तत्र => न+अहम्+ तत्र मिष्टान्‍नं विपाचयतु। => मिष्टान्‍नम्+ विपाचयतु। पुत्रस्‍याग्रहं वीक्ष्‍य => पुत्रस्‍य+आग्रहम्+ वीक्ष्‍य तूष्‍णीमेव => तूष्‍णीम्+एव मिष्टान्‍नं विपाचयितुमारेभे। => मिष्टान्‍नम्+ विपाचयितुम्+आरेभे। विपाचयितुमारेभे। => विपाचयितुम्+आरेभे। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं माता => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ माता मिष्टान्‍नं लावणिकं => मिष्टान्‍नम्+ लावणिकम्+ लावणिकं वस्‍तुजातं => लावणिकम्+ वस्‍तुजातम्+ वस्‍तुजातं पर्यवेषयति, => वस्‍तुजातम्+ पर्यवेषयति, रुचिपूर्वकं मिष्टान्‍नापि => रुचिपूर्वकम्+ मिष्टान्‍न+अपि मिष्टान्‍नापि => मिष्टान्‍न+अपि कथितं त्‍वन्‍न => कथितम्+ त्‍वम्+न त्‍वन्‍न => त्‍वम्+न यत्तव => यत्+तव सञ्जाताऽस्ति। => सञ्जाता+अस्ति। त्‍वं तानि => त्‍वम्+ तानि कथनीयं किमपि => कथनीयम्+ किमपि बालको नाहं => बालकः+ न+अहम्+ नाहं किमपि => न+अहम्+ किमपि बालको मिष्‍टान्‍नानि => बालकः+ मिष्‍टान्‍नानि तामेव => ताम्+एव वार्तां तं => वार्ताम्+ तम्+ तं पुन: => तम्+ पुन: प्रोवाच-नाहं कदापि => प्रोवाच-न+अहम्+ कदापि अहमद्य => अहम्+अद्य तद्गृहं न => तत्+गृहम्+ न क्रीडितुमारब्‍धवान्। => क्रीडितुम्+आरब्‍धवान्। यत्किमप्‍यद्यावधि => यत्किमपि+अद्यावधि सञ्जातं सर्वं => सञ्जातम्+ सर्वम्+ सर्वं विस्‍मृतवानयं => सर्वम्+ विस्‍मृतवान्+अयम्+ विस्‍मृतवानयं बालक:। => विस्‍मृतवान्+अयम्+ बालक:। क्रीडन्‍नयं किञ्चित्‍कालानन्‍तरं => क्रीडन्+अयम्+ किञ्चित्+कालानन्तरम्+ किञ्चित्‍कालानन्‍तरं मातृष्वसृगेहं => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ मातृष्वसृगेहम्+प् मातृष्वसृगेहं => मातृष्वसृगेहम्+प् स्‍वस्‍वसृपुत्रमङ्के => स्‍वस्‍वसृपुत्रम्+अङ्के हस्‍तं प्रसार्य => हस्‍तम्+ प्रसार्य भोजनं कृतन्‍न => भोजनम्+ कृतम्+न कृतन्‍न => कृतम्+न प्राह-अहन्‍तु => प्राह-अहम्+तु मिष्‍टान्‍नं खादित्‍वा => मिष्‍टान्‍नम्+ खादित्‍वा समागतोऽस्मि। => समागतः+अस्मि। परमहं त्‍वां => परम्+अहम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां न => त्‍वाम्+ न मां पुनर्ज्ञापितवती => माम्+ पुन:+ज्ञापितवती पुनर्ज्ञापितवती => पुन:+ज्ञापितवती यन्‍न => यत्+न वृत्तमाख्‍येयम्। => वृत्तम्+आख्‍येयम्। एवाहं किमपि => एव+अहम्+ किमपि बारम्‍बारं पृष्टवती => बारम्‍बारम्+ पृष्टवती परं => परम्+बालकः+तु प्रोक्‍तवान् => यत्+मदीया प्रोवाच => यत्+तव विधवा => सञ्जाता+अस्ति सञ्जाताऽस्ति => परन्तु+त्वम्+तु मिष्‍टान्‍नानि खादतु-परमहं => खादतु-परम्+अहम्+ तुभ्‍यम्+ खादतु-परमहं तुभ्‍यन्‍न => तुभ्‍यम्+ न कथयन्‍नपि => कथयन्+अपि सर्वमकथयत्। => सर्वम्+अकथयत्। साधुरपि => साधुः+अपि बालकवच्‍छरल: => बालकवत्+सरल: सारल्‍येनैवात्‍मालोचनस्‍यावसरश्चरितार्थो => सारल्‍येन+एव+आत्‍मालोचनस्‍य+अवसरश्चरितार्थः कश्‍मीरस्‍योपत्‍यकायां कृषकस्‍य => कश्‍मीरस्‍य+उपत्‍यकायाम्+ कृषकस्‍य केसरसिंहो न्‍यवसत्। => केसरसिंहः+ न्‍यवसत्। केवलमन्‍नेन => केवलम्+अन्‍नेन तस्‍याजीविका => तस्‍य+आजीविका अतोऽस्‍य => अतः+अस्‍य कार्यमचालयताम्। => कार्यम्+अचालयताम्। केसरसिंहस्‍यैका => केसरसिंहस्‍य+एका वृक्षरोपणमासीत्तस्‍या => वृक्षरोपणम्+आसीत्+अस्‍या शीतर्तौ => शीत+ऋतौ वृक्षाणामुपरि => वृक्षाणाम्+उपरि घासमाच्‍छादयति => घासम्+आच्‍छादयति वृक्षाणां रक्षा => वृक्षाणाम्+ रक्षा रक्षितुमपि => रक्षितुम्+अपि इत्‍थं वृक्षेभ्‍य: => इत्‍थम्+ वृक्षेभ्‍य: फलान्‍यविन्‍दत। => फलानि+अविन्‍दत। तद्वीक्ष्‍य => तत्+वीक्ष्‍य तं निर्भर्त्‍सयति => तम्+ निर्भर्त्‍सयति पालनं कृतं => पालनम्+ कृतम्+ कृतं तथैव => कृतम्+ तथैव वृक्षाणामेतेषामपि। => वृक्षाणाम्+एतेषाम्+अपि। प्रत्‍युवाच-त्‍वन्‍तु => प्रत्‍युवाच-त्‍वम्+तु वृक्षफलानां विक्रयं => वृक्षफलानाम्+ विक्रयम्+ विक्रयं करोसि। => विक्रयम्+ करोसि। पक्षिणामुच्छिष्टफलान्‍यवशिष्‍यन्‍ते। => पक्षिणाम्+उच्छिष्टफलानि+अवशिष्‍यन्‍ते। ब्रूते-केवलं फलेभ्‍यः+ => ब्रूते-केवलम्+ फलेभ्‍यः उदरं पूरयितुन्‍न => उदरम्+ पूरयितुम्+न पूरयितुन्‍न => पूरयितुम्+न विक्रीयान्‍नमेतदर्थमेव => विक्रीय+अन्‍नम्+एतदर्थम्+एव चास्‍माभि:। => च+अस्‍माभि:। त्‍वं युवा => त्‍वम्+ युवा अन्‍नोत्‍पादने => अन्‍न+उत्‍पादने नाहं फलानां => न+अहम्+ फलानाम्+ फलानां विक्रयं => फलानाम्+ विक्रयम्+ विक्रयं करिष्‍यामि। => विक्रयम्+ करिष्‍यामि। त्‍वं फलानि => त्‍वम्+ फलानि खादितुमिच्‍छसि => खादितुम्+इच्‍छसि वृक्षारोपणं कुरु। => वृक्षारोपणम्+ कुरु। त्‍वं पुण्‍यभागपि => त्‍वम्+ पुण्‍यभाक्+अपि पुण्‍यभागपि => पुण्‍यभाक्+अपि माताप्‍यनेन => माता+अपि+अनेन इत्‍थं फलानि, => इत्‍थम्+ फलानि, काष्ठान्‍यपि => काष्ठानि+अपि वृक्षच्‍छायायां परिश्रान्‍तो => वृक्षच्‍छायायाम्+ परिश्रान्‍तः+ परिश्रान्‍तो जन: => परिश्रान्‍तः+ जन: सुखं लभते। => सुखम्+ लभते। पितामहीवार्तां निशम्‍य => पितामहीवार्ताम्+ निशम्‍य नितरां प्रभावितोऽभवत्। => नितराम्+ प्रभावितः+अभवत्। प्रभावितोऽभवत्। => प्रभावितः+अभवत्। स वृक्षाणां => सः+ वृक्षाणाम्+ वृक्षाणां पर्यवेक्षणे => वृक्षाणाम्+ पर्यवेक्षणे साहाय्यमप्‍यकरोत् => साहाय्यम्+अपि+अकरोत् वृक्षानप्‍यारोपयत्। => वृक्षान्+अपि+आरोपयत्। पञ्चवर्षान्‍तरं पितामही => पञ्चवर्षान्‍तरम्+ पितामही स षोडशवर्षदेशीयश्‍चासीत्। => सः+ षोडशवर्षदेशीयः+च+आसीत्। षोडशवर्षदेशीयश्‍चासीत्। => षोडशवर्षदेशीयः+च+आसीत्। पितामहीं स्‍मृत्‍वा => पितामहीम्+ स्मृत्वा स पितामहीमपश्‍यत् => सः+ पितामहीम्+अपश्‍यत् पितामहीमपश्‍यत् => पितामहीम्+अपश्‍यत् तामालिंग्‍य => ताम्+आलिंग्‍य स भृशं => सः+ भृशम्+ भृशं रुरोद। => भृशम्+ रुरोद। नेत्राभ्‍यामश्रूणि => नेत्राभ्‍याम्+अश्रूणि इत्‍थं प्ररुदन्‍तं => इत्‍थम्+ प्ररुदन्‍तम्+ प्ररुदन्‍तं केसरसिंहं => प्ररुदन्‍तम्+ केसरसिंहम्+ केसरसिंहं विलोक्‍य => केसरसिंहम्+ विलोक्‍य अलं रुदितेन। => अलम्+ रुदितेन। नाहं मृता, => न+अहम्+ मृता, शरीरं जर्जरमभूदतो => शरीरम्+ जर्जरम्+अभूत्+अतः जर्जरमभूदतो => जर्जरम्+अभूत्+अतः नूतनं शरीरं => नूतनम्+ शरीरम्+ शरीरं धारितम्। => शरीरम्+ धारितम्। दृष्टं यन्‍नास्‍य => दृष्टम्+ यत्+न+अस्य यन्‍नास्‍य => यत्+न+अस्य स प्राह-पितामहि! => सः+ प्राह-पितामहि! गृहं चल, => गृहम्+ चल, शून्‍यमिव => शून्‍यम्+इव कराभ्‍यामारोपिता वृक्षा: => कराभ्‍याम्+आरोपिताः+ वृक्षा: स्‍मृतिं कारयन्ति। => स्‍मृतिम्+ कारयन्ति। यत्राहं निवसामि => यत्र+अहम्+ निवसामि तस्‍मान्‍नाहमागन्‍तुं शक्‍नोमि। => तस्‍मात्+न+अहम्+आगन्‍तुम्+ शक्‍नोमि। त्‍वं मद्वृक्षेषु => त्‍वम्+ मद्वृक्षेषु स्‍नेहं करिष्‍यसि => स्‍नेहम्+ करिष्‍यसि प्रसन्‍नाहं तत्र => प्रसन्‍ना+अहम्+ तत्र त्‍वं प्रत्‍यहं => त्‍वम्+ प्रत्‍यहम्+ प्रत्‍यहं नूतनान् => प्रत्‍यहम्+ नूतनान् वृक्षानारोपय, => वृक्षान्+आरोपय, त्‍वं मां => त्‍वम्+ माम्+ मां विस्‍मरिष्‍यसि। => माम्+ विस्‍मरिष्‍यसि। अयमेव => अयम्+एव तिरोहिताऽभवत्। => तिरोहिता+अभवत्। निद्राभंगो जात:। => निद्राभंगः+ जात:। वृक्षाणां परिचर्या => वृक्षाणाम्+ परिचर्या पुनरागता। => पुनः+आगता। चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। अनेकविधान्‍यद्भुतानि => अनेकविधानि+अद्भुतानि तत्‍समक्षमुपस्‍थापितवती। => तत्‍समक्षम्+उपस्‍थापितवती। प्राह-कुतस्‍त्‍वया => प्राह-कुतः+त्वया अन्‍नफलवृक्षाण्‍यारोपयन्ति => अन्‍नफलवृक्षाणि+आरोपयन्ति फलमेकमादाय => फलम्+एकम्+आदाय खादितुं लग्‍न:। => खादितुम्+ लग्‍न:। तेनाद्यावधि => तेन+अद्यावधि सुस्‍वादुफलं न => सुस्‍वादुफलम्+ न भक्षितमासीत्‍कदाचिदपि। => भक्षितम्+आसीत्+कदाचित्+अपि। तमबोधयद् => तम्+अबोधयत् जलं पाययेति। => जलम्+ पाययेति। विक्रीयायं प्रभूतं => विक्रीय+अयम्+ प्रभूतम्+ प्रभूतं धनमर्जितवान्। => प्रभूतम्+ धनम्+अर्जितवान्। धनमर्जितवान्। => धनम्+अर्जितवान्। स भृशं => सः+ भृशम्+ भृशं श्रममप्‍यकरोत्। => भृशम्+ श्रमम्+अपि+अकरोत्। श्रममप्‍यकरोत्। => श्रमम्+अपि+अकरोत्। तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव पितामहीं दृष्टवानयम्। => पितामहीम्+ दृष्टवान्+अयम्। दृष्टवानयम्। => दृष्टवान्+अयम्। हिमवच्छ्वेतवस्‍त्रावृता => हिमवत्+श्वेतवस्‍त्र+आवृता देवकन्‍येव => देवकन्‍या+एव केसरसिंहस्‍तं प्रणनाम। => केसरसिंहः+तम्+ प्रणनाम। प्रसन्‍नाहं सम्‍प्रति। => प्रसन्‍ना+अहम्+ सम्‍प्रति। वृक्षारोपणं कृत्‍वा => वृक्षारोपणम्+ कृत्‍वा ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् नागमिष्‍यन्ति। => न+आगमिष्‍यन्ति। कथं तर्हि => कथम्+ तर्हि वृक्षेभ्‍यो वयं => वृक्षेभ्‍यः+ वयम्+ वयं शुद्धं => वयम्+ शुद्धम्+ शुद्धं वायुं => शुद्धम्+ वायुम्+ वायुं प्राप्‍स्‍याम:। => वायुम्+ प्राप्‍स्‍याम:। तालिकावादनमकरोत् => तालिकावादनम्+अकरोत् मत्‍प्रपौत्रं हरितनगरं => मत्प्रपौत्रम्+ हरितनगरम्+ हरितनगरं श्‍वेतपर्वतञ्च। => हरितनगरम्+ श्‍वेतपर्वतम्+च। श्‍वेतपर्वतञ्च। => श्‍वेतपर्वतम्+च। तालिकावादनमकुरुताम्। => तालिकावादनम्+अकुरुताम्। समारुढस्‍तस्मिन् => समारुढः+तस्मिन् वेगेनाधावद् => वेगेन+अधावत् सहैव => सह+एव पर्वताश्‍चासन् => पर्वताः+च+आसन् केसरसिंहश्चातीव => केसरसिंहः+च+अतीव पुनस्‍तमवदत्-अस्मिन् => पुनः+तम्+अवदत्-अस्मिन् वृक्षाणामेव => वृक्षाणाम्+एव प्राधान्‍यं वर्तते। => प्राधान्‍यम्+ वर्तते। वृक्षा एवास्‍मभ्‍यं => वृक्षाः+ एव+अस्‍मभ्‍यम्+ एवास्‍मभ्‍यं स्‍वच्‍छां => एव+अस्‍मभ्‍यम्+ स्‍वच्‍छाम्+ स्‍वच्‍छां मृत्तिकां, => स्‍वच्‍छाम्+ मृत्तिकाम्+, मृत्तिकां, => मृत्तिकाम्+, स्‍वच्‍छं जलं => स्‍वच्‍छम्+ जलम्+ जलं वायुञ्च => जलम्+ वायुम्+च वायुञ्च => वायुम्+च वयं यथेच्‍छं => वयम्+ यथेच्‍छम्+ यथेच्‍छं वनानां => यथेच्‍छम्+ वनानाम्+ वनानां कर्तनं => वनानाम्+ कर्तनम्+ कर्तनं करिष्‍यामस्‍तर्हि => कर्तनम्+ करिष्‍यामः+तर्हि करिष्‍यामस्‍तर्हि => करिष्‍यामः+तर्हि समुद्रस्‍योद्वलज्‍जलं पृथिव्‍यां => समुद्रस्‍य+उद्वलत्+जलम्+ पृथिव्‍याम्+ पृथिव्‍यां प्रसरिष्‍यति। => पृथिव्‍याम्+ प्रसरिष्‍यति। संकटग्रस्‍ता भविष्‍यन्ति। => संकटग्रस्‍ताः+ भविष्‍यन्ति। अध्‍ययनबलेनैव => अध्‍ययनबलेन+एव त्‍वं सर्वं => त्‍वम्+ सर्वम्+ सर्वं रहस्‍यं => सर्वम्+ रहस्‍यम्+ रहस्‍यं ज्ञास्‍यसि। => रहस्‍यम्+ ज्ञास्‍यसि। पठनमप्‍यावश्‍यकं वर्तते। => पठनम्+अपि+आवश्‍यकम्+ वर्तते। पितामहीं प्रणनाम। => पितामहीम्+ प्रणनाम। दृढनिश्‍चयमकरोत्‍स:, => दृढनिश्‍चयम्+अकरोत्+स:, यदहं वृक्षसंवर्धनेन => यत्+अहम्+ वृक्षसंवर्धनेन संरक्षणं विधास्‍यामि। => संरक्षणम्+ विधास्‍यामि। किञ्चिदस्ति => किञ्चित्+अस्ति योधपुरमहाराजो जसवन्‍तसिंहमहोदया: => जोधपुरमहाराजः+ जसवन्‍तसिंहमहोदया: स्‍वयं ज्ञानिनो => स्‍वयम्+ ज्ञानिनः+ ज्ञानिनो योगिनश्‍चाप्‍यासन्। => ज्ञानिनः+ योगिनः+च+अपि+आसन्। योगिनश्‍चाप्‍यासन्। => योगिनः+च+अपि+आसन्। तेषां शासनं => तेषाम्+ शासनम्+ शासनं प्रजाहितार्थमेवासीत्। => शासनम्+ प्रजाहितार्थम्+एव+आसीत्। प्रजाहितार्थमेवासीत्। => प्रजाहितार्थम्+एव+आसीत्। तेषां शासने => तेषाम्+ शासने सुखिनश्‍चासन्। => सुखिनः+च+आसन्। स्वमृत्‍योरनन्‍तरं स्‍वशवोपरि => स्वमृत्‍योः+अनन्‍तरम्+ स्‍वशवोपरि बहुमूल्‍यं काश्‍मीरजं => बहुमूल्‍यम्+ काश्‍मीरजम्+ काश्‍मीरजं कौशेयवस्‍त्रस्‍य => काश्‍मीरजम्+ कौशेयवस्‍त्रस्‍य व्‍यवस्‍थामकुर्वन्। => व्‍यवस्‍थाम्+अकुर्वन्। ग्रथिताश्चासन्। => ग्रथिताः+च+आसन्। राज्‍याधिकारिणो राजपुत्राश्‍च => राज्‍याधिकारिणः+ राजपुत्राः+च राजपुत्राश्‍च => राजपुत्राः+च निर्दिष्टा यन्‍मम => निर्दिष्टाः+ यत्+मम यन्‍मम => यत्+मम बहुमूल्‍यं वस्‍त्रमेनमाच्‍छादयन्‍तु => बहुमूल्‍यम्+ वस्‍त्रम्+एनम्+आच्‍छादयन्तु वस्‍त्रमेनमाच्‍छादयन्‍तु => वस्‍त्रम्+एनम्+आच्‍छादयन्तु तदनन्‍तरं दाहक्रियां => तदनन्‍तरम्+ दाहक्रियाम्+ दाहक्रियां कुर्वन्तु। => दाहक्रियाम्+ कुर्वन्तु। चैकस्‍वरेण => च+एकस्‍वरेण भवतामिच्‍छानुसारमेव => भवताम्+इच्‍छानुसारम्+एव सर्वं करिष्‍यतेऽस्‍माभि:। => सर्वम्+ करिष्‍यते+अस्‍माभि:। करिष्‍यतेऽस्‍माभि:। => करिष्‍यते+अस्‍माभि:। समुत्‍पन्‍नो यज्‍जनाः => समुत्‍पन्‍नः+ यत्+जनाः यज्‍जनाः => यत्+जनाः बहुमूल्‍यं वस्‍त्रं => बहुमूल्‍यम्+ वस्‍त्रम्+ वस्‍त्रं धारयिष्‍यन्ति => वस्‍त्रम्+ धारयिष्‍यन्ति परीक्षणमहं करोमि। => परीक्षणम्+अहम्+ करोमि। ज्ञानिजनानां कथनमस्ति => ज्ञानिजनानाम्+ कथनम्+अस्ति कथनमस्ति => कथनम्+अस्ति नयनयोर्नहि => नयनयोः+नहि किञ्चिदस्ति” => किञ्चित्+अस्ति” यथार्थतेयं निकषे => यथार्थता+इयम्+ निकषे योगाभ्‍याससमप्‍यकुर्वन् => योगाभ्‍यासम्+अपि+अकुर्वन् सिद्धहस्‍ताश्चासन्। => सिद्धहस्‍ताः+च+आसन्। मृतवत्‍स्‍थातुं शक्‍नुवन्ति => मृतवत्‍स्‍थातुम्+ शक्‍नुवन्ति राज्ञश्चैतादृशीं स्थितिं => राज्ञः+च+एतादृशीम्+ स्थितिम्+ स्थितिं विलोक्‍य => स्थितिम्+ विलोक्‍य पूर्णं राजद्वारमेव => पूर्णम्+ राजद्वारम्+एव राजद्वारमेव => राजद्वारम्+एव तेषां शववन्निश्चेष्टशरीरं => तेषाम्+ शववत्+निश्चेष्टशरीरम्+ शववन्निश्चेष्टशरीरं निभाल्‍य => शववत्+निश्चेष्टशरीरम्+ निभाल्‍य जना राजानं => जनाः+ राजानम्+ राजानं मृतं => राजानम्+ मृतम्+ मृतं विभाव्‍य => मृतम्+ विभाव्‍य सर्वमौर्ध्‍वदैहिकं कर्तुं => सर्वम्+ऊर्ध्‍वदैहिकम्+ कर्तुम्+ कर्तुं सन्‍नद्धा: => कर्तुम्+ सन्‍नद्धा: दाहक्रियार्थं सन्‍नद्धा: => दाहक्रियार्थम्+ सन्‍नद्धा: ‘महाराजो दिवं => ‘महाराजः+ दिवम्+ दिवं गत’ => दिवम्+ गतः’ समाचारोऽयं समस्‍ते => समाचारः+अयम्+ समस्‍ते राज्ञश्‍चान्तिमदर्शनार्थमाययू राजप्रासादम्। => राज्ञः+च+अन्तिमदर्शनार्थम्+आययुः+ राजप्रासादम्। समायोजिताऽऽसीत्। => समायोजिता+आसीत्। कृताऽऽसीत्तत्‍सम्‍बन्‍धे => कृता+आसीत्+तत्त्‍सम्‍बन्‍धे प्रधानामात्‍यस्‍य => प्रधानाम्+अमात्‍यस्‍य चाकथयत् => च+अकथयत् भवाननुभवती => भवान्+अनुभवती को लाभ:? => कः+ लाभ:? वस्‍त्रेणैव => वस्‍त्रेण+एव कार्यं चलति => कार्यम्+ चलति चेत्तर्हि => चेत्+तर्हि व्‍यर्थमेव => व्‍यर्थम्+एव प्रोवाच-यथार्थमेव => प्रोवाच-यथार्थम्+एव भवतां चिन्‍तनम्। => भवताम्+ चिन्‍तनम्। अहमपि => अहम्+अपि व्‍यर्थमेवापव्‍ययमेव => व्‍यर्थम्+एव+अपव्‍ययम्+एव मतस्‍यास्‍य => मतस्‍य+अस्‍य समर्थनमेव => समर्थनम्+एव तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव साधारणवस्‍त्राणां व्‍यवस्‍था => साधारणवस्‍त्राणाम्+ व्‍यवस्‍था कृताऽविद्यत। => कृता+अविद्यत। मृतकस्‍नानं विधाय => मृतकस्‍नानम्+ विधाय यावत्‍साधारणवस्‍त्राणि => यावत्+साधारणवस्‍त्राणि तावद्राजा => तावत्+राजा ब्रह्मरन्‍ध्रात्‍स्‍वप्राणान् => ब्रह्मरन्‍ध्रात्+स्वप्राणान् यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य प्रोवाच-तन्‍महार्हं वस्‍त्रं => प्रोवाच-तन्‍महार्हम्+ वस्‍त्रम्+ वस्‍त्रं क्‍व => वस्‍त्रम्+ क्‍व यन्‍मया => यत्+मया निर्मापितमासीत्। => निर्मापितम्+आसीत्। तूष्‍णीमेव => तूष्‍णीम्+एव वाक्‍यमेतद् => वाक्‍यम्+एतत् वस्‍तुनो मूल्‍यं => वस्‍तुनः+ मूल्‍यम्+ मूल्‍यं भवति। => मूल्‍यम्+ भवति। भवन्‍तं यद् => भवन्‍तम्+ यद् किं मूल्‍यं? => किम्+ मूल्‍यम्+? मूल्‍यं? => मूल्‍यम्+? किमुत्तरं प्रदास्‍यन्ति। => किम्+उत्तरम्+ प्रदास्‍यन्ति। अयमेव => अयम्+एव प्रश्‍नो मया => प्रश्‍नः+ मया वणिगपरश्च => वणिक्+अपरः+च चानेकानि। => च+अनेकानि। स रात्रिन्दिवं => सः+ रात्रिन्दिवम्+ रात्रिन्दिवं स्‍वसुखेष्वेव => रात्रिन्दिवम्+ स्‍वसुखेषु+एव स्‍वसुखेष्वेव => स्‍वसुखेषु+एव निमग्‍नो जीवनं => निमग्‍नः+ जीवनम्+ जीवनं यापयति। => जीवनम्+ यापयति। भिक्षान्‍नैरुदरं प्रपूरयति, => भिक्षान्‍नैः+उदरम्+ प्रपूरयति, स कमपि => सः+ कमपि बुभुक्षितं पश्‍यति => बुभुक्षितम्+ पश्‍यति व्‍याकुलो भूत्‍वा => व्‍याकुलः+ भूत्‍वा स्‍वभिक्षान्‍नं सर्वं => स्‍वभिक्षान्‍नम्+ सर्वम्+ सर्वं तस्‍मै => सर्वम्+ तस्‍मै तयोर्क: => तयोः+क: जीवनस्‍याधिकं मूल्‍यमर्जयति? => जीवनस्‍य+अधिकम्+ मूल्‍यम्+अर्जयति? मूल्‍यमर्जयति? => मूल्‍यम्+अर्जयति? धनं वर्तते, => धनम्+ वर्तते, जनास्‍तस्‍य => जनाः+तस्‍य समादरं कुर्वन्ति। => समादरम्+ कुर्वन्ति। स उद्योगपतिर्भवितुमर्हति। => सः+ उद्योगपतिः+भवितुम्+अर्हति। उद्योगपतिर्भवितुमर्हति। => उद्योगपतिः+भवितुम्+अर्हति। भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। तेषामुत्तरं श्रुत्‍वा => तेषाम्+उत्तरम्+ श्रुत्‍वा अहमपि => अहम्+अपि निमग्‍नो निर्णयं => निमग्‍नः+ निर्णयम्+ निर्णयं कर्तुं => निर्णयम्+ कर्तुम्+ कर्तुं नापारयम्। => कर्तुम्+ न+अपारयम्। नापारयम्। => न+अपारयम्। विनिर्गतोऽहम्। => विनिर्गतः+अहम्। पर्वतस्‍योपरि => पर्वतस्‍य+उपरि मन्दिरमेकं सुन्‍दरं => मन्दिरम्+एकम्+ सुन्‍दरम्+ सुन्‍दरं विनिर्मितमासीत्। => सुन्‍दरम्+ विनिर्मितम्+आसीत्। विनिर्मितमासीत्। => विनिर्मितम्+आसीत्। दूरादेव => दूरात्+एव चापर: => च+अपर: मन्दिरस्‍याभ्‍यन्‍तरे => मन्दिरस्‍य+आभ्‍यन्‍तरे निरन्‍तरं घंटाध्‍वनिर्मन्दिरस्‍यास्तित्‍वं => निरन्‍तरम्+ घंटाध्‍वनिः+मन्दिरस्‍य+अस्तित्‍वम्+ घंटाध्‍वनिर्मन्दिरस्‍यास्तित्‍वं सूचयति => घंटाध्‍वनिः+मन्दिरस्‍य+अस्तित्‍वम्+ सूचयति सोपानपंक्‍तयस्‍तस्‍य => सोपानपंक्‍तयः+तस्‍य पुरातात्त्विकं महत्त्‍वं => पुरातात्त्विकम्+ महत्त्‍वम्+ महत्त्‍वं प्रत्‍यपादयन्। => महत्त्‍वम्+ प्रत्‍यपादयन्। मन्दिरं सोपानपंक्‍तयश्च => मन्दिरम्+ सोपानपंक्‍तयः+च सोपानपंक्‍तयश्च => सोपानपंक्‍तयः+च परस्‍परं वार्तालापमकुरुताम्। => परस्‍परम्+ वार्तालापम्+अकुरुताम्। वार्तालापमकुरुताम्। => वार्तालापम्+अकुरुताम्। अहमपि => अहम्+अपि तयोर्वार्तालापमशृण्‍वम्। => तयोः+वार्तालापम्+अशृण्‍वम्। मन्दिरं कथयति => मन्दिरम्+ कथयति जनानां चरणाघातैरहर्निशं => जनानाम्+ चरणाघातैः+अहर्निशम्+ चरणाघातैरहर्निशं व्‍यथसे। => चरणाघातैः+अहर्निशम्+ व्‍यथसे। दु:खं संस्‍मृत्‍य => दु:खम्+ संस्‍मृत्‍य वार्तां निशम्‍य => वार्ताम्+ निशम्‍य सोपानपंक्तिर्हसन्‍ती => सोपानपंक्तिः+हसन्‍ती पुण्‍यप्रभावादेव => पुण्‍यप्रभावात्+एव भक्‍तजनानां चरणानि => भक्‍तजनानाम्+ चरणानि मदाश्रयेणैव => मताश्रयेण+एव भवन्‍तमभियान्ति। => भवन्‍तम्+अभियान्ति। भवत्‍साक्षात्‍कारं कुर्वन्ति। => भवत्‍साक्षात्‍कारम्+ कुर्वन्ति। अन्‍येषां सुखार्थं => अन्‍येषाम्+ सुखार्थम्+ सुखार्थं ये => सुखार्थम्+ ये आघातं सहन्‍ते => आघातम्+ सहन्‍ते वास्‍तविकं जीवनमूल्‍यमेतदेव => वास्‍तविकम्+ जीवनमूल्‍यम्+एतत्+एव जीवनमूल्‍यमेतदेव => जीवनमूल्‍यम्+एतत्+एव वार्तां श्रुत्‍वा => वार्ताम्+ श्रुत्‍वा मन्दिरं तूष्‍णीमस्‍थात्। => मन्दिरम्+ तूष्‍णीम्+अस्‍थात्। तूष्‍णीमस्‍थात्। => तूष्‍णीम्+अस्‍थात्। स्‍वमस्‍तकं सोपानपंक्तिं => स्‍वमस्‍तकम्+ सोपानपंक्तिम्+ सोपानपंक्तिं प्रति => सोपानपंक्तिम्+ प्रति विनतमकरोत्। => विनतम्+अकरोत्। मन्‍मनश्‍चानन्‍देन => मत्मनः+च+आनन्‍देन विकसितमभूत्। => विकसितम्+अभूत्। ज्ञातं मया => ज्ञातम्+ मया वास्‍तविकं जीवनमूल्‍यरहस्‍यम्। => वास्‍तविकम्+ जीवनमूल्‍यरहस्‍यम्। कलरवमकुर्वन्। => कलरवम्+अकुर्वन्। गोपवृन्‍दैरावृतो => गोपवृन्‍दैः+आवृतः गोवृन्‍दं वनं => गोवृन्‍दम्+ वनम्+ वनं प्रत्‍यनयत्। => वनम्+ प्रति+अनयत्। प्रत्‍यनयत्। => प्रति+अनयत्। गोपाश्‍चानन्दिता => गोपाः+च+आनन्दिता वृक्षमारुह्य => वृक्षम्+आरुह्य पर्यटितुं लग्‍नो => पर्यटितुम्+ लग्‍नः+ लग्‍नो वानरमिव => लग्‍नः+ वानरम्+इव वानरमिव => वानरम्+इव बकमिवाचरति। => बकम्+इव+आचरति। गोपानुवाच, => गोपान्+उवाच, गच्‍छाम्‍यहं, => गच्‍छामि+अहम्+, गच्‍छाम्‍यहं सघनवनं => गच्‍छामि+अहम्+ सघनवनम्+ सघनवनं प्रति => सघनवनम्+ प्रति यूयमत्रैव => यूयम्+अत्रैव किञ्चित्‍कालानन्‍तरं गोपा => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ गोपाः+ गोपा अपि => गोपाः+ अपि तमन्‍वधावन्। => तम्+अन्‍वधावन्। कन्‍दरामेकामपश्‍यत्। => कन्‍दराम्+एकाम्+अपश्‍यत्। कन्‍दराया मुखं => कन्‍दरायाः+ मुखम्+ मुखं विवृतमासीत्। => मुखम्+ विवृतम्+आसीत्। विवृतमासीत्। => विवृतम्+आसीत्। स ध्‍यानपूर्वकं => सः+ ध्‍यानपूर्वकम्+ ध्‍यानपूर्वकं कन्‍दराया => ध्‍यानपूर्वकम्+ कन्‍दरायाः+ कन्‍दराया मुखमपश्‍यत्। => कन्‍दरायाः+ मुखम्+अपश्‍यत्। मुखमपश्‍यत्। => मुखम्+अपश्‍यत्। गावश्च => गावः+च समुपागताश्चासन्। => समुपागताः+च+आसन्। स्थितिमिमां विलोक्‍य => स्थितिम्+इमाम्+ विलोक्‍य प्रोवाच-एकैकशश्‍चलन्‍तु => प्रोवाच-एकैकशः+चलन्‍तु किमियं कन्‍दरा => किम्+इयम्+ कन्‍दरा नासीदियं कन्‍दरा। => न+आसीत्+इयम्+ कन्‍दरा। मुखविवरमासीदिदम्। => मुखविवरम्+आसीत्+इदम्। सर्वान्निगरितुं प्रयतते। => सर्वान्+निगरितुम्+ प्रयतते। बालकृष्‍णोऽपि => बालकृष्‍णः+अपि कन्‍दरायामस्‍यां प्रविष्ट:। => कन्‍दरायाम्+अस्‍याम्+ प्रविष्ट:। तस्‍योदरविवरं प्राप्‍यापि => तस्‍य+उदरविवरम्+ प्राप्‍य+अपि प्राप्‍यापि => प्राप्‍य+अपि श्रीकृष्‍णो भयद्रुत: => श्रीकृष्‍णः+ भयद्रुत: किञ्चित्क्षणानन्‍तरं सर्पासुरस्‍य => किञ्चित्क्षणानन्‍तरम्+ सर्पासुरस्‍य मुखविवरसमीपमागत:। => मुखविवरसमीपम्+आगत:। श्रीकृष्‍णं चर्वितुमैच्‍छत्। => श्रीकृष्‍णम्+ चर्वितुम्+ऐच्‍छत्। चर्वितुमैच्‍छत्। => चर्वितुम्+ऐच्‍छत्। श्रीकृष्‍णयोगशक्‍त्‍या स्‍वशरीरस्‍य => श्रीकृष्‍णयोगशक्‍त्‍याः+ स्‍वशरीरस्‍य विस्‍तारमकरोत्। => विस्‍तारम्+अकरोत्। शरीरं स्‍फुटितुमलगत्। => शरीरम्+ स्‍फुटितुम्+अलगत्। स्‍फुटितुमलगत्। => स्‍फुटितुम्+अलगत्। निष्‍प्राणो भूत्‍वा => निष्‍प्राणः+ भूत्‍वा तत्रैवापतत्। => तत्रैव+अपतत्। बहिरागच्‍छन्। => बहिः+आगच्‍छन्। नृत्‍यन्‍त आसन्। => नृत्‍यन्‍तः+ आसन्। प्रबन्‍धमकुर्वन्। => प्रबन्‍धम्+अकुर्वन्। शीतलो वायु: => शीतलः+ वायु: भोजनमामोदप्रमोदञ्चाकरोत्। => भोजनम्+आमोदप्रमोदम्+च+अकरोत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव विचित्रैका => विचित्रा+एका विचित्रां लीलां => विचित्राम्+ लीलाम्+ लीलां विलोक्‍य => लीलाम्+ विलोक्‍य संशयमापेदे। => संशयम्+आपेदे। किं श्रीकृष्‍णो => किम्+ श्रीकृष्‍णः+ श्रीकृष्‍णो भगवतो => श्रीकृष्‍णः+ भगवतः+ भगवतो विष्‍णोरवतार:? => भगवतः+ विष्‍णोः+अवतार:? विष्‍णोरवतार:? => विष्‍णोः+अवतार:? श्रीकृष्‍णं परीक्षितुं => श्रीकृष्‍णम्+ परीक्षितुम्+ परीक्षितुं समुद्यतोऽभवद् => परीक्षितुम्+ समुद्यतः+अभवद् समुद्यतोऽभवद् => समुद्यतः+अभवद् श्रीकृष्‍णो बालुकामये => श्रीकृष्‍णः+ बालुकामये भोजनं कुर्वन्‍नासीत्। => भोजनम्+ कुर्वन्+आसीत्। कुर्वन्‍नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। गावो वने => गावः+ वने अवसरं प्राप्‍य => अवसरम्+ प्राप्‍य गवामपहरणमकरोत्। => गवाम्+अपहरणम्+अकरोत्। पर्वतकन्‍दरायामनयत्‍स्‍वमायया। => पर्वतकन्‍दरायाम्+अनयत्+स्वमायया। श्रीकृष्‍णो गोपानवदत्, => श्रीकृष्‍णः+ गोपान्+अवदत्, गोपानवदत्, => गोपान्+अवदत्, दु:खं मां => दु:खम्+ माम्+ मां कुरुत, => माम्+ कुरुत, अधुनैव => अधुना+एव गावश्‍चान्विष्‍यागच्‍छामि। => गावः+च+अन्विष्‍य+आगच्‍छामि। गोपानप्‍यदृश्‍यानकरोत्। => गोपान्+अपि+अदृश्‍यान्+अकरोत्। बालकृष्‍ण इतस्‍ततश्‍चाभ्रमत् => बालकृष्‍णः+ इतस्‍ततः+च+अभ्रमत् इतस्‍ततश्‍चाभ्रमत् => इतस्‍ततः+च+अभ्रमत् परं गा => परम्+ गाः अदृश्‍याश्‍चासन्। => अदृश्‍याः+च+आसन्। बालकृष्‍णो मनसि => बालकृष्‍णः+ मनसि गाश्च => गाः+च ता गाव: => ताः+ गाव: तादृशा एवासन्। => तादृशाः+ एव+आसन्। एवासन्। => एव+आसन्। सन्‍ध्‍यायां सर्वे => सन्‍ध्‍यायाम्+ सर्वे स्‍वस्‍वगृहमागच्‍छन्। => स्‍वस्‍वगृहम्+आगच्‍छन्। आह्लादिताश्‍चासन्। => आह्लादिताः+च+आसन्। श्रीकृष्‍णविरचिता गाव: => श्रीकृष्‍णविरचिताः+ गाव: गोपाश्‍च => गोपाः+च चावस्थिताश्चासन्। => च+अवस्थिताः+आसन्। लीलां विलोक्‍य => लीलाम्+ विलोक्‍य विस्मितोऽभवत्। => विस्मितः+अभवत्। स निश्चिकाय => सः+ निश्चिकाय श्रीकृष्‍णो वस्‍तुतो => श्रीकृष्‍णः+ वस्‍तुतः+ वस्‍तुतो विष्‍णोरवतारो => वस्‍तुतः+ विष्णोः+अवतारः विष्‍णोरवतारो => विष्णोः+अवतारः सादरं श्रीकृष्‍णस्‍य => सादरम्+ श्रीकृष्‍णस्‍य समर्चनमकरोत्। => समर्चनम्+अकरोत्। दर्शनञ्चाकरोत् => दर्शनम्+अकरोत् शंखचक्रधारिणो विष्णोरवतारस्‍य => शंखचक्रधारिणः+ विष्णोः+अवतारस्‍य विष्णोरवतारस्‍य => विष्णोः+अवतारस्‍य एको भिक्षुक => एकः+ भिक्षुकः+ भिक्षुक आसीत्। => भिक्षुकः+ आसीत्। प्रातरारभ्‍य => प्रातः+आरभ्‍य सायं यावत् => सायम्+ यावत् याचनमेव => याचनम्+एव कदाचित्तु => कदाचित्+तु उदरपूर्त्‍यर्थमपि => उदरपूर्त्‍यर्थम्+अपि भोजनं न => भोजनम्+ न जीवनस्‍यान्‍यत्‍साधनं न => जीवनस्‍य+अन्‍यत्+साधनम्+ न विलोक्‍यायं याचनं => विलोक्‍य+अयम्+ याचनम्+ याचनं कुरुते। => याचनम्+ कुरुते। कदाचित्तु => कदाचित्+तु घोरमपमानमपि => घोरम्+अपमानम्+अपि सन्‍तप्तोऽयं विचारयति => सन्‍तप्तः+अयम्+ विचारयति यत्किमप्‍यन्‍यत्‍कार्यं लभेयं => यत्+किमपि+अन्यत्+कार्यम्+ लभेयम्+ लभेयं तर्हि => लभेयम्+ तर्हि मदीयं जीवनं => मदीयम्+ जीवनम्+ जीवनं परिवर्तितं => जीवनम्+ परिवर्तितम्+ परिवर्तितं भवेत्। => परिवर्तितम्+ भवेत्। स भिक्षां => सः+ भिक्षाम्+ भिक्षां नालभत। => भिक्षाम्+ न+अलभत। नालभत। => न+अलभत। नितरामुद्विग्‍न: => नितराम्+उद्विग्‍न: वटवृक्षस्‍याध: => वटवृक्षस्‍य+अध: व्‍यचारयत्‍कथं जीवनयापनं => व्‍यचारयत्‍कथम्+ जीवनयापनम्+ जीवनयापनं भवेत्? => जीवनयापनम्+ भवेत्? जनानामग्रे => जनानाम्+अग्रे अकस्‍मात्‍पश्‍यत्‍ययं समीपस्‍थे => अकस्‍मात्+पश्‍यति+अयम्+ समीपस्‍थे कलरवं कुर्वन्ति => कलरवम्+ कुर्वन्ति नीडं च => नीडम्+ च स्‍वशावकानपि => स्‍वशावकान्+अपि भोजनमानीय => भोजनम्+आनीय निर्भयं सन्‍तश्‍चान्‍तरिक्षे => निर्भयम्+ सन्‍तः+च+अन्‍तरिक्षे सन्‍तश्‍चान्‍तरिक्षे => सन्‍तः+च+अन्‍तरिक्षे भिक्षुकश्‍चैकतानेन => भिक्षुकः+च+एकता+अनेन घटनामिमां पश्‍यति। => घटनाम्+इमाम्+ पश्‍यति। तेषां खगानां => तेषाम्+ खगानाम्+ खगानां दिनचर्यां => खगानाम्+ दिनचर्याम्+ दिनचर्यां विलोक्‍य => दिनचर्याम्+ विलोक्‍य भिक्षुकस्‍यास्‍य => भिक्षुकस्‍य+अस्‍य दूरमपगता। => दूरम्+अपगता। भिक्षुकोऽपि उत्‍थाय => भिक्षुकः+अपि+ उत्‍थाय तस्‍मात्‍प्रचलति। => तस्‍मात्+प्रचलति। रात्रिपर्यन्‍तं स => रात्रिपर्यन्‍तम्+ सः खगानां विषये => खगानाम्+ विषये चिन्‍तनमकरोत्। => चिन्‍तनम्+अकरोत्। प्रसुप्तं पौरुषं => प्रसुप्तम्+ पौरुषम्+ पौरुषं जाग्रतमभूत्। => पौरुषम्+ जाग्रतम्+अभूत्। जाग्रतमभूत्। => जाग्रतम्+अभूत्। सन्‍नप्ययं शौचक्रियया => सन्+अपि+अयम्+ शौचक्रियया निवृत्तस्‍तस्मिन्‍नैव => निवृत्तः+तस्मिन्+एव वटवृक्षस्‍याध: => वटवृक्षस्‍य+अध: स्‍वनीडं विहाय => स्‍वनीडम्+ विहाय भिक्षुको व्‍यचारयत् => भिक्षुकः+ व्‍यचारयत् मानवो भूत्‍वाऽपि => मानवः+ भूत्‍वा+अपि भूत्‍वाऽपि => भूत्‍वा+अपि चाद्यावधि => च+अद्य+अवधि परित्‍यक्‍तो भिक्षाटनस्‍य => परित्‍यक्‍तः+ भिक्षाटनस्‍य स किमपि => सः+ किमपि प्राप्तुं निरुद्देश्‍यमेव => प्राप्तुम्+ निरुद्देश्‍यम्+एव निरुद्देश्‍यमेव => निरुद्देश्‍यम्+एव तस्मात्‍प्रचलित:। => तस्मात्+प्रचलित:। स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। चाधिके => च+अधिके भुजयोरधिका => भुजयोः+अधिका शक्तिरिव => शक्तिः+इव कियद्दूरे => कियत्+दूरे शब्‍दमशृणोत्‍स: => शब्दम्+अशृणोत्+सः कस्‍याप्‍याह्वानस्‍य। => कस्‍यापि+आह्वानस्‍य। तस्‍यां दिशि => तस्‍याम्+ दिशि प्रचलितोऽयं भिक्षुक:। => प्रचलितः+अयम्+ भिक्षुक:। कश्चित्‍कृषकश्‍चान्‍नपूरितं वृषभशकटं => कश्चित्+कृषकः+च+अन्‍नपूरितम्+ वृषभशकटम्+ वृषभशकटं गर्तान्निष्‍कासयितुं => वृषभशकटम्+ गर्तात्+निष्‍कासयितुम्+ गर्तान्निष्‍कासयितुं नाशक्‍नोत्। => गर्तात्+निष्‍कासयितुम्+ न+अशक्‍नोत्। नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। तस्मिन्निर्जने => तस्मिन्+निर्जने नासीत्तस्‍य => न+आसीत्+तस्य स्‍वसमीपमागतं भिक्षुकं => स्‍वसमीपम्+आगतम्+ भिक्षुकम्+ भिक्षुकं वीक्ष्‍य => भिक्षुकम्+ वीक्ष्‍य सद्यस्‍तत्‍परोऽभूत्‍साहाय्यार्थम्। => सद्य+तत्‍परः+अभूत्‍साहाय्यार्थम्। आभ्‍यां द्वाभ्‍यां => आभ्‍याम्+ द्वाभ्‍याम्+ द्वाभ्‍यां प्रयासेनान्‍नशकटमेतन्निर्गतं => द्वाभ्‍याम्+ प्रयासेन+अन्‍नशकटम्+एतत्+निर्गतम्+ प्रयासेनान्‍नशकटमेतन्निर्गतं तस्‍माद् => प्रयासेन+अन्‍नशकटम्+एतत्+निर्गतम्+ तस्‍माद् भिक्षुकमालिलिङ्ग। => भिक्षुकम्+आलिलिङ्ग। भिक्षुको व्‍यचारयत्, => भिक्षुकः+ व्‍यचारयत्, किं कृतं => किम्+ कृतम्+ कृतं मया => कृतम्+ मया येनायं इयानुपकृतो => येन+अयम्+ इयान्+उपकृतः इयानुपकृतो => इयान्+उपकृतः कृतं यन्‍मानव: => कृतम्+ यत्+मानव: यन्‍मानव: => यत्+मानव: कृषकस्‍तदनन्‍तरं स्‍वस्‍तूपात्‍पञ्चरूप्‍यकाणि => कृषकः+तदनन्‍तरम्+ स्‍वस्‍तूपात्+पञ्चरूप्‍यकाणि स्‍वस्‍तूपात्‍पञ्चरूप्‍यकाणि => स्‍वस्‍तूपात्+पञ्चरूप्‍यकाणि भृशं प्रहर्षित:। => भृशम्+ प्रहर्षित:। स संसारस्‍य => सः+ संसारस्‍य समस्‍तां सम्‍पदं => समस्‍ताम्+ सम्‍पदम्+ सम्‍पदं प्राप्तवान्। => सम्‍पदम्+ प्राप्तवान्। कृषको यदा => कृषकः+ यदा स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति प्रचलितस्‍तदा => प्रचलितः+तदा भिक्षुकं स्‍वगृहमागन्‍तुं => भिक्षुकम्+ स्‍वगृहम्+आगन्‍तुम्+ स्‍वगृहमागन्‍तुं निमन्‍त्रयामास। => स्‍वगृहम्+आगन्‍तुम्+ निमन्‍त्रयामास। परिश्रमं कृत्‍वा => परिश्रमम्+ कृत्‍वा रुप्‍यकाण्‍यर्जयति। => रुप्‍यकाणि+अर्जयति। भिक्षुको मिलति, => भिक्षुकः+ मिलति, कार्यं कारयति, => कार्यम्+ कारयति, वेतनञ्च => वेतनम्+च इत्‍थं स => इत्‍थम्+ सः+ स बहूनां => सः+ बहूनाम्+ बहूनां जीवनं => बहूनाम्+ जीवनम्+ जीवनं सार्थकमकरोत्। => जीवनम्+ सार्थकम्+अकरोत्। सार्थकमकरोत्। => सार्थकम्+अकरोत्। दृढोऽयं विचार: => दृढः+अयम्+ विचार: पुष्पितश्च, => पुष्पितः+च, श्रमं करोति => श्रमम्+ करोति स न => सः+ न बुभुक्षितस्तिष्ठति। => बुभुक्षितः+तिष्ठति। सत्‍यमेतत् => सत्‍यम्+एतत् सिद्धिं लभते => सिद्धिम्+ लभते स दु:खेन => सः+ दु:खेन जीवनं यापयति => जीवनम्+ यापयति स विविधान् => सः+ विविधान् पशूनपालयत्। => पशून्+अपालयत्। स्‍वकृषिकार्यं कृत्‍वा => स्‍वकृषिकार्यम्+ कृत्‍वा स विश्रामं => सः+ विश्रामम्+ विश्रामं करोति => विश्रामम्+ करोति स सुखमन्‍वभवत्। => सः+ सुखम्+अन्‍वभवत्। सुखमन्‍वभवत्। => सुखम्+अन्‍वभवत्। स एकदा => सः+ एकदा इतस्‍ततो भ्रमन्‍नास्‍ते। => इतस्‍ततः+ भ्रमन्+आस्‍ते। भ्रमन्‍नास्‍ते। => भ्रमन्+आस्‍ते। तत्रैको वानरपालको => तत्र+एकः+ वानरपालकः+ वानरपालको वानरान् => वानरपालकः+ वानरान् भ्रमन्‍नास्‍ते। => भ्रमन्+आस्ते। आसीदेको वानरशावको => आसीत्+एकः+ वानरशावकः+ वानरशावको यो => वानरशावकः+ यः+ यो म्रियमाण => यः+ म्रियमाणः+ म्रियमाण इवासीत्। => म्रियमाणः+ इव+आसीत्। इवासीत्। => इव+आसीत्। तं वानरशावकं => तम्+ वानरशावकम्+ वानरशावकं विलोक्‍य => वानरशावकम्+ विलोक्‍य कृषको दयार्द्र: => कृषकः+ दयार्द्र: तं शावकं => तम्+ शावकम्+ शावकं नीत्‍वाऽयं => शावकम्+ नीत्‍वा+अयम्+ नीत्‍वाऽयं कृषको => नीत्‍वा+अयम्+ कृषकः+ कृषको गृहं => कृषकः+ गृहम्+ गृहं प्रति => गृहम्+ प्रति कृषको दुग्‍धमपाययत् => कृषकः+ दुग्‍धम्+अपाययत् दुग्‍धमपाययत् => दुग्‍धम्+अपाययत् शावको दुग्‍धपानेन => शावकः+ दुग्‍धपानेन पर्यटितुमारभत। => पर्यटितुम्+आरभत। शनैर्वानरशावको वृद्धिं => शनैः+वानरशावकः+ वृद्धिम्+ वृद्धिं गत:। => वृद्धिम्+ गत:। स कृषकेण => सः+ कृषकेण भोजनमकरोत् => भोजनम्+अकरोत् कार्यमपि। => कार्यम्+अपि। शावकोऽयं सर्वं => शावकः+अयम्+ सर्वम्+ सर्वं कार्यमकरोत्। => सर्वम्+ कार्यम्+अकरोत्। कार्यमकरोत्। => कार्यम्+अकरोत्। स तस्मिन् => सः+ तस्मिन् नितरां स्निह्यति। => नितराम्+ स्निह्यति। रुग्‍णावस्‍थायां वानरशावकश्‍चायं => रुग्‍णावस्थायाम्+ वानरशावकः+च+अयम्+ वानरशावकश्‍चायं गृहस्‍यावशिष्टं => वानरशावकः+च+अयम्+ गृहस्‍य+अवशिष्टम्+ गृहस्‍यावशिष्टं कार्यमप्‍यकरोत्। => गृहस्‍य+अवशिष्टम्+ कार्यम्+अपि+अकरोत्। कार्यमप्‍यकरोत्। => कार्यम्+अपि+अकरोत्। तस्‍यानेनाचरणेन => तस्‍य+अनेन+आचरणेन कृषको नितरां => कृषकः+ नितराम्+ नितरां प्रसन्‍न: => नितराम्+ प्रसन्‍न: यत्किमपि => यत्+किमपि जना व्‍यचारयन् => जनाः+ व्‍यचारयन् कृषकस्‍यास्‍य => कृषकस्‍य+अस्‍य प्रभूतं धनं => प्रभूतम्+ धनम्+ धनं वर्तते। => धनम्+ वर्तते। कृषकं प्रति => कृषकम्+ प्रति ईर्ष्‍यालवोऽपि => ईर्ष्‍यालवः+अपि प्रसुप्त आसीत्। => प्रसुप्तः+ आसीत्। चत्‍वारश्‍चौरास्‍तद्गृहं प्रविष्टा:। => चत्‍वारः+चौराः+तद्गृहम्+ प्रविष्टा:। एकश्‍चौर: => एकः+चौर: कृषकस्‍योपरि => कृषकस्‍य+उपरि चाक्रमणमकरोत् => च+आक्रमणम्+अकरोत् एतत्‍सर्वं वीक्ष्‍य => एतत्+सर्वम्+ वीक्ष्‍य वानरशावको हर्म्‍यपृष्ठमारुह्य => वानरशावकः+ हर्म्‍यपृष्ठम्+आरुह्य हर्म्‍यपृष्ठमारुह्य => हर्म्‍यपृष्ठम्+आरुह्य उच्‍चैश्‍चीत्‍कुर्वन्‍नास्‍ते। => उच्‍चैः+चीत्‍कुर्वन्+आस्‍ते। तच्‍चेष्टितं विलौक्‍य => तत्+चेष्टितम्+ विलोक्य रथ्‍यास्थिता जना: => रथ्‍यास्थिताः+ जना: कृषकगृहं प्रति => कृषकगृहम्+ प्रति स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि समुपविष्टं चौरं => समुपविष्टम्+ चौरम्+ चौरं दन्‍तैरदशत्। => चौरम्+ दन्‍तैः+अदशत्। दन्‍तैरदशत्। => दन्‍तैः+अदशत्। चौरस्‍तस्‍मात् => चौरः+तस्‍मात् पलायितुं कामयते। => पलायितुम्+ कामयते। एतस्मिन्‍नन्‍तरे => एतस्मिन्+अन्‍तरे रथ्‍यास्थिता जनास्‍तत्र => रथ्‍यास्थिताः+ जनाः+तत्र जनास्‍तत्र => जनाः+तत्र तानागतान्विलोक्‍य => तान्+आगतान्+विलोक्‍य पलायितुं चेष्टन्‍ते => पलायितुम्+ चेष्टन्‍ते परं चौरा => परम्+ चौराः+ चौरा जनैर्निगृहीता:। => चौराः+ जनैः+निगृहीता:। जनैर्निगृहीता:। => जनैः+निगृहीता:। चेष्टितं विलोक्‍य => चेष्टितम्+ विलोक्‍य जनाश्‍चाश्‍चर्यचकिताश्‍चासन्। => जनाः+च+आश्‍चर्यचकिताः+च+आसन्। कथयितुं लग्‍ना: => कथयितुम्+ लग्‍ना: पशवोऽपि => पशवः+अपि पशुरपि => पशुः+अपि प्रत्‍युपकर्तुं शक्‍नोति => प्रत्‍युपकर्तुम्+ शक्‍नोति कथन्‍न => कथम्+न प्रत्‍युपकर्तुं शक्‍नुवन्ति? => प्रत्‍युपकर्तुम्+ शक्‍नुवन्ति? वशंगता भवन्ति => वशंगताः+ भवन्ति नात्र => न+अत्र प्रातरारभ्‍य => प्रातः+आरभ्‍य गतागतं कुर्वन्ति => गतागतम्+ कुर्वन्ति तस्मिन्‍नैव => तस्मिन्+एव लघुभगिन्‍या उपमाया => लघुभगिन्‍याः+ उपमायाः+ उपमाया विवाह => उपमायाः+ विवाहः+ विवाह आसीत्। => विवाहः+ आसीत्। नरेशस्‍तथोपमा => नरेशः+तथा+उपमा आस्‍तां पित्रो:। => आस्‍ताम्+ पित्रो:। चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। तयोर्घनिष्ठा => तयोः+घनिष्ठा चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। जनास्‍तयो: => जनाः+तयो: सायं गोधूलिवेलायां => सायम्+ गोधूलिवेलायाम्+ गोधूलिवेलायां वरयात्रा => गोधूलिवेलायाम्+ वरयात्रा नद्यास्‍तटे => नद्याः+तटे एकस्मिनन्‍नुद्याने => एकस्मिन्+उद्याने चावस्थिता। => च+अवस्थिता। कौतूहलयुक्‍ता बालका: => कौतूहलयुक्‍ताः+ बालका: समवेताश्‍चासन्। => समवेताः+च+आसन्। समागताश्चासन् => समागताः+च+आसन् मतंगजश्चैक: => मतंगजः+च+एक: बालकानां विनोदाय => बालकानाम्+ विनोदाय समभवत्तत्र। => समभवत्+तत्र। संरक्षणार्थं द्वौ => संरक्षणार्थम्+ द्वौ गजो वटवृक्षस्‍यच्‍छायायां => गजः+ वटवृक्षस्‍य+छायायाम्+ वटवृक्षस्‍यच्‍छायायां समुपविष्ट => वटवृक्षस्‍य+छायायाम्+ समुपविष्टः+ समुपविष्ट आस्‍ते। => समुपविष्टः+ आस्‍ते। अयं वटवृक्षस्‍य => अयम्+ वटवृक्षस्‍य शाखायां निबद्धो => शाखायाम्+ निबद्धः+ निबद्धो वर्तते। => निबद्धः+ वर्तते। छायायां हस्तिपकोऽपि => छायायाम्+ हस्तिपकः+अपि हस्तिपकोऽपि => हस्तिपकः+अपि प्रसुप्तोऽवर्तत। => प्रसुप्तः+अवर्तत। परितो बालका: => परितः+ बालका: कोलाहलमकुर्वन्। => कोलाहलम्+अकुर्वन्। काष्ठखण्‍डैस्‍तस्‍य => काष्ठखण्‍डैः+तस्‍य इत्‍थं प्रशान्‍तोऽपि => इत्‍थम्+ प्रशान्‍तः+अपि प्रशान्‍तोऽपि => प्रशान्‍तः+अपि किञ्चित्‍कालानन्‍तरं गजो => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ गजः+ गजो प्रमत्त: => गजः+ प्रमत्त: स्‍वबन्‍धनरज्‍जुं त्रोटयित्‍वा => स्‍वबन्‍धनरज्‍जुम्+ त्रोटयित्‍वा धावितुं लग्‍न:। => धावितुम्+ लग्‍न:। प्रमत्तं गजं => प्रमत्तम्+ गजम्+ गजं धावन्‍तं => गजम्+ धावन्‍तम्+ धावन्‍तं विलोक्‍य => धावन्‍तम्+ विलोक्‍य पलायितुं लग्‍ना:। => पलायितुम्+ लग्‍ना:। हस्‍तपकावपि => हस्‍तपकौ+अपि गजं नियन्‍त्रयितुं => गजम्+ नियन्‍त्रयितुम्+ नियन्‍त्रयितुं नाशक्‍नुताम्। => नियन्‍त्रयितुम्+ न+अशक्‍नुताम्। नाशक्‍नुताम्। => न+अशक्‍नुताम्। वृक्षान्निपातयन्, => वृक्षान्+निपातयन्, सरोवरं विवेश। => सरोवरम्+ विवेश। प्रभूतं जलमासीत्। => प्रभूतम्+ जलम्+आसीत्। जलमासीत्। => जलम्+आसीत्। जलक्रीडां कर्तुं => जलक्रीडाम्+ कर्तुम्+ कर्तुं लग्‍न:। => कर्तुम्+ लग्‍न:। सञ्जातो गज:। => सञ्जातः+ गज:। बहिरागत:। => बहिः+आगत:। सम्‍मुखमागतं बालकमेकं => सम्‍मुखम्+आगतम्+ बालकम्+एकम्+ बालकमेकं सुण्‍डायां => बालकम्+एकम्+ सुण्‍डायाम्+ सुण्‍डायां धृतवानयम्। => सुण्‍डायाम्+ धृतवान्+अयम्। धृतवानयम्। => धृतवान्+अयम्। गजस्‍तं यावत्‍पादाभ्‍यां => गजः+तम्+ यावत्+पादाभ्‍याम्+ यावत्‍पादाभ्‍यां मर्दितुमैच्‍छत्तावद् => यावत्+पादाभ्‍याम्+ मर्दितुम्+ऐच्‍छत्+तावद् मर्दितुमैच्‍छत्तावद् => मर्दितुम्+ऐच्‍छत्+तावद् बालको वेगेन => बालकः+ वेगेन पृष्ठभागान्निर्गत्‍य => पृष्ठभागात्+निर्गत्‍य वृक्षशाखामारुरोह। => वृक्षशाखाम्+आरुरोह। हस्तिपकावपि => हस्तिपकौ+अपि शनैरवतीर्य => शनैः+अवतीर्य गजपृष्ठमारुरोह। => गजपृष्ठम्+आरुरोह। साहसं वीक्ष्‍य => साहसम्+ वीक्ष्‍य चाश्‍चर्यचकिता: => च+आश्‍चर्यचकिता: वेगेनांकुशेन => वेगेन+अंकुशेन शृंखलामाबध्‍य => शृंखलाम्+आबध्‍य चाधो निपातितवान्। => च+अधः+ निपातितवान्। शृखलां वृक्षशाखायामबध्नात् => शृखलाम्+ वृक्षशाखायाम्+अबध्नात् वृक्षशाखायामबध्नात् => वृक्षशाखायाम्+अबध्नात् शृंखलातश्‍चात्‍मानं विमोक्‍तुमिच्‍छति => शृंखलातः+च+आत्मानम्+ विमोक्‍तुम्+इच्‍छति विमोक्‍तुमिच्‍छति => विमोक्‍तुम्+इच्‍छति तथांकुशेनाधिकं प्रपीड्यते। => तथा+अंकुशेन+अधिकम्+ प्रपीड्यते। पूर्णां रात्रिं => पूर्णाम्+ रात्रिम्+ रात्रिं बालकस्‍तस्‍य => रात्रिम्+ बालकः+तस्‍य बालकस्‍तस्‍य => बालकः+तस्‍य समुपविष्ट आसीत्। => समुपविष्टः+ आसीत्। यदांकुश: => यदा+अंकुश: निगडितस्‍तदा => निगडितः+तदा चीत्‍कारमकरोत्। => चीत्‍कारम्+अकरोत्। सञ्जातोऽयं गज:। => सञ्जातः+अयम्+ गज:। तत्‍समीपमागतौ, => तत्‍समीपम्+आगतौ, तं वशयाञ्चक्रतु:। => तम्+ वशयाञ्चक्रतु:। बालकश्चावततार => बालकः+च+अवततार किञ्चित्‍कालानन्‍तरं वशग: => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ वशग: स्‍वर्णाक्षरैर्विलिख्‍यते। => स्‍वर्णाक्षरैः+विलिख्‍यते। सहस्त्रशो जना: => सहस्त्रशः+ जना: रणधीरसिंहोऽपि => रणधीरसिंहः+अपि गृहान्निर्गत्‍य => गृहात्+निर्गत्‍य उद्विग्‍नो दृश्‍यते, => उद्विग्‍नः+ दृश्‍यते, अहमपि => अहम्+अपि कर्तुं शक्‍नोमि। => कर्तुम्+ शक्‍नोमि। स्‍वकथामश्रावयत्। => स्‍वकथाम्+अश्रावयत्। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव पञ्चक्रोशानन्‍तरं वामभागे => पञ्चक्रोशानन्‍तरम्+ वामभागे मदुव्‍जं प्राप्‍स्‍यसि। => मदुव्‍जम्+ प्राप्‍स्‍यसि। साहाय्यमवश्‍यं करिष्‍यति। => साहाय्यम्+अवश्‍यम्+ करिष्‍यति। तदुटजं प्राप। => तदुटजम्+ प्राप। हेमां स्‍वकथामश्रावयत्। => हेमाम्+ स्‍वकथाम्+अश्रावयत्। स्‍वकथामश्रावयत्। => स्‍वकथाम्+अश्रावयत्। तच्‍छ्रुत्‍वा => तत्+श्रुत्‍वा रोदितुं लग्‍ना। => रोदितुम्+ लग्‍ना। तस्‍या अश्रुबिन्‍दवो => तस्‍याः+ अश्रुबिन्‍दवः पालनं करोतु => पालनम्+ करोतु रणधीरश्‍चापणं प्रति => रणधीरः+च+आपणम्+ प्रति मुक्‍ताफलान्‍येतानि। => मुक्‍ताफलानि+एतानि। राजानं सूचितवन्‍त:। => राजानम्+ सूचितवन्‍त:। नृपतिं सर्वां => नृपतिम्+ सर्वाम्+ सर्वां घटनामश्रावयत् => सर्वाम्+ घटनाम्+अश्रावयत् घटनामश्रावयत् => घटनाम्+अश्रावयत् तां कन्‍यामहमपि => ताम्+ कन्‍याम्+अहम्+अपि कन्‍यामहमपि => कन्‍याम्+अहम्+अपि द्रष्टुमिच्‍छामि, => द्रष्टुम्+इच्‍छामि, मां तदुजटं => माम्+ तदुटजम्+ तदुजटं प्रति। => तदुटजम्+ प्रति। राजानमागतं श्रुत्‍वा => राजानम्+आगतम्+ श्रुत्‍वा नोटजान्निर्गता => न+उटजात्+निर्गता रोदितुं लग्‍ना। => रोदितुम्+ लग्‍ना। रुदनसमकालमेवाश्रुबिन्‍दवो मुक्‍ताफलरूपे => रुदनसमकालम्+एव+अश्रुबिन्‍दवः+ मुक्‍ताफलरूपे रणधीरस्‍तानि => रणधीरः+तानि राजानं दर्शयामास। => राजानम्+ दर्शयामास। नृपतिश्‍चाश्‍चर्यचकित: => नृपतिः+च+आश्‍चर्यचकित: स साधो: => सः+ साधो: सम्‍मुखं हेमायां => सम्‍मुखम्+ हेमायाम्+ हेमायां विवाहस्‍य => हेमायाम्+ विवाहस्‍य प्रस्‍तावमकरोत्। => प्रस्‍तावम्+अकरोत्। नृपतेर्विवाह: => नृपतेः+विवाह: कतिपयदिवसानन्‍तरं राजा => कतिपयदिवसानन्‍तरम्+ राजा राजप्रासादं प्रति => राजप्रासादम्+ प्रति वितस्‍तातटं प्रचलन्‍नयमरण्‍यमेकं => वितस्‍तातटम्+ प्रचलत्+अयम्+अरण्‍यम्+एकम्+ प्रचलन्‍नयमरण्‍यमेकं प्राविशत्। => प्रचलत्+अयम्+अरण्‍यम्+एकम्+ प्राविशत्। रात्रिरभवत्। => रात्रिः+अभवत्। चैका => च+एका वस्‍त्रं दत्‍वा, => वस्‍त्रम्+ दत्‍वा, स्‍वयं परिधाय, => स्‍वयम्+ परिधाय, तां काष्ठमञ्जूषायां => ताम्+ काष्ठमञ्जूषायाम्+ काष्ठमञ्जूषायां निक्षिप्‍य => काष्ठमञ्जूषायाम्+ निक्षिप्‍य नद्यां प्राक्षिपत्। => नद्याम्+ प्राक्षिपत्। किमप्‍यजानात्। => किमपि+अजानात्। राजशिविरमग्रे => राजशिविरम्+अग्रे जलात्‍काष्ठमञ्जूषामुद्घाट्य => जलात्+काष्ठमञ्जूषाम्+उद्घाट्य कन्‍याञ्च => कन्‍याम्+च अपत्‍यरहितोऽयं कन्‍यामन्‍धामपि => अपत्‍यरहितः+अयम्+ कन्‍याम्+अन्‍धाम्+अपि कन्‍यामन्‍धामपि => कन्‍याम्+अन्‍धाम्+अपि भगवत्‍कृपां मत्‍वा => भगवत्‍कृपाम्+ मत्वा रुदनं करोति, => रुदनम्+ करोति, तस्‍याश्चाश्रु‍बिन्‍दवः => तस्‍याः+च+अश्रु‍बिन्‍दवः पितरं प्रोवाच, => पितरम्+ प्रोवाच, वस्‍तून्‍यानयतु। => वस्‍तूनि+आनयतु। कतिपयवर्षानन्‍तरं काष्ठविक्रेता => कतिपयवर्षानन्‍तरम्+ काष्ठविक्रेता स्‍वोटजं विहाय => स्‍वोटजम्+ विहाय नगरं गत्‍वा => नगरम्+ गत्‍वा न्‍यवसदयम्। => न्‍यवसत्+अयम्। कृषिकार्यमकुर्वन् => कृषिकार्यम्+अकुर्वन् पशूंश्चापालयन्। => पशून्+च+अपालयन्। कन्‍यामपृच्‍छदयम्-पुत्री, => कन्‍याम्+अपृच्‍छत्+अयम्-पुत्री, प्रश्नद्वयं पृच्‍छामि। => प्रश्नद्वयम्+ पृच्‍छामि। काष्ठमञ्जूषायां क्षिप्ता? => काष्ठमञ्जूषायाम्+ क्षिप्ता? कथं प्राप्तुं => कथम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं शक्‍यते? => प्राप्तुम्+ शक्‍यते? प्रोवाच-केवलं द्वितीयस्‍य => प्रोवाच-केवलम्+ द्वितीयस्‍य प्रश्नस्‍योत्तरं दास्‍यामि, => प्रश्नस्‍य+उत्तरम्+ दास्‍यामि, राजप्रासादं गच्‍छतु => राजप्रासादम्+ गच्‍छतु सेविकाया नेत्रे => सेविकायाः+ नेत्रे येनाहं पुनर्दृष्टिवती => येन+अहम्+ पुनः+दृष्टिवती पुनर्दृष्टिवती => पुनः+दृष्टिवती राजप्रासादं प्राप, => राजप्रासादम्+ प्राप, चानीय => च+आनीय सन्स्‍वगृहमागच्‍छत् => सन्+स्वगृहम्+आगच्‍छत् सर्वमवलोकयितुं शक्‍नोमि। => सर्वम्+अवलोकयितुम्+ शक्‍नोमि। काश्‍मीरोपत्‍यकायामयमेवासीत् => काश्‍मीरोपत्‍यकायाम्+अयम्+एव+आसीत् तं राजप्रासादमाकारयत् => तम्+ राजप्रासादम्+अकारयत् राजप्रासादमाकारयत् => राजप्रासादम्+अकारयत् अपृच्‍छच्‍च-त्‍वं धनिक: => अपृच्‍छत्+च-त्‍वम्+ धनिक: कथं सञ्जात:। => कथम्+ सञ्जात:। सर्वं रहस्‍यं => सर्वम्+ रहस्‍यम्+ रहस्‍यं राजानमकथयत्। => रहस्‍यम्+ राजानम्+अकथयत्। राजानमकथयत्। => राजानम्+अकथयत्। प्राह-अत्रानय => प्राह-अत्र+आनय राजप्रासादं प्राप, => राजप्रासादम्+ प्राप, स्‍वसर्वां कथामादित: => स्‍वसर्वाम्+ कथाम्+आदित: कथामादित: => कथाम्+आदित: श्रुत्‍वैतद्राजा => श्रुत्‍वा+एतत्+राजा रोदितुं लग्‍न: => रोदितुम्+ लग्‍न: च-वस्‍तुतस्‍त्‍वं मदीया => च-वस्‍तुतः+त्वम्+ मदीया नाद्यावधि => न+अद्यावधि त्‍वमन्‍यत्र => त्‍वम्+अन्‍यत्र गन्‍तुं शक्ष्यसि। => गन्‍तुम्+ शक्ष्यसि। ससुखं जीवनयापनं => ससुखम्+ जीवनयापनम्+ जीवनयापनं कुरु। => जीवनयापनम्+ कुरु। नवराजमहिषीवृत्तं श्रुत्‍वा => नवराजमहिषीवृत्तम्+ श्रुत्‍वा चोपत्‍यकावासिनो भोजनवस्‍त्रधनादिकं => च+उपत्‍यकावासिनः+ भोजनवस्‍त्रधनादिकम्+ भोजनवस्‍त्रधनादिकं प्राप्‍य => भोजनवस्‍त्रधनादिकम्+ प्राप्‍य भृशं प्रहर्षिता:। => भृशम्+ प्रहर्षिता:। राजापि => राजा+अपि सार्धं राज्‍यसुखानि => सार्धम्+ राज्‍यसुखानि स्‍वजीवनं सफलयाञ्चक्रे। => स्‍वजीवनम्+ सफलयाञ्चक्रे। पूजको न्‍यवसत्। => पूजकः+ न्‍यवसत्। भीता आसन्। => भीताः+ आसन्। पूजकस्‍यानुमतिं विना => पूजकस्‍य+अनुमतिम्+ विना विवाहमपि => विवाहम्+अपि कर्तुं नाशक्‍नोत्। => कर्तुम्+ न+अशक्‍नोत्। नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। प्रतिमासं तस्‍मै => प्रतिमासम्+ तस्‍मै उपहारं प्रयच्‍छन्ति => उपहारम्+ प्रयच्‍छन्ति तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव सज्‍जनो नवयुवकश्‍चैको => सज्‍जनः+ नवयुवकः+च+एकः+ नवयुवकश्‍चैको न्‍यवसत्। => नवयुवकः+च+एकः+ न्‍यवसत्। तीर्थयात्रार्थमनयत्। => तीर्थयात्रार्थम्+अनयत्। तत्रान्‍येऽपि => तत्र+अन्‍ये+अपि यात्रिणश्‍चागता आसन्। => यात्रिणः+च+आगताः+ आसन्। एकस्‍तीर्थयात्री => एकः+तीर्थयात्री कन्‍याया विवाहं => कन्‍यायाः+ विवाहम्+ विवाहं कर्तुमिच्‍छामि। => विवाहम्+ कर्तुम्+इच्‍छामि। कर्तुमिच्‍छामि। => कर्तुम्+इच्‍छामि। कन्‍यादर्शनानन्‍तरमनुमति: => कन्‍यादर्शनानन्‍तरम्+अनुमति: तदनन्‍तरं स्‍वग्रामं => तदनन्‍तरम्+ स्‍वग्रामम्+ स्‍वग्रामं प्रति => स्‍वग्रामम्+ प्रति तत्रोत्‍सवे => तत्र+उत्‍सवे पूजकश्‍च => पूजकः+च पूर्वत एव => पूर्वतः+ एव क्रुद्ध आसीत्। => क्रुद्धः+ आसीत्। विचारितं वृद्धयानया => विचारितम्+ वृद्धया+अनया वृद्धयानया => वृद्धया+अनया ममानुमतिं विना => मम+अनुमतिम्+ विना सर्वनाशमस्‍य => सर्वनाशम्+अस्‍य चास्‍पृशत् => च+अस्‍पृशत् तदनन्‍तरं सा => तदनन्‍तरम्+ सा पूजकं वधूकक्षे => पूजकम्+ वधूकक्षे चानयत् => च+अनयत् इयं मम => इयम्+ मम नाहमेनामाशीर्वादेन => न+अहम्+एनाम्+आशीर्वादेन सर्वनाशं करिष्‍यन्ति। => सर्वनाशम्+ करिष्‍यन्ति। गृहादेनाम्। => गृहात्+एनाम्। प्रोवाच-कन्‍यकामिमामाभूषणै: => प्रोवाच-कन्‍यकाम्+इमाम्+आभूषणै: काष्ठमंजूषायां निक्षिप्‍य => काष्ठमंजूषायाम्+ निक्षिप्‍य नद्यां निपातय। => नद्याम्+ निपातय। अनेनैव => अनेन+एव प्रेतात्‍मनां शान्तिर्भविता। => प्रेतात्‍मनाम्+ शान्तिः+भविता। शान्तिर्भविता। => शान्तिः+भविता। ग्रामजनास्‍तां बलात् => ग्रामजनाः+ताम्+ बलात् नद्यामक्षिपन्। => नद्याम्+अक्षिपन्। दोषो वर्तते, => दोषः+ वर्तते, परं तत्‍कथनं => परम्+ तत्‍कथनम्+ तत्‍कथनं न => तत्‍कथनम्+ न परमात्‍मानं प्रार्थयति => परमात्‍मानम्+ प्रार्थयति नद्यास्‍तटे => नद्याः+तटे सिकतायां निमग्‍ना। => सिकतायाम्+ निमग्‍ना। तटेऽस्मिन् => तटे+अस्मिन् ग्रामस्‍यास्‍य => ग्रामस्‍य+अस्‍य हुक्‍कापानमकरोत्। => हुक्‍कापानम्+अकरोत्। सन्‍नयं तामुद्धाट्य => सन्+अयम्+ ताम्+उद्धाट्य तामुद्धाट्य => ताम्+उद्धाट्य रुदन्‍तीं बालिकां => रुदन्‍तीम्+ बालिकाम्+ बालिकां प्रोवाच-केन => बालिकाम्+ प्रोवाच-केन तवेयं दुर्दशा => तव+इयम्+ दुर्दशा सर्वं विवरणं => सर्वम्+ विवरणम्+ विवरणं श्रावयतु, => विवरणम्+ श्रावयतु, साहाय्यं विधास्‍यामि => साहाय्यम्+ विधास्‍यामि सर्वां घटनां => सर्वाम्+ घटनाम्+ घटनां निजगाद। => घटनाम्+ निजगाद। फलमवश्‍यं प्राप्‍स्‍यति। => फलम्+अवश्‍यम्+ प्राप्‍स्‍यति। नाद्यावधि => न+अद्यावधि हानिप्रदायको भविष्‍यति => हानिप्रदायकः+ भविष्‍यति पूजको भविष्‍ये। => पूजक:+ भविष्‍ये। स ग्रामीणो => सः+ ग्रामीणः+ ग्रामीणो वानरान् => ग्रामीणः+ वानरान् वधूमाभूषणानि => वधूम्+आभूषणानि कृष्‍णवर्णमेकं वानरं => कृष्‍णवर्णम्+एकम्+ वानरम्+ वानरं क्षिप्तवान्। => वानरम्+ क्षिप्तवान्। काष्ठमंजूषाञ्च => काष्ठमंजूषाम्+च नद्यां प्रावाहयत्। => नद्याम्+ प्रावाहयत्। ग्रामीणो वधूं => ग्रामीणः+ वधूम्+ वधूं नीत्‍वा => वधूम्+ नीत्‍वा तद्गृहं प्रति => तत्+गृहम्+ प्रति कन्‍यकाम् तव => कन्‍यकाम्+ तव भविष्‍यतस्‍तत्र। => भविष्‍यतः+तत्र। कदाचिदात्‍महत्‍यां कर्तुं => कदाचित्+आत्‍महत्‍याम्+ कर्तुम्+ कर्तुं प्रभवेतामेतत्‍पूर्वमेवावां => कर्तुम्+ प्रभवेताम्+एतत्‍पूर्वम्+एव+आवाम्+ प्रभवेतामेतत्‍पूर्वमेवावां तत्र => प्रभवेताम्+एतत्‍पूर्वम्+एव+आवाम्+ तत्र किञ्चित्‍कालानन्‍तरं तौ => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ तौ वधूं विलोक्‍य => वधूम्+ विलोक्‍य पुत्रस्‍तथा => पुत्रः+तथा परं किमभूत्‍काष्ठमञ्जूषाया:, => परम्+ किम्+अभूत्+काष्ठमञ्जूषाया:, किमभूत्‍काष्ठमञ्जूषाया:, => किम्+अभूत्+काष्ठमञ्जूषाया:, पूजकश्चायं द्वाभ्‍यां => पूजकः+च+अयम्+ द्वाभ्‍याम्+ द्वाभ्‍यां पुरुषाभ्‍यां => द्वाभ्‍याम्+ पुरुषाभ्‍याम्+ पुरुषाभ्‍यां सह => पुरुषाभ्‍याम्+ सह काष्ठमंजूषां प्रतीक्षमाणः => काष्ठमंजूषाम्+ प्रतीक्षमाणः नद्यास्‍तटे => नद्याः+तटे प्रवहन्‍तीमागच्‍छन्‍तीं काष्ठमंजूषां => प्रवहन्‍तीम्+आगच्‍छन्‍तीम्+ काष्ठमंजूषाम्+ काष्ठमंजूषां विलोक्‍य => काष्ठमंजूषाम्+ विलोक्‍य भृशं सन्‍तुष्ट: => भृशम्+ सन्‍तुष्ट: सञ्जातस्‍तर्षितोऽयम्। => सञ्जातः+तर्षितः+अयम्। आभरणान्‍याहर्तुं निभृतमुद्घाटयितुमारेभे => आभरणानानि+आहर्तुम्+ निभृतम्+उद्घाटयितुम्+आरेभे निभृतमुद्घाटयितुमारेभे => निभृतम्+उद्घाटयितुम्+आरेभे परं कृष्‍णवानर: => परम्+ कृष्‍णवानर: पूजकं कर्तितुमारेभे => पूजकम्+ कर्तितुम्+आरेभे कर्तितुमारेभे => कर्तितुम्+आरेभे रक्‍तलिप्तदेहं पूजकं => रक्‍तलिप्तदेहम्+ पूजकम्+ पूजकं विधाय => पूजकम्+ विधाय वानरस्‍तूर्णमेव => वानरः+तूर्णम्+एव गहनं वनं => गहनम्+ वनम्+ वनं विवेश। => वनम्+ विवेश। दुष्कृत्‍यं तथा => दुष्कृत्‍यम्+ तथा प्रदत्तं फलञ्च => प्रदत्तम्+ फलम्+च फलञ्च => फलम्+च भृशं प्रहृष्टा: => भृशम्+ प्रहृष्टा: ग्राममेव => ग्रामम्+एव त्‍यक्‍त्‍वान्‍यत्र => त्‍यक्‍त्‍वा+अन्‍यत्र त्रस्‍ता जना => त्रस्‍ताः+ जनाः+ जना निर्भया: => जनाः+ निर्भया: स्‍वजीवनं यापयामासु:। => स्‍वजीवनम्+ यापयामासु:। शुभाशुभं कर्मफलम् => शुभाशुभम्+ कर्मफलम् गंगास्‍नानस्‍येच्‍छा => गंगास्‍नानस्‍य+इच्‍छा तयोर्हृदि => तयोः+हृदि परस्‍परं विचारविमर्शमकुरुताम्। => परस्‍परम्+ विचारविमर्शम्+अकुरुताम्। विचारविमर्शमकुरुताम्। => विचारविमर्शम्+अकुरुताम्। सुदूरमासीद् ग्रामाद् => सुदूरम्+आसीत्+ ग्रामात्+ ग्रामाद् गंगा। => ग्रामात्+ गंगा। निश्चयमकुरुतां गंगां => निश्चयम्+अकुरुताम्+ गंगाम्+ गंगां गन्‍तुम्। => गंगाम्+ गन्‍तुम्। रात्रिरजायत। => रात्रिः+अजायत। बुभुक्षितावेव => बुभुक्षितौ+एव प्रगाढनिद्रायामेकस्‍य => प्रगाढनिद्रायाम्+एकस्‍य श्वेतश्चान्‍यस्‍य => श्वेतः+च+अन्‍यस्‍य प्रातरेव => प्रातः+एव श्वेतकुक्‍कुरं प्राह- => श्वेतकुक्‍कुरम्+ प्राह- किमेतान्निहत्‍य => किम्+एतान्+निहत्‍य प्रोवाच-नैतद्युज्‍यते, => प्रोवाच-न+एतत्+युज्‍यते, आवां तीर्थयात्रिणौ, => आवाम्+ तीर्थयात्रिणौ, नावयो: => न+आवयो: प्राणिहिंसनं श्रेयस्‍करम्। => प्राणिहिंसनम्+ श्रेयस्‍करम्। द्वावेव => द्वौ+एव मन्दिरमेकमासीत्। => मन्दिरम्+एकम्+आसीत्। भिन्‍नभिन्‍नस्‍थानं गत्‍वा => भिन्‍नभिन्‍नस्‍थानम्+ गत्‍वा पुनस्‍तत्रैव => पुनः+तत्रैव मिलितुं निश्‍चयमकुरुताम्। => मिलितुम्+ निश्‍चयम्+अकुरुताम्। निश्‍चयमकुरुताम्। => निश्‍चयम्+अकुरुताम्। श्वेतकुक्‍कुरश्चैकस्मिन् => श्वेतकुक्‍कुरः+च+एकस्मिन् गृहमासीदेकम्। => गृहम्+आसीत्+एकम्। भगवत्‍पूजां विधाय => भगवत्‍पूजाम्+ विधाय भोक्‍तुमारभत => भोक्‍तुम्+आरभत तावदेव => तावत्+एव स्‍थाल्‍यां मुखं => स्‍थाल्‍याम्+ मुखम्+ मुखं क्षिप्तम्। => मुखम्+ क्षिप्तम्। स्‍वपत्नीं प्रोवाच- => स्‍वपत्नीम्+ प्रोवाच- बुभुक्षितोऽयं कुक्‍कुर: => बुभुक्षितः+अयम्+ कुक्‍कुर: समग्रं भोजनम्। => समग्रम्+ भोजनम्। तदनन्‍तरं कुक्‍कुरोऽपि => तदनन्‍तरम्+ कुक्‍कुरः+अपि कुक्‍कुरोऽपि => कुक्‍कुरः+अपि कृष्‍णकुक्‍कुरोऽपि => कृष्‍णकुक्‍कुरः+अपि क्षेत्रं प्राप। => क्षेत्रम्+ प्राप। मध्‍याह्नभोजनार्थं यावद् => मध्‍याह्नभोजनार्थम्+ यावद् रोटिकां पश्‍यति => रोटिकाम्+ पश्‍यति तावदेवायं कुक्‍कुरो => तावदेव+अयम्+ कुक्‍कुरः रोटिकामेकां नीत्‍वा => रोटिकाम्+एकाम्+ नीत्‍वा कृषकोऽपि => कृषकः+अपि लगुडमादाय => लगुडम्+आदाय तमनुप्रधावन् => तम्+अनुप्रधावन् तस्‍योपरि => तस्‍य+उपरि प्रहारमकरोत् => प्रहारम्+अकरोत् येनार्धमृतमिव => येन+अर्धमृतम्+इव यथाकथ‍ञ्चित्तत्र => यथाकथ‍ञ्चित्+तत्र श्वेतकुक्‍कुरस्तद्दशां विलोक्‍य => श्वेतकुक्‍कुरसतत्+दशाम्+ विलोक्‍य सर्वं वृत्तजातम्। => सर्वम्+ वृत्तजाम्। स्‍वभोजनवृत्तान्‍तमपि => स्‍वभोजनवृत्तान्‍तम्+अपि स अश्रुलोचन: => सः+ अश्रुलोचन: यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य कृषकस्‍यास्थिभंगं करिष्‍यामि। => कृषकस्‍य+अस्थिभंगम्+ करिष्‍यामि। अहमपि => अहम्+अपि प्रत्युपकारं करिष्‍यामि। => प्रत्युपकारम्+ करिष्‍यामि। ऋणान्‍मुक्‍तो भवामि। => ऋणात्+मुक्‍तः+ भवामि। इत्‍थं तौ => इत्‍थम्+ तौ निश्चयमकुरुतां यदावां => निश्चयम्+अकुरुताम्+ यत्+आवाम्+ यदावां प्राणत्‍यागं => यत्+आवाम्+ प्राणत्‍यागम्+ प्राणत्‍यागं कृत्‍वा => प्राणत्‍यागम्+ कृत्‍वा तयोर्गृहयोर्जन्‍मपरिग्रहं कुर्व:। => तयोः+गृहयोः+जन्‍मपरिग्रहम्+ कुर्व:। संयोगात्तयोर्वंशे => संयोगात्+तयोः+वंशे नासीत्‍कापि => न+आसीत्+कापि स्‍वदेहं परित्‍यज्‍य => स्‍वदेहम्+ परित्‍यज्‍य कृष्‍णकुक्‍कुरस्‍तु => कृष्‍णकुक्‍कुरः+तु पुत्रजन्‍मसमकालमेव => पुत्रजन्‍मसमकालम्+एव कृषिर्विनष्टा। => कृषिः+विनष्टा। इतो ब्राह्मणगृहे => इतः+ ब्राह्मणगृहे पुत्रजन्‍मसमकालमेव => पुत्रजन्‍मसमकालम्+एव विजयं प्राप्तवान्। => विजयम्+ प्राप्तवान्। पुत्रोऽयं पितृवत्तेजस्‍वी, => पुत्रः+अयम्+ पितृवत्+तेजस्‍वी, पितृवत्तेजस्‍वी, => पितृवत्+तेजस्‍वी, स्‍वल्‍प एव => स्‍वल्‍पे+ एव पुत्रस्‍तु => पुत्रः+तु सर्वां सम्‍पदं => सर्वाम्+ सम्‍पदम्+ सम्‍पदं विक्रीतवान्। => सम्‍पदम्+ विक्रीतवान्। पण्डितपार्श्‍वमागत्‍योपायं पप्रच्‍छ => पण्डितपार्श्‍वम्+आगत्‍य+उपायम्+ पप्रच्‍छ विवाहं कुरु। => विवाहम्+ कुरु। ब्राह्मणपुत्रस्‍यापि => ब्राह्मणपुत्रस्‍य+अपि तद्गृहञ्च => तत्गृहम्+च कृषकोऽपि => कृषकः+अपि विवाहं कृतवान् => विवाहम्+ कृतवान् समाचारं श्रुत्‍वा => समाचारम्+ श्रुत्‍वा अयन्‍तु => अयम्+तु कटिमेवात्रोटयत्-इत्‍युक्‍त्‍वा => कटिम्+एव+अत्रोटयत्-इति+उक्‍त्‍वा न्‍यपतत्‍पृथिव्‍याम्। => न्‍यपतत्+पृथिव्‍याम्। संसारेऽस्मिन् => संसारे+अस्मिन् करोत्‍यात्‍मा => करोति+आत्‍मा तत्‍फलमश्नुते।” => तत्‍फलम्+अश्नुते।” दानवीरश्च => दानवीरः+च सुदूरं यावत् => सुदूरम्+ यावत् सभायां कवयो => सभायाम्+ कवयोः याचकाश्‍चापि => याचकाः+च+अपि भोजनं प्रायच्‍छत्। => भोजनम्+ प्रायच्‍छत्। भोजनार्थं समागतं => भोजनार्थम्+ समागतम्+ समागतं युवकमेकं => समागतम्+ युवकम्+एकम्+ युवकमेकं विलोक्‍य => युवकम्+एकम्+ विलोक्‍य चाश्‍चर्यचकित: => च+आश्‍चर्यचकित: भुजयोरतुला => भुजयोः+अतुला शक्तिर्वर्तते, => शक्तिः+वर्तते, कथं भिक्षां => कथम्+ भिक्षाम्+ भिक्षां याचमानोऽसि? => भिक्षाम्+ याचमानः+असि? याचमानोऽसि? => याचमानः+असि? अस्‍योत्तरन्‍तु => अस्‍य+उत्तरम्+तु भवानेव => भवान्+एव तच्‍छ्रुत्‍वा => तत्+श्रुत्‍वा सैनिकानादिदेश- => सैनिकान्+आदिदेश- अतिथिं ससम्‍मानं => अतिथिम्+ ससम्‍मानम्+ ससम्‍मानं नयन्‍त्‍वतिथिशालायाम्। => ससम्‍मानम्+ नयन्‍तु+अतिथिशालायाम्। नयन्‍त्‍वतिथिशालायाम्। => नयन्‍तु+अतिथिशालायाम्। युवकस्‍तत्र => युवकः+तत्र स्‍नानं कृत्‍वा => स्‍नानम्+ कृत्‍वा सौन्‍दर्यं विलोक्‍य => सौन्‍दर्यम्+ विलोक्‍य मुग्‍धाश्चासन्। => मुग्‍धाः+च+आसन्। कृपाणमेकं दृष्‍टवान्। => कृपाणम्+एकम्+ दृष्‍टवान्। सैनिकाश्चकिता: => सैनिकाः+चकिता: घोषणां श्रुत्‍वा। => घोषणाम्+ श्रुत्‍वा। सैनिकानां भीषणं => सैनिकानाम्+ भीषणम्+ भीषणं जन्‍यं => भीषणम्+ जन्‍यम्+ जन्‍यं सञ्जातम्। => जन्‍यम्+ सञ्जातम्। क्रमणेनानेके => क्रमणेन+अनेके मृताश्‍चान्‍ये => मृताः+च+अन्‍ये श्रुत्‍वैतत् => श्रुत्‍वा+एतत् सेनापतिश्चातिथिशालां प्रति => सेनापतिः+च+अतिथिशालाम्+ प्रति दृष्‍टं यद् => दृष्टम्+ यद् भोजनं कुर्वन्‍नास्‍ते। => भोजनम्+ कुर्वन्+आस्‍ते। कुर्वन्‍नास्‍ते। => कुर्वन्+आस्‍ते। सेनापतिं विलोक्‍य => सेनापतिम्+ विलोक्‍य हसितुं लग्‍न:। => हसितुम्+ लग्‍न:। र्भृशं चुकोप। => भृशम्+ चुकोप। युवकश्चान्‍यद्वारेण => युवकः+च+अन्‍यद्वारेण वाटिकां प्रति => वाटिकाम्+ प्रति तत्रान्‍ये => तत्र+अन्‍ये विश्राममकुर्वन्। => विश्रामम्+अकुर्वन्। वीरतायाश्‍चर्चा => वीरतायाः+चर्चा राजसभायां प्रविश्‍य => राजसभायाम्+ प्रविश्‍य राजानं प्रणिपत्‍य => राजानम्+ प्रणिपत्‍य भवतामादेशेनात्र => भवताम्+आदेशेन+अत्र सम्‍प्राप्तोऽस्मि। => सम्‍प्राप्तः+अस्मि। परिचयं कथय। => परिचयम्+ कथय। परिचयस्‍तु => परिचयः+तु क्षणेनैव => क्षणेन+एव समक्षमेव => समक्षम्+एव सेनापति-करवालं खण्‍डश: => सेनापतिकरवालम्+ खण्‍डश: वीरतां विलोक्‍य => वीरताम्+ विलोक्‍य दशसहस्त्ररूप्‍यकाणां पुरस्‍कारं => दशसहस्त्ररूप्‍यकाणाम्+ पुरस्‍कारम्+ पुरस्‍कारं प्रदत्तवान्। => पुरस्‍कारम्+ प्रदत्तवान्। वाटिकायां विचरन्‍नास्‍ते। => वाटिकायाम्+ विचरन्+आस्‍ते। विचरन्‍नास्‍ते। => विचरन्+आस्‍ते। तस्‍या पृष्ठत: => तस्‍याः+ पृष्ठत: प्रासाद आसीत्। => प्रासादः+ आसीत्। समक्षमेवयुवकस्‍तस्‍या: => समक्षम्+एव+युवकः+तस्‍या: प्रासादं विवेश। => प्रासादम्+ विवेश। सैनिकानादिदेश। => सैनिकान्+आदिदेश। प्राह-वीरोऽहं, => प्राह-वीरः+अहम्, विवाहार्थं समागतोऽस्मि। => विवाहार्थम्+ समागतः+अस्मि। समागतोऽस्मि। => समागतः+अस्मि। त्‍वां गमिष्‍यामि। => त्‍वाम्+ गमिष्‍यामि। तदनन्‍तरं प्रहसन्‍नयमतिथिशालां => तदनन्‍तरम्+ प्रहसन्+अयम्+अतिथिशालाम्+ प्रहसन्‍नयमतिथिशालां प्रति => प्रहसन्+अयम्+अतिथिशालाम्+ प्रति विचारं कृतवान्-प्रतीयते => विचारम्+ कृतवान्-प्रतीयते यदयं कोऽपि => यत्+अयम्+ कोऽपि राजपुत्रो वर्तते। => राजपुत्रः+ वर्तते। राजास्‍वयं तस्‍य => राजास्‍वयम्+ तस्‍य परिचयं पप्रच्‍छ। => परिचयम्+ पप्रच्‍छ। प‍रिचयस्‍तु => परिचयः+तु श्वेताश्वमारुह्य => श्वेताश्वम्+आरुह्य राजपुत्रीप्रासादं प्रति => राजपुत्रीप्रासादम्+ प्रति राजपुत्रीं चलितुमादिदेश। => राजपुत्रीम्+ चलितुम्+आदिदेश। चलितुमादिदेश। => चलितुम्+आदिदेश। सन्‍नद्धानकरोत्‍पूर्वमेव। => सन्‍नद्धान्+अकरोत्+पूर्वम्+एव। राजपुत्रीं नीत्‍वा => राजपुत्रीम्+ नीत्‍वा प्रधावन्‍नास्‍ते। => प्रधावन्+आस्‍ते। स्‍वयमेवाश्‍वस्‍य => स्‍वयम्+एव+अश्‍वस्‍य वल्‍गां गृहीतवान् => वल्‍गाम्+ गृहीतवान् वरश्चापेक्ष्‍यते। => वरः+च+अपेक्ष्‍यते। अहं ससम्‍मानं => अहम्+ ससम्‍मानम्+ ससम्‍मानं प्रयच्‍छामि => ससम्‍मानम्+ प्रयच्‍छामि स्‍वसुतां तुभ्‍यम्। => स्‍वसुताम्+ तुभ्‍यम्। युवकश्चाश्वादवतीर्य => युवकः+च+अश्वात्+अवतीर्य नृपतेश्चरणकमलमस्‍पृशत्। => नृपतेः+चरणकमलम्+अस्‍पृशत्। तदनन्‍तरं राजप्रासादं => तदनन्‍तरम्+ राजप्रासादम्+ राजप्रासादं प्रति => राजप्रासादम्+ प्रति न्‍यवसदेकस्मिन् => न्‍यवसत्+एकस्मिन् चासन्‍नप्रसवा, => च+आसन्‍नप्रसवा, सर्वं प्रबन्‍धजातमकुर्वन् => सर्वम्+ प्रबन्‍धजातम्+अकुर्वन् प्रबन्‍धजातमकुर्वन् => प्रबन्‍धजातम्+अकुर्वन् कर्मचारिणो राजाज्ञया। => कर्मचारिणः+ राजाज्ञया। प्रशिक्षितपरिचारिकाणां व्‍यवस्‍था => प्रशिक्षितपरिचारिकाणाम्+ व्‍यवस्‍था प्रत्‍यहं स्‍वास्‍थ्‍य-प्रदानि => प्रत्‍यहम्+ स्‍वास्‍थ्‍य-प्रदानि प्रत्‍यहमागत्‍य => प्रत्‍यहम्+आगत्‍य राजानं यत्कियत् => राजानम्+ यत्+कियत् यत्कियत् => यत्+कियत् प्रबन्‍धजातं सम्‍पन्‍नं => प्रबन्‍धजातम्+ सम्‍पन्‍नम्+ सम्‍पन्‍नं कियच्‍च => सम्‍पन्‍नम्+ कियत्+च कियच्‍च => कियत्+च सम्‍पाद्यमानं वर्तते। => सम्‍पाद्यमानम्+ वर्तते। वेषं परिवर्त्‍य => वेषम्+ परिवर्त्‍य वस्‍तुस्थितिं विलोकयितुं => वस्‍तुस्थितिम्+ विलोकयितुम्+ विलोकयितुं भ्रमन्‍नास्‍ते। => विलोकयितुम्+ भ्रमन्+आस्‍ते। भ्रमन्‍नास्‍ते। => भ्रमन्+आस्‍ते। दृष्टं यद् => दृष्टम्+ यद् मन्त्रिणं प्राह-दृश्‍यतामत्र => मन्त्रिणम्+ प्राह-दृश्‍यताम्+अत्र प्राह-दृश्‍यतामत्र => प्राह-दृश्‍यताम्+अत्र किं भवति? => किम्+ भवति? राजानमब्रवीत्-रजकस्‍य => राजानम्+अब्रवीत्-रजकस्‍य किञ्चित्‍कालपूर्वन्‍तुं => किञ्चित्‍कालपूर्वम्+तु चात्रैव => च+अत्रैव क‍थितम् => कथितम्+- - => अस्‍माभिः+तस्‍या: अस्‍माभिस्‍तस्‍या: साहाय्यं => साहाय्यम्+ करिष्‍यते राजानमिंगितेन => राजानम्+इंगितेन शयानो वर्तते, => शयानः+ वर्तते, स्‍वप्रासादं प्रतिनिवृत्त:। => स्‍वप्रासादम्+ प्रतिनिवृत्त:। मनश्‍चाशान्‍तं वर्तते। => मनः+च+अशान्‍तम्+ वर्तते। मन्त्रिणमाहूय => मन्त्रिणम्+आहूय प्रसवार्थं न => प्रसवार्थम्+ न यत्‍प्रबन्‍धजातं कृतं => यत्+प्रबन्‍धजातम्+ कृतम्+ कृतं तदपि => कृतम्+ तत्+अपि तदपि => तत्+अपि नापेक्षितम्। => न+अपेक्षितम्। कथितं महिष्‍या => कथितम्+ महिष्‍या किमपराद्धं येन => किम्+अपराद्धम्+ येन गभीरमुद्रायां प्रत्‍युवाच- => गभीरमुद्रायाम्+ प्रत्‍युवाच- किं रजकस्‍य => किम्+ रजकस्‍य तूष्णीमेव => तूष्णीम्+एव तस्‍मान्निर्गत: => तस्‍मात्+निर्गत: सर्वां व्‍यवस्‍थाञ्चारुणत्। => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाञ्चारुणत्। दिनद्वयं व्‍यतीतम्। => दिनद्वयम्+ व्‍यतीतम्। मन्त्रिणमाहूय => मन्त्रिणम्+आहूय किं सर्वा => किम्+ सर्वा द्विनद्वयं यावन्‍नागतो => द्विनद्वयम्+ यावत्+न+आगतः यावन्‍नागतो => यावत्+न+आगतः राज्ञीं सर्वं => राज्ञीम्+ सर्वम्+ सर्वं वृत्तमश्रावयत्। => सर्वम्+ वृत्तम्+अश्रावयत्। वृत्तमश्रावयत्। => वृत्तम्+अश्रावयत्। मन्त्रिणं गन्‍तुमादिदेश। => मन्त्रिणम्+ गन्‍तुम्+आदिदेश। गन्‍तुमादिदेश। => गन्‍तुम्+आदिदेश। अन्‍येद्युर्महिषी => अन्‍येद्युः+महिषी मालाकारमाह्वयत्-आदिदेश => मालाकारम्+आह्वयत्-आदिदेश यत्किमपि-क्रियते => यत्+किमपि-क्रियते चासीत् => च+आसीत् ओमित्‍युक्‍त्‍वा => ओम्+इत्‍युक्‍त्‍वा तस्‍मान्निरगात्। => तस्‍मात्+निरगात्। उद्यानकार्यञ्चात्‍यजत्। => उद्यानकार्यम्+च+अत्‍यजत्। पञ्चदिनानन्‍तरं राजा => पञ्चदिनानन्‍तरम्+ राजा भ्रमितुमुद्यानं प्रति => भ्रमितुम्+उद्यानम्+ प्रति दृष्टं यत्‍सर्वाणि => दृष्टम्+ यत्+सर्वाणि यत्‍सर्वाणि => यत्+सर्वाणि दुर्दशां वीक्ष्‍य => दुर्दशाम्+ वीक्ष्‍य सत्‍वरं मालाकारमाहूय => सत्‍वरम्+ मालाकारम्+आहूय मालाकारमाहूय => मालाकारम्+आहूय सर्वनाशकारणमपृच्‍छत्। => सर्वनाशकारणम्+अपृच्‍छत्। मामेवं कर्तुमादिदेश। => माम्+एवम्+ कर्तुम्+आदिदेश। कर्तुमादिदेश। => कर्तुम्+आदिदेश। क्रुद्धो राजा => क्रुद्धः+ राजा राजप्रासादमागत्‍य => राजप्रासादम्+आगत्‍य राज्ञीमपृच्‍छत् => राज्ञीम्+अपृच्‍छत् किं त्‍वं => किम्+ त्‍वम्+ त्‍वं मालाकारमुद्यानं => त्‍वम्+ मालाकारम्+उद्यानम्+ मालाकारमुद्यानं विनाशयितुमादिदेश? => मालाकारम्+उद्यानम्+ विनाशयितुम्+आदिदेश? विनाशयितुमादिदेश? => विनाशयितुम्+आदिदेश? मयोद्यानविनाशाय => मया+उद्यानविनाशाय नादिष्टं किन्‍तु => न+आदिष्टम्+ किन्‍तु केवलमुद्यानमन्वेक्षितुमादिष्टम्, => केवलम्+उद्यानम्+अन्वेक्षितुम्+आदिष्टम्, वृक्षाणां कृते => वृक्षाणाम्+ कृते प्रबन्‍धस्‍यावश्‍यकता => प्रबन्‍धस्‍य+आवश्‍यकता बुद्धिचातुर्यमज्ञासीत् => बुद्धिचातुर्यम्+अज्ञासीत् चासीत्, => च+आसीत्, उद्यानवृक्षानिव => उद्यानवृक्षान्+इव तस्‍याश्चावेक्षणस्‍यावश्‍यकताऽपेक्षिताऽऽसीत्। => तस्‍याः+च+अवेक्षणस्‍य+आवश्‍यकता+अपेक्षता+आसीत्। मन्त्रिणमाहूय => मन्त्रिणम्+आहूय सर्वां व्‍यवस्‍थां => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाम्+ व्‍यवस्‍थां सम्‍पादयितुमादिदेश => व्‍यवस्‍थाम्+ सम्‍पादयितुम्+आदिदेश सम्‍पादयितुमादिदेश => सम्‍पादयितुम्+आदिदेश मालाकारमपि => मालाकारम्+अपि दीनं बालकमपश्‍यत्तदा => दीनम्+ बालकम्+अपश्‍यत्+तदा बालकमपश्‍यत्तदा => बालकम्+अपश्‍यत्+तदा स्‍वबाल्‍यकालं स्‍मरति => स्‍वबाल्‍यकालम्+ स्‍मरति दयां प्रदर्श्‍य-सुखमन्‍वबभूव। => दयाम्+ प्रदर्श्‍य-सुखम्+अन्‍वबभूव। प्रदर्श्‍य-सुखमन्‍वबभूव। => प्रदर्श्‍य-सुखम्+अन्‍वबभूव। दयालोर्नाम => दयालोः+नाम सेनायां सूबेदारपदमलमकरोत्। => सेनायाम्+ सूबेदारपदम्+अलम्+अकरोत्। सूबेदारपदमलमकरोत्। => सूबेदारपदम्+अलम्+अकरोत्। शिशुरेवासीत्तदा => शिशुः+एव+आसीत्+तदा चात्‍याचारप्रपीडिता => च+अत्‍याचारप्रपीडिता ग्रामान्‍नगरं प्रति => ग्रामात्+नगरम्+ प्रति तत्रेयं कस्‍यचिद्धनिनो => तत्र+इयम्+ कस्‍यचित्+धनिनः कस्‍यचिद्धनिनो => कस्‍यचित्+धनिनः भृत्‍यां कृत्‍वा => भृत्‍याम्+ कृत्‍वा पुत्रस्‍योदरपोषणं करोति => पुत्रस्‍य+उदरपोषणम्+ करोति आसीदेक: => आसीत्+क: यदावसरं लभते => यदा+अवसरम्+ लभते द्वावेव => द्वौ+एव मित्रभावमुपगतौ। => मित्रभावम्+उपगतौ। सुरेशं दयालुना => सुरेशम्+ दयालुना खेलन्‍तं दृष्टवती => खेलन्‍तम्+ दृष्टवती तं निर्भर्त्‍सयति। => तम्+ निर्भर्त्‍सयति। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं व्‍यजानाद्यत् => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ व्‍यजानाद्यत् सम्‍मानश्चापचीयते। => सम्‍मानः+च+अपचीयते। खितश्चासीत्किन्‍तु => खितः+च+आसीत्+किन्‍तु कर्तुन्‍नाशक्‍नोत्। => कर्तुम्+न+अशक्‍नोत्। सुरेशोऽपि => सुरेशः+अपि सर्वं रहस्‍यं => सर्वम्+ रहस्‍यम्+ रहस्‍यं ज्ञातवान्। => रहस्‍यम्+ ज्ञातवान्। श्रुतास्‍तासु => श्रुताः+तासु निर्धनानां कृते => निर्धनानाम्+ कृते गन्‍धमात्रमपि => गन्‍धमात्रम्+अपि नासीत्। => न+आसीत्। दयालुकक्षं प्राप। => दयालुकक्षम्+ प्राप। मातुराज्ञया => मातुः+आज्ञया कथन्‍त्‍वमत्रागत:? => कथम्+त्वम्+अत्र+आगत:? सुरेशस्‍त्‍वतीव => सुरेशः+त्वत्+इव प्राह-मातृस्‍वभावेनाहमतीव => प्राह-मातृस्‍वभावेन+अहम्+अतीव व्‍यथितोऽस्मि, => व्‍यथितः+अस्मि, नेत्रयोश्‍चाश्रूणि => नेत्रयोः+च+अश्रूणि सर्वं विलोक्‍य => सर्वम्+ विलोक्‍य दयालुर्दयार्द्र: => दयालुः+दयार्द्र: कक्षं प्रविश्‍य => कक्षम्+ प्रविश्‍य मलीमसचर्दरेणाच्‍छादितायां खट्वायामुपविशन्‍प्रोवाच => मलीमसचर्दरेण+आच्‍छादितायाम्+ खट्वायाम्+उपविशन्+प्रोवाच खट्वायामुपविशन्‍प्रोवाच => खट्वायाम्+उपविशन्+प्रोवाच आवां द्वावेव => आवाम्+ द्वौ+एव द्वावेव => द्वौ+एव समुत्‍पन्‍नस्‍त्‍वमधिकमध्‍ययनं कर्तुन्‍न => समुत्‍पन्‍नः+त्वम्+अधिकम्+अध्‍ययनम्+ कर्तुम्+न कर्तुन्‍न => कर्तुम्+न सुभृत्‍यान्‍नाप्राप्नो:, => सुभृत्‍यात्+न+अप्राप्नो:, त्‍वं पुनर्विद्यालयं => त्‍वम्+ पुनः+विद्यालयम्+ पुनर्विद्यालयं प्रविश, => पुनः+विद्यालयम्+ प्रविश, अहं तव => अहम्+ तव साहाय़्यं करिष्‍यामि। => साहाय्यम्+ करिष्‍यामि। भृत्‍यां स्‍वोदरपूर्तिं => भृत्‍याम्+ स्‍वोदरपूर्तिम्+ स्‍वोदरपूर्तिं विदधाति। => स्‍वोदरपूर्तिम्+ विदधाति। कथं सा => कथम्+ सा मां पाठयितुं => माम्+ पाठयितुम्+ पाठयितुं शक्ष्यति? => पाठयितुम्+ शक्ष्यति? सुरेशस्‍याग्रहेण => सुरेशस्‍य+आग्रहेण दयालुर्विद्यालयं प्रविवेश => दयालुः+विद्यालयम्+ प्रविवेश प्रतिमासं तस्‍मै => प्रतिमासम्+ तस्‍मै शुल्‍कराशिं प्रायच्‍छत्। => शुल्‍कराशिम्+ प्रायच्‍छत्। दयारामश्‍चाष्टमीं कक्षां => दयारामः+च+अष्टमीम्+ कक्षाम्+ कक्षां समुत्तीर्णवान् => कक्षाम्+ समुत्तीर्णवान् भगवन्‍तमप्रार्थयत् => भगवन्‍तम्+अप्रार्थयत् यत्‍सुरेशस्‍य => यत्+सुरेशस्‍य ममापि => मम+अपि स्‍यात्तदैवाहं तस्‍य => स्‍यात्+तदैव+अहम्+ तस्‍य कृतज्ञो भवानि। => कृतज्ञः+ भवानि। दयारामश्चाधुना => दयारामः+च+अधुना कार्यजातमपि => कार्यजातम्+अपि व्‍यचारयन्‍नाहं भविष्‍ये => व्‍यचारयन्+न+अहम्+ भविष्‍ये साहाय्यं स्‍वीकरिष्‍यामि। => साहाय्यम्+ स्‍वीकरिष्‍यामि। महताग्रहेण => महत्+आग्रहेण निक्षिपन्‍नास्‍ते => निक्षिपन्+आस्‍ते कपोलयोश्चपेटिकामेकां निहितवान् => कपोलयोः+चपेटिकाम्+एकाम्+ निहितवान् स्‍वपितरं न्‍यवारयत् => स्‍वपितरम्+ न्‍यवारयत् तत्रायाता, => तत्र+आयाता, दयारामञ्च => दयारामम्+च नगरं प्रति => नगरम्+ प्रति स्‍तस्मिन्‍नगरेऽपि => तस्मिन्+नगरे+अपि गृहकार्यजातमपि => गृहकार्यजातम्+अपि साहाय्यं करोति। => साहाय्यम्+ करोति। सुरेशकृतं साहाय्यं => सुरेशकृतम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं कदापि => साहाय्यम्+ कदापि माताऽधुना => माता+अधुना चान्‍यदीयस्‍य => च+अन्‍यदीयस्‍य भृत्‍यां करोति, => भृत्‍याम्+ करोति, जीवनस्‍तरमपि => जीवनस्‍तरम्+अपि परिवर्तितं सञ्जातम्। => परिवर्तितम्+ सञ्जातम्। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं दयाराम: => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ दयाराम: सेनायां प्रविष्ट:। => सेनायाम्+ प्रविष्ट:। स्‍वसाहसेनाध्‍यवसायेन => स्‍वसाहसेन+अध्‍यवसायेन पुरस्‍कारानविन्‍दत => पुरस्‍कारान्+अविन्‍दत तीव्रैका => तीव्र+एका व्‍यथाऽऽसीद्यत्‍सुरेशेण => व्‍यथा+आसीत्+यत्+सुरेशेण मत्‍कृते => मत्+कृते यत्‍कृतं नाहं => यत्+कृतम्+ न+अहम्+ नाहं तत्‍कृते => न+अहम्+ तत्‍कृते कृतज्ञतामपि => कृतज्ञताम्+अपि ज्ञापयितुन्‍न => ज्ञापयितुम्+न कार्यवशात्तन्‍नगरं गतो => कार्यवशात्+तन्नगरम्+ गतः पूर्वं सुरेशो => पूर्वम्+ सुरेशः न्‍यवसत्किन्‍तु => न्‍यवसत्+किन्‍तु ज्ञातं यत्तेऽपि => ज्ञानम्+ यत्+ते+अपि यत्तेऽपि => यत्+ते+अपि तन्‍नगरं त्‍यक्‍तवन्‍त:। => तन्नगरम्+ त्‍यक्‍तवन्‍त:। पदोन्‍नतिं प्राप्‍य => पदोन्‍नतिम्+ प्राप्‍य देहल्‍यामागत:। => देहल्‍याम्+आगत:। सञ्जाताऽऽसीत्। => सञ्जाता+आसीत्। रक्‍तदानार्थं पङ्क्‍त्त्‍यां => रक्‍तदानार्थम्+ पङ्क्‍त्त्‍याम्+ पङ्क्‍त्त्‍यां सन्‍नद्धम् => पङ्क्‍त्त्‍याम्+ सन्‍नद्धम्+ सन्‍नद्धम् आसीत्, => सन्‍नद्धम्+ आसीत्, तदैव => तदा+एव वृद्धश्चैकस्‍तत्रागत्‍य => वृद्धः+च+एकः+तत्र+आगत्‍य रक्‍तं याचते => रक्‍तम्+ याचते मृत्‍युशय्यायां शयान => मृत्‍युशय्यायाम्+ शयानः पूर्वं तत्‍कृते => पूर्वम्+ तत्‍कृते रक्‍तदानमकरोत्। => रक्‍तदानम्+अकरोत्। वृद्धोऽयं यदा => वृद्धः+अयम्+ यदा तदर्थं प्रयच्‍छन्‍नासीत्तदा => तदर्थम्+ प्रयच्‍छत्+न+आसीत्+तदा प्रयच्‍छन्‍नासीत्तदा => प्रयच्‍छत्+न+आसीत्+तदा द्रष्टं यद् => द्रष्टम्+ यद् षडंगुलयश्चासन्। => षडंगुलयः+च+आसन्। मुखान्नि:सृतं किं => मुखात्+नि:सृतम्+ किम्+ किं भवान् => किम्+ भवान् आम् इत्‍युक्‍तवति => आम्+ इत्‍युक्‍तवति दयारामस्‍तत्‍क्षणमेव => दयारामः+तत्‍क्षणम्+एव पर्यंकपार्श्‍वमापेदे => पर्यंकपार्श्‍वम्+आपेदे अहमद्य => अहम्+अद्य चानृण्‍यं भेजे। => च+अनृण्‍यम्+ भेजे। इयमेव => इयम्+एव व्‍यथासीन्‍मदीयमानसे। => व्‍यथा+आसीत्+मदीयमानसे। भवतां दर्शनेन => भवताम्+ दर्शनेन धन्‍याऽस्मि => धन्‍या+अस्मि सुरेशस्‍तु => सुरेशः+तु नवजीवनं सम्‍प्राप्तवान्। => नवजीवनम्+ सम्‍प्राप्तवान्। रोदनध्‍वनिमशृणोत्। => रोदनध्‍वनिम्+अशृणोत्। रुदन्‍तश्चासन् => रुदन्‍तः+च+आसन् तेषां पितामही => तेषाम्+ पितामही स्‍वर्गतासीत्। => स्‍वर्गता+आसीत्। स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि चीत्‍कुर्वन्‍नासीत्। => चीत्‍कुर्वन्+आसीत्। स्‍वपुत्रान्‍सम्‍बोधयति => स्‍वपुत्रान्+सम्‍बोधयति संसारेऽस्मिन् => संसारे+अस्मिन् वस्‍तुतश्‍चाद्य => वस्‍तुतः+च+अद्य रक्तदानव्‍याजेनानृण्‍यं प्राप्य => रक्तदानव्‍याजेन+अनृण्‍यम्+ प्राप्य स्‍वर्गसुखमनुभवन्ति। => स्‍वर्गसुखम्+अनुभवन्ति। समुपस्थितश्‍चासीत्। => समुपस्थितः+च+आसीत्। साहाय्यं करोति => साहाय्यम्+ करोति तत्‍कृतेऽपि => तत्‍कृते+अपि साहाय्यं करणीयमेतदेव => साहाय्यम्+ करणीयम्+एतत्+एव करणीयमेतदेव => करणीयम्+एतत्+एव श्रेष्ठजीवनस्‍योद्देश्‍यम्। => श्रेष्ठजीवनस्‍य+उद्देश्‍यम्। पुष्‍पाणामुपत्‍यका => पुष्‍पाणाम्+उपत्‍यका हिमालयस्‍योपत्‍यकायामेको => हिमालयस्‍य+उपत्‍यकायाम्+एकः महर्षिर्न्‍यवसत्। => महर्षिः+न्यवसत्। तपस्‍यायामेव => तपस्‍यायाम्+एव तैषामौदासीन्‍यमवर्धत। => तेषाम्+औदासीन्‍यम्+अवर्धत। कदाचित्ते => कदाचित्+ते चीत्‍कारमकुर्वन् => चीत्‍कारम्+अकुर्वन् हिमानीं विवाहाय => हिमानीम्+ विहाय दृग्‍गोचरमभूत्तेषाम्। => दृग्‍गोचरम्+अभूत्+तेषाम्। महर्षिर्भगवन्‍तं प्रार्थयत्- => महर्षिः+भगवन्‍तम्+ प्रार्थयत्- अस्‍यामुपत्‍यकायामहमेकाकी => अस्‍याम्+उपत्‍यकायाम्+अहम्+एकाकी नीरसं जीवनं => नीरसम्+ जीवनम्+ जीवनं यापयामि, => जीवनम्+ यापयामि, दयां कुरुत। => दयाम्+ कुरुत। एवासीत् => एव+आसीत् तदैव => तदा+एव नूपुराणां ध्‍वनिरश्रूयत-महर्षिणा => नूपुराणाम्+ ध्‍वनिः+अश्रूयत-महर्षिणा ध्‍वनिरश्रूयत-महर्षिणा => ध्‍वनिः+अश्रूयत-महर्षिणा यदेका => य़त्+एका श्‍वेतवस्‍त्रावृता => श्‍वेतवस्‍त्र+आवृता सम्‍मुखमुपस्थिता => सम्‍मुखम्+उपस्थिता र्बालिकां स्‍वाङ्के => बालिकाम्+ स्‍वाङ्के महर्षेर्हृदयं पुलकितं => महर्षेः+हृदयम्+ पुलकितम्+ पुलकितं सञ्जातम्। => पुलकितम्+ सञ्जातम्। नेत्राभ्‍यामश्रूणि => नेत्राभ्‍याम्+अश्रूणि रुदन्‍तं महर्षि => रुदन्‍तम्+ महर्षि कथं रोदिति => कथम्+ रोदिति नाहं रोदनं => न+अहम्+ रोदनम्+ रोदनं करोमि, => रोदनम्+ करोमि, त्‍वं कस्‍मात्‍समागता। => त्‍वम्+ कस्‍मात्+समागता। कस्‍मात्‍समागता। => कस्‍मात्+समागता। किं तवाभिधानम्, => किम्+ तव+अभिधानम्, तवाभिधानम्, => तव+अभिधानम्, समायातास्मि, => समायाता+अस्मि, मामत्र => माम्+अत्र अभिधानमस्ति => अभिधानम्+अस्ति पर्यन्‍तं त्‍वं => पर्यन्‍तम्+ त्‍वम्+ त्‍वं मत्‍सविधे => त्‍वम्+ मत्सविधेः इत्‍थं प्रतीयते => इत्‍थम्+ प्रतीयते यदहं त्‍वया => यत्+अहम्+ त्‍वया स्‍थातुन्‍न => स्‍थातुम्+न कदाचित्त्‍वं मां => कदाचित्+त्वम्+ माम्+ मां विहाय => माम्+ विहाय सहैव => सह+एव वासं करिष्‍यामि => वासम्+ करिष्‍यामि मां प्रावोचत्-नैराश्‍यमग्‍नं => माम्+ प्रावोचत्-नैराश्यमग्‍नम्+ प्रावोचत्-नैराश्‍यमग्‍नं महर्षिं => प्रावोचत्-नैराश्यमग्‍नम्+ महर्षिम्+ महर्षिं विनोदय, => महर्षिम्+ विनोदय, दु:खस्‍यानुभवन्‍न => दु:खस्‍य+अनुभवम्+न भवन्‍तं विहाय => भवन्‍तम्+ विहाय नाहं कुत्रापि => न+अहम्+ कुत्रापि परं प्रसन्‍न: => परम्+ प्रसन्‍न: बालिकाहस्‍तं निगृह्य => बालिकाहस्‍तम्+ निगृह्य द्वावेव => द्वौ+एव भृशं प्रहर्षितौ। => भृशम्+ प्रहर्षितौ। म‍हर्षिर्बालिकां प्रत्‍यहं => म‍हर्षिः+बालिकाम्+ प्रति+अहम्+ प्रत्‍यहं कथामश्रावयत्। => प्रति+अहम्+ कथाम्+अश्रावयत्। कथामश्रावयत्। => कथाम्+अश्रावयत्। महर्षिर्बालिकां मनोरञ्जिनीं => महर्षिः+बालिकाम्+ मनोरञ्जिनीम्+ मनोरञ्जिनीं कथामश्रावयत्। => मनोरञ्जिनीम्+ कथाम्+अश्रावयत्। कथामश्रावयत्। => कथाम्+अश्रावयत्। कथां श्रुत्‍वा => कथाम्+ श्रुत्‍वा भृशं प्राहसत्। => भृशम्+ प्राहसत्। हिमान्‍यामपतन्। => हिमान्‍याम्+अपतन्। सुदूरं प्रासरन्। => सुदूरम्+ प्रासरन्। बालिकाया हसनं => बालिकायाः+ हसनम्+ हसनं परिसमाप्तं => हसनम्+ परिसमाप्तम्+ परिसमाप्तं तदा => परिसमाप्तम्+ तदा सुदूरं यावत्पश्‍यन् => सुदूरम्+ यावत्+पश्‍यन् यावत्पश्‍यन् => यावत्+पश्‍यन् प्रोच्‍चैरुवाच-इयमेव => प्रोच्‍चैः+उवाच-इयम्+एव पुष्‍पाणामुपत्‍यका, => पुष्‍पाणाम्+उपत्‍यका, इयमेव => इयम्+एव पुष्‍पाणामुपत्‍यका। => पुष्‍पाणाम्+उपत्‍यका। पुष्‍पाणां सौन्‍दर्यं => पुष्‍पाणाम्+ सौन्‍दर्यम्+ सौन्‍दर्यं विलोकयन्‍नेकदा => सौन्‍दर्यम्+ विलोकयन्+एकदा विलोकयन्‍नेकदा => विलोकयन्+एकदा महर्षिर्बालिकया => महर्षिः+बालिकया भ्रमन्‍वर्तते। => भ्रमन्+वर्तते। पादश्चिक्‍कणहिमस्‍थण्डिलात् => पादः+चिक्‍कणहिमस्‍थण्डिलात् रोदितुं लग्‍ना। => रोदितुम्+ लग्‍ना। तस्‍याश्रूणि => तस्‍य+अश्रूणि तूष्‍णीं गता => तूष्‍णीम्+ गता दृष्टं यत्र => दृष्टुम्+ यत्र यत्राश्रूणि => यत्र+अश्रूणि न्‍यपतँस्‍तत्र => न्‍यपतन्+तत्र निर्झराणां कलकल: => निर्झराणाम्+ कलकल: साम्राज्‍यं प्रसृतम्। => साम्राज्‍यम्+ प्रसृतम्। सुदूरस्थितैर्जनै: => सुदूरस्थितैः+जनै: हिमालयस्‍यापूर्वस्‍य => हिमालयस्‍य+अपूर्वस्‍य वर्णनं कर्णाकर्णि => वर्णनम्+ कर्णाकर्णि मार्गान्‍वेषणं कृत्‍वा => मार्ग+अन्‍वेषणम्+ कृत्‍वा हिमालयमनुप्राप्ता:। => हिमालयम्+अनुप्राप्ता:। भृशं कष्टमप्‍यन्‍वभवन् => भृशम्+ कष्टम्+अपि+अन्‍वभवन् कष्टमप्‍यन्‍वभवन् => कष्टम्+अपि+अन्‍वभवन् हिमालयं प्राप्य => हिमालयम्+ प्राप्य सुगममार्गाणां निर्माणमप्‍यकुर्वन् => सुगममार्गाणाम्+ निर्माणम्+अपि+अकुर्वन् निर्माणमप्‍यकुर्वन् => निर्माणम्+अपि+अकुर्वन् सर्वमसहत => सर्वम्+असहत पाषाणखण्‍डान्‍यपातयत्। => पाषाणखण्‍डानि+अपातयत्। कथामश्रावयत्‍स्‍वयं हिमालय:। => कथाम्+अश्रावयत्+स्वयम्+ हिमालय:। जनानामाधिक्‍येनागमनेन => जनानाम्+आधिक्‍येन+आगमनेन महर्षिर्बालिका => महर्षिः+बालिका भागेष्‍वारुरुहतु:। => भागेषु+आरुरुहतु:। कुत्राप्‍यगच्‍छतां तत्रैव => कुत्रापि+अगच्‍छताम्+ तत्रैव इत्‍थं महर्षि: => इत्‍थम्+ महर्षि: हिमालयं स्‍वर्गसदृशमकरोत्। => हिमालयम्+ स्‍वर्गसदृशम्+अकरोत्। स्‍वर्गसदृशमकरोत्। => स्‍वर्गसदृशम्+अकरोत्। सम्‍प्रत्‍यपि => सम्‍प्रति+अपि सर्वतस्‍तत्र => सर्वतः+तत्र सम्‍प्रत्‍यपि => सम्प्रति+अपि स्‍वसौन्‍दर्यकथां श्रावयन्‍ती => स्‍वसौन्‍दर्यकथाम्+ श्रावयन्‍ती न्‍यवसत्‍कोऽपि => न्‍यवसत्+कोऽपि पर्वतस्‍योपत्‍यकायामासीत्तस्‍य => पर्वतस्‍य+उपत्‍यकायाम्+आसीत्+तस्‍य सामान्‍यं गृहम्। => सामान्‍यम्+ गृहम्। यत्किञ्चित्‍कृषिं कृत्‍वा => यत्+किञ्चित्+कृषिम्+ कृत्‍वा स्‍वोदरं पालयति => स्‍वोदरम्+ पालयति एक एव => एकः+ एव सोऽपि => सः+अपि मूको बधिरश्च। => मूकः+ बधिरः+च। बधिरश्च। => बधिरः+च। केवलमिंगितेन => केवलम्+इंगितेन सर्वं व्‍यवहारजातमकरोत्। => सर्वम्+ व्‍यवहारजातम्+अकरोत्। व्‍यवहारजातमकरोत्। => व्‍यवहारजातम्+अकरोत्। ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् सप्तमूकाश्चान्‍येऽप्‍यासन्। => सप्तमूकाः+च+अन्‍ये+अपि+आसन्। ग्रामवासिनामयं विश्वास => ग्रामवासिनाम्+अयम्+ विश्वासः आसीद्यदत्रत्‍येन => आसीत्+य़त्+अत्रत्‍येन मूकं बालकं => मूकम्+ बालकम्+ बालकं प्राप्य => बालकम्+ प्राप्य तस्‍योपेक्षां कुर्वन्ति => तस्‍य+उपेक्षाम्+ कुर्वन्ति कृषकोऽयं स्‍वमूकपुत्रं => कृषकः+अयम्+ स्‍वमूकपुत्रम्+ स्‍वमूकपुत्रं प्रेम्‍णा => स्‍वमूकपुत्रम्+ प्रेम्‍णा सर्वं कार्यजातं => सर्वम्+ कार्यजातम्+ कार्यजातं सम्‍भालयति => कार्यजातम्+ सम्‍भालयति पशूनप्‍यचारयत्‍स:, => पशून्+अपि+अचारयत्:+सः, क्षेत्रेष्वपि => क्षेत्रेषु+अपि कार्यमकरोत्। => कार्यम्+अकरोत्। मूको भूत्‍वाप्‍ययं => मूकः+ भूत्वा+अयम्+ भूत्‍वाप्‍ययं सुशील: => भूत्वा+अयम्+ सुशील: सुन्‍दरश्चास्‍ते => सुन्‍दरः+च+आस्‍ते हास्‍याभिनेतेव => हास्‍याभिनेता+इव ग्रामीणानां कृते => ग्रामीणानाम्+ कृते पात्रमभूत्। => पात्रम्+अभूत्। स ग्रामस्‍य => सः+ ग्रामस्‍य इंगितेनैवाकथयत्। => इंगितेन+एव+अकथयत्। चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। सर्वेषां कृते => सर्वेषाम्+ कृते भोजनमपाचयत्। => भोजनम्+अपाचयत्। कथितं यद् => कथितम्+ यद् वृद्धावस्‍थायां आधिक्‍येन => वृद्धावस्‍थायाम्+ आधिक्‍येन रुग्‍णत्‍वादहं भोजनं => रुग्‍णत्‍वात्+अहम्+ भोजनम्+ भोजनं पाचयितुमसमर्था। => भोजनम्+ पाचयितुम्+असमर्था। पाचयितुमसमर्था। => पाचयितुम्+असमर्था। त्‍वं यदि => त्‍वम्+ यदि भोजनं पाचयिष्‍यसि => भोजनम्+ पाचयिष्‍यसि कृषिकार्यं क: => कृषिकार्यम्+ क: पिताऽपि => पिता+अपि मातुर्वचनं निशम्‍य => मातुः+वचनम्+ निशम्‍य गम्‍भीरोऽजायत। => गम्‍भीरः+अजायत। र्मातरमबोधयत्-यत्‍स विवाहं => मातरम्+अबोधयत्-यत्+सः+ विवाहम्+ विवाहं करिष्‍यति => विवाहम्+ करिष्‍यति सर्वासां समस्‍यानां => सर्वासाम्+ समस्‍यानाम्+ समस्‍यानां समाधानं => समस्‍यानाम्+ समाधानम्+ समाधानं भविष्‍यति। => समाधानम्+ भविष्‍यति। मन्‍तव्‍यं ज्ञात्‍वा => मन्‍तव्‍यम्+ ज्ञात्‍वा विवाहं विधास्‍यति, => विवाहम्+ विधास्‍यति, आसीदतो => आसीत्+अतः गृहं त्‍यक्‍त्‍वा => गृहम्+ त्‍यक्‍त्‍वा स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति पूर्वं तु => पूर्वम्+ तु विवाहं कर्तुं => विवाहम्+ कर्तुम्+ कर्तुं नैच्‍छताम्। => कर्तुम्+ न+इच्‍छताम्। नैच्‍छताम्। => न+इच्‍छताम्। शिक्षिताप्‍यासीत्‍सुशीलापि। => शिक्षिता+अपि+आसीत्+सुशीला+अपि। विवाहोऽपि => विवाहः+अपि मूकश्चातीव => मूकः+च+अतीव प्रसन्‍नोऽस्ति। => प्रसन्‍नः+अस्ति। द्वारपूजानन्‍तरं मूक: => द्वारपूजानन्‍तरम्+ मूक: स्‍व-सद्योद्वाहितां वधूं => स्‍व-सद्योद्वाहिताम्+ वधूम्+ वधूं महानसमानाय्य => वधूम्+ महानसमानाय्य यत्त्‍वमत्रान्‍नं पाचयिष्‍यसि। => यत्+त्वम्+अत्र+अन्‍नम्+ पाचयिष्‍यसि। जलमप्‍यानेतव्‍यं भविष्‍यति। => जलम्+अपि+आनेतव्‍यम्+ भविष्‍यति। पशुशालां नीत्‍वा => पशुशालाम्+ नीत्‍वा त्‍वयात्र => त्‍वया+अत्र प्रत्‍यहं पशुचर्यापि => प्रत्‍यहम्+ पशुचर्या+अपि पशुचर्यापि => पशुचर्या+अपि परस्‍परं मन्‍त्रणां => परस्‍परम्+ मन्‍त्रणाम्+ मन्‍त्रणां कुर्वन्‍तश्‍चासन् => मन्‍त्रणाम्+ कुर्वन्‍तः+च+आसन् कुर्वन्‍तश्‍चासन् => कुर्वन्‍तः+च+आसन् यन्‍मूकस्‍यास्‍य => यन्‍मूकस्‍य+अस्‍य कथन्‍नास्‍य => कथम्+न+अस्‍य मूको भूत्‍वाप्‍ययं => मूकः+ भूत्‍वा+अपि+अयम्+ भूत्‍वाप्‍ययं सर्वाणि => भूत्‍वा+अपि+अयम्+ सर्वाणि कथमशिक्षयत्? => कथम्+अशिक्षयत्? व्‍यचारयतां यन्‍नायं => व्‍यचारयताम्+ यत्+न+अयम्+ यन्‍नायं किमपि => यत्+न+अयम्+ किमपि कार्यं कर्तुं => कार्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। निरन्‍तरमभ्‍यासेन => निरन्‍तरम्+अभ्‍यासेन किं दुष्‍करमत्र => किम्+ दुष्‍करम्+अत्र दुष्‍करमत्र => दुष्‍करम्+अत्र यदयं मूक: => यत्+अयम्+ मूक: परस्‍परं बद्धहस्‍ता => परस्‍परम्+ बद्धहस्‍ता मूकोऽपि => मूकः+अपि तस्मिन्‍नृत्‍ये => तस्मिन्+नृत्‍ये सम्मिलितोऽभवत्। => सम्मिलितः+अभवत्। एको भिक्षुको => एकः+ भिक्षुकः+ भिक्षुको विदेशं => भिक्षुकः+ विदेशम्+ विदेशं गत्‍वा => विदेशम्+ गत्‍वा भिक्षाटनं कृतवान्। => भिक्षाटनम्+ कृतवान् किञ्चित्‍कालानन्‍तरं तस्‍य => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ तस्‍य विचारितं कथन्‍न => विचारितम्+ कथम्+न कथन्‍न => कथम्+न स्‍वदेशं प्रति => स्‍वदेशम्+ प्रति सहायं स्‍वदेशं => सहायम्+ स्‍वदेशम्+ स्‍वदेशं प्रति => स्‍वदेशम्+ प्रति पदातिरेव => पदातिः+एव भिक्षुकोऽयं स्‍वकटिभागेऽवशिष्टानि => भिक्षुकः+अयम्+ स्‍वकटिभागे+अवशिष्टानि स्‍वकटिभागेऽवशिष्टानि => स्‍वकटिभागे+अवशिष्टानि एकस्‍मादापणाद् => एकस्‍मात्+आपणाद् भोजनमपाचयत्। => भोजनम्+अपाचयत्। विचारितं व्‍यापारिणा => विचारितम्+ व्‍यापारिणा कार्षापणमेकमधिकं गृहीतमस्ति। => कार्षापणम्+एकम्+अधिकम्+ गृहीतम्+अस्ति। गृहीतमस्ति। => गृहीतम्+अस्ति। पान्‍थानमकथयत् => पान्‍थानम्+अकथयत् अहं गच्‍छामि => अहम्+ गच्‍छामि तमापणं स्‍वकार्षापणमानयामि। => तम्+आपणम्+ स्‍वकार्षापणमानयामि। प्रावोचन्-किमर्थमेकस्‍य => प्रावोचन्-किमर्थम्+एकस्‍य परं स => परम्+ सः भिक्षुकस्‍तस्‍मादेकाकी => भिक्षुकः+तस्‍मात्+एकाकी प्रतिनिवृत्तस्‍तमापणं प्रति। => प्रतिनिवृत्तः+तम्+आपणम्+ प्रति। पदातिरेव => पदातिः+एव गच्‍छन्‍नासीत् => गच्‍छन्+आसीत् विचारितम्-कथन्‍न => विचारितम्-कथम्+न गर्तेऽस्मिन्निक्षिप्‍य => गर्ते+अस्मिन्+निक्षिप्‍य तत्रापणं गच्‍छामि, => तत्र+आपणम्+ गच्‍छामि, इत्‍थं स: => इत्‍थम्+ स: एकस्मिन्‍वृक्षे => एकस्मिन्+वृक्षे सर्वमेतद् => सर्वम्+एतद् तस्मिन्निर्गते => तस्मिन्+निर्गते वृक्षादवतीर्य => वृक्षात्+अवतीर्य भिक्षुकस्‍तत्रापणं प्राप। => भिक्षुकः+तत्र+आपणम्+ प्राप। वणिजं यथावृत्तं => वणिजम्+ यथावृत्तम्+ यथावृत्तं सर्वं => यथावृत्तम्+ सर्वम्+ सर्वं कथितवान्। => सर्वम्+ कथितवान्। वणिगपि => वणिक्+अपि कार्षापणमेकं तस्‍मै => कार्षापणम्+एकम्+ तस्‍मै स्‍वकार्षापणमादाय => स्‍वकार्षापणम्+आदाय तमेव => तम्+एव काननमागत: => काननम्+आगत: गर्तं रिक्‍तं => गर्तम्+ रिक्‍तम्+ रिक्‍तं विलोक्‍य => रिक्‍तम्+ विलोक्‍य मूर्छितोऽभवत्। => मूर्छितः+अभवत्। किञ्चित्‍कालानन्‍तरं लब्धसंज्ञ: => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ लब्धसंज्ञ: रिक्‍तहस्‍तोऽयं स्‍वग्रामं => रिक्‍तहस्‍तः+अयम्+ स्‍वग्रामम्+ स्‍वग्रामं प्रतिनिवृत्त:, => स्‍वग्रामम्+ प्रतिनिवृत्त:, जीवनपर्यन्‍तं पश्‍चात्तापमकरोत् => जीवनपर्यन्‍तम्+ पश्‍चात्तापम्+अकरोत् पश्‍चात्तापमकरोत् => पश्‍चात्तापम्+अकरोत् स भृशमतप्‍यत। => सः+ भृशम्+अतप्‍यत। भृशमतप्‍यत। => भृशम्+अतप्‍यत। इत्‍थमेव => इत्‍थम्+एव मानव-जीवनं दुष्‍करं => मानव-जीवनम्+ दुष्‍करम्+ दुष्‍करं प्राप्‍य => दुष्‍करम्+ प्राप्‍य स्‍वर्गीयसुखैर्वञ्चिता => स्‍वर्गीयसुखैः+वञ्चिता तद्वदेवायं भिक्षुकश्चैककार्षापणस्‍य => तद्वत्+एव+अयम्+ भिक्षुकः+च+एककार्षापणस्‍य भिक्षुकश्चैककार्षापणस्‍य => भिक्षुकः+च+एककार्षापणस्‍य जिह्वासंयमश्चातीव => जिह्वासंयमः+च+अतीव भोजनमात्रायाश्चाप्‍यतिक्रमणं करोति। => भोजनमात्रायाः+च+अपि+अतिक्रमणम्+ करोति। भीषणरोगैराक्रान्‍तो => भीषणरोगैः+आक्रान्‍तः कदाचिज्‍जीवनलीलामपि => कदाचित्+जीवनलीलाम्+अपि यथात्रापथ्‍याम्रभक्षी => यथा+अत्र+अपथ्‍याम्रभक्षी जि‍ह्वालोलुपश्चासीत्। => जि‍ह्वालोलुपः+च+आसीत्। भक्षयित्‍वापि => भक्षयित्‍वा+अपि नाभवत्। => न+अभवत्। विशेषतश्चाम्रफलं तस्‍मै => विशेषतः+च+आम्रफलम्+ तस्‍मै चाम्रफलं प्रचुरमात्रायामभक्षयत्। => च+आम्रफलम्+ प्रचुरमात्रायाम्+अभक्षयत्। प्रचुरमात्रायामभक्षयत्। => प्रचुरमात्रायाम्+अभक्षयत्। आम्रर्तुर्भवेन्‍नवा => आम्रः+तु+भवेत्+न+वा भवेत्तस्‍य => भवेत्+तस्‍य इत्‍थमधिकमात्रायामाम्रफलभक्षणेन => इत्‍थम्+अधिकमात्रायाम्+आम्रफलभक्षणेन ग्रस्‍तोऽभवत्। => ग्रस्‍तः+अभवत्। वैद्यास्‍तस्‍योपचारमप्‍यकुर्वन् => वैद्याः+तस्‍योपचारम्+अपि+अकुर्वन् अपथ्‍यसेवनान्‍न => अपथ्‍यसेवनात्+न स्‍वस्‍थोऽभवत्। => स्‍वस्‍थः+अभवत्। शरीरमतीव => शरीरम्+अतीव क्षीणं सञ्जातम् => क्षीणम्+ सञ्जातम्+ सञ्जातम् परिवारजनाश्चाधिकारिणश्चिन्तिता => सञ्जातम्+ परिवारजनाः+च+अधिकारिणः+चिन्तिताः+ परिवारजनाश्चाधिकारिणश्चिन्तिता आसन् => परिवारजनाः+च+अधिकारिणः+चिन्तिताः+ आसन् परं राजानमाम्रभक्षणात्‍को => परम्+ राजानम्+आम्रभक्षणात्+कः+ राजानमाम्रभक्षणात्‍को निवारयेत्। => राजानम्+आम्रभक्षणात्+कः+ निवारयेत्। मन्त्रिणश्चान्‍यदेशात् => मन्त्रिणः+च+अन्‍यदेशात् चिकित्‍सार्थं वैद्यमेकमनुभविनमाह्वयन्। => चिकित्‍सार्थम्+ वैद्यम्+एकम्+अनुभविनम्+आह्वयन्। वैद्यमेकमनुभविनमाह्वयन्। => वैद्यम्+एकम्+अनुभविनम्+आह्वयन्। निदानं कृतम्। => निदानम्+ कृतम्। तेनाधिकारिणो => तेन+अधिकारिणः जीवनपर्यन्‍तमाम्रफलभक्षणं न => जीवनपर्यन्‍तम्+आम्रफलभक्षणम्+ न तदैव => तदा+एव स्‍पष्टां घोषणां => स्‍पष्टाम्+ घोषणाम्+ घोषणां श्रुत्‍वा => घोषणाम्+ श्रुत्‍वा सर्वां व्‍यवस्‍थामकुर्वन्। => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाम्+अकुर्वन्। व्‍यवस्‍थामकुर्वन्। => व्‍यवस्‍थाम्+अकुर्वन्। आम्रवृक्षाश्चासन् => आम्रवृक्षाः+च+आसन् तेषामामूलमुच्‍छेदनमकारयन् => तेषाम्+आमूलम्+उच्‍छेदनम्+अकारयन् आम्रफलानां विक्रयं => आम्रफलानाम्+ विक्रयम्+ विक्रयं कर्तुं => विक्रयम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नोति-येन => कर्तुम्+ शक्‍नोति-येन चाम्रफलं न => च+आम्रफलम्+ न वैद्यवरश्चोपचारं प्रारेभे। => वैद्यवरः+च+उपचारम्+ प्रारेभे। शनै-शनैश्चौषधिसेवनेन => शनै-शनैः+च+औषधिसेवनेन सुधारोऽभवत्। => सुधारः+अभवत्। सुसाध्‍योऽभवत्। => सुसाध्‍यः+अभवत्। क्रमानुसारमुपचारेण => क्रमानुसारम्+उपचारेण स्‍वस्‍थोऽभवत्। => स्‍वस्‍थः+अभवत्। स्‍वयमप्‍यनुभवमकरोत् => स्‍वयम्+अपि+अनुभवम्+अकरोत् यत्‍स: => यत्+सः: जीवनपर्यन्‍तं कदाप्‍याम्रफलं => जीवनपर्यन्‍तम्+ कदापि+आम्रफलम्+ कदाप्‍याम्रफलं न => कदापि+आम्रफलम्+ न भक्षयिष्‍यती-त्‍यासीन्निर्देशो => भक्षयिष्‍यति+इति+आसीत्+निर्देशः चाश्‍वविक्रेतारो => च+अश्‍वविक्रेतारः तीव्रगामिनोऽश्वानुपायने => तीव्रगामिनः+अश्वानुपायने तेषां परीक्षणाय => तेषाम्+ परीक्षणाय अश्वमारुह्य => अश्वम्+आरुह्य बहिर्निर्गत:। => बहिः+निर्गत:। गतिमन्‍तश्चाश्वा => गतिम्+अन्‍तः+च+अश्वा राजानं सुदुरमनयन् => राजानम्+ सुदुरम्+अनयन् सुदुरमनयन् => सुदुरम्+अनयन् विविधवृक्षैरुपशोभितमासीत्। => विविधवृक्षैः+रुपशोभितम्+आसीत्। आसीदतश्चाम्रवृक्षेषु => आसीत्+अतः+च+आम्रवृक्षेषु सुपक्‍वान्‍याम्रफलानि => सुपक्‍वानि+आम्रफलानि वृक्षेष्‍ववलम्बितान्‍यासन्। => वृक्षेषु+अवलम्बितानि+आसन्। सञ्जातश्चाम्रफलास्‍वादनाय। => सञ्जातः+च+आम्रफलास्‍वादनाय। नात्‍मानं वशीकर्तुमशकत्। => न+आत्‍मानम्+ वशीकर्तुम्+अशकत्। वशीकर्तुमशकत्। => वशीकर्तुम्+अशकत्। नृपस्‍तत्‍क्षणमेव => नृपः+तत्‍क्षणम्+एव स्‍वमश्‍वमाम्रवृक्षाभिमुखमकरोत्। => स्‍वम्+अश्‍वम्+आम्रवृक्षाभिमुखकम्+अकरोत्। किमर्थं गम्‍यते => किमर्थम्+ गम्‍यते भवतां कृते => भवताम्+ कृते त्‍वाम्रस्‍य => तु+आम्रस्‍य च्‍छायापि => छाया+अपि हितावहं वच: => हितावहम्+ वच: किं वृक्षस्‍य => किम्+ वृक्षस्‍य च्‍छायापि => छाया+अपि कदाचिदनिष्‍टकारिणी => कदाचित्+अनिष्‍टकारिणी भवितुमर्हति? => भवितम्+अर्हति? वयं छायायामस्‍यामेव => वयम्+ छायायाम्+अस्‍याम्+एव छायायामस्‍यामेव => छायायाम्+अस्‍याम्+एव इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा चाम्रवृक्षस्‍य => च+आम्रवृक्षस्‍य च्‍छायायामुपविष्ट:। => छायायाम्+उपविष्ट:। एतद्वीक्ष्‍य => एतत्+वीक्ष्‍य खिन्‍नाश्चासन्। => खिन्‍नाः+च+आसन्। परं राजानं => परम्+ राजानम्+ राजानं को => राजानम्+ कः निवारयितुं शक्‍नुयात्? => निवारयितुम्+ शक्‍नुयात्? आम्रगन्‍धं ध्रात्‍वा => आम्रगन्‍धम्+ ध्रात्‍वा तदैवाकस्‍माज्‍झञ्झावात: => तदैव+अकस्‍मात्+झञ्झावात: लोभसंवरणं कर्तुनाशकत्। => लोभसंवरणम्+ कर्तुम्+न+अशक्नोत्। कर्तुनाशकत्। => कर्तुम्+न+अशक्नोत्। राजानं न्‍यवारयन् => राजानम्+ न्‍यवारयन् प्रोवाच-क्‍वाधुना => प्रोवाच-क्‍व+अधुना किमहं जीवनपर्यन्‍तमाम्रफलेन => किम्+अहम्+ जीवनपर्यन्‍तम्+आम्रफलेन जीवनपर्यन्‍तमाम्रफलेन => जीवनपर्यन्‍तम्+आम्रफलेन जिह्वालौल्‍यान्‍नृपश्चाम्रफलभक्षणं कर्तुमारेभे। => जिह्वालौल्‍यात्+नृपः+च+आम्रफलभक्षणम्+ कर्तुम्+आरेभे। कर्तुमारेभे। => कर्तुम्+आरेभे। आम्रफलभक्षणसमकालमेव => आम्रफलभक्षणसमकालम्+एव पुनरुज्‍जीवित: => पुनः+उज्‍जीवित: किञ्चित्‍कालानन्‍तरमेव => किञ्चित्+कालानन्तरम्+एव पूर्ववदसाध्‍यरोगेण => पूर्ववत्+असाध्‍यरोगेण पुनर्वैद्यमाकारयन् => पुनः+वैद्यम्+अकारयन् नृपस्‍योपचारन्‍नाकरोत्। => नृपस्‍य+उपचारम्+न+अकरोत्। किञ्चितकालानन्‍तरं राजा => किञ्चितकालानन्‍तरम्+ राजा तुच्‍छवस्‍तुनश्चासक्तिर्नृपस्‍यामूल्‍यजीवनस्‍य => तुच्‍छवस्‍तुनः+च+आसक्तिः+नृपस्‍य+आमूल्‍यजीवनस्‍य विनाशमकरोत्। => विनाशम्+अकरोत्। अवकाशानन्‍तरं विद्यालयस्‍य => अवकाशानन्‍तरम्+ विद्यालयस्‍य इदमुद्यानं सुन्‍दरमासीत्। => इदम्+उद्यानम्+ सुन्‍दरम्+आसीत्। सुन्‍दरमासीत्। => सुन्‍दरम्+आसीत्। सस्‍यपरिपूरितेऽस्मिन् => सस्‍यपरिपूरिते+अस्मिन् खगानां गीतानि => खगानाम्+ गीतानि क्रीडनमपि => क्रीडनम्+अपि सप्तवर्षानन्‍तरं स => सप्तवर्षानन्‍तरम्+ सः बालकाश्चाक्रीडन्। => बालकाः+च+अक्रीडन्। यूयमत्र => यूयम्+अत्र किं कुरुथ। => किम्+ कुरुथ। इदमुद्यानं मदीयं => इदम्+उद्यानम्+ मदीयम्+ मदीयं वर्तते। => मदीयम्+ वर्तते। नान्‍य: => न+अन्‍य: उद्यानं परित: => उद्यानम्+ परित: प्राचीरं कृतवान्। => प्राचीरम्+ कृतवान्। सूचनापट्टमपि => सूचनापट्टम्+अपि लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् नागच्‍छन् => न+आगच्‍छन् गीतमगायन्। => गीतम्+अगायन्। वृक्षेष्‍वपि => वृक्षेषु+अपि हिममेव => हिमम्+एव प्रसृतमासीत्। => प्रसृतम्+आसीत्। नागच्‍छति, => न+आगच्‍छति, कारणं अस्‍य? => कारणम्+ अस्‍य? मधुरसंगीत-ध्‍वनिमशृणोत्। => मधुरसंगीत-ध्‍वनिम्+अशृणोत्। गीतं गायति => गीतम्+ गायति बहिरपश्‍यत् => बहिः+अपश्‍यत् उद्यानं प्रविष्टा:। => उद्यानम्+ प्रविष्टा:। समुपविष्टाश्‍चासन्। => समुपविष्टाः+च+आसन्। वृक्षाणां शाखा: => वृक्षाणाम्+ शाखा: केवलमुद्यानस्‍य => केवलम्+उद्यानस्‍य इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा स्‍वशाखामधश्‍चावलम्बितवान्। => स्‍वशाखाम्+अधः+च+अवलम्बितवान्। शिशुरयं तस्‍यामारोढुं => शिशु+अयम्+ तस्‍याम्+आरोढुम्+ तस्‍यामारोढुं नाशक्‍नोत्। => तस्‍याम्+आरोढुम्+ न+अशक्‍नोत्। नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। इदं सर्वं => इदम्+ सर्वम्+ सर्वं विलोक्‍य => सर्वम्+ विलोक्‍य राक्षसहृदयं द्रवीभूतम्, => राक्षसहृदयम्+ द्रवीभूतम्, विचारितम् हंहो! => विचारितम्+ हंहो! अहं स्‍वार्थपरायण:। => अहम्+ स्वार्थपरायण:। प्राचीरं अद्यैव => प्राचीरम्+ अद्य+एव अद्यैव => अद्य+एव केवलं शिशव: => केवलम्+ शिशव: पश्‍चात्तापमकरोत्। => पश्‍चात्तापम्+अकरोत्। उद्यानं प्राविशत्। => उद्यानम्+ प्राविशत्। शिशूनां निर्गमनात् => शिशूनाम्+ निर्गमनात् बालकं उत्‍थाप्‍य => बालकम्+ उत्‍थाप्‍य वृक्षशाखायामस्‍थापयत्। => वृक्षशाखायाम्+अस्‍थापयत्। तत्‍क्षणमेव => तत्‍क्षणम्+एव तस्मिनुद्याने => तस्मिन्+उद्याने उद्यानमिदं भवतां => उद्यानम्+इदम्+ भवताम्+ भवतां विद्यते। => भवताम्+ विद्यते। स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि क्रीडितुं लग्‍न:। => क्रीडितुम्+ लग्‍न:। लघुशिशुं नावलोकयत्। => लघुशिशुम्+ न+अवलोकयत्। नावलोकयत्। => न+अवलोकयत्। आनीयताम् अयं => आनीयताम्+ अयम्+ अयं लघु-बालक:। => अयम्+ लघु-बालक:। तद्दिनानन्‍तरं शिशुमेनं => तत्+दिनानन्‍तरम्+ शिशुम्+एनम्+ शिशुमेनं नावलोकितवन्‍त:। => शिशुम्+एनम्+ न+अवलोकितवन्‍त:। नावलोकितवन्‍त:। => न+अवलोकितवन्‍त:। अशक्‍तश्च => अशक्‍तः+च क्रीडितुमपि => क्रीडितुम्+अपि नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। वृक्षशाखायां श्वेतपुष्‍पाणि => वृक्षशाखायाम्+ श्वेतपुष्‍पाणि तदध: => तत्+अध: लघुशिशुरयं समुत्थितः => लघुशिशुः+अयम्+ समुत्थि: तं विलोक्‍य => तम्+ विलोक्‍य अयं भृशं => अयम्+ भृशम्+ भृशं प्रसन्‍न: => भृशम्+ प्रसन्‍न: शिशुरपि => शिशुः+अपि राक्षसमुवाच, => राक्षसम्+उवाच, मां अस्मिन् => माम्+ अस्मिन् क्रीडितुमादिशत् => क्रीडितुम्+आदिशत् राक्षसं वृक्षाध: => राक्षसम्+ वृक्षाध: मृतमपश्‍यन्। => मृतम्+अपश्‍यन्। त्‍यजेदेकं कुलस्‍यार्थे => त्‍यजेत्+एकम्+ कुलस्‍य+अर्थे कुलस्‍यार्थे => कुलस्‍य+अर्थे स्‍थपतिरेको न्‍यवसत्। => स्‍थपतिः+एकः+ न्‍यवसत्। बहवो जनाश्‍चासन्-पुत्रा:, => बहवः+ जनाः+च+आसन्-पुत्रा:, जनाश्‍चासन्-पुत्रा:, => जनाः+च+आसन्-पुत्रा:, पुत्रवध्‍वश्‍च। => पुत्रवध्‍वः+च। स्‍वगृह एव => स्‍वगृहम्+ एव कार्यमकरोदयम् गृहे => कार्यम्+अकरोत्+अयम्+ गृहे कार्यमकुर्वन्। => कार्यम्+अकुर्वन्। स्‍थपतिर्दुर्गुणेनैकेन => स्‍थपतिः+दुर्गुणेन+एकेन युक्तश्चासीत्। => युक्तः+च+आसीत्। पूर्णं दिनं => पूर्णम्+ दिनम्+ दिनं कार्यमकरोद् => दिनम्+ कार्यम्+अकरोत् कार्यमकरोद् => कार्यम्+अकरोत् चौर्यं कृतवान्। => चौर्यम्+ कृतवान्। चातीव => च+अतीव कुशलोऽयम्। => कुशलः+अयम्। स स्‍वजीवने => सः+ स्‍वजीवने चानेकानि => च+अनेकानि परन्‍न => परम्+न रक्षापुरुषैर्निग्रहीत: => रक्षापुरुषै:+निग्रहीत: स गर्वित => सः+ गर्वितः+ गर्वित आसीद् => गर्वितः+ आसीत् यन्‍नाहं कदापि => यत्+न+अहम्+ कदापि स्‍वस्‍वकार्यं कुर्वन्‍त: => स्‍वस्‍वकार्यम्+ कुर्वन्‍त: स्‍वजीवनमयापयन्। => स्‍वजीवनम्+अयापयन्। वृद्धोऽयं तान् => वृद्धः+अयम्+ तान् चौर्यकलां शिक्षयितुमिच्‍छति => चौर्यकलाम्+ शिक्षयितुम्+इच्छति शिक्षयितुमिच्‍छति => शिक्षयितुम्+इच्छति तानेकान्‍ते => तान्+एकान्‍ते परं जीवने => परम्+ जीवने तामहं युष्‍मान् => ताम्+अहम्+ युष्‍मान् शिक्षयितुमिच्‍छामि। => शिक्षयितुम्+इच्‍छामि। अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव रहस्‍यं वर्तते => रहस्‍यम्+ वर्तते यदेकस्मिन् => यत्+एकस्मिन् एकोनत्रिंसद्दिवसस्‍य => एकोनत्रिंशत्+दिवसस्‍य प्रावोचन्-अद्भुतेयं कला, => प्रावोचन्-अद्भुत्+इयम्+ कला, अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव प्राह-चौर्यकरणमेव => प्राह-चौर्यकरणम्+एव कौशलस्‍यावश्‍यकता => कौशलस्‍य+आवश्‍यकता पितुर्वचनं निशम्‍य => पितुः+वचनम्+ निशम्‍य किं सज्‍जनानां => किम्+ सज्‍जनानाम्+ सज्‍जनानां कृते => सज्‍जनानाम्+ कृते चौर्यकरणं समुचितम्? => चौर्यकरणम्+ समुचितम्? वयन्‍तु => वयम्+तु धनमर्जयाम:। => धनम्+अर्जयाम:। स्‍वजीवनं यापयाम:। => स्‍वजीवनम्+ यापयाम:। किमर्थं गर्हितमार्गेण => किमर्थम्+ गर्हितमार्गेण परं ते => परम्+ ते समक्षं किमपि => समक्षम्+ किमपि चान्‍धकारायां निशीथिन्‍यां => च+अन्‍धकारायाम्+ निशीथिन्‍याम्+ निशीथिन्‍यां वृद्ध: => निशीथिन्‍याम्+ वृद्ध: स्‍वपुत्रानाहूय => स्‍वपुत्रान्+आहूय चलन्‍त्‍वद्य, => चलन्‍तु+अद्य, स्‍वगुप्तकलां शिक्षयिष्‍यामि। => स्‍वगुप्तकलाम्+ शिक्षयिष्‍यामि। पुत्रानादाय => पुत्रान्+आदाय एकस्‍यां तमोबहुलायां => एकस्‍याम्+ तमोबहुलायाम्+ तमोबहुलायां वीथ्‍यां => तमोबहुलायाम्+ वीथ्‍याम्+ वीथ्‍यां पृष्‍ठत: => वीथ्‍याम्+ पृष्‍ठत: धनाढ्यस्‍यैकस्‍य => धनाढ्यस्‍य+एकस्‍य छिद्रकरणं प्रारेभे। => छिद्रकरणम्+ प्रारेभे। प्रस्‍तरमत्रोटयत् => प्रस्‍तरम्+अत्रोटयत् कमलाकारमुत्‍कीर्य => कमलाकारम्+उत्‍कीर्य छिद्रं स्‍वपुत्रान्‍प्राह => छिद्रम्+ स्‍वपुत्रान्+प्राह स्‍वपुत्रान्‍प्राह => स्‍वपुत्रान्+प्राह तदनन्‍तरं हस्‍ताभ्‍यां => तदनन्‍तरम्+ हस्‍ताभ्‍याम्+ हस्‍ताभ्‍यां सहाय्येन => हस्‍ताभ्‍याम्+ सहाय्येन पूर्णं शरीरमभ्‍यन्‍तरे => पूर्णम्+ शरीरम्+अभ्‍यन्‍तरे शरीरमभ्‍यन्‍तरे => शरीरम्+अभ्‍यन्‍तरे प्रावोचन्-कथमेतदस्‍माभिर्विधातुं शक्‍यते? => प्रावोचन्-कथम्+एतत्+अस्‍माभिः+विधातुम्+ शक्‍यते? छिद्रेणाभ्‍यन्‍तरे => छिद्रेण+आभ्‍यन्‍तरे कथं प्रवेष्टुं => कथम्+ प्रवेष्टुम्+ प्रवेष्टुं शक्‍यते? => प्रवेष्टुम्+ शक्‍यते? तदनन्‍तरं वयमनुकरणं => तदनन्‍तरम्+ वयम्+अनुकरणम्+ वयमनुकरणं विधास्‍याम:। => वयम्+अनुकरणम्+ विधास्‍याम:। साहसं नास्ति => साहसम्+ नास्ति कथं चौर्यं => कथम्+ चौर्यम्+ चौर्यं करिष्‍यथ? => चौर्यम्+ करिष्‍यथ? इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा पूर्वं स्‍वपादौ => पूर्वम्+ स्‍वपादौ पुनर्हस्‍ताभ्‍यां कटिपर्यन्‍तमभ्‍यन्‍तरं => पुनः+हस्‍ताभ्‍याम्+ कटिपर्यन्‍तम्+अभ्‍यन्‍तरम्+ कटिपर्यन्‍तमभ्‍यन्‍तरं प्रविष्ट:। => कटिपर्यन्‍तम्+अभ्‍यन्‍तरम्+ प्रविष्ट:। दुर्भाग्‍यवशादितो => दुर्भाग्यवशात्+इतः परिवारसदस्‍याश्च => परिवारसदस्‍याः+च तैर्विचारितम् यत्‍कोऽपि => तैः+विचारितम्+ यत्+कोऽपि यत्‍कोऽपि => यत्+कोऽपि गृहं प्रविष्ट:। => गृहम्+ प्रविष्ट:। रज्‍जुं नागदन्‍ते => रज्‍जुम्+ नागदन्‍ते यद्रात्रिपर्यन्‍तमयं चौरश्चात्रैव => यत्+रात्रिपर्यन्‍तम्+अयम्+ चौरः+च+अत्रैव चौरश्चात्रैव => चौरः+च+अत्रैव शयनमकुर्वन्। => शयनम्+अकुर्वन्। पुत्रानवोचत्-अरे, => पुत्रान्+अवोचत्-अरे, मां बहि: => माम्+ बहि: प्रदेशमाकर्षयन्‍तु। => प्रदेशम्+आकर्षयन्‍तु। पुत्रास्‍तत्‍कालमेव => पुत्राः+तत्‍कालम्+एव पूर्वकायमाकर्षितुं लग्‍ना:। => पूर्वकायम्+आकर्षितुम्+ लग्‍ना:। दृढतरबन्‍धनान्‍न => दृढतरबन्‍धनान्+न निर्मुक्‍तोऽयं वृद्ध: => निर्मुक्‍तः+अयम्+ वृद्ध: कृतेऽपि => कृते+अपि शरीरं रक्‍तरञ्जितमभूत्। => शरीरम्+ रक्‍तरञ्जितम्+अभूत्। रक्‍तरञ्जितमभूत्। => रक्‍तरञ्जितम्+अभूत्। स्‍वगृहमागच्‍छन् => स्‍वगृहम्+आगच्‍छन् स्‍वमातरं सर्ववृत्तान्‍तमश्रावयन्। => स्‍वमातरम्+ सर्ववृत्तान्‍तम्+अश्रावयन्। सर्ववृत्तान्‍तमश्रावयन्। => सर्ववृत्तान्‍तम्+अश्रावयन्। बुद्धिर्विनष्टा। => बुद्धिः+विनष्टा। वृद्धावस्‍थायां पुत्रान् => वृद्धावस्‍थायाम्+ पुत्रान् चौर्यकलां शिक्षयितुं => चौर्यकलाम्+ शिक्षयितुम्+ शिक्षयितुं निर्गत:। => शिक्षयितुम्+ निर्गत:। वृद्धश्चेत्‍थमेव => वृद्धः+च+इत्‍थम्+एव ग्रामजनास्‍तं परिचिन्‍वन्ति। => ग्रामजनाः+तम्+ परिचिन्‍वन्ति। वयमपि => वयम्+अपि प्रत्‍यूषात्‍पूर्वमेवानेतव्‍यम्। => प्रत्‍यूषात्‍पूर्वम्+एव+आनेतव्‍यम्। शरीरन्‍न => शरीरम्+न शिरच्‍छेदं कथं => शिरच्‍छेदम्+ कथम्+ कथं करिष्‍याम:? => कथम्+ करिष्‍याम:? जीवनपर्यन्‍तमस्‍माभिरपि => जीवनपर्यन्‍तम्+अस्‍माभिः+अपि फलं भोक्‍तव्‍यं => फलम्+ भोक्‍तव्‍यम्+ भोक्‍तव्‍यं भविष्‍यति। => भोक्‍तव्‍यम्+ भविष्‍यति। कथितं वर्तते- => कथितम्+ वर्तते- “त्‍यजेदेकं कुलस्‍यार्थे”। => “त्‍यजेत्+एकम्+ कुलस्‍य+अर्थे”। कुलस्‍यार्थे”। => कुलस्‍य+अर्थे”। सन्‍तोऽपि => सन्‍तः+अपि शिरश्‍छेदमकुर्वन्। => शिरश्‍छेदम्+अकुर्वन्। ग्रीवामादाय => ग्रीवाम्+आदाय स्‍वगृहमागच्‍छन्। => स्‍वगृहम्+आगच्‍छन्। स्‍वकर्मफलमत्रैव => स्‍वकर्मफलम्+अत्रैव एकस्मिन्‍नगरे => एकस्मिन्+नगरे मित्रद्वयं प्रतिवसति => मित्रद्वयम्+ प्रतिवसति एकस्‍याभिधानं वामदेवश्चान्‍यस्‍य => एकस्‍य+अभिधानम्+ वामदेवः+च+अन्‍यस्‍य वामदेवश्चान्‍यस्‍य => वामदेवः+च+अन्‍यस्‍य द्वावेव => द्वौ+एव परस्‍परं प्रीतिभाजौ => परस्‍परम्+ प्रीतिभाजौ यदिमौ => यत्+इमौ व्‍यचारयताम् यत्‍कथन्‍न => व्‍यचारयताम्+ यत्+कथम्+न यत्‍कथन्‍न => यत्+कथम्+न विदेशं गत्‍वा => विदेशम्+ गत्‍वा धनमर्जयाव? => धनम्+अर्जयाव? नूतनं साहसं => नूतनम्+ साहसम्+ साहसं हृदि => साहसम्+ हृदि पित्रोरनुज्ञामवाप्‍य => पित्रोः+अनुज्ञाम्+अवाप्‍य विदेशयात्रार्थं प्रचलितौ। => विदेशयात्रार्थम्+ प्रचलितौ। सुदूरं विदेशं => सुदूरम्+ विदेशम्+ विदेशं गत्‍वा => विदेशम्+ गत्‍वा द्वावेव => द्वौ+एव व्‍यापारं प्रारेभाते। => व्‍यापारम्+ प्रारभते। चोत्तरोत्तरं लाभान्वितौ => च+उत्तरोत्तरम्+ लाभान्वितौ ताभ्‍यां प्रथमे => ताभ्‍याम्+ प्रथमे लाभश्‍चार्जित:। => लाभः+च+अर्जित:। कथन्‍न => कथम्+न स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति तयोराशा => तयोः+आशा तस्‍मात्‍प्रचलितौ। => तस्‍मात्+प्रचलितौ। तस्मिन्‍काले => तस्मिन्+काले नासन्। => न+आसन्। पदातिरेव => पदातिः+एव गमनं भवति => गमनम्+ भवति गमनागमनं सुकरन्‍नासीत्। => गमनागमनम्+ सुकरम्+न+आसीत्। सुकरन्‍नासीत्। => सुकरम्+न+आसीत्। प्रभूतं धनमपि => प्रभूतम्+ धनम्+अपि धनमपि => धनम्+अपि आवयोरेको रात्रौ => आवयोः+एकः+ रात्रौ निद्रां विहाय => निद्राम्+ विहाय जाग्रतस्तिष्ठेदन्‍यो निद्रां => जाग्रतः+तिष्ठेत्+अन्‍यः+ निद्राम्+ निद्रां भजेत। => निद्राम्+ भजेत। इत्‍थं धनस्‍यापि => इत्‍थम्+ धनस्‍य+अपि धनस्‍यापि => धनस्‍य+अपि संरक्षणं भविष्‍यति। => संरक्षणम्+ भविष्‍यति। इत्‍थं तौ => इत्‍थम्+ तौ चास्‍ताम्। => च+आस्‍ताम्। धनमागच्‍छति => धनम्+आगच्‍छति लोभाविष्टोऽयं विचारयति => लोभाविष्टः+अयम्+ विचारयति यदहं कथन्‍न => यत्+अहम्+ कथम्+न कथन्‍न => कथम्+न रूपसेनं हत्‍वा => रूपसेनम्+ हत्‍वा पञ्चाशतसहस्रमेव => पञ्चाशतसहस्रम्+एव धनमागमिष्‍यति। => धनम्+आगमिष्‍यति। इत्‍थं लोभदानवेन => इत्‍थम्+ लोभदानवेन समाक्रान्‍तो वामदेवो => समाक्रान्‍तः+ वामदेवः+ वामदेवो यथाकथञ्चित्तां => वामदेवः+ यथाकथञ्चित्+ताम्+ यथाकथञ्चित्तां निशां => यथाकथञ्चित्+ताम्+ निशाम्+ निशां व्‍यतिचक्राम। => निशाम्+ व्‍यतिचक्राम। पुनस्‍तृतीये => पुनः+तृतीये लोभाविष्टोऽयं व्‍यचारयदहमद्य => लोभाविष्टः+अयम्+ व्‍यचारयत्+अहम्+अद्य व्‍यचारयदहमद्य => व्‍यचारयत्+अहम्+अद्य निशीथिन्‍यां रूपसेनं => निशीथिन्‍याम्+ रूपसेनम्+ रूपसेनं निर्जने => रूपसेनम्+ निर्जने सर्वं धनं => सर्वम्+ धनम्+ धनं नीत्‍वा => धनम्+ नीत्‍वा कालं यापयिष्‍यामि। => कालम्+ यापयिष्‍यामि। कथमेनं हनिष्‍यामि? => कथम्+एनम्+ हनिष्‍यामि? अयन्‍तु => अयम्+तु घनिष्ठमित्रं वर्तते। => घनिष्ठमित्रम्+ वर्तते। दुष्‍कृत्‍यमेतन्‍महदनिष्टकारकं भविष्‍यति। => दुष्‍कृत्‍यम्+एतत्+महत्+अनिष्टकारकम्+ भविष्‍यति। इत्‍थं विचारयन्‍नपि => इत्‍थम्+ विचारयन्+अपि विचारयन्‍नपि => विचारयन्+अपि पदं कृतम्। => पदम्+ कृतम्। हिताहितं सर्वं => हिताहितम्+ सर्वम्+ सर्वं विस्‍मृतवानयं => सर्वम्+ विस्‍मृतवान्+अयम्+ विस्‍मृतवानयं धनलोभेन। => विस्‍मृतवान्+अयम्+ धनलोभेन। सूर्यश्चास्‍तंगत:। => सूर्यः+च+अस्‍तंगत:। चाग्रे => च+अग्रे चलनं नोचितम्, => चलनम्+ न+उचितम्, नोचितम्, => न+उचितम्, ताभ्‍यां सुरक्षितं => ताभ्‍याम्+ सुरक्षितम्+ सुरक्षितं स्‍थानमेकं => सुरक्षितम्+ स्‍थानम्+एकम्+ स्‍थानमेकं सम्‍प्राप्तम्। => स्‍थानम्+एकम्+ सम्‍प्राप्तम्। धनं वामदेवपार्श्वे => धनम्+ वामदेवपार्श्वे चासीत्। => च+आसीत्। रूपसेनस्‍तु => रूपसेनः+तु निर्जनेवनेऽपि => निर्जनेवने+अपि गाढं सुष्‍वाप। => गाढम्+ सुष्‍वाप। स्‍वर्णिमाऽवसरो वर्तते। => स्‍वर्णिमावसरः+ वर्तते। निर्जनं वनमपि => निर्जनम्+ वनम्+अपि वनमपि => वनम्+अपि ग्रामो वर्तते। => ग्रामः+ वर्तते। ध्‍वनिमपि => ध्‍वनिम्+अपि निद्रापरवशीभूतो वर्तते, => निद्रापरवशीभूतः+ वर्तते, छुरिकापि => छुरिका+अपि किम्-इत्‍थं लोभाविष्‍टोऽयं => किम्-इत्‍थम्+ लोभाविष्‍टः+अयम्+ लोभाविष्‍टोऽयं वामदेवश्छुरिकां => लोभाविष्‍टः+अयम्+ वामदेवः+छुरिकाम्+ वामदेवश्छुरिकां निष्‍कास्‍य => वामदेवः+छुरिकाम्+ निष्‍कास्‍य तस्‍योरसि => तस्‍य+उरसि कोऽयं घोरे => कः+अयम्+ घोरे ममोर‍सि => मम+उरसि गतोऽसि, => गतः+असि, मां रक्ष। => माम्+ रक्ष। प्रोवाच-अहमेवास्मि => प्रोवाच-अहम्+एव+अस्मि सत्‍यं किं => सत्‍यम्+ किम्+ किं त्‍वमेवासि => किम्+ त्‍वम्+एव+असि त्‍वमेवासि => त्‍वम्+एव+असि रूपसिंहश्चीत्‍कुर्वन् => रूपसिंहः+चीत्‍कुर्वन् किमर्थं त्‍वं => किमर्थम्+ त्‍वम्+ त्‍वं मां => त्‍वम्+ माम्+ मां हन्‍तुमिच्‍छति, => माम्+ हन्‍तुम्+इच्‍छति, हन्‍तुमिच्‍छति, => हन्‍तुम्+इच्‍छति, त्‍वं मम => त्‍वम्+ मम समस्‍तां सम्‍पदं => समस्‍ताम्+ सम्‍पदम्+ सम्‍पदं नय। => सम्‍पदम्+ नय। पुनरहं विदेशं => पुनः+अहम्+ विदेशम्+ विदेशं गत्‍वा => विदेशम्+ गत्‍वा धनमुपार्जयिष्‍यामि। => धनम्+उपार्जयिष्‍यामि। त्‍वं निश्चिन्‍तो => त्‍वम्+ निश्चिन्‍तः+ निश्चिन्‍तो भूत्‍वा => निश्चिन्‍तः+ भूत्‍वा धनं नय, => धनम्+ नय, ईदृशमकृत्‍यं मा => ईदृशम्+अकृत्‍यम्+ मा मां प्रतीक्षमाणौ => माम्+ प्रतीक्षमाणौ अहन्‍तु => अहम्+तु त्‍वां हत्‍वैव => त्‍वाम्+ हत्‍वा+एव हत्‍वैव => हत्‍वा+एव ग्रीवायां धुरिकां => ग्रीवायाम्+ धुरिकाम्+ धुरिकां निवेश्‍य => धुरिकाम्+ निवेश्‍य प्रोवाच-त्‍वं स्‍वपितरौ => प्रोवाच-त्‍वम्+ स्‍वपितरौ कथयितुमिच्‍छसि => कथयितुम्+इच्‍छसि शीघ्रं वद, => शीघ्रम्+ वद, तवान्तिमेच्‍छा? => तव+अन्तिमेच्‍छा? प्राह:कथनीयन्‍तु => प्राह:कथनीयम्+तु शीघ्रं केवलं => शीघ्रम्+ केवलम्+ केवलं चतुरक्षरेषु => केवलम्+ चतुरक्षरेषु चेत्त्वामधुनैव => चेत्+त्वाम्+अधुना+एव केवलं चतुरक्षराणि => केवलम्+ चतुरक्षराणि शीघ्रं वद। => शीघ्रम्+ वद। वदन्‍नेव => वदन्+एव परलोकातिथिर्जात:। => परलोक+अतिथिः+जात:। सर्वं धनमादाय => सर्वम्+ धनम्+आदाय धनमादाय => धनम्+आदाय सकुशलं स्‍वनगरं => सकुशलम्+ स्‍वनगरम्+ स्‍वनगरं प्राप। => स्‍वनगरम्+ प्राप। कुटुम्बिजनाश्चापृच्‍छन् => कुटुम्बिजनाः+च+अपृच्‍छन् मित्रं रूपसिंहस्‍त्‍वया => मित्रम्+ रूपसिंहः+त्वया रूपसिंहस्‍त्‍वया => रूपसिंहः+त्वया कथन्‍नागत:। => कथम्+न+आगत:। वामदेवं समागतं => वामदेवम्+ समागतम्+ समागतं श्रुत्‍वा => समागतम्+ श्रुत्‍वा पूर्वन्‍तु => पूर्वम्+तु पत्रं लिखितमासीद्यदावां => पत्रम्+ लिखितम्+आसीत्+यत्+आवाम्+ लिखितमासीद्यदावां मित्रे => लिखितम्+आसीत्+यत्+आवाम्+ मित्रे शीघ्रमेवागमिष्‍याव। => शीघ्रम्+एव+आगमिष्‍याव। स तु => सः+ तु धनमर्जयितुं तत्रैव => धनम्+अर्जयितुम्+ तत्रैव स्थितो वर्तते। => स्थितः+ वर्तते। अहमेकाकी => अहम्+एकाकी गृहं समागतोऽस्मि। => गृहम्+ समागतः+अस्मि। समागतोऽस्मि। => समागतः+अस्मि। केवलं चतुरक्षराणि => केवलम्+ चतुरक्षराणि वामदेवस्‍तत्‍पत्रं समर्पितवान्। => वामदेवः+तत्‍पत्रम्+ समर्पितवान्। चाश्‍चर्यचकित: => च+आश्‍चर्यचकित: पत्रं प्रदर्शितवान् => पत्रम्+ प्रदर्शितवान् तेषामक्षराणामुत्तराणि => तेषाम्+अक्षराणाम्+उत्तराणि तेषामुत्तराणि => तेषाम्+उत्तराणि कथयितुमसमर्थाश्चासन्। => कथयितुम्+असमर्थाः+च+आसन्। समक्षं प्रार्थयाञ्चक्रे। => समक्षम्+ प्रार्थयाञ्चक्रे। राजापि => राजा+अपि तान्‍यक्षराणि => तानि+अक्षराणि स्‍वमन्त्रिपरिषदमाकार्य => स्‍वमन्त्रिपरिषदम्+आकार्य स्‍पष्टीकरणं कर्तुमैच्‍छत् => स्‍पष्टीकरणम्+ कर्तुम्+ऐच्‍छत् कर्तुमैच्‍छत् => कर्तुम्+ऐच्‍छत् परं न => परम्+ न तेषामक्षराणामर्थं वेद। => तेषाम्+अक्षराणाम्+अर्थम्+ वेद। राज्ञश्चैको => राज्ञः+च+एकः बुद्धिमानासीद् => बुद्धिमान्+आसीत् तमामन्‍त्रयद्राज्‍यसभायाम्। => तम्+आमन्‍त्रयत्+राज्‍यसभायाम्। मन्त्रिरयं स्‍वप्रज्ञाया: => मन्त्रिः+अयम्+ स्‍वप्रज्ञाया: प्रदर्शनमित्‍थमकरोत्- => प्रदर्शनम्+इत्‍थम्+अकरोत्- रूपसेनो वनान्‍तरे। => रूपसेनः+ वनान्‍तरे। घोरनिद्रावशीभूतो, => घोरनिद्रावशीभूतः+, लक्षलोभान्निपातित:॥ => लक्षलोभान्+निपातित:॥ निद्रायां शयानं => निद्रायाम्+ शयानम्+ शयानं रूपसेनं => शयानम्+ रूपसेनम्+ रूपसेनं वामदेवो => रूपसेनम्+ वामदेवः+ वामदेवो लक्षरूप्‍यकलोभेन => वामदेवः+ लक्षरूप्‍यकलोभेन रहस्‍यपूर्णमर्थं विज्ञाय => रहस्‍यपूर्णमर्थम्+ विज्ञाय राजाप्‍याश्चर्यचकित: => राजा+अपि+आश्चर्यचकित: तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव वामदेवमेकान्‍ते => वामदेवम्+एकान्‍ते सर्वं पृष्टवान् => सर्वम्+ पृष्टवान् परं वामदेवो => परम्+ वामदेवः समीचीनमुत्तरं दत्तवान्। => समीचीनम्+उत्तरम्+ दत्तवान्। स्‍वारक्षीपुरुषानादिदेश => स्‍वारक्षीपुरुषान्+आदिदेश आरक्षिपुरुषैरयं वामदेवो => आरक्षिपुरुषैः+अयम्+ वामदेवः दृढं प्रताडित:। => दृढम्+ प्रताडित:। यथावृत्तं सर्वमकथयत्। => यथावृत्तम्+ सर्वम्+अकथयत्। सर्वमकथयत्। => सर्वम्+अकथयत्। स्‍वापराधं स्‍वीचकार। => स्‍वापराधम्+ स्‍वीचकार। सार्वजनिकामेकां सभामाह्वयत्। => सार्वजनिकाम्+एकाम्+ सभाम्+आह्वयत्। सभामाह्वयत्। => सभाम्+आह्वयत्। यस्‍यां वरिष्ठा => यस्‍याम्+ वरिष्ठाः+ वरिष्ठा नागरिका: => वरिष्ठाः+ नागरिका: सम्मिलिताश्चासन्। => सम्मिलिताः+च+आसन्। पितारावपि => पितरौ+अपि स्‍तम्भिताश्चासन्। => स्‍तम्भिताः+च+आसन्। चतुर्णामक्षराणां रहस्‍यमुद्घाटितम्। => चतुर्णाम्+अक्षराणाम्+ रहस्यम्+उद्घाटितम्। रहस्‍यमुद्घाटितम्। => रहस्यम्+उद्घाटितम्। घोरं तिरस्‍कारमकुर्वन्। => घोरम्+ तिरस्‍कारम्+अकुर्वन्। तिरस्‍कारमकुर्वन्। => तिरस्‍कारम्+अकुर्वन्। राजापि => राजा+अपि वामदेवं स्‍वराष्‍ट्रान्निर्वासयाञ्चक्रे। => वामदेवम्+ स्‍वराष्‍ट्रान्+निर्वासयाञ्क्रे। स्‍वराष्‍ट्रान्निर्वासयाञ्चक्रे। => स्‍वराष्‍ट्रान्+निर्वासयाञ्क्रे। सर्वं धनं => सर्वम्+ धनम्+ धनं रूपसिंहस्‍य => धनम्+ रूपसिंहस्‍य पितृभ्‍यां प्रदत्तम्। => पितृभ्‍याम्+ प्रदत्तम्। एकस्मिन्‍नगरे => एकस्मिन्+नगरे विदेशयात्रार्थं विनिर्गता:। => विदेशयात्रार्थम्+ विनिर्गता:। प्रचलन्‍तस्‍ते => प्रचलन्‍तः+ते एकां लोहखनिमविन्‍दन्‍त। => एकाम्+ लोहखनिम्+अविन्‍दन्‍त। लोहखनिमविन्‍दन्‍त। => लोहखनिम्+अविन्‍दन्‍त। यदनायासेनात्र => यत्+अनायासेन+अत्र कथन्‍न => कथम्+न लोहं नीत्‍वा => लोहम्+ नीत्‍वा इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा लोहभारमनयन्। => लोहभारम्+अनयन्। प्रचलन्‍तस्‍ते => प्रचलन्‍तः+ते तदनन्‍तरमेकां ताम्रखनिं => तदनन्‍तरम्+एकाम्+ ताम्रखनिम्+ ताम्रखनिं प्राप्तवन्‍त:। => ताम्रखनिम्+ प्राप्तवन्‍त:। लोहभारं परित्‍यज्‍य => लोहभारम्+ परित्‍यज्‍य ताम्रभारं गृहीतवन्‍त:। => ताम्रभारम्+ गृहीतवन्‍त:। वाणिक्‍पुत्राश्‍चाग्रे => वाणिक्‍पुत्राः+च+अग्रे रजतखनिं नीत्‍वा => रजतखनिम्+ नीत्‍वा चाग्रे => च+अग्रे चतुर्थो मूर्खो => चतुर्थः+ मूर्खः+ मूर्खो नाद्यापि => मूर्खः+ न+अद्य+अपि नाद्यापि => न+अद्य+अपि लौहभारमत्‍यजत्। => लौहभारम्+अत्‍यजत्। त्रयस्‍ते => त्रयः+ते प्रार्थनामकुर्वन् => प्रार्थनाम्+अकुर्वन् परं स => परम्+ सः पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव तमनुचचाल। => तम्+अनुचचाल। दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा पुनस्‍ते => पुनः+ते सुवर्णखनिमविन्‍दन्‍त। => सुवर्णखनिम्+अविन्‍दन्‍त। भृशं प्रहर्षितास्‍ते => भृशम्+ प्रहर्षिताः+ते प्रहर्षितास्‍ते => प्रहर्षिताः+ते रजतभारमपि => रजतभारम्+अपि स्‍वर्णभारमगृह्णन्। => स्‍वर्णभारम्+अगृह्णन्। परं मूर्खोऽयं => परम्+ मूर्खः+अयम्+ मूर्खोऽयं पुनरपि => मूर्खः+अयम्+ पुनरपि लौहभारमेव => लौहभारम्+एव चाग्रे => च+अग्रे गच्‍छन्‍तस्‍ते => गच्‍छन्‍तः+ते पुनर्हीरकखनिं दृष्टवन्‍त:। => पुनः+हीरकखनिम्+ दृष्टवन्‍त:। तैर्विचारितं यद् => तैः+विचारितम्+ यद् हीरकाणां मूल्‍यं => हीरकाणाम्+ मूल्‍यम्+ मूल्‍यं सुवर्णादधिकं => मूल्‍यम्+ सुवर्णात्+अधिकम्+ सुवर्णादधिकं भवति। => सुवर्णात्+अधिकम्+ भवति। अतस्‍ते => अतः+ते सुवर्णभारं परित्‍यज्‍य => सुवर्णभारम्+ परित्‍यज्‍य हीरकभारं स्‍वीकृतवन्‍त:। => हीरकभारम्+ स्‍वीकृतवन्‍त:। दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा यदग्रे => +यत्+अग्रे भृशं प्रहर्षिता: => भृशम्+ प्रहर्षिता: तं मूर्खाधिपं => तम्+ मूर्खाधिपम्+ मूर्खाधिपं प्रावोचन् => मूर्खाधिपम्+ प्रावोचन् वज्रमूर्खोऽयं प्राह => वज्रमूर्खः+अयम्+ प्राह नाहं बारम्‍बारं => न+अहम्+ बारम्‍बारम्+ बारम्‍बारं स्‍वविचारेषु => बारम्‍बारम्+ स्‍वविचारेषु परिवर्तनं करोमि। => परिवर्तनम्+ करोमि। गृहीतं तद् => गृहीतम्+ तद् मां प्रति => माम्+ प्रति चाग्रहिला => च+अग्रहिला चास्थिरचेता => च+अस्थिरचेता परिवर्तनं कुर्वन्ति। => परिवर्तनम्+ कुर्वन्ति। वज्रहीरकभारं नीत्‍वा => वज्रहीरकभारम्+ नीत्‍वा त्रयस्‍ते => त्रयः+ते स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति तमनुप्राचलत्‍स लौहभारवाहको => तम्+अनुप्राचलत्+सः+ लौहभारवाहकः+ लौहभारवाहको मूर्खोऽपि। => लौहभारवाहकः+ मूर्खः+अपि। मूर्खोऽपि। => मूर्खः+अपि। त्रयस्‍ते => त्रयः+ते यदयं मूर्खो => यत्+अयम्+ मूर्खः जीवनपर्यन्‍तं पश्चात्तापं => जीवनपर्यन्‍तम्+ पश्चात्तापम्+ पश्चात्तापं करिष्‍यति। => पश्चात्तापम्+ करिष्‍यति। त्रयस्‍ते => त्रयः+ते स्‍वनगरमागत्‍य => स्‍वनगरम्+आगत्‍य वज्रहीरकाणां विक्रयमकुर्वन्। => वज्रहीरकाणाम्+ विक्रयम्+अकुर्वन्। विक्रयमकुर्वन्। => विक्रयम्+अकुर्वन्। किञ्चित्‍समयानन्‍तरमेव => किञ्चित्+समयानन्‍तरम्+एव तस्मिन्‍नगरे => तस्मिन्+नगरे नूतनानां विशालानां => नूतनानाम्+ विशालानाम्+ विशालानां प्रसादानां => विशालानाम्+ प्रसादानाम्+ प्रसादानां निर्माणमकुर्वन्। => प्रसादानाम्+ निर्माणम्+अकुर्वन्। निर्माणमकुर्वन्। => निर्माणम्+अकुर्वन्। सुखमयं जीवनमयापयन्। => सुखमयम्+ जीवनम्+अयापयन्। जीवनमयापयन्। => जीवनम्+अयापयन्। लोहवणिगपि => लोहवणिक्+अपि विक्रयमकरोत्। => विक्रयम्+अकरोत्। यत्किञ्चिद्धनमधिगतं तेनैव => यत्+किञ्चित्+धनम्+अधिगतम्+ तेन+एव तेनैव => तेन+एव काष्ठापणमेकं निर्माय => काष्ठापणम्+एकम्+ निर्माय विक्रेतुं रथ्‍यासु => विक्रेतुम्+ रथ्‍यासु चाभ्रमत्‍प्रत्‍यहम्। => च+अभ्रमत्+प्रत्‍यहम्। धनेनैव => धनेन+एव स्‍वजीवनमयापयत्। => स्‍वजीवनम्+अयापयत्। इतस्‍ते => इतः+ते कोटिपतयश्‍चैकस्मिन्‍नुद्याने => कोटिपतयः+च+एकस्मिन्+उद्याने सुहृद्गोष्ठीं कर्तुमारभमाणाश्‍चासन्। => सुहृद्गोष्ठीम्+ कर्तुम्+आरभमाणाः+च+आसन्। कर्तुमारभमाणाश्‍चासन्। => कर्तुम्+आरभमाणाः+च+आसन्। विक्रेतुं स्‍वकाष्ठापणेन => विक्रेतुम्+ स्‍वकाष्ठापणेन त्रयस्‍ते => त्रयः+ते लौहभारमेवानयदस्‍माभि: => लौहभारम्+एव+अनयत्+अस्‍माभि: त्रयस्‍ते => त्रयः+ते तेषां त्रयाणां => तेषाम्+ त्रयाणाम्+ त्रयाणां सम्‍पदो => त्रयाणाम्+ सम्‍पदः+ सम्‍पदो विलोक्‍य => सम्‍पदः+ विलोक्‍य स वणिकं => सः+ वणिकम्+ वणिकं नितरां => वणिकम्+ नितराम्+ नितरां लज्जित: => नितराम्+ लज्जित: स भृशं => सः+ भृशम्+ भृशं पश्‍चात्तापमकरोत्। => भृशम्+ पश्‍चात्तापम्+अकरोत्। पश्‍चात्तापमकरोत्। => पश्‍चात्तापम्+अकरोत्। इत्‍थं स => इत्‍थम्+ सः मूर्छितोऽभवत्। => मूर्छितः+अभवत्। त्रयस्‍ते => त्रयः+ते तं जलमपाययन्। => तम्+ जलम्+अपाययन्। जलमपाययन्। => जलम्+अपाययन्। लब्‍धसंज्ञोऽयं सायंकाले => लब्‍धसंज्ञः+अयम्+ सायंकाले स्‍वकुटीरं प्राप। => स्‍वकुटीरम्+ प्राप। चाद्य => च+अद्य विलम्‍बेनागमनस्‍य => विलम्‍बेन+आगमनस्‍य कारणमपृच्‍छत्। => कारणम्+अपृच्‍छत्। स लौहवणिगादित: => सः+ लौहवणिक्+आदित: लौहवणिगादित: => लौहवणिक्+आदित: सर्वं वृत्तान्‍तं => सर्वम्+ वृत्तान्‍तम्+ वृत्तान्‍तं श्रावयामास। => वृत्तान्‍तम्+ श्रावयामास। तन्निशम्‍य => तत्+निशम्‍य भृशं कुपिता: => भृशम्+ कुपिता: तं कुट्टितवती। => तम्+ कुट्टिवती। वणिगपि => वणिक्+अपि सर्वं प्रारब्‍धघटितं => सर्वम्+ प्रारब्‍धघटितम्+ प्रारब्‍धघटितं विलोक्‍य => प्रारब्‍धघटितम्+ विलोक्‍य भृशमतप्‍यत् => भृशम्+अतप्‍यत् एतादृशं शुभावसरं => एतादृशम्+ शुभावसरम्+ शुभावसरं प्राप्‍यापि => शुभावसरम्+ प्राप्‍यापि नानीतवान्। => न+आनीतवान्। अहमपि => अहम्+अपि चाभविष्‍यम्। => च+अभविष्‍यम्। अज्ञानस्‍यापि => अज्ञानस्‍य+अपि क्रोधस्‍तपनिरोधक: => क्रोधः+तपनिरोधक: मुनिरेको => मुनिः+एकः महॉस्‍तपस्‍वी। => महान्+तपस्‍वी। जीवनव्रतमासीत्। => जीवनव्रतम्+आसीत्। तस्‍याधिक: => तस्‍य+अधिक: समयस्‍तपस्‍येव => समयः+तपस्‍या+एव पतस्‍ययमानन्‍दस्‍यानुभवमकरोत्। => पतस्‍ययम्+आनन्‍दस्‍य+अनुभवम्+अकरोत्। देवोऽपि => देवः+अपि सेवामकरोत्। => सेवाम्+अकरोत्। स्‍वयं मुनिरपि => स्‍वयम्+ मुनिः+अपि मुनिरपि => मुनिः+अपि गर्वितोऽभवत्। => गर्वितः+अभवत्। मुनिरयं जनसंकुलमार्गेण => मुनिः+अयम्+ जनसंकुलमार्गेण गच्‍छन्‍नास्‍ते। => गच्‍छन्+आस्‍ते। इतश्‍चैको => इतः+च+एकः वस्‍त्रभारमारोप्‍य => वस्‍त्रभारम्+आरोप्‍य गच्‍छन्‍नासीत्। => गच्‍छन्+आसीत्। साम्‍मुख्‍यमभवत्। => साम्‍मुख्‍यम्+अभवत्। रजकस्‍याघातेन => रजकस्‍य+आघातेन मुनिर्भूमौ => मुनिः+भूमौ शरीरं क्षीणं => शरीरम्+ क्षीणम्+ क्षीणं सञ्जातमासीत्। => क्षीणम्+ सञ्जातमम्+आसीत्। सञ्जातमासीत्। => सञ्जातमम्+आसीत्। शरीरं तस्‍याघातन्‍नासहत। => शरीरम्+ तस्‍य+आघातन्+असहत। तस्‍याघातन्‍नासहत। => तस्‍य+आघातन्+असहत। पतन्‍नेव => पतत्+न+एव कथं मदोन्‍मत्त: => कथम्+ मदोन्‍मत्त: प्रचलन्‍तं तपस्विनमपि => प्रचलन्‍तम्+ तपस्विनम्+अपि तपस्विनमपि => तपस्विनम्+अपि किमन्‍धोऽसि, => किमन्‍धः+असि, मत्तवृषभ इव => मत्तवृषभः+ इव केवलं धावसि, => केवलम्+ धावसि, शृण्‍वन्‍नेव => शृण्‍वन्+एव प्रज्‍वलन्‍नास्‍ते। => प्रज्‍वलन्+आस्‍ते। प्रोवाच-अहमन्‍धोऽस्मि, => प्रोवाच-अहम्+अन्‍धः+अस्मि, त्‍वमन्‍धोऽसि। => त्‍वम्+अन्‍धः+असि। स्‍वयं मम => स्‍वयम्+ मम मामेव => माम्+एव अन्‍धोऽस्‍तीति => अन्‍धः+अस्‍ति+इति शीघ्रं गच्‍छ => शीघ्रम्+ गच्‍छ चास्‍मात्‍स्‍थानात्। => च+अस्‍मात्+स्थानात्। चेदस्‍थीन्‍यपि => चेद्+अस्‍थीनि+अपि क्रोधेनाज्‍वलत्। => क्रोधेन+अज्‍वलत्। दोषस्‍तु => दोषः+तु दोषस्‍यारोपणं करोषि। => दोषस्‍य+आरोपणम्+ करोषि। साम्‍मुख्‍यं करिष्‍यसि => साम्‍मुख्‍यम्+ करिष्‍यसि त्‍वत्‍समास्‍तपस्विन:। => त्‍वत्‍समाः+तपस्विन:। पश्‍याधुनैव => पश्‍य+अधुना+एव त्‍वां निपातयामि। => त्‍वाम्+ निपातयामि। रजकस्‍तपस्विनं भूमौ => रजकः+तपस्विनम्+ भूमौ सुदूरञ्चाघर्षयत् => सुदूरम्+च+अघर्षयत् अधिकं वक्ष्‍यसि => अधिकम्+ वक्ष्‍यसि चात्रैव => च+अत्रैव कपालक्रियां विधास्‍यामि। => कपालक्रियाम्+ विधास्‍यामि। तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव अहन्‍तु => अहम्+तु साधुरस्मि। => साधुः+अस्मि। कथं मया => कथम्+ मया व्‍यर्थमेव => व्‍यर्थम्+एव महानपराध: => महान्+अपराध: रजकं प्रोवाच- => रजकम्+ प्रोवाच- नहि-यद्यधुनापि => नहि-यत्+अधुना+अपि तस्‍मात्‍प्रचलित:। => तस्‍मात्+प्रचलित:। पश्चात्तापमकरोत्। => पश्चात्तापम्+अकरोत्। चाद्य => च+अद्य केयं घटना => का+इयम्+ घटना अनामयञ्चापृच्‍छत्। => अनामयम्+च+अपृच्‍छत्। कुत्रासी:, => कुत्र+असि, अहं विपन्‍नावस्‍थायां => अहम्+ विपत्+न+अवस्‍थायाम्+ विपन्‍नावस्‍थायां निपतित:। => विपत्+न+अवस्‍थायाम्+ निपतित:। अहन्‍तु => अहम्+तु सेवायामोवासम्। => सेवायाम्+एव+आसम्। रजकस्‍तथा => रजकः+तथा केवलं तयो: => केवलम्+ तयो: नाटकमपश्‍यम्। => नाटकम्+अपश्‍यम्। चाण्‍डालश्‍चाहमेवासम् देवो => चाण्‍डालः+च+अहम्+एव+आसम्+ देवः कलहं कर्तुं => कलहम्+ कर्तुम्+ कर्तुं क: => कर्तुम्+ क: शक्‍नोति-अहं भवतां => शक्‍नोति-अहम्+ भवताम्+ भवतां सेवायां => भवताम्+ सेवायाम्+ सेवायां समुपस्थित => सेवायाम्+ समुपस्थितः+ समुपस्थित आसम्। => समुपस्थितः+ आसम्। पुनर्मुनिब्रवीत्-नहि => पुनः+मुनिः+अब्रवीत्-नहि चाण्‍डालस्‍तत्र => चाण्‍डालः+तत्र नासीत्। => न+आसीत्। मामपशब्‍देन => माम्+अपशब्‍देन पृथिव्‍यां न्‍यपातयत्। => पृथिव्‍याम्+ न्‍यपातयत्। समारूढ़ आसीत्, => समारूढ़ः+ आसीत्, अहमपश्‍यं यदद्य => अहम्+अपश्‍यम्+ यत्+अद्य यदद्य => यत्+अद्य तात्‍पर्यं ज्ञातवान्। => तात्‍पर्यम्+ ज्ञातवान्। वणिगेको न्‍यवसत्। => वणिक्+एकः+ न्‍यवसत्। साहसन्‍तु => साहसम्+तु नासीत्परमयं वावदूक => न+आसीत्+परम्+अयम्+ वावदूकः+ वावदूक आसीत्। => वावदूकः+ आसीत्। निर्धनोऽप्‍ययं चात्‍मप्रशंसामकरोत्‍प्रत्‍यहम्। => निर्धनः+अपि+अयम्+ च+आत्‍मप्रशंसाम्+अकरोत्+प्रत्यहम्। चात्‍मप्रशंसामकरोत्‍प्रत्‍यहम्। => च+आत्‍मप्रशंसाम्+अकरोत्+प्रत्यहम्। स्‍वाजीविकामचालयत्। => स्‍वाजीविकाम्+अचालयत्। किञ्चित्‍प्रातराशं कृत्‍वा => किञ्चित्+प्रातराशम्+ कृत्‍वा गृहान्निर्गच्‍छतिस्‍म। => गृहात्+निर्गच्‍छतिस्‍म। सायं स्‍वगृहमागच्‍छत्। => सः+अयम्+ स्‍वगृहम्+अगच्‍छत्। स्‍वगृहमागच्‍छत्। => स्‍वगृहम्+अगच्‍छत्। विलम्‍बो भवति => विलम्‍बः+ भवति कारणमपृच्‍छत्। => कारणम्+अपृच्‍छत्। वावदूकोऽयं कामप्‍यप्रत्‍याशितां => वावदूकः+अयम्+ काम्+अपि+अप्रत्‍याशिताम्+ कामप्‍यप्रत्‍याशितां घटनामश्रावयत्। => काम्+अपि+अप्रत्‍याशिताम्+ घटनाम्+अश्रावयत्। घटनामश्रावयत्। => घटनाम्+अश्रावयत्। परं पत्नी => परम्+ पत्नी स्‍वभावं सम्‍यक्‍तया => स्‍वभावम्+ सम्‍यक्‍तया यदयं भयद्रुतो => यत्+अयम्+ भयद्रुतः जनो वर्तते। => जनः+ वर्तते। कदाचित्‍पत्‍नी => कदाचित्+पत्‍नी चाकथयत् => च+अकथयत् किमर्थं व्‍यर्थमेवात्‍मप्रशंसां => किमर्थम्+ व्‍यर्थम्+एव+आत्‍मप्रशंसाम्+ व्‍यर्थमेवात्‍मप्रशंसां करोति। => व्‍यर्थम्+एव+आत्‍मप्रशंसाम्+ करोति। भीतोऽपि => भीतः+अपि दस्‍यूनां साम्‍मुखस्‍य => दस्‍यूनाम्+ साम्‍मुखस्‍य वार्तां करोति। => वार्ताम्+ करोति। कदाचित्त्‍वं मम => कदाचित्+त्वम्+ मम चेत्तदाश्‍चर्यचकिता => चेत्+तदा+आश्‍चर्यचकिता चावश्‍यमेव => च+अवश्‍यम्+एव करणीयास्ति। => करणीया+अस्ति। पतिं प्रोचे-भवानद्य => पतिम्+ प्रोचे-भवान्+अद्य प्रोचे-भवानद्य => प्रोचे-भवान्+अद्य कं ग्रामं => कम्+ ग्रामम्+ ग्रामं गच्‍छति? => ग्रामम्+ गच्‍छति? ग्रामश्‍चातीव => ग्रामः+च+अतीव व्‍यचारयदद्य => व्‍यचारयत्+अद्य चावश्‍यमेव => च+अवश्‍यम्+एव विलम्‍बो भविता। => विलम्‍बः+ भविता। शौर्यस्‍याद्य => शौर्यस्‍य+अद्य परीक्षां करोमि। => परीक्षाम्+ करोमि। वेषं परिवर्त्‍य => वेषम्+ परिवर्त्‍य परिव्‍याप्त आसीत्। => परिव्‍याप्तः+ आसीत्। बहिर्गत्‍वा => बहिः+गत्‍वा पुरुषवेषं धारितवती। => पुरुषवेषम्+ धारितवती। यष्टिकां गृहीत्‍वा => यष्टिकाम्+ गृहीत्‍वा स्‍वपतिं प्रतीक्षते। => स्‍वपतिम्+ प्रतीक्षते। दूरादेव => दूरात्+एव पतिमागच्‍छन्‍तमवालोकयत्। => पतिम्+आगच्‍छन्‍तम्+अवलोकयत्। मदविह्वलो भूत्‍वा => मदविह्वलः+ भूत्‍वा स्‍थापयात्र => स्‍थापय+अत्र समस्‍येयं नूतना => समस्‍या+इयम्+ नूतना चाद्य => च+अद्य दस्‍युरयं कदाचिन्‍मम => दस्‍युः+अयम्+ कदाचित्+मम कदाचिन्‍मम => कदाचित्+मम प्राणान्‍तं करिष्‍यति, => प्राणान्‍तम्+ करिष्‍यति, वस्‍तून्‍यत्रैव => वस्‍तूनि+अत्रैव इत्‍थं पोटलिकामेव => इत्‍थम्+ पोटलिकाम्+एव पोटलिकामेव => पोटलिकाम्+एव शीघ्रं पलायनं => शीघ्रम्+ पलायनम्+ पलायनं कुरु। => पलायनम्+ कुरु। पोटलिकां स्‍वहस्‍ते => पोटलिकाम्+ स्‍वहस्‍ते स्‍वपतिं चपेटिकामेकां => स्‍वपतिम्+ चपेटिकाम्+एकाम्+ चपेटिकामेकां दत्तवती। => चपेटिकाम्+एकाम्+ दत्तवती। एकहोरापर्यन्‍तमत्रैव => एकहोरापर्यन्‍तम्+अत्रैव तस्‍मात्‍प्रचलिता। => तस्‍मात्+प्रचलिता। वणिग्भयेन => वणिक्+भयेन कम्‍पमान आसीत्। => कम्‍पमानः+ आसीत्। व्‍यचारयच्‍च-भाग्‍येनाहमद्य => व्‍यचारयत्+च-भाग्‍येन+अहम्+अद्य जीवितश्चा‍तिष्ठम्। => जीवितः+च+अतिष्ठम्। कदाचिद्दस्‍यु => कदाचित्+दस्‍युः प्रहरेदिति => प्रहरेत्+इति द्विहोरापर्यन्‍तं तत्रैवास्‍थात्। => द्विहोरापर्यन्‍तम्+ तत्रैव+अवस्‍थात्। तत्रैवास्‍थात्। => तत्रैव+अवस्‍थात्। स्‍वगृहं प्राप। => स्‍वगृहम्+ प्राप। प्रविश्‍यैव => प्रविश्‍य+एव कथमद्य => कथम्+अद्य भृशं विलम्‍बेन => भृशम्+ विलम्‍बेन वस्‍तूनां पोटलिका => वस्‍तूनाम्+ पोटलिका विचित्रैका => विचित्र+एका पातिव्रत्‍येनैवाहमद्य => पातिव्रत्‍येन+एव+अहम्+अद्य अद्याहं दस्‍युभि: => अद्य+अहम्+ दस्‍युभि: परिवृतश्चासं होरापर्यन्‍तं => परिवृतः+च+आसम्+ होरापर्यन्‍तम्+ होरापर्यन्‍तं संघर्ष: => होरापर्यन्‍तम्+ संघर्ष: अहमेतादृशं जन्‍यमकुर्वं, => अहम्+एतादृशम्+ जन्‍यम्+अकुर्वम्, जन्‍यमकुर्वं, => जन्‍यम्+अकुर्वम्, प्रधावन्‍तस्‍ते => प्रधावन्‍तः+ते मदीयां पोटलिकामनयन्। => मदीयाम्+ पोटलिकाम्+अनयन्। पोटलिकामनयन्। => पोटलिकाम्+अनयन्। प्राविशदन्‍यथा => प्राविशत्+अन्‍यथा चानर्थ: => च+अनर्थ: स्‍वात्‍मप्रशंसां श्रुत्‍वा => स्‍वात्‍मप्रशंसाम्+ श्रुत्‍वा किमर्थं मिथ्‍याप्रलापं => किमर्थम्+ मिथ्‍याप्रलापम्+ मिथ्‍याप्रलापं करोति? => मिथ्‍याप्रलापम्+ करोति? दस्‍यवश्चासन्। => दस्‍यवः+च+आसन्। अहमेवासं तत्र => अहम्+एव+आसम्+ तत्र कृताऽऽसीत्। => कृता+आसीत्। त्‍वमेवासी: => त्‍वम्+एव+असी: किं चपेटिकादानावसरे => किम्+ चपेटिकात्+अनावसरे चपेटिकादानावसरे => चपेटिकात्+अनावसरे मामुपकृतवन्‍तौ। => माम्+उपकृतवन्‍तौ। सप्तनक्षत्रात्‍मकं भवनं => सप्तनक्षत्रात्‍मकम्+ भवनम्+ भवनं निर्मापितमासीत्। => भवनम्+ निर्मापितम्+आसीत्। निर्मापितमासीत्। => निर्मापितम्+आसीत्। सर्वविधं सौविध्‍यं => सर्वविधम्+ सौविध्‍यम्+ सौविध्‍यं सुसम्‍पादितम्। => सौविध्‍यम्+ सुसम्‍पादितम्। भवनमेतद् => भवनम्+एतदत् दर्शनीयमासीत्। => दर्शनीयम्+आसीत्। प्रवेशमकरोत्। => प्रवेशम्+अकरोत्। तस्मिन्‍भवने => तस्मिन्+भवने प्रसुप्त आसीत्। => प्रसुप्तः+ आसीत्। ध्‍वनिरेक: => ध्‍वनिः+एक: साहसं कृत्‍वा => साहसम्+ कृत्‍वा शयनमकरोत् => शयनम्+अकरोत् किञ्चित्‍कालानन्‍तरं पुनस्‍तथैव => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ पुनः+तथैव पुनस्‍तथैव => पुनः+तथैव ध्‍वनिर्निर्गत:। => ध्‍वनिः+निर्गत:। गृहान्निर्गत:। => गृहात्+निर्गत:। दु:खितोभूत्‍वा => दु:खितः+भूत्‍वा सभां प्राप, => सभाम्+ प्राप, घटितां समस्‍तां => घटिताम्+ समस्‍ताम्+ समस्‍तां घटनामवर्णयत्। => समस्‍ताम्+ घटनाम्+अवर्णयत्। घटनामवर्णयत्। => घटनाम्+अवर्णयत्। निर्माणं कारितवान् => निर्माणम्+ कारितवान् परं सर्वं => परम्+ सर्वम्+ सर्वं निरर्थकं => सर्वम्+ निरर्थकम्+ निरर्थकं सञ्जातम्। => निरर्थकम्+ सञ्जातम्। भवानेव => भवान्+एव किं करणीयमिति। => किम्+ करणीयम्+इति। करणीयमिति। => करणीयम्+इति। मदीयेच्‍छा => मदीया+इच्‍छा भव्‍यभवनेऽपि => भव्‍यभवने+अपि निवसितुन्‍न => निवसितुम्+न पृष्टवान्-किं भवानिच्‍छति, => पृष्टवान्-किम्+ भवान्+इच्‍छति, भवानिच्‍छति, => भवान्+इच्‍छति, भवनमेतत् => भवनम्+एतत् स्‍पष्टं वदतु। => स्‍पष्टम्+ वदतु। व्‍ययितान्‍येतस्‍य => व्‍ययितानि+एतस्‍य सत्‍यं सत्‍यं => सत्‍यम्+ सत्‍यम्+ सत्‍यं कथितवान्। => सत्‍यम्+ कथितवान्। तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव सर्वं धनं => सर्वम्+ धनम्+ धनं प्राप्तवान्। => धनम्+ प्राप्तवान्। स्‍वगृहमागत:। => स्‍वगृहम्+आगत:। निश्चितं यदहं => निश्चितम्+ यत्+अहम्+ यदहं स्‍वयमेव => यत्+अहम्+ स्‍वयम्+एव स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव शयनं करिष्‍यामि, => शयनम्+ करिष्‍यामि, किमस्ति => किम्+अस्ति नृपतिस्‍तत्रैकाकी => नृपतिः+तत्र+एकाकी शयनमकरोत्। => शयनम्+अकरोत्। ध्‍वनिर्निर्गत:। => ध्‍वनिः+निर्गत:। अहं पतामि, => अहम्+ पतामि, अहं पतामि => अहम्+ पतामि द्वित्रिवारमित्‍थमेव => द्वित्रिवारम्+इत्‍थम्+एव ध्‍वनिरागत:। => ध्‍वनिः+आगत:। नृपतिरपि => नृपतिः+अपि तथैवोत्तरं दत्तवान्। => तथैव+उत्तरम्+ दत्तवान्। पुरुषस्‍यास्‍य => पुरुषस्‍य+अस्‍य वर्णनं प्राप्‍यते। => वर्णनम्+ प्राप्‍यते। यन्‍महता => यत्+महता सञ्जातायां सिद्ध्यामधोभागतो => सञ्जातायाम्+ सिद्ध्याम्+अधोभागतः सिद्ध्यामधोभागतो => सिद्ध्याम्+अधोभागतः रात्रावस्‍यां परिपूर्यते। => रात्रौ+अस्‍याम्+ परिपूर्यते। इत्‍थमेव => इत्‍थम्+एव प्रतिरात्रिं कर्तुं => प्रतिरात्रिम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍यते। => कर्तुम्+ शक्‍यते। शिरोभागतस्‍तस्‍य => शिरोभागतः+तस्य कर्तनं क्रियते => कर्तनम्+ क्रियते इयं कथा => इयम्+ कथा पूजनमकरोत् => पूजनम्+अकरोत् प्रातर्वायुरिवेयं वार्ता => प्रातः+वायुः+इव+इयम्+ वार्ता वार्तामिमां ज्ञातवॉस्‍तदा => वार्ताम्+इमाम्+ ज्ञातवान्+तदा ज्ञातवॉस्‍तदा => ज्ञातवान्+तदा नितरां दु:खितोऽभवत्। => नितराम्+ दु:खितः+अभवत्। दु:खितोऽभवत्। => दु:खितः+अभवत्। स्‍वभाग्‍यं निन्‍दन् => स्‍वभाग्‍यम्+ निन्‍दन् सन्‍तप्तश्चातीव => सन्‍तप्तः+च+अतीव निर्मितं भवनमपि => निर्मितम्+ भवनम्+अपि भवनमपि => भवनम्+अपि गतं स्‍वर्णपुरुषोऽपि। => गतम्+ स्‍वर्णपुरुषः+अपि। स्‍वर्णपुरुषोऽपि। => स्‍वर्णपुरुषः+अपि। भवतामिच्‍छा => भवताम्+इच्‍छा स्‍वभवनं स्‍वर्णपुरुषमपि। => स्‍वभवनम्+ स्‍वर्णपुरुषम्+अपि। स्‍वर्णपुरुषमपि। => स्‍वर्णपुरुषम्+अपि। एतत्‍सर्वन्‍तु => एतत्+सर्वम्+तु भवतामेव => भवताम्+एव मूढानां शास्‍त्रार्थ: => मूढानाम्+ शास्‍त्रार्थ: ब्राह्मणश्चैको => ब्राह्मणः+च+एकः वाराणस्‍यां गत्‍वा => वाराणस्‍याम्+ गत्‍वा विद्याभ्‍यासमकरोत्। => विद्याभ्‍यासम्+अकरोत्। चानेकशास्‍त्राणां प्रकाण्‍ड: => च+अनेकशास्‍त्राणाम्+ प्रकाण्‍ड: स्‍वपुस्‍तकान्‍यश्वे => स्‍वपुस्‍तकानि+अश्वे सानन्‍दं स्‍वगृहं => सानन्‍दम्+ स्‍वगृहम्+ स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति सन्निकट एव => सन्निकटे+ एव विश्रामार्थं कूपपार्श्‍वे => विश्रामार्थम्+ कूपपार्श्‍वे कुशलक्षेमपृच्‍छन् => कुशलक्षेम्+अपृच्‍छन् भवतामागमनमभूत् => भवताम्+आगमनम्+अभूत् इत्‍यप्‍यपृच्‍छन्। => इति+अपि+अपृच्‍छन्। काश्‍यां द्वादश-वर्षाण्‍यध्‍ययनं => काश्‍याम्+ द्वादश-वर्षाणि+अध्‍ययनम्+ द्वादश-वर्षाण्‍यध्‍ययनं कृत्‍वा => द्वादश-वर्षाणि+अध्‍ययनम्+ कृत्‍वा प्रतिनिवृत्तोऽस्मि। => प्रतिनिवृत्तः+अस्मि। किं भवान् => किम्+ भवान् शास्‍त्रार्थमपि => शास्‍त्रार्थम्+अपि कर्तुं शक्‍नोति? => कर्तुम्+ शक्‍नोति? यद्यस्मिन् => यत्+यस्मिन् भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। व्‍यचारयन्-स्‍वग्रामस्‍थं पण्डितमाकारयन्‍तु, => व्‍यचारयन्-स्‍वग्रामस्‍थम्+ पण्डितम्+अकारयन्‍तु, पण्डितमाकारयन्‍तु, => पण्डितम्+अकारयन्‍तु, अयं किं => अयम्+ किम्+ किं पठित्‍वा => किम्+ पठित्‍वा समायातोऽस्ति। => समायातः+अस्ति। पण्डितस्‍तत्‍कालमेव => पण्डितः+तत्‍कालम्+एव ग्रामादाकारित:। => ग्रामात्+अकारित:। जडवल्‍लक्ष्‍यते => जडवत्+लक्ष्‍यते प्रश्नं पृच्‍छतु। => प्रश्नम्+ पृच्‍छतु। भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि वरं स्‍यात्। => वरम्+ स्‍यात्। अयं भवत: => अयम्+ भवत: घोटकञ्च => घोटकम्+च यद्यहं पराजितो => यत्+अहम्+ पराजितः+ पराजितो भविष्‍यामि => पराजितः+ भविष्‍यामि मद्गृहस्‍थं श्रेष्ठं => मद्गृहस्‍थम्+ श्रेष्ठम्+ श्रेष्ठं वस्‍तु => श्रेष्ठम्+ वस्‍तु नेतुं शक्‍नोति। => नेतुम्+ शक्‍नोति। क्रियतां प्रश्‍न:? => क्रियताम्+ प्रश्‍न:? तात्‍पर्यं ब्रूहि। => तात्‍पर्यम्+ ब्रूहि। किमप्‍युत्तरमस्‍य => किमपि+उत्तरम्+अस्‍य दातुमसमर्थ: => दातुम्+असमर्थ: प्रोचु-ग्राम्‍यपण्डितस्‍तु => प्रोचु-ग्राम्‍यपण्डितः+तु विजयं प्राप्तवान्, => विजयम्+ प्राप्तवान्, नवागतं पण्डितं => नव+आगतम्+ पण्डितम्+ पण्डितं पराजितवान्। => पण्डितम्+ पराजितवान्। घोटकञ्च => घोटकम्+च स्‍वगृहं प्राप्त:। => स्‍वगृहम्+ प्राप्त:। पण्डिस्‍यापमानं कृत्‍वा => पण्डिस्‍य+अपमानम्+ कृत्‍वा तस्‍मान्निष्‍कासितवन्‍तस्‍ते। => तस्‍मात्+निष्‍कासितवन्‍तः+ते। उदासीनोऽयं पण्डित: => उदासीनः+अयम्+ पण्डित: स्‍वगृहं प्राप-पित्रा => स्‍वगृहम्+ प्राप-पित्रा किमभूत्, => किम्+अभूत्, कथमुदासीनोऽसि। => कथम्+उदासीनः+असि। घटितं तत्‍सर्वं => घटितम्+ तत्‍सर्वम्+ तत्‍सर्वं कथितवान्। => तत्‍सर्वम्+ कथितवान्। चिन्‍तां मा => चिन्‍ताम्+ मा अहं जानामि => अहम्+ जानामि तं पण्डितं => तम्+ पण्डितम्+ पण्डितं सम्‍यक्‍तया। => पण्डितम्+ सम्‍यक्‍तया। घोटकश्चात्र => घोटकः+च+अत्र शास्‍त्रार्थस्‍योत्तरमहं दास्‍यामि। => शास्‍त्रार्थस्‍य+उत्तरम्+अहम्+ दास्‍यामि। किञ्चिद्दिनान्‍तरं पिता => किञ्चित्+दिनान्‍तरम्+ पिता धौतवस्‍त्रं तिलकादिकञ्च => धौतवस्‍त्रम्+ तिलकादिकम्+च तिलकादिकञ्च => तिलकादिकम्+च तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव नवागतं पण्डितं => नवागतम्+ पण्डितम्+ पण्डितं विलोक्‍य => पण्डितम्+ विलोक्‍य ग्रामीणाश्चैकत्रिता: => ग्रामीणाः+च+एकत्रिता: समागमनमभूद् => समागमनम्+अभूत् प्राह-शास्‍त्रार्थं कुर्वन्‍नत्र => प्राह-शास्‍त्रार्थम्+ कुर्वन्+अत्र कुर्वन्‍नत्र => कुर्वन्+अत्र समागतोऽस्मि => समागतः+अस्मि सुदूरात्‍प्रदेशात्। => सुदूरात्+प्रदेशात्। इयं मम => इयम्+ मम पूर्ववज्‍जयपराजयस्‍य => पूर्ववत्+जयपराजयस्‍य निर्धारणं सञ्जातम्। => निर्धारणम्+ सञ्जातम्। पण्डितोऽपि => पण्डितः+अपि स्‍वप्रश्नं समुपस्‍थापयत् => स्‍वप्रश्नम्+ समुपस्‍थापयत् चपेटाद्वयं ग्रामीणपण्डितस्‍य => चपेटाद्वयम्+ ग्रामीणपण्डितस्‍य पूर्वं “तुम्‍बक => पूर्वम्+ “तुम्‍बक कथं भविष्‍यति => कथम्+ भविष्‍यति पूर्वन्‍तु => पूर्वम्+तु तदनन्‍तरं भविष्‍यति => तदनन्‍तरम्+ भविष्‍यति पुनश्‍चपेटिकाद्वयमपातयत्तस्‍य => पुनः+चपेटिकाद्वयम्+अपातयत्+तस्‍य ग्रामीणा जना: => ग्रामीणाः+ जना: जयं घोषितवन्‍त:। => जयम्+ घोषितवन्‍त:। अस्‍माकं ग्रामस्‍य => अस्‍माकम्+ ग्रामस्‍य पण्डितश्चेयन्‍त: => पण्डितः+च+इयन्‍त: कथं तुम्‍बानां => कथम्+ तुम्‍बानाम्+ तुम्‍बानां समुत्‍पत्ति: => तुम्‍बानाम्+ समुत्‍पत्ति: पण्डितो ग्रामीणपण्डितस्‍य => पण्डितः+ ग्रामीणपण्डितस्‍य घोटकञ्चान्‍यानि => घोटकम्+च+अन्‍यानि श्रेष्ठवस्‍तून्‍यपि => श्रेष्ठवस्‍तूनि+अपि स्‍वग्रामं प्रति। => स्‍वग्रामम्+ प्रति। स्‍वपुत्रं सर्वां => स्‍वपुत्रम्+ सर्वाम्+ सर्वां शास्‍त्रार्थचर्चामश्रावयत्। => सर्वाम्+ शास्‍त्रार्थचर्चाम्+अश्रावयत्। शास्‍त्रार्थचर्चामश्रावयत्। => शास्‍त्रार्थचर्चाम्+अश्रावयत्। एतादृशं शास्‍त्रार्थं => एतादृशम्+ शास्‍त्रार्थम्+ शास्‍त्रार्थं भवानेव => शास्‍त्रार्थम्+ भवान्+एव भवानेव => भवान्+एव कर्तुं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। जन्‍मान्‍धश्चैक: => जन्‍मान्‍धः+च+एक: श्लोकानयं कण्‍ठस्‍थानकरोत्। => श्लोकान्+अयम्+ कण्‍ठस्‍थान्+अकरोत्। कण्‍ठस्‍थानकरोत्। => कण्‍ठस्‍थान्+अकरोत्। प्रतिदिनं तत्‍कृते => प्रतिदिनम्+ तत्‍कृते भोजनञ्चा-गच्‍छति => भोजनम्+च+आगच्‍छति तद्भोजनं भगवन्‍तं => तद्भोजनम्+ भगवन्‍तम्+ भगवन्‍तं समर्प्‍य => भगवन्‍तम्+ समर्प्‍य जनास्‍तत्‍कृते => जनाः+तत्‍कृते दक्षिणामपि => दक्षिणाम्+अपि एवं बहूनि => एवम्+ बहूनि रूप्‍यकाण्‍यप्‍ययमेकत्रितान्‍यकरोत्। => रूप्‍यकाणि+अपि+अयम्+एकत्रितानि+अकरोत्। रुप्‍यके-भ्‍यश्‍चायं दीनारानक्रीणात्। => रुप्‍यकेभ्‍यः+च+अयम्+ दीनारान्+अक्रीणात्। दीनारानक्रीणात्। => दीनारान्+अक्रीणात्। दीनारानयं सर्वदा => दीनारान्+अयम्+ सर्वदा विषयेऽस्मिन्‍कस्‍यापि => विषये+अस्मिन्+कस्‍यापि विश्वासं नाकरोदयम्। => विश्वासम्+ न+अकरोत्+अयम्। नाकरोदयम्। => न+अकरोत्+अयम्। पञ्वचञ्चकास्‍तत्र => पञ्चवञ्चकाः+तत्र तेऽब्रुवन् => ते+अब्रुवन् वयं मोहमयीनगरस्‍य => वयम्+ मोहमयीनगरस्‍य रत्नपरीक्षकास्‍तीर्थयात्रार्थं विनिर्गता:। => रत्नपरीक्षकाः+तीर्थयात्रार्थम्+ विनिर्गता:। अद्यतनं दिनं => अद्यतनम्+ दिनम्+ दिनं धन्‍यमस्ति => दिनम्+ धन्‍यम्+अस्ति धन्‍यमस्ति => धन्‍यम्+अस्ति यत्‍कस्‍यापि => यत्+कस्‍यापि दर्शनं सञ्जातम्। => दर्शनम्+ सञ्जातम्। भोजनमस्‍मदीयमेव => भोजनम्+अस्‍मदीयम्+एव सादरं प्रदत्तं => सादरम्+ प्रदत्तम्+ प्रदत्तं भोजनं => प्रदत्तम्+ भोजनम्+ भोजनं ग्रहीतम्। => भोजनम्+ ग्रहीतम्। दीनारमेकं प्रायच्‍छन् => दीनारम्+एकम्+ प्रायच्‍छन् इत्‍थं त्रीणि => इत्‍थम्+ त्रीणि यावत्ते => यावत्+ते तेऽकथयन्-वयं तीर्थायात्रार्थं => ते+अकथयन्-वयम्+ तीर्थयात्रार्थम्+ तीर्थायात्रार्थं विनिर्गता: => तीर्थयात्रार्थम्+ विनिर्गता: चास्‍माभि: => च+अस्‍माभि: काठिन्‍यमनुभूयते। => काठिन्‍यम्+अनुभूयते। अस्‍माकं तु => अस्‍माकम्+ तु नियमो वर्तते => नियमः+ वर्तते यत्‍कमपि => यत्+कमपि सन्‍तपुरुषं भोजनं => सन्‍तपुरुषम्+ भोजनम्+ भोजनं कारयित्‍वा => भोजनम्+ कारयित्‍वा दीनारं दत्‍वा => दीनारम्+ दत्‍वा तदनन्‍तरमेव => तदनन्‍तरम्+एव भोजनं कुर्म:। => भोजनम्+ कुर्म:। परं कदाचिद् => परम्+ कदाचिद् यावत्‍सन्‍तपुरुषस्‍य => यावत्+सन्‍तपुरुषस्‍य दर्शनमेव => दर्शनम्+एव अतो वयमपि => अतः+ वयम्+अपि वयमपि => वयम्+अपि निराहारास्तिष्ठाम:। => निराहाराः+तिष्ठाम:। वयं सादरं => वयम्+ सादरम्+ सादरं निवेदयामो => सादरम्+ निवेदयामः+ निवेदयामो यद्भवानस्‍माभि: => निवेदयामः+ यत्+भवान्+अस्‍माभि: यद्भवानस्‍माभि: => यत्+भवान्+अस्‍माभि: रत्नपरीक्षकाणां विनयपूर्णेनाग्रहेण => रत्नपरीक्षकाणाम्+ विनयपूर्णेन+आग्रहेण विनयपूर्णेनाग्रहेण => विनयपूर्णेन+आग्रहेण स्‍वस्‍वीकृतिं दत्तवान्। => स्‍वस्‍वीकृतिम्+ दत्तवान्। विचारितं यत्तीर्थयात्रापि => विचारितम्+ यत्+तीर्थयात्रा+अपि यत्तीर्थयात्रापि => यत्+तीर्थयात्रा+अपि स्‍वर्णदीनाराश्चापि => स्‍वर्णदीनाराः+च+अपि भोजनमपि => भोजनम्+अपि सम्‍मानपूर्वकं मिलिष्‍यति। => सम्‍मानपूर्वकम्+ मिलिष्‍यति। वञ्चका मनसि => वञ्चकाः+ मनसि स्‍वामिनं रथ => स्‍वामिनम्+ रथ शुभारम्‍भं कृतवन्‍त:। => शुभारम्‍भम्+ कृतवन्‍त:। इतश्चान्‍धसंन्‍यासी => इतः+च+अन्‍धसंन्‍यासी कुञ्चिकां रक्षकाय => कुञ्चिकाम्+ रक्षकाय सुदूरं विनिर्गता:। => सुदूरम्+ विनिर्गता:। प्रतिदिनं ते => प्रतिदिनम्+ ते संन्‍यासिनं भोजनं => संन्‍यासिनम्+ भोजनम्+ भोजनं कारयित्‍वा => भोजनम्+ कारयित्‍वा दीनारमेकं प्रायच्‍छन्। => दीनारम्+एकम्+ प्रायच्‍छन्। गहनं वनं => गहनम्+ वनम्+ वनं समागतम्। => वनम्+ समागतम्। भवानुत्तरतु। => भवान्+उत्तरतु। इतश्चैक: => इतः+च+एक: शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव वयमग्रे => वयम्+अग्रे वयं राजमार्गेणागच्‍छाम:। => वयम्+ राजमार्गेण+आगच्‍छाम:। राजमार्गेणागच्‍छाम:। => राजमार्गेण+आगच्‍छाम:। लुण्‍ठका भविष्‍यन्ति => लुण्‍ठकाः+ भविष्‍यन्ति तस्मिन्‍पदातिमार्गे। => तस्मिन्+पदातिमार्गे। किमर्थं गच्‍छन्ति। => किमर्थम्+ गच्‍छन्ति। इतस्‍तु => इतः+तु प्रस्‍तरखण्‍डैस्‍तान् => प्रस्‍तरखण्‍डैः+तान् वराकश्चान्‍धसंन्‍यासी => वराकः+च+अन्‍धसंन्‍यासी प्राचलदेकाकी => प्राचलत्+एकाकी तस्मिस्तिर्यग्‍मार्गे। => तस्मिन्+तिर्यक्+मार्गे। शुभेच्‍छुना => शुभ+इच्‍छुना दूरादेव => दूरात्+एव नायं मार्ग:, => न+अयम्+ मार्ग:, प्रस्‍तरखण्‍डान्निष्‍कास्‍य => प्रस्‍तरखण्‍डान्+निष्‍कास्‍य तं प्रति => तम्+ प्रति जनाश्चापि => जनाः+च+अपि स्‍वामिनं न्‍यवारयन्किन्‍तु => स्‍वामिनम्+ न्‍यवारयन्+किन्‍तु न्‍यवारयन्किन्‍तु => न्‍यवारयन्+किन्‍तु दुर्भाग्‍यवशाद्धितकारि => दुर्भाग्‍यवशात्+हितकारि वचनमपि => वचनम्+अपि नाशृणोत्। => न+अशृणोत्। परिखायां न्‍यपतत्। => परिखायाम्+ न्‍यपतत्। चानेन => च+अनेन निधनं जायते। => निधनम्+ जायते। शासनं सुव्‍यवस्थितं => शासनम्+ सुव्‍यवस्थितम्+ सुव्‍यवस्थितं तथा => सुव्‍यवस्थितम्+ तथा न्‍यायसम्‍प्न्‍नमासीत्। => न्‍यायसम्‍पन्नम्+आसीत्। तत्रोज्‍जयिनीनगरे => तत्र+उज्‍जयिनीनगरे परस्‍परं प्रगाढ़ा => परस्‍परम्+ प्रगाढ़ा चासीत्। => च+आसीत्। अस्‍माकं प्रीतिर्भविष्‍येऽपि => अस्‍माकम्+ प्रीतिः+भविष्‍ये+अपि प्रीतिर्भविष्‍येऽपि => प्रीतिः+भविष्‍ये+अपि यदावयो: => यत्+आवयो: भवेत्तथान्‍यस्‍य => भवेत्+तथा+अन्‍यस्‍य भवेत्तर्हि => भवेत्+तर्हि परस्‍परं विवाहं => परस्परम्+ विवाहम्+ विवाहं करिष्‍याव:। => विवाहम्+ करिष्‍याव:। तेनावयोर्मैत्री => तेन+आवयोः+मैत्री लिखितानुबन्‍धनं कृतवन्‍तौ => लिखितानुबन्‍धनम्+ कृतवन्‍तौ चास्‍य => च+अस्‍य भाग्‍यवशादेकस्‍य => भाग्‍यवशात्+एकस्‍य सञ्जातश्चान्‍यस्‍य => सञ्जातः+च+अन्‍यस्‍य परस्‍परं भृशं => परस्‍परम्+ भृशम्+ भृशं मुमुदाते। => भृशम्+ मुमुदाते। विधेर्विधानं विचित्रं => विधेः+विधानम्+ विचित्रम्+ विचित्रं वर्तते। => विचित्रम्+ वर्तते। नरश्चान्‍यद् => नरः+च+अन्‍यत् विधिश्चान्‍यत्। => विधिः+च+अन्‍यत्। अदृष्टं दैवं => अदृष्टम्+ दैवम्+ दैवं यत्किमपि => दैवम्+ यत्किमपि कर्तुं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। बालोऽयं पञ्चवर्षस्‍य => बालः+अयम्+ पञ्चवर्षस्‍य सञ्जातस्‍तदा => सञ्जातः+तदा पितुर्निधनं सञ्जातम्। => पितुः+निधनम्+ सञ्जातम्। यथाकथञ्चित्‍पुत्रस्‍य => यथाकथञ्चित्+पुत्रस्‍य पालनं कृतवती। => पालनम्+ कृतवती। यथासमयं तं => यथासमयम्+ तम्+ तं विद्याध्‍ययने => तम्+ विद्याध्‍ययने कालक्रमेणायं कोटिपतिर्जात:। => कालक्रमेण+अयम्+ कोटिपतिः+जात:। कोटिपतिर्जात:। => कोटिपतिः+जात:। उद्योगपतिरयं स्‍वसुताया => उद्योगपतिः+अयम्+ स्‍वसुतायाः विवाहार्थं कमपि => विवाहार्थम्+ कमपि श्रेष्ठिवर्यमन्‍वेषयति => श्रेष्ठिवर्यम्+अन्‍वेषयति स व्‍यचारयत्‍तस्‍य => सः+ व्‍यचारयत्+तस्‍य व्‍यचारयत्‍तस्‍य => व्‍यचारयत्+तस्‍य मत्‍पुत्र्या निर्वाह: => मत्‍पुत्र्याः+ निर्वाह: कथं भविष्‍यति? => कथम्+ भविष्‍यति? स तेन => सः+ तेन समं सम्‍ब‍न्‍धविच्‍छेदं => समम्+ सम्‍ब‍न्‍धविच्‍छेदम्+ सम्‍ब‍न्‍धविच्‍छेदं कृतवान्। => सम्‍ब‍न्‍धविच्‍छेदम्+ कृतवान्। विचारितम्-कथन्‍न विक्रमादित्‍येन => विचारितम्-कथम्+ न करिष्‍यामि? => विवाहम्+करिष्‍यामि? विक्रमादित्‍यसमीपं गत्‍वा => विक्रमादित्‍यसमीपम्+ गत्‍वा स्‍वप्रस्‍तावं प्रास्‍तौत्। => स्‍वप्रस्‍तावम्+ प्रास्‍तौत्। विक्रमेणोररीकृतोऽयं प्रस्‍ताव:। => विक्रमेण+उररीकृतः+अयम्+ प्रस्‍ताव:। नागरिकास्‍तथ्‍येनानेवागताः => नागरिकाः+तथ्‍येन+अनेन+अवगताः वरयात्रार्थं हस्तिनं => वरयात्रार्थम्+ हस्तिनम्+ हस्तिनं समारूढश्चासीत्। => हस्तिनम्+ समारूढः+च+आसीत्। समारूढश्चासीत्। => समारूढः+च+आसीत्। श्रेष्ठिगृहं प्रति => श्रेष्ठिगृहम्+ प्रति हर्म्‍यपृष्ठेष्‍वारुह्य => हर्म्‍यपृष्ठेषु+आरुह्य वरयात्रां पश्चन्‍तश्चासन्। => वरयात्राम्+ पश्यन्‍तः+च+आसन्। पश्चन्‍तश्चासन्। => पश्यन्‍तः+च+आसन्। इतो निर्धनश्रेष्ठिन: => इतः+ निर्धनश्रेष्ठिन: मातुरीदृशीमवस्‍थां वीक्ष्‍य => मातुः+ईदृशीम्+अवस्‍थाम्+ वीक्ष्‍य किमर्थमधुना => किमर्थम्+अधुना पिताद्य => पिता+अद्य ह्यभविष्‍यत्तर्हि => हि+अभविष्‍यत्+तर्हि वरयात्रेयमस्‍मद्गृहं समागमिष्‍यत्। => वरयात्रा+इयम्+अस्‍मत्+गृहम्+ समागमिष्‍यत्। एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा पुत्रश्चाश्चर्यचकित: => पुत्रः+च+आश्चर्यचकित: कपोलयोश्चाश्रूणि => कपोलयोः+च+अश्रूणि सर्वरहस्‍यं प्रकटीचकार। => सर्वरहस्‍यम्+ प्रकटीचकार। लिखितानुबन्‍धनपत्रञ्च => लिखितानुबन्‍धनपत्रम्+च अनुबन्‍धपत्रं पठित्‍वा => अनुबन्‍धपत्रम्+ पठित्‍वा नागरिकाश्चापि => नागरिकाः+च+अपि साक्षिणश्चासन्। => साक्षिणः+च+आसन्। न्‍यूनातिन्‍यूनमस्मिन् => न्‍यूनातिन्‍यूनम्+अस्मिन् युवकोऽयमेकस्‍योच्‍चभवनस्‍य => युवकः+अयम्+एकस्‍य+उच्‍चभवनस्‍य पृष्ठमारुरोह। => पृष्ठम्+आरुरोह। यस्‍माद्राज्ञो => यस्‍मात्+राज्ञः चासीत्। => च+आसीत्। गजपृष्ठस्थितो राजा => गजपृष्ठस्थितः+ राजा सन्निकटमागच्‍छत्तदा => सन्निकटम्+आगच्‍छत्+तदा युवकोऽयं प्रोच्‍चस्‍वरेण => युवकः+अयम्+ प्रोच्‍चस्‍वरेण दयालुर्भवान् => दयालुः+भवान् युवकास्‍यास्‍य => युवकस्‍य+अस्‍य व्‍यथां शृणोतु। => व्‍यथाम्+ शृणोतु। कर्णकुहरयोर्ध्‍वनिरयं पतित: => कर्णकुहरयोः+ध्वनिः+अयम्+ पतित: प्रजावत्‍सलो नृपतिर्युवानमेनं => प्रजावत्‍सलः+ नृपतिः+य़ुवानम्+एनम्+ नृपतिर्युवानमेनं स्‍वाङ्के => नृपतिः+य़ुवानम्+एनम्+ स्‍वाङ्के किं कथयितुमिच्‍छसि? => किम्+ कथयितुम्+इच्‍छसि? कथयितुमिच्‍छसि? => कथयितुम्+इच्‍छसि? तवान्‍तर्व्‍यथा? => तव+अन्‍तर्व्‍यथा? तदनुबन्‍धपत्रं दर्शितवान्। => तत्+अनुबन्‍धपत्रम्+ दर्शितवान्। पत्रं पठित्‍वा => पत्रम्+ पठित्‍वा वरयात्रेयं श्रेष्ठिनो => वरयात्रा+इयम्+ श्रेष्ठिनः स्‍वागतार्थं सम्‍मुखे => स्‍वागतार्थम्+ सम्‍मुखे समुपस्थित आसीत्। => समुपस्थितः+ आसीत्। पत्रमेतत्किं भवद्धस्‍तलिखितं => पत्रम्+एतत्+किम्+ भवत्+हस्‍तलिखितम्+ भवद्धस्‍तलिखितं वर्तते? => भवत्+हस्‍तलिखितम्+ वर्तते? पत्रं विलोक्‍य => पत्रम्+ विलोक्‍य विजयो भ‍वति, => विजयः+ भ‍वति, नासत्‍यस्‍य। => न+असत्‍यस्‍य। शीघ्रं वद, => शीघ्रम्+ वद, हस्‍तलिखितं वर्तते => हस्‍तलिखितम्+ वर्तते चानुबन्‍धपत्रमेतत्? => च+अनुबन्‍धपत्रम्+एतत्? प्रोवाच-पत्रमेतत्तु => प्रोवाच-पत्रम्+एतत्+तु हस्‍तलिखितं वर्तते। => हस्‍तलिखितम्+ वर्तते। लिखितानुसारं कार्यं => लिखितानुसारम्+ कार्यम्+ कार्यं कथन्‍न => कार्यम्+ कथम्+न कथन्‍न => कथम्+न स्‍थितिरपि => स्‍थितिः+अपि एतदर्थमेवैतत्‍संवृत्तम्। => एतदर्थम्+एव+एतत्+संवृत्तम्। प्राह-किमयमसहायो मित्रपुत्रस्‍तव => प्राह-किम्+अयम्+असहायः+ मित्रपुत्रः+तव मित्रपुत्रस्‍तव => मित्रपुत्रः+तव सुतो नास्ति? => सुतः+ न+अस्ति? नास्ति? => न+अस्ति? भौतिकं धनं => भौतिकम्+ धनम्+ धनं सम्‍पदश्च। => धनम्+ सम्‍पदः+च। सम्‍पदश्च। => सम्‍पदः+च। परिधानार्थं दत्तवान्। => परिधानार्थम्+ दत्तवान्। तत्रस्‍थं सम्‍पूर्णं => तत्रस्‍थम्+ सम्‍पूर्णम्+ सम्‍पूर्णं परिदृश्‍यं => सम्‍पूर्णम्+ परिदृश्‍यम्+ परिदृश्‍यं परिवर्तितमासीत्। => परिदृश्‍यम्+ परिवर्तितम्+आसीत्। परिवर्तितमासीत्। => परिवर्तितम्+आसीत्। विक्रमादित्‍यो जयतु-ध्‍वनिरयं => विक्रमादित्‍यः+ जयतु-ध्‍वनिः+अयम्+ जयतु-ध्‍वनिरयं सर्वत्र => जयतु-ध्‍वनिः+अयम्+ सर्वत्र न्‍यायप्रियो नृपतिर्वस्‍तुत: => न्‍यायप्रियः+ नृपतिः+वस्‍तुत: नृपतिर्वस्‍तुत: => नृपतिः+वस्‍तुत: प्रजापालको भवति। => प्रजापालकः+ भवति। विचारितं यज्‍जना: => विचारितम्+ यत्+जना: यज्‍जना: => यत्+जना: वैषम्‍यं समुत्‍पादयन्ति। => वैषम्‍यम्+ समुत्‍पादयन्ति। सुस्थिरां व्‍यवस्‍थां => सुस्थिराम्+ व्‍यवस्‍थाम्+ व्‍यवस्‍थां विधातुमेवायं => व्‍यवस्‍थाम्+ विधातुम्+एव+अयम्+ विधातुमेवायं नियमं => विधातुम्+एव+अयम्+ नियमम्+ नियमं कृतवान् => नियमम्+ कृतवान् व्‍यवस्‍थामिमां हृदयेन => व्‍यवस्‍थाम्+इमाम्+ हृदयेन पर्वतस्‍योपत्‍यकायां ट्रबुआंगसाननामको => पर्वतस्‍य+उपत्‍यकायाम्+ ट्रबुआंगसाननामकः+ ट्रबुआंगसाननामको ग्राम => ट्रबुआंगसाननामकः+ ग्रामः+ ग्राम आसीत्। => ग्रामः+ आसीत्। प‍रिवारश्चैको न्‍यवसत्। => परिवारः+च+एकः+ न्‍यवसत्। वीरतायामजेयश्चायं परिवार:। => वीरतायाम्+अजेयः+च+अयम्+ परिवार:। लियूनामको बालको => नियूनामकः+ बालकः+ बालको लक्ष्‍यभेदेन => बालकः+ लक्ष्‍यभेदेन चोड्डीयमानं खगमपि => च+उड्डीयमानम्+ खगम्+अपि खगमपि => खगम्+अपि स बाणेन => सः+ बाणेन लुब्‍धकाश्चापि => लुब्‍धकाः+च+अपि चकिता जायन्‍तेस्‍म। => चकिताः+ जायन्‍तेस्‍म। स्‍वज्‍येष्ठभ्रातरं ननं => स्‍वज्‍येष्ठभ्रातरम्+ ननम्+ ननं प्रोवाच, => ननम्+ प्रोवाच, अहं गजस्‍योपरि => अहम्+ गजस्‍य+उपरि गजस्‍योपरि => गजस्‍य+उपरि चारोहणं कर्तुमिच्‍छामि। => च+आरोहणम्+ कर्तुम्+इच्‍छामि। कर्तुमिच्‍छामि। => कर्तुम्+इच्‍छामि। त्‍वं लघीयान् => त्‍वम्+ लघीयान् गजं वशीकर्तुं => गजम्+ वशीकर्तुम्+ वशीकर्तुं न => वशीकर्तुम्+ न दृष्टं किं => दृष्टम्+ किम्+ किं भवता => किम्+ भवता मदीयं कौशलम्। => मदीयम्+ कौशलम्। चाज्ञा => च+आज्ञा परं........। => परम्+........। प्रतिज्ञां चकार => प्रतिज्ञाम्+ चकार सदस्‍या अग्निं => सदस्‍याः+ अग्निम्+ अग्निं प्रज्‍वाल्‍योपविष्टाः। => अग्निम्+ प्रज्‍वाल्‍य+उपविष्टाः। प्रज्‍वाल्‍योपविष्टाः। => प्रज्‍वाल्‍य+उपविष्टाः। चासीत् => च+आसीत् भयंकरं जन्‍यमायोजितमासीत्। => भयंकरम्+ जन्‍यम्+आयोजितम्+आसीत्। जन्‍यमायोजितमासीत्। => जन्‍यम्+आयोजितम्+आसीत्। शौर्यपूर्णां गाथां => शौर्यपूर्णाम्+ गाथाम्+ गाथां श्रुत्‍वा => गाथाम्+ श्रुत्‍वा अहमपि => अहम्+अपि भवितुमिच्‍छामि। => भवितुम्+इच्‍छामि। इत्‍थं परिवारस्‍य => इत्‍थम्+ परिवारस्‍य सदस्‍या निद्रापरवशीभूता: => सदस्‍याः+ निद्रापरवशीभूता: स्‍वप्नमिव => स्‍वप्नम्+इव पश्यन्‍नास्‍ते, => पश्यन्+आस्‍ते, यदयं हस्तिमस्‍तकमुपविष्टोऽस्ति। => यत्+अयम्+ हस्तिमस्‍तकम्+उपविष्टः+अस्ति। हस्तिमस्‍तकमुपविष्टोऽस्ति। => हस्तिमस्‍तकम्+उपविष्टः+अस्ति। शरीरं स्‍वर्णपदकैर्मण्डितमासीत्। => शरीरम्+ स्‍वर्णपदकैः+मण्डितम्+आसीत्। स्‍वर्णपदकैर्मण्डितमासीत्। => स्‍वर्णपदकैः+मण्डितम्+आसीत्। शब्‍दं कुर्वाणाश्चासन्। => शब्‍दम्+ कुर्वाणाः+च+आसन्। कुर्वाणाश्चासन्। => कुर्वाणाः+च+आसन्। सम्‍भवतश्चैते => सम्‍भवतः+च+एते स्‍वप्नाज्‍जाग्रतो भ्रातरं => स्‍वप्नात्+जाग्रतः+ भ्रातरम्+ भ्रातरं ननं => भ्रातरम्+ ननम्+ ननं प्रोवाच, => ननम्+ प्रोवाच, स्‍ववचनं परिपूरय, => स्‍ववचनम्+ परिपूरय, अहं गजोरोहणं => अहम्+ गजोरोहणम्+ गजोरोहणं करिष्‍यामि। => गजोरोहणम्+ करिष्‍यामि। स्‍वभ्रातरं लियूं => स्‍वभ्रातरम्+ लियूम्+ लियूं गजमुपावेश्‍य => लियूम्+ गजम्+उपावेश्‍य गजमुपावेश्‍य => गजम्+उपावेश्‍य विषमूर्छिता नाराचा: => विषमूर्छिताः+ नाराचा: वीरा त्रिवारमेव => वीराः+ त्रिवारम्+एव त्रिवारमेव => त्रिवारम्+एव बाणं चालयन्ति => बाणम्+ चालयन्ति नाधिकवारम्। => न+अधिकवारम्। गजमारुढश्चाखेटार्थं विनिर्गत:। => गजम्+आरुढः+च+आखेटार्थम्+ विनिर्गत:। उड्डीयमानं खगमेकं => उड्डीयमानम्+ खगम्+एकम्+ खगमेकं हतवान्। => खगम्+एकम्+ हतवान्। तस्‍योदरे => तस्‍य+उदरे कदलीबीजं नि:सृतं => कदलीबीजम्+ नि:सृतम्+ नि:सृतं विलोक्‍यानुमानमकरोत्, => नि:सृतम्+ विलोक्‍य+अनुमानम्+अकरोत्, विलोक्‍यानुमानमकरोत्, => विलोक्‍य+अनुमानम्+अकरोत्, यन्निश्चप्रचं समीपस्‍थे => यत्+निश्चप्रचम्+ समीपस्‍थे कदलीवनं भविष्‍यति। => कदलीवनम्+ भविष्‍यति। गजमारुह्य => गजम्+आरुह्य तेषामेव => तेषाम्+एव दैत्‍यानां कोऽपि => दैत्‍यानाम्+ कोऽपि स लियूपरिवारं => सः+ लियूपरिवारम्+ लियूपरिवारं पराजेतुमिच्‍छतिस्‍म। => लियूपरिवारम्+ पराजेतुम्+इच्‍छतिस्‍म। पराजेतुमिच्‍छतिस्‍म। => पराजेतुम्+इच्‍छतिस्‍म। नामकं बालकमेकाकिनं => नामकम्+ बालकम्+एकाकिनम्+ बालकमेकाकिनं विलोक्‍यायं => बालकम्+एकाकिनम्+ विलोक्‍य+अयम्+ विलोक्‍यायं प्रश्‍नान् => विलोक्‍य+अयम्+ प्रश्‍नान् प्रष्टुं लग्‍न:। => प्रष्टुम्+ लग्‍न:। चोत्तराणि => च+उत्तराणि वनस्‍याभ्‍यन्‍तरमागत:। => वनस्‍य+आभ्‍यन्‍तरम्+आगत:। स्‍वफणामुन्‍नमय्य => स्‍वफणाम्+उन्‍नमय्य चाक्रमणामकरोत् => च+आक्रमणाम्+अकरोत् प्रज्‍वलितो भस्‍मसादभूत्। => प्रज्वलितः+ भस्‍मसात्+अभूत्। भस्‍मसादभूत्। => भस्‍मसात्+अभूत्। तदनन्‍तरमुलूका: => तदनन्‍तरम्+उलूका: स्‍वचञ्चुभिस्‍तदुपरि => स्‍वचञ्चुभिः+तदुपरि चाक्रमणं चक्रु:। => च+आक्रमणम्+ चक्रु:। तेषां पक्षच्‍छेदनमकरोत्। => तेषाम्+ पक्षच्‍छेदनम्+अकरोत्। पक्षच्‍छेदनमकरोत्। => पक्षच्‍छेदनम्+अकरोत्। तत्‍क्षणमेव => तत्‍क्षणम्+एव यन्‍मदीयेन => यत्+मदीयेन यत्‍कथितं तत्‍सत्‍यमासीत्। => यत्+कथितम्+ तत्+सत्‍यम्+आसीत्। तत्‍सत्‍यमासीत्। => तत्+सत्‍यम्+आसीत्। बालकोऽपि => बालकः+अपि नाराचमारोपयति। => नाराचम्+आरोपयति। दैत्‍या व्‍यचारयन् => दैत्‍याः+ व्‍यचारयन् क्रीडनायायं बालकश्चेत्‍थं => क्रीडनाय+अयम्+ बालकः+च+इत्‍थम्+ बालकश्चेत्‍थं करोति। => बालकः+च+इत्‍थम्+ करोति। तं बालकं => तम्+ बालकम्+ बालकं ग्रहीतुमैच्‍छन् => बालकम्+ ग्रहीतुम्+ऐच्‍छन् ग्रहीतुमैच्‍छन् => ग्रहीतुम्+ऐच्‍छन् परमयमेकैकश: => परम्+अयम्+एकैकश: केवलमेक एव => केवलम्+एकः+ एव दैत्‍यश्चावशिष्ट:। => दैत्‍यः+च+अवशिष्ट:। दैत्‍योऽयं प्रोवाच, => दैत्‍यः+अयम्+ प्रोवाच, मां मा => माम्+ मा अहं तव => अहम्+ तव सिंहासनं प्रत्‍यर्पयिष्‍यामि। => सिंहासनम्+ प्रत्‍यर्पयिष्‍यामि। सिंहासनमानीयायं बालक: => सिंहासनम्+आनीय+अयम्+ बालक: स्‍वग्रामं प्रतिनिवृत्त:। => स्‍वग्रामम्+ प्रतिनिवृत्त:। ननश्चाश्चर्यचकित: => ननः+च+आश्चर्यचकित: तस्‍याभिनन्‍दनं कृतवान्। => तस्‍य+अभिनन्‍दनम्+ कृतवान्। सम्‍प्रत्‍यपि => सम्प्रति+अपि ग्रामस्‍यास्‍य => ग्रामस्‍य+अस्‍य लियूगाथां संस्‍मृत्‍य => लियूगाथाम्+ संस्‍मृत्‍य गौरवमनुभवन्ति। => गौरवम्+अनुभवन्ति। शैशवादेव => शैशवात्+एव कथां अशृणोत्। => कथाम्+ अशृणोत्। वृद्धजनानां पार्श्वं => वृद्धजनानाम्+ पार्श्वम्+ पार्श्वं गत्‍वा => पार्श्वम्+ गत्‍वा तेषां सेवां => तेषाम्+ सेवाम्+ सेवां कृत्‍वापि => सेवाम्+ कृत्‍वा+अपि कृत्‍वापि => कृत्‍वा+अपि स कथा => सः+ कथा कथाश्रवणं प्रति => कथाश्रवणम्+ प्रति प्रवृत्तिरेव => प्रवृत्तिः+एव तं निवारयितुं => तम्+ निवारयितुम्+ निवारयितुं न => निवारयितुम्+ न कथां श्रोतुं => कथाम्+ श्रोतुम्+ श्रोतुं एकस्‍य => श्रोतुम्+ एकस्‍य पार्श्‍वमागत:। => पार्श्‍वम्+आगत:। वृद्धो जानातिस्‍म => वृद्धः+ जानातिस्‍म यदयं बालक: => यत्+अयम्+ बालक: कथां श्रोतुमागत:। => कथाम्+ श्रोतुम्+आगत:। श्रोतुमागत:। => श्रोतुम्+आगत:। स वृद्धस्‍य => सः+ वृद्धस्‍य कार्यमप्‍यकरोत्। => कार्यम्+अपि+अकरोत्। तदनन्‍तरं स => तदनन्‍तरम्+ सः कथां कथयितुं => कथाम्+ कथयितुम्+ कथयितुं प्रार्थयत्। => कथयितुम्+ प्रार्थयत्। इयं कथा => इयम्+ कथा पूर्वं श्राविता। => पूर्वम्+ श्राविता। द्वितीयतृतीयवारमपि => द्वितीयतृतीयवारम्+अपि तथैवाकथयत् => तथैव+अकथयत् वृद्धश्चातीव => वृद्धः+च+अतीव दण्‍डं नीत्‍वा => दण्‍डम्+ नीत्‍वा तमन्‍वधावत्। => तम्+अन्‍वधावत्। लगुडं प्राक्षिपत्तस्‍योपरि। => लगुडम्+ प्राक्षिपत्+तस्‍य+उपरि। प्राक्षिपत्तस्‍योपरि। => प्राक्षिपत्+तस्‍य+उपरि। लगुडमादाय => लगुडम्+आदाय अपश्‍यदेकस्‍माद् => अपश्‍यत्+एकस्‍मात् श्रुतं यत्तस्‍य => श्रुतम्+ यत्+तस्‍य यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य मृत्‍युरभवत्। => मृत्‍युः+अभवत्। जनास्‍तस्‍य => जनाः+तस्‍य दाहसंस्‍कारार्थं समवेताश्चासन्। => दाहसंस्‍कारार्थम्+ समवेताः+च+आसन्। समवेताश्चासन्। => समवेताः+च+आसन्। पौरेतोनो मृत्‍युकारणमपृच्‍छद्राज्ञ:। => पौरेतोनः+ मृत्‍युकारणम्+अपृच्‍छत्+राज्ञ:। मृत्‍युकारणमपृच्‍छद्राज्ञ:। => मृत्‍युकारणम्+अपृच्‍छत्+राज्ञ:। परं सर्वे => परम्+ सर्वे भयद्रुताश्चासन्। => भयद्रुताः+च+आसन्। कारणमवबोद्धुं समुद्यतश्चासीत्। => कारणम्+अवबोद्धुम्+ समुद्यतः+च+आसीत्। समुद्यतश्चासीत्। => समुद्यतः+च+आसीत्। बालकमेकान्‍तं नीत्‍वा => बालकम्+एकान्‍तम्+ नीत्‍वा सर्वं रहस्‍यमाख्‍यातवान्। => सर्वम्+ रहस्‍यम्+आख्‍यातवान्। रहस्‍यमाख्‍यातवान्। => रहस्‍यम्+आख्‍यातवान्। त्‍वमन्‍यदेशवासी => त्‍वम्+अन्‍यदेशवासी तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव कारणं न => कारणम्+ न पोरैतोनश्चाश्चर्यचकित: => पोरैतोनः+च+आश्चर्यचकित: रहस्‍यं ज्ञातुं => रहस्‍यम्+ ज्ञातुम्+ ज्ञातुं चिचेष्ट => ज्ञातुम्+ चिचेष्ट केवलं राजकुमारीं => केवलम्+ राजकुमारीम्+ राजकुमारीं पानथोइवीं => राजकुमारीम्+ पानथोइवीम्+ पानथोइवीं विहाय => पानथोइवीम्+ विहाय नैतद्रहस्‍यं कोऽपि => न+एतत्+रहस्‍यम्+ कोऽपि प्राह-किमहं राजप्रासादे => प्राह-किम्+अहम्+ राजप्रासादे रहस्‍यं ज्ञातुं => रहस्‍यम्+ ज्ञातुम्+ ज्ञातुं शक्‍नोमि। => ज्ञातुम्+ शक्‍नोमि। व्‍यर्थमेव => व्‍यर्थम्+एव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव गृहं गच्‍छ। => गृहम्+ गच्‍छ। रहस्‍यमेतद् => रहस्‍यम्+एतद् ज्ञात्‍वैव => ज्ञात्‍वा+एव गृहं गमिष्‍यामि। => गृहम्+ गमिष्‍यामि। प्रोवाच-राजप्रासादं तु => प्रोवाच-राजप्रासादम्+ तु अहं त्‍वां => अहम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां प्रापयिष्‍यामि => त्‍वाम्+ प्रापयिष्‍यामि व्‍यर्थमेव => व्‍यर्थम्+एव जीवनं मृत्‍युश्च => जीवनम्+ मृत्‍युः+च मृत्‍युश्च => मृत्‍युः+च ईश्वराधीनम्। => ईश्वर+अधीनम्। समस्‍यैका => समस्‍या+एका राजसिंहासनमलंकर्तुमिच्‍छति। => राजसिंहासनम्+अलंकर्तुम्+इच्‍छति। सर्वेषां प्राणा: => सर्वेषाम्+ प्राणा: प्रिया वर्तन्‍ते। => प्रियाः+ वर्तन्‍ते। त्‍वं मृत्‍योर्न => त्‍वम्+ मृत्‍योः+न मृत्‍योर्न => मृत्‍योः+न राज्‍याभिषेकार्थं तत्‍परो => राज्‍याभिषेकार्थम्+ तत्‍परः+ तत्‍परो भव। => तत्‍परः+ भव। स्‍वीकृतिं दत्तवान्। => स्‍वीकृतिम्+ दत्तवान्। राज्‍याभिषेकमकुर्वन्। => राज्‍याभिषेकम्+अकुर्वन्। सिंहासनमारुरोह। => सिंहासनम्+आरुरोह। मृत्‍युं प्रति => मृत्‍युम्+ प्रति प्रतीक्षमाणो रहस्‍यं => प्रतीक्षमाणः+ रहस्‍यम्+ रहस्‍यं ज्ञातुमिच्‍छति => रहस्‍यम्+ ज्ञातुम्+इच्‍छति ज्ञातुमिच्‍छति => ज्ञातुम्+इच्‍छति कृपाणमाकृष्‍य => कृपाणम्+आकृष्‍य युवको जाग्रतं: => युवकः+ जाग्रत: भाविनीं घटनाम्। => भाविनीम्+ घटनाम्। प्रारब्‍धो यामिन्‍या:। => प्रारब्‍धः+ यामिन्‍या:। कृपाणमाकृष्‍य => कृपाणम्+आकृष्‍य बहिरागत:। => बहिः+आगत:। प्रकृतिरपि => प्रकृतिः+अपि प्रासादस्‍योपवने => प्रासादस्‍य+उपवने भ्रमन्‍नासीत्। => भ्रमन्+आसीत्। पूर्वस्‍यां दिशि => पूर्वस्‍याम्+ दिशि सरोवरस्‍श्चैक आसीत्। => सरोवरः+च+एकः+ आसीत्। जलं स्‍वच्‍छं => जलम्+ स्‍वच्‍छम्+ स्‍वच्‍छं शान्‍तमासीत्। => स्‍वच्‍छम्+ शान्‍तम्+आसीत्। शान्‍तमासीत्। => शान्‍तम्+आसीत्। किञ्चित्‍क्षणानन्‍तरं जलान्निर्गतो => किञ्चित्+क्षणानन्‍तरम्+ जलात्+निर्गतः जलान्निर्गतो => जलात्+निर्गतः आसीदयं सर्प:। => आसीत्+अयम्+ सर्प:। प्रासादं प्रति => प्रासादम्+ प्रति कृपाणमाकृष्‍य => कृपाणम्+आकृष्‍य तं हन्‍तुमधावत्। => तम्+ हन्‍तुम्+अधावत्। हन्‍तुमधावत्। => हन्‍तुम्+अधावत्। खण्‍डं खण्‍डं => खण्‍डम्+ खण्‍डम्+ खण्‍डं कृतवान् => खण्‍डम्+ कृतवान् विशालकायमजगरम्। => विशालकायम्+अजगरम्। वृत्तान्‍तमिमं श्रुत्‍वा => वृत्तान्‍तम्+इमम्+ श्रुत्‍वा विवाहं पाइथोइवी => विवाहम्+ पाइथोइवी स तया => सः+ तया राज्‍यमकरोत् => राज्‍यम्+अकरोत् प्रजा आनन्दिता: => प्रजाः+ आनन्दिता: दयालुरयम्। => दयालुः+अयम्। स्‍वसौजन्‍येनायं सर्वेषां => स्‍वसौजन्‍येन+अयम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां श्रद्धास्‍पदम्। => सर्वेषाम्+ श्रद्धास्‍पदम्। श्रेष्‍ठनश्चैक: => श्रेष्‍ठनः+च+एक: क्षुद्रवृत्तिवानीर्ष्‍यालुश्चासीत्। => क्षुद्रवृत्तिवान्+ईर्ष्‍यालुः+च+आसीत्। श्रेष्ठिनो दिनानुदिनं => श्रेष्ठिनः+ दिनानुदिनम्+ दिनानुदिनं प्रवृद्धिं => दिनानुदिनम्+ प्रवृद्धिम्+ प्रवृद्धिं वीक्ष्‍यायं => प्रवृद्धिम्+ वीक्ष्‍य+अयम्+ वीक्ष्‍यायं दु:खमनुभवति => वीक्ष्‍य+अयम्+ दु:खम्+अनुभवति दु:खमनुभवति => दु:खम्+अनुभवति स्‍यादिमामेव => स्‍यात्+इमाम्+एव दुष्‍कल्‍पनां कृतवानयम्। => दुष्‍कल्‍पनाम्+ कृतवान्+अयम्। कृतवानयम्। => कृतवान्+अयम्। परं तस्‍य => परम्+ तस्‍य चासीत्। => च+आसीत्। स्‍वपतिमकथयत्‍पुन: => स्‍वपतिम्+अकथयत्+पुन: किमर्थं भवान् => किमर्थम्+ भवान् प्रतिवेशिनं प्रति => प्रतिवेशिनम्+ प्रति व्‍यर्थमेव => व्‍यर्थम्+एव वैरभावं विभर्ति? => वैरभावम्+ विभर्ति? मां प्रति => माम्+ प्रति व्‍यवहरति-पुनर्भवान् => व्‍यवहरति-पुनः+भवान् किमर्थं ईर्ष्‍यां => किमर्थम्+ ईर्ष्‍याम्+ ईर्ष्‍यां करोति? => ईर्ष्‍याम्+ करोति? स्‍वपत्नीकथनं खण्‍डयन्‍नयं => स्‍वपत्नीकथनम्+ खण्‍डयन्+अयम्+ खण्‍डयन्‍नयं प्रोवाच => खण्‍डयन्+अयम्+ प्रोवाच अहं सम्‍यग् => अहम्+ सम्‍यग् लोलुपत्‍वं, => लोलुपत्‍वम्+, तिरस्‍कारं करोषि। => तिरस्‍कारम्+ करोषि। अहन्‍तु => अहम्+तु प्रत्‍यहं भगवन्‍तं => प्रत्‍यहम्+ भगवन्‍तम्+ भगवन्‍तं प्रार्थयामि => भगवन्‍तम्+ प्रार्थयामि यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य धनं विनश्‍यतु => धनम्+ विनश्‍यतु परं भगवानपि => परम्+ भगवान्+अपि भगवानपि => भगवान्+अपि सञ्जातोऽस्ति। => सञ्जातः+अस्ति। वार्तां न => वार्ताम्+ न परस्‍परं कलहायेताम्। => परस्‍परम्+ कलहायेताम्। जलं पीत्‍वा => जलम्+ पीत्‍वा स्‍वगृहं प्रति => स्‍वगृहम्+ प्रति प्रथमं तस्‍य => प्रथमम्+ तस्‍य प्रतिवेशिनो गृहमागच्‍छति => प्रतिवेशिनः+ गृहम्+आगच्‍छति गृहमागच्‍छति => गृहम्+आगच्‍छति गृहपतिर्गृहाद्बहि: => गृहपतिः+गृहात्+बहि: समुपविष्ट आसीत्। => समुपविष्टः+ आसीत्। रथ्‍यायां न => रथ्‍यायाम्+ न कोऽप्‍यन्‍यश्चासीत्। => कोऽपि+अन्‍यः+च+आसीत्। अनुकूलावसरं वीक्ष्‍य => अनुकूलावसरम्+ वीक्ष्‍य महिषीं स्‍वगृहस्‍य => महिषीम्+ स्‍वगृहस्‍य तलगृहमानाय्य => तलगृहम्+आनाय्य सायं दुग्‍धं => सायम्+ दुग्‍धम्+ दुग्‍धं निष्‍कास्‍य => दुग्‍धम्+ निष्‍कास्‍य गृहस्‍याग्रे => गृहस्‍य+अग्रे श्रेष्ठिनो गृहे => श्रेष्ठिनः+ गृहे कथन्‍नागता? => कथम्+न+आगता? जनाश्चिन्तिताश्चासन्। => जनाः+श्चिन्तिताः+च+आसन्। इतस्‍ततश्चान्‍वेषणं कृतं => इतस्‍ततः+च+अन्‍वेषणम्+ कृतम्+ कृतं परन्‍न => कृतम्+ परम्+न परन्‍न => परम्+न महिषीचारकमाहूय => महिषीचारकम्+आहूय तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव चरणचिह्नानामनुसरणं कुर्वन्‍तस्‍ते => चरणचिह्नानाम्+अनुसरणम्+ कुर्वन्‍तः+ते कुर्वन्‍तस्‍ते => कुर्वन्‍तः+ते प्रतिवेशिगृहं प्रापु:। => प्रतिवेशिगृहम्+ प्रापु:। शीघ्रं मद्गृहात्। => शीघ्रम्+ मत्+गृहात्। मद्गृहात्। => मत्+गृहात्। इत्‍थं रुष्टो => इत्‍थम्+ रुष्टः+ रुष्टो भूत्‍वा => रुष्टः+ भूत्‍वा कथं वदसि? => कथम्+ वदसि? वस्‍तुनश्चान्‍वेषणन्‍तु => वस्‍तुनः+च+अन्‍वेषणम्+तु कर्तव्‍यमेव => कर्तव्‍यम्+एव स्‍वगृहं प्रत्‍यागत:। => स्‍वगृहम्+ प्रत्‍यागत:। पुनश्चान्‍वेषणं कृतवन्‍त:। => पुनः+च+अन्‍वेषणम्+ कृतवन्‍त:। प्रतिवेशिगृहं प्रापु:। => प्रतिवेशिगृहम्+ प्रापु:। यन्‍मम => यत्+मम चात्रैव => च+अत्रैव स्‍वरं श्रुत्‍वा => स्‍वरम्+ श्रुत्‍वा रेभितुमारब्‍धा। => रेभितुम्+आरब्‍धा। स्‍वरानुसारं तलगृहं => स्‍वरानुसारम्+ तलगृहम्+ तलगृहं प्राप्‍य => तलगृहम्+ प्राप्‍य महिषीं व्‍यलोकयन्। => महिषीम्+ व्‍यलोकयन्। महिषीं बन्‍धनरहितां => महिषीम्+ बन्‍धनरहिताम्+ बन्‍धनरहितां विधाय => बन्‍धनरहिताम्+ विधाय स्‍वगृहमानयत् => स्‍वगृहम्+आनयत् रक्षापुरुषा प्रतिवेशिनं => रक्षापुरुषाः+ प्रतिवेशिनम्+ प्रतिवेशिनं बन्दिनं => प्रतिवेशिनम्+ बन्दिनम्+ बन्दिनं विधाय => बन्दिनम्+ विधाय तेषामियमेव => तेषाम्+इयम्+एव गतिर्भवति। => गतिः+भवति। नृपतिर्भवन्‍तं कथयेत् => नृपतिः+भवन्‍तम्+ कथयेत् सत्‍याहिंसामार्गं परित्‍यजतु, => सत्‍याहिंसामार्गम्+ परित्‍यजतु, शिरच्‍छेदं करिष्‍यामि => शिरच्‍छेदम्+ करिष्‍यामि किं करिष्‍यति? => किम्+ करिष्‍यति? भवानात्‍मानं मनुते => भवान्+आत्‍मानम्+ मनुते आत्‍मानं भयान्‍मुक्‍तो => आत्‍मानम्+ भयात्+मुक्तः+ भयान्‍मुक्‍तो वर्तते। => भयात्+मुक्तः+ वर्तते। कोऽप्‍येनं हन्‍तुं => कोऽपि+एनम्+ हन्‍तुम्+ हन्‍तुं शक्‍नोति, => हन्‍तुम्+ शक्‍नोति, नायं म्रियते। => न+अयम्+ म्रियते। नायं हन्‍यते। => न+अयम्+ हन्‍यते। देशवासिनां दृढ़ो => देशवासिनाम्+ दृढ़ः+ दृढ़ो विश्वासो => दृढ़ः+ विश्वासः+ विश्वासो वर्तते => विश्वासः+ वर्तते आत्‍मवानेव => आत्‍मवान्+एव विजयं लभते। => विजयम्+ लभते। आसीज्‍जावाप्रान्‍ते => आसीत्+जावाप्रान्‍ते तेषां सम्‍पदश्‍चालुष्ठदयम्। => तेषाम्+ सम्‍पदः+च+अलुष्ठत्+अयम्। सम्‍पदश्‍चालुष्ठदयम्। => सम्‍पदः+च+अलुष्ठत्+अयम्। वर्षानन्‍तरं रक्षकैर्निगृहीतोऽयम्। => वर्षानन्‍तरम्+ रक्षकैः+निगृहीतः+अयम्। रक्षकैर्निगृहीतोऽयम्। => रक्षकैः+निगृहीतः+अयम्। न्‍यायाधीशस्‍यादेशेन => न्‍यायाधीशस्‍य+आदेशेन मृत्‍युदण्‍डमश्रावयत्। => मृत्‍युदण्‍डम्+अश्रावयत्। सैनिको राज्ञश्चादेशं => सैनिकः+ राज्ञः+च+आदेशम्+ राज्ञश्चादेशं नीत्‍वा => राज्ञः+च+आदेशम्+ नीत्‍वा चाण्‍डालवसतीं गत्‍वा => चाण्‍डालवसतीम्+ गत्‍वा सायं निग्रहीतस्‍य => सायम्+ निग्रहीतस्‍य वधस्‍त्‍वया => वधः+त्वया करणीयो वर्तते। => करणीयः+ वर्तते। राजाऽपि => राजा+अपि समुपस्थितो भविष्‍यति। => समुपस्थितः+ भविष्‍यति। चाण्‍डालश्चाधोमुख: => चाण्‍डालः+च+अधोमुख: केवलमुदरपूर्तये => केवलम्+उदरपूर्तये राज्‍यप्राप्तिरपि => राज्‍यप्राप्तिः+अपि भवेत्तर्ह्यपि => भवेत्+तर्हि+अपि हत्‍यां न => हत्‍याम्+ न तच्‍छ्रुत्‍वा => तत्+श्रुत्‍वा क्रुद्धो जात:। => क्रुद्धः+ जात:। स भयेन, => सः+ भयेन, परीक्षणमकरोत् => परीक्षणम्+अकरोत् परं चाण्‍डालो => परम्+ चाण्‍डालः हन्‍तुं समुद्यतो => हन्‍तुम्+ समुद्यतः+ समुद्यतो नाभूत्। => समुद्यतः+ न+अभूत्। नाभूत्। => न+अभूत्। राजानं प्रणमन् => राजानम्+ प्रणमन् भवद्दत्तेनान्‍नेन => भवत्+दत्तेन+अन्‍नेन पोषणं कृतं, => पोषणम्+ कृतम्, परं मदात्‍मनि => परम्+ मदात्‍मनि यस्‍याधिकारो वर्तते => यस्‍य+अधिकारः+ वर्तते सम्राजामपि => सम्राजाम्+अपि तथागतो मम => तथागतः+ मम दु:साहसं प्रकुरुषे। => दु:साहसम्+ प्रकुरुषे। सत्‍साहसं करोमि। => सत्‍साहसम्+ करोमि। दु:साहसं तु => दु:साहसम्+ तु उदरपूर्त्‍यर्थमन्‍येषां प्राणहरणं => उदरपूर्त्‍यर्थम्+अन्‍येषाम्+ प्राणहरणम्+ प्राणहरणं वर्तते। => प्राणहरणम्+ वर्तते। हृदयं समालोकितं => हृदयम्+ समालोकिम्+ समालोकितं कृतवान्। => समालोकिम्+ कृतवान्। तेषां कृपया => तेषाम्+ कृपया सर्पमिव => सर्पम्+इव पामरस्‍यास्‍य => पामरस्‍य+अस्‍य मत्‍समक्षं शिरच्‍छेदं => मत्‍समक्षम्+ शिरच्‍छेदम्+ शिरच्‍छेदं कुरु। => शिरच्‍छेदम्+ कुरु। सेनापतिश्चाण्‍डालस्‍य => सेनापतिः+चाण्‍डालस्‍य शिरच्‍छेदं कृतवान् => शिरच्‍छेदम्+ कृतवान् उत्‍पल आसीत्। => उत्‍पलः+ आसीत्। दस्‍युवधार्थं तस्‍य => दस्‍युवधार्थम्+ तस्‍य लधुभ्रातरमाकारयामास। => लधुभ्रातरम्+आकारयामास। सोऽपि => सः+अपि विरोधं कृतवान्। => विरोधम्+ कृतवान्। तस्‍यापि => तस्‍य+अपि शिरच्‍छेदं कारितवान्। => शिरच्‍छेदम्+ कारितवान्। इत्‍थमेव => इत्‍थम्+एव षडनुजानां वधं => षडानुजानाम्+ वधम्+ वधं कारितवान् => वधम्+ कारितवान् सोऽपि => सः+अपि हत्‍यां कर्तुं => हत्‍याम्+ कर्तुम्+ कर्तुं नैच्‍छत्। => कर्तुम्+ न+ऐच्‍छत्। नैच्‍छत्। => न+ऐच्‍छत्। एकः कार्तान्तिको => एकः+ कार्तान्तिकः+ कार्तान्तिको न्‍यवसत्। => कार्तान्तिकः+ न्‍यवसत्। आत्‍मानं गणकममन्‍यत => आत्‍मानम्+ गणकम्+अमन्‍यत गणकममन्‍यत => गणकम्+अमन्‍यत मिथ्‍याऽभूत्। => मिथ्‍या+अभूत्। जन्‍मपत्रिकां नीत्‍वा => जन्‍मपत्रिकाम्+ नीत्‍वा पार्श्वमागत:। => पार्श्वम्+आगत:। साम्राज्‍यं आसीत्। => साम्राज्‍यम्+ आसीत्। ज्‍योतिषं किमपि => ज्‍योतिषम्+ किमपि कार्यं कुरु, => कार्यम्+ कुरु, येनोदरपूर्तिर्भवेत्। => येन+उदरपूर्तिः+भवेत्। कार्यं चालयति। => कार्यम्+ चालयति। गणकश्चैकदा => गणकः+च+एकदा धनं यशश्चोपार्जयिष्‍यामि। => धनम्+ यशः+च+उपार्जयिष्‍यामि। यशश्चोपार्जयिष्‍यामि। => यशः+च+उपार्जयिष्‍यामि। दृष्टं यत् => दृष्टम्+ यत् स्‍वगृहं समायान्ति। => स्‍वगृहम्+ समायान्ति। क्षेत्रेष्‍वेव => क्षेत्रेषु+एव गृहमागच्‍छन्ति => गृहम्+आगच्‍छन्ति तेषां हलानि => तेषाम्+ हलानि चोरयितुं योजनामेकां => चोरयितुम्+ योजनाम्+एकाम्+ योजनामेकां निर्मितवान्‍स:। => योजनाम्+एकाम्+ निर्मितवान्+सः। निर्मितवान्‍स:। => निर्मितवान्+सः। भोजनं कृत्‍वा => भोजनम्+ कृत्‍वा शयनं कृतवानयं => शयनम्+ कृतवान्+अयम्+ कृतवानयं गणक:। => कृतवान्+अयम्+ गणक:। प्रगाढ़निद्रायां शेते। => प्रगाढ़निद्रायाम्+ शेते। शनैरुत्‍थाय => शनैः+उत्‍थाय ग्रहाद्बहिरागत:। => ग्रहात्+बहिः+आगत:। सर्वेषां हलानि => सर्वेषाम्+ हलानि स्‍वगृहमागत:। => स्‍वगृहम्+आगत:। सुप्तैवासीत्। => सुप्ता+एव+आसीत्। स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि नासंस्‍तत्र => न+आसन्+तत्र तेषां हलानि। => तेषाम्+ हलानि। इतस्‍ततश्चान्‍वेषणमकुर्वन् => इतस्‍ततः+च+अन्‍वेषणम्+अकुर्वन् परं हलानि => परम्+ हलानि परिदेवनं चक्रु:। => परिदेवनम्+ चक्रु:। सर्वेषामस्‍माकं हलानि? => सर्वेषाम्+अस्‍माकम्+ हलानि? पूर्वं न => पूर्वम्+ न कदाप्‍येतादृशी => कदापि+एतादृशी प्राप्तुमुपायानि => प्राप्तुम्+उपायानि प्रोवाच-गणकपार्श्वं कथन्‍न => प्रोवाच-गणकपार्श्वम्+ कथम्+न कथन्‍न => कथम्+न अपरस्‍तस्‍यानुमोदनं करोति। => अपरः+तस्‍य+अनुमोदनम्+ करोति। गणकगृहं प्रति => गणकगृहम्+ प्रति कूपाज्‍जलमाहरति => कूपात्+जलम्+आहरति गणकस्‍तस्मिन्‍कालेऽपि => गणकः+तस्मिन्+कालेऽपि प्रगाढ़निद्रायां शयान => प्रगाढ़निद्रायाम्+ शयानः+ शयान आसीत्। => शयानः+ आसीत्। पतिं प्रतिबोधयामास। => पतिम्+ प्रतिबोधयामास। भीतोऽयं गणकश्चिन्‍तयति => भीतः+अयम्+ गणकः+चिन्तयति गणकश्चिन्‍तयति => गणकः+चिन्तयति किमेते => किम्+एते मत्‍कृतं ज्ञातवन्‍त => मत्‍कृतम्+ ज्ञातवन्‍तः+ ज्ञातवन्‍त इति। => ज्ञातवन्‍तः+ इति। कृषकश्चैक: => कृषकः+च+एक: अस्‍माकं हलानि => अस्‍माकम्+ हलानि मिलिष्‍यन्‍तीति => मिलिष्‍यन्‍ति+इति स्‍वभार्यामाकार्य => स्‍वभार्याम्+आकार्य भवन्‍तो मद्विद्याया: => भवन्‍तः+ मद्विद्याया: सम्‍मानं नाकुर्वन् => सम्‍मानम्+ न+अकुर्वन् नाकुर्वन् => न+अकुर्वन् अहं स्‍वविद्यायाश्चमत्‍कारं => अहम्+ स्‍वविद्यायाः+चमत्‍कारम्+ स्‍वविद्यायाश्चमत्‍कारं दर्शयामि। => स्‍वविद्यायाः+चमत्‍कारम्+ दर्शयामि। पश्चिमायां दिशि => पश्चिमायाम्+ दिशि कृषकास्‍तत्र => कृषकाः+तत्र भृशं प्रहर्षिता:। => भृशम्+ प्रहर्षिता:। आसीत्‍सम्‍प्रति => आसीत्+सम्‍प्रति पुष्‍कलं धनं => पुष्कलम्+ धनम्+ धनं सम्‍मानञ्च => धनम्+ सम्‍मानम्+च सम्‍मानञ्च => सम्‍मानम्+च राजानमेत्‍य => राजानम्+इति हलगणकमाकार्य => हलगणकम्+आकार्य मन्त्रिणमाकार्यादिदेश, => मन्त्रिणम्+आकार्य+आदिदेश, शीघ्रमानय => शीघ्रम्+आनय गणकगृहद्वारमागत्‍य => गणकगृहद्वारम्+आगत्‍य भवन्‍तमानेतुं प्रेषितवान् => भवन्‍तम्+आनेतुम्+ प्रेषितवान् अस्‍यामुपविश्‍य => अस्‍याम्+उपविश्‍य वर्षां कारयितुम्। => वर्षाम्+ कारयितुम्। एतन्निशम्‍य => एतत्+निशम्‍य नितरामुद्विग्‍न: => नितराम्+उद्विग्‍न: किं भविष्‍यति, => किम्+ भविष्‍यति, शिविकायामुपविश्‍यायं चिन्‍तामापेदे। => शिविकायाम्+उपविश्‍य+अयम्+ चिन्‍ताम्+आपेदे। चिन्‍तामापेदे। => चिन्‍ताम्+आपेदे। गहनं वनं => गहनम्+ वनम्+ वनं विलोक्‍य => वनम्+ विलोक्‍य मामत्रैव, => माम्+अत्रैव, अहं शौचं => अहम्+ शौचम्+ शौचं कृत्‍वा => शौचम्+ कृत्‍वा इत्‍युक्‍त्‍वायं प्रचलित:, => इत्युक्‍त्‍वा+अयम्+ प्रचलित:, सुदूरञ्च => सुदूरम्+च जीर्णकोटरं प्रविश्‍य => जीर्णकोटरम्+ प्रविश्‍य नात्रागमिष्‍यन्ति => न+अत्र+आगमिष्‍यन्ति आगत्‍यापि => आगत्‍य+अपि नान्‍य: => न+अन्‍य: जीवनस्‍यान्‍य => जीवनस्‍य+अन्‍य तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव परस्‍परं वार्तालापमकुरुताम्। => परस्‍परम्+ वार्तालापम्+अकुरुताम्। वार्तालापमकुरुताम्। => वार्तालापम्+अकुरुताम्। किं भवान् => किम्+ भवान् कम्‍प्‍युपायं जानाति? => कमपि+उपायम्+ जानाति? उपायस्‍तु => उपायः+तु परं आवयो => परम्+ आवयोः भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। अस्‍मज्‍जीवनत्‍यागेन => अस्‍मत्+जीवनत्‍यागेन तत्‍परास्मि => तत्‍परा+अस्मि प्रोवाच-यद्यस्‍मत्त्‍वचा => प्रोवाच-यदि+अस्‍मत्त्वचा क्रियेतां चेत्तर्हि => क्रियेताम्+ चेत्+तर्हि चेत्तर्हि => चेत्+तर्हि ताभ्‍यां शब्दाभ्‍यां => ताभ्‍याम्+ शब्दाभ्‍याम्+ शब्दाभ्‍यां शीघ्रं => शब्दाभ्‍याम्+ शीघ्रम्+ शीघ्रं वर्षा => शीघ्रम्+ वर्षा भवितुं शक्‍यते। => भवितुम्+ शक्‍यते। हलगणकस्‍तयोर्वार्तालापं श्रुत्‍वा => हलगणकः+तयोः+वार्तालापम्+ श्रुत्‍वा भृशं प्रहर्षित:। => भृशम्+ प्रहर्षित:। भेकदम्‍पतीं हस्‍तयोर्गृहीत्‍वा => भेकदम्‍पतीम्+ हस्‍तयोः+गृहीत्‍वा हस्‍तयोर्गृहीत्‍वा => हस्‍तयोः+गृहीत्‍वा बहिरागत:। => बहिः+आगत:। शिविकामारुरोह। => शिविकाम्+आरुरोह। नगरं प्रति। => नगरम्+ प्रति। जनसम्‍मर्द आसीत्। => जनसम्‍मर्दः+ आसीत्। राजापि => राजा+अपि चमत्‍कारं द्रष्टुं => चमत्‍कारम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं राजसभायामुपस्थि => द्रष्टुम्+ राजसभायाम्+उपस्थितः+ राजसभायामुपस्थि आसीत्। => राजसभायाम्+उपस्थितः+ आसीत्। हलगणकस्‍याज्ञया => हलगणकस्‍य+आज्ञया वादयितुञ्च => वादयितुम्+च ढक्‍कावादनसमकालमेव => ढक्‍कावादनसमकालम्+एव तस्मिन्‍प्रदेशे। => तस्मिन्+प्रदेशे। भृशं प्रहर्षिता:। => भृशम्+ प्रहर्षिता:। सर्वमिदं संवृतम्। => सर्वम्+इदम्+ संवृतम्। सम्‍मानमकरोत् => सम्‍मानम्+अकरोत् तद्गृहमानिनाय => तद्गृहम्+आनिनाय स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव इयं लोकोक्ति: => इयम्+ लोकोक्ति: तस्‍माद्दिनादेव => तस्‍मात्+दिनात्+एव प्रचलिताभूल्‍लोके, => प्रचलिता+अभूत्+लोके, मणिपुरवासिनां विश्वास:। => मणिपुरवासिनाम्+ विश्वास:। वन्‍दनीयो धन्‍यश्‍च। => वन्‍दनीयः+ धन्‍यः+च। धन्‍यश्‍च। => धन्‍यः+च। विरला एव => विरलाः+ एव एतादृशा जना:। => एतादृशाः+ जना:। स्‍वनैतिकेनाचरणेन => स्‍वनैतिकेन+आचरणेन जनास्‍तेषां स्‍मरणं => जनाः+तेषाम्+ स्‍मरणम्+ स्‍मरणं कुर्वन्ति, => स्‍मरणम्+ कुर्वन्ति, तेषां समर्चनञ्च => तेषाम्+ समर्वचनम्+च समर्चनञ्च => समर्वचनम्+च एवंविध एवासीज्‍जडभरतो => एवंविधः+ एव+आसीत्+जडभरतः+ एवासीज्‍जडभरतो महापुरुष: => एव+आसीत्+जडभरतः+ महापुरुष: स यत्किमपि => सः+ यत्+किमपि यत्किमपि => यत्+किमपि कृतवानपरेषां कृते। => कृतवान्+अपरेषाम्+ कृते। यत्किमपि => यत्+किमपि मानापमानं परित्‍यज्‍य => मानापमानम्+ परित्‍यज्‍य स्‍वजीवनं यापयति => स्‍वजीवनम्+ यापयति स पदातिरेव => सः+ पदातिः+एव पदातिरेव => पदातिः+एव विद्वेषं कुरुते => विद्वेषम्+ कुरुते एवंविधा महापुरुषा => एवंविधाः+ महापुरुषाः+ महापुरुषा एव => महापुरुषाः+ एव कल्‍याणं कर्तुं => कल्‍याणम्+ कर्तुम्+ कर्तुं शक्‍नुवन्ति। => कर्तुम्+ शक्‍नुवन्ति। जडभरतो वस्‍तुतो => जडभरतम्+ वस्‍तुतः+ वस्‍तुतो जड => वस्‍तुतः+ जडः+ जड एव। => जडः+ एव। समद्रष्टाऽयं महापुरुष:। => समद्रष्टा+अयम्+ महापुरुष:। यत्किमपि => यत्+किमपि कार्यं कृत्‍वा => कार्यम्+ कृत्‍वा स्‍वोदरं पूरयति। => स्‍वोदरम्+ पूरयति। यथेच्‍छं विचचारायं => यथेच्‍छम्+ विचचार+अयम्+ विचचारायं सर्वत्र। => विचचार+अयम्+ सर्वत्र। जनास्‍तं सरलं => जनाः+तम्+ सरलम्+ सरलं मत्‍वा => सरलम्+ मत्‍वा यत्‍किञ्चित् => यत्+किञ्चित् कुत्सितं भोजनञ्च => कुत्सितम्+ भोजनम्+च भोजनञ्च => भोजनम्+च स भोजनं => सः+ भोजनम्+ भोजनं न => भोजनम्+ न यत्किमपि => यत्+किमपि भोजनमतिरिच्‍य => भोजनम्+अतिरिच्‍य भोजनमपि => भोजनम्+अपि सहित्‍वाऽपि => सहित्‍वा+अपि संलग्‍नो दृश्‍यते => संलग्‍नः+ दृश्‍यते परिजनाश्चासन्। => परिजनाः+च+आसन्। सम्‍पदश्चासन् => सम्‍पदः+च+आसन् परं तासामधिकारिणो => परम्+ तासाम्+अधिकारिणः+ तासामधिकारिणो भ्रातर: => तासाम्+अधिकारिणः+ भ्रातर: जडभरतो न => जडभरतः+ न विद्वेषं तनुते। => विद्वेषम्+ तनुते। स धनसम्‍पदं => सः+ धनसम्‍पदम्+ धनसम्‍पदं जीवननिर्वाहस्‍य => धनसम्‍पदम्+ जीवननिर्वाहस्‍य साधनममन्‍यत। => साधनम्+अमन्‍यत। एवंविधां प्रवृत्तिं => एवंविधाम्+ प्रवृत्तिम्+ प्रवृत्तिं विलोक्‍य => प्रवृत्तिम्+ विलोक्‍य भ्रातरो व्‍यचारयन्- => भ्रातरः+ व्‍यचारयन्- भ्रातुश्चैवंविधेनाचरणेनास्‍माकं निन्‍दा => भ्रातुः+च+एवंविधेन+आचरणेन+अस्‍माकम्+ निन्‍दा अयमस्‍माकं भ्राता => अयम्+अस्‍माकम्+ भ्राता चान्‍येषां क्षेत्रेषु => च+अन्‍येषाम्+ क्षेत्रेषु कार्यं करोति। => कार्यम्+ करोति। गर्हितं जीवनं => गर्हितम्+ जीवनम्+ जीवनं जीवति। => जीवनम्+ जीवति। कथन्‍न => कथम्+न वयं तं => वयम्+ तम्+ तं स्‍वकार्ये => तम्+ स्‍वकार्ये येनास्‍माकं निन्‍दा => येन+अस्‍माकम्+ निन्‍दा जडभरतं स्‍वक्षेत्रसंरक्षणार्थं => जडभरतम्+ स्‍वक्षेत्रसंरक्षणार्थम्+ स्‍वक्षेत्रसंरक्षणार्थं न्‍ययोजयन्। => स्‍वक्षेत्रसंरक्षणार्थम्+ न्‍ययोजन्। कार्यमकरोत्। => कार्यम्+अकरोत्। इदं स्‍वक्षेत्रं => इदम्+ स्‍वक्षेत्रम्+ स्‍वक्षेत्रं चान्‍यक्षेत्रं => स्‍वक्षेत्रम्+ च+अन्‍यक्षेत्रम्+ चान्‍यक्षेत्रं वा, => च+अन्‍यक्षेत्रम्+ वा, समानान्‍यासन्। => समानानि+आसन्। खगाश्चान्‍नकणान् => खगाः+च+अन्‍नकणान् क्षेत्रं चरन्ति। => क्षेत्रम्+ चरन्ति। जडभरतस्‍तान्‍न => जडभरतः+तान्+न रात्रिरासीदन्‍धकारावृता। => रात्रिः+आसीत्+अन्‍धकारावृता। समाच्‍छादितमन्‍तरिक्षम्। => समाच्‍छादितम्+अन्‍तरिक्षम्। प्रतिक्षणं विद्युत => प्रतिक्षणम्+ विद्युत यच्‍छीघ्रं वृष्टिर्भविता। => यत्+शीघ्रम्+ वृष्टिः­+भविता। वृष्टिर्भविता। => वृष्टिः­+भविता। तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव देवीभक्तो बलिदानार्थं => देवीभक्तः+ बलिदानार्थम्+ बलिदानार्थं कस्‍यापि => बलिदानार्थम्+ कस्‍यापि पुत्रं नीत्‍वा => पुत्रम्+ नीत्‍वा देवीमन्दिरं प्रति => देवीमन्दिरम्+ प्रति बलिदानार्थं नीयमानो => बलिदानार्थम्+ नीयमानः+ नीयमानो बालक: => नीयमानः+ बालक: अवसरं प्राप्‍य => अवसरम्+ प्राप्‍य चान्‍धकारे => च+अन्‍धकारे देवीभक्तो व्‍याकुल: => देवीभक्तः+ व्‍याकुल: स रात्रौ => सः+ रात्रौ बलिदानं कर्तुमैच्‍छत् => बलिदानम्+ कर्तुम्+ऐच्‍छत् कर्तुमैच्‍छत् => कर्तुम्+ऐच्‍छत् बलिदानार्थं कमप्‍यन्‍वेषयति। => बलिदानार्थम्+ कमपि+अन्‍वेषयति। कमप्‍यन्‍वेषयति। => कमपि+अन्‍वेषयति। भ्रमन्‍नयं जडभरतं => भ्रमन्+अयम्+ जडभरतम्+ जडभरतं प्राप्तवान्। => जडभरतम्+ प्राप्तवान्। जडभरतं वद्ध्‍वा => जडभरतम्+ वद्ध्‍वा देवीमन्दिरमानयत्। => देवीमन्दिरम्+आनयत्। पूर्ववन्निरीहो निश्चिन्‍तश्चासीत् => पूर्ववत्+निरीहः+ निश्चिन्‍तः+च+आसीत् निश्चिन्‍तश्चासीत् => निश्चिन्‍तः+च+आसीत् कृपाणमाकृष्य, => कृपाणम्+आकृष्य, तच्छिरश्‍छेत्तुमिच्‍छति => तत्+शिरः+छेत्तुम्+इच्‍छति परमकस्‍मात् => परम्+अकस्‍मात् शिरश्चिच्‍छेद। => शिरः+चिच्‍छेद। परिवर्तनं नासीत्। => परिवर्तनम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। सायंकाल आसीत्। => सायंकालः+ आसीत्। ग्रामपार्श्‍वान्निर्गच्‍छन्‍नास्‍ते। => ग्रामपार्श्‍वात्+निर्गच्छन्+आस्‍ते। स्‍वगवाक्षात्‍पश्‍यन्‍ती => स्‍वगवाक्षात्+पश्‍यन्‍ती तां विलोक्‍य => ताम्+ विलोक्‍य रात्रीं यावत् => रात्रीम्+ यावत् निवसितुमिच्‍छामि। => निवसितुम्+इच्‍छामि। शीघ्रम् नो => शीघ्रम्+ नो तां ऐश्‍वर्ययुक्तां => ताम्+ ऐश्‍वर्ययुक्ताम्+ ऐश्‍वर्ययुक्तां क्रोधमुखीं => ऐश्‍वर्ययुक्ताम्+ क्रोधमुखीम्+ क्रोधमुखीं अपि => क्रोधमुखीम्+ अपि शुभाशीर्वादं वितरन् => शुभाशीर्वादम्+ वितरन् दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा दृष्टं यदेका => दृष्टम्+ यत्+एका यदेका => यत्+एका गवाक्षम् उद्घाटितवती। => गवाक्षम्+ उद्घाटितवती। तां विलोक्‍य => ताम्+ विलोक्‍य रात्रीं यावत् => रात्रीम्+ यावत् निवसितुमिच्‍छामि। => निवसितुम्+इच्‍छामि। कथं न, => कथम्+ न, भवतां अपि => भवताम्+ अपि स्‍वागतं वर्तते। => स्‍वागतम्+ वर्तते। तद्गृहम् अगच्‍छत्। => तद्गृहम्+ अगच्‍छत्। दैन्‍यं विलोकितम् => दैन्‍यम्+ विलोकितम्+ विलोकितम् पृष्टञ्च => विलोकितम्+ पृष्टम्+च पृष्टञ्च => पृष्टम्+च कथं भवत्‍परिवार: => कथम्+ भवत्‍परिवार: कथं न => कथम्+ न पूर्वमेव => पूर्वम्+एव दिवं गत:, => दिवम्+ गत:, करुणकथां श्रुत्‍वा => करुणकथाम्+ श्रुत्‍वा किञ्चित्‍कालानन्‍तरं परिवारस्‍य => किञ्चित्+कालानन्तरम्+ परिवारस्‍य क्रीडन्‍तश्चासन्। => क्रीडन्‍तः+च+आसन्। क्षणानन्‍तरं गृहिणी => क्षणानन्‍तरम्+ गृहिणी स्‍थाल्‍यां भोजनं => स्‍थाल्‍याम्+ भोजनम्+ भोजनं परिवेश्‍य => भोजनम्+ परिवेश्‍य सम्‍मुखं अस्‍थापयत्। => सम्‍मुखम्+ अस्‍थापयत्। पूर्वमेव => पूर्वम्+एव आनीतं भोजनं => आनीतम्+ भोजनम्+ भोजनं आसीत् => भोजनम्+ आसीत् भोजनं अपि => भोजनम्+ अपि स बालकेभ्‍य: => सः+ बालकेभ्‍य: उत्‍सवं मेनिरे। => उत्‍सवम्+ मेनिरे। स्‍वगन्‍तव्‍यं प्रति => स्‍वगन्‍तव्‍यम्+ प्रति धन्‍यवादपुरस्‍सरं वृद्धां => धन्‍यवादपुरस्‍सरम्+ वृद्धाम्+ वृद्धां अवदत् => वृद्धाम्+ अवदत् कार्यं भवती => कार्यम्+ भवती सायं यावत् => सायम्+ यावत् वाक्‍यस्‍यास्‍य => वाक्‍यस्‍य+अस्‍य रहस्‍यं न => रहस्‍यम्+ न कार्यं कृतवती। => कार्यम्+ कृतवती। परं सा => परम्+ सा स्‍वबालकानां वस्‍त्राणां => स्‍वबालकानाम्+ वस्‍त्राणाम्+ वस्‍त्राणां विषये => वस्‍त्राणाम्+ विषये कथं अहं => कथम्+ अहम्+ अहं बालकानां => अहम्+ बालकानाम्+ बालकानां वस्‍त्राणि => बालकानाम्+ वस्‍त्राणि एकमेव => एकम्+एव वस्‍त्रं विद्यते => वस्‍त्रम्+ विद्यते वस्‍त्रमापनयष्टिकां आनाय्य => वस्‍त्रमापनयष्टिकाम्+ आनाय्य वस्‍त्रं मापयति। => वस्‍त्रम्+ मापयति। वस्‍त्रं मापयति => वस्‍त्रम्+ मापयति वस्‍त्रं अधिकं => वस्‍त्रम्+ अधिकम्+ अधिकं अधिकं => अधिकम्+ अधिकम्+ अधिकं प्रवर्धते। => अधिकम्+ प्रवर्धते। इमां घटनां => इमाम्+ घटनाम्+ घटनां सा => घटनाम्+ सा आशीर्वादं मन्‍यमाना => आशीर्वादम्+ मन्‍यमाना भृशं प्रसन्‍ना => भृशम्+ प्रसन्‍ना तद्रहस्‍यं श्रुतवन्‍त:। => तत्+रहस्‍यम्+ श्रुतवन्‍त:। तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं अन्‍वेष्टुं => वृद्धम्+ अन्‍वेष्टुम्+ अन्‍वेष्टुं विनिर्गता: => अन्‍वेष्टुम्+ विनिर्गता: वृद्धापि => वृद्धा+अपि स्‍वभृत्‍यं अश्‍वमारोप्‍य => स्‍वभृत्‍यम्+ अश्‍वम्+आरोप्‍य अश्‍वमारोप्‍य => अश्‍वम्+आरोप्‍य तमन्‍वेषणाय। => तम्+अन्‍वेषणाय। तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं अन्‍वेषयामास। => वृद्धम्+ अन्‍वेषयामास। तं प्रगृह्य => तम्+ प्रगृह्य अश्‍वमारुह्य => अश्‍वम्+आरुह्य वृद्धमानीयमानं ददर्श => वृद्धम्+आनीयमानम्+ ददर्श नितरां प्रहृष्टा। => नितराम्+ प्रहृष्टा। स्‍वागतं कृतवती। => स्‍वागतम्+ कृतवती। स्‍वार्थपरायणतां निनिन्‍द। => स्‍वार्थपरायणताम्+ निनिन्‍द। किं किं => किम्+ किम्+ किं न => किम्+ न स वृद्ध: => सः+ वृद्ध: वृद्धोऽयं रात्रौ => वृद्धः+अयम्+ रात्रौ चात्र => च+अत्र शुभाशीर्वादं दत्‍वा => शुभाशीर्वादम्+ दत्‍वा गृहान्निर्गत:। => गृहात्+निर्गत:। स्‍वयं पप्रच्‍छ, => स्‍वयम्+ पप्रच्‍छ, कार्यं भवती => कार्यम्+ भवती आरभताम् तत् => आरभताम्+ तत् सायं पर्यन्‍तं => सायम्+ पर्यन्‍तम्+ पर्यन्‍तं प्रकरोतु। => पर्यन्‍तम्+ प्रकरोतु। गृहाभ्‍यन्‍तरं आगत्‍य => गृहाभ्‍यन्‍तरम्+ आगत्‍य छिक्‍कां निशम्‍य => छिक्‍काम्+ निशम्‍य कक्षमागता: => कक्षम्+आगता: निरन्‍तरं सायंपर्यन्‍तं => निरन्‍तरम्+ सायंपर्यन्‍तम्+ सायंपर्यन्‍तं छिक्‍कामेव => सायंपर्यन्‍तम्+ छिक्‍काम्+एव छिक्‍कामेव => छिक्‍काम्+एव सम्पादकश्च, => सम्पादकः+च, नहीदानीम्पर्यन्तं प्रखरतरं => नहि+इदानीम्+पर्यन्तम्+ प्रखरतरम्+ प्रखरतरं प्रतपतिभगवान् => प्रखरतरम्+ प्रतपतिभगवान् निरुद्धप्रायं गतागतं => निरुद्धप्रायम्+ गतागतम्+ गतागतं लोकस्य। => गतागतम्+ लोकस्य। केचित्प्रणयिनीभिः => केचित्+प्रणयिनीभिः पाचितं सूपौदनादिदधिशाकादिभिः => पाचितम्+ सूपौदनादिदधिशाकादिभिः साभिनन्दमभ्यवहर्त्तुं प्रवृत्ताः, => साभिनन्दमभिः+अवहर्त्तुम्+ प्रवृत्ताः, भोजनार्थमाह्वानं प्रतीक्षमाणाः => भोजनार्थम्+आह्वानम्+ प्रतीक्षमाणाः पाकशालां दृष्टिभिरापिबन्तीव। => पाकशालाम्+ दृष्टिभिः+आपिबन्ति+इव। दृष्टिभिरापिबन्तीव। => दृष्टिभिः+आपिबन्ति+इव। ‘‘गच्छामस्तात! => ‘‘गच्छामः+तात! किं न => किम्+ न शिशूनां सुधामधुरैर्वचोभिः => शिशूनाम्+ सुधामधुरैः+वचोभिः सुधामधुरैर्वचोभिः => सुधामधुरैः+वचोभिः सन्नद्धा इव => सन्नद्धा+ इव परिश्रममधुनैव => परिश्रमम्+अधुना+एव पशव+अपि => पशव+अपि सन्तर्प्यात्मानमधुना => सन्तर्प्य+आत्मानम्+अधुना छायावृक्षानेवाधिशेरते। => छायावृक्षान्+एव+अधिशेरते। सुस्नातश्चिरकृताह्निकक्रियः => सुस्नातः+चिरकृताह्निकक्रियः अस्माकं कविः => अस्माकम्+ कविः स्मितमधुरां दृष्टिं => स्मितमधुराम्+ दृष्टिम्+ दृष्टिं किरन्, => दृष्टिम्+ किरन्, वृक्षादिच्छायायां विश्राम्यतः => वृक्षादिच्छायायाम्+ विश्राम्यतः यावदेषः => यावत्+एष: तावदेवागत्य => तावत्+एव+आगत्य एवोवाच => एव+उवाच बलवदस्वस्थाद्य => बलवत्+अस्वस्था+अद्य प्रातरारभ्य => प्रातः+आरभ्य शय्यापि => शय्या+अपि तत्परिचर्यायामेव => तत्परिचर्यायाम्+एव जननीति => जननी+इति पाकोप्यद्य => पाकः+अपि+अद्य श्रुतमात्र एव => श्रुतमात्रम्+ एव कविरसौ => कविः+असौ पुत्रदर्शनाद्यत्सत्यं गलितमिव => पुत्रदर्शनात्+यत्+सत्यम्+ गलितम्+इव गलितमिव => गलितम्+इव आसीदेवमनयोः => आसीत्+एवम्+अनयोः नास्य => न+अस्य नामगोत्रादिकमस्माकं परिचितमिति => नामगोत्रादिकम्+अस्माकम्+ परिचितम्+इति परिचितमिति => परिचितम्+इति कविनाम्नैव => कविनाम्ना+एव एनं व्यवहरिष्यामः। => एनम्+ व्यवहरिष्यामः। किमद्य => किम्+अद्य सञ्जातं विशेषतो => सञ्जातम्+ विशेषत: निमित्तमस्वास्थ्यस्य? => निमित्तम्+अस्वास्थ्यस्य? वर्द्धत एव => वर्द्धते+ एव अन्वहं वार्धक्यकृता => अन्वहम्+ वार्धक्यकृता कतिपयानामेवाह्नां प्राघुणिकी => कतिपयानाम्+एव+अह्नाम्+ प्राघुणिकी चास्ति => च+अस्ति वाञ्छापि => वाञ्छा+अपि केवलमेकं => केवलम्+एक किं किं, => किम्+ किम्, किमिच्छति => किम्+इच्छति नास्ति => न+अस्ति कोप्यात्मकृते => कोऽपि+आत्मकृते भवन्तमेव => भवन्तम्+एव विमलाभिर्विद्याभिरिव => विमलाभिः+विद्याभिः+इव सम्पद्भिः अप्युपेतं => सम्पद्भिः+अपि+उपेतम्+ चेद् चेद्द्रष्टुं प्राभविष्यं, => द्रष्टुम्+ प्राभविष्यम्, जीवलोकः+अभविष्यत्। => जीवलोकः+अभविष्यत्। यदृच्छोपनतभोजिनस्तु => यदृच्छोपनतभोजिनः+तु दुनोतीव => दुनोति+इव बहुशश्च => बहुशः+च समाहूतोपि => समाहूतः+अपि तमाश्रितवान्। => तम्+आश्रितवान्। सोयं खेदस्तत्र => सः+अयम्+ खेदः+तत्र खेदस्तत्र => खेदः+तत्र भवत्या मातुः। => भवत्याः+ मातुः। सरस्वती-रसिकं मामिन्दिरादास्ये => सरस्वती-रसिकम्+ माम्+इन्दिरास्ये मामिन्दिरादास्ये => माम्+इन्दिरास्ये नियोक्तुमिच्छसि? => नियोक्तुम्+इच्छसि? भवत्याश्चरणशुश्रूषां परित्यज्य => भवत्याः+चरणशुश्रूषाम्+ परित्यज्य धनोन्मदानाञ्चरणशुश्रूषां शिक्षयसि? => धनोन्मदानाम्+चरणशुश्रूषाम्+ शिक्षयसि? यस्त्वां क्लिश्नाति => य:+त्‍वाम्+ क्लिश्नाति अनेनैव => अनेन+एव समाविष्टस्त्वं सुखसाधनानि => समाविष्ट:+त्‍वम्+ सुखसाधनानि नाप्नोषि, => न+आप्नोषि, कुटुम्बभरणमपि => कुटुम्बभरणम्+अपि दुःशक्यं ते => दुःशक्यम्+ ते मैवं वादीः। => मा+एवम्+ वादीः। यत्सुखं तल्लवोपि => यत्+सुखम्+ तत्+लवः+अपि तल्लवोपि => तत्+लवः+अपि सततमध्यक्षमुखप्रेक्षिभिश्चाटुकरणमात्रसमापितकर्तव्यैः => सततम्+अध्यक्षमुखप्रेक्षिभिः+चाटुकरणमात्रसमापितकर्तव्यैः आत्मविक्रयिभिर्जनैर्न => आत्मविक्रयिभिः+जनैः+न स्वप्नेपि। => स्वप्ने+अपि। क्लेशस्तल्लेशोपि => क्लेशः+तत्लेशः+अपि यदृच्छोपनतमन्नादिफलादि => यदृच्छा+उपनतम्+अन्नादिफलादि यथेच्छं भुञ्जानस्य => यथेच्छम्+ भुञ्जानस्य नास्ति। => न+अस्ति। सर्वथाहं सुखी। => सर्वथा+अहम्+ सुखी। तत्परित्यजतु => तत्+परित्यजतु चिन्तामिमां भवती। => चिन्ताम्+इमाम्+ भवती। किमप्युत्तेजितेव => किमपि+उत्तेजिता+इव तेदृष्टं वर्त्तस्व => ते+अदृष्टम्+ वर्त्तस्व त्वदुपाश्रयाणामपि => त्वत्+उपाश्रयाणाम्+अपि जनानामस्मदादीनां मनोमोषणमेव => जनानाम्+अस्मदादीनाम्+ मन:+मोषणम्+एव मनोमोषणमेव => मन:+मोषणम्+एव श्रुतमद्य => श्रुतम्+अद्य वृद्धां स्वमातरं => वृद्धाम्+ स्वमातरम्+ स्वमातरं काशीं => स्वमातरम्+ काशीम्+ काशीं लम्भयितुं => काशीम्+ लम्भयितुम्+ लम्भयितुं सपरिजनः => लम्भयितुम्+ सपरिजनः प्रयातीति। => प्रयाति+इति। सैव => सा+एव सुत एवं => सुत:+ एवम्+ एवं प्रभुः, => एवम्+ प्रभुः, कुतोस्मदादीनामीदृशं भागधेयम्। => कुतः+अस्मदादीनाम्+ईदृशम्+ भागधेयम्। एतदर्थमियं भूमिका! => एतदर्थम्+इयम्+ भूमिका! प्रथममेव => प्रथमम्+एव स्पष्टं नाज्ञप्तोऽस्मिकाशीं => स्पष्टम्+ न+आज्ञप्तः+अस्मिकाशीम्+ नाज्ञप्तोऽस्मिकाशीं जिगमिषति => न+आज्ञप्तः+अस्मिकाशीम्+ जिगमिषति श्रीमतीति। => श्रीमती+इति। मातर्मा => मात:+मा अद्य+एव => अद्य+एव त्वां नयामि => त्वाम्+ नयामि परिजनाश्छात्राः => परिजनाः+छात्राः शिबिकां ते => शिबिकाम्+ ते चेह => च+इह बालानां मार्गे => बालानाम्+ मार्गे चास्माकं कृते => च+अस्माकम्+ कृते पर्याप्तं भविष्यति => पर्याप्तम्+ भविष्यति शाकफलादिकं तत्र => शाकफलादिकम्+ तत्र वयन्तु => वयम्+तु वीणापाणेर्देव्याः => वीणापाणेः+देव्याः सर्वत्रैवाप्रतिहतप्रसराः। => सर्वत्र+एव+अप्रतिहतप्रसराः। एतावदुक्त्वा => एतावत्+उक्त्वा उत्तरमप्रतीक्षमाण => उत्तरम्+अप्रतीक्षमाण प्रबन्धं विधातुं => प्रबन्धम्+ विधातुम्+ विधातुं निर्गतः => विधातुम्+ निर्गतः जनन्यपि => जननी+अपि हर्षविस्मयस्नेहशोकैर्युगपत् => हर्षविस्मयस्नेहशोकैः+युगपत् आक्रान्ता तस्थौ => आक्रान्ता:+ तस्थौ शिबिकाध्यूढनारीजनो वाद्यघोषपुरस्कृतो => शिबिकाध्यूढनारीजन:+ वाद्यघोषपुरस्कृत:+ वाद्यघोषपुरस्कृतो वन्दीभिरनुक्षणं => वाद्यघोषपुरस्कृत:+ वन्दीभिः+अनुक्षणम्+ वन्दीभिरनुक्षणं स्तूयमानः => वन्दीभिः+अनुक्षणम्+ स्तूयमानः कर्णो नरपतिः => कर्ण:+ नरपतिः मातास्य => माता+अस्य परित्यक्तुं काशीं => परित्यक्तुम्+ काशीम्+ काशीं वाञ्छति, => काशीम्+ वाञ्छति, एवायं समारोहः। => एव+अयम्+ समारोहः। मध्येमार्गं यतो => मध्येमार्गम्+ यत: तत्रैव => तत्र+एव दर्शनोत्सुकानां बालवनितादीनां => दर्शनोत्सुकानाम्+ बालवनितादीनाम्+ बालवनितादीनां सम्मुखीनमायात्यपरः => बालवनितादीनाम्+ सम्मुखीनम्+आयाति+अपरः सम्मुखीनमायात्यपरः => सम्मुखीनम्+आयाति+अपरः गजारूढो राजापि => गजारूढ:+ राजा+अपि राजापि => राजा+अपि दृष्टिं किरन् => दृष्टिम्+ किरन् प्रमोदमानस्तैरभिनवैर्दृश्यैः, => प्रमोदमानः+तैः+अभिनवैः+दृश्यैः, नदीश्च, => नदीः+च, सोत्कण्ठं तांंस्तान् => सोत्कण्ठम्+ तान्+तान् तांंस्तान् => तान्+तान् जनपदांश्च => जनपदान्+च सुखं प्रयाति। => सुखम्+ प्रयाति। धूमयानमारुह्य => धूमयानम्+आरुह्य योजनाशतमतिक्रामन्ति, => योजनाशतम्+अतिक्रामन्ति, तेषां देशाटनं => तेषाम्+ देशाटनम्+ देशाटनं तीर्थयात्रां => देशाटनम्+ तीर्थयात्राम्+ तीर्थयात्रां वाभिनयतामपि => तीर्थयात्राम्+ वा+अभिनयताम्+अपि वाभिनयतामपि => वा+अभिनयताम्+अपि नैष गोचरः => न+एष:+ गोचरः अनुभवस्यार्थः। => अनुभवस्य+अर्थः। तद्विज्ञातुं प्रभवन्ति। => तत्+विज्ञातुम्+ प्रभवन्ति। एकस्मिन्दिने => एकस्मिन्+दिने यावत्प्रयात्यनेनैव => यावत्+प्रयाति+अनेन+एव बलमिदं, => बलम्+इदम्+, तावदेव => तावत्+एव दृष्टं यत् => दृष्टम्+ यत् समालापचतुरो, => समालापचतुर:+, धौतोत्तरीययज्ञसूत्रमात्रसर्वस्वानां ब्राह्मणानां => धौतोत्तरीययज्ञसूत्रमात्रसर्वस्वानाम्+ ब्राह्मणानाम्+ ब्राह्मणानां कश्चिदपरः => ब्राह्मणानाम्+ कश्चिदपरः शिबिकामेकां जरत्याधिरूढामुद्वहन् => शिबिकाम्+एकाम्+ जरत्याधिरूढाम्+उद्वहन् जरत्याधिरूढामुद्वहन् => जरत्याधिरूढाम्+उद्वहन् समायातीति। => समायाति+इति। किमेदिति => किम्+एतत्+इति कश्चिदनुचरः => कश्चित्+अनुचरः आगत्योक्तवान् => आगत्य+उक्तवान् कविरयमस्मद्देशीय => कविः+अयम्+अस्मद्देशीय: अयमपि => अयम्+अपि काशीं वृद्धां => काशीम्+ वृद्धाम्+ वृद्धां मातरम्। => वृद्धाम्+ मातरम्। शिबिकां वहन्ति, => शिबिकाम्+ वहन्ति, उपयुक्तं च => उपयुक्तम्+ च पुरमपि => पुरम्+अपि सशिशुजनमनेन => सशिशुजनम्+अनेन सहैवानीतम्। => सह+एव+आनीतम्। अन्येप्यस्य => अन्ये+अपि+अस्य प्रथमं चिन्तितं => प्रथमम्+ चिन्तितम्+ चिन्तितं राज्ञा- => चिन्तितम्+ राज्ञा- ‘‘शौण्डीर्याद्राज्ये => ‘‘शौण्डीर्यात्+राज्ये मयाहूतोपि => मया+आहूतः+अपि नागत एष => न+आगत:+ एषः+ एष इदानीम्मार्गे => एषः+ इदानीम्+मार्गे इदानीम्मार्गे => इदानीम्+मार्गे अनन्यगतिको मामेव => अनन्यगतिकः+ माम्+एव मामेव => माम्+एव चिरायालोकितम्-शार्दूल => चिराय+आलोकितम्-शार्दूल ग्रामं नैष => ग्रामम्+ न+एष: नैष => न+एष: स्वसङ्घबलमभ्यर्णमप्यनुपततीति, => स्वसङ्घबलम्+अभ्यर्णम्+अपि+अनुपतति+इति, दाक्षिण्यनिधिर्गुणैकगृह्यो => दाक्षिण्यनिधिः+गुण+एकगृह्यः सुयोग्यं परिजनं => सुयोग्यम्+ परिजनम्+ परिजनं कविसमीपे => परिजनम्+ कविसमीपे ‘‘चिरादह => ‘‘चिरात्+अह तदिदानीमिहैवागम्यताम्। => तत्+इदानीम्+इह+एव+आगम्यताम्। परितर्पयत्वस्मान् => परितर्पयतु+अस्मान् यात्रापि => यात्रा+अपि गजमश्वं रथं => गजम्+अश्वम्+ रथम्+ रथं वा => रथम्+ वा यथेष्टमारोहतु => यथेष्टम्+आरोहतु ब्राह्मण्यपि => ब्राह्मणि+अपि शिबिकामेकामलङ्करोतु। => शिबिकाम्+एकाम्+अलङ्करोतु। यथाभिरुचितं प्रददातु => यथा+अभिरुचितम्+ प्रददातु द्रविणं ब्राह्मणेभ्यः’’। => द्रविणम्+ ब्राह्मणेभ्यः’’। कविस्तु => कविः+तु तथोक्तः => तथा+उक्तः निगूढमभिनिरीक्ष्यमाणः => निगूढम्+अभिनिरीक्ष्यमाणः इत्थं प्रत्याह- => इत्थम्+ प्रति+आह- प्रत्याह- => प्रति+आह- ‘‘भवतो ममापि => ‘‘भवत:+ मम+अपि ममापि => मम+अपि चावश्यकं कर्तव्यं => च+आवश्यकम्+ कर्तव्यम्+ कर्तव्यं इदानीं => कर्तव्यम्+ इदानीम्+ इदानीं मातृशुश्रूषैव। => इदानीम्+ मातृशुश्रूषा+एव। मातृशुश्रूषैव। => मातृशुश्रूषा+एव। न+एष => न+एष: समुचितोवसर => समुचितः+अवसर: विश्वासश्चैष => विश्वासः+च+एष: यदन्‍यमनुव्रजतस्तदुपाश्रितस्य => यत्+अन्‍यम्+अनुव्रजतः+तत्+उपाश्रितस्य भवत्यवज्ञा। => भवति+अवज्ञा। नैष => न+एष: जनस्तां प्रभुः => जनः+ताम्+ प्रभुः स्वतन्त्रमेवाहं प्रयास्यामि। => स्वतन्त्रम्+एव+अहम्+ प्रयास्यामि। भवतानुकम्पित => भवत+अनुकम्पित कृतज्ञतां वहामि। => कृतज्ञताम्+ वहामि। आजन्मसमभ्यस्तश्चेति => आजन्मसमभ्यस्तः+च+इति यात्रार्थं विहितश्चेति => यात्रार्थम्+ विहितः+च+इति विहितश्चेति => विहितः+च+इति यावच्च => यावत्+च श्रीमतां जनन्या => श्रीमताम्+ जनन्या: तावदेव => तावत्+एव द्रविणं ममापि => द्रविणम्+ मम+अपि ममापि => मम+अपि सासूयमिवालोकन्तः => स+असूयम्+इव+आलोकन्त: कविं कुटुम्बिनः। => कविम्+ कुटुम्बिनः। विस्मितश्चासूयम्श्च => विस्मितः+च+असूयम्+च उपनगरं प्राप्तं => उपनगरम्+ प्राप्तम्+ प्राप्तं राजबलम्। => प्राप्तम्+ राजबलम्। यावदवस्थितय => यावत्+अवस्थितय तावदेव => तावत्+एव प्राप्तस्तत्र => प्राप्तः+तत्र कविरपि। => कविः+अपि। दृष्टं राज्ञा- => दृष्टम्+ राज्ञा- कवेर्विद्याविमुग्धा => कवेः+विद्याविमुग्धा अहमहमिकया => अहम्+अहमिकया मधुरैर्वचोभिः => मधुरैः+वचोभिः सर्वानेव => सर्वान्+एव देवमन्दिर एकस्मिन् => देवमन्दिरे+ एकस्मिन् अकस्मात्ऱात्रौ => अकस्मात्+ऱात्रौ कविस्तु => कविः+तु प्रणयिनीं कटाक्षयन्निव => प्रणयिनीम्+ कटाक्षयन्+इव कटाक्षयन्निव => कटाक्षयन्+इव सस्मितमुवाच- => सस्मितम्+उवाच- वयमप्यवत्स्यामश्चेत्शोभनं समपत्स्यत’। => वयम्+अपि+अवत्स्यामः+चेत्+शोभनम्+ समपत्स्यत’। अवर्णनीयं खलु => अवर्णनीयम्+ खलु भगवतो भूतभावनस्य => भगवतः+ भूतभावनस्य विश्वेशितुर्नगर्या वाराणस्याः => विश्वेशितुः+नगर्याः+ वाराणस्याः सर्वथैव => सर्वथा+एव इयं लोके। => इयम्+ लोके। अपरिमितमत्र => अपरिमितम्+अत्र जनाना गतागतम्। => जनानाम्+ गतागतम्। पतितमपि => पतितम्+अपि उष्णीषं नावबुध्यन्ते। => उष्णीषम्+ न+अवबुध्यन्ते। नावबुध्यन्ते। => न+अवबुध्यन्ते। विशेषतश्च => विशेषतः+च चक्रपुष्करिण्यां मणिकर्णिकायां => चक्रपुष्करिण्याम्+ मणिकर्णिकायाम्+ मणिकर्णिकायां यात्रार्थमागतानामतुल => मणिकर्णिकायाम्+ यात्रार्थम्+आगतानाम्+अतुल यात्रार्थमागतानामतुल => यात्रार्थम्+आगतानाम्+अतुल कश्चिदत्र => कश्चित्+अत्र किञ्चिदन्तरेण => किञ्चित्+अन्तरेण तत्रावस्थिते। => तत्र+अवस्थिते। सानन्दमाभ्यां तत्र => सानन्दम्+आभ्याम्+ तत्र एकोऽत्र => एकः+अत्र राजसः सङ्घः, => राजसः+ सङ्घः, अपरस्तु => अपरः+तु एकत्रापसरापसरेत्यपसार्यन्ते => एकत्र+अपसरापसरा+इति+अपसार्यन्ते निर्भत्स्यन्तेऽपि => निर्भत्स्यन्ते+अपि अपरत्र => अपर+अत्र कर्तव्यतायां भवति => कर्तव्यतायाम्+ भवति सर्वमनुष्ठीयते => सर्वम्+अनुष्ठीयते सुचतुरैश्छात्रैः => सुचतुरैः+छात्रैः शोभनं कार्यम्। => शोभनम्+ कार्यम्। प्रत्यभिज्ञातं स्यात् => प्रत्यभिज्ञातम्+ स्यात् यत्तावेतौ => यत्+तव+एतौ अपरत्र => अपर+अत्र रसिकोऽस्माकं कविः। => रसिकः+अस्माकम्+ कविः। परं विशेष => परम्+ विशेष एषोऽत्र => एषः+अत्र साश्चर्यमालक्ष्यते–यद्राजा => साश्चर्यम्+आलक्ष्यते–यत्+राजा द्रव्यं दानायोपसङ्कल्पयति, => द्रव्यम्+ दानाय+उपसङ्कल्पयति, दानायोपसङ्कल्पयति, => दानाय+उपसङ्कल्पयति, कविरपि => कविः+अपि तावदेव => तावत्+एव सङ्कल्पितं रथाश्वगजं => सङ्कल्पितम्+ रथाश्वगजम्+ रथाश्वगजं रत्नादिकं => रथाश्वगजम्+ रत्नादिकम्+ रत्नादिकं वा => रत्नादिकम्+ वा तथैवैतत्सङ्कल्पितं कविनापि। => तथैव+एतत्+सङ्कल्पितम्+ कविना+अपि। कविनापि। => कविना+अपि। सर्वेऽप्याश्चर्यस्तिमिताः। => सर्वे+अपि+आश्चर्यः+तिमिताः। राजापि => राजा+अपि चिरमिदमाकर्ण्य => चिरम्+इदम्+आकर्ण्य पृष्टमुच्चैर्नरपतिना- => पृष्टम्+उच्चैः+नरपतिना- द्रव्यं प्रदास्यते’? => द्रव्यम्+ प्रदास्यते’? प्रत्युवाच => प्रति+उवाच कविरपि => कविः+अपि श्रीमतापि => श्रीमता+अपि हसन्नाह–अस्ति => हसन्+आह–अस्ति ममापि => मम+अपि मयापि => मया+अपि प्रदेयं सर्वमेतद् => प्रदेयम्+ सर्वम्+एतद् सर्वमेतद् => सर्वम्+एतद् हीदम्? => हि+इदम्? समाश्रयेन्मां तत्र => समाश्रयेत्+माम्+ तत्र केनोक्तं महाराज! => केन+उक्तम्+ महाराज! कथं तर्हि => कथम्+ तर्हि कोशान्मदीयाद् => कोशात्+मदीयाद् द्रविणं दद्याः? => द्रविणम्+ दद्याः? किं कर्णीसुतवृत्तिरालम्ब्येत? => किम्+ कर्णीसुतवृत्तिः+आलम्ब्येत? कर्णीसुतवृत्तिरालम्ब्येत? => कर्णीसुतवृत्तिः+आलम्ब्येत? शान्तं पापं! => शान्तम्+ पापम्! श्रीमानेव => श्रीमान्+एव अहं दापयिष्यामि => अहम्+ दापयिष्यामि नाहं मदुपाश्रयणमन्तरेण => न+अहम्+ मदुपाश्रयणम्+अन्तरेण मदुपाश्रयणमन्तरेण => मदुपाश्रयणम्+अन्तरेण कपर्दिकामपि, => कपर्दिकाम्+अपि, कथं वा => कथम्+ वा सर्वं श्रीमता। => सर्वम्+ श्रीमता। येनैव => येन+एव ममापि => मम+अपि प्रतिज्ञां पारयिष्यति। => प्रतिज्ञाम्+ पारयिष्यति। अविरलवर्षिभिर्गभीरतरं गर्जद्भिस्तमालवनसच्छायैर्निबिडतरैरावृतं => अविरलवर्षिभिः+गभीरतरम्+ गर्जद्भिः+तमालवनसच्छायैः+निबिडतरैः+आवृतम्+ गर्जद्भिस्तमालवनसच्छायैर्निबिडतरैरावृतं घनैर्गगनतलम्। => गर्जद्भिः+तमालवनसच्छायैः+निबिडतरैः+आवृतम्+ घनैः+गगनतलम्। घनैर्गगनतलम्। => घनैः+गगनतलम्। करतलगतमपि => करतलगतम्+अपि नावलोक्यते => न+अवलोक्यते सुकृतानीव => सुकृतान्+इव क्वचिन्नक्षत्राण्यपि। => क्वचित्+नक्षत्राणि+अपि। जडानां सम्पदिव => जडानाम्+ सम्पत्+इव सम्पदिव => सम्पत्+इव चपलं विद्योतते। => चपलम्+ विद्योतते। पुरमपि => पुरम्+अपि प्रसुप्तमिवास्मिन्नवसरे => प्रसुप्तम्+इव+अस्मिन्+अवसरे निःस्वनं निष्क्रियं => निःस्वनम्+ निष्क्रियम्+ निष्क्रियं चावलोक्यते। => निष्क्रियम्+ च+अवलोक्यते। चावलोक्यते। => च+अवलोक्यते। केचित्सुकृतिनः => केचित्+सुकृतिनः सुखमन्तर्गृहे => सुखम्+अन्तर्गृहे नवनवोद्भिन्नानुरागाङ्कुरास्तरव => नवनवोद्भिन्नानुरागाङ्कुराः+तरव: प्रेयसीभिरविश्लिष्टाः => प्रेयसीभिः+अविश्लिष्टाः घनालीं प्रबलयन्ति => घनालीम्+ प्रबलयन्ति प्रभञ्जनमनवरतनिःसृतैर्निश्वासवातैः। => प्रभञ्जनम्+अनवरतनिःसृतैः+निश्वासवातैः। क्वचिदालोक्यते => क्वचित्+आलोक्यते निःस्तब्धतां भनक्ति। => निःस्तब्धताम्+ भनक्ति। अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव वचसामगोचरे => वचसाम्+अगोचरे सुरम्येऽवसरे => सुरम्ये+अवसरे किमप्युत्तालमाकर्ण्यत => किमपि+उत्तालम्+आकर्ण्यत: क्षणादाकृष्टान्यनेन => क्षणात्+आकृष्टानि+अनेन ध्वनिनेव => ध्वनिना+एव सहृदयानां जनानां => सहृदयानाम्+ जनानाम्+ जनानां चेतांसि। => जनानाम्+ चेतांसि। एवायमुदकण्ठयल्लोकान्। => एव+अयम्+उदकण्ठयत्+लोकान्। पतत्त्रिभिरपि => पतत्त्रिभिः+अपि राज्ञोऽन्तःपुरेऽप्येषः => राज्ञः+अन्तःपुरे+अपि+एष: परिश्रान्तिपरवशैर्निद्रादरिद्रीकृतकरणशक्तिभिः => परिश्रान्तिपरवशैः+निद्रादरिद्रीकृतकरणशक्तिभिः परिजनैरनुपलक्षितः => परिजनैः+अनुपलक्षितः प्रविष्ट एव। => प्रविष्ट:+ एव। केवलं प्रविष्टः, => केवलम्+ प्रविष्टः, धूर्तेनानैव => धूर्तेन+अनेन+एव प्रदर्शितं प्रभुत्वमात्मीयम्। => प्रदर्शितम्+ प्रभुत्वम्+आत्मीयम्। प्रभुत्वमात्मीयम्। => प्रभुत्वम्+आत्मीयम्। कर्णकुहरप्रविष्टमात्रेऽस्मिन्नन्यादृशी => कर्णकुहरप्रविष्टमात्रे+अस्मिन्+अन्यादृशी कुरङ्गीवोत्तब्धकर्णा, => कुरङ्गी+इव+उत्तब्धकर्णा, भुजगीव => भुजगः+इव मयूरीवोन्नमितगात्री, => मयूरी+इव+उन्नमितगात्री, शफरीव => शफरी+इव यत्सत्यमतितमामुदकण्ठत। => यत्+सत्यम्+अतितम्+अमुदकण्ठत। पुनरुत्तिष्ठति, => पुनः+उत्तिष्ठति, श्रोत्रभावमेव => श्रोत्रभावम्+एव सर्वेषामङ्गानामभिलषन्ती => सर्वेषाम्+अङ्गानाम्+अभिलषन्ती सर्वैरङ्गैः => सर्वैः+अङ्गैः श्रोत्रयोर्निलीयत => श्रोत्रयोः+निलीयत कोऽप्येष => कोऽपि+एष सर्वामपि => सर्वाम्+अपि विचारशक्तिमस्या => विचारशक्तिम्+अस्या शय्यायां शयानेन => शय्यायाम्+ शयानेन निभृतमस्याः => निभृतम्+अस्याः समालोकितं चरितम्, => समालोकितम्+ चरितम्, तत एव => ततः+ एव किमियं प्रतिपद्यत => किम्+इयम्+ प्रतिपद्यत स एष => सः+ एष:+ एष कृतकसुप्तोऽभवत्। => एष:+ कृतकसुप्तः+अभवत्। कृतकसुप्तोऽभवत्। => कृतकसुप्तः+अभवत्। राजपत्‍न्‍यापि => राजपत्‍न्‍या:+अपि निपुणं निरीक्ष्य, => निपुणम्+ निरीक्ष्य, मुहुर्निर्वण्यं गाढसुप्तमेव => मुहुः+निर्वण्यम्+ गाढसुप्तम्+एव गाढसुप्तमेव => गाढसुप्तम्+एव राजानमवधार्य => राजानम्+अवधार्य परायत्तं चेतो => परायत्तम्+ चेत: वशयितुमपारयन्त्या => वशयितुम्+अपारयन्त्या समुत्थितमेव। => समुत्थितम्+एव। वर्षभयवारकमपवारकमुपरिकृतम्। => वर्षभयवारकम्+अपवारकम्+उपरिकृतम्। भूषणैर्भवन्ति => भूषणैः+भवन्ति अथाप्यपराण्यनया => अथ+अपि+अपराणि+अनया पेटिकां निष्कासितानि => पेटिकाम्+ निष्कासितानि सज्जीकृतान्येतानि => सज्जीकृतानि+एतानि सर्वमिदं निमिषैरेव => सर्वम्+इदम्+ निमिषैः+एव निमिषैरेव => निमिषैः+एव प्रावृतदियं ध्वनिमनुसरन्ती => प्रावृतत्+इयम्+ ध्वनिम्+अनुसरन्ती ध्वनिमनुसरन्ती => ध्वनिम्+अनुसरन्ती प्रासादान्निष्क्रम्य => प्रासादात्+निष्क्रम्य पुराद्वहिर्गन्तुम्। => पुरात्+वहिः+गन्तुम्। राजापि => राजा+अपि निष्क्रान्तायां तस्यां => निष्क्रान्तायाम्+ तस्याम्+ तस्यां द्रुतमुत्त्थाय => तस्याम्+ द्रुतम्+उत्त्थाय द्रुतमुत्त्थाय => द्रुतम्+उत्त्थाय खड्गसहायोऽनभिलक्षित एव => खड्गसहायः+अनभिलक्षित:+ एव प्रयत्नेनच्छिद्रमभिलक्ष्य => प्रयत्नेन+छिद्रम्+अभिलक्ष्य गच्छन्ताविमौ => गच्छन्तौ+इमौ तमोबाहुल्येन => तम:+बाहुल्येन प्रहरिणाभिज्ञातौ। => प्रहरिणा+अभिज्ञातौ। ध्वनिमेवानुसरन्ती => ध्वनिम्+एव+अनुसरन्ती नातिदूरमेव => न+अतिदूरम्+एव शिवालयमेकमासाद्यातिष्ठत्। => शिवालयम्+एकम्+आसाद्य+अतिष्ठत्। लक्षितं तया => लक्षितम्+ तया तत-एवाभ्यन्तरात् => तत-एव+अभ्यन्तरात् गीतिध्वनिरेष => गीतिध्वनिः+एषा निर्गच्छतीति। => निर्गच्छति+इति। इयं प्रकोष्ठान्तः => इयम्+ प्रकोष्ठान्तः प्रवेष्टुं कृतमतिरपि- => प्रवेष्टुम्+ कृतम्+अतिः+अपि- कृतमतिरपि- => कृतम्+अतिः+अपि- ‘‘कथं प्रविशामि? => ‘‘कथम्+ प्रविशामि? किमागत्यात्र => किम्+आगत्य+अत्र सर्वोप्येष => सर्वः+अपि+एष: लज्जौत्सुक्यसाहसादीनामन्तर्वर्तमाना => लज्जौत्सुक्यसाहसादीनाम्+अन्तः+वर्तमाना साहसायैव => साहसाय+एव जयपत्रमर्पितवती। => जयपत्रम्+अर्पितवती। मन्दमधुरमुवाच- => मन्दमधुरम्+उवाच- ‘उद्घाट्यतां द्वारमिति’। => ‘उद्घाट्यताम्+ द्वारम्+इति’। द्वारमिति’। => द्वारम्+इति’। राजापि => राजा+अपि यत्नेनात्मानं प्रच्छाद्य => यत्नेन+आत्मानम्+ प्रच्छाद्य एवावस्थितः। => एव+अवस्थितः। निष्क्रान्तोऽभ्यन्तरतो => निष्क्रान्तः+अभ्यन्तरतः कालेऽस्मिन्’’? => काले+अस्मिन्’’? साश्चर्यं प्रत्यभिज्ञातः => साश्चर्यम्+ प्रति+अभिज्ञातः प्रत्यभिज्ञातः => प्रति+अभिज्ञातः एवैष => एव+एष: कविरिति। => कविः+इति। यावच्छून्य => यावत्+शून्य: इवावतिष्ठते, => इव+अवतिष्ठते, तावदुक्तं राजपत्‍न्‍या- => तावत्+उक्तम्+ राजपत्‍न्‍या:- ‘अहमस्मि => ‘अहम्+अस्मि द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि कविरुवाच– => कविः+उवाच– किमिदम्? => किम्+इदम्? किमहमिदं शृणोमि? => किम्+अहम्+इदम्+ शृणोमि? राजपत्‍न्‍यास्तत्रभवत्याः => राजपत्‍न्‍याः+तत्रभवत्याः किमत्र => किम्+अत्र इत्थमाश्चर्यस्तिमितस्य => इत्थम्+आश्चर्यः+तिमितस्य कवेश्छन्दोरूपेण => कवेः+छन्द:+रूपेण वागश्रूयत => वाक्+अश्रूयत यामिकजाग्रदुग्रसुभटव्याकीर्णकोलाहले। => यामिकजाग्रत्+उग्रसुभटव्याकीर्णकोलाहले। कर्णस्यासुहृदर्णवाम्बुवडवावह्नेर्यदन्तः => कर्णस्य+आसुहृदर्णवाम्बुवडवावह्नेः+यत्+अन्तः तदम्बुजाक्षि! => तत्+अम्बुजाक्षि! कृतकं मन्ये => कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्। => भयम्+ योषिताम्। प्रत्यभिज्ञातं स्यात् => प्रत्यभिज्ञातम्+ स्यात् पाठकमहोदयैरपि- => पाठकमहोदयैः+अपि- सङ्कल्पितं द्रविणं => सङ्कल्पितम्+ द्रविणम्+ द्रविणं प्रदापयितुं => द्रविणम्+ प्रदापयितुम्+ प्रदापयितुं राजसकाशमुपागच्छत्। => प्रदापयितुम्+ राजसकाशम्+उपागच्छत्। राजसकाशमुपागच्छत्। => राजसकाशम्+उपागच्छत्। सायं पुरे => सायम्+ पुरे पुराद्वहिरेव => पुरात्+वहिः+एव तेनैवोदीरिता => तेन+एव+उदीरिता प्रत्याख्यायमानापि => प्रत्याख्यायमाना+अपि अवमानादधो => अवमानात्+अध: नमन्त्यपि => नमन्ति+अपि निवार्यमाणापि, => निवार्यमाणा+अपि, पुनरेव => पुनः+एव ‘‘नाहं भवन्तमात्मानं => ‘‘न+अहम्+ भवन्तम्+आत्मानम्+ भवन्तमात्मानं वा => भवन्तम्+आत्मानम्+ वा धर्मादपेते => धर्मात्+अपेते पातयितुमिच्छामि, => पातयितुम्+इच्छामि, किमप्यन्यद् => किमपि+अन्यद् केवलमुद्घाट्य => केवलम्+उद्घाट्य द्वारं दीयतां => द्वारम्+ दीयताम्+ दीयतां दर्शनम्। => दीयताम्+ दर्शनम्। अङ्गीक्रियतां सुवर्णरत्नराशिरूपः => अङ्गीक्रियताम्+ सुवर्णरत्नराशिरूपः गुरोर्लघुरुपहारः। => गुरोः+लघुः+उपहारः। इत्थमनर्थशतमनाशङ्क्य => इत्थम्+अनर्थशतम्+अनाशङ्क्य कृतसाहसां मां => कृतसाहसाम्+ माम्+ मां मा => माम्+ मा प्रत्याख्याहि’’। => प्रति+आख्याहि’’। तथाप्यपावृतं द्वारम्। => तथा+अपि+अपावृतम्+ द्वारम्। पुनरुवाच => पुनः+उवाच चैवंविधेन => च+एवम्+विधेन त्वयैकान्ते => त्वया+एकान्ते धनस्याङ्गीकारमप्यहं महान्तमनर्थमाकलयामि। => धनस्य+अङ्गीकारम्+अपि+अहम्+ महान्तम्+अनर्थम्+आकलयामि। महान्तमनर्थमाकलयामि। => महान्तम्+अनर्थम्+आकलयामि। एषोऽञ्जलिः! => एषः+अञ्जलिः! साहसमेवंविधं कार्षीः’’ => साहसम्+एवंविधम्+ कार्षीः’’ नान्ततः => न+अन्ततः पारितं किमपि => पारितम्+ किमपि प्रतिविधातुं महिष्या। => प्रतिविधातुम्+ महिष्या:। चिरं स्थित्‍वा => चिरम्+ स्थित्‍वा निवृर्तेवैषा। => निवृर्तः+एव+एषा। राजाप्यनुपलक्षित => राजा+अपि+अनुपलक्षित कथमप्यग्रत => कथम्+अपि+अग्रत: यथागतमागत्य => यथा+आगतम्+आगत्य प्रथमं राजा => प्रथमम्+ राजा तथैवाशेत। => तथा+एव+अशेत। महिष्यपि => महिषि+अपि अविज्ञातमेव => अविज्ञातम्+एव चरितमात्मीयमभिजानती => चरितम्+आत्मीयम्+अभिजानती विसृज्याभिसारवेषं प्रसुप्ता। => विसृज्य+अभिसारवेषम्+ प्रसुप्ता। कृतकसुप्तोऽप्यन्तस्तदेव => कृतकसुप्तः+अपि+अन्तः+तदा+एव कवेर्निलोभतां, => कवेः+निलोभताम्, कवित्वशक्तिञ्च => कवित्वशक्तिम्+च चिरमनुध्यायन् => चिरम्+अनुध्यायन् ‘कृतकं मन्ये => ‘कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्’ => भयम्+ योषिताम्’ इत्यसकृदावर्तयन् => इति+असकृत्+आवर्तयन् कथञ्चिन्निशां व्यनैषीत् => कथञ्चित्+निशाम्+ व्यनैषीत् यथोचितमुपाविशन्। => यथोचितम्+उपाविशन्। मन्त्रिणोऽन्ये => मन्त्रिणः+अन्ये राजमान्या यथास्थानं => राजमान्याः+ यथास्थानम्+ यथास्थानं स्थिताः। => यथास्थानम्+ स्थिताः। राजापि => राजा+अपि प्रातरेव => प्रातः+एव कृताह्निकस्त्वरितमाससाद => कृताह्निकः+त्वरितम्+आससाद एषोऽद्य => एषः+अद्य विचिन्तयन्निव, => विचिन्तयन्+इव, किमिदमिति => किम्+इदम्+इति यावत्तर्कयन्ति => यावत्+तर्कयन्ति आज्ञप्तास्तावदेव => आज्ञप्ताः+तावत्+एव त्वरितं पुराद्बहिः => त्वरितम्+ पुरात्+बहिः पुराद्बहिः => पुरात्+बहिः शिवालयमुपेत्य => शिवालयम्+उपेत्य तत्रावस्थितं विद्वांसं => तत्र+अवस्थितम्+ विद्वांसम्+ विद्वांसं कविं => विद्वांसम्+ कविम्+ कविं गजारूढं => कविम्+ गजारूढम्+ गजारूढं शीघ्रं => गजारूढम्+ शीघ्रम्+ शीघ्रं सादरमत्रानयन्त्विति। => शीघ्रम्+ सादरम्+अत्र+अनयन्तु+इति। सादरमत्रानयन्त्विति। => सादरम्+अत्र+अनयन्तु+इति। अनुष्ठितं सर्वै => अनुष्ठितम्+ सर्वै: कियत्कालकलानन्तरन्तु => कियत्+काललकलानन्तरमतु श्रीमद्भिराज्ञप्ता => श्रीमद्भिः+आज्ञप्ता: वयं तत्र। => वयम्+ तत्र। जगद्विलक्षणलक्षणः => जगत्+विलक्षणलक्षणः नान्वमोदत। => न+अन्वमोदत। उक्तं तेन- => उक्तम्+ तेन- ‘‘किं मे => ‘‘किम्+ मे रथैरश्वैर्गजैर्वा => रथैः+अश्वैः+गजैः+वा केनाहमेतावन्तमध्वानमानीतः? => केन+अहम्+एतावन्तम्+अध्वानम्+आनीतः? यथाहमत्रायातोऽस्मि, => यथा+अहम्+अत्र+आयातः+अस्मि, सभामप्यासादयिष्यामि। => सभाम्+अपि+आसादयिष्यामि। नाहं भवद्भिः => न+अहम्+ भवद्भिः सहागन्ता, => सह+आगन्ता, तदेतदाकर्ण्य => तत्+एतत्+आकर्ण्य औत्सुक्यपरवशोऽप्याकर्ण्य => औत्सुक्यपरवशः+अपि+आकर्ण्य खिन्नमनास्तस्थौ => खिन्नमनाः+तस्थौ क्षणं क्षणन्तु => क्षणम्+ क्षणम्+तु क्षणन्तु => क्षणम्+तु तमेव => तम्+एव नियुक्तास्तद्वार्तागवेषणाय => नियुक्ताः+तद्वार्तागवेषणाय पृष्टो मन्त्रिप्रभृतिभिस्तद्विषये => पृष्ट:+ मन्त्रिप्रभृतिभिः+तद्विषये मन्त्रिप्रभृतिभिस्तद्विषये => मन्त्रिप्रभृतिभिः+तद्विषये तदागमनसमय एव => तदागमनसमये+ एव सर्वं ज्ञास्यथ-इत्येवोत्तरं => सर्वम्+ ज्ञास्यथ-इति+एव+उत्तरम्+ ज्ञास्यथ-इत्येवोत्तरं दत्तवान्। => ज्ञास्यथ-इति+एव+उत्तरम्+ दत्तवान्। कथञ्चिदाययौ => कथञ्चित्+आययौ श्रुतमात्रं एव => श्रुतमात्रम्+ एव बहिर्द्वारपर्यन्तं प्रत्युज्जगाम => बहिः+द्वारपर्यन्तम्+ प्रत्युज्जगाम सामन्तपरिवृतो राजा। => सामन्तपरिवृत:+ राजा। महतादरेण => महता+आदरेण तमेतं कविं => तम्+एतम्+ कविम्+ कविं निनाय => कविम्+ निनाय सम्पूजितं च => सम्पूजितम्+ च चन्दनमाल्यादिविभूषितमेकस्मिन् => चन्दनमाल्यादिविभूषितम्+एकस्मिन् कृतार्थताञ्च => कृतार्थताम्+च स्वकीयां तद्दर्शनात् => स्वकीयाम्+ तद्दर्शनात् विश्रान्तमात्रमेवैनमुवाच- => विश्रान्तमात्रम्+एव+एनम्+उवाच- कवितान्तरास्वादः => कवितान्तः+आस्वादः पश्चाल्लप्स्यते, => पश्चात्+लप्स्यते, श्रुतं मया => श्रुतम्+ मया कदाचित्–उकारोपक्रममेकं पद्यं => कदाचित्–उकारोपक्रमम्+एकम्+ पद्यम्+ पद्यं ‘कृतकं => पद्यम्+ ‘कृतकम्+ ‘कृतकं मन्ये => ‘कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्’ => भयम्+ योषिताम्’ पद्यस्यान्तिमो => पद्यस्य+अन्तिम: तत्पुनरपि => तत्+पुनरपि श्रोतुमुत्कण्ठितं मां => श्रोतुम्+उत्कण्ठितम्+ माम्+ मां कृपयाऽऽश्राव्य => माम्+ कृपया+आश्राव्य कृपयाऽऽश्राव्य => कृपया+आश्राव्य आलोचितं राज्ञा–एतच्छ्लोकमुखेनैव => आलोचितम्+ राज्ञा–एतत्+श्लोकमुखेन+एव राज्ञा–एतच्छ्लोकमुखेनैव => राज्ञा–एतत्+श्लोकमुखेन+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि रहस्यमुद्घाटितं स्यादिति’। => रहस्यम्+उद्घाटितम्+ स्यात्+इति’। स्यादिति’। => स्यात्+इति’। कविस्तु => कविः+तु रहस्यं पारिरक्षन्नेव => रहस्यम्+ पारिरक्षन्+इव पारिरक्षन्नेव => पारिरक्षन्+इव आं श्रूयतां => आम्+ श्रूयताम्+ श्रूयतां श्रीमन्! => श्रूयताम्+ श्रीमन्! उग्रग्राहमुदन्वतो => उग्रग्राहम्+उत्+अन्वत: जलमतिक्रामत्यनालम्बने => जलम्+अतिक्रामति+अनालम्बने दुर्गमक्षितिभृतां मूर्धानमारोहति => दुर्गम्+अक्षितिभृताम्+ मूर्धानम्+आरोहति मूर्धानमारोहति => मूर्धानम्+आरोहति व्याप्तं याति => व्याप्तम्+ याति विषाकुलैरहिकुलैः => विषाकुलैः+अहिकुलैः पातालमेकाकिनी => पातालम्+एकाकिनी कीर्तिस्ते => कीर्तिः+ते कृतकं मन्ये => कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्॥ => भयम्+ योषिताम्॥ तथैतामप्रतिरुद्धप्रसरामस्य => तथा+एताम्+अप्रतिरुद्धप्रसराम्+अस्य कवित्वशक्तिं तथा => कवित्वशक्तिम्+ तथा धर्मैकपरतां पररहस्योद्घाटनविधुरताञ्चालक्ष्य => धर्मे+एकपरताम्+ पररहस्य+उद्घाटनविधुरताम्+च+अलक्ष्य पररहस्योद्घाटनविधुरताञ्चालक्ष्य => पररहस्य+उद्घाटनविधुरताम्+च+अलक्ष्य नितरां द्रुतान्तःकरणो => नितराम्+ द्रुतान्तःकरण: भूयोऽस्य => भूयः+अस्य सामन्तैर्मन्त्रिभिश्च => सामन्तैः+मन्त्रिभिः+च स्वयमेव => स्वयम्+एव सर्वं रात्रिचरितं => सर्वम्+ रात्रिचरितम्+ रात्रिचरितं जगाद। => रात्रिचरितम्+ जगाद। चैष => च+एष कविं स्वातन्त्र्येण => कविम्+ स्वातन्त्र्येण स्वसभामतितमामलङ्कर्तुं प्रार्थनयानुरुरोध। => स्वसभाम+अतितमाम्+अलङ्कर्तुम्+ प्रार्थनया+अनुरुरोध। प्रार्थनयानुरुरोध। => प्रार्थनया+अनुरुरोध। कविस्तु => कविः+तु सर्वथैव => सर्वथा+एव सुमधुरं तत्प्रत्याचक्षाणो => सुमधुरम्+ तत्प्रति+आचक्षाण: तत्प्रत्याचक्षाणो => तत्प्रति+आचक्षाण: वसतिमेव => वसतिम्+एव स्वकीयां सुरदुर्लभां => स्वकीयाम्+ सुरदुर्लभाम्+ सुरदुर्लभां प्रतिपादयन् => सुरदुर्लभाम्+ प्रतिपादयन् केवलं सङ्कल्पितं => केवलम्+ सङ्कल्पितम्+ सङ्कल्पितं द्रव्यं => सङ्कल्पितम्+ द्रव्यम्+ द्रव्यं ब्राह्मणेभ्यः => द्रव्यम्+ ब्राह्मणेभ्यः प्रदातुं प्रत्ययाचत। => प्रदातुम्+ प्रत्याचत। मूर्ध्विकृतं सर्वमपि => मूर्ध्विकृतम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि कवेरनुशासनम्। => कवेः+अनुशासनम्। कविस्तु => कविः+तु द्रव्यमात्मार्थमङ्गीचकार। => द्रव्यम्+आत्मार्थम्+अङ्गीचकार। भूयोभूयोऽनुरुध्यमानश्च => भूयोभूयः+अनुरुध्यमानः+च किमप्यवश्यं प्रदेयं => किमपि+अवश्यम्+ प्रदेयम्+ प्रदेयं श्रीमता => प्रदेयम्+ श्रीमता तर्ह्येतदेव => तर्हि+एतत्+एव किमप्यनार्यमाचरितम्। => किमपि+अनार्यम्+आचरितम्। भवानिव => भवान्+इव सापि => सा+अपि गुणैकगृह्या, => गुण+एकगृह्या, तस्मान्मत्प्रार्थितः => तस्मात्+मत्प्रार्थितः पूर्वमिव => पूर्वम्+इव तां स्नेहेन => ताम्+ स्नेहेन स्वीकर्तव्यमेव => स्वीकर्तव्यम्+एव सर्वं विदुषोऽनुशासनम्। => सर्वम्+ विदुषः+अनुशासनम्। विदुषोऽनुशासनम्। => विदुषः+अनुशासनम्। गुणग्राहितान्यथा => गुणग्राहिता+अन्यथा स्वच्छन्दं यान्तमिदानीमस्माकं => स्वच्छन्दम्+ यान्तम्+इदानीम्+अस्माकम्+ यान्तमिदानीमस्माकं कविं => यान्तम्+इदानीम्+अस्माकम्+ कविम्+ कविं गवाक्षेण => कविम्+ गवाक्षेण कथमप्यालोक्येयमपि => कथम्+अपि+आलोक्य+इयम्+अपि अनेकानां संस्कृतग्रन्थानां => अनेकानाम्+ संस्कृतग्रन्थानाम्+ संस्कृतग्रन्थानां प्रणेता => संस्कृतग्रन्थानाम्+ प्रणेता व्याख्याकारश्च, => व्याख्याकारः+च, सुन्दरपुरं नामान्वर्थाभिधानो => सुन्दरपुरम्+ नाम+अन्वार्थाभिधान: नामान्वर्थाभिधानो => नाम+अन्वार्थाभिधान: पर्वतस्योपत्यकायां विशाला => पर्वतस्य+उपत्यकायाम्+ विशाला मध्यन्दिनेऽप्यर्कगभस्तिभिरनवाप्तप्रवेशा, => मध्यन्दिने+अपि+अर्कगभस्तिभिः+अनवाप्तप्रवेशा, गभिराऽरण्यानी, => गभिरा+अरण्यानी, अपरतश्च => अपरतः+च सन्ततं सेवते => सन्ततम्+ सेवते ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् पञ्चषाण्येव => पञ्चषाणि+एव विप्राणां गृहाणि, => विप्राणाम्+ गृहाणि, वैश्यानां शूद्राणां => वैश्यानाम्+ शूद्राणाम्+ शूद्राणां च => शूद्राणाम्+ च पञ्चाशदधिकानि => पञ्चाशत्+अधिकानि तावन्त्येव => तावन्ति+एव ग्रामाधिपतिर्वीरसिंहः => ग्रामाधिपतिः+वीरसिंहः प्रांशुर्विशालवक्षा => प्रांशुः+विशालवक्षा वीराग्रणीर्वर्तते। => वीराग्रणीः+वर्तते। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि प्रगाढं स्निह्यन्ति, => प्रगाढम्+ स्निह्यन्ति, पौरोहित्यवृत्तिमनुतिष्ठन्तः => पौरोहित्यवृत्तिम्+अनुतिष्ठन्तः वेदानभ्यस्यन्तोऽग्न्याहिताः => वेदान्+अभ्यस्यन्तः+अग्न्याहिताः ग्रामाधिपतेर्वीरसिंहस्य => ग्रामाधिपतेः+वीरसिंहस्य प्रतिकृतिरिव => प्रतिकृतिः+इव सदनमुपगतां चिरपोषितां => सदनम्+उपगताम्+ चिरपोषिताम्+ चिरपोषितां कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेस्तनूजां => चिरपोषिताम्+ कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेः+तनूजाम्+ कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेस्तनूजां स्वप्रेयसीं => कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेः+तनूजाम्+ स्वप्रेयसीम्+ स्वप्रेयसीं दिदृक्षुरकष्टप्रसूतिपुत्रलाभप्रवृत्तिप्रहृष्टान्तरो => स्वप्रेयसीम्+ दिदृक्षुरकष्टप्रसूतिपुत्रलाभप्रवृत्तिप्रहृष्टान्तर: गृहान्निष्क्रम्य => गृहात्+निष्क्रम्य श्वशुरालयं गन्तुमियेष। => श्वशुरालयम्+ गन्तुम्+इयेष। गन्तुमियेष। => गन्तुम्+इयेष। तदानीं प्रावृट्कालः => तदानीम्+ प्रावृट्कालः कावेरीं समुत्तीर्यैव => कावेरीम्+ समुत्तीर्य+एव समुत्तीर्यैव => समुत्तीर्य+एव लक्ष्मणपुरमासादयितुं सुशकम्। => लक्ष्मणपुरम्+आसादयितुम्+ सुशकम्। नान्यः => न+अन्यः समुत्तरणं विना => समुत्तरणम्+ विना नान्याः => न+अन्याः पयोदपटलैर्नीरन्ध्रितं नभः। => पयोदपटलैः+नीरन्ध्रितम्+ नभः। झञ्झावायुर्वातुमारेभे। => झञ्झावायुः+वातुम्+आरेभे। क्षणादिव => क्षणात्+इव निमीलयन्तीव => निमीलयन्ति+इव विद्युन्मध्ये => विद्युत्+मध्ये नाविकस्तदानीं शतेनापि => नाविकः+तदानीम्+ शतेन+अपि शतेनापि => शतेन+अपि दित्सितेनान्तरेण => दित्सितेन+अन्तरेण तरणिं मोक्तुमियेष। => तरणिम्+ मोक्तुम्+इयेष। मोक्तुमियेष। => मोक्तुम्+इयेष। शार्दूलसिंहश्चिरं तान्नाविकाननुनीयाप्यकृतार्थः => शार्दूलसिंहः+चिरम्+ तान्+नाविकान्+अनुनीय+अपि+अकृतार्थः तान्नाविकाननुनीयाप्यकृतार्थः => तान्+नाविकान्+अनुनीय+अपि+अकृतार्थः तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव गन्तुं कृतनिश्चयः => गन्तुम्+ कृतनिश्चयः साहसेनाध्यातस्तुरगपृष्ठ => साहसेन+अध्यातः+तुरगपृष्ठ: कावेरीं तर्तुं => कावेरीम्+ तर्तुम्+ तर्तुं निरचैषीत् => तर्तुम्+ निरचैषीत् वल्गां धृत्वा => वल्गाम्+ धृत्वा प्रवेशितस्तेन => प्रवेशितः+तेन भावं विदन्निव => भावम्+ विदन्+इव विदन्निव => विदन्+इव पशुरविगणय्य => पशुः+अविगणय्य किञ्चिद्दूरं गच्छति, => किञ्चित्+दूरम्+ गच्छति, तावदेवैको => तावत्+एव+एकः शार्दूलसिंहस्तु => शार्दूलसिंहः+तु वल्गामाकृष्य => वल्गाम्+आकृष्य किञ्चिदपसृत्य => किञ्चित्+अपसृत्य गन्तुमियेष। => गन्तुम्+इयेष। इदानीं पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावान्नु => इदानीम्+ पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावात्+नु पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावान्नु => पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावात्+नु क्षयान्नु => क्षयात्+नु केनाप्यचिन्त्येन => केनापि+अचिन्त्येन जलौघप्रबलवेगाभिहतोऽवश इव => जलौघप्रबलवेगाभिहतः+अवश:+ इव स तुरङ्गमस्तस्मिन्नेव => स:+ तुरङ्गमः+तस्मिन्+एव तुरङ्गमस्तस्मिन्नेव => तुरङ्गमः+तस्मिन्+एव भयानकेऽम्भोभ्रमे => भयानके+अम्भोभ्रमे शार्दूलसिंहोऽपि => शार्दूलसिंहः+अपि प्रणयिनीमिलनोत्कलिकाभिश्च => प्रणयिनीमिलनोत्कलिकाभिः+च पातालमुपानीयत। => पातालम्+उपानीयत। इत्थं सतुरङ्गस्य => इत्थम्+ सतुरङ्गस्य पञ्चत्वं सम्पन्नम्। => पञ्चत्वम्+ सम्पन्नम्। तमेव => तम्+एव क्षणमारभ्य => क्षणम्+आरभ्य जनानां यातायातं => जनानाम्+ यातायातम्+ यातायातं दुष्करं => यातायातम्+ दुष्करम्+ दुष्करं समपद्यत् => दुष्करम्+ समपद्यत् प्रायस्तेन => प्रायः+तेन नैकोऽपि => नैकः+अपि गच्छत्यागच्छति => गच्छति+आगच्छति तालप्रांशुर्भीषणास्यः => तालप्रांशुः+भीषणास्य भृकुटिभीषणं मुखम्, => भृकुटिभीषणम्+ मुखम्, मुखं व्यादाय => मुखम्+ व्यादाय परं तेन => परम्+ तेन कर्षणादिकार्यं कर्तुं => कर्षणादिकार्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न ग्रामाधिपतेस्तेन => ग्रामाधिपतेः+तेन तन्मार्गशोधनपुरस्सरं पिशाचोपद्रवनिराकृतये => तन्मार्गशोधनपुरस्सरम्+ पिशाचोपद्रवनिराकृतये दशसहस्ररूप्यकात्मकं पारितोषिकमुद्घोषितम्। => दशसहस्ररूप्यकात्मकम्+ पारितोषिकमुद्घोषितम्। पुरस्समुपागतास्तेऽपि => पुर:+समुपागताः+ते+अपि इत्थमेवातीते => इत्थम्+एव+अतीते सानुनयं प्रार्थितः- => सानुनयम्+ प्रार्थितः- किं नास्त्येव => किम्+ न+अस्ति+एव नास्त्येव => न+अस्ति+एव कश्चनोपायः => कश्चन+उपायः किं नेदं => किम्+ न+इदम्+ नेदं लज्जास्पदम्? => न+इदम्+ लज्जास्पदम्? दित्सितं पारितोषिकं => दित्सितम्+ पारितोषिकम्+ पारितोषिकं किमल्पम्? => पारितोषिकम्+ किम्+अल्पम्? किमल्पम्? => किम्+अल्पम्? ब्राह्मणानां सिद्धमन्त्रत्वं => ब्राह्मणानाम्+ सिद्धमन्त्रत्वम्+ सिद्धमन्त्रत्वं विडम्बनमेव। => सिद्धमन्त्रत्वम्+ विडम्बनम्+एव। विडम्बनमेव। => विडम्बनम्+एव। श्रुत्वेदं ग्रामाधिपतेर्वाक्यं => श्रुत्वा+इदम्+ ग्रामाधिपतेः+वाक्यम्+ ग्रामाधिपतेर्वाक्यं विद्ध => ग्रामाधिपतेः+वाक्यम्+ विद्ध:+ विद्ध इव => विद्ध:+ इव ब्राह्मण्याधिक्षेपमसहमानोऽन्तः => ब्राह्मणि+आधिक्षेपम्+असहमानः+अन्तः ज्वलन्नपि => ज्वलन्+अपि तं भट्टसोमदेवस्तमाह, => तम्+ भट्टसोमदेवः+तम्+आह, भट्टसोमदेवस्तमाह, => भट्टसोमदेवः+तम्+आह, अहमस्मि => अहम्+अस्मि भवदन्नं भुञ्जानस्यैव => भवदन्नम्+ भुञ्जानस्य+एव भुञ्जानस्यैव => भुञ्जानस्य+एव पलितं मे => पलितम्+ मे ममास्ति => मम+अस्ति पारितोषिकप्राप्तेर्लोभः। => पारितोषिकप्राप्तेः+लोभः। ब्राह्मणानां सिद्धमन्त्रत्वं => ब्राह्मणानाम्+ सिद्धमन्त्रत्वम्+ सिद्धमन्त्रत्वं विडम्ब्यते, => सिद्धमन्त्रत्वम्+ विडम्ब्यते, एवाहं पिशाचोद्धरणे => एव+अहम्+ पिशाचोद्धरणे भवेयमिति। => भवेयम्+इति। विदितभट्टसोमदेवप्रभावस्तस्य => विदितभट्टसोमदेवप्रभावः+तस्य पिशाचोद्धरणप्रवृत्ततां दृष्ट्वा => पिशाचोद्धरणप्रवृत्तताम्+ दृष्ट्वा ग्रामाधिपतिर्वीरसिंहः => ग्रामाधिपतिः+वीरसिंहः सपादोपग्रहं तमाह–गुरो! => सपादोपग्रहम्+ तम्+आह–गुरो! तमाह–गुरो! => तम्+आह–गुरो! क्षम्यतां ममातिक्रमः => क्षम्यताम्+ मम+अतिक्रमः ममातिक्रमः => मम+अतिक्रमः प्रवर्तयितुमेव => प्रवर्तयितुम्+एव ब्राह्मण्याधिक्षेपमिषेण => ब्राह्मण्याधिक्षेपम्+इषेण सिद्धं च => सिद्धम्+ च कुलगुरुर्भवान् => कुलगुरुः+भवान् सर्वस्वमेव। => सर्वस्वम्+एव। वैभवं यशश्च => वैभवम्+ यशः+च यशश्च => यशः+च तत्सर्वं भवदनुग्रहादेव => तत्सर्वम्+ भवदनुग्रहात्+एव भवदनुग्रहादेव => भवदनुग्रहात्+एव सम्पन्नमस्तीत्यहं जानामि। => सम्पन्नम्+अस्ति+इति+अहम्+ जानामि। दुरुक्तं भवता => दुरुक्तम्+ भवता भूयो भूयः => भूय:+ भूयः ग्रामाधिपतिं प्रणतं => ग्रामाधिपतिम्+ प्रणतम्+ प्रणतं दृष्ट्वैव => प्रणतम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव दयालोर्ब्राह्मणस्य => दयालोः+ब्राह्मणस्य अथान्येद्युर्भट्टसोमदेवः => अथ+अन्येद्युः+भट्टसोमदेवः पाथेयस्रस्तरादिग्रन्थिं निबध्य => पाथेयस्रस्तरादिग्रन्थिम्+ निबध्य ग्रामाधिपतिं वीरसिंहमापृच्छ्य => ग्रामाधिपतिम्+ वीरसिंहम्+आपृच्छ्य वीरसिंहमापृच्छ्य => वीरसिंहम्+आपृच्छ्य प्रतिष्ठमानश्च => प्रतिष्ठमानः+च क्रमेणासौ => क्रमेण+असौ स्वग्रामसीमानमुल्लङ्घ्य => स्वग्रामसीमानम्+उल्लङ्घ्य पिशाचाधिष्ठितं वनमाससाद। => पिशाचाधिष्ठितम्+ वनम्+आससाद। वनमाससाद। => वनम्+आससाद। वियन्मध्यमुपतस्थे => वियत्+मध्यमुपतस्थे वायोरनुष्णाशीतस्पर्शतां प्रतिपादयतस्तार्किकान् => वायोः+अनुष्णाशीतस्पर्शताम्+ प्रतिपादयतः+तार्किकान् प्रतिपादयतस्तार्किकान् => प्रतिपादयतः+तार्किकान् परिहसन्निव => परिहसन्+इव ज्वलदङ्गारसङ्काशताप => ज्वलत्+अङ्गारसङ्काशताप: वायुर्वातुमारेभे। => वायुः+वातुम्+आरेभे। पक्षिणोऽपि => पक्षिणः+अपि नीडान्तर्निलीय => नीडान्तः+निलीय निभृतं तस्थुः। => निभृतम्+ तस्थुः। कुत्राप्यलब्धावकाशेव => कुत्रापि+लब्धावकाश:+एव तरुमूलमवालम्बत। => तरुमूलम्+अवालम्बत। विशश्रमिषुर्दूरादेकं विशालाकारं => विशश्रमिषुः+दूरात्+एकम्+ विशालाकारम्+ विशालाकारं सुदूरप्रसृतमूलं => विशालाकारम्+ सुदूरप्रसृतमूलम्+ सुदूरप्रसृतमूलं वटवृक्षं => सुदूरप्रसृतमूलम्+ वटवृक्षम्+ वटवृक्षं ददर्श। => वटवृक्षम्+ ददर्श। कियन्तंचिदध्वानमतीत्य => कियन्तम्+चिदध्वानम्+अतीत्य तुरङ्गमानद्राक्षीत्। => तुरङ्गमान्+अद्राक्षीत्। इत्यचिन्तयच्च। => इति+अचिन्तयत्+च। पुनरस्य => पुनः+अस्य ‘‘पिशाचाधिष्ठतोऽध्वगैः => ‘‘पिशाचाधिष्ठतः+अध्वगैः प्रान्तरोऽयमध्वा, => प्रान्तरः+अयम्+अध्वा, कथमत्र => कथम्+अत्र पान्थानामागमनं सम्भाव्यते। => पान्थानाम्+आगमनम्+ सम्भाव्यते। समीपं गत्वैव => समीपम्+ गत्वा+इव गत्वैव => गत्वा+इव परिलक्षयेयम्’ => परिलक्षय+इयम्’ तं वटवृक्षमनुलक्ष्य => तम्+ वटवृक्षम्+अनुलक्ष्य वटवृक्षमनुलक्ष्य => वटवृक्षम्+अनुलक्ष्य भट्टसोमदेवश्चचाल। => भट्टसोमदेवः+चचाल। समीपं सकुतूहलमपश्यत्-विशाले => समीपम्+ सकुतूहलम्+अपश्यत्-विशाले सकुतूहलमपश्यत्-विशाले => सकुतूहलम्+अपश्यत्-विशाले शोभनोऽनेकवर्णविचित्रः => शोभनः+अनेकवर्णविचित्रः हंसतूलकल्पितान्युपधानानि => हंसतूलकल्पितानि+उपधानानि वीरासनोपवष्टास्तेजस्विनो => वीरासनोपविष्टाः+तेजस्विन: एकस्तेषां स्वामीव => एकः+तेषाम्+ स्वामी+इव स्वामीव => स्वामी+इव लक्ष्यमाणस्तेजस्वी => लक्ष्यमाणः+तेजस्वी राजतं धूमनलिकापात्रं => राजतम्+ धूमनलिकापात्रम्+ धूमनलिकापात्रं विराजते। => धूमनलिकापात्रम्+ विराजते। मोदयतीव => मोदयति+इव भट्टसोमदेवमुपायान्तं दृष्ट्वा => भट्टसोमदेवम्+उपायान्तम्+ दृष्ट्वा तेषां शस्त्रिणां => तेषाम्+ शस्त्रिणाम्+ शस्त्रिणां स्वामी => शस्त्रिणाम्+ स्वामी सोल्लासं प्रणमन्नाह => सोल्लासम्+ प्रणमत्+न+आह प्रणमन्नाह => प्रणमत्+न+आह ‘आगम्यतां पुरोहितमहाशयाः? => ‘आगम्यताम्+ पुरोहितमहाशयाः? सत्यमेव => सत्यम्+एव सुदिनं नः, => सुदिनम्+ नः, इहास्यताम्’ => इह+आस्यताम्’ समुन्नतमासनान्तरं निरदीदिशत्। => समुन्नतम्+आसनान्तरम्+ निरदीदिशत्। भट्टसोमदेवस्तु => भट्टसोमदेवः+तु सम्बोधनमाकर्ण्य => सम्बोधनम्+आकर्ण्य ‘कोऽयं मां => ‘कः+अयम्+ माम्+ मां पुरोहितं => माम्+ पुरोहितम्+ पुरोहितं भणती’ति => पुरोहितम्+ भणति+इति भणती’ति => भणति+इति तन्मुखं निपुणं => तन्मुखम्+ निपुणम्+ निपुणं निरैक्षिष्ट। => निपुणम्+ निरैक्षिष्ट। अलक्षयच्च => अलक्षयत्+च स्वग्रामाधिपतेर्वीरसिंहपुत्रस्य => स्वग्रामाधिपतेः+वीरसिंहपुत्रस्य सर्वेषां च => सर्वेषाम्+ च तेषां नेत्राण्यपक्ष्मपातानि => तेषाम्+ नेत्राणि+अपक्ष्मपातानि नेत्राण्यपक्ष्मपातानि => नेत्राणि+अपक्ष्मपातानि ‘नूनमेते => ‘नूनम्+एते एवेति’ => एव+इति’ प्रणमतस्तान् => प्रणमतः+तान् शुभाशीर्भिरभिवर्धयन् => शुभाशीर्भिः+अभिवर्धयन् निर्दिष्टमासनमध्यरुक्षत्। => निर्दिष्टम्+आसनम्+अध्यरुक्षत्। मुहूर्तं कुशलप्रश्नादिसंलापं => मुहूर्तम्+ कुशलप्रश्नादिसंलापम्+ कुशलप्रश्नादिसंलापं विधाय => कुशलप्रश्नादिसंलापम्+ विधाय भट्टसोमदेवमपृच्छत् => भट्टसोमदेवम्+अपृच्छत् जनास्तान् => जनाः+तान् अहन्तु => अहम्+तु शीतर्तुमेव => शीत+ऋर्तुम्+एव सर्वश्रेष्ठं मन्ये => सर्वश्रेष्ठम्+ मन्ये पुनरब्रूत् => पुनः+अब्रूत् ‘कथं वर्षर्तुर्न => ‘कथम्+ वर्षर्तुः+न वर्षर्तुर्न => वर्षर्तुः+न प्रियामिलनोत्कलिकाकुलानपि => प्रियामिलनोत्कलिकाकुलान्+अपि निर्दयं प्रवृद्धसरिदावर्ते => निर्दयम्+ प्रवृद्धसरिदावर्ते मज्जयतीति => मज्जयति+इति घातकप्रकृतेर्वर्षर्तोवर्णनं न => घातकप्रकृतेः+वर्षर्तोवर्णनम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि श्रुत्वेदं भट्टवचनं => श्रुत्वा+इदम्+ भट्टवचनम्+ भट्टवचनं तत्क्षणमेव => भट्टवचनम्+ तत्क्षणम्+एव तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव करमादाय => करम्+आदाय तन्मुखं निरवर्णयत्। => तन्मुखम्+ निरवर्णयत्। पुरुषं परिवेष्ट्यस्थिता => पुरुषम्+ परिवेष्ट्यस्थिता पुरुषास्तेषां तुरङ्गमाश्च => पुरुषाः+तेषाम्+ तुरङ्गमाः+च तुरङ्गमाश्च => तुरङ्गमाः+च क्षणादन्तर्हिताः। => क्षणात्+अन्तर्हिताः। स पुरुषो => सः+ पुरुष: भट्टसोमदेवश्चेति => भट्टसोमदेवः+च+इति द्वावेवावशिष्टौ। => द्वौ+एव+अवशिष्टौ। साञ्जलिबन्धं भट्टसोमदेवमाह–गुरो! => साञ्जलिबन्धम्+ भट्टसोमदेवम्+आह–गुरो! भट्टसोमदेवमाह–गुरो! => भट्टसोमदेवम्+आह–गुरो! प्रबलसंस्काराहितपिशाचशरीरोऽहं पिशाचसमयनियन्त्रणात् => प्रबलसंस्काराहितपिशाचशरीरः+अहम्+ पिशाचसमयनियन्त्रणात् नदीमुल्लङ्घयितुमप्रभुरस्मि। => नदीम्+उल्लङ्घयितुम्+अप्रभुः+अस्मि। साऽत्रागच्छेत् => सा+अत्र+आगच्छेत् प्रयतितुं प्रसीदतु => प्रयतितुम्+ प्रसीदतु तामनालोक्य => ताम्+अनालोक्य मुक्तिरस्याः => मुक्तिः+अस्याः पिशाचयोनेरिति। => पिशाचयोनेः+इति। भट्टसोमदेवस्तथेति => भट्टसोमदेवः+तथा+इति पिशाचवचनं स्वीकृत्य => पिशाचवचनम्+ स्वीकृत्य ग्रीष्मसमयसुतरां कावेरीमुत्तीर्यं => ग्रीष्मसमयसुतराम्+ कावेरीम्+उत्तीर्यम्+ कावेरीमुत्तीर्यं लक्ष्मणपुरं => कावेरीम्+उत्तीर्यम्+ लक्ष्मणपुरम्+ लक्ष्मणपुरं प्रातिष्ठत। => लक्ष्मणपुरम्+ प्रातिष्ठत। स्वग्रामाधिपतिसम्बन्धिनो गेहमासाद्य => स्वग्रामाधिपतिसम्बन्धिन:+ गेहम्+आसाद्य गेहमासाद्य => गेहम्+आसाद्य निहितस्रस्तरो गृहस्वामिना => निहितस्रस्तर:+ गृहस्वामिना सत्कृतो यथावत् => सत्कृत:+ यथावत् स्नानाह्निकभोजनादिकं निर्वर्तयामास। => स्नानाह्निकभोजनादिकम्+ निर्वर्तयामास। भार्यामुपेत्य => भार्याम्+उपेत्य पिशाचभावं तन्मुक्तये => पिशाचभावम्+ तन्मुक्तये तस्यास्तत्र => तस्याः+तत्र गमनस्यावश्यकतां च => गमनस्य+आवश्यकताम्+ च निपुणमवर्णयत्। => निपुणम्+अवर्णयत्। पत्युर्मुक्तये => पत्युः+मुक्तये गमनं तत्क्षणमन्वमन्यत। => गमनम्+ तत्क्षणम्+अन्वमन्यत। तत्क्षणमन्वमन्यत। => तत्क्षणम्+अन्वमन्यत। भट्टसोमदेवोक्तं वृत्तं => भट्टसोमदेवोक्तम्+ वृत्तम्+ वृत्तं पित्रोर्निवेद्य => वृत्तम्+ पित्रोः+निवेद्य पित्रोर्निवेद्य => पित्रोः+निवेद्य पत्युर्मुक्तय => पत्युः+मुक्तये आत्मनस्तत्र => आत्मनः+तत्र गमननिश्चयं च => गमननिश्चयम्+ च वात्सल्यात्ताभ्यां निवार्यमाणाऽपि => वात्सल्यात्+ताभ्याम्+ निवार्यमाणा+अपि निवार्यमाणाऽपि => निवार्यमाणा+अपि पुत्रं तयोरङ्कपाल्यां => पुत्रम्+ तयोः+अङ्कपाल्याम्+ तयोरङ्कपाल्यां निधाय => तयोः+अङ्कपाल्याम्+ निधाय साञ्जलिरभाषत-मातः! => साञ्जलिः+अभाषत-मातः! युवां वात्सल्यादेव => युवाम्+ वात्सल्यात्+एव वात्सल्यादेव => वात्सल्यात्+एव मां निवारयथः => माम्+ निवारयथः किंकर्तव्यमिति => किंकर्तव्यम्+इति कथं न => कथम्+ न भवतोर्हस्ते => भवतो+हस्ते अहं भट्टसोमदेवेन => अहम्+ भट्टसोमदेवेन साकं तद् => साकम्+ तद् वनं यास्यामि, => वनम्+ यास्यामि, मां प्रतीक्षते। => माम्+ प्रतीक्षते। तं च => तम्+ च तदवस्थाया मुक्तं => तदवस्थाया:+ मुक्तम्+ मुक्तं मयाऽपि => मुक्तम्+ मया+अपि मयाऽपि => मया+अपि एष एव => एष:+ एव युवाभ्यामेकमपि => युवाभ्याम्+एकम्+अपि निषेधाक्षरमुच्चारयितव्यमित्युक्त्वा => निषेधाक्षरम्+उच्चारयितव्यम्+इत्युक्त्वा स्वपुत्रं पित्रोर्हस्ते => स्वपुत्रम्+ पित्रोः+हस्ते पित्रोर्हस्ते => पित्रोः+हस्ते पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव कावेरीं भट्टस्तां => कावेरीम्+ भट्टः+ताम्+ भट्टस्तां तत् => भट्टः+ताम्+ तत् पिशाचाधिष्ठितं वनमानिनाय। => पिशाचाधिष्ठितम्+ वनम्+आनिनाय। वनमानिनाय। => वनम्+आनिनाय। वटतरोरधस्तुरङ्गममधिरूढा => वटतरोः+अधः+तुरङ्गमम्+अधिरूढा शार्दूलसिंहच्छायामूर्तिर्ददृशे। => शार्दूलसिंहच्छायामूर्तिः+ददृशे। स्वप्रियां प्रवाहाभिमुखमागन्तुमादिश्य => स्वप्रियाम्+ प्रवाहाभिमुखम्+आगन्तुम्+आदिश्य प्रवाहाभिमुखमागन्तुमादिश्य => प्रवाहाभिमुखम्+आगन्तुम्+आदिश्य मूर्त्तिरन्तर्हिताऽभूत्। => मूर्त्तिः+अन्तर्हिता+अभूत्। तदादेशानुसारं प्रवाहमवतीर्णा => तदादेशानुसारम्+ प्रवाहम्+अवतीर्णा प्रवाहमवतीर्णा => प्रवाहम्+अवतीर्णा मुखच्छायां निरैक्षत। => मुखच्छायाम्+ निरैक्षत। जलक्लिन्नं तस्याश्चेलाञ्चलमादाय => जलक्लिन्नम्+ तस्याः+चेलाञ्चलम्+आदाय तस्याश्चेलाञ्चलमादाय => तस्याः+चेलाञ्चलम्+आदाय बाढं पिपासितेव => बाढम्+ पिपासिता:+एव पिपासितेव => पिपासिता:+एव मूर्तिश्चेलाञ्चल-निष्पीडनोत्थं जलमधीरमपिबत्। => मूर्तिः+चेलाञ्चल-निष्पीडनोत्थम्+ जलम्+अधीरम्+अपिबत्। जलमधीरमपिबत्। => जलम्+अधीरम्+अपिबत्। तस्याश्चेलाञ्चलं स => तस्याः+चेलाञ्चलम्+ स मध्येप्रवाहं विलीनो => मध्येप्रवाहम्+ विलीन: बाढमुपकृतोऽस्मि => बाढम्+उपकृतः+अस्मि मुक्तोऽहमस्मि, => मुक्तः+अहम्+अस्मि, निर्भयमिदं वनं => निर्भयम्+इदम्+ वनम्+ वनं भवेदिति => वनम्+ भवेत्+इति भवेदिति => भवेत्+इति इत्थं पिशाचीभूतस्य => इत्थम्+ पिशाचीभूतस्य प्रणयपिपासां शमयित्वा => प्रणयपिपासाम्+ शमयित्वा वनं च => वनम्+ च निर्भयं विधाय => निर्भयम्+ विधाय स्‍वग्रामं प्रत्यावर्तत। => स्‍वग्रामम्+ प्रत्यावर्तत। भृशं सत्कृतश्च => भृशम्+ सत्कृतः+च सत्कृतश्च => सत्कृतः+च नूनमातपः => नूनम्+आतपः प्राणिनश्चान्यान्। => प्राणिनः+च+अन्यान्। साम्प्रतं पूर्णो => साम्प्रतम्+ पूर्णो रवेरुत्तापः => रवे:+उत्तापः परां कोटिमारूढः। => पराम्+ कोटिम्+आरूढः। कोटिमारूढः। => कोटिम्+आरूढः। आपणोऽस्ति। => आपणः+अस्ति। वणिगस्मिन् => वणिक्+अस्मिन् व्यग्रोऽवलोक्यते => व्यग्रः+अवलोक्यते एतावतैवापणोपरि => एतावता+एव+आपणोपरि साधोरस्य => साधोः+अस्य घटितं दूरतोऽपि => घटितम्+ दूरतः+अपि दूरतोऽपि => दूरतः+अपि दर्शनीयं तिलकं => दर्शनीयम्+ तिलकम्+ तिलकं साम्प्रतं => तिलकम्+ साम्प्रतम्+ साम्प्रतं धर्मसलिलैः => साम्प्रतम्+ धर्मसलिलैः इतीव => इति+इव लम्बशिखाभूषितं शिरः => लम्बशिखाभूषितम्+ शिरः स्वेदभरक्लिन्नमस्ति। => स्वेदभरक्लिन्नम्+अस्ति। मुखञ्चातपसन्तापेन => मुखम्+च+आतपसन्तापेन समधिकमरुणमालोक्यते। => समधिकम्+अरुणम्+आलोक्यते। जानुपर्यन्तं निबिडया => जानुपर्यन्तम्+ निबिडया साधोश्च => साधोः+च पश्चाद्दण्डकमण्डल्वादिधारकः => पश्चात्+दण्डकमण्डल्वादिधारकः एकोऽस्ति। => एकः+अस्ति। आगत्यैव => आगता+एव सवैक्लव्यं साडम्बरञ्च => सवैक्लव्यम्+ साडम्बरम्+च साडम्बरञ्च => साडम्बरम्+च प्रोक्तं साधु => प्रोक्तम्+ साधु वृद्धब्राह्मणायापि => वृद्धब्राह्मणाय+अपि न्यूनमिहावकाशं दास्यसि? => न्यूनम्+इह+अवकाशम्+ दास्यसि? गेहं दूरवर्ति। => गेहम्+ दूरवर्ति। शरीरं च => शरीरम्+ च सोढुं शक्नोति => सोढुम्+ शक्नोति साम्‍प्रतं मार्गगमनखेदम्। => साम्प्रतम्+ मार्गगमनखेदम्। तद्यदि => तत्+यदि रात्रावत्रैव => रात्रौ+अत्रैव प्रातरेव => प्रातः+एव शिष्यग्रामं प्रयास्यामि। => शिष्यग्रामम्+ प्रयास्यामि। कस्ते => कः+ते समागतानां साधुसतां => समागतानाम्+ साधुसताम्+ साधुसतां सत्कारे => साधुसताम्+ सत्कारे भृशमेव => भृशम्+एव चास्मिन् => च+अस्मिन् पाकादिसमायोजनं कुर्वन्नासीत्। => पाकादिसमायोजनम्+ कुर्वन्+आसीत्। कुर्वन्नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। एतावतैव => एतावत्+एव दत्तं श्रीमुखवचनम्। => दत्तम्+ श्रीमुखवचनम्। वणिग्वराकः => वणिक्+वराकः सर्वं परित्यज्य => सर्वम्+ परित्यज्य साधुमातपे => साधुम्+आतपे क्लिश्यन्तमालोक्य => क्लिश्यन्तम्+आलोक्य प्रावहत्स्रोतः। => प्रावहत्+स्रोतः। साधोर्मध्यकाये => साधोः+मध्यकाये सम्पूर्णं क्षतवस्त्रमेव => सम्पूर्णम्+ क्षतवस्त्रम्+एव क्षतवस्त्रमेव => क्षतवस्त्रम्+एव संश्लिष्टमालोक्यते। => संश्लिष्टम्+आलोक्यते। रामनामाङ्कितमुत्तरीयं पतितमस्ति। => रामनामाङ्कितम्+उत्तरीयम्+ पतितम्+अस्ति। पतितमस्ति। => पतितम्+अस्ति। स्वेदजलमसृणितेऽत => स्वेदजलम्+असृणिते+अत आर्द्रकर्पटाच्छादिताऽस्ति। => आर्द्रकर्पटाच्छादिता+अस्ति। हस्तयोश्छत्रं प्रकाण्डो => हस्तयोः+छत्रम्+ प्रकाण्ड: दण्डश्च => दण्डः+च चोपानद्विरहितौ => च+उपानद्विरहितौ पीतवर्णं यज्ञोपवीतं => पीतवर्णम्+ यज्ञोपवीतम्+ यज्ञोपवीतं विराजते। => यज्ञोपवीतम्+ विराजते। दृष्टेव => दृष्ट+इव ससमादरं समभाषत्– => ससमादरम्+ समभाषत्– कोऽत्र => कः+अत्र इदमपि => इदम्+अपि श्रीमतां शिष्यस्यैव => श्रीमताम्+ शिष्यस्य+एव शिष्यस्यैव => शिष्यस्य+एव स्थानमस्तीति => स्थानम्+अस्ति+इति दीनस्यास्य => दीनस्य+अस्य श्रीमन्तोऽपीह => श्रीमन्तः+अपि+इह स्थानमिदम्’’ => स्थानम्+इदम्’’ इदमुक्त्वैव => इदम्+उक्त्वा+एव जलपूर्णं पात्रमेकं => जलपूर्णम्+ पात्रम्+एकम्+ पात्रमेकं दत्तं => पात्रम्+एकम्+ दत्तम्+ दत्तं साधवे। => दत्तम्+ साधवे। साधुनापि => साधुना+अपि सर्वमात्मीयं वस्तु => सर्वम्+आत्मीयम्+ वस्तु न्यस्तमापणे। => न्यस्तम्+आपणे। शिष्येणापि => शिष्येण+अपि सर्वं दण्डकमण्डल्वादिकमुत्तार्य => सर्वम्+ दण्डकमण्डल्वादिकम्+उत्तार्य दण्डकमण्डल्वादिकमुत्तार्य => दण्डकमण्डल्वादिकम्+उत्तार्य प्रोक्तं वैश्याय- => प्रोक्तम्+ वैश्याय- इदानीं साधूनां => इदानीम्+ साधूनाम्+ साधूनां भोजनस्यापि => साधूनाम्+ भोजनस्य+अपि भोजनस्यापि => भोजनस्य+अपि सत्वरमायोजनम्। => सत्वरम्+आयोजनम्। तुभ्यमपि => तुभ्यम्+अपि चेद्रोचेत => चेत्+रोचेत भगवत्प्रसादं तत => भगवत्प्रसादम्+ तत किमिति => किम्+इति पृथक्पाकादि => पृथक्+पाकादि किमासीत्? => किम्+आसीत्? नन्दरामस्तु => नन्दरामः+तु साधूच्छिष्टाय => साधू+उच्छिष्टाय नितान्तमेव => नितान्तम्+एव इदानीमात्मनो => इदानीम्+आत्मन: मनोरथानुकूलं दृष्ट्वा => मनोरथानुकूलम्+ दृष्ट्वा शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव सर्वं वस्तु => सर्वम्+ वस्तु स्थापितं साधोरग्रे। => स्थापितम्+ साधोः+अग्रे। साधोरग्रे। => साधोः+अग्रे। पाकसम्पादनस्थलन्तु => पाकसम्पादनस्थलम्+तु एवासीत्सम्यक्तया => एव+आसीत्+सम्यक्तया साधुरपि => साधुः+अपि सर्वं सुभगमालोक्य => सर्वम्+ सुभगम्+आलोक्य सुभगमालोक्य => सुभगम्+आलोक्य सरभसमेव => सरभसम्+एव आक्रमणमकरोत् => आक्रमणम्+अकरोत् साधुमहाशयस्त्वरितमेव => साधुमहाशयः+त्वरितम्+एव मनोनुकूलं भोज्यम्। => मनोनुकूलम्+ भोज्यम्। मृदुमधुराश्च => मृदुमधुराः+च कटककृतनिकेतनं भगवन्तं => कटककृतनिकेतनम्+ भगवन्तम्+ भगवन्तं जगन्नाथं => भगवन्तम्+ जगन्नाथम्+ जगन्नाथं गृहोपस्थितं => जगन्नाथम्+ गृहोपस्थितम्+ गृहोपस्थितं मेने => गृहोपस्थितम्+ मेने सोन्नादं शङ्खवाद्यं => सोन्नादम्+ शङ्खवाद्यम्+ शङ्खवाद्यं कृत्वा => शङ्खवाद्यम्+ कृत्वा ठणट्ठणदिति => ठणट्ठणत्+इति घण्टां ध्वनयामास => घण्टाम्+ ध्वनयामास सगलास्फालनं समारट्य => सगलास्फालनम्+ समारट्य भोज्यसामग्रीं धृतवान् => भोज्यसामग्रीम्+ धृतवान् नृसिंहस्याग्रे। => नृसिंहस्य+अग्रे। तदनन्तरञ्च => तदनन्तरम्+च क्षुत्क्षामकण्‍ठायात्मनः => क्षुत्क्षामकण्ठाय+आत्मनः पावनं प्रसादम्। => पावनम्+ प्रसादम्। प्रातःकालादनाहारो वराको => प्रातःकालात्+अनाहारः+ वराकः+ वराको वणिक् => वराकः+ वणिक् प्रसादेनैव => प्रसादेन+एव कथमपि => कथम्+अपि विशेषतश्च => विशेषतः+च साधोर्दर्शनेनैव => साधोः+दर्शनेन+एव नन्दरामभक्तस्तृप्तः => नन्दरामभक्तः+तृप्तः क्वावकाशोऽन्यविषयस्य। => क्व+अवकाशः+अन्यविषयस्य। किञ्चिन्मात्रेण => किञ्चित्+मात्रेण प्रसादेनैव => प्रसादेन+एव भक्तं सन्तोष्य => भक्तम्+ सन्तोष्य यथेच्छं संहार => यथेच्छम्+ संहार सर्वमपि => सर्वम्+अपि पदार्थजातं जठरकोषागारे => पदार्थजातम्+ जठरकोषागारे सरभसं न्यक्षिप्यत् => सरभसम्+ न्यक्षिप्यत् प्रतिदिनभक्ष्यापेक्षया => प्रतिदिनभक्ष्य+अपेक्षया अर्द्धेनैव => अर्द्धेन+एव जठरं प्रक्षालितहस्तमुखः => जठरम्+ प्रक्षालितहस्तमुखः धूमपानपात्रं सज्जीचकार। => धूमपानपात्रम्+ सज्जीचकार। साधुरपि => साधुः+अपि तदुत्तरकार्यं पृथगासने => तत्+उत्तरकार्यम्+ पृथक्+आसने पृथगासने => पृथक्+आसने साडम्बरं गडगडायमानं => साडम्बरम्+ गडगडायमानम्+ गडगडायमानं चकार => गडगडायमानम्+ चकार साधूच्छिष्टलोलुपो => साधु+उच्छिष्टलोलुपः साधोर्भुक्तावशिष्टं भक्ष्यमन्विष्यति => साधोः+भुक्तौ+अशिष्टम्+ भक्ष्यम्+अन्विष्यति भक्ष्यमन्विष्यति => भक्ष्यम्+अन्विष्यति परं तत्र => परम्+ तत्र साधुमहात्मनैव => साधुमहात्मना+एव कृताऽऽसीत्। => कृता+आसीत्। यत्किञ्चिदासीत्तदेव => यत्+किञ्चित्+आसीत्+तत्+एव अभ्यवहर्तुमारभत्। => अभ्यवहर्तुम्+आरभत्। यावदयं भुङ्क्ते => यावत्+अयम्+ भुङ्क्ते तावतैव => तावता+एव विकटश्चीत्कारः। => विकटः+चीत्कारः। शब्दं श्रुत्वा => शब्दम्+ श्रुत्वा ससम्भ्रमं जगादापणस्थाय => ससम्भ्रमम्+ जगाद्+आपणस्थाय जगादापणस्थाय => जगाद्+आपणस्थाय समायायात्तर्हि => समायायात्+तर्हि श्रीमद्भिस्तत्र => श्रीमद्भिः+तत्र अयमेव => अयम्+एव यावदयं संलापो => यावत्+अयम्+ संलापो तावतैव => तावता+एव शृङ्गारिणोऽस्य => शृङ्गारिणः+अस्य शरीरं खडखडायमानाग्रबाहुभूषिनेनाङ्गचोलकेन => शरीरम्+ खडखडायमानाग्रबाहुभूषिनेनाङ्गचोलकेन कट्यां कृष्णान्त्यरेखमुज्जवलं => कट्याम्+ कृष्णान्ति+अरेखम्+उज्जवलम्+ कृष्णान्त्यरेखमुज्जवलं धौतवस्त्रम्। => कृष्णान्ति+अरेखम्+उज्जवलम्+ धौतवस्त्रम्। सचातुर्यराशीकृतं सद्योधौतमुत्तरीयमेकं => सचातुर्यराशीकृतम्+ सद्य+उधौतम्+उत्तरीयम्+एकम्+ सद्योधौतमुत्तरीयमेकं विलसति। => सद्य+उधौतम्+उत्तरीयम्+एकम्+ विलसति। चास्य => च+अस्य चाकचक्यशालिभ्यां कृणवर्णाभ्यां => चाकचक्यशालिभ्याम्+ कृणवर्णाभ्याम्+ कृणवर्णाभ्यां वैदेशिकोपानद्भ्यां => कृणवर्णाभ्याम्+ वैदेशिकोपानद्भ्याम्+ वैदेशिकोपानद्भ्यां गूढौ => वैदेशिकोपानद्भ्याम्+ गूढौ ययोर्हि => ययोः+हि वेशगौरवभयादिव => वेशगौरवभयात्+इव यष्टिरासीत्। => यष्टिः+आसीत्। वैश्यो बाबूमहाशयं => वैश्यः+ बाबूमहाशयम्+ बाबूमहाशयं दृष्ट्वैव => बाबूमहाशयम्+ दृष्ट्वा+एव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव अन्तःकोष्ठकादेव => अन्तःकोष्ठकात्+एव सादरमभाषत– => सादरम्+अभाषत– क्षणं स्थित्वा => क्षणम्+ स्थित्वा गृह्यतां धूमपानपात्रम्। => गृह्यताम्+ धूमपानपात्रम्। तावदहमायामि। => तावत्+अहम्+आयामि। साधोर्नाभवद्वागवसरः। => साधोः+न+अभवत्+वागवसरः। सर्वं वणिजैव => सर्वम्+ वणिजा+इव वणिजैव => वणिजा+इव वक्तव्यमुक्तम्। => वक्तव्यम्+उक्तम्। वैश्यस्त्वरितमेव => वैश्यः+त्वरितम्+एव हस्तमुखं प्रक्षाल्य => हस्तमुखम्+ प्रक्षाल्य बहिरागतो => बहिः+आगतः शृङ्गारसुभगां मूर्तिमालोक्य => शृङ्गारसुभगाम्+ मूर्तिम्+आलोक्य मूर्तिमालोक्य => मूर्तिम्+आलोक्य गौरवमिवोद्वहन् => गौरवम्+इव+उद्वहन् ‘‘कथं बाबूमहाशयाः! => ‘‘कथम्+ बाबूमहाशयाः! भोजनादिकं निर्वृत्तम्’’। => भोजनादिकम्+ निर्वृत्तम्’’। नैव। => न+एव। इदानीं तु => इदानीम्+ तु सायंभोजनमेव => सायंभोजनम्+एव भक्ष्यमानीय => भक्ष्यम्+आनीय बाबूमहाशयं भोजनाय => बाबूमहाशयम्+ भोजनाय बाबूमहाशयोऽपि => बाबूमहाशयः+अपि नाममात्रेणैव => नाममात्रेण+एव वस्तुतस्तु => वस्तुतः+तु सर्वाङ्गपूर्णं भोजनं => सर्वाङ्गपूर्णम्+ भोजनम्+ भोजनं सानन्दमकार्षीत्। => भोजनम्+ सानन्दम्+अकार्षीत्। सानन्दमकार्षीत्। => सानन्दम्+अकार्षीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि रात्रिं भुक्त्वा, => रात्रिम्+ भुक्त्वा, सानन्दमयापयन्। => सानन्दम्+अयापयन्। नाभूत्तत्र => न+अभूत्+तत्र प्रातरेव => प्रातः+एव दृष्टं यद्वणिगापणे => दृष्टम्+ यत्+वणिक्+आपणे यद्वणिगापणे => यत्+वणिक्+आपणे पीतं कौशेयाम्बरमेकं => पीतम्+ कौशेयाम्बरम्+एकम्+ कौशेयाम्बरमेकं लम्बते। => कौशेयाम्बरम्+एकम्+ लम्बते। चाथ => च+अथ यद्यनुमन्यते => यदि+अनुमन्यते पीताम्बरमिदं धृत्वा => पीताम्बरम्+इदम्+ धृत्वा सन्ध्याह्निकादि => सन्ध्या+अह्निकादि दूरेऽस्ति => दूरे+अस्ति एवाह्निकादितो => एव+अह्निकादित: सुखं नो => सुखम्+ न: क्रीतस्यास्य => क्रीतस्य+अस्य दिनद्वयमेव => दिनद्वयम्+एव नैकवारमपि => न+एकवारम्+अपि परिहितं मया। => परिहितम्+ मया। श्रीमतां ‘‘प्रसादीभूतं’’ => श्रीमताम्+ ‘‘प्रसादीभूतम्’’ स्यात्तदा => स्यात्+तदा मनोऽभीष्टं भविष्यति। => मनः+अभीष्टम्+ भविष्यति। किमासीत्? => किम्+आसीत्? सानन्दं परिहित => सानन्दम्+ परिहित साडम्बरञ्च => साडम्बरम्+च ऊर्णासनोपविष्टोऽक्षिणी => ऊर्णासनोपविष्टः+अक्षिणी ब्रह्मणीव => ब्रह्मणि+इव लीनतां गन्तुमारभत। => लीनताम्+ गन्तुम्+आरभत। गन्तुमारभत। => गन्तुम्+आरभत। विभूष्याऽऽत्मानं स्वीयं => विभूष्या+आत्मानम्+ स्वीयम्+ स्वीयं च => स्वीयम्+ च प्रोक्तं वणिजे– => प्रोक्तम्+ वणिजे– सायंभोजनस्य => सायम्+भोजनस्य इदानीमेवाऽहं सर्वं => इदानीम्+एव+अहम्+ सर्वम्+ सर्वं ददामि। => सर्वम्+ ददामि। आवश्यकं मे => आवश्यकम्+ मे साम्प्रतमेव => साम्प्रतम्+एव व्ययोऽपि => व्ययः+अपि भूयानभवत्। => भूयान्+अभवत्। किमप्युपार्जनं न => किमपि+उपार्जनम्+ न पुनर्मनसि => पुनः+मनसि गणितं कुर्वतेव => गणितम्+ कुर्वता+एव कुर्वतेव => कुर्वता+एव प्रस्फुरिताधरेण => प्रस्फुरिता+अधरेण ‘‘आम् एवम्। => ‘‘आम्+ एवम्। सर्वं मुद्राद्वयं => सर्वम्+ मुद्राद्वयम्+ मुद्राद्वयं सार्द्धपणपञ्चकं => मुद्राद्वयम्+ सार्द्धपणपञ्चकम्+ सार्द्धपणपञ्चकं च => सार्द्धपणपञ्चकम्+ च स्फुटपणानां तु => स्फुटपणानाम्+ तु कथैव => कथा+इव इदं तु => इदम्+ तु वणिग्जनानां प्राकृतं => वणिग्जनानाम्+ प्राकृतम्+ प्राकृतं कल्पनपाटवम्। => प्राकृतम्+ कल्पनपाटवम्। अहं दशरूप्यकमूल्यं => अहम्+ दशरूप्यकमूल्यम्+ दशरूप्यकमूल्यं शुल्कपत्रं => दशरूप्यकमूल्यम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं ददामि। => शुल्कपत्रम्+ ददामि। रूप्यकाष्टकं निःसार्य => रूप्यकाष्टकम्+ निःसार्य समर्पितं बाबूमहाशयाय। => समर्पितम्+ बाबूमहाशयाय। धृतञ्च => धृतम्+च अनन्तरञ्च => अनन्तरम्+च यष्टिं गृहीत्वा => यष्टिम्+ गृहीत्वा प्रयातुमारभद् => प्रयातुम्+आरभद् प्रोक्तं वणिजा- => प्रोक्तम्+ वणिजा- आम् तदेव => आम्+ तदेव दशरूप्यकाणां यत्प्रदत्तम्! => दशरूप्यकाणाम्+ यत्प्रदत्तम्! दानायैव => दानाय+एव मानुषोऽसि? => मानुषः+असि? पूर्वं शुल्कपत्रं => पूर्वम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं गृहीत्वा => शुल्कपत्रम्+ गृहीत्वा तदनन्तरं तु => तदनन्तरम्+ तु नैव => न+एव स्वीयं पटसम्पुटकमुद्घाट्य => स्वीयम्+ पटसम्पुटकम्+उद्घाट्य पटसम्पुटकमुद्घाट्य => पटसम्पुटकम्+उद्घाट्य वयं द्विवारं => वयम्+ द्विवारम्+ द्विवारं ग्रहीतारः। => द्विवारम्+ ग्रहीतारः। वयं द्विवारं => वयम्+ द्विवारम्+ द्विवारं प्रदातारः। => द्विवारम्+ प्रदातारः। भवानेव => भवान्+एव स्वीयां पेटिकां => स्वीयाम्+ पेटिकाम्+ पेटिकां पश्यतु। => पेटिकाम्+ पश्यतु। वञ्चनापाटवमत्र => वञ्चनापाटवम्+अत्र ‘‘अयं तु => ‘‘अयम्+ तु विचित्रवेषश्चौरः => विचित्रवेषः+चौरः मामेव => माम्+एव मिथ्यावादिनं कलयिष्यति। => मिथ्यावादिनम्+ कलयिष्यति। गौरोज्ज्वलवेषिमिमं तु => गौरोज्ज्वलवेषिम्+इमम्+ तु सत्यवादिनं वदिष्यन्ति। => सत्यवादिनम्+ वदिष्यन्ति। यद्भवतु, => यत्+भवतु, तद्भवतु => तत्+भवतु तादृश एवोपयुज्यते। => तादृशः+ एवोपयुज्यते। अयमिदानीमतीव => अयम्+इदानीम्+अतीव आत्मस्वरूपप्रदर्शनं विना => आत्मस्वरूपप्रदर्शनम्+ विना नायं मामकं => न+अयम्+ मामकम्+ मामकं दास्यति => मामकम्+ दास्यति इत्याकलय्यैव => इति+आकलय्य+इव आपणादुत्प्लुत्य => आपणात्+उत्प्लुत्य उभयोर्बभूव => उभयोः+बभूव द्वयोरिमं भीषणसमाक्रमं => द्वयोः+इमम्+ भीषणसमाक्रमम्+ भीषणसमाक्रमं दृष्ट्वा => भीषणसमाक्रमम्+ दृष्ट्वा चक्रुश्च => चक्रुः+च प्रयत्नमस्य => प्रयत्नम्+अस्य कारणावगमाय। => कारणौ+अगमाय। साम्प्रतमासने => साम्प्रतम्+आसने सन्ध्यामिव => सन्ध्याम्+इव कुर्वन्नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। इमं लोककोलाहलं => इमम्+ लोककोलाहलम्+ लोककोलाहलं श्रुत्वा => लोककोलाहलम्+ श्रुत्वा आसनादुत्त्थाय => आसनात्+उत्त्थाय बहिराजगाम। => बहिः+आजगाम। किं किमिति => किम्+ किम्+इति किमिति => किम्+इति वारं वारमुच्चैरगादीत्। => वारम्+ वारम्+उच्चैः+अगादीत्। वारमुच्चैरगादीत्। => वारम्+उच्चैः+अगादीत्। साधुमहाशयं समीपे => साधुमहाशयम्+ समीपे सुतरां प्रासीदत्। => सुतराम्+ प्रासीदत्। आसीच्चास्य => आसीत्+च+अस्य यदवश्यं साधुमहाशयाः => यत्+अवश्यम्+ साधुमहाशयाः सत्यां वार्तां => सत्याम्+ वार्ताम्+ वार्तां प्रकाशयन्तो => वार्ताम्+ प्रकाशयन्त: साहाय्यं करिष्यन्ति। => साहाय्यम्+ करिष्यन्ति। परमितः => परम्+इतः कथैव => कथा+इव साधुमहाशयस्तीव्रेण => साधुमहाशयः+तीव्रेण सर्वानवदत्- => सर्वान्+अवदत्- एवं तु => एवम्+ तु परं हन्त! => परम्+ हन्त! अयन्तु => अयम्+तु सुतरामेव => सुतराम्+एव सर्वस्वं हरति!! => सर्वस्वम्+ हरति!! पूर्वं तु => पूर्वम्+ तु सभ्यं पुरुषं => सभ्यम्+ पुरुषम्+ पुरुषं रात्रौ => पुरुषम्+ रात्रौ बलादस्थापयत्। => बलात्+अस्थापयत्। मुद्राद्वयं व्ययमयाचत्। => मुद्राद्वयम्+ व्ययम्+अयाचत्। व्ययमयाचत्। => व्ययम्+अयाचत्। तदपि => तत्+अपि धार्मिकेणाङ्गीकृत्य => धार्मिकेण+अङ्गीकृत्य दशमुद्रामूल्यं शुल्कपत्रं => दशमुद्रामूल्यम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं प्रदत्तम्। => शुल्कपत्रम्+ प्रदत्तम्। अनेनापि => अनेन+अपि गृहीत्वाऽष्टौ => गृहीत्वा+अष्टौ परमिदानीं कथयति => परम्+इदानीम्+ कथयति शुल्कपत्रं प्रदत्तम्’’ => शुल्कपत्रम्+ प्रदत्तम्’’ कथमस्य => कथम्+अस्य भव्यं करिष्यति। => भव्यम्+ करिष्यति। धर्मतोऽपि => धर्मतः+अपि धर्मं दृष्ट्वा => धर्मम्+ दृष्ट्वा कार्यं साधनीयम्। => कार्यम्+ साधनीयम्। सर्वं खलु => सर्वम्+ खलु परमात्माऽनिमिशमालोकते => परमात्मा+अनिमिशम्+आलोकते कथामिमां श्रुत्वा => कथाम्+इमाम्+ श्रुत्वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सर्वं वृत्तान्तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं पप्रच्छुः। => वृत्तान्तम्+ पप्रच्छुः। सभयकम्पमिव => सभयकम्पम्+इव प्राब्रवीत्साधुः– => प्राब्रवीत्+साधुः– पूर्वं भवन्तः => पूर्वम्+ भवन्तः पातकिनोऽस्य => पातकिनः+अस्य प्रतिष्ठाविरहितं मां => प्रतिष्ठाविरहितम्+ माम्+ मां स्वभीष्टस्थलं => माम्+ स्वभीष्टस्थलम्+ स्वभीष्टस्थलं यापयत! => स्वभीष्टस्थलम्+ यापयत! बकभक्तोऽयं बहुमूल्यं => बकभक्तः+अयम्+ बहुमूल्यम्+ बहुमूल्यं ममापि => बहुमूल्यम्+ मम+अपि ममापि => मम+अपि सर्वं वस्तुजातं => सर्वम्+ वस्तुजातम्+ वस्तुजातं चेदपहर्तुमुद्यतः => वस्तुजातम्+ चेत्+अपहर्तुम्+उद्यतः चेदपहर्तुमुद्यतः => चेत्+अपहर्तुम्+उद्यतः स्यात्तर्हि => स्यात्+तर्हि विपरीतं मे => विपरीतम्+ मे शुल्कपत्रं दत्तमासीत्। => शुल्कपत्रम्+ दत्तम्+आसीत्। दत्तमासीत्। => दत्तम्+आसीत्। यदाऽमुष्मै => यदा+अमुष्मै भोजनमूल्यं दत्तमासीत्तदा => भोजनमूल्यम्+ दत्तम्+आसीत्+तदा दत्तमासीत्तदा => दत्तम्+आसीत्+तदा साक्ष्यपि => साक्षी+अपि नासीत्। => न+आसीत्। इदानीं सर्वे => इदानीम्+ सर्वे वराकं वणिजमेव => वराकम्+ वणिजम्+एव वणिजमेव => वणिजम्+एव सावहेलं धिक्चक्रुः– => सावहेलम्+ धिक्चक्रुः– साकं च => साकम्+ च तवाऽयं व्यवहारः! => तव+अयम्+ व्यवहारः! त्वमेव => त्वम्+एव स्वयं निजमनसि => स्वयम्+ निजमनसि प्रदत्तं शुल्कपत्रं => प्रदत्तम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं तु => शुल्कपत्रम्+ तु किमित्यपलपसि? => किम्+इति+अपलपसि? अन्योऽवदत्- => अन्यः+अवदत्- साधुमहाशयसमक्षं प्रदत्तं => साधुमहाशयसमक्षम्+ प्रदत्तम्+ प्रदत्तं शुल्कपत्रं => प्रदत्तम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं तु => शुल्कपत्रम्+ तु त्वमधर्माद् => त्वम्+अधर्माद् परं रात्रौ => परम्+ रात्रौ प्रदत्तं यद् => प्रदत्तम्+ यद् भोजनमूल्यं तत्तु => भोजनमूल्यम्+ तत्+तु तत्तु => तत्+तु इवाऽभवत्। => इव+अभवत्। किं वदेत्! => किम्+ वदेत्! सर्वेऽपि => सर्वे+अपि जातास्तदा => जाताः+तदा आत्मानं सत्यवादिनं => आत्मानम्+ सत्यवादिनम्+ सत्यवादिनं कलयेत्? => सत्यवादिनम्+ कलयेत्? इदानीमपि => इदानीम्+अपि किमिति => किम्+इति लुण्टाकस्यास्यापणे => लुण्टाकस्य+अस्य+आपणे अस्मात्तु => अस्मात्+तु आत्मानं मोचयत! => आत्मानम्+ मोचयत! किमयं कथयेत्? => किम्+अयम्+ कथयेत्? शिष्योऽपि => शिष्यः+अपि सहैव => सह+एव वाणिग्वराकस्यापि => वाणिक्+वराकस्य+अपि अन्यान्यपि => अन्यानि+अपि यथासुखमात्मनो => यथासुखम्+आत्मन: सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् वणिगापणाद्बहिरभवत्। => वणिगापणात्+बहिः+अभवत्। यावच्छक्यं सर्वाग्र => यावत्+शक्यम्+ सर्वाग्रे वारं वारमुक्तम्– => वारम्+ वारम्+उक्तम्– वारमुक्तम्– => वारम्+उक्तम्– सर्वस्वं लुण्ठन्ति। => सर्वस्वम्+ लुण्ठन्ति। यूयं च => यूयम्+ च भूत्वापि => भूत्वा+अपि वञ्चकानामेव => वञ्चकानाम्+एव साहाय्यं विधत्थ!! => साहाय्यम्+ विधत्थ!! परमिदं वणिजः => परम्+इदम्+ वणिजः करुणाक्रन्दनं के => करुणाक्रन्दनम्+ के वणिजमेव => वणिजम्+एव सभयप्रदर्शनं च => सभयप्रदर्शनम्+ च तं तूष्णीं => तम्+ तूष्णीम्+ तूष्णीं कारयामासुः। => तूष्णीम्+ कारयामासुः। नानाप्रकारैर्बोधिताः => नानाप्रकारैः+बोधिताः उक्तञ्च => उक्तम्+च वारं वारम्– => वारम्+ वारम्– ‘‘यदेतत्स्थालीपात्रादिकं मदीयमेव => ‘‘यत्+एतत्+स्थालीपात्रादिकम्+ मदीयम्+एव मदीयमेव => मदीयम्+एव इमेऽपहरन्ति! => इमे+अपहरन्ति! परं फलमस्य => परम्+ फलम्+अस्य फलमस्य => फलम्+अस्य विपरीतमासीत्। => विपरीतम्+आसीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तं ‘‘यद्वा => तम्+ ‘‘यत्+वा ‘‘यद्वा => ‘‘यत्+वा तद्वा’’ => तत्+वा’’ आरोपितभ्रूचापाश्च => आरोपितभ्रूचापाः+च केयं तवौच्छृङ्खला => कः+इयम्+ तव+ओच्छृङ्खला तवौच्छृङ्खला => तव+ओच्छृङ्खला बहुशस्तर्जयाञ्चक्रुः। => बहुशः+तर्जयाम्+चक्रुः। छद्मपाटवं तादृशं => छद्मपाटवम्+ तादृशम्+ तादृशं लोकेषु => तादृशम्+ लोकेषु कृतकार्यमदभूद् => कृतकार्यम्+अदभूद् धारितमासीत्’ => धारितम्+आसीत्’ ‘‘ममेदम्’’ => ‘‘मम+इदम्’’ क्रन्दितं तदा => क्रन्दितम्+ तदा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अन्येऽपि => अन्ये+अपि किं तवाद्य => किम्+ तव+अद्य तवाद्य => तव+अद्य किन्नु => किम्+तु वाताध्मातोऽसि => वाताध्मातः+असि पीताम्बरमपि => पीताम्बरम्+अपि अपहर्तुमिच्छसि! => अपहर्तुम्+इच्छसि! धर्मभगवतोऽपि => धर्मभगवतः+अपि भयं कार्यम्। => भयम्+ कार्यम्। सर्वेषां प्राणभूतः => सर्वेषाम्+ प्राणभूतः लोकादेव => लोकात्+एव सर्वेषामेवाग्रे => सर्वेषाम्+एव+अग्रे साधोर्वस्तुजातमात्मनो => साधोः+वस्तुजातम्+आत्मन: नैवं गर्हितैः => न+एवम्+ गर्हितैः कर्मभिर्जठरपूरणं पूरणं => कर्मभिः+जठरपूरणम्+ पूरणम्+ पूरणं भवति। => पूरणम्+ भवति। त्वमेव => त्वम्+एव तावद्विचारय => तावत्+विचारय एवमधर्म्याणि => एवम्+अधर्म्याणि त्वमेव => त्वम्+एव तावद्विचारय => तावत्+विचारय एवमधर्म्याणि => एवम्+अधर्म्याणि अन्ततस्तु => अन्ततः+तु तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तवोत्तरं देयं => तव+उत्तरम्+ देयम्+ देयं भविष्यति => देयम्+ भविष्यति नान्यस्य => न+अन्यस्य साक्ष्यं फलति। => साक्ष्यम्+ फलति। येषां कृते => येषाम्+ कृते पातकमिदमुपार्जयसि => पातकम्+इदम्+उपार्जयसि परिवारजनास्तत्र => परिवारजनाः+तत्र साहाय्यं विधास्यन्ति? => साहाय्यम्+ विधास्यन्ति? समुचितोऽयमवसर => समुचितः+अयम्+अवसर साधुमहाभागेनापि => साधुमहाभागेन+अपि साभिमानमभाषत- => साभिमानम्+अभाषत- वयं पूर्वतो => वयम्+ पूर्वत: वणिजमिमं, => वणिजम्+इमम्, ईदृशं लुण्टाकं => ईदृशम्+ लुण्टाकम्+ लुण्टाकं वेदिष्यामस्तर्हि => लुण्टाकम्+ वेदिष्यामः+तर्हि वेदिष्यामस्तर्हि => वेदिष्यामः+तर्हि कस्मादस्य => कस्मात्+अस्य द्वारमायास्यामः! => द्वारम्+आयास्यामः! अद्याऽनेन, => अद्य+अनेन, सर्वं सन्ध्यागायत्र्यादि => सर्वम्+ सन्ध्यागायत्र्यादि आह्निकमपि => आह्निकम्+अपि लुण्टाकस्यास्य => लुण्टाकस्य+अस्य अथवाऽन्यत्किमपि => अथवा+अन्यत्+किमपि अपहारयितुं काम्यते? => अपहारयितुम्+ काम्यते? सर्वेऽपि => सर्वे+अपि दण्डकमण्डल्वादिकं सर्वमपहरिष्यन्ति => दण्डकमण्डल्वादिकम्+ सर्वम्+अपहरिष्यन्ति सर्वमपहरिष्यन्ति => सर्वम्+अपहरिष्यन्ति मृत्युमेव => मृत्युम्+एव मरणं भविष्यति! => मरणम्+ भविष्यति! बाबूमहाशयस्यारुन्तुदं वचनमिदं => बाबूमहाशयस्य+अरुदन्तम्+ वचनम्+इदम्+ वचनमिदं श्रुत्वा => वचनम्+इदम्+ श्रुत्वा सर्वेपिऽसमवेताः => सर्वे+अपि+असमवेताः इमां कीदृशीं => इमाम्+ कीदृशीम्+ कीदृशीं कथां => कीदृशीम्+ कथाम्+ कथां मुखे => कथाम्+ मुखे यद्येवंविधः => यदि+एवंविधः स्यात्तर्हि => स्यात्+तर्हि किं सर्वमपि => किम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि ग्रामं भवान् => ग्रामम्+ भवान् तादृशमेव => तादृशम्+एव अयं हि => अयम्+ हि युष्माकं प्रतिवेशी। => युष्माकम्+ प्रतिवेशी। ग्रामपक्षपातमवलम्ब्य => ग्रामपक्षपातम्+अवलम्ब्य पूर्वोक्तं कुर्युस्तदा => पूर्वोक्तम्+ कुर्युः+तदा कुर्युस्तदा => कुर्युः+तदा किमाश्चर्यम्! => किम्+आश्चर्यम्! साक्षेपं द्वितीयोऽवदत्– => साक्षेपम्+ द्वितीयः+अवदत्– द्वितीयोऽवदत्– => द्वितीयः+अवदत्– सत्यं बाबूमहाशयाः! => सत्यम्+ बाबूमहाशयाः! इदं जगदेव => इदम्+ जगत्+एव जगदेव => जगत्+एव कोऽत्र => कः+अत्र मानुषस्यापराधः? => मानुषस्य+अपराधः? इदं तु => इदम्+ तु सर्वैरेव => सर्वैः+एव यद्यूयं स्वग्रामजनं => यदि+यूयम्+ स्वग्रामजनम्+ स्वग्रामजनं विहाय => स्वग्रामजनम्+ विहाय नास्माकं सहाया => न+अस्माकम्+ सहाया: चरितमेवैतादृशम्। => चरितम्+एव+एतादृशम्। धर्मोऽपि => धर्मः+अपि तस्यैकवारमेव => तस्य+एकवारम्+एव तृतीयोऽप्यस्मिन्नेव => तृतीयः+अपि+अस्मिन्+एव स्वरेऽगायत्– => स्वरे+अगायत्– धर्मसेतोर्न => धर्मसेतोः+न सर्वथैव => सर्वथा+एव कुटिलेऽस्मिन् => कुटिले+अस्मिन् छलकपटादिभिर्जगत् => छलकपटादिभिः+जगत् परिपूर्णमथापि => परिपूर्णम्+अथापि धर्मस्याङ्गमधुनापि => धर्मस्य+अङ्गम्+अधुना+अपि केषाञ्चिन्मानुषाणां प्रवृत्तिः => केषाञ्चित्+मानुषाणाम्+ प्रवृत्तिः किं भवति? => किम्+ भवति? अधुनापि => अधुना+अपि नाधुनापि => न+अधुना+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्युस्तर्हि => स्युः+तर्हि कथमिव => कथम्+इव कल्पयेत्स्थितिमात्मीयाम्। => कल्पयेत्+स्थितिम्+आत्मीयाम्। समुचितोऽवसरः। => समुचितः+अवसरः। उभावपि => उभौ+अपि मन्दमन्दं हसन्तौ => मन्दमन्दम्+ हसन्तौ तत्स्थानाददर्शनमुपाजग्मतुः। => तत्स्थानात्+अदर्शनम्+उपाजग्मतुः। कपालमास्फोट्य => कपालम्+आस्फोट्य हृदयं कथञ्चिद् => हृदयम्+ कथञ्चिद् बलात्संस्थाप्य => बलात्+संस्थाप्य पन्थानमनिमेषं पश्यन् => पन्थानम्+अनिमेषम्+ पश्यन् इवाचलस्तस्थौ। => इव+अचलः+तस्थौ। धर्मपथमवलम्बमानानां समयेऽस्मिन् => धर्मपथम्+अवलम्बमानानाम्+ समये+अस्मिन् समयेऽस्मिन् => समये+अस्मिन् वणिगपि => वणिक्+अपि केवलं हाहाकार => केवलम्+ हाहाकार टुकटोडानामकमेकं राज्यमस्ति। => टुकटोडानामकम्+एकम्+ राज्यम्+अस्ति। राज्यमस्ति। => राज्यम्+अस्ति। कदाचिदत्र => कदाचित्+अत्र कश्चिच्चावड़ावंशीयो => कश्चित्+चावड़ावंशीय: नरपतिश्शासनमकरोत्। => नरपतिः+शासनम्+अकरोत्। भूपतेरेकः => भूपतेः+एकः पुत्रोऽभूद्, => पुत्रः+अभूद्, कन्यायाश्च => कन्यायाः+च वीरमतिरिति => वीरमतिः+इति नामाभवत्। => नाम+अभवत्। वीरमतिर्बाल्यादेव => वीरमतिः+बाल्यात्+एव शस्‍त्रास्त्रसञ्चालनमभ्यस्यन्ती => शस्त्रास्त्रसञ्चालनम्+अभ्यस्यन्ती सर्वास्वेव => सर्वासु+एव परां प्रौढिं => पराम्+ प्रौढिम्+ प्रौढिं प्राप्ता। => प्रौढिम्+ प्राप्ता। यद्यप्येषा => यद्यपि+एषा स्वज्येष्ठभ्रातुर्वीरजात् => स्वज्येष्ठभ्रातुः+वीरजात् कनिष्ठाऽभवत्, => कनिष्ठा+अभवत्, बहुष्ववसरेषु => बहुषु+अवसरेषु लक्ष्यवेधविषये–ततोऽप्यधिकं हस्तलाघवमदर्शयत्। => लक्ष्यवेधविषये–ततः+अपि+अधिकम्+ हस्तलाघवम्+अदर्शयत्। हस्तलाघवमदर्शयत्। => हस्तलाघवम्+अदर्शयत्। एवमियं स्वीयेन => एवम्+इयम्+ स्वीयेन स्वजनकं नितान्तमतोषयत्। => स्वजनकम्+ नितान्तम्+अतोषयत्। नितान्तमतोषयत्। => नितान्तम्+अतोषयत्। अथैवं लालनपालनाभ्यां => अथ+एवम्+ लालनपालनाभ्याम्+ लालनपालनाभ्यां पोष्यमाणा => लालनपालनाभ्याम्+ पोष्यमाणा राजाऽपि => राजा+अपि महान्तं प्रयत्नमातिष्ठत्। => महान्तम्+ प्रयत्नम्+आतिष्ठत्। प्रयत्नमातिष्ठत्। => प्रयत्नम्+आतिष्ठत्। मालवाधिपतेरुदयादित्यस्य => मालवाधिपतेः+उदयादित्यस्य जगद्देवनामानं कुमारं => जगद्देवनामानम्+ कुमारम्+ कुमारं निजमनः => कुमारम्+ निजमनः सर्वैरपि => सर्वैः+अपि गुणैर्भूषितमशृणोत्। => गुणैः+भूषितम्+अशृणोत्। ततश्च => ततः+च तेनैव => तेन+एव पाणिग्रहणसंस्कारमकरोत्। => पाणिग्रहणसंस्कारम्+अकरोत्। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव सुगृहीतनाम्नोर्भोजविक्रमयोः => सुगृहीतनाम्न:+भोजविक्रमयोः श्रीमानुदयादित्यनामा => श्रीमान्+उदयादित्यनामा मालवाधिपतिरासीत्। => मालवाधिपतिः+आसीत्। राज्ञावास्ताम्, => राज्ञौ+आस्ताम्, प्रथमायां बघेलन्यां => प्रथमायाम्+ बघेलन्याम्+ बघेलन्यां राज्ञः => बघेलन्याम्+ राज्ञः परं प्रेमाभवत् => परम्+ प्रेम+अभवत् प्रेमाभवत् => प्रेम+अभवत् सौलंकिन्यां च => सौलंकिन्याम्+ च बघेलन्यां रणधवलनामा => बघेलन्याम्+ रणधवलनामा सौलंकिन्यां च => सौलंकिन्याम्+ च ज्येष्ठोऽभूत् => ज्येष्ठः+अभूत् वीरश्च => वीरः+च नासीत्। => न+आसीत्। जगद्देवश्च => जगद्देवः+च कनिष्ठत्वेऽपि => कनिष्ठत्वे+अपि कलाकुशलश्चासीत्। => कलाकुशलः+च+आसीत्। ततश्च => ततः+च सोऽवर्धत् => सः+अवर्धत् गुणानां प्रशस्तिः => गुणानाम्+ प्रशस्तिः एकां तस्य => एकाम्+ तस्य विमातरं बघेलनीं => विमातरम्+ बघेलनीम्+ बघेलनीं विहायान्ये => बघेलनीम्+ विहाय+अन्ये विहायान्ये => विहाय+अन्ये सर्वेऽपि => सर्वे+अपि जनास्तस्मिन्नस्निह्यन्। => जनाः+तस्मिन्+अस्निह्यन्। राज्ञोऽपि => राज्ञः+अपि महाननुग्रहोऽभवत्। => महान्+अनुग्रहः+अभवत्। निजतनयस्यायोग्यत्वं नारोचत => निजतनयस्य+अयोग्यत्वम्+ न+अरोचत नारोचत => न+अरोचत ततोऽप्यधिकं वा => ततः+अपि+अधिकम्+ वा योग्यत्वमपि => योग्यत्वम्+अपि नारोचत। => न+अरोचत। नितरामकुप्यत्। => नितराम्+अकुप्यत्। परं राजा => परम्+ राजा तस्यामनुरक्तोऽभवत्। => तस्याम्+अनुरक्तः+अभवत्। मिथ्यापवादैस्तस्यै => मिथ्यापवादैः+तस्यै तमरोषयत्। => तम्+अरोषयत्। एवं क्रमशो => एवम्+ क्रमश: राजानं कोपयन्ती => राजानम्+ कोपयन्ती पुत्रसहितां तां => पुत्रसहिताम्+ ताम्+ तां सोलङ्किनी => ताम्+ सोलङ्किनी निर्वाहार्थमदीयत। => निर्वाहार्थम्+अदीयत। चाभूत्। => च+अभूत्। सुखं निवसति => सुखम्+ निवसति राजसभाप्रवेशोऽपि => राजसभाप्रवेशः+अपि एवं कष्टदशायामपि => एवम्+ कष्टदशायाम्+अपि कष्टदशायामपि => कष्टदशायाम्+अपि निजन्यायालयोपविष्टायोदयादित्याय => निजन्यायालयोपविष्टाय+उदयादित्याय हीनावस्थां व्यजिज्ञपत्। => हीनावस्थाम्+ व्यजिज्ञपत्। सोऽपि => सः+अपि तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य तत्क्षणादेव => तत्क्षणात्+एव जगद्देवमाजुहाव। => जगद्देवम्+आजुहाव। समयातं च => समयातम्+ च तं हीनवेषं => तम्+ हीनवेषम्+ हीनवेषं विलोक्य => हीनवेषम्+ विलोक्य वस्त्राण्यदापयत्। => वस्त्राणि+अदापयत्। स्वीयं खड्गं => स्वीयम्+ खड्गम्+ खड्गं वाजिनं => खड्गम्+ वाजिनम्+ वाजिनं च => वाजिनम्+ च स्वयं तस्मै => स्वयम्+ तस्मै सर्वोऽपि => सर्वः+अपि लब्‍धाहुतिरनलज्वालेव => लब्धाहुतिः+अनलज्वाल+इव नितान्तमदीप्यत। => नितान्तम्+अदीप्यत। सायं सामायातं => सायम्+ सामायातम्+ सामायातं स्वस्वामिनं => सामायातम्+ स्वस्वामिनम्+ स्वस्वामिनं चोवाच => स्वस्वामिनम्+ च+उवाच चोवाच => च+उवाच ज्येष्ठं विहाय => ज्येष्ठम्+ विहाय पुरस्करणं सर्वथा => पुरस्करणम्+ सर्वथा रणधवलश्च => रणधवलः+च पुत्रोऽस्ति। => पुत्रः+अस्ति। खड्गाश्वयोस्‍तस्‍यैवाधिकारोऽस्ति। => खड्गाश्वयोः+तस्‍य+एव+अधिकारः+अस्ति। अतस्‍त्‍वरितं त्‍वं => अतः+त्वरितम्+ त्‍वम्+ त्‍वं स्‍वीयौ => त्‍वम्+ स्‍वीयौ जगद्देवात्प्रत्यानय, => जगद्देवात्+प्रत्‍यानय, प्रायोपवेशनं मे => प्राय+उपवेशनम्+ मे नरपतिराह => नरपतिः+आह कश्चित्क्षुद्रोपि => कश्चित्+क्षुद्रः+अपि सोऽपि => सः+अपि स्वहस्तदत्तं वस्तु => स्वहस्तदत्तम्+ वस्तु प्रत्यादातुं लज्जते, => प्रत्‍यादातुम्+ लज्जते, अहं पुनर्नृपतिरस्मि, => अहम्+ पुनः+नृपतिः+अस्मि, पुनर्नृपतिरस्मि, => पुनः+नृपतिः+अस्मि, तत्कथमहं स्वहस्तदत्तं => तत्कथम्+अहम्+ स्वहस्तदत्तम्+ स्वहस्तदत्तं वस्तु => स्वहस्तदत्तम्+ वस्तु प्रत्यानयेयम्’’। => प्रत्यानय+इयम्’’। एवमुक्तवति => एवम्+उक्तवति सर्वथैव => सर्वथा+एव हातुमुद्यता => हातुम्+उद्यता तस्यास्तां दशामालोच्य => तस्याः+ताम्+ दशाम्+आलोच्य दशामालोच्य => दशाम्+आलोच्य पुरस्कारसहितं जगद्देवं => पुरस्कारसहितम्+ जगद्देवम्+ जगद्देवं पुनराकारयामास। => जगद्देवम्+ पुनः+आकारयामास। पुनराकारयामास। => पुनः+आकारयामास। पुनरुपस्थितं च => पुनः+उपस्थितम्+ च तं जगाद– => तम्+ जगाद– चेत्त्वं मामनुरञ्जयितुमिच्छसि => चेत्+त्वम्+ माम्+अनुरञ्जयितुम्+इच्छसि मामनुरञ्जयितुमिच्छसि => माम्+अनुरञ्जयितुम्+इच्छसि जगद्देवस्तु => जगद्देवः+तु तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य सन्नुवाच– => सन्+उवाच– नैवं भवदभिलाषः, => न+एवम्+ भवदभिलाषः, विमातुरेवस्तीत्यहं सम्यग्जानामि, => विमातुः+एव+अस्ति+इति+अहम्+ सम्यक्+जानामि, सम्यग्जानामि, => सम्यक्+जानामि, अहं राजन्यसूनुरस्मि, => अहम्+ राजन्यसूनुः+अस्मि, राजन्यसूनुरस्मि, => राजन्यसूनुः+अस्मि, नाहं धनाभावात्किञ्चिदपि => न+अहम्+ धनाभावात्+किञ्चित्+अपि धनाभावात्किञ्चिदपि => धनाभावात्+किञ्चित्+अपि बाहोश्च => बाहोः+च प्रतापादहं यत्रैव => प्रतापात्+अहम्+ यत्रैव गच्छेयं तत्रैव => गच्छेयम्+ तत्रैव जीविकां लभेयेत्यस्ति => जीविकाम्+ लभेय+इति+अस्ति लभेयेत्यस्ति => लभेय+इति+अस्ति इदानीं यावद् => इदानीम्+ यावद् विपदभिभूतोऽप्यहं भवदनुरागमनुस्मरन्नत्र => विपदभिभूतः+अपि+अहम्+ भवदनुरागम्+अनुस्मरन्+अत्र भवदनुरागमनुस्मरन्नत्र => भवदनुरागम्+अनुस्मरन्+अत्र तदद्य => तदा+अद्य कर्मवशाद्यत्रैव => कर्मवशादि+अत्रैव गतिर्भविष्यति => गतिः+भविष्यति तत्रैवाहं गमिष्यामि। => तत्रैव+अहम्+ गमिष्यामि। अयं चाश्वः,’’ => अयम्+ च+अश्वः,’’ चाश्वः,’’ => च+अश्वः,’’ इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा खड्गं तत्रावस्थाप्य => खड्गम्+ तत्र+अवस्थाप्य तत्रावस्थाप्य => तत्र+अवस्थाप्य घोटकं च => घोटकम्+ च जगद्देवस्ततः => जगद्देवः+ततः स्वयं राज्ञा => स्वयम्+ राज्ञा तत्सामन्तैश्च => तत्सामन्तैः+च प्रबोधितोऽपि => प्रबोधितः+अपि दातुं पुनरुक्तोऽपि => दातुम्+ पुनः+उक्तः+अपि पुनरुक्तोऽपि => पुनः+उक्तः+अपि एवं राजद्वारात् => एवम्+ राजद्वारात् प्रथमं स्वमातुः => प्रथमम्+ स्वमातुः सर्वोऽपि => सर्वः+अपि वृत्तान्तस्तस्यै => वृत्तान्तः+तस्यै प्रवासोद्योगमाकर्णयन्त्या => प्रवासोद्योगम्+आकर्णयन्त्या नेत्राभ्यां वाष्पविन्दवोऽपतन्। => नेत्राभ्याम्+ वाष्पविन्दवः+अपतन्। वाष्पविन्दवोऽपतन्। => वाष्पविन्दवः+अपतन्। मुखं शुष्कम्, => मुखम्+ शुष्कम्, कस्यचिदशरणस्यान्धस्य => कस्यचित्+अशरणस्य+अन्धस्य यष्टिकामाहरेत् => यष्टिकाम्+आहरेत् विश्लेषस्तामखेदयत्। => विश्लेषः+ताम्+अखेदयत्। परं किं => परम्+ किम्+ किं कुर्यात् => किम्+ कुर्यात् नासीत् => न+आसीत् कश्चिदुपायो => कश्चित्+उपायः हृदयमवस्थाप्य => हृदयम्+अवस्थाप्य मूर्धानमभिषिञ्चन्ती => मूर्धानम्+अभिषिञ्चन्ती त्‍वद्विश्‍लेषज: => त्‍वत्+विश्‍लेषज: काष्ठाग्निरिव => काष्ठाग्निः+इव राजपुत्रस्‍त्‍वमनर्ह: => राजपुत्रः+त्वम्+अनर्ह: खल्‍वमुष्‍य => खलु+अमुष्‍य भद्रं ते => भद्रम्+ ते एवं जननीमनुमान्‍य, => एवम्+ जननीम्+अनुमान्‍य, जननीमनुमान्‍य, => जननीम्+अनुमान्‍य, वाजिनं समारुह्य, => वाजिनम्+ समारुह्य, वाष्‍पवर्षं वर्षन्‍त्‍या => वाष्पवर्षम्+ वर्षन्‍त्‍याः+ वर्षन्‍त्‍या मातु: => वर्षन्‍त्‍याः+ मातु: पुनर्मुखमवलोकयञ्जगद्देवष्‍टुकटोडाभिमधं श्वसुरपुरं => पुनः+मुखम्+अवलोकयन्+जगद्देवः+टुकटोडाभिधम्+ श्वसुरपुरम्+ श्वसुरपुरं प्रति => श्वसुरपुरम्+ प्रति गतश्च => गतः+च कस्मिंश्चिदुद्याने => कस्मिंश्चित्+उद्याने हयपृष्ठादवतीर्णस्‍तमश्‍वं वृक्षमूले => हयपृष्ठात्+अवतीर्णः+तम्+अश्‍वम्+ वृक्षमूले स्‍वयन्‍तत्रैवाशेत। => स्‍वयम्+तत्रैव+आशेत। विधिवशादस्मिनेव => विधिवशात्+अस्मिन्+एव वीरमतिस्‍तस्मिन्‍नेवोद्याने => वीरमतिः+तस्मिन्+एव+उद्याने चाऽस्‍य => च+अस्‍य आगतैव => आगता+एव काञ्चिद्दासीं कानिचित् => काञ्चित्+दासीम्+ कानिचित् फलान्‍यवचेतुं तत्रैव => फलानि+अवचेतुम्+ तत्रैव जगद्देवोऽशयिष्ट। => जगद्देवः+अशयिष्ट। दृष्‍टमात्रं च => दृष्‍टमात्रम्+ च तं दासी => तम्+ दासी द्रुततरं प्रतिनिवृत्ता => द्रुततरम्+ प्रतिनिवृत्ता तं वृत्तान्‍तं => तम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं स्‍वभर्तृदारिकामश्रावयत्। => वृत्तान्तम्+ स्‍वभर्तृदारिकाम्+अश्रावयत्। स्‍वभर्तृदारिकामश्रावयत्। => स्‍वभर्तृदारिकाम्+अश्रावयत्। तद्ववचनेष्वविश्वस्‍य => तद्वचनेषु+अविश्वस्‍य स्‍वयं तत्र => स्वयम्+ तत्र जीतिवेश्वरमेकाकिनं शयानं => जीवितेश्वरम्+एकाकिनम्+ शयानम्+ शयानं दृष्ट्वा => शयानम्+ दृष्ट्वा दासीर्दूरत: => दासीः+दूरत: शनैस्‍तमजागरयत्। => शनैः+तम्+अजागरयत्। जागतिरतश्च => जागतिरतः+च प्राणप्रियां तां => प्राणप्रियाम्+ ताम्+ तां तत्रोपविष्टामवलोक्‍य => ताम्+ तत्र+उपविष्टाम्+अवलोक्‍य तत्रोपविष्टामवलोक्‍य => तत्र+उपविष्टाम्+अवलोक्‍य कुशलमापृच्‍छ्य => कुशलम्+आपृच्‍छ्य पृष्टश्च => पृष्टः+च स्‍वीयं तत् => स्वीयम्+ तत् सर्वमकथयत्। => सर्वम्+अकथयत्। ‘‘परदेशं यियासतो => ‘‘परदेशम्+ यियासतो नितान्‍तमेवोत्‍कण्ठितमभवदतोऽत्र => नितान्‍तम्+एव+उत्‍कण्ठितम्+अभवत्+अत:+अत्र समागतोऽध्‍वश्रमापयापनाय => समागतः+अध्‍वश्रमापयापनाय यथैवात्रोद्यानेऽस्‍वपं तथैव => यथा+एव+अत्र+उद्याने+अस्‍वपम्+ तथैव मां जागरितवती। => माम्+ जागरितवती। इदानीं च => इदानीम्+ च सम्‍पन्‍नमनोभिलाषं मामनुमन्‍यतां => सम्‍पन्‍नमनोभिलाषम्+ माम्+अनुमन्‍यताम्+ मामनुमन्‍यतां भव‍ती => माम्+अनुमन्‍यताम्+ भव‍ती तदाकर्ण्‍य => तत्+आकर्ण्‍य कदाचिदपि => कदाचित्+अपि मां विमुच्‍य => माम्+ विमुच्‍य अहं भवतोर्द्धाङ्गिनी => अहम्+ भवतः+अर्द्धाङ्गिनी भवतोर्द्धाङ्गिनी => भवतः+अर्द्धाङ्गिनी तद्यदि => तदा+यदि दक्षिणबाहुसदृशं साहाय्यं => दक्षिणबाहुसदृशम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं कर्तुं => साहाय्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न पारयेयं तथाऽपि => पारयेयम्+ तथापि वामसदृशमवश्‍यमेव => वामसदृशम्+अवश्‍यम्+एव स्‍वीयं वीराङ्गनात्‍वम्। => स्वीयम्+ वीराङ्गनात्‍वम्। तदनुमन्‍यतां मां => तत्+अनुमन्‍यताम्+ माम्+ मां सहप्रवसनाय => माम्+ सहप्रवसनाय किं च => किम्+ च राजप्रासादं गता: => राजप्रासादम्+ गता: तद्भवत्‍स्‍वागताय => तत्+भवत्‍स्‍वागताय चात्र => च+अत्र विश्रम्‍यावां सहैव => विश्रम्‍य+आवाम्+ सहैव एवं ब्रुवत्‍यामेव => एवम्+ ब्रुवत्‍याम्+एव ब्रुवत्‍यामेव => ब्रुवत्‍याम्+एव तस्‍यां तस्‍या => तस्याम्+ तस्‍या: बहुभिर्जनैर्विविधैश्च => बहुभिः+जनैः+विविधैः+च तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि प्रमोदेनान्‍योन्‍यमालिङ्गितवन्‍तौ। => प्रमोदेन+अन्‍योन्‍य:+अन्‍यम्+आलिङ्गितवन्‍तौ। राजजीनामानं स्‍वश्वशुरमभिवाद्य => राजजीनामानम्+ स्‍वश्वसुरम्+अभिवाद्य स्‍वश्वशुरमभिवाद्य => स्‍वश्वसुरम्+अभिवाद्य कुशलप्रश्‍नानन्‍तरं सर्वं => कुशलप्रश्‍नानन्‍तरम्+ सर्वम्+ सर्वं स्‍ववृत्तान्‍तं => सर्वम्+ स्‍ववृत्तान्तम्+ स्‍ववृत्तान्‍तं निगद्य => स्‍ववृत्तान्तम्+ निगद्य ‘‘श्वोऽहमित: => ‘‘श्वः+अहम्+इत: स्‍वजामातुस्‍तानुच्‍चभावपरिपूर्णान् => स्‍वजामातुः+तान्+उच्‍चभावपरिपूर्णान् विचारानवबुध्‍य => विचारान्+अवबुध्‍य तमाह => तम्+आह ‘‘इदमपि => ‘‘इदम्+अपि राज्‍यं भवति => राज्‍यम्+ भवति एवास्ति। => एव+अस्ति। भवद्भिरत्रैवावस्‍थातव्‍यमित्‍यस्ति => भवद्भिः+अत्रैव+अवस्‍थातव्‍यम्+इति+अस्ति परमोऽभिलाष:’’। => परमः+अभिलाष:’’। पुनरब्रवीत् => पुनः+अब्रवीत् ‘‘इदमपि => ‘‘इदम्+अपि गृहं ममैवास्‍तीति => गृहम्+ मम+एव+अस्‍ति+इति ममैवास्‍तीति => मम+एव+अस्‍ति+इति सत्‍यं वचस्‍तथापि => सत्यम्+ वचः+तथापि वचस्‍तथापि => वचः+तथापि परीक्षाऽवश्‍यमेव => परीक्षा+अवश्‍यम्+एव मामाज्ञापयतु => माम्+आज्ञापयतु एवमालप्‍य => एवम्+आलप्‍य श्वशुरस्‍याग्रहवशाज्‍जगद्देव: => श्वशुरस्‍य+आग्रहवशात्+जगद्देव: कानिचिद्दिनानि => कानिचित्+दिनानि पूर्वञ्च => पूर्वम्+च वीरमतिं बहुशोऽबोधयत्। => वीरमतिम्+ बहुशः+अबोधयत्। बहुशोऽबोधयत्। => बहुशः+अबोधयत्। परं न => परम्+ न कथमप्‍यमन्‍यत। => कथम्+अपि+अमन्‍यत। चन्‍द्रस्‍येव, => चन्‍द्रस्‍य+एव, विद्युन्‍मेघस्‍येव, => विद्युत्+मेघस्‍य+एव, पुरुषस्‍येव => पुरुषस्‍य+एव चाहं भवत्‍साहचर्यं => च+अहम्+ भवत्साहचर्यम्+ भवत्‍साहचर्यं विहातुं => भवत्साहचर्यम्+ विहातुम्+ विहातुं सर्वथैवासमर्थाऽस्मि। => विहातुम्+ सर्वथा+इव+असमर्थ:+अस्मि। सर्वथैवासमर्थाऽस्मि। => सर्वथा+इव+असमर्थ:+अस्मि। विशेषतश्‍चास्‍यां कष्टदशायामित्‍यब्रवीत्। => विशेषतः+च+अस्‍याम्+ कष्टदशायाम्+इति+अब्रवीत्। कष्टदशायामित्‍यब्रवीत्। => कष्टदशायाम्+इति+अब्रवीत्। एवं तां => एवम्+ ताम्+ तां भक्तिमतीमाग्रहारूढां => ताम्+ भक्तिमतीम्+आग्रहारूढाम्+ भक्तिमतीमाग्रहारूढां चावलोक्‍य => भक्तिमतीम्+आग्रहारूढाम्+ च+अवलोक्‍य चावलोक्‍य => च+अवलोक्‍य जनानापृच्‍छय, => जनान्+आपृच्‍छय, वीरमतिमश्वपृष्ठे => वीरमतिम्+अश्वपृष्ठे स्‍वयं चारूह्य => स्वयम्+ च+आरूह्य चारूह्य => च+आरूह्य केचिदन्‍ये => केचित्+अन्‍ये राजसूनुर्वीरजश्च => राजसूनुः+वीरजः+च ताभ्‍यां दम्‍पतिभ्‍यां => ताभ्याम्+ दम्‍पतिभ्याम्+ दम्‍पतिभ्‍यां सह => दम्‍पतिभ्याम्+ सह कियद्दूरं गता: => कियत्+दूरम्+ गता: स्‍वस्‍वसृपतिं प्राह => स्वस्‍वसृपतिम्+ प्राह विंशतिक्रोशानस्ति। => विंशतिक्रोशान्+अस्ति। परं लघु: => परम्+ लघु: दुष्टपशुसमधिष्ठितश्चास्ति, => दुष्टपशुसमधिष्ठितः+च+अस्ति, भवद्भयां दीर्घेणैवाध्‍वना => भवद्भयाम्+ दीर्घेण+एव+अध्‍वना दीर्घेणैवाध्‍वना => दीर्घेण+एव+अध्‍वना एवं वीरजेन => एवम्+ वीरजेन बोधितावपि => बोधितौ+अपि लघुनैव => लघुना+एव कियद्दूरं गतयोरेव => कियत्+दूरम्+ गतयोः+एव गतयोरेव => गतयोः+एव तयोरेका => तयोः+एका तामालोक्‍य => ताम्+आलोक्‍य तच्छिरोऽविध्‍यत्। => तच्छिरः+अविध्‍यत्। विद्धशिराश्च => विद्धशिराः+च प्रहारं दातुं => प्रहारम्+ दातुम्+ दातुं तथा => दातुम्+ तथा द्रुतमद्रवद्यथा => द्रुतमद्रवत्+यथा खड्गबहिष्‍करणायाऽप्‍यवसरं न => खड्गबहिष्‍करणाय+अपि+अवसरम्+ न वीरमतिस्‍तु => वीरमतिः+तु स्‍वस्‍वामिनं मृत्‍युमुखप्रविष्टमिव => स्‍वस्‍वामिनम्+ मृत्‍युमुखप्रविष्टम्+इव मृत्‍युमुखप्रविष्टमिव => मृत्‍युमुखप्रविष्टम्+इव तां तथाऽताडयद्यथा => ताम्+ तथा+अताडयत्+यथा तथाऽताडयद्यथा => तथा+अताडयत्+यथा लतेव => लता+इव सहसैव => सहसा+इव भूमावपतत्। => भूमौ+अपतत्। कालकवलान्निवारितो जगद्देवस्‍तु => कालकवलात्+निवारित:+ जगद्देवः+तु जगद्देवस्‍तु => जगद्देवः+तु जगद्देवं परमेश्वरं => जगद्देवम्+ परमेश्वरम्+ परमेश्वरं तुष्टाव। => परमेश्वरम्+ तुष्टाव। प्रसन्‍नश्चाभवत्। => प्रसन्‍नः+च+अभवत्। एवं पतितायामेव => एवम्+ पतितायाम्+एव पतितायामेव => पतितायाम्+एव व्‍याघ्रयां वीरमत्‍यां => व्‍याघ्रयाम्+ वीरमत्‍याम्+ वीरमत्‍यां स्‍वपतेरिव => वीरमत्‍याम्+ स्‍वपतेः+इव स्‍वपतेरिव => स्‍वपतेः+इव साहाय्यं कर्तुकामो => साहाय्यम्+ कर्तुकाम: तावभिहन्‍तुमभ्‍यद्रवत्। => तौ+अभिहन्‍तुम्+अभ्यद्रवत्। आगच्‍छतस्‍तस्‍य => आगच्‍छतः+तस्‍य प्ररोपितेऽपि => प्ररोपिते+अपि तं पुनरुत्तिष्ठन्‍तमलोक्‍य => तम्+ पुनः+उत्तिष्ठन्‍तम्+आलोक्‍य पुनरुत्तिष्ठन्‍तमलोक्‍य => पुनः+उत्तिष्ठन्‍तम्+आलोक्‍य जगद्देवस्‍तं तथा => जगद्देवः+तम्+ तथा सकृदप्‍युत्‍पतितुं प्राभवत्। => सकृत्+अपि+उत्‍पतितुम्+ प्राभवत्। एवमन्‍योन्‍यसंदृष्टशौर्यौ => एवम्+अन्‍योन्‍यसंदृष्टशौर्यौ तमध्‍वानमतिक्रम्‍य => तम्+अध्‍वानम्+अतिक्रम्‍य चैकस्‍य => च+एकस्‍य सरसस्‍तीरे => सरसः+तीरे विश्रमार्थं समुपविष्टौ। => विश्रमार्थम्+ समुपविष्टौ। श्‍यालो वीरजस्‍तु => श्‍याल:+ वीरजः+तु वीरजस्‍तु => वीरजः+तु गमनं पित्रे => गमनम्+ पित्रे स राजाऽत्‍यन्‍तमभैषीत्। => सः+ राजा+अत्‍यन्‍तम्+अभैषीत्। राजाऽत्‍यन्‍तमभैषीत्। => राजा+अत्‍यन्‍तम्+अभैषीत्। ‘‘हिंस्रपशुविहतयोर्मम => ‘‘हिंस्रपशुविहतयोः+मम जामात्रार्दाहसंस्‍कारो => जामात्रोः+दाहसंस्‍कारः विहतहिंस्रपश्‍वोस्‍तयो: => विहतहिंस्रपश्‍वोः+तयो: कुशलवृत्तान्‍तो वा => कुशलवृत्तान्‍त:+ वा शीघ्रमानेय:’’ => शीघ्रम्+आनेय:’’ कांश्चिज्‍जनान् => कांश्चित्+जनान् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव तेनैव => तेन+एव गच्‍छन्‍तश्च => गच्‍छन्‍तः+च व्याघ्रं व्‍याघ्रीं => व्याघ्रम्+ व्‍याघ्रीम्+ व्‍याघ्रीं च => व्‍याघ्रीम्+ च पुरुषं काञ्चित् => पुरुषम्+ काञ्चित् स्त्रियं वा => स्त्रियम्+ वा प्रमोदमानास्‍ते => प्रमोदमानाः+ते तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि सकुशलाववलोक्‍य => सकुशलौ+अवलोक्‍य ताभ्‍यां च => ताभ्याम्+ च मार्गेतिवृत्तं सम्‍यगवबुध्‍य => मार्गेतिवृत्तम्+ सम्‍यक्+अवबुध्‍य सम्‍यगवबुध्‍य => सम्‍यक्+अवबुध्‍य पुनश्च => पुनः+च तत्‍सर्वं राज्ञे => तत्सर्वम्+ राज्ञे स्‍वपुत्रीपराक्रमकथां निशम्‍य => स्‍वपुत्रीपराक्रमकथाम्+ निशम्‍य नितरामहृष्‍यत्। => नितराम्+अहृष्‍यत्। सानन्‍दं यात्रां => सानन्दम्+ यात्राम्+ यात्रां कुर्वन्‍त्‍यौ => यात्राम्+ कुर्वन्‍त्‍यौ कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव सरसस्‍तटेऽश्वाभ्‍यामवरुह्य => सरसस्तटे+अश्वाभ्‍याम्+अवरुह्य वृक्षच्‍छायायां विश्रम्‍य => वृक्षच्‍छायायाम्+ विश्रम्‍य कानिचिद्दिनान्‍यवस्‍थातुं निरणैष्टाम्। => कानिचित्+दिनानि+अवस्‍थातुम्+ निरणैष्टाम्। ततश्च => ततः+च वीरमतिं प्राह => वीरमतिम्+ प्राह यावदहं नगरे => यावत्+अहम्+ नगरे व्‍यवस्‍थां कृत्‍वा => व्‍यवस्‍थाम्+ कृत्‍वा तावत्त्‍वमत्रैव => तावत्+त्वम्+अत्रैव सम्‍यगवहिता => सम्‍यक्+अवहिता इत्‍युक्तवत्‍यां वीरमत्‍यां => इति+उक्तवत्‍याम्+ वीरमत्‍याम्+ वीरमत्‍यां जगद्देवो => वीरमत्‍याम्+ जगद्देव: पुरं प्रविष्टो => पुरम्+ प्रविष्ट: वीरमतिश्च => वीरमतिः+च स्‍वयं तत्रैवोपविष्टा। => स्वयम्+ तत्रैव+उपविष्टा। तत्रैवोपविष्टा। => तत्रैव+उपविष्टा। अस्मिंश्च => अस्मिन्+च जामोतीनाम्‍न्‍या कयाचिद् => जामोतीनाम्‍न्‍याः+ कयाचिद् मैत्रीमबध्‍नात्। => मैत्रीम्+अबध्‍नात्। परमसुन्‍दर्या अपि => परमसुन्‍दर्याः+ अपि तस्‍या लावण्‍येनासन्‍तुष्‍यन् => तस्‍याः+ लावण्‍येन+असन्‍तुष्‍यन् लावण्‍येनासन्‍तुष्‍यन् => लावण्‍येन+असन्‍तुष्‍यन् स तामुवाच => सः+ ताम्+उवाच तामुवाच => ताम्+उवाच त्‍वं काञ्चित्त्‍वत्तोऽपि => त्‍वम्+ काञ्चित्+त्वत्तः+अपि काञ्चित्त्‍वत्तोऽपि => काञ्चित्+त्वत्तः+अपि रूपवत्तरां बालां => रूपवत्तराम्+ बालाम्+ बालां लभेथास्‍तर्हि => बालाम्+ लभेथाः+तर्हि लभेथास्‍तर्हि => लभेथाः+तर्हि तां मदर्थमानय, => ताम्+ मदर्थम्+आनय, मदर्थमानय, => मदर्थम्+आनय, त्‍वामहं बहुलेन => त्‍वाम्+अहम्+ बहुलेन कस्‍याश्चिद्वराङ्गनाया => कस्‍याश्चित्+वराङ्गनाया: नितान्‍तमवहिताभवत्। => नितान्‍तम्+अवहिताभवत्। जलाहरणार्थं सहस्रलिङ्गसरस्‍तटं => जलाहरणार्थम्+ सहस्रलिङ्गसरस्तटम्+ सहस्रलिङ्गसरस्‍तटं गता => सहस्रलिङ्गसरस्तटम्+ गता काचित्तस्‍या => काचित्+तस्‍या: तत्रोपविष्टां वीरमतिमपश्‍यत्। => तत्र+उपविष्टाम्+ वीरमतिम्+अपश्‍यत्। वीरमतिमपश्‍यत्। => वीरमतिम्+अपश्‍यत्। गत्‍वाऽऽत्‍मानं पाटननृपते: => गत्‍वा+आत्‍मानम्+ पाटननृपते: दासीं प्रख्‍याप्‍य: => दासीम्+ प्रख्‍याप्‍य: सर्वमपि => सर्वम्+अपि वृत्तान्‍तमवजगाम। => वृत्तान्‍तम्+अवजगाम। द्रुततरं च => द्रुततरम्+ च श्रुत एव => श्रुतः+ एव वीरमतिं लालकुमारेण => वीरमतिम्+ लालकुमारेण स्‍वरथमतिशीघ्रं सज्‍जयामास। => स्‍वरथम्+अतिशीघ्रम्+ सज्‍जयामास। स्‍वयं च => स्वयम्+ च तस्मिन्‍नुपाविशत्। => तस्मिन्+उपाविशत्। पञ्चविंशतिमश्‍वारोहांश्च => पञ्चविंशतिम्+अश्‍वारोहान्+च तस्‍यैव => तस्‍य+एव सहस्रलिङ्गसरसस्‍तीरं जगाम। => सहस्रलिङ्गसरसस्तीरम्+ जगाम। दृष्टायामेव => दृष्टायाम्+एव वीरमत्‍यां परिचितामिव => वीरमत्‍याम्+ परिचिताम्+इव परिचितामिव => परिचिताम्+इव तामुवाच => ताम्+उवाच पितुरुदयादित्‍यस्‍याहं स्‍वसास्मि। => पितुः+उदयादित्‍यस्‍य+अहम्+ स्‍वसा+अस्मि। स्‍वसास्मि। => स्‍वसा+अस्मि। जलार्थमागता => जलार्थम्+आगता त्‍वदागमनवृत्तं मामकथयत्। => त्‍वत्+आगमनवृत्तम्+ माम्+अकथयत्। मामकथयत्। => माम्+अकथयत्। पतिर्जगद्देवोऽपि => पतिः+जगद्देवः+अपि सम्‍प्राप्‍तोऽस्ति। => सम्‍प्राप्‍तः+अस्ति। अतस्‍त्‍वदर्थमागतया => अतः+त्वदर्थम्+आगतया अस्‍मदीयमातिथ्‍यं चाङ्गीकुरु’’। => अस्‍मदीयम्+आतिथ्‍यम्+ च+अङ्गीकुरु’’। चाङ्गीकुरु’’। => च+अङ्गीकुरु’’। एवमुक्तवत्‍यां तस्‍यां => एवम्+उक्तवत्‍याम्+ तस्याम्+ तस्‍यां तस्‍या: => तस्याम्+ तस्‍या: स्निग्‍धैश्‍च => स्निग्‍धैः+च वचनेर्वञ्चिता => वचनैः+वञ्चिता वीरमतिर्वस्‍त्राभरणै: => वीरमतिः+वस्‍त्राभरणै: सेवकसंघैश्च => सेवकसंघैः+च तां राजमहिषीं => ताम्+ राजमहिषीम्+ राजमहिषीं मत्‍वा => राजमहिषीम्+ मत्‍वा सदनं जगाम। => सदनम्+ जगाम। सदनमपि => सदनम्+अपि राजसदनसदृशमेवासीत्। => राजसदनसदृशम्+एव+आसीत्। अतस्‍तत्र => अतः+तत्र वीरमत्‍याश्चेतसि => वीरमत्‍याः+चेतसि कश्चित्‍सन्‍देह: => कश्चित्+सन्‍देह: परं महति => परम्+ महति जातेऽपि => जाते+अपि जगद्देवं तत्राऽनागतं => जगद्देवम्+ तत्र+अनागतम्+ तत्राऽनागतं दृष्टवा => तत्र+अनागतम्+ दृष्टवा ततश्च => ततः+च दासीनामेका => दासीनाम्+एका बहिर्गत्‍वा => बहिः+गत्‍वा किञ्चित्‍कालानन्‍तरं च => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ च पुनरेत्‍य => पुन:+एत्‍य तामुवाच => ताम्+उवाच् राजसेवायां तिष्ठति। => राजसेवायाम्+ तिष्ठति। ततश्च => ततः+च कथाविच्‍छेदभयादवसरमनुपलभ्‍य => कथाविच्‍छेदभयात्+अवसरम्+अनुपलभ्‍य नागन्‍तुं शक्नोति’’। => न+आगन्तुम्+ शक्नोति’’। एतेनोत्तरेणेषत्‍परितुष्टा => एतेन+उत्तरेण+ईषत्+परितुष्टा वीरमतिर्भोजनकालपर्यन्‍तं पुन: => वीरमतिः+भोजनकालपर्यन्‍तम्+ पुन: प्रतीक्षमाणाऽतिष्ठत्। => प्रतीक्षमाणा+अतिष्ठत्। महिषींमन्‍यया => महिषीम्+अन्‍यया प्रबोधिताऽपि => प्रबोधिता+अपि तस्‍यास्‍तमाग्रहमपनेतुमसमर्था => तस्‍याः+तम्+आग्रहम्+अपनेतुम्+असमर्था कञ्चिदुपायान्‍तरमपश्‍यत् => कञ्चित्+उपायान्‍तरम्+अपश्‍यत् कपटमारचय्य => कपटम्+आरचय्य काञ्चिद्दासीं जगद्देवमाकारयितुं => काञ्चित्+दासीम्+ जगद्देवम्+आकारयितुम्+ जगद्देवमाकारयितुं प्राहिणोत्। => जगद्देवम्+आकारयितुम्+ प्राहिणोत्। स्‍वल्‍पकालानन्‍तरं प्रतिनवृत्‍य => स्‍वल्‍पकालानन्‍तरम्+ प्रतिनिवृत्‍य भोजनं रात्रौ => भोजनम्+ रात्रौ तत्राऽऽगमनमख्‍यापयत्। => तत्र+आगमनम्+अख्‍यापयत्। दशवादनसमयेऽपि => दशवादनसमये+अपि स्‍वस्‍वामिनोऽनागमनात्। => स्‍वस्‍वामिनः+अनागमनात्। खिद्यमानां वरीमतिं => खिद्यमानाम्+ वीरमतिम्+ वरीमतिं सा => वीरमतिम्+ सा शयनार्थमुपरितनं भवनं => शयनार्थम्+उपरितनम्+ भवनम्+ भवनं सज्‍जीकृतम्। => भवनम्+ सज्‍जीकृतम्। जगद्देवोऽप्‍यागत:। => जगद्देवः+अपि+आगत:। सप्रमोदं स्‍वपिहि’’। => सप्रमोदम्+ स्‍वपिहि’’। तन्निशम्‍य => तत्+निशम्‍य सहर्षं तत्र => सहर्षम्+ तत्र स्‍वामिनमनवलोक्‍य => स्‍वामिनम्+अनवलोक्‍य कञ्चिदन्‍यमेव => कञ्चित्+अन्‍यम्+एव पुरुषं तत्रोपविष्टं => पुरुषम्+ तत्र+उपविष्टम्+ तत्रोपविष्टं विलोक्‍य => तत्र+उपविष्टम्+ विलोक्‍य तां वञ्चनामबुध्‍यत। => ताम्+ वञ्चनाम्+अबुध्‍यत्। वञ्चनामबुध्‍यत। => वञ्चनाम्+अबुध्‍यत्। परं न => परम्+ न विभयाञ्चकार, => विभयान्+चकार, नाऽपि => न+अपि चाधीराऽभवत्। => च+अधीरा+अभवत्। कञ्चिदुपायं पर्यालोचयन्‍तीं => कञ्चित्+उपायम्+ पर्यालोचयन्‍तीम्+ पर्यालोचयन्‍तीं सा => पर्यालोचयन्‍तीम्+ सा मद्यपत्‍वमवबुध्‍य => मद्यपत्‍वम्+अवबुध्‍य तं वञ्चयितुमैच्‍छत्। => तम्+ वञ्चयितुम्+ऐच्‍छत्। वञ्चयितुमैच्‍छत्। => वञ्चयितुम्+ऐच्‍छत्। मद्यं प्रपूर्य => मद्यम्+ प्रपूर्य मदिरामुपलभ्‍याऽऽत्‍मानं धन्‍यं => मदिराम्+उपलभ्‍य+आत्‍मानम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं मन्‍यमान: => धन्‍यम्+ मन्‍यमान: तामपात्। => ताम्+अपात्। एवं तद्दतं => एवम्+ तद्दतम्+ तद्दतं मद्यमितस्‍तत: => तद्दतम्+ मद्यमितः+तत: मद्यमितस्‍तत: => मद्यमितः+तत: स्‍वदत्तं च => स्‍वदत्तम्+ च तं पाययन्‍ती => तम्+ पाययन्‍ती कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव क्षणैस्‍तममूर्च्‍छयत्। => क्षणैः+तम्+अमूर्च्‍छयत्। च्‍छुरिकां प्रावेशयत्। => छुरिकाम्+ प्रावेशयत्। मृतं च => मृतम्+ च तं केनचिद्वस्‍तेण => तम्+ केनचित्+वस्त्रेण केनचिद्वस्‍तेण => केनचित्+वस्त्रेण स्‍वयं च => स्वयम्+ च घण्‍टापथोपरिष्ठं वातायनं => घण्‍टापथोपरिष्ठम्+ वातायनम्+ वातायनं विहायान्‍यानि => वातायनम्+ विहायान्‍यानि तत्रैवोपाविशत्। => तत्रैव+उपाविशत्। खड्गं च => खड्गम्+ च स्‍वसमीपेऽस्‍थापयत्। => स्‍वसमीपे+अस्‍थापयत्। कश्चिद्रक्षापुरुषः => कश्चित्+रक्षापुरुषः समागतस्‍तां वस्‍त्रग्रन्थिमुपलभ्‍यानुद्घाटितामेव => समागतः+ताम्+ वस्‍त्रग्रन्थिम्+उपलभ्‍यान्+उद्घाटिताम्+एव वस्‍त्रग्रन्थिमुपलभ्‍यानुद्घाटितामेव => वस्‍त्रग्रन्थिम्+उपलभ्‍यान्+उद्घाटिताम्+एव तां कोटपालस्‍य => ताम्+ कोटपालस्‍य समीपेऽनयत्। => समीपे+अनयत्। मन्दिरस्‍याधस्‍तात् => मन्दिरस्‍य+अधस्‍तात् प्राप्तिं चाकथयत्। => प्राप्तिम्+ च+अकथयत्। चाकथयत्। => च+अकथयत्। उद्घटितायां तस्‍यां => उद्घटितायाम्+ तस्याम्+ तस्‍यां स्‍वपुत्रशवं => तस्याम्+ स्‍वपुत्रशवम्+ स्‍वपुत्रशवं विलोक्‍य => स्‍वपुत्रशवम्+ विलोक्‍य कोटपालस्‍तस्मिन्‍नेव => कोटपालः+तस्मिन्+एव भवनमेत्‍य => भवनम्+एत्‍य तां स्‍वपुत्रवार्तामपृच्‍छत्। => ताम्+ स्‍वपुत्रवार्ताम्+अपृच्‍छत्। स्‍वपुत्रवार्तामपृच्‍छत्। => स्‍वपुत्रवार्ताम्+अपृच्‍छत्। तस्‍योपरितनभवनशायित्‍वमवगत्‍य => तस्‍य+उपरितनभवनशायित्‍वम्+अवगत्‍य शब्‍दमकरोत्। => शब्‍दम्+अकरोत्। तन्‍मध्‍याच्‍च => तन्मध्‍यात्+च ‘‘मत्‍पातिव्रत्‍यमपजिहीर्षवेऽस्‍मै => ‘‘मत्पातिव्रत्‍यम्+अपजिहीर्षवे+अस्‍मै अहमेव => अहम्+एव चामुं शवं => च+अमुम्+ शवम्+ शवं राजमार्गेऽक्षेप्‍सम्’’। => शवम्+ राजमार्गे+अक्षेप्‍सम्’’। राजमार्गेऽक्षेप्‍सम्’’। => राजमार्गे+अक्षेप्‍सम्’’। वीरमत्‍यास्‍तानि => वीरमत्‍याः+तानि सन्‍दीपनान्‍यक्षराण्‍याकर्ण्‍य => सन्‍दीपनानि+अक्षराणि+आकर्ण्‍य पादाहतो भुजग => पादाहत:+ भुजग:+ भुजग एव => भुजग:+ एव स कोटपाल: => स:+ कोटपाल: स्‍वभटानादिदेश => स्‍वभटान्+आदिदेश वातायनद्वाराऽस्मिन् => वातायनद्वारा+अस्मिन् इमां च => इमाम्+ च पतिव्रतामानिनीं केशग्राहं => पतिव्रतामानिनीम्+ केशग्राहम्+ केशग्राहं गृहीत्‍वाऽऽनयत’’। => केशग्राहम्+ गृहीत्‍वा+आनयत’’। गृहीत्‍वाऽऽनयत’’। => गृहीत्‍वा+आनयत’’। सेवकाश्च => सेवकाः+च मन्दिरमारोढुमयतन्‍त। => मन्दिरम्+आरोढुम्+अयतन्‍त। तानारोहतो => तान्+आरोहत: महिषमर्दनं कर्तुमिच्‍छन्‍त्‍या: => महिषमर्दनम्+ कर्तुम्+इच्‍छन्‍त्‍या: कर्तुमिच्‍छन्‍त्‍या: => कर्तुम्+इच्‍छन्‍त्‍या: रूपमास्‍थाय => रूपम्+आस्‍थाय वातायनपार्श्‍वेऽतिष्ठत्। => वातायनपार्श्‍वे+अतिष्ठत्। प्रवेशं प्रतीक्षमाणा => प्रवेशम्+ प्रतीक्षमाणा बाहुभ्‍यां दृढं => बाहुभ्याम्+ दृढम्+ दृढं गृहीत्‍वा => दृढम्+ गृहीत्‍वा खङ्गमुन्निनाय। => खङ्गम्+उन्निनाय। आरोढुमूर्घ्नि => आरोढु:+मूर्घ्नि कायश्चाधस्‍तात् => कायः+च+अधस्‍तात् एवं शिरोघातं => एवम्+ शिरोघातम्+ शिरोघातं घ्‍नती => शिरोघातम्+ घ्‍नती सद्धर्मबलोद्भूतमिव => सद्धर्मबलोद्भूतम्+इव बलमवाप्‍य => बलम्+अवाप्‍य कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव क्षणैर्विंशति => क्षणैः+विंशति ततश्च => ततः+च चास्‍फालयतामध: => च+आस्‍फालयताम्+अध: पतितानां कायानां => पतितानाम्+ कायानाम्+ कायानां शोणितै: => कायानाम्+ शोणितै: शोणितां तां => शोणिताम्+ ताम्+ तां भुवं => ताम्+ भुवम्+ भुवं विलोक्‍य => भुवम्+ विलोक्‍य साक्षिणां सर्वेषां => साक्षिणाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां शिरांसि => सर्वेषाम्+ शिरांसि विस्मितान्‍यभवन्। => विस्मितानि+अभवन्। विषविसर्पं विसर्पन्‍ती => विषविसर्पम्+ विसर्पन्‍ती क्षणादेव => क्षणात्+एव सर्वस्मिन्‍नपि => सर्वस्मिन्+अपि सिद्धराजोऽपि => सिद्धराजः+अपि तां शुश्राव। => ताम्+ शुश्राव। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव विस्मितश्च => विस्मितः+च समीपेऽमुं सन्‍देशं => समीपे+अमुम्+ सन्‍देशम्+ सन्‍देशं प्राहिणोत् => सन्‍देशम्+ प्राहिणोत् ‘‘यावदहं तत्र => ‘‘यावत्+अहम्+ तत्र नागच्‍छामि => न+आगच्‍छामि तावन्‍न => तावत्+न किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि वक्तव्‍यं तस्‍यै’’। => वक्तव्यम्+ तस्‍यै’’। वीरमत्‍यास्‍तेन => वीरमत्‍याः+तेन ध्‍वस्‍तधैर्योऽपि => ध्‍वस्‍तधैर्यः+अपि तयाऽऽज्ञया => तया+आज्ञया नात:परं किञ्चिदपि => न+अत:परम्+ किञ्चित्+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि कर्तुमशकत्। => कर्तुम्+अशकत्। वीरमतिरपि => वीरमतिः+अपि वीरतेव => वीरता+एव इदानीमयं वीरमतिवृत्तान्‍तोऽत्रैव => इदानीम्+अयम्+ वीरमतिवृत्तान्‍तः+अत्रैव वीरमतिवृत्तान्‍तोऽत्रैव => वीरमतिवृत्तान्‍तः+अत्रैव अग्रतोऽग्रत => अग्रतः+अग्रत पत्‍युर्जगद्देवस्‍य => पत्‍युः+जगद्देवस्‍य वृत्तान्‍तावगमाय => वृत्तान्‍तौ+अवगमनाय कुतुहलम् तदेव => कुतुहलम्+ तदैव प्रथमं वर्णयाम:। => प्रथमम्+ वर्णयाम:। सहस्रलिङ्गसरसस्‍तटान्‍नगरमच्‍छत्। => सहस्रलिङ्गसरसस्तटात्+नगरम्+अगच्‍छत्। आत्‍मनिर्वाहयोग्‍यं किञ्चित्‍स्‍थानं => आत्‍मनिर्वाहयोग्‍यम्+ किञ्चित्+स्थानम्+ किञ्चित्‍स्‍थानं वासवेतनेन => किञ्चित्+स्थानम्+ वासवेतनेन स्‍वायत्तं कृत्‍वा => स्‍वायत्तम्+ कृत्‍वा स्‍वपत्नीं तत्र => स्‍वपत्नीम्+ तत्र पुनस्‍तत्रैव => पुनः+तत्रैव परं तत्र => परम्+ तत्र तां नालभत। => ताम्+ न+अलभत। नालभत। => न+अलभत। केवलं तत्र => केवलम्+ तत्र रथनेमिलेखां पुरुषाणामाश्वासानां => रथनेमिलेखाम्+ पुरुषाणाम्+अश्वानाम्+ पुरुषाणामाश्वासानां च => पुरुषाणाम्+अश्वानाम्+ च चरणचिह्नान्‍यपश्‍यत्। => चरणचिह्नानि+अपश्‍यत्। ततश्च => ततः+च ‘‘केनचिच्‍छलिता => ‘‘केनचित्+शलिता पदचिह्नैस्‍तस्‍यास्‍तस्मिन्‍नेव => पदचिह्नैः+तस्‍याः+तस्मिन्+एव प्रवेशमवधार्य => प्रवेशम्+अवधार्य पुनर्नगरं ययौ। => पुनः+नगरम्+ ययौ। सिद्धराजमुपस्‍थातुकाम: => सिद्धराजम्+उपस्‍थातुकाम: सहसैव => सहसा+इव तत्‍सभाप्रवेशं दुष्‍करमिव => तत्सभाप्रवेशम्+ दुष्‍करम्+इव दुष्‍करमिव => दुष्‍करम्+इव कांश्चित्तदध्‍यक्षानुपातिष्ठत्। => कांश्चित्+तदध्‍यक्षान्+उपातिष्ठत्। तेषामन्‍यतमेन => तेषाम्+अन्‍यतमेन स्‍वसेवायां गृहीतोऽपि। => स्‍वसेवायाम्+ गृहीतः+अपि। गृहीतोऽपि। => गृहीतः+अपि। परं हृन्‍मर्मव्रण => परम्+ हृन्‍मर्मव्रण: वीरमतिवियोगस्‍तमपीडयत्। => वीरमतिवियोगः+तम्+अपीडयत्। ‘‘काचित्‍कुलवधू: => ‘‘काचित्+कुलवधू: महान्‍तं जनसंक्षयं => महान्तम्+ जनसंक्षयम्+ जनसंक्षयं कृतवती’’ => जनसंक्षयम्+ कृतवती’’ श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव तादृशं स्‍वपत्न्‍यामेव => तादृशम्+ स्‍वपत्न्‍याम्+एव स्‍वपत्न्‍यामेव => स्‍वपत्न्‍याम्+एव स्‍यान्‍मे => स्‍यात्+मे अप्‍यहं तां => अपि+अहम्+ ताम्+ तां तत्र => ताम्+ तत्र अप्‍यनुकूला => अपि+अनुकूला पुनरप्‍यहृतपत्‍नीकस्‍य => पुनः+अपि+अहृतपत्‍नीकस्‍य विफलं जीवनं => विफलम्+ जीवनम्+ जीवनं सफलं => जीवनम्+ सफलम्+ सफलं स्‍यात्’’ => सफलम्+ स्‍यात्’’ इत्‍येवमादीन् => इति+एवम्+आदीन् द्रुततरं तत्र => द्रुततरम्+ तत्र यावज्‍जगद्देवस्‍तत्र => यावत्+जगद्देवः+तत्र प्राप्‍तस्‍तावत् => प्राप्‍तः+तावत् सिद्धराजोऽपि => सिद्धराजः+अपि तत्राऽऽजगाम। => तत्र+आजगाम। वीरमतिरभवत्तस्‍य => वीरमतिः+अभवत्+तस्‍य द्वारदेशमासाद्य => द्वारदेशम्+आसाद्य समागमनान्‍मेदं पुरं => समागमनात्+मा+इदम्+ पुरम्+ पुरं पवित्रं => पुरम्+ पवित्रम्+ पवित्रं जातम्। => पवित्रम्+ जातम्। अहं तव => अहम्+ तव विक्रमेणात्‍यन्‍तं सन्‍तुष्टोऽस्मि। => विक्रमेण+अत्‍यन्‍तम्+ सन्‍तुष्टः+अस्मि। सन्‍तुष्टोऽस्मि। => सन्‍तुष्टः+अस्मि। अहममुष्‍य => अहम्+अमुष्‍य सिद्धराजोऽस्मि। => सिद्धराजः+अस्मि। अद्यारभ्‍याहं त्‍वयि => अद्य+आरभ्‍य+अहम्+ त्‍वयि स्‍वसुतायामिव => स्‍वसुतायाम्+इव भयं नास्ति। => भयम्+ न+अस्ति। नास्ति। => न+अस्ति। त्‍वं कुत: => त्‍वम्+ कुत: कस्‍मात्‍कदा => कस्‍मात्+कदा चागताऽसि? => च+आगता+असि? धन्‍यान्‍यक्षराणि => धन्‍यानि+अक्षराणि नामालङ्कुर्वन्‍तीति’’ => नाम+अलङ्कुर्वन्‍ति+इति’’ अहं राजजीनाम्‍नष्टुकटोढाऽधिपते: => अहम्+ राजजीनाम्‍नष्टुकटोढा+अधिपते: राजजीनाम्‍नष्टुकटोढाऽधिपते: => राजजीनाम्‍नष्टुकटोढा+अधिपते: स्‍वसाऽस्मि। => स्‍वसा+अस्मि। धरानगरनायकस्‍योदयादित्‍यस्‍य => धारानगरनायकस्‍य+उदयादित्‍यस्‍य भार्याऽस्मि। => भार्या+अस्मि। भृत्त्‍यर्थमत्र => भृत्त्‍यर्थम्+अत्र समायातस्‍तेनैव => समायातः+तेन+एव ममाप्‍यागमनं जातम्। => मम+अपि+आगमनम्+ जातम्। मां सहस्रलिङ्गतटे => माम्+ सहस्रलिङ्गतटे चेयं गणिका => च+इयम्+ गणिका गत्‍वाऽऽत्‍मानं राजमहिषीं => गत्‍वा+आत्‍मानम्+ राजमहिषीम्+ राजमहिषीं व्‍याचख्‍यौ। => राजमहिषीम्+ व्‍याचख्‍यौ। विविधैश्च => विविधैः+च प्रत्‍ययं जनयित्‍वा => प्रत्ययम्+ जनयित्‍वा मामत्रानिनाय। => माम्+अत्र+अनिनाय। भङ्गं कर्तुं => भङ्गम्+ कर्तुम्+ कर्तुं कोटपालपुत्रं => कर्तुम्+ कोटपालपुत्रम्+ कोटपालपुत्रं प्राहिणोत्। => कोटपालपुत्रम्+ प्राहिणोत्। स्‍वधर्मरक्षार्थं हत:, => स्‍वधर्मरक्षार्थम्+ हत:, इदानीं यावदत्र => इदानीम्+ यावत्+अत्र यावदत्र => यावत्+अत्र पतिर्नागच्‍छेत् => पतिः+न+आगच्‍छेत् तावदहं कथमपि => तावत्+अहम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि बहिर्नागमिष्‍यामि, => बहिः+न+आगमिष्‍यामि, कश्चिन्‍मामितो => कश्चित्+मामित: बलान्निस्‍सारयिष्‍यति => बलात्+निस्‍सारयिष्‍यति युद्धयमानाहमत्रैव => युद्धयमाना+अहम्+अत्रैव प्रथमम एव => प्रथमम्+ एव तत्रोपस्थितो => तत्र+उपस्थित: सिद्धराजस्‍याग्रतो => सिद्धराजस्‍य+अग्रत: तं प्राणमत्, => तम्+ प्राणमत्, स्‍वपत्नीं चावोचत => स्‍वपत्नीम्+ च+अवोचत चावोचत => च+अवोचत अहमत्रैव => अहम्+अत्रैव त्‍वं बहिरेहि। => त्‍वम्+ बहिः+एहि। बहिरेहि। => बहिः+एहि। महद्दु:खमनुभूतम्। => महत्+द्दु:खम्+अनुभूतम्। नास्ति’’ => न+अस्ति’’ ‘‘इयमागच्‍छामि’’ => ‘‘इयम्+आगच्‍छामि’’ इत्‍यभिधाय => इति+अभिधाय सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव बहिरागता। => बहिः+आगता। तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि तत्रान्‍योन्यं निरीक्ष्‍य => तत्र+अन्‍योन्यम्+ निरीक्ष्‍य क्षणं सिद्धराजस्‍य => क्षणम्+ सिद्धराजस्‍य पुरतस्‍तस्‍थतु:। => पुरतः+तस्‍थतु:। सिद्धराजस्‍तयो: => सिद्धराजः+तयो: तं कोटपालं => तम्+ कोटपालम्+ कोटपालं प्राह => कोटपालम्+ प्राह ‘‘त्‍वमस्‍य => ‘‘त्‍वम्+अस्‍य रक्षार्थं विनियुक्तोऽसि, => रक्षार्थम्+ विनियुक्तः+असि, विनियुक्तोऽसि, => विनियुक्तः+असि, त्‍वं च => त्‍वम्+ च प्रमाद्यसीत्‍येव => प्रमाद्यसि+इत्येव स्‍वपुत्रं दुर्वृत्तं => स्‍वपुत्रम्+ दुर्वृत्तम्+ दुर्वृत्तं विधाय => दुर्वृत्तम्+ विधाय कुलवधूनां धर्मं => कुलवधूनाम्+ धर्मम्+ धर्मं ध्‍वंसयसीत्‍युचित => धर्मम्+ ध्‍वंसयसि+इति+उचित ध्‍वंसयसीत्‍युचित => ध्‍वंसयसि+इति+उचित एवमभिधाय => एवम्+अभिधाय गृहस्थितं द्रव्‍यपहृत्‍य => गृहस्थितम्+ द्रव्‍यम्+अपहृत्‍य द्रव्‍यपहृत्‍य => द्रव्‍यम्+अपहृत्‍य तं स्‍वसीम्‍नो => तम्+ स्‍वसीम्‍न: बहिश्‍चकार। => बहिः+चकार। दासीसहितायास्‍तस्‍या => दासीसहितायाः+तस्‍या: नासिकां कर्णौ => नासिकाम्+ कर्णौ तामपि => ताम्+अपि तथैव => तथा+एव एवं यथोचितं => एवम्+ यथा+उचितम्+ यथोचितं दण्‍डविधानं => यथा+उचितम्+ दण्‍डविधानम्+ दण्‍डविधानं कृत्‍वा => दण्‍डविधानम्+ कृत्‍वा स्‍वप्रसादं प्रतिनिवृत्त: => स्‍वप्रसादम्+ प्रतिनिवृत्त: जगद्देवमाहूय => जगद्देवम्+आहूय तं वास: => तम्+ वास: प्रभृतिभिर्बहुभिर्वस्‍तुभि: => प्रभृतिभिः+बहुभिः+वस्‍तुभि: पदं प्रदाय => पदम्+ प्रदाय तं स्‍वसामन्‍तेषु => तम्+ स्‍वसामन्‍तेषु सोऽयं वीरमत्‍या => सः+अयम्+ वीरमत्‍या: प्रभावोऽस्ति => प्रभावः+अस्ति यदचिरादेव => यत्+अचिरात्+एव जगद्देवस्‍तादृशमुच्‍चपदमवाप। => जगद्देवः+तादृशम्+उच्‍चपदम्+अवाप। पृष्ठतस्‍तु => पृष्ठतः+तु सिद्धराजस्‍तथा => सिद्धराजः+तथा यत्‍क्रमशस्‍तस्‍याधिकारं वर्धयन् => यत्+क्रमशः+तस्‍य+अधिकारम्+ वर्धयन् स्‍वल्‍पैरेव => स्‍वल्‍पैः+एव दिनैस्‍तं स्‍वसामन्‍तेषु => दिनैः+तम्+ स्‍वसामन्‍तेषु आगन्‍तुकं तं => आगन्‍तुकम्+ तम्+ तं तादृशे => तम्+ तादृशे सामन्‍तास्‍तस्‍मै => सामन्‍ताः+तस्‍मै महतीमसूयामकुर्वन्। => महतीम्+असूयाम्+अकुर्वन्। तादृशीं स्थितिं => तादृशीम्+ स्थितिम्+ स्थितिं दृष्टवा => स्थितिम्+ दृष्टवा तत्‍पदयोग्‍यतां साधयितुमिच्‍छु: => तत्‍पदयोग्‍यताम्+ साधयितुम्+इच्‍छु: साधयितुमिच्‍छु: => साधयितुम्+इच्‍छु: कतिपयदिनान्‍यवसरं प्रतीक्षणामोऽतिष्ठत्, => कतिपयदिनानि+अवसरम्+ प्रतीक्षमाणः+अतिष्ठत्, प्रतीक्षणामोऽतिष्ठत्, => प्रतीक्षमाणः+अतिष्ठत्, तमिस्रायां प्रासादपृष्ठमधिष्ठित: => तमिस्रायाम्+ प्रासादपृष्ठम्+अधिष्ठित: प्रासादपृष्ठमधिष्ठित: => प्रासादपृष्ठम्+अधिष्ठित: स्‍त्रीणां क्रन्‍दनस्‍य => स्‍त्रीणाम्+ क्रन्‍दनस्‍य शब्‍दं शुश्राव। => शब्दम्+ शुश्राव। सामन्‍तानादिदेश। => सामन्‍तान्+आदिदेश। स्‍वकार्यार्थं प्रस्थितेषु => स्‍वकार्यार्थम्+ प्रस्थितेषु स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि सुनिभृतं ताननुससार। => सुनिभृतम्+ तान्+अनुससार। ताननुससार। => तान्+अनुससार। दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा केवलं जगद्देवमेव => केवलम्+ जगद्देवम्+एव जगद्देवमेव => जगद्देवम्+एव यान्‍तमपश्‍यदन्‍यांस्‍तु => यान्‍तम्+अपश्‍यत्+अन्यास्‍तु कांश्चिदपि। => कांश्चित्+अपि। जगद्देवस्‍तु => जगद्देवः+तु यस्‍माद्दिग्‍देशात्‍स => यस्‍मात्+दिक्+देशात्+स: ध्‍वनिरायात् => ध्‍वनिः+आयात् तमेव => तम्+एव देशं गत्‍वा => देशम्+ गत्‍वा रुदतीश्च => रुदतीः+च स्‍त्रीर्दृष्टवा => स्‍त्रीः+दृष्टवा तासां रोदनस्‍य => तासाम्+ रोदनस्‍य कारणमपृच्‍छत्। => कारणम्+अपृच्‍छत्। एवं प्रत्‍यूचु: => एवम्+ प्रत्यूचु: ‘‘वयममुष्‍य => ‘‘वयम्+अमुष्‍य मृत्‍युर्भविता। => मृत्‍युः+भविता। चास्‍माकं हानि: => च+अस्‍माकम्+ हानि: वयं रुदिम:। => वयम्+ रुदिम:। ‘‘वयं देहल्‍या => ‘‘वयम्+ देहल्‍या: श्वश्च => श्वः+च वयमेतादृशं सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतं => वयम्+एतादृशम्+ सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतम्+ सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतं राजानं => सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतम्+ राजानम्+ राजानं लप्‍स्‍यामहे => राजानम्+ लप्‍स्‍यामहे इत्‍यस्ति => इति+अस्ति तदाकर्ण्‍यात्‍यन्‍तं विषण्‍णे => तदाकर्ण्‍य+अत्‍यन्‍तम्+ विषण्‍णः जगद्देवस्‍ता => जगद्देवः+ता इत्‍थमनुयुक्तवान् => इत्‍थम्+अनुयुक्तवान् ‘‘किं कश्चिद् => ‘‘किम्+ कश्चिद् वयोवृद्धेरप्‍युपायोऽस्ति। => वयोवृद्धेः+अपि+उपायः+अस्ति। ‘‘तादृशस्‍यैव => ‘‘तादृशस्‍य+एव कस्‍यचिद्वीरस्‍य => कस्‍यचित्+वीरस्‍य शिरोबलिना => शिर:+बलिना पुनस्‍तस्‍यायुर्द्वादशवर्षाणि => पुनः+तस्‍य+आयुः+द्वादशवर्षाणि वर्धे‍तेति’’ => वर्धे‍त+इति’’ तमूचु:। => तम्+ऊचु:। मुखमवलोकयितुं तां => मुखम्+अवलोकयितुम्+ ताम्+ तां आपृच्‍छय => ताम्+ आपृच्‍छय स्‍वगृहं ययौ। => स्‍वगृहम्+ ययौ। स्‍ववधूं प्रबोध्‍य => स्‍ववधूम्+ प्रबोध्‍य सर्वं वृत्तान्‍तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं व्‍यजिज्ञपत्। => वृत्तान्तम्+ व्‍यजिज्ञपत्। ‘‘यद्ययं सन्निहितोपाय: => ‘‘यद्ययम्+ सन्निहितोपाय: सत्‍कार्यायोपयुक्तो => सत्‍कार्याय+उपयुक्त: नात: => न+अत: परोऽपरो => परः+अपर: तदानीमुभावपि => तदानीम्+उभौ+अपि स्‍वशिरसोर्बली => स्‍वशिरसोः+बली एवमाकर्ण्‍य => एवम्+आकर्ण्‍य मृतायां बालकयोर्जीवनोपाय: => मृतायाम्+ बालकयोः+जीवनोपाय: बालकयोर्जीवनोपाय: => बालकयोः+जीवनोपाय: इत्‍युक्तवति => इति+उक्तवति पुनराह => पुनः+आह ‘‘यथैकस्‍य => ‘‘यथा+एकस्‍य बलिदानाद्द्वादशवर्षाण्‍यायुर्वर्धते => बलिदानाद्द्वादशवर्षाणि+आयु:+वर्धते चतुर्णां बलिदानादष्टचत्‍वारिंशद्वर्षाणि => चतुर्णाम्+ बलिदानात्+अष्टचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि बलिदानादष्टचत्‍वारिंशद्वर्षाणि => बलिदानात्+अष्टचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि प्रष्टव्‍यास्‍ता => प्रष्टव्‍याः+ता श्‍मशानं गत्‍वा => श्‍मशानम्+ गत्‍वा देवीस्‍तस्मिन् => देवीः+तस्मिन् विषयेऽपृच्‍छत्। => विषये+अपृच्‍छत्। ताश्‍चाष्टाचत्‍वारिंशद्वर्षाण्‍यायुषो => ताः+च+अष्टाचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि+आयुषः वर्धनमन्‍वमन्‍यन्‍त। => वर्धनम्+अमन्वयन्‍त। स्‍वगृहं प्रतिनिवृत्त्‍य => स्‍वगृहम्+ प्रतिनिवृत्त्‍य ‘‘अलमलमेतावता => ‘‘अलम्+अलम्+एतावता सत्त्‍वं वीर्यं => सत्त्‍वम्+ वीर्यम्+ वीर्यं स्‍वामिभक्तिश्च => वीर्यम्+ स्‍वामिभक्तिः+च स्‍वामिभक्तिश्च => स्‍वामिभक्तिः+च तं वृत्तान्‍तमपृच्‍छत्। => तम्+ वृत्तान्‍तम्+अपृच्‍छत्। वृत्तान्‍तमपृच्‍छत्। => वृत्तान्‍तम्+अपृच्‍छत्। तेषां च => तेषाम्+ च भि‍न्‍नभिन्‍नान्‍युत्‍तराण्‍याकर्ण्‍य => भि‍न्‍नभिन्‍नानि+उत्‍तराणि+आकर्ण्‍य स स्‍वयं => सः+ स्वयम्+ स्‍वयं तं => स्वयम्+ तम्+ तं सर्वं => तम्+ सर्वम्+ सर्वं वृत्तान्‍तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं निगद्य => वृत्तान्तम्+ निगद्य तेषां सर्वेषां => तेषाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां मिथ्‍यावादित्‍वं => सर्वेषाम्+ मिथ्‍यावादित्‍वम्+ मिथ्‍यावादित्‍वं जगद्देवस्‍य => मिथ्‍यावादित्‍वम्+ जगद्देवस्‍य महोच्‍चपदयोग्‍यत्‍वमाचख्‍यौ। => महोच्‍चपदयोग्‍यत्‍वम्+आचख्‍यौ। कृपामुपलभ्‍य => कृपाम्+उपलभ्‍य ससुखं तस्‍थौ। => ससुखम्+ तस्‍थौ। कदाचित्सिद्धराजमापृच्‍छय => कदाचित्+सिद्धराजम्+आपृच्‍छय द्रष्टुं स्‍वाश्रयं => द्रष्टुम्+ स्‍वाश्रयम्+ स्‍वाश्रयं धारानगरं => स्‍वाश्रयम्+ धारानगरम्+ धारानगरं सपुत्रदारो => धारानगरम्+ सपुत्रदार: स्‍वविमातुर्वघेलन्‍या => स्‍वविमातुः+वघेलन्‍या महान्‍तं प्रसादममन्‍यत। => महान्तम्+ प्रसादम्+अमन्‍यत। प्रसादममन्‍यत। => प्रसादम्+अमन्‍यत। तं तथा => तम्+ तथा स तां => सः+ ताम्+ तां महतीं => ताम्+ महतीम्+ महतीं श्रियं => महतीम्+ श्रियम्+ श्रियं कदापि => श्रियम्+ कदापि नालप्‍स्‍यत। => न+अलप्‍स्‍यत। यमनेके => यम्+अनैके स्‍वजन्‍मनालञ्चुक्रु:। => स्‍वजन्‍मना+अलञ्चक्रु:। यशांस्‍यद्यापि => यशांसि+अद्य+अपि सुमधुरमेवं गीयन्‍ते => सुमधुरम्+एवम्+ गीयन्‍ते वनं गाहते, => वनम्+ गाहते, मृगसमुदायं भक्षति, => मृगसमुदायम्+ भक्षति, सिंहस्‍तनयं दत्त्‍वा => सिंहस्तनयम्+ दत्त्‍वा कोऽसौ => कः+असौ दुर्भिक्षं तक्षति => दुर्भिक्षम्+ तक्षति श्रम-महिमानं ज्ञपयति => श्रम-महिमानम्+ ज्ञपयति सुभिक्षं धुक्षति॥ => सुभिक्षम्+ धुक्षति॥ अथैकदा => अथ+एकदा सोल्‍लुण्‍ठं तमुवाच => सोल्‍लुण्‍ठम्+ तम्+उवाच तमुवाच => तम्+उवाच ‘धिगिमं ते => ‘धिक्+इमम्+ ते पातुं पर्याप्‍तं => पातुम्+ पर्याप्‍तम्+ पर्याप्‍तं पानीयमपि => पर्याप्‍तम्+ पानीयम्+अपि पानीयमपि => पानीयम्+अपि नास्ति, => न+अस्ति, तूदरपूर्तिक्षमं सदन्‍नम्, => तु+उदरपूर्तिक्षमम्+ सदन्‍नम्, नास्‍त्‍यत्र => न+अस्ति+अत्र तादृशं वनमपि => तादृशम्+ वनम्+अपि वनमपि => वनम्+अपि यत्रेन्‍धनं घासश्च => यत्र+इन्‍धनम्+ घासः+च घासश्च => घासः+च सुलभं स्‍यात्। => सुलभम्+ स्‍यात्। पयसां कथा, => पयसाम्+ कथा, वधूजनं सुखिनं => वधूजनम्+ सुखिनम्+ सुखिनं शृणोमि, => सुखिनम्+ शृणोमि, अयं च => अयम्+ च वीराणां जन्‍मभूरपि => वीराणाम्+ जन्‍मभूः+अपि जन्‍मभूरपि => जन्‍मभूः+अपि वीरप्रसूत्‍वं श्रुत्‍वा => वीरप्रसूत्‍वम्+ श्रुत्‍वा वीरशिरोमणेर्गढवालराज्‍यसेनापते: => वीरशिरोमणेः+गढवालराज्‍यसेनापते: गढवालसीमानमतिलङ्घ्‍य => गढवालसीमान्+अतिलङ्घ्‍य सिरमोरादिराज्‍येष्‍वपि => सिरमोरादिराज्‍येषु+अपि नैकश: => न+एकश: यच्‍छौर्यकीर्तय: => यत्+शौर्यकीर्तय: क्रमशस्‍तदानीन्‍तनदिल्‍लीश्वरकर्णावप्‍यस्‍पृशन्। => क्रमशःतदानीन्‍तनदिल्‍लीश्वरकर्णौ+अपि+अस्‍पृशन्। स्‍वपुत्रं प्रति => स्‍वपुत्रम्+ प्रति सिरमौरराज्‍याधिपतिर्मूलचन्‍द्र: => सिरमौरराज्‍याधिपतिः+मूलचन्‍द्र: अधिपतिर्ज्ञानचन्‍द्रश्च => अधिपतिः+ज्ञानचन्‍द्रः+च दिल्‍लीपतिं सम्राजमकबरं => दिल्‍लीपतिम्+ सम्राजम्+अकबरम्+ सम्राजमकबरं प्रलोभयाञ्चक्रतु:- => सम्राजम्+अकबरम्+ प्रलोभयाञ्चक्रतु:- एकमेतादृशं सुरभि => एकम्+एतादृशम्+ सुरभि स्‍वादुतमं च => स्‍वादुतमम्+ च मुत्‍पद्यते => धान्‍यम्+उत्‍पद्यते यदेकेनैव => यत्+एकेन+एव मूलचन्‍द्रज्ञानचन्‍द्रावपि => मूलचन्‍द्रज्ञानचन्‍द्रौ+अपि भूभागं प्रति => भूभागम्+ प्रति तयोराक्रमणं सम्‍भाव्‍यते। => तयोः+आक्रमणम्+ सम्‍भाव्‍यते। इदमत्‍यन्‍तमपेक्षितं यद् => इदम्+अत्‍यन्‍तम्+अपेक्षितम्+ यद् तादृशं किमपि => तादृशम्+ किमपि स्‍थानमन्‍वेष्टव्‍यं निर्मातव्‍यं => स्‍थानम्+अन्‍वेष्टव्यम्+ निर्मातव्यम्+ निर्मातव्‍यं वा => निर्मातव्यम्+ वा तादृशं ततोऽप्‍युत्तमं => तादृशम्+ ततः+अपि+उत्तमम्+ ततोऽप्‍युत्तमं वा => ततः+अपि+उत्तमम्+ वा धान्‍यं भूय: => धान्‍यम्+ भूय: परिमाणं समुत्‍पादयितुं => परिमाणम्+ समुत्‍पादयितुम्+ समुत्‍पादयितुं शक्‍येत’’। => समुत्‍पादयितुम्+ शक्‍येत’’। स्‍व:प्रयाणमकरोत्। => स्‍व:प्रयाणम्+अकरोत्। सेनापतिपदं प्राप्‍नोत्। => सेनापतिपदम्+ प्राप्‍नोत्। शूराणामग्रणीर्भियामभूमिरसौ => शूराणाम्+अग्रणीः+भियामभूमिः+असौ तिब्‍बतं विजिग्‍ये। => तिब्‍बतम्+ विजिग्‍ये। तदानीं राज्‍यसीमाया => तदानीम्+ राज्‍यसीमाया: सीमाचिह्नान्‍यपि => सीमाचिह्नानि+अपि तन्‍नाम्‍नैव => तन्नाम्‍ना+एव ग्रीष्‍मेऽपि => ग्रीष्‍मे+अपि हैमनं कम्‍पनमन्‍वभवन्। => हैमनम्+ कम्‍पनम्+अन्‍वभवन्। कम्‍पनमन्‍वभवन्। => कम्‍पनम्+अन्‍वभवन्। गढदेशाधिपतिरपि => गढदेशाधिपतिः+अपि स्‍वचमूपतेस्‍तस्‍य => स्‍वचमूपतेः+तस्‍य पराक्रमातिशयेन => पराक्रम+अतिशयेन प्रसन्‍नस्‍तं दानमानाभ्‍यां => प्रसन्‍नः+तम्+ दानमानाभ्याम्+ दानमानाभ्‍यां बहु => दानमानाभ्याम्+ बहु माणकनाथशिखरं माँगराप्रदेशस्‍योर्वराणि => माणकनाथशिखरम्+ माँगराप्रदेशस्य+उर्वराणि माँगराप्रदेशस्‍योर्वराणि => माँगराप्रदेशस्य+उर्वराणि प्रतिपादितानां स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणां => प्रतिपादितानाम्+ स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणाम्+ स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणां नाद्यापि => स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणाम्+ न+अद्य+अपि नाद्यापि => न+अद्य+अपि प्रागुक्तानि => प्राक्+उक्तानि स्‍वपितुर्वचांस्‍यपि => स्‍वपितुः+वचांसि+अपि स्‍मृतेर्नापेतान्‍यभूवन्। => स्‍मृतेः+नापेतानि+अभूवन्। देहरादूनवसुन्‍धरां प्रतिगृध्‍नव: => देहरादूनवसुन्‍धराम्+ प्रतिगृध्‍नव: कदाचिदपि => कदाचित्+अपि तत्राभिषेणयेयुरिति => तत्र+अभिषेणयेयुः+इति अन्‍वेष्‍टुं सकलं => अन्‍वेष्‍टुम्+ सकलम्+ सकलं गढवालराज्‍यं => सकलम्+ गढवालराज्‍यम्+ गढवालराज्‍यं परिबभ्राम। => गढवालराज्‍यम्+ परिबभ्राम। शिखरमारुह्य => शिखरमा्+आरुह्य दृष्टिं निचिक्षेप। => दृष्टिम्+ निचिक्षेप। ग्रामं वामेनैका => ग्रामम्+ वामेन+एका वामेनैका => वामेन+एका लघुर्गिरिनदी => लघुः+गिरिनदी याग्रे => या+अग्रे गङ्गामुपतिष्ठते। => गङ्गाम्+उपतिष्ठते। नदीग्रामयोर्मध्‍ये => नदीग्रामयोः+मध्‍ये तदानीमात्‍मानं प्रति => तदानीम्+आत्‍मानम्+ प्रति प्रश्‍नमेकमकरोत् => प्रश्‍नम्+एकम्+अकरोत् शक्‍यमस्‍या: => शक्‍यम्+अस्‍या: जलं मलेथा => जलम्+ मलेथा ग्राममानेतुम्? => ग्रामम्+आनेतुम्? एवं विचारयतस्‍तस्‍य => एवम्+ विचारयतः+तस्‍य विचारयतस्‍तस्‍य => विचारयतः+तस्‍य दृष्टिरेकस्‍याखोरुपरि => दृष्टिः+एकस्‍य+अखोः+उपरि बिलं खनति => बिलम्+ खनति एवं मनस्‍यकरोत् => एवम्+ मनस्‍यकरोत् यद्येष => यदि+एष पर्वतं खनित्‍वा => पर्वतम्+ खनित्‍वा स्‍वावासं परिकल्‍पयितुं => स्‍वावासम्+ परिकल्‍पयितुम्+ परिकल्‍पयितुं प्रयतते, => परिकल्‍पयितुम्+ प्रयतते, मानवस्‍तादृशां स्‍वग्रामवासिनां => मानवः+तादृशाम्+ स्‍वग्रामवासिनाम्+ स्‍वग्रामवासिनां साहय्येन => स्‍वग्रामवासिनाम्+ साहय्येन शैलेऽस्मिन् => शैले+अस्मिन् विवरं विधाय => विवरम्+ विधाय सरितोऽस्‍या:-सलिलं स्‍वग्राममानेतुं => सरितः+अस्‍या:-सलिलम्+ स्‍वग्रामम्+आनेतुम्+ स्‍वग्राममानेतुं किं => स्‍वग्रामम्+आनेतुम्+ किम्+ किं न => किम्+ न स्‍वयोजनामनुचिन्‍त्‍य => स्‍वयोजनाम्+अनुचिन्‍त्‍य भविष्‍यन्तीं स्‍वग्रामसमृद्धिंचानुमाय => भविष्‍यन्तीम्+ स्‍वग्रामसमृद्धिम्+च+अनुमाय स्‍वग्रामसमृद्धिंचानुमाय => स्‍वग्रामसमृद्धिम्+च+अनुमाय हर्षेणोत्‍फुल्‍लवदनो => हर्षेण+उत्‍फुल्‍लवदन: यदर्थं स => यत्+अर्थम्+ स इयदभ्रमत् => इयत्+अभ्रमत् प्रयोगस्‍तस्‍यैव => प्रयोगः+तस्‍य+एव चमूपतिर्माधवसिंह: => चमूपतिः+माधवसिंह: स्‍वयोजनामुपस्‍थापयति => स्‍वयोजनाम्+उपस्‍थापयति परं तां => परम्+ ताम्+ तां श्रुत्‍वा => ताम्+ श्रुत्‍वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तमुच्‍चैर्जहसु:, => तम्+उच्‍चैः+जहसु:, तं च => तम्+ च विकृतमस्तिष्‍मविदु:। => विकृतमस्तिष्कम्+अविदु:। पर्वतं विवृत्‍य => पर्वतम्+ विवृत्‍य ग्रामानयनप्रयासो व्‍योमतलात् => ग्रामानयनप्रयासः+ व्‍योमतलात् इवाभूत्। => इव+अभूत्। सेनापतिर्ग्रामवृद्धानां प्रत्‍ययाय => सेनापतिः+ग्रामवृद्धानाम्+ प्रत्‍ययाय मूषकदृष्टान्‍तमुपन्‍यसति => मूषकदृष्टान्‍तम्+उपन्‍यसति परं न => परम्+ न सोऽपि => सः+अपि तेषां प्रत्‍ययाय => तेषाम्+ प्रत्‍ययाय शक्‍त्‍याऽनुगृहीतास्‍तथा => शक्‍त्‍या+अनुगृहीताः+तथा त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु योजनामन्‍वमोदन्‍त, => योजनाम्+अन्‍वमोदन्‍त, बालचापलमिव => बालचापलम्+इव तदखिलममन्‍यन्‍त। => तदखिलम्+अमन्‍यन्‍त। तत्‍सहकारं कर्तुमकामयन्‍त। => तत्‍सहकारम्+ कर्तुम्+अकामयन्‍त। कर्तुमकामयन्‍त। => कर्तुम्+अकामयन्‍त। ग्रामवासिनामसहयोगो => ग्रामवासिनाम्+असहयोगः वीरं दृढसङ्कल्‍पं => वीरम्+ दृढसङ्कल्‍पम्+ दृढसङ्कल्‍पं सेनापतिं => दृढसङ्कल्‍पम्+ सेनापतिम्+ सेनापतिं न => सेनापतिम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि केवलं स्‍वपरिवारमादाय => केवलम्+ स्‍वपरिवारम्+आदाय स्‍वपरिवारमादाय => स्‍वपरिवारम्+आदाय इयमर्थं सूचयन्ति => इयम्+अर्थम्+ सूचयन्ति तद्यशोगीतान्‍यद्यापि => तद्यशोगीतानि+अद्य+अपि प्रतिग्रामं सामजिकोत्‍सवेषु => प्रतिग्रामम्+ सामजिकोत्‍सवेषु सस्‍वरं सानन्‍दमुद्गीयन्‍ते, => सस्‍वरम्+ सानन्‍दम्+उद्गीयन्‍ते, सानन्‍दमुद्गीयन्‍ते, => सानन्‍दम्+उद्गीयन्‍ते, तेष्‍वेकमिहोदाहराम: => तेषु+एकम्+इह+उदाहराम: हरितां प्रचितां => हरिताम्+ प्रचिताम्+ प्रचितां ग्रामभुवं => प्रचिताम्+ ग्रामभुवम्+ ग्रामभुवं नो => ग्रामभुवम्+ न: जनयन्‍तीं स्‍वस्‍तुल्‍याम्। => जनयन्‍तीम्+ स्‍वस्तुल्‍याम्। सेनानायकं माधवसिंहः => सेनानायकम्+ माधवसिंहः सपरिवारं गिरिखननकर्मणि => सपरिवारम्+ गिरिखननकर्मणि व्‍यापृतं दृष्ट्वा => व्‍यापृतम्+ दृष्ट्वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि बाला युवानो => बालाः+ युवान:+ युवानो वृद्धाश्चानाहूता => युवान:+ वृद्धाः+च+अनाहूताः+ वृद्धाश्चानाहूता अपि, => वृद्धाः+च+अनाहूताः+ अपि, प्रकाशितचरारुचयोऽपि => प्रकाशितचरारुचयः+अपि कयाप्‍यदृश्‍यया => कया+अपि+अदृश्‍यया खनकसेनाभटा इव => खनकसेनाभटाः+ इव आरवानम् यत्किमप्‍युपकरणं => आरवानम्+ यत्+किमपि+उपकरणम्+ यत्किमप्‍युपकरणं महल्‍लघु => यत्+किमपि+उपकरणम्+ महत्+लघु महल्‍लघु => महत्+लघु यल्‍लब्‍धं तदादाय => यत्+लब्‍धम्+ तद्+आदाय तदादाय => तद्+आदाय सहाया अभवन्। => सहायाः+ अभवन्। वृक्षा अवृश्‍च्‍यन्‍त, => वृक्षाः+ अवृश्‍च्‍यन्‍त, शिखराच्छिला => शिखरात्+शिला: गडगडायितं खडखडायितं => गडगडायितम्+ खडखडायितम्+ खडखडायितं चाश्रूयत। => खडखडायितम्+ च+अश्रूयत। चाश्रूयत। => च+अश्रूयत। सम्‍पदमृतं कामयमाना => सम्‍पदमृतम्+ कामयमाना जनास्‍तदानीं पुरा => जनाः+तदानीम्+ पुरा रत्नाकरमथनेनामृतमिच्‍छत: => रत्नाकरमथनेन+अमृतम्+इच्‍छत: सुरानप्‍यतिशेरते => सुरान्+अपि+अतिशेरते तदानीं च => तदानीम्+ च पटहं च => पटहम्+ च नादयद्भिरुत्‍साहवर्धनानि => नादयद्भिः+उत्‍साहवर्धनानि शौर्यगीतान्‍यगीयन्‍त। => शौर्यगीतानि+अगीयन्‍त। इत्‍थमष्टौ => इत्‍थम्+अष्टौ रात्रिन्दिवं श्राम्‍यद्भिर्मलेथावासिभि: => रात्रिम्+दिवम्+ श्राम्‍यद्भिः+मलेथावासिभि: श्राम्‍यद्भिर्मलेथावासिभि: => श्राम्‍यद्भिः+मलेथावासिभि: पादोनं स्‍वलक्ष्‍यमभिपूरितम्। => पादोनम्+ स्‍वलक्ष्‍यम्+अभिपूरितम्। स्‍वलक्ष्‍यमभिपूरितम्। => स्‍वलक्ष्‍यम्+अभिपूरितम्। अथैकदा => अथ+एकदा दुर्दैववशाच्‍चमूपतेर्माधवसिंहस्‍यैकमात्र => दुर्दैववशात्+चमूपतेः+माधवसिंहस्‍य+एकमात्र गिरिशिखराल्‍लुठतो => गिरिशिखरात्+लुठत: गण्‍डशैलस्‍याधस्‍ताद् => गण्‍डशैलस्‍य+अधस्‍ताद् प्राणाँश्च => प्राणान्+च लोकाविषादाश्रूणि => लोका:+विषादा+अश्रूणि समीपवर्तिग्राम-वासिनोऽपि => समीपवर्तिग्राम-वासिनः+अपि किमिदममङ्गलमजनि’, => किम्+इदम्+अमङ्गलम्+अजनि’, सगद्गदं ब्रुवाणा => सगद्गदम्+ ब्रुवाणा: इमां दुर्घटनां => इमाम्+ दुर्घटनाम्+ दुर्घटनां मलेथाभ्‍युदये => दुर्घटनाम्+ मलेथा+अभ्‍युदये मलेथाभ्‍युदये => मलेथा+अभ्‍युदये महान्‍तमन्‍तरायं मेनिरे। => महान्‍तम्+अन्‍तरायम्+ मेनिरे। परं धीर: => परम्+ धीर: मात्रयापि => मात्रया+अपि स हि => सः+ हि स्‍वसहकारिणो ग्रामवासिन => स्‍वसहकारिण:+ ग्रामवासिन:+ ग्रामवासिन इत्‍थं => ग्रामवासिन:+ इत्थम्+ इत्‍थं समबूबुधत् => इत्थम्+ समबबूबुधत् ‘त्‍यजेदेकं कुलस्‍यार्थे => ‘त्‍यजेत्+एकम्+ कुलस्‍य+अर्थे कुलस्‍यार्थे => कुलस्‍य+अर्थे ग्रामस्‍यार्थे => ग्रामस्‍य+अर्थे कुलं त्‍येजत्’ => कुलम्+ त्‍यजेत्’ अलं विषादेन। => अलम्+ विषादेन। तदिदमस्‍मत् => तत्+इदम्+अस्‍मत् परीक्षणमुपतिष्ठते। => परीक्षणम्+उपतिष्ठते। प्रथमश्रेण्‍यां साफल्‍यमुपलभ्‍यैवास्‍माकं => प्रथमश्रेण्याम्+ साफल्‍यम्+उपलभ्‍य+एव+अस्‍माकम्+ साफल्‍यमुपलभ्‍यैवास्‍माकं जीवनं => साफल्‍यम्+उपलभ्‍य+एव+अस्‍माकम्+ जीवनम्+ जीवनं सफलम्। => जीवनम्+ सफलम्। तदिदं गिरिखननकर्म => तत्+इदम्+ गिरिखननकर्म प्रारब्‍धमाफलोदयं निरन्‍तरं => प्रारब्‍धम्+आफलोदयम्+ निरन्‍तरम्+ निरन्‍तरं प्रवर्तताम्। => निरन्‍तरम्+ प्रवर्तताम्। कर्तव्‍यनिष्ठायां हर्षविषादावुपेक्षणीयावेव’ => कर्तव्‍यनिष्ठायाम्+ हर्षविषादौ+उपेक्षणीयौ+इव’ हर्षविषादावुपेक्षणीयावेव’ => हर्षविषादौ+उपेक्षणीयौ+इव’ इत्‍थं तद्बोधिता => इत्थम्+ तद्+बोधिता: तद्बोधिता => तद्+बोधिता: सोत्‍साहं व्‍यापप्रिरे। => सोत्‍साहम्+ व्‍यापप्रिरे। एवं च => एवम्+ च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव विहतं कुल्‍यानिर्माकर्म => विहतम्+ कुल्‍यानिर्माणकर्म पूर्वतोऽप्‍यधिकवेगेन => पूर्वतः+अपि+अधिकवेगेन कतिभिश्चिन्मासे: => कतिभि:+चित्मासे: जलधारां दृष्टवा => जलधाराम्+ दृष्टवा हर्षवर्षमिवानुभवन्‍त: => हर्षवर्षम्+इव+अनुभवन्‍त: कमप्‍यलौकिकं सुखमन्‍वभूवन्। => कमपि+अलौकिकम्+ सुखम्+अनुभूवन्। सुखमन्‍वभूवन्। => सुखम्+अनुभूवन्। भीषणं ताण्‍डवनृत्‍यमनृत्‍यत, => भीषणम्+ ताण्‍डवनृत्‍यम्+अनृत्‍यत्, ताण्‍डवनृत्‍यमनृत्‍यत, => ताण्‍डवनृत्‍यम्+अनृत्‍यत्, क्षणमपि => क्षणम्+अपि नात्‍यजत् => न+अत्‍यजत् स्‍थास्‍नु => स्‍थाः+नु सुभिक्षं राजति। => सुभिक्षम्+ राजति। किं किं => किम्+ किम्+ किं न => किम्+ न धान्‍याकम् इत्‍यादि => धान्‍याकम्+ इत्यादि सर्वं तत्रेदानीं => सर्वम्+ तत्र+इदानीम्+ तत्रेदानीं भूयसा => तत्र+इदानीम्+ भूयसा याभिर्गोधूमादिकं पिष्ट्वा => याभिः+गोधूम्+आदिकम्+ पिष्ट्वा पिष्टं निर्मीयते। => पिष्टम्+ निर्मीयते। गोचरभूमिरप्‍यस्ति, => गोचरभूमिः+अपि+अस्ति, गोमहिष्‍यादयो => गोमहिषि+आदयः स्‍वच्‍छन्‍दं चरन्ति। => स्‍वच्‍छन्‍दम्+ चरन्ति। नास्ति => न+अस्ति कोऽप्‍येतादृशो => कोऽपि+एतादृशः महिष्‍योऽजा => महिष्‍यः+अजा: दुग्‍धबिन्‍दुरपि => दुग्‍धबिन्‍दुः+अपि दुर्लभोऽभवत्, => दुर्लभः+अभवत्, साम्‍प्रतं तत्र => साम्‍प्रतम्+ तत्र दुग्‍धेनैवाभ्‍यागतानामातिथ्‍यं क्रियते। => दुग्‍धेन+एव+अभ्‍यागतानाम्+आतिथ्‍यम्+ क्रियते। ग्रामवासिनां कृते => ग्रामवासिनाम्+ कृते सुरक्षितमेकं वनमप्‍यस्ति => सुरक्षितम्+एकम्+ वनम्+अपि+अस्ति वनमप्‍यस्ति => वनम्+अपि+अस्ति इन्‍धनं दारु => इन्‍धनम्+ दारु सोऽयं दृढस्‍य => सः+अयम्+ दृढस्‍य यदद्य => यदि+अद्य साधूक्तं केनचिदनुभविना => साधू+उक्तम्+ केनचित्+अनुभविना केनचिदनुभविना => केनचित्+अनुभविना व्‍यसनेऽप्‍यचलो => व्‍यसने+अपि+अचलः श्रमस्‍तं वृणुते => श्रमः+तम्+ वृणुते विक्रमसंवत्‍सरादारभ्‍य => विक्रमसंवत्‍सरात्+आरभ्‍य शक-पह्लव-हुणादि-विदेशीय-बर्बराणां भारते => शक-पह्लव-हुणादि-विदेशीय-बर्बराणाम्+ भारते हूणानां भयङ्करमितिहासप्रसिद्धमाक्रमणं => हूणानाम्+ भयङ्करम्+इतिहासप्रसिद्धम्+आक्रमणम्+ भयङ्करमितिहासप्रसिद्धमाक्रमणं समभूत्। => भयङ्करम्+इतिहासप्रसिद्धम्+आक्रमणम्+ समभूत्। दुर्दान्‍तैर्लुण्‍ठाकैर्हूणैस्‍तदानीं महतीशक्ति: => दुर्दान्‍तैः+लुण्‍ठाकैः+हूणैः+तदानीम्+ महतीशक्ति: योरुपदेशं विजित्‍य => योरुपदेशम्+ विजित्‍य रोमसाम्राज्‍यमपि => रोमसाम्राज्‍यम्+अपि छिन्‍नभिन्‍नमिव => छिन्‍नभिन्‍नम्+इव चीनदेशोऽपि => चीनदेशः+अपि तेषां पादाक्रान्‍त => तेषाम्+ पादाक्रान्‍त एवं प्रवर्धमानबलैर्लुण्‍ठाकैर्विजयमदोन्‍मत्तै: => एवम्+ प्रवर्धमानबलैः+लुण्‍ठाकैः+विजयमदोन्‍मत्तै: प्रवर्धमानबलैर्लुण्‍ठाकैर्विजयमदोन्‍मत्तै: => प्रवर्धमानबलैः+लुण्‍ठाकैः+विजयमदोन्‍मत्तै: स्‍वर्णभारतं लुण्ठितं => स्‍वर्णभारतम्+ लुण्ठितम्+ लुण्ठितं समुपक्रान्‍तं => लुण्ठितम्+ समुपक्रान्‍तम्+ समुपक्रान्‍तं महता => समुपक्रान्‍तम्+ महता भारतीयवीराणां मुखानि => भारतीयवीराणाम्+ मुखानि भय-सन्‍त्रस्‍त-लोचनैर्प्रेक्षन्‍ती => भय-सन्‍त्रस्‍त-लोचनैः+प्रेक्षन्‍ती चकितेवासीत्। => चकित+इव+आसीत्। तदानीं भारते => तदानीम्+ भारते गुप्‍तसाम्राज्‍यमासीत्, => गुप्‍तसाम्राज्‍यम्+आसीत्, यमैतिहासिका: => यम्+ऐतिहासिका: स्‍वर्णयुगं कथयन्ति। => स्‍वर्णयुगम्+ कथयन्ति। निरन्‍तरमविरतं च => निरन्‍तरम्+अविरतम्+ च सुदृढं सुस्थिरञ्च => सुदृढम्+ सुस्थिरम्+च सुस्थिरञ्च => सुस्थिरम्+च भारतं सम्‍पादितमासीत्। => भारतम्+ सम्‍पादितम्+आसीत्। सम्‍पादितमासीत्। => सम्‍पादितम्+आसीत्। मागधशासनं सञ्चालयति => मागधशासनम्+ सञ्चालयति स्‍कन्‍द इवापर: => स्‍कन्‍द:+ इव+अपर: इवापर: => इव+अपर: स्‍कन्‍दगुप्‍तस्‍त्रयोदशवर्षदेशीयो यौवराज्येऽभिषिक्त => स्‍कन्‍दगुप्‍तः+त्रयोदशवर्षदेशीयः+ यौवराज्ये+अभिषिक्तः+ यौवराज्येऽभिषिक्त आसीत्। => यौवराज्ये+अभिषिक्तः+ आसीत्। श्रुतं यद् => श्रुतम्+ यद् सेनापतिभिश्च => सेनापतिभिः+च मन्‍त्रणां कुर्वन्‍नास्‍ते। => मन्‍त्रणाम्+ कुर्वन्+आस्‍ते। कुर्वन्‍नास्‍ते। => कुर्वन्+आस्‍ते। मन्‍त्रणागारं प्रविष्टो => मन्‍त्रणागारम्+ प्रविष्टः जायमानां मन्‍त्रमशृणोत्- => जायमानाम्+ मन्‍त्रणाम्+अशृणोत्- मन्‍त्रमशृणोत्- => मन्‍त्रणाम्+अशृणोत्- यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् नेतृत्‍वं स्‍यात्? => नेतृत्‍वम्+ स्‍यात्? कथञ्च => कथम्+च युद्धसञ्चालनं विधेयमित्‍यादि। => युद्धसञ्चालनम्+ विधेयम्+इत्‍यादि। विधेयमित्‍यादि। => विधेयम्+इत्‍यादि। तद‍स्मिन् => तत्+अस्मिन् सम्राजं प्रणम्‍य => सम्राजम्+ प्रणम्‍य सविनयं सोल्‍लासञ्च => सविनयम्+ सोल्‍लासम्+च सोल्‍लासञ्च => सोल्‍लासम्+च अहमपि => अहम्+अपि हूण-युद्धेऽस्मिन् => हूण-युद्धे+अस्मिन् गन्‍तुमीहे। => गन्‍तुम्+ईहे। भवानिदानीं बाल: => भवान्+इदानीम्+ बाल: युद्धमिदं भयङ्करं => युद्धम्+इदम्+ भयङ्करम्+ भयङ्करं निर्णायकञ्च => भयङ्करम्+ निर्णायकम्+च निर्णायकञ्च => निर्णायकम्+च साध्‍यमिदं दुष्‍करं => साध्‍यम्+इदम्+ दुष्‍करम्+ दुष्‍करं कर्म। => दुष्‍करम्+ कर्म। किं तेन? => किम्+ तेन? अहमपि => अहम्+अपि युद्धं कृत्‍वा => युद्धम्+ कृत्‍वा मृत्‍युरिति। => मृत्‍युः+इति। महानयमुत्‍सवावसर: => महान्+अयम्+उत्‍सवावसर: हर्षनिर्भरां दृष्टिं => हर्षनिर्भराम्+ दृष्टिम्+ दृष्टिं कुमारस्‍य => दृष्टिम्+ कुमारस्‍य मुखमण्‍डलेऽपातयत्। => मुखमण्‍डले+अपातयत्। तदोजस्विताञ्चालोक्‍य => तदोजस्विताम्+च+आलोक्‍य तं रभसा => तम्+ रभसा सभासदश्च => सभासदः+च कालानन्‍तरं पाटलिपुत्रस्‍य => कालानन्‍तरम्+ पाटलिपुत्रस्‍य सेनाङ्गणं विजययात्राघोषेण => सेनाङ्गणम्+ विजययात्राघोषेण विजयगानं गायन्‍तो => विजयगानम्+ गायन्‍तः वैजयन्‍तीमान्‍दोलयन्‍तो => वैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलयन्‍तः गरुडध्‍वजमुद्द्धूय => गरुडध्‍वजम्+उद्द्धूय रक्तं प्रवाहयितुं => रक्तम्+ प्रवाहयितुम्+ प्रवाहयितुं मातृभूमेश्चरणेषु => प्रवाहयितुम्+ मातृभूमेः+चरणेषु मातृभूमेश्चरणेषु => मातृभूमेः+चरणेषु समर्पयितुं युवराजस्‍य => समर्पयितुम्+ युवराजस्‍य सोल्‍लासं प्रस्‍थानमकुर्वन्। => सोल्लासम्+ प्रस्‍थानम्+अकुर्वन्। प्रस्‍थानमकुर्वन्। => प्रस्‍थानम्+अकुर्वन्। वीराणां दारिद्रयं => वीराणाम्+ दारिद्रयम्+ दारिद्रयं नासीत्। => दारिद्रयम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। सोत्‍साहं सोल्‍लासञ्च => सोत्‍साहम्+ सोल्‍लासम्+च सोल्‍लासञ्च => सोल्‍लासम्+च तदानीं भारतीया: => तदानीम्+ भारतीया: सोल्‍लासाश्चासन्। => सोल्‍लासाः+च+आसन्। दुर्दान्‍तदानवानामिव => दुर्दान्‍तदानवानाम्+इव दस्‍यूनां दर्पदलनाय => दस्‍यूनाम्+ दर्पदलनाय सोत्‍साहं विजयगीतानि => सोत्‍साहम्+ विजयगीतानि मरुभूमिर्विद्यते, => मरुभूमिः+विद्यते, हूणाश्च => हूणाः+च प्रवेष्टुं सम्मिलिता => प्रवेष्टुम्+ सम्मिलिता: नन्‍दनवनायितामिमां स्‍वर्णभूमिं => नन्‍दनवनायिताम्+इमाम्+ स्‍वर्णभूमिम्+ स्‍वर्णभूमिं विलुण्ठितुं => स्‍वर्णभूमिम्+ विलुण्ठितुम्+ विलुण्ठितुं बहुशो => विलुण्ठितुम्+ बहुशः विजयोन्‍मत्तानां यवनानामसंख्‍याता: => विजयोन्‍मत्तानाम्+ यवनानाम्+असंख्‍याता: यवनानामसंख्‍याता: => यवनानाम्+असंख्‍याता: समाक्रमणयोजनायां संलग्ना => समाक्रमणयोजनायाम्+ संलग्ना: तदुपत्‍यकायां मगधसैनिका: => तदुपत्‍यकायाम्+ मगधसैनिका: हिमधवलां पवतमालां => हिमधवलाम्+ पर्वतमालाम्+ पवतमालां लोहितां => पर्वतमालाम्+ लोहिताम्+ लोहितां कुर्वन्‍त्‍य: => लोहिताम्+ कुर्वन्‍त्‍य: भीषण-रक्त-पात-सूचनां ददति => भीषण-रक्त-पात-सूचनाम्+ ददति गरुडध्‍वजमुत्तोल्‍यन्‍त: => गरुडध्‍वजम्+उत्तोल्‍यन्‍त: शत्रूणां हृदयपटलानि => शत्रूणाम्+ हृदयपटलानि स्‍कन्‍दस्‍येव => स्‍कन्‍दस्‍य+एव भारतीयसैनिकानां मनांसि => भारतीयसैनिकानाम्+ मनांसि सेनानीमिव => सेनानीम्+इव सेनापतिं सामरिकप्रणतिभिरभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। => सेनापतिम्+ सामरिकप्रणतिभिः+अभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। सामरिकप्रणतिभिरभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। => सामरिकप्रणतिभिः+अभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। ललितान्‍यलकानि => ललितानि+अलकानि स्‍फूर्तिमिव => स्‍फूर्तिम्+इव प्रदातुं धीरं => प्रदातुम्+ धीरम्+ धीरं समवहत्। => धीरम्+ समवहत्। गम्‍भीरं निश्चलं => गम्‍भीरम्+ निश्चलम्+ निश्चलं स्थितो => निश्चलम्+ स्थितः धवलामधित्‍यकां कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैरिव => धवलाम्+अधित्‍यकाम्+ कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैः+इव कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैरिव => कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैः+इव दस्‍युसैनिकैर्धूसरितामिवापश्‍यत्। => दस्‍युसैनिकैः+धूसरिताम्+इव+अपश्‍यत्। प्रलम्‍बमानं खड्गं => प्रलम्‍बमानम्+ खड्गम्+ खड्गं कोषान्निसार्य => खड्गम्+ कोषात्+निसार्य कोषान्निसार्य => कोषात्+निसार्य हस्तमुद्यम्‍य => हस्तम्+उद्यम्‍या शत्रूणां निर्दयदलनाय => शत्रूणाम्+ निर्दयदलनाय मगधसैनिकानादिदेश। => मगधसैनिकान्+आदिदेश। पर्वतोपत्‍यकायां रणचण्डिकाया: => पर्वतोपत्‍यकायाम्+ रणचण्डिकाया: प्रलयङ्करं ताण्‍डवं => प्रलयङ्करम्+ ताण्‍डवम्+ ताण्‍डवं प्रादुरभूत्। => ताण्‍डवम्+ प्रादुरभूत्। खङ्गानां चकचकायितेन => खङ्गानाम्+ चकचकायितेन सन्‍त्रस्‍तानां हूणतुरङ्गानां => सन्‍त्रस्‍तानाम्+ हूणतुरङ्गानाम्+ हूणतुरङ्गानां गतिरवरुद्धा। => हूणतुरङ्गानाम्+ गतिः+अवरुद्धा। गतिरवरुद्धा। => गतिः+अवरुद्धा। अकालसन्‍ध्‍याशोभां विभ्रती => अकालसन्‍ध्‍याशोभाम्+ विभ्रती माक्षिकपटलैरिव => माक्षिकपटलैः+इव श्‍मश्रुलैर्हूणमुण्‍डैर्महीमाच्‍छादयन् => श्‍मश्रुलैः+हूणमुण्‍डैः+महीम्+आच्‍छादयन् सैन्‍यसमुत्‍साहं समेधयन् => सैन्‍यसमुत्‍साहम्+ समेधयन् कदलीस्‍तम्‍भानामिव => कदलीस्‍तम्‍भानाम्+इव दस्‍युगलानां निर्दयं => दस्‍युगलानाम्+ निर्दयम्+ निर्दयं कदनं => निर्दयम्+ कदनम्+ कदनं कुर्वन्। => कदनम्+ कुर्वन्। विद्युदिवाद्युतत। => विद्युद्+इव+अद्युतत। किम्‍बहुना। => किम्+बहुना। यस्‍येतिवृत्तं भारतीयेतिहासे => यस्‍य+इतिवृत्तम्+ भारतीयेतिहासे स्‍वर्णाक्षरैरङ्कितमद्यापि => स्‍वर्णाक्षरैः+अङ्कितम्+अद्यापि भारतीयं शौर्यं => भारतीयम्+ शौर्यम्+ शौर्यं स्‍मारयति। => शौर्यम्+ स्‍मारयति। कियन्‍मासानन्‍तरं दुर्दान्‍तानां => कियत्+मासानन्तरम्+ दुर्दान्‍तानाम्+ दुर्दान्‍तानां दानवानामिव => दुर्दान्‍तानाम्+ दानवानाम्+इव दानवानामिव => दानवानाम्+इव दस्‍यूनां दर्पदलनं => दस्‍यूनाम्+ दर्पदलनम्+ दर्पदलनं विधाय => दर्पदलनम्+ विधाय तुषार-शिशिर-समीर-समीरितां मगध-सम्राजो => तुषार-शिशिर-समीर-समीरिताम्+ मगध-सम्राज: यशोधवलां विजयवैजयन्‍तीमान्‍दोलन्‍ती => यशोधवलाम्+ विजयवैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलन्‍ती विजयवैजयन्‍तीमान्‍दोलन्‍ती => विजयवैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलन्‍ती पाटलिपुत्रं प्रत्‍यावर्तत। => पाटलिपुत्रम्+ प्रत्यावर्तत। प्रमोदभरं धारयितुमपारयन्‍ती => प्रमोदभरम्+ धारयितुम्+अपारयन्‍ती धारयितुमपारयन्‍ती => धारयितुम्+अपारयन्‍ती मध्‍येमार्गं न => मध्‍येमार्गम्+ न केवलं भारतीययुवराजस्‍य; => केवलम्+ भारतीययुवराजस्‍य; परं भारतीयजनताहृदयाधिराजस्‍य => परम्+ भारतीयजनताहृदयाधिराजस्‍य स्‍वागतमकरोत्। => स्‍वागतम्+अकरोत्। दृश्‍यमवर्णनीयमस्ति। => दृश्‍यम्+अवर्णनीयम्+अस्ति। आबालवृद्धस्‍त्रीजनं सर्वोऽपि => आबालवृद्धस्‍त्रीजनम्+ सर्वः+अपि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि विजयोन्‍मत्तश्च => विजयोन्‍मत्तः+च ससैन्‍यं परावृत्त:। => ससैन्‍यम्+ परावृत्त:। प्रेमाश्रुधारां प्रवाहयन्‍ती => प्रेमाश्रुधाराम्+ प्रवाहयन्‍ती अपरेद्युश्च => अपरेद्युः+च स्‍कन्‍दगुप्‍तं भारतसम्राज्‍यसिंहासने => स्‍कन्‍दगुप्‍तम्+ भारतसाम्राज्‍यसिंहासने बालकं पुरस्‍कृतवान्। => बालकम्+ पुरस्‍कृतवान्। सेयं नातिपुराणी => सा+इयम्+ न+अतिपुराणी नातिपुराणी => न+अतिपुराणी किं स्‍वतन्‍त्रं => किम्+ स्‍वतन्‍त्रम्+ स्‍वतन्‍त्रं भारतं => स्‍वतन्‍त्रम्+ भारतम्+ भारतं पुनरपीदृशान् => भारतम्+ पुनरपि+ईदृशान् पुनरपीदृशान् => पुनरपि+ईदृशान् बालकानुत्‍पादयितुं प्रभवेत्। => बालकान्+उत्‍पादयितुम्+ प्रभवेत्। नाहं शिशुरस्मि। => न+अहम्+ शिशुः+अस्मि। शिशुरस्मि। => शिशुः+अस्मि। त्रयोदशवर्षीयाद्यास्मि => त्रयोदशवर्षीय+अद्य+अस्मि समर्थास्मि => समर्था+अस्मि रक्षितुमात्‍मानम्’’ => रक्षितुम्+आत्‍मानम्’’ जगादास्‍मानाम्‍नी => जगाद्+आस्‍मानाम्‍नी दिवसोऽवसितप्राय:। => दिवसः+अवसितप्राय:। सूर्यास्‍तमनं चेदानीमचिराद्भविष्‍यति। => सूर्यास्‍तमनम्+ च+इदानीम्+अचिरात्+भविष्‍यति। चेदानीमचिराद्भविष्‍यति। => च+इदानीम्+अचिरात्+भविष्‍यति। किञ्चिद्विश्रान्तिं दातुमिच्‍छामि। => किञ्चित्+विश्रान्तिम्+ दातुम्+इच्‍छामि। दातुमिच्‍छामि। => दातुम्+इच्‍छामि। भानूदयोन्‍मेषमजं पालयन्, => भानूदयोन्‍मेषम्+अजम्+ पालयन्, कृत्‍स्‍नं दिनं => कृत्‍स्‍नम्+ दिनम्+ दिनं तिष्ठत्‍येष => दिनम्+ तिष्ठति+एष तिष्ठत्‍येष => तिष्ठति+एष ईषद्दीर्घतरं चरितुमवकाशमपि => ईषत्+दीर्घतरम्+ चरितुम्+अवकाशम्+अपि चरितुमवकाशमपि => चरितुम्+अवकाशम्+अपि ततश्च => ततः+च मेषयूथं गोष्ठकं => मेषयूथम्+ गोष्ठकम्+ गोष्ठकं नीत्‍वा => गोष्ठकम्+ नीत्‍वा द्वारं पिधाय => द्वारम्+ पिधाय शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पुनरागमिष्‍यामि। => पुनः+आगमिष्‍यामि। यथेच्‍छम्। => यथा+इच्‍छम्। आत्‍मानं रक्षितुमलमस्ति => आत्मानम्+ रक्षितुम्+अलम्+अस्ति रक्षितुमलमस्ति => रक्षितुम्+अलम्+अस्ति नास्‍त्‍येषा => न+अस्‍ति+एषा इत्‍यभाणीत् => इति+अभाणीत् यत्तपस्विन्‍या => यत्+तपस्विन्‍या: हामिदयायममूल्‍यनिधिरित्‍यावयो: => हामिदयायम्+अमूल्‍यनिधिः+इति+आवयो: विश्वस्‍याजन्‍मतो => विश्वस्‍य+आजन्‍मत: रक्षणार्थमावाभ्‍यां समर्पितासीद्दारिकेयं => रक्षणार्थम्+आवाभ्याम्+ समर्पित+आसीत्+दारिका+इयेम्+ समर्पितासीद्दारिकेयं किल। => समर्पित+आसीत्+दारिका+इयेम्+ किल। पितुर्गेहे => पितुः+गेहे गच्‍छेदिति => गच्‍छेत्+इति निर्दिष्टं मृत: => निर्दिष्टम्+ मृत: पितेहायात्। => पिता+इह+आयात्। गर्भिण्‍यासीदित्‍यपि => गर्भिणी+आसीत्+इति+अपि कयोश्चिद्वृद्धदम्‍पत्‍यो: => कयोश्चिद्+वृद्धदम्‍पत्‍यो: कृतावासायोर्मध्‍ये => कृतावासयोः+मध्‍ये तदाश्रयार्थमागता => तदाश्रयार्थम्+आगता काचिदङ्गना => काचित्+अङ्गना ताभ्‍यां निवासितासीत्। => ताभ्याम्+ निवासिता+आसीत्। निवासितासीत्। => निवासिता+आसीत्। वर्षार्धोत्तरं सा => वर्षार्धोत्तरम्+ सा कन्‍यामेकाम्। => कन्‍याम्+एकाम्। तां स्‍वपालकाभ्‍यां => ताम्+ स्‍वपालकाभ्याम्+ स्‍वपालकाभ्‍यां समर्प्‍य => स्‍वपालकाभ्याम्+ समर्प्‍य दम्‍पतिभ्‍यां प्राणिनिर्विशेषं => दम्‍पतिभ्याम्+ प्राणनिर्विशेषम्+ प्राणिनिर्विशेषं लालिता, => प्राणनिर्विशेषम्+ लालिता, सेयं सरोजलोचना => सा+इयम्+ सरोजलोचना शारदकौमुदीव => शारदकौमुदी+इव धैर्यशीलापि => धैर्यशीला+अपि धीरापि => धीरा+अपि दमयन्‍तीव => दमयन्‍ती+इव सुरसुन्‍दरीव => सुरसुन्‍दरी+इव सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। कश्‍मीरीयाणामितरासां बालिकानामिव => कश्‍मीरीयाणाम्+इतः+आसाम्+ बालिकानाम्+इव बालिकानामिव => बालिकानाम्+इव सुपरिचितासीत्तस्‍या => सुपरिचित+आसीत्+तस्‍या: विलक्षणोऽभूत्तस्‍या => विलक्षणः+अभूत्+तस्‍या स्‍वान्‍तर्बोध: => स्‍वान्‍तः+बोध: भाविविषयं पूर्वमेव => भाविविषयम्+ पूर्वमेव लुप्‍तधैर्यासीत्। => लुप्‍तधैर्य+आसीत्। दारिकामिमां सकृदेवावलोक्‍य => दारिकाम्+इमाम्+ सकृत्+एव+अवलोक्य सकृदेवावलोक्‍य => सकृत्+एव+अवलोक्य तदीयहृदयङ्गमगुणरत्‍नसम्‍पत्तिं जन: => तदीयहृदयङ्गमगुणरत्‍नसम्‍पत्तिम्+ जन: क्षणादेवोपलक्षितवान्। => क्षणात्+एव+उपलक्षितवान्। बालिकेयमतिशयितप्रेम्‍णानवरतं सेवते => बालिका+इयम्+अतिशयितप्रेम्‍णा+अनवरतम्+ सेवते प्रतिदिनं परिणतवयस्‍केन => प्रतिदिनम्+ परिणतवयस्‍केन सार्धमस्‍मा => सार्धम्+अस्‍मा मेषव्रजं रक्षितुं => मेषव्रजम्+ रक्षितुम्+ रक्षितुं क्षेत्रं => रक्षितुम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं याति => क्षेत्रम्+ याति परमद्य => परम्+अद्य गेहान्निर्गन्‍तुं नाशकद्वृद्ध:। => गेहात्+निर्गन्‍तुम्+ न+अशकद्+वृद्ध:। नाशकद्वृद्ध:। => न+अशकद्+वृद्ध:। स्‍तोकमात्रमप्‍यस्‍वस्‍थोऽभूत्तदा => स्‍तोकमात्रम्+अपि+अस्‍वस्‍थ:+अभूत्+तदा वत्‍सेयं मृदुवचसा => वत्‍स+इयम्+ मृदुवचसा बहिर्गमनमरुणत्। => बहिः+गमनम्+अरुणत्। क्षेत्रबटुं विश्रमयितुं => क्षेत्रबटुम्+ विश्रमयितुम्+ विश्रमयितुं तावदहमेव => विश्रमयितुम्+ तावत्+अहम्+एव तावदहमेव => तावत्+अहम्+एव क्षेत्रं यास्‍यामीत्‍यभ्‍यधात्। => क्षेत्रम्+ यास्‍याम्+इति+अभ्‍यधात्। यास्‍यामीत्‍यभ्‍यधात्। => यास्‍याम्+इति+अभ्‍यधात्। जोषं स्थितस्‍य => जोषम्+ स्थितस्‍य पितामहस्‍यानुमतिर्लब्‍धा => पितामहस्‍य+अनुमतिः+लब्‍धा मयेति => मया+इति सीवनकर्ममञ्जूषामादाय => सीवनकर्ममञ्जूषाम्+आदाय मुखादाकर्णितां निद्रागीतिकां => मुखाद्+आकर्णिताम्+ निद्रागीतिकाम्+ निद्रागीतिकां मन्‍दं => निद्रागीतिकाम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं मन्‍दमध्‍वनि => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+अध्‍वनि मन्‍दमध्‍वनि => मन्‍दम्+अध्‍वनि क्षेत्रं प्रति => क्षेत्रम्+ प्रति मृदुलहैमन्‍तार्करश्मिभिर्विस्‍तीर्णशालिक्षेत्रं तप्‍तसुवर्णसवर्णं => मृदुलहैमन्‍तार्करश्मिभिः+विस्‍तीर्णशालिक्षेत्रम्+ तप्‍तसुवर्णसवर्णम्+ तप्‍तसुवर्णसवर्णं परितो => तप्‍तसुवर्णसवर्णम्+ परित: निरभ्रं नि:शेषतो => निरभ्रम्+ नि:शेषत: गगनतलं बृहत्‍कासार => गगनतलम्+ बृहत्‍कासार गन्‍धवाहोऽपि => गन्‍धवाहः+अपि बभूवाह्लादक:। => बभूव+आह्लादक:। चिरादस्‍मा => चिरात्+अस्‍मा पुरातनमार्तण्‍डसुरमन्दिरमतिचक्राम। => पुरातनमार्तण्डसुरमन्दिरम्+अतिचक्राम। विध्‍वस्‍तं देवायतनमिदं => विध्‍वस्‍तम्+ देवायतनम्+इदम्+ देवायतनमिदं क्रूरजाल्‍मानामवस्‍कन्‍दाद्रक्षितुमिव => देवायतनम्+इदम्+ क्रूरजाल्‍मानाम्+अवस्‍कन्‍दात्+रक्षितुम्+इव क्रूरजाल्‍मानामवस्‍कन्‍दाद्रक्षितुमिव => क्रूरजाल्‍मानाम्+अवस्‍कन्‍दात्+रक्षितुम्+इव स्‍वरश्मिजालं परित: => स्‍वरश्मिजालम्+ परित: प्राक्तनस्‍यास्‍य => प्राक्तनस्‍य+अस्‍य देवालयस्‍यान्‍तर्गताङ्गने => देवालयस्‍य+अन्‍तर्गताङ्गने विच्छिन्‍नस्‍तम्‍भानां दर्शं => विच्छिन्‍नस्‍तम्‍भानाम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं दारिका => दर्शम्+ दारिका किञ्चित्‍कम्‍पमाना => किञ्चित्+कम्‍पमाना ‘‘अलं भिया। => ‘‘अलम्+ भिया। एवैता:। => एव+एता:। इत्‍यात्‍मानं सस्मितमाश्‍वास्‍य => इति+आत्‍मानम्+ सस्मितम्+आश्‍वास्‍य सस्मितमाश्‍वास्‍य => सस्मितम्+आश्‍वास्‍य क्षेत्रं प्रति => क्षेत्रम्+ प्रति तस्‍याश्च => तस्‍याः+च स्निग्‍धकोमलमाननकमलं शीतमरुता => स्निग्‍धकोमलम्+आननकमलम्+ शीतमरुता प्रफुल्‍लतां ययौ। => प्रफुल्‍लताम्+ ययौ। चिरात्‍सा => चिरात्+सा क्षेत्रमाससाद। => क्षेत्रम्+आससाद। मेषयूथं शाद्वले => मेषयूथम्+ शाद्वले तृणं भक्षयत्। => तृणम्+ भक्षयत्। सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। जृम्‍भमाणं क्षेत्रबटुमभ्‍युपेत्‍य => जृम्‍भमाणम्+ क्षेत्रबटुम्+अभ्‍युपेत्‍य क्षेत्रबटुमभ्‍युपेत्‍य => क्षेत्रबटुम्+अभ्‍युपेत्‍य साऽब्रवीत्‍सस्मितम्। => सा+अब्रवीत्+सास्मितम्। गेहम् श्रान्‍तोऽसि => गेहम्+ श्रान्‍तः+असि श्रान्‍तोऽसि => श्रान्‍तः+असि क्षुत्‍क्षामकण्‍ठश्च। => क्षुत्‍क्षामकण्‍ठः+च। मेषरक्षणं स्‍वयं => मेषरक्षणम्+ स्वयम्+ स्‍वयं करिष्‍यामि। => स्वयम्+ करिष्‍यामि। गोष्ठकं नेष्‍यामी’’ति। => गोष्ठकम्+ नेष्‍यामि’’इति। ‘‘कथं नाम => ‘‘कथम्+ नाम भवतीमेकाकिनीमत्र => भवतीम्+एकाकिनीम्+अत्र गच्‍छेयमिति => गच्छेयम्+इति सविरोधं प्रत्‍युक्तम्। => सविरोधम्+ प्रति+उक्तम्। प्रत्‍युक्तम्। => प्रति+उक्तम्। पुनरवादीत्– => पुनः+अवादीत्– ‘‘नास्मि => ‘‘न+अस्मि किमात्‍मरक्षणक्षमा। => किम्+आत्‍मरक्षणक्षमा। त्‍वयात्रावस्थितम्। => त्‍वयात्रा+अवस्थितम्। परिश्रान्‍तोऽसि। => परिश्रान्‍तः+असि। क्षुधार्तोऽपि => क्षुधार्तः+अपि तवाम्‍बा => तव+अम्‍बा त्‍वां प्रतीक्षमाणाऽसहाया => त्‍वाम्+ प्रतीक्षमाणा+असहाया प्रतीक्षमाणाऽसहाया => प्रतीक्षमाणा+असहाया नास्ति => न+अस्ति कोऽप्‍यन्‍यस्‍त्‍वां विनान्‍धायास्‍तस्‍या: => कोऽपि+अन्‍यः+त्वाम्+ विना+अन्‍धायाः+तस्‍या: विनान्‍धायास्‍तस्‍या: => विना+अन्‍धायाः+तस्‍या: साहाय्यं कर्तुमपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। => साहाय्यम्+ कर्तुम्+अपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। कर्तुमपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। => कर्तुम्+अपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। इत्‍युक्त्‍वा => इति+उक्त्वा समीपवर्तिनश्चिनारनामकपादपविशेषस्‍य => समीपवर्तिनः+चिनारनामकपादपविशेषस्‍य स्‍थापितं तस्‍यायतदण्‍डमुद्धृत्‍य => स्‍थापितम्+ तस्‍यायतदण्‍डम्+उद्धृत्‍य तस्‍यायतदण्‍डमुद्धृत्‍य => तस्‍यायतदण्‍डम्+उद्धृत्‍य स्थिरबुद्धिरस्‍मा => स्थिरबुद्धिः+अस्‍मा निश्चयाच्‍चालयितुमिति => निश्चयात्+चालयितुम्+इति क्षेत्रबटुरनिच्‍छन्‍नपि => क्षेत्रबटुः+अनिच्‍छन्+अपि निजालयं गन्‍तुमुदतिष्ठत्। => निजालयम्+ गन्‍तुम्+उदतिष्ठत्। गन्‍तुमुदतिष्ठत्। => गन्‍तुम्+उदतिष्ठत्। ‘‘प्रातर्मार्तण्‍डोदयसमये => ‘‘प्रातः+मार्तण्‍डोदयसमये गोष्ठमागच्‍छे’’ति => गोष्ठम्+आगच्‍छ”+इति तमस्‍मारयत्। => तम्+अस्‍मारयत्। तदापि => तत्+अपि विलम्‍बमानं बटुं => विलम्‍बमानम्+ बटुम्+ बटुं पुन: => बटुम्+ पुन: साऽभ्‍यधात् => सा+अभ्‍यधात् गृहं याहि => गृहम्+ याहि विलम्‍बं मा => विलम्‍बम्+ मा प्रातरागमने। => प्रातः+आगमने। कार्यबाहुल्‍यं मेषाणां => कार्यबाहुल्यम्+ मेषाणाम्+ मेषाणां क्षेत्राण्‍यानयनात्‍प्रागि’’ति। => मेषाणाम्+ क्षेत्राणि+आनयनात्+प्राक्”+इति। क्षेत्राण्‍यानयनात्‍प्रागि’’ति। => क्षेत्राणि+आनयनात्+प्राक्”+इति। तदाज्ञां शिरसा => तदाज्ञाम्+ शिरसा प्राचलत्‍प्रति => प्राचलत्+प्रति अथैकाकिनी => अथ+एकाकिनी चिनारवृक्षविशेषस्‍याध: => चिनारवृक्षविशेषस्‍य+अध: शिलायां किलिञ्जं => शिलायाम्+ किलिञ्जम्+ किलिञ्जं प्रसार्य => किलिञ्जम्+ प्रसार्य मञ्जूषां चोद्घाट्यार्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथनोद्यताभूत्। => मञ्जूषाम्+ च+उद्घाट्य+अर्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथन+उद्यता+अभूत्। चोद्घाट्यार्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथनोद्यताभूत्। => च+उद्घाट्य+अर्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथन+उद्यता+अभूत्। काश्चिद्योतित: => काश्चित्+योषितः ताभिरस्‍मामवलोक्‍य => ताभिः+अस्‍माम्+अवलोक्‍य साहाय्यं नो => साहाय्यम्+ नः दीयतामिति => दीयताम्+इति शीघ्रं च => शीघ्रम्+ च अभ्‍युपायासीत् => अभ्‍युपाय+आसीत् निजासनं द्रुमस्‍य => निजासनम्+ द्रुमस्‍य स्‍वस्‍वगेहं वव्रजु:। => स्‍वस्‍वगेहम्+ वव्रजु:। बालिकेयं स्‍थलस्‍य => बालिका+इयम्+ स्‍थलस्‍य विविक्ततां न => विविक्तताम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि विश्रब्‍धं पादुकागुम्‍फनोद्यता => विश्रब्‍धम्+ पादुकागुम्‍फनोद्यता मन्‍दं मन्‍दं => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं सुखमास्‍त। => मन्‍दम्+ सुखम्+आस्‍त। सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। सरोजवृन्‍दं निशागमनाशङ्कया => सरोजवृन्‍दम्+ निशागमन्+आशङ्कया निशागमनाशङ्कया => निशागमन्+आशङ्कया प्रतीचीं सञ्जिगमिषुः => प्रतीचीम्+ सञ्जिगमिषुः प्रसारितकोमलकरैर्मार्दवं भेजे। => प्रसारितकोमलकरैः+मार्दवम्+ भेजे। शनैर्निर्मक्षिकं सञ्जातम्। => शनैः+निर्मक्षिकम्+ सञ्जातम्। हेमन्‍तर्तुवशाद्भूयिष्ठा: => हेमन्‍तर्तुवशात्+भूयिष्ठा: ग्रामनिवासिनश्च => ग्रामनिवासिनः+च शैत्‍यस्‍यातिरूक्षतामसहमाना => शैत्‍यस्‍य+अतिरूक्षताम्+असहमाना देशान्‍तरं प्रायेण => देशान्‍तरम्+ प्रायेण पांसुलमार्गेऽस्मिन् => पांसुलमार्गे+अस्मिन् नावालोक्‍यन्‍त => न+अवालोक्‍यन्‍त अथेस्‍लामबादनाम्‍नो => अथ+इस्‍लामबादनाम्‍न: समायान्‍तमस्‍मा => समायान्‍तम्+अस्‍मा पुरुषस्‍याकारमद्राक्षीत्। => पुरुषस्‍य+आकारम्+अद्राक्षीत्। कृत्रिमसन्‍त्रासेनोद्विग्‍नेन => कृत्रिमसन्‍त्रासेन+उद्विग्‍न+एव विनोदयितुमात्‍मानमिव => विनोदयितुम्+आत्‍मानम्+इव अनुकूलस्‍थानात्तस्‍मात् => अनुकूलस्‍थानात्+तस्‍मात् समीपमागच्‍छतोऽध्‍वगस्‍याकृतिमधिकाधिकस्‍फुटीभूतामपश्‍यत्‍सा => समीपम्+आगच्‍छत:+अध्‍वगस्‍य+आकृतिम्+अधिकाधिकस्‍फुटीभूताम्+अपश्‍यत्+सा नचिरात्‍स पुरुषोऽन्तिकं => नचिरात्+सः+ पुरुषः+अन्तिकम्+ पुरुषोऽन्तिकं सम्‍प्राप्‍तवान्। => पुरुषः+अन्तिकम्+ सम्‍प्राप्‍तवान्। निबिडगुलमवृतां मां => निबिडगुल्मावृताम्+ माम्+ मां द्रष्टुं => माम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं न => द्रष्टुम्+ न प्रभवेदेष => प्रभवेत्+उष तमुपविशन्‍तं ददर्श => तम्+उपविशन्‍तम्+ ददर्श विश्रब्‍धं च => विश्रब्‍धम्+ च दृष्टिमाक्षिप्‍य => दृष्टिम्+आक्षिप्‍य नाणककोशमपाकर्षत्। => नाणककोशम्+अपाकर्षत्। पुनश्चेतस्‍ततो => पुनः+च+इतः+तत: गणयितुमारब्‍ध:। => गणयितुम्+आरब्‍ध:। प्रत्‍यासन्‍नरजन्‍यां गन्‍तुं => प्रत्यासन्नरजन्याम्+ गन्तुम्+ गन्‍तुं प्रवृत्त: => गन्तुम्+ प्रवृत्त: स्‍यात्‍पुरुषोऽयमिति => स्‍यात्+पुरुष:+अयम्+इति नचिराद्धसनञ्चयं कटिबन्‍धने => नचिरात्+धनसञ्चयम्+ कटिबन्‍धने पान्‍थस्‍तत: => पान्‍थः+तत: पुरश्चचाल। => पुर:+चचाल। शीर्णसुरालयकोणपर्यन्‍तं दृष्टिगोचरो => शीर्णसुरालयकोणपर्यन्‍तम्+ दृष्टिगोचर: क्षणाददृश्‍यतां गत:। => क्षणात्+अदृश्‍यताम्+ गत:। म्‍लानप्रभायां तस्‍यां => म्‍लानप्रभायाम्+ तस्याम्+ तस्‍यां जर्जरायतनमिदमीषद्धूसरपिशाचसादृश्‍यं => तस्याम्+ जर्जरायतनम्+इदम्+ईषत्+धूसरपिशाचसादृश्‍यम्+ जर्जरायतनमिदमीषद्धूसरपिशाचसादृश्‍यं भेजे। => जर्जरायतनम्+इदम्+ईषत्+धूसरपिशाचसादृश्‍यम्+ भेजे। विश्रब्‍धमस्‍मा => विश्रब्‍धम्+अस्‍मा शिलासनं प्रत्‍ययासीत्‍पुनश्च => शिलासनम्+ प्रति+आसीत्+पुनः+च प्रत्‍ययासीत्‍पुनश्च => प्रति+आसीत्+पुनः+च निमग्‍नाऽभूत्। => निमग्‍ना+अभूत्। ध्‍यायन्‍त्‍यास्‍तस्‍या: => ध्‍यायन्‍त्‍याः+तस्या: कस्‍याचिन्‍मेषशावकस्‍य => कस्‍याचित्+मेषशावकस्‍य रेभणं सहसा => रेभणम्+ सहसा सोत्‍थाय => स+उत्‍थाय क्‍लान्‍तशावकं स्‍वबाहुभ्‍यां => क्‍लान्‍तशावकम्+ स्‍वबाहुभ्याम्+ स्‍वबाहुभ्‍यां समुद्धृत्‍य => स्‍वबाहुभ्याम्+ समुद्धृत्‍य समार्दवं प्रेमास्‍पदीभूतं => समार्दवम्+ प्रेमास्‍पदीभूतम्+ प्रेमास्‍पदीभूतं तं => प्रेमास्‍पदीभूतम्+ तम्+ तं मानुषनिर्विशेषमिव। => तम्+ मानुषनिर्विशेषम्+इव। मानुषनिर्विशेषमिव। => मानुषनिर्विशेषम्+इव। निद्रालुस्‍त्‍वं वत्‍स। => निद्रालुः+त्वम्+ वत्‍स। अलं रुतेन। => अलम्+ रुतेन। सत्‍वरं त्‍वां => सत्‍वरम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां शयनम्। => त्‍वाम्+ शयनम्। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा मृदुलवाचाऽवशिष्‍टान्‍मेषान्। => मृदुलवाचा+अवशिष्‍टान्+मेषान्। एकीकर्तुं शीशशब्‍दमकरोत्। => एकीकर्तुम्+ शीशशब्‍दम्+अकरोत्। शीशशब्‍दमकरोत्। => शीशशब्‍दम्+अकरोत्। समीपवर्तिनं गोष्ठकं => समीपवर्तिनम्+ गोष्ठकम्+ गोष्ठकं प्रतियान्‍तीं => गोष्ठकम्+ प्रतियान्‍तीम्+ प्रतियान्‍तीं तामन्‍ये => प्रतियान्‍तीम्+ ताम्+अन्‍ये तामन्‍ये => ताम्+अन्‍ये नचिरात्तया => नचिरात्+तया विश्रान्तिस्‍थमिदं निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दं => विश्रान्तिस्थलम्+इदम्+ निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दम्+ निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दं तालकबन्‍धेन => निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दम्+ तालकबन्‍धेन अथापराह्णात्‍प्रतीक्षमाणो => अथ+अपराह्णात्+प्रतीक्षमाणः दिष्ट्यासीद्दारिकाया => दिष्ट्या+आसीत्+दारिकाया: मञ्जूषायामग्निशलाकापेटिका। => मञ्जूषायाम्+अग्निशलाकापेटिका। यावच्‍च => यावत्+च मार्तण्‍डदेवतालयमुपागात्। => मार्तण्‍डदेवतालयम्+उपागात्। तावत्‍पुरुषयोर्द्वयो: => तावत्+पुरुषयोः+द्वयो: सवेगं विवदमानयो: => सवेगम्+ विवदमानयो: स्‍वरध्‍वनिस्‍तस्‍या: => स्‍वरध्‍वनिः+तस्‍या: केनाप्‍यनर्थेनावश्‍यं भवितव्‍यमत्र => केनापि+अनर्थेन+अवश्‍यम्+ भवितव्‍यम्+अत्र भवितव्‍यमत्र => भवितव्‍यम्+अत्र धैर्यं त्‍याज्‍यम्। => धैर्यम्+ त्‍याज्‍यम्। उद्देशस्‍यास्‍य => उद्देशस्‍य+अस्‍य परिचयास्‍समीपवर्तिन: => परिचयाः+समीपवर्तिन: कस्‍यचित्‍पुराणचिनारतरोरवस्‍थानं तस्‍या: => कस्‍यचित्+पुराणचिनारतरोः+अवस्‍थानम्+ तस्‍या: स्‍मृतिपथं समायात्। => स्‍मृतिपथम्+ समायात्। विशालद्रुमस्‍यास्‍य => विशालद्रुमस्‍य+अस्‍य प्रचण्‍डकोटरस्‍तदाकृतिसमानं वपुस्‍त्रयमपि => प्रचण्‍डकोटरः+तदाकृतिसमानम्+ वपुः+त्रयम्+अपि वपुस्‍त्रयमपि => वपुः+त्रयम्+अपि सम्‍यग्‍गोपयितुं पर्याप्त => सम्‍यक्+गोपयितुम्+ पर्याप्त नि:शब्‍दं च => नि:शब्दम्+ च भवेतामिमौ => भवेताम्+इमौ स्‍यातामिमौ। => स्‍याताम्+इमौ। दुष्टात्‍मनोऽधिकृत्‍य => दुष्टात्‍मन:+अधिकृत्‍य पितामहोऽसकृदभाषतेति => पितामह:+असकृत्+अभाषत+इति कोटरस्थितायास्‍तस्‍या: => कोटरस्थितायाः+तस्‍या: न्‍यपतत्‍पुरुषयोरेकस्‍य => न्‍यपतत्+पुरुषयोः+एकस्‍य वचनं यथा- => वचनम्+ यथा- निधेयमेतद् => निधेयम्+एतद् यथान्‍ये => यथा+अन्‍ये पश्‍येयुरि’’ति। => पश्‍येयुः’’+इति। व्‍यचिन्‍तयत्‍कुतोऽमू => व्‍यचिन्‍तयत्+कुत:+अमू कलहं कुरुत:। => कलहम्+ कुरुत:। ताभ्‍यां निहतस्‍यार्भकस्‍य => ताभ्याम्+ निहतस्‍य+अर्भकस्‍य निहतस्‍यार्भकस्‍य => निहतस्‍य+अर्भकस्‍य वपुरुद्दिश्‍य => वपुः+उद्दिश्‍य विवादेनाने => विवादेन+अनेन पुरुषयोर्नेदिष्ठापि => पुरुषयोः+न+इदिष्ठा+अपि सुरक्षितेत्‍यात्‍मानमभ्‍यनन्‍दत् => सुरक्षिता+इति+आत्‍मानम्+अभ्‍यनन्‍दत् स्‍वरक्षणार्थं च => स्‍वरक्षणार्थम्+ च धन्‍यवादपुर:सरं कृतज्ञतां => धन्‍यवादपुर:सरम्+ कृतज्ञताम्+ कृतज्ञतां मुहुर्मुहुर्हृदन्‍तरे => कृतज्ञताम्+ मुहुः+मुहुः+हृदन्‍तरे मुहुर्मुहुर्हृदन्‍तरे => मुहुः+मुहुः+हृदन्‍तरे कुमारिकेयमपसरत्‍पादशब्‍दमाकर्णयदचिन्‍तयच्‍च। => कुमारिका+इयम्+अपसरत्+पादशब्‍दम्+आकर्णयत्+अचिन्‍तयत्+च। अप्‍येतौ => अपि+एतौ व्रजतोऽमू => व्रजत:+अमू प्रतीपदिशेति => प्रतीपदिश+इति निरुच्‍छ्वासं कि‍ञ्चित्‍प्रत्‍यैक्षिष्ट। => निरुच्‍छ्वासम्+ कि‍ञ्चित्+प्रति+ऐक्षिष्ट। कि‍ञ्चित्‍प्रत्‍यैक्षिष्ट। => कि‍ञ्चित्+प्रति+ऐक्षिष्ट। ततश्च => ततः+च निपुणं कोटरतो => निपुणम्+ कोटरत: देवालयं यावत्‍प्रतिवशति => देवालयम्+ यावत्+प्रतिवशति यावत्‍प्रतिवशति => यावत्+प्रतिवशति तावदवगुण्ठितार्तनादम => तावत्+अवगुण्ठिता+आर्तनादम श्रौषीत्‍सा। => श्रौषीत्+सा। मुहूर्तं विचिन्‍तयन्‍ती। => मुहूर्तम्+ विचिन्‍तयन्‍ती। कस्‍यचिदसह्यवेदनार्दितस्‍य => कस्‍यचित्+असह्यवेदना+आर्दितस्‍य स्‍वनेनानन => स्‍वनेन+अनेन साहाय्यं न => साहाय्यम्+ न चेन्‍मया। => चेत्+मया। नित्‍यमेवाज्ञातजनपरिचरणपरोऽस्ति। => नित्‍यम्+एव+अज्ञातजनपरिचरणपरः+अस्ति। तमुद्देशं निभृतं => तम्+उद्देशम्+ निभृतम्+ निभृतं प्रत्‍यागमनोद्यता => निभृतम्+ प्रत्यागमनोद्यता सामिश्वासनिरोधकं रुतमश्रौषीत्। => सामिश्वासनिरोधकम्+ रुतम्+अश्रौषीत्। रुतमश्रौषीत्। => रुतम्+अश्रौषीत्। आर्तनादोऽप्‍यभूदुच्‍चादुच्‍चतर:। => आर्तनाद:+अपि+अभूत्+उच्‍चात्+उच्‍चतर:। प्रज्‍वलितदीपशलाकयाद्राक्षीत्‍सा => प्रज्‍वलितदीपशलाकया+द्राक्षीत्+सा पञ्चत्रिंशद्वर्षीयं पुरुषमेकमग्रत:। => पञ्चत्रिंशद्वर्षीयम्+ पुरुषम्+एकम्+अग्रत:। पुरुषमेकमग्रत:। => पुरुषम्+एकम्+अग्रत:। गणयन्‍नचिराद्योऽवलोकितस्‍तया => गणयत्+अचिराद्य+अवलोकितः+तया एवासीत्। => एव+आसीत्। पान्‍थोऽसौ। => पान्‍थ:+असौ। मुखमस्‍य => मुखम्+अस्‍य निरुद्धं शरीरं => निरुद्धम्+ शरीरम्+ शरीरं च => शरीरम्+ च गाढं निबद्धमासीत्। => गाढम्+ निबद्धम्+आसीत्। निबद्धमासीत्। => निबद्धम्+आसीत्। अप्‍येष => अपि+एष स्‍यादाहोस्विद्दस्‍युरिति => स्‍यात्+आहोस्वित्+दस्‍युः+इति मुहूर्तं निस्‍पन्दं => मुहूर्तम्+ निस्‍पन्दम्+ निस्‍पन्दं तस्‍थौ => निस्‍पन्दम्+ तस्‍थौ क्षणमात्रं विमृश्‍य => क्षणमात्रम्+ विमृश्‍य शङ्कां च => शङ्काम्+ च निबद्धपुरुषविमोचनपराभूत्। => निबद्धपुरुषविमोचनपरा+अभूत्। ययायं स्‍तम्‍भे => यया+अयम्+ स्‍तम्‍भे ग्रन्‍थीन्निपुणं स्‍वकररुहाग्रैर्विश्‍लथयितुं => ग्रन्‍थीन्निपुणम्+ स्‍वकररुहाग्रैः+विश्‍लथयितुम्+ स्‍वकररुहाग्रैर्विश्‍लथयितुं प्रायतत। => स्‍वकररुहाग्रैः+विश्‍लथयितुम्+ प्रायतत। सरभसं भूमौ => सरभसम्+ भूमौ मृतोऽयमिति => मृतः+अयम्+इति विनतवपुस्‍तदुच्‍छ्वासं श्रुतवती। => विनतवपुः+तदुच्छ्वासम्+ श्रुतवती। यद्ययं दस्‍यु: => यदि+अयम्+ दस्‍यु: तदस्‍मद्गृहे => तत्+अस्‍मत्+गृहे भवेदिति => भवेत्+इति श्वासं निरुध्‍य => श्वासम्+ निरुध्‍य विमर्शयोर्मध्‍ये => विमर्शयोः+मध्‍ये मुहूर्तं चिन्‍ताकुला => मुहूर्तम्+ चिन्‍ताकुला वक्ष्‍यतीति => वक्ष्‍यति+इति परं तदार्तरवमेवाशृणोत् => परम्+ तदार्तरवम्+एव+अशृणोत् तदार्तरवमेवाशृणोत् => तदार्तरवम्+एव+अशृणोत् ध्रुवं पीडितोऽतीति => ध्रुवम्+ पीडितः+अस्ति+इति पीडितोऽतीति => पीडितः+अस्ति+इति तत्‍क्‍लेशं प्रशमयितुं => तत्‍क्‍लेशम्+ प्रशमयितुम्+ प्रशमयितुं निश्चिकाय। => प्रशमयितुम्+ निश्चिकाय। तं निपुणमुत्‍थाप्‍य => तम्+ निपुणम्+उत्‍थाप्‍य निपुणमुत्‍थाप्‍य => निपुणम्+उत्‍थाप्‍य शनैर्मार्गे => शनैः+मार्गे प्रवर्तयितुमुपाक्रमत => प्रवर्तयितुम्+उपाक्रमत दारिकेयम्। => दारिका+इयम्। संक्षोभवृत्तमिदं सकौतुकमाकर्णयिष्‍यत => संक्षोभवृत्तम्+इदम्+ सकौतुकम्+आकर्णयिष्‍यत सकौतुकमाकर्णयिष्‍यत => सकौतुकम्+आकर्णयिष्‍यत भूयिष्ठमहसत् => भूयिष्ठम्+अहसत् परं पितामहो => परम्+ पितामह:+ पितामहो न => पितामह:+ न मामेकाकिनीं बहिर्गन्‍तुमनुमंस्‍यते => माम्+एकाकिनीम्+ बहिगन्‍तुम्+अनुमंस्‍यते बहिर्गन्‍तुमनुमंस्‍यते => बहिगन्‍तुम्+अनुमंस्‍यते मत्‍साहसगुणागुणं विजानती => मत्‍साहसगुणागुणम्+ विजानती केवलमिति => केवलम्+इति चिरेणासदन्निजावसथं कथमपि => चिरेण+असदन्+निजावसथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि चिन्‍तापरस्तिष्ठन्‍नास्‍त => चिन्‍तापरः+तिष्ठन्+आस्‍त तमिस्रायां पथिकं => तमिस्रायाम्+ पथिकम्+ पथिकं कञ्चिदाकर्षन्‍तीं => पथिकम्+ कञ्चित्+आकर्षन्‍तीम्+ कञ्चिदाकर्षन्‍तीं वत्‍सां => कञ्चित्+आकर्षन्‍तीम्+ वत्‍साम्+ वत्‍सां निशाम्‍य => वत्‍साम्+ निशाम्य स्‍थैर्यमापु:। => स्‍थैर्यम्+आपु:। अथाध्‍वग: => अथ+अध्‍वग: समार्दवं वत्‍सया => समार्दवम्+ वत्‍सया परिसान्त्वितश्च => परिसान्त्वित:+च वृद्धाभ्‍यां कृतातिथ्‍य: => वृद्धाभ्याम्+ कृत+आतिथ्‍य: कृतातिथ्‍य: => कृत+आतिथ्‍य: खट्वायां स्थितवान्निश्चलो => खट्वायाम्+ स्थितवान्+निश्चल: स्थितवान्निश्चलो => स्थितवान्+निश्चल: परेद्यव्‍यमस्‍मां दर्शं => परेद्यव्‍यमस्‍माम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं साक्षात्। => दर्शम्+ साक्षात्। कामप्‍यमानुषीं पश्‍यन्निव => कामपि+अमानुषीम्+ पश्‍यन्+इव पश्‍यन्निव => पश्‍यन्+इव क्षणं स => क्षणम्+ स: स्‍तब्‍धोऽभूत्। => स्‍तब्‍धः+अभूत्। मृदुवाचं श्रावं => मृदुवाचम्+ श्रावम्+ श्रावं श्रावं => श्रावम्+ श्रावम्+ श्रावं सहसा => श्रावम्+ सहसा प्रोच्‍चैरुदगिरद् => प्रोच्‍चैः+उदगिरद् भ्रान्तिचेतसं तं => भ्रान्तिचेतसम्+ तम्+ तं मन्‍वाना => तम्+ मन्‍वाना तत्‍प्रामादिकं वच: => तत्‍प्रामादिकम्+ वच: सोपहासं वृद्धाभ्‍यां => सोपहासम्+ वृद्धाभ्याम्+ वृद्धाभ्‍यां बालिका => वृद्धाभ्याम्+ बालिका सङ्कटाद्दारिकयाभिरक्षितो => सङ्कटात्+दारिकया+अभिरक्षितः द्वित्रैर्दिनै: => द्वित्रैः+दिनै: प्रकृतिमापन्‍न: => प्रकृतिम्+आपन्‍न: परमकृतज्ञताकुलस्‍तस्‍यै => परमकृतज्ञताकुलः+तस्‍यै धन्‍यवादान्‍मुहुर्मुहुर्व्‍यतानीत्। => धन्‍यवादात्+मुहुः+मुहुः+व्यतानीत्। धनविनाशं न => धनविनाशम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि व्‍यचिन्‍तयदध्‍वगोऽयम्। => व्‍यचिन्‍तयत्+अध्‍वगः+अयम्। अपरिमितगुणाकृष्टहृदयस्‍तथामितोपकारभारान्‍नतो => अपरिमितगुणाकृष्टहृदयः+तथा+मितोपकारभारात्+नत: परां कोटिमारूढस्‍तामालोकयन् => पराम्+ कोटिम्+आरूढः+ताम्+आलोकयन् कोटिमारूढस्‍तामालोकयन् => कोटिम्+आरूढः+ताम्+आलोकयन् भृशमाकुलोऽभूत्। => भृशम्+आकुलः+अभूत्। निर्गमात्‍प्राङ् => निर्गमात्+प्राङ् मयावश्‍यं बालिकायै => मया+अवश्‍यम्+ बालिकायै पारितोषिकं प्रदेयमिति => पारितोषिकम्+ प्रदेयम्+इति प्रदेयमिति => प्रदेयम्+इति स्‍वमहानुभावं दर्शयितुं => स्‍वमहानुभावम्+ दर्शयितुम्+ दर्शयितुं वृद्धकृषीवलायासावाचख्‍यौ। => दर्शयितुम्+ वृद्धकृषीवलायासौ+आचख्‍यौ। वृद्धकृषीवलायासावाचख्‍यौ। => वृद्धकृषीवलायासौ+आचख्‍यौ। श्रीनगरमागम्‍यतां तावद् => श्रीनगरम्+आगम्‍यताम्+ तावद् भवद्दर्शनसुखं च => भवद्दर्शनसुखम्+ च सर्वनागरिकाणां विदितास्ति => सर्वनागरिकाणाम्+ विदिता+अस्ति विदितास्ति => विदिता+अस्ति सङ्केतस्‍थानं प्रष्टव्‍यम्। => सङ्केतस्‍थानम्+ प्रष्टव्‍यम्। यथार्हमुपग्राह्यं प्रदास्‍यते => यथार्हम्+उपग्राह्यम्+ प्रदास्‍यते अथास्‍मया => अथ+अस्‍मया शीघ्रं प्रत्‍युक्तम्। => शीघ्रम्+ प्रत्युक्तम्। श्रीनगरमतिदूरस्‍थं चरितुमक्षमोऽस्ति => श्रीनगरम्+अतिदूरस्‍थम्+ चलितुम्+अक्षमः+अस्ति चरितुमक्षमोऽस्ति => चलितुम्+अक्षमः+अस्ति पथिकस्‍तामपाङ्गदृशा => पथिकः+ताम्+अपाङ्गदृशा विलोकयन्‍नवदद् => विलोकयन्+अवदद् भवतीं भवत्पितामहं => भवतीम्+ भवत्पिताम्+अहम्+ भवत्पितामहं च => भवत्पिताम्+अहम्+ च नगर्यामानयनाय => नगर्याम्+आनयनाय तरणीं प्रेषयिष्‍यामीति। => तरणीम्+ प्रेषयिष्‍यामि+इति। प्रेषयिष्‍यामीति। => प्रेषयिष्‍यामि+इति। तन्निमन्‍त्रणमवगणय्य => तन्निमन्‍त्रणम्+अवगणय्य तूष्‍णीं स्थिते => तूष्णीम्+ स्थिते गतभार्योऽस्मि। => गतभार्या:+अस्मि। अनपत्‍यासीन्‍मद्गेहिनी। => अनपत्‍य+आसीत्+मत्गेहिनी। वन्‍ध्‍यतयातिकुपितस्‍तां सार्धत्रयोदशवर्षेभ्‍य: => वन्‍ध्‍यतयातिकुपितः+ताम्+ सार्धत्रयोदशवर्षेभ्‍य: प्राग्‍गृहान्निष्‍कासितवानहम्। => प्राक्+गृहात्+निष्‍कासितवान्+अहम्। नान्‍यां च => न+अन्याम्+ च कन्‍यां परिणीतवान्। => कन्याम्+ परिणीतवान्। तरण्‍यश्चेति। => तरण्‍यः+च+इति। पान्‍थस्‍यावशिष्‍टकथानिवेदनं नावश्‍यकम्। => पान्‍थस्‍य+अवशिष्‍टकथानिवेदनम्+ न+आवश्‍यकम्। नावश्‍यकम्। => न+आवश्‍यकम्। सोऽयं सार्धत्रयोदशवत्‍सरेभ्‍य: => सः+अयम्+ सार्धत्रयोदशवत्‍सरेभ्‍य: अस्‍मायाश्च => अस्‍मायाः+च जनितेति => जनिता+इति तावुभौ => तौ+उभौ सानुग्रहं स्‍मेराननो => स+अनुग्रहम्+ स्‍मेराननः भवत्‍पौत्रीं नियमेन => भवत्‍पौत्रीम्+ नियमेन रूप्‍यकाणां शतद्वयं => रूप्‍यकाणाम्+ शतद्वयम्+ शतद्वयं प्रदातुमिच्‍छामीति। => शतद्वयम्+ प्रदातुम्+इच्‍छामि+इति। प्रदातुमिच्‍छामीति। => प्रदातुम्+इच्‍छामि+इति। दीयतां तद्धनं => दीयताम्+ तद्धनम्+ तद्धनं गोक्रयमूल्‍यार्थमिति। => तद्धनम्+ गोक्रयमूल्‍यार्थम्+इति। गोक्रयमूल्‍यार्थमिति। => गोक्रयमूल्‍यार्थम्+इति। सुस्थितिं क्षणात्तर्कयामास => सुस्थितिम्+ क्षणात्+तर्कयामास क्षणात्तर्कयामास => क्षणात्+तर्कयामास पुनर्वक्तुमारभत। => पुनः+वक्तुम्+आरभत। कन्‍येयमवाप्‍स्‍यति => कन्‍या+इयम्+अवाप्‍स्‍यति सर्वमेव => सर्वम्+एव तां पोषयिष्‍ये => ताम्+ पोषयिष्‍ये बोखारादेशोत्‍पादितदुकूलैर्नवरत्‍नखचिताभरणैश्च => बोखारादेशोत्‍पादितदुकूलैः+नवरत्‍नखचिताभरणैः+च तद्वपुरलङ्करिष्‍ये। => तद्वपुः+अलङ्करिष्‍ये। नयनयुग्‍मं मे => नयनयुग्‍मम्+ मे जनितनन्‍दनेनान्‍दयिष्‍यतीति। => जनितनन्‍दनेन+आन्‍दयिष्‍यति+इति। प्रवासिनमेष => प्रवासिनम्+एष पितेति => पिता+इति व्‍याजानादस्‍मा। => व्‍याजानात्+अस्मा। वचनमाकर्ण्‍यं => वचनम्+आकर्ण्य कर्णेऽजपत्। => कर्णे+अजपत्। कथं परिणयेन्निजात्‍मजाम्। => कथम्+ परिणयेत्+निजात्‍मजाम्। परिणयेन्निजात्‍मजाम्। => परिणयेत्+निजात्‍मजाम्। अयुक्तमेवेति => अयुक्तम्+एव+इति व्‍यचिन्‍तयच्‍च => व्‍यचिन्‍तयत्+च वेति। => वा+इति। प्रतिश्रुतमासीदावाभ्‍यां यन्‍न => प्रतिश्रुतम्+आसीत्+आवाभ्याम्+ यत्+न यन्‍न => यत्+न बालिकेयं तत्पितृसकाशं => बालिका+इयम्+ तत्पितृसकाशम्+ तत्पितृसकाशं प्रेषयिष्‍याव => तत्पितृसकाशम्+ प्रेषयिष्‍याव यावज्‍जीवं सुस्थितजीवनसौख्‍यमपहरष्यिते => यावत्+जीवम्+ सुस्थितजीवनसौख्‍यम्+अपहरष्यिते सुस्थितजीवनसौख्‍यमपहरष्यिते => सुस्थितजीवनसौख्‍यम्+अपहरष्यिते कृषीवलोऽवादीत्। => कृषीवलः+अवादीत्। नेयं भवते => न+इयम्+ भवते केनचित्‍कुमारेण => केनचित्+कुमारेण कृतोऽस्‍तीत्‍युक्‍त्‍वा => कृतः+अस्‍ति+इति+उक्‍त्‍वा बाहुं कूर्परेणेषत्‍समचालयत्। => बाहुम्+ कूर्परेणेषत्+समचालयत्। कूर्परेणेषत्‍समचालयत्। => कूर्परेणेषत्+समचालयत्। स्‍वहृदयौदार्यमाविश्चिकीर्षुणा => स्‍वहृदयौदार्यम्+आविश्चिकीर्षुणा पान्‍थेनाभिहितम्। => पान्‍थेन+अभिहितम्। पञ्चशतं रूप्‍यमुद्रा => पञ्चशतम्+ रूप्‍यमुद्रा: मृत्‍युवक्‍त्रात्‍परित्रातोऽस्मि => मृत्‍युवक्‍तात्+परित्रातः+अस्मि भवत्विति। => भवतु+इति। पुनर्विममर्श => पुनः+विममर्श उपन्‍यासोऽयं प्रशस्‍त: => उपन्‍यासः+अयम्+ प्रशस्‍त: नोचितं भाविसौख्‍यमहपर्तुं => न+उचितम्+ भाविसौख्‍यम्+अहपर्तुम्+ भाविसौख्‍यमहपर्तुं बालिकाया:। => भाविसौख्‍यम्+अहपर्तुम्+ बालिकाया:। अथात्‍मगेहिनीं पुनस्‍तत्कर्णे => अथ+आत्‍मगेहिनीम्+ पुनः+तत्कर्णे पुनस्‍तत्कर्णे => पुनः+तत्कर्णे जपिष्‍यन्‍तीं कूर्परेणास्‍पृशत् => जपिष्‍यन्‍तीम्+ कूर्परेण+अस्‍पृशत् कूर्परेणास्‍पृशत् => कूर्परेण+अस्‍पृशत् तूष्‍णीं तिष्ठेति => तूष्णीम्+ तिष्ठ+इति तिष्ठेति => तिष्ठ+इति तां व्‍यजिज्ञपत्। => ताम्+ व्‍यजिज्ञपत्। सदसद्विवेकनिपुणोऽपि => सदसद्विविवेकनिपुणः+अपि वत्‍सामेव => वत्‍साम्+एव निर्णेतुमाज्ञापयत्। => निर्णेतुम्+आज्ञापयत्। अथात्‍यन्‍तगाढप्रशान्‍तता => अथ+अत्‍यन्‍तगाढप्रशान्‍तता प्रकोष्ठेऽस्मिन्। => प्रकोष्ठे+अस्मिन्। मुहूर्तं जोषं => मुहूर्तम्+ जोषम्+ जोषं तस्‍थौ। => जोषम्+ तस्‍थौ। पान्‍थश्च => पान्‍थः+च सोत्‍कण्‍ठं पुरोऽवलम्‍बमानो => सोत्‍कण्‍ठम्+ पुर:+अवलम्‍बमान: पुरोऽवलम्‍बमानो => पुर:+अवलम्‍बमान: वचोऽशृणोत्। => वच:+अशृणोत्। दीयतां रूप्‍याणमर्हते => दीयताम्+ रूप्‍याणम्+अर्हते रूप्‍याणमर्हते => रूप्‍याणम्+अर्हते जनायान्‍यस्‍मै। => जनायानि+अस्‍मै। पितामह्याश्च => पितामह्याः+च निवासस्‍तत्रैव => निवासः+तत्रैव ममापि। => मम+अपि। पर्याप्‍तं धनमेतयो: => पर्याप्‍तम्+ धनम्+एतयो: धनमेतयो: => धनम्+एतयो: मत्‍पोषणार्थमिति => मत्‍पोषणार्थम्+इति सनिश्चयं प्रोच्‍याग्रे => सनिश्चयम्+ प्रोच्‍याग्रे संप्‍लुत्‍योच्‍चै: => संप्‍लुत्‍य+उच्‍चै: स्‍थविरकृषीवलस्‍याङ्के => स्‍थविरकृषीवलस्‍य+अङ्के सुखमुपाविशत्। => सुखम्+उपाविशत्। गुग्‍लुस्तां निरीक्षमाणस्‍तस्‍थौ। => गुग्‍लुः+ताम्+ निरीक्षमाणः+तस्‍थौ। निरीक्षमाणस्‍तस्‍थौ। => निरीक्षमाणः+तस्‍थौ। साभियोगं च => साभियोगम्+ च पथिकमालोकयत्। => पथिकम्+आलोकयत्। संग्रथितमभूत्। => संग्रथितम्+अभूत्। कम्‍पयंश्च => कम्‍पयन्+च द्वारं प्रति => द्वारम्+ प्रति चलिष्‍यन्‍नभ्‍यधात्। => चलिष्‍यन्+अभ्‍यधात्। नाभविष्‍यत्तदावयोरप्‍यस्‍मासमानरूपगुणादिसम्‍पन्‍नाभविष्‍यद्दारिका। => न+अभविष्‍यत्+तदा+आवयोः+अपि+अस्‍मासमानरूपगुणादिसम्‍पन्‍ना+अभविष्‍यत्+दारिका। सदर्पं समुदीर्य => सदर्पम्+ समुदीर्य विजनेनाध्‍वना => विजनेन+अध्‍वना स्‍वगेहं प्रति => स्‍वगेहम्+ प्रति सायासं प्राचलदध्‍वग:। => सायासम्+ प्राचलत्+अध्‍वग:। प्राचलदध्‍वग:। => प्राचलत्+अध्‍वग:। सैषा => सा+एषा गिरेरुपत्‍यकायामासीदेकं लघु => गिरेः+उपत्‍यकायाम्+आसीत्+एकम्+ लघु यत्कि‍ञ्चिदप्‍यपेक्षितं भवति => यत्+कि‍ञ्चित्+अपि+अपेक्षितम्+ भवति तत्‍सर्वमासीत्, => तत्‍सर्वम्+आसीत्, किन्‍त्‍वतिसामान्‍यरूपेण। => किन्‍तु+अतिसामान्‍यरूपेण। राजभवनमासीत्, => राजभवनम्+आसीत्, सामन्‍ताश्च। => सामन्‍ताः+च। नासीद् => न+आसीद् नासीत्‍कोऽपि => न+आसीत्+कोऽपि केवलैका => केवला+एका नाभवत्किल => न+अभवत्+किल तत्‍पश्चादन्‍या => तत्‍पश्चात्+अन्‍या आसीच्‍चम्‍पाकुमारी। => आसीत्+चम्‍पाकुमारी। चम्‍पाकुसुमं तस्‍यै => चम्‍पाकुसुमम्+ तस्‍यै: तेष्‍वगणितानि => तेषु+अगणितानि तेषां सुगन्‍धेन => तेषाम्+ सुगन्‍धेन समीरोऽपि => समीरः+अपि ससुगन्‍धोऽभवत्। => ससुगन्‍धः+अभवत्। सुगन्‍धेनानेन => सुगन्‍धेन+अनेन हृदयं विह्ललं => हृदयम्+ विह्ललम्+ विह्ललं भवति => विह्ललम्+ भवति तां चम्‍पभिधेयामकरोत्। => ताम्+ चम्‍पाभिधेयाम्+अकरोत्। चम्‍पभिधेयामकरोत्। => चम्‍पाभिधेयाम्+अकरोत्। प्रतिवर्षं महानुत्‍सवो => प्रतिवर्षम्+ महान्+उत्‍सव: महानुत्‍सवो => महान्+उत्‍सव: अस्मिन्‍नवसरे => अस्मिन्+अवसरे प्रजाजनाश्चम्‍पापुष्‍पभारभरा: => प्रजाजनाः+चम्‍पापुष्‍पभारभरा: सैषा => सा+एषा एभिर्जन्‍मदिवसै: => एभिः+जन्‍मदिवसै: वयोऽप्‍यवर्द्धत्, => वयः+अपि+अवर्द्धत्, सन्निविष्‍टोऽभवन्‍मुखे => सन्निविष्‍टः+अभवत्+मुखे आसीदेष => आसीत्+एष राजदम्‍पत्‍योर्मध्‍ये => राजदम्‍पत्‍योः+मध्‍ये शुभ्रापरिधानैराच्‍छन्‍ना => शुभ्रापरिधानैः+आच्‍छन्‍ना आसीदधस्‍तले => आसीत्+अध:+तले रजतस्‍यैका => रजतस्‍य+एका आसीदेषा => आसीत्+एषा सहस्रदलमिव => सहस्रदलम्+इव स्‍वोपहारं समर्ययति => स्‍वोपहारम्+ समर्ययति तद्दिशामवलोक्‍य => तददिशाम्+अवलोक्‍य यज्ञधूपमिव => यज्ञधूपम्+इव करकमलयोरेतयोरेव => करकमलयोः+एतयोः+एव आसीदेषा => आसीत्+एषा अनवद्यमाननमासीत्, => अनवद्यम्+आननम्+आसीत्, सैषा => सा+एषा द्रष्टुं न => द्रष्टुम्+ न साहसमकरोत्। => साहसम्+अकरोत्। स्‍वर्गीयसौन्‍दर्यं जनसामान्‍यदृष्टया => स्‍वर्गीयसौन्‍दर्यम्+ जनसामान्‍यदृष्टया कलुषितं भवितुं => कलुषितम्+ भवितुम्+ भवितुं शक्‍नोति। => भवितुम्+ शक्‍नोति। इवास्ति => इव+अस्ति ग्रीवायां च => ग्रीवायाम्+ च चम्‍पापुष्‍पाणां हारा => चम्‍पापुष्‍पाणाम्+ हारा: हारानेतांश्च => हारान्+इताम्+च राजस्‍योपकर्मचारिजनास्‍तां परिवेशयन्ति => राजस्‍य+उपकर्मचारिजनाः+ताम्+ परिवेशयन्ति सर्वेषां लघूनां => सर्वेषाम्+ लघूनाम्+ लघूनां महतां => लघूनाम्+ महताम्+ महतां वोपहारान् => महताम्+ वा+उपहारान् वोपहारान् => वा+उपहारान् रक्ताधरेणेषद् => रक्ताधरेण+ईषद् अस्मिन्‍नेवावसरे => अस्मिन्+एव+अवसरे विचित्रैका => विचित्रा+एका घटनाघटत्। => घटना+अघटत्। पूजाकर्तृणां मध्‍यत: => पूजाकर्तृणाम्+ मध्‍यत: युवाऽग्रे => युवा+अग्रे पूजामालिकां कराभ्‍यां => पूजामालिकाम्+ कराभ्याम्+ कराभ्‍यां गृहीत्‍वा, => कराभ्याम्+ गृहीत्‍वा, समक्षमागत्‍य => समक्षम्+आगत्‍य मुखं निर्निमेष: => मुखम्+ निर्निमेष: चकितचकितावास्‍ताम्। => चकितचकितौ+आस्‍ताम्। किंकर्तव्‍यविमूढतां गत:। => किकर्तव्‍यविमूढताम्+ गत:। स्मितमलोपि। => स्मितम्+अलोपि। युवानमुक्तवान् => युवानम्+उक्तवान् युवाऽग्रसरोऽभूत्। => युवा+अग्रसरः+अभूत्। किन्‍त्‍वाश्चर्यम्!! => किन्‍तु+आश्चर्यम्!! स्‍वीयां मालिकां => स्वीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राजकुमार्या: => मालिकाम्+ राजकुमार्या: समर्पयितुमैच्‍छत्। => समर्पयितुम्+ऐच्‍छत्। चकितावास्‍ताम्, => चकितौ+आस्‍ताम्, विकलस्‍तथा => विकलः+तथा स्मितदृष्टतां गतम्। => स्मितदृष्टताम्+ गतम्। असभ्‍योऽसि। => असभ्‍यः+असि। पुनरि‍ङ्गितेनाकथयत् => पुनः+इङ्गितेन+अकथयत् कर्णमेव => कर्णम्+एव नाददत्। => न+अददत्। सत्‍यमेव => सत्यम्+एव स्‍वीयां मालिकां => स्वीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राजकुमार्या => मालिकाम्+ राजकुमार्या: हस्‍तयोरेव => हस्‍तयोः+एव महदसमञ्जसमजायत्। => महत्+असमञ्जसम्+अजायत्। ‘‘कोऽसि => ‘‘कः+असि युवाऽवदत् => युवा+अवदत् ‘‘वैदेशिकोऽस्मि। => ‘‘वैदेशिकः+अस्मि। योजनानां शतं => योजनानाम्+ शतम्+ शतं दूरे => शतम्+ दूरे अस्‍म्‍यहं तत्रत्‍य: => अस्‍मि+अहम्+ तत्रत्‍य: आगतोऽस्मि => आगतः+अस्मि देशाटनायेति। => देशाटनाय+इति। सङ्क्षेपेणैव => सङ्क्षेपेण+एव रीतिपरम्‍परामावेद्योक्तवान् => रीतिपरम्‍पराम्+आवेद्य+उक्तवान् निजहस्‍तगु‍म्फितैव => निजहस्‍तगु‍म्फित+एव मालिकां गुम्‍फति, => मालिकाम्+ गुम्‍फति, लौहमालिकां गुम्‍फति- => लौहमालिकाम्+ गुम्‍फति- युवाऽवदत्। => युवा+अवदत्। स्‍वकीयां मालिकां => स्वकीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राज्ञो => मालिकाम्+ राज्ञः गलप्रदेश एव => गलप्रदेशे+ एव स्‍याल्‍लघुर्वा...............। => स्‍यात्+लघुः+वा...............। सोऽवदत्- => सः+अवदत्- ‘‘मदीयेयं मालिका => ‘‘मदीय+इयम्+ मालिका कुसुमान्‍यपि => कुसुमानि+अपि स्‍वेनैव => स्‍वेन+एव सुगन्धितान्‍यपि। => सुगन्धितानि+अपि। मालिकां तां => मालिकाम्+ ताम्+ तां जग्राह। => ताम्+ जग्राह। अवितथमवितथम्, => अवितथम्+अवितथम्, कथं कया => कथम्+ कया विनिर्मितानि-बहुकलाभराणि!’’ => विनिर्मितानि-बहुकला+आभराणि!’’ सर्वेऽवदन्। => सर्वे+अवदन्। मालिकां राजकुमार्या => मालिकाम्+ राजकुमार्या: युवकं पश्‍यन्‍नवोचत् => युवकम्+ पश्‍यन्+अवोचत् पश्‍यन्‍नवोचत् => पश्‍यन्+अवोचत् वयं तवानेनोपहारेणातिप्रसन्‍ना: => वयम्+ तव+अनेन+उपहारेण+अतिप्रसन्‍ना: तवानेनोपहारेणातिप्रसन्‍ना: => तव+अनेन+उपहारेण+अतिप्रसन्‍ना: कोषाध्‍यक्षं नेत्रविषयीकृत्‍य => कोषाध्‍यक्षम्+ नेत्रविषयीकृत्‍य ‘‘दीयतां पारितोषिकम्’’ => ‘‘दीयताम्+ पारितोषिकम्’’ युवकेनाभिनन्‍दनम‍कारि। => युवकेन+अभिनन्‍दनम्+अकारि। मालामादाय => मालाम्+आदाय ग्रीवायां परिवेशितवती। => ग्रीवायाम्+ परिवेशितवती। स्मितमकरोत्। => स्मितम्+अकरोत्। लज्‍जारुण्‍यं स्‍फुटमभवत्। => लज्‍जारुण्‍यम्+ स्‍फुटम्+अभवत्। स्‍फुटमभवत्। => स्‍फुटम्+अभवत्। राजप्रासादं संस्‍पृश्‍य => राजप्रासादम्+ संस्‍पृश्‍य नीचैरगाद्दिवसपति:। => नीचैः+अगात्+दिवसपति:। आसीदेक: => आसीत्+एक: उद्यानेऽस्मिन्‍नानाविधफलपुष्‍पभारभरा => उद्याने+अस्मिन्+नानाविधफलपुष्‍पभारभरा शान्तिसाम्राज्‍यमस्ति => शान्तिसाम्राज्‍यम्+अस्ति शाखिनां शिखरेषु => शाखिनाम्+ शिखरेषु आसीत्किरणानां जालवितानम्। => आसीत्+किरणानाम्+ जालवितानम्। विहर्तुमागता। => विहर्तुम्+आगता। बहिर्निस्‍सरत: => बहिः+निस्‍सरत: कुसुममेकमपतच्‍चरणे। => कुसुमम्+एकम्+अपतत्+चरणे। तं समादाय => तम्+ समादाय कीदृशोऽसौ => कीदृशः+असौ कुसुममिदं किल!! => कुसुम्+इदम्+ किल!! सैव => स+एव किमागच्‍छत् => किम्+आगच्‍छत् राजकुमार्याश्चेतसि। => राजकुमार्याः+चेतसि। तां मालिकां => ताम्+ मालिकाम्+ मालिकां जिघ्रति, => मालिकाम्+ जिघ्रति, नासीत्‍कोऽपि => न+आसीत्+कोऽपि कथं विलुप्‍त:, => कथम्+ विलुप्‍त:, हस्‍तनिर्मितकुसुमानां रागोऽपि => हस्‍तनिर्मितकुसुमानाम्+ रागः+अपि रागोऽपि => रागः+अपि मालिकां कण्‍ठान्निस्‍सारितवती। => मालिकाम्+ कण्‍ठात्+निस्‍सारितवती। कण्‍ठान्निस्‍सारितवती। => कण्‍ठात्+निस्‍सारितवती। तस्मिन्‍नेवावसरे => तस्मिन्+एव+अवसरे अवलोकितं तया => अवलोकितम्+ तया अनायासेनैव => अनायासेन+एव राजकुमारीमभिवाद्य => राजकुमारीम्+अभिवाद्य प्राकारस्‍योपरिभागे => प्राकारस्‍य+उपरिभागे समक्षमतिष्ठत्। => समक्षम्+अतिष्ठत्। मालिकासुरभिस्‍तु => मालिकासुरभिः+तु नास्‍त्‍येवाधुना, => न+अस्‍ति+एव+अधुना, कथं कालिमाभृतानि => कथम्+ कालिमा+आभृतानि कालिमाभृतानि => कालिमा+आभृतानि युवाऽवदत्। => युवा+अवदत्। हस्‍तनिर्मितेयं माला => हस्‍तनिर्मिता+इयम्+ माला कियत्‍कालं यावत् => कियत्+कालम्+ यावत् भवदीयोद्यानकुसुमानि => भवदीय+उद्यानकुसुमानि दिवसेकमात्रमेव => दिवसेकमात्रम्+एव कियत्‍कालं यावन्‍नवीना => कियत्+कालम्+ यावत्+नवीना यावन्‍नवीना => यावत्+नवीना राजकुमार्याश्चन्‍द्रानने => राजकुमार्याः+चन्‍द्रानने दृ‍ष्टिं स्थिरीकृत्‍य => दृष्टिम्+ स्थिरीकृत्‍य स्मितं कर्तुमारेभे। => स्मितम्+ कर्तुम्+आरेभे। कर्तुमारेभे। => कर्तुम्+आरेभे। शनैरवदत् => शनैः+अवदत् किमपरामप्‍येकां मालिकाम्? => किम्+अपाराम्+अपि+एकाम्+ मालिकाम्? तादृशीं मालिका => तादृशीम्+ मालिका नास्ति => न+अस्ति गुम्‍पनेऽपि => गुम्‍पने+अपि नात्राहं समर्थ:। => न+अत्र+अहम्+ समर्थ:। अस्‍त्‍येकान्‍या => अस्‍ति+एक+अन्‍या तामर्पयामि => ताम्+अर्पयामि युवावदत्। => युवा+अवदत्। कौतूहलेनाक्रान्‍ता => कौतूहलेन+आक्रान्‍ता सास्ति => सा+अस्ति किं मौक्तिकै:......। => किम्+ मौक्तिकै:......। मौक्तिकैरेव => मौक्तिकैः+एव मौक्तिकास्‍तु => मौक्तिकाः+तु एवमेव.......। => एवम्+एव.......। स्‍वीकरिष्‍यस्‍येतां मालिकाम्? => स्‍वीकरिष्‍यस्‍य+एताम्+ मालिकाम्? नखशिखान्‍तं कम्‍पमाना => नखशिखान्‍तम्+ कम्‍पमाना किञ्चिदप्‍यूचे => किञ्चित्+अपि+ऊचे राजकुमार्याश्चम्‍पाया: => राजकुमार्याः+चम्‍पाया: दक्षिणस्‍यां दिशि => दक्षिणस्‍याम्+ दिशि अस्‍त्‍येको => अस्‍ति+एक: तस्‍योपरि => तस्‍य+उपरि दृश्‍यं दिदृक्षन्ति। => दृश्‍यम्+ दिदृक्षन्ति। गवाक्षमुद्घाटय => गवाक्षम्+उद्घाटय मृदुशैय्यायां शयाना => मृदुलशैय्यायाम्+ शयाना दुग्‍धधवलायां शय्यायां => दुग्‍धधवलायाम्+ शय्यायाम्+ शय्यायां शयाना => शय्यायाम्+ शयाना स्‍वगतमुक्तवती..............। => स्‍वगतम्+उक्तवती..............। ध्‍वनिरश्रूयत् => ध्‍वनिः+अश्रूयत् ‘‘आम् राजकुमारि। => ‘‘आम्+ राजकुमारि। त्‍वमत्रागतोऽसि, => त्‍वम्+अत्र+अगत:+असि, अस्‍यां वेलायाम्। => अस्‍याम्+ वेलायाम्। ‘आम् राजकुमारि’, => ‘आम्+ राजकुमारि’, ‘‘कथमागतोऽसि?’’ => ‘‘कथम्+आगत:+असि?’’ ‘मालां समर्पयितुं => ‘मालाम्+ समर्पयितुम्+ समर्पयितुं राजकुमारि!’ => समर्पयितुम्+ राजकुमारि!’ ‘आम् मालाकार!’ => ‘आम्+ मालाकार!’ ‘स्‍वकरिष्‍यस्‍येतां मालिकाम्!’ => ‘स्‍वकरिष्‍यसि+एताम्+ मालिकाम्!’ घण्‍टानादसंसूचनानन्‍तरमेव। => घण्‍टानादसंसूचनानन्‍तरम्+एव। नैस्‍तब्‍ध्‍यं प्रासरच्‍चतुर्दिक्षु। => नैस्‍तब्‍ध्‍यम्+ प्रासरत्+चतुर्दिक्षु। प्रासरच्‍चतुर्दिक्षु। => प्रासरत्+चतुर्दिक्षु। शनैरवदत् => शनैः+अवदत् शनैरवदत् => शनैः+अवदत् प्रतिदिनं राजकुमार्या => प्रतिदिनम्+ राजकुमार्या: सम्मिलनं भवति, => सम्मिलनम्+ भवति, युवकमालाकारोऽवदत् => युवकमालाकारः+अवदत् स्‍वीकरणीययेयं मालिका => स्‍वीकरणीया+इयम्+ मालिका पूर्ववन्‍मौनमालम्बितवती। => पूर्ववत्+मौनम्+आलम्बितवती। वक्तुमारेभे => वक्तुम्+आरेभे ‘‘अद्याहं निर्णयं => ‘‘अद्य+अहम्+ निर्णयम्+ निर्णयं वाञ्छामि, => निर्णयम्+ वाञ्छामि, मदीयेयं मालिका => मदीया+इयम्+ मालिका अस्‍वीकृतास्ति, => अस्‍वीकृता+अस्ति, सूर्योदयात्‍पूर्वमेव => सूर्योदयात्+पूर्वमेव राज्‍यमिद त्‍वदीयं => राज्‍यम्+इदम्+ त्‍वदीयम्+ त्‍वदीयं त्‍यक्‍त्‍वा => त्‍वदीयम्+ त्‍यक्‍त्‍वा गन्‍तुकामोऽस्मि, => गन्‍तुकामः+अस्मि, नास्मि => न+अस्मि समर्थोऽधिकं प्रतीक्षितुम्। => समर्थः+अधिकम्+ प्रतीक्षितुम्। सुखशान्तिरस्ति, => सुखशान्तिः+अस्ति, कियदानन्‍दोल्‍लास-, => कियत्+आनन्‍दोल्‍लास:, शनैरुक्तवती => शनैः+उक्तवती ‘‘आम् राजकुमारि!’’ => ‘‘आम्+ राजकुमारि!’’ अस्‍त्‍यधिकाधिकं मूल्‍यम्। => अस्‍ति+अधिकाधिकम्+ मूल्‍यम्। सर्वस्‍वमेव => सर्वस्वम्+एव अवदन्‍मालाकार: => अवदत्+मालाकार: ‘‘किमेतत्‍कृते => ‘‘किम्+एतत्+कृते नाहं परिगणितोऽस्मि => न+अहम्+ परिगणितः+अस्मि परिगणितोऽस्मि => परिगणितः+अस्मि मत्पिताऽस्ति => मत्पिता+अस्ति अहं च => अहम्+ च तुभ्‍यं सर्वस्‍वं => तुभ्‍यम्+ सर्वस्वम्+ सर्वस्‍वं दत्त्‍वा => सर्वस्वम्+ दत्त्‍वा राज्ञोऽपमानं करिष्‍यामि, => राज्ञः+अपमानम्+ करिष्‍यामि, पितरं च => पितरम्+ च पीडां दत्त्‍वा => पीडाम्+ दत्त्‍वा सुखं प्राप्‍तुं => सुखम्+ प्राप्‍तुम्+ प्राप्‍तुं नैव => प्राप्‍तुम्+ न+एव नैव => न+एव शनैरस्‍पष्टशब्‍देष्‍ववदत् => शनैः+अस्‍पष्टशब्‍देषु+अवदत् त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तेनोक्तम् – => तेन+उक्तम्+ – विदितमिदमासीत्, => विदितम्+इदम्+आसीत्, विचारितं यत्तद्रहस्‍यं => विचारितम्+ यत्+तत्+रहस्‍यम्+ यत्तद्रहस्‍यं न => यत्+तत्+रहस्‍यम्+ न पूर्वं कथयामि। => पूर्वम्+ कथयामि। अहं तु => अहम्+ तु सर्वमपि => सर्वम्+अपि त्‍वां सुखितां => त्‍वाम्+ सुखिताम्+ सुखितां कर्तुमैच्‍छम्। => सुखिताम्+ कर्तुम्+ऐच्‍छम्। कर्तुमैच्‍छम्। => कर्तुम्+ऐच्‍छम्। पितुरपमानस्‍याशङ्कापि => पितुः+अपमानस्‍य+आशङ्का+अपि नैव => न+एव नैव => न+एव नास्‍म्‍यहं मालाकार:, => न+अस्‍मि+अहम्+ मालाकार:, राजकुमारोऽहम्। => राजकुमारः+अहम्। चकिताभवत्। => चकिता+अभवत्। अहमस्मि => अहम्+अस्मि वेषं परिवर्त्‍य, => वेषम्+ परिवर्त्‍य, त्‍वां पूजयितुं, => त्‍वाम्+ पूजयितुम्, प्रसादं च => प्रसादम्+ च प्राप्तुमागतवानासम्। => प्राप्तुम्+आगतवान्+आसम्। स्‍नेहपूरकण्‍ठेनावादीत्- => स्‍नेहपूरकण्‍ठेन+अवादीत्- ‘‘तत्किं मां => ‘‘तत्+किम्+ माम्+ मां परीक्षितुं => माम्+ परीक्षितुम्+ परीक्षितुं समागतो => परीक्षितुम्+ समागत: तथैवोत्तरितम्– => तथैव+उत्तरितम्– सत्‍यमहमर्घ्‍यं समर्पयितु.....................। => सत्‍यम्+अहम्+अर्घ्‍यम्+ समर्पयितु.....................। नैव => न+एव श्रुतेयं वाक्। => श्रुता+इयम्+ वाक्। विद्रुमरक्ताधरोष्ठेन => विद्रुम्+अरक्ताधरोष्ठेन स्मितं विधाय => स्मितम्+ विधाय ग्रीवां च => ग्रीवाम्+ च दूरं चलितुं => दूरम्+ चलितुम्+ चलितुं कथं => चलितुम्+ कथम्+ कथं पारयिष्‍यामि?’’ => कथम्+ पारयिष्‍यामि?’’ देहस्‍तपिष्‍यति। => देहः+तपिष्‍यति। ‘‘अहं स्‍वतनुच्‍छायां => ‘‘अहम्+ स्‍वतनुच्‍छायाम्+ स्‍वतनुच्‍छायां करिष्‍यामि। => स्‍वतनुच्‍छायाम्+ करिष्‍यामि। शोषमेष्‍यति। => शोषम्+एष्‍यति। ‘‘अहं पानीयमन्विष्‍य => ‘‘अहम्+ पानीयम्+अन्विष्‍य पानीयमन्विष्‍य => पानीयम्+अन्विष्‍य ‘‘देहं धूलिरावरिष्‍यति। => ‘‘देहम्+ धूलिः+आवरिष्‍यति। धूलिरावरिष्‍यति। => धूलिः+आवरिष्‍यति। ‘‘अहं शिरोवेष्टनेन => ‘‘अहम्+ शिरोवेष्टनेन ‘‘ममाङ्के => ‘‘मम+अङ्के वक्तुमथ => वक्तुम्+अथ नावशिष्‍यते। => न+अवशिष्‍यते। राजकुमार्योक्तम्– => राजकुमारी+उक्तम्– कालमिहैव => कालम्+इह+एव समागतायां ते => समागतायाम्+ ते युवाऽकथयत् => युवा+अकथयत् ‘‘नेत: => ‘‘न+इत: परं निवसितुं => परम्+ निवसितुम्+ निवसितुं शक्‍यते। => निवसितुम्+ शक्‍यते। राज्‍येऽव्‍यवस्‍था => राज्‍ये+अव्‍यवस्‍था मौनमगृह्णात्। => मौनम्+अगृह्णात्। सविनयं राजकुमारोऽकथयत् => सविनयम्+ राजकुमारः+अकथयत् राजकुमारोऽकथयत् => राजकुमारः+अकथयत् क्रीडाभिरेव => क्रीडाभिः+एव लेशोऽपि => लेशः+अपि नानुभूत:, => न+अनुभूत:, यावद्दिनं तौ => यावत्+दिनम्+ तौ परस्‍परमङ्के => परस्‍परम्+अङ्के समुत्‍पन्‍नायां फलानि => समुत्‍पन्‍नायाम्+ फलानि पिपासायां नद्या => पिपासायाम्+ नद्या: जलं सेवेते। => जलम्+ सेवेते। बहुभिर्दिनैर्निजराज्‍यसीमाऽलभ्‍यत। => बहुभिः+दिनैः+निजराज्‍यसीमा+अलभ्‍यत। ततोऽप्‍यधिकम्। => ततः+अपि+अधिकम्। तस्‍मादप्‍यल्‍पमिदं राज्‍यम् => तस्‍मात्+अपि+अल्‍पम्+इदम्+ राज्‍यम्+ राज्‍यम् किञ्चिदस्ति, => राज्‍यम्+ किञ्चित्+अस्ति, किञ्चिदस्ति, => किञ्चित्+अस्ति, नास्ति। => न+अस्ति। लुण्‍ठनं क्रियते। => लुण्‍ठनम्+ क्रियते। नासीत्। => न+आसीत्। राजाऽविदितवृत्तो => राजा+अविदितवृत्त: रूपवानस्ति, => रूपवान्+अस्ति, परं बुद्धिर्न => परम्+ बुद्धिः+न बुद्धिर्न => बुद्धिः+न प्रजाया वा => प्रजायाः+ वा तं न => तम्+ न स रागमत्तस्तिष्ठति,- => स:+ रागमत्तः+तिष्ठति,- रागमत्तस्तिष्ठति,- => रागमत्तः+तिष्ठति,- मृगयां करोति, => मृगयाम्+ करोति, सुन्‍दरीरन्विष्‍य => सुन्‍दरीः+अन्विष्‍य युवतीर्निजप्रासादमलङ्करोति। => युवतीः+निजप्रासादम्+अलङ्करोति। बह्वयस्‍तस्‍य => बह्वयः+तस्‍य सर्वमिदं न => सर्वम्+इदम्+ न परं प्रसन्‍ना => परम्+ प्रसन्‍ना स्‍वहृदयशुक्तिमौक्तिकमालाऽर्पिता– => स्‍वहृदयशुक्तिमौक्तिकमाला+अर्पिता– नेदं साधारणं => न+इदम्+ साधारणम्+ साधारणं किञ्चित्। => साधारणम्+ किञ्चित्। सर्वस्‍वं तन्‍मायया => सर्वस्वम्+ तत्+मायया तन्‍मायया => तत्+मायया प्रसन्‍नाऽऽसीत्। => प्रसन्‍ना+आसीत्। प्रासादस्‍योपरितने => प्रासादस्‍य+उपरितने धवलाऽट्टालिका। => धवला+अट्टालिका। पूर्वं निवसन्‍त्‍या: => पूर्वम्+ निवसन्‍त्‍या: राजाऽऽज्ञाऽभूत् => राजा+आज्ञा+अभूत् एकैकश: => एक+एकश: उपरितोऽवतीर्य => उपरितः+अवतीर्य भृकुटिमुन्‍नमय्य => भृकुटिम्+उन्‍नमय्य सन्‍देशवाहिकाऽकथयत्– => सन्‍देशवाहिका+अकथयत्– ‘‘पूर्णस्‍तेऽवधिरिह => ‘‘पूर्णः+ते+अवधिः+इह अभिनवेह => अभिनव+इह सर्वमिदं न => सर्वम्+इदम्+ न स्‍फटिकाट्टालिकायां निवसति। => स्‍फटिकाट्टालिकायाम्+ निवसति। कियदिह => कियत्+इह प्रतिक्षणमागत्‍य => प्रतिक्षणम्+आगत्‍य पृच्‍छति–‘‘कष्टं तु => पृच्‍छति–‘‘कष्टम्+ तु नानुभयते?’’ => न+अनुभूयते?’’ इहैव => इहा+एव व्‍याप्‍तायां ज्‍योत्‍स्‍नायां => व्‍याप्‍तायाम्+ ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+ ज्‍योत्‍स्‍नायां टिमटिमायमानासु => ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+ टिमटिमायमानासु साश्‍चर्यं पृच्‍छति => साश्चर्यम्+ पृच्‍छति इहाप्‍युद्यानमस्ति। => इह+अपि+उद्यानम्+अस्ति। परं तत्र => परम्+ तत्र यदैतानि => यत्+एतानि उद्यानमालोकितं भवति; => उद्यानम्+आलोकितम्+ भवति; परमेषु => परम+एषु –राज्ञाऽऽगन्‍तव्‍यमासीत्। => –राज्ञा+आगन्‍तव्‍यम्+आसीत्। तं विना => तम्+ विना शून्‍यतामनुभवति। => शून्‍यताम्+अनुभवति। अट्टालिकातोऽवतीर्य => अट्टालिकातः+अवतीर्य भ्रमितुमागच्‍छत्। => भ्रमितुम्+आगच्‍छत्। मुखं निधाय => मुखम्+ निधाय कथमेते => कथम्+एते एकोऽपि => एकः+अपि तरुर्नास्ति। => तरुः+न+अस्ति। मनस्‍येवाचिन्‍तयत्, => मनसि+एव+अचिन्‍तयत्, अद्यागते => अद्य+आगते चम्‍पार्थं निवेदयिष्‍यामि। => चम्‍पार्थम्+ निवेदयिष्‍यामि। स्‍वपाणिभ्‍यामेव => स्‍वपाणिभ्‍याम्+एव चम्‍पातरुकमारोपशयिष्‍यामि। => चम्‍पातरुकम्+आरोपशयिष्‍यामि। मालां ग्रथित्‍वा => मालाम्+ ग्रथित्‍वा मन्‍दं व्‍याहरति, => मन्‍दम्+ व्‍याहरति, कर्णं दत्त्‍वाऽशृणोत्– => कर्णम्+ दत्त्‍वा+अशृणोत्– दत्त्‍वाऽशृणोत्– => दत्त्‍वा+अशृणोत्– तामानीतवानसि?’’ => ताम्+आनीतवान्+असि?’’ कश्चिदुदतरत्। => कश्चिद्+उदतरत्। नन्‍वयं राज्ञ: => ननु+अयम्+ राज्ञ: ‘‘तन्‍मम => ‘‘तत्+मम सपत्नीमानीतवानसि?’’ => सपत्नीम्+आनीतवान्+असि?’’ तद्विषयकमेवोच्‍यते => तद्विषयकम्+एव+उच्‍यते ‘‘तत्‍का => ‘‘तत्+का राजाऽकथयत्– => राजा+अकथयत्– निर्धनस्‍यैकस्‍य => निर्धनस्‍य+एकस्य अनाथेति => अनाथ+इति कृत्‍वाऽऽनीता => कृत्‍वा+आनीता पुनरकथयत्– => पुनः+अकथयत्– त्‍वदर्थं कवेलमानीता। => त्‍वदर्थम्+ केवलम्+आनीता। कवेलमानीता। => केवलम्+आनीता। समपेक्षिताऽऽसीत्। => समपेक्षिता+आसीत्। सेविकाऽस्ति। => सेविका+अस्ति। संज्ञाशून्‍येवाभवत्। => संज्ञाशून्य+इव+अभवत्। अधिकमाकर्णयितुं नास्‍थात्, => अधिकम्+आकर्णयितुम्+ न+आस्‍थात्, नास्‍थात्, => न+आस्‍थात्, निशायामागच्‍छत्, => निशायाम्+आगच्‍छत्, परं राजकुमारी => परम्+ राजकुमारी शब्‍दं नाकथयत्। => शब्दम्+ न+अकथयत्। नाकथयत्। => न+अकथयत्। राजऽपृच्‍छत्– => राजा+अपृच्‍छत्– ‘‘किमस्‍वस्‍थाऽसि?’’ => ‘‘किम्+अस्‍वस्‍था+असि?’’ निद्रितोऽभवत्। => निद्रितः+अभवत्। किं सा => किम्+ सा राजकुमार्यागत्‍यातिष्ठत्। => राजकुमारी+आगत्‍य+अतिष्ठत्। स्‍वकर्णाभूषणं चावतार्य => स्‍वकर्णाभूषणम्+ च+अवतार्य चावतार्य => च+अवतार्य तमापणस्‍वामिन: => तम्+आपणस्‍वामिन: सकरुणविनतं प्रावोचत्– => सकरुणविनतम्+ प्रावोचत्– विषं मे => विषम्+ मे वणिगपृच्‍छत्- => वणिक्+अपृच्‍छत्- किं करिष्‍यसि => किम्+ करिष्‍यसि वणिगकथयत् => वणिक्+अकथयत् विषं न => विषम्+ न किं कुर्यात्? => किम्+ कुर्यात्? वाष्‍पमुदसृजत्, => वाष्‍पम्+उदसृजत्, तदीयं म्‍लानकमलवदाननमालोक्‍य => तदीयम्+ म्‍लानकमलवत्+आननम्+आलोक्‍य म्‍लानकमलवदाननमालोक्‍य => म्‍लानकमलवत्+आननम्+आलोक्‍य सममूल्‍यं विषमदात्। => सममूल्यम्+ विषम्+अदात्। विषमदात्। => विषम्+अदात्। विषं निधाय => विषम्+ निधाय राजकुमार्यपिबत्। => राजकुमारी+अपिबत्। कश्चिदन्‍य => कश्चित्+अन्‍य: नासीत्। => न+आसीत्। साऽऽसीत्। => सा+आसीत्। अपमानं विरोद्धुमपि => अपमानम्+ विरोद्धुम्+अपि विरोद्धुमपि => विरोद्धुम्+अपि नासीत्। => न+आसीत्। कश्चिदन्‍य => कश्चित्+अन्‍यः नासीत्। => न+आसीत्। विषं निधाय => विषम्+ निधाय राजकुमार्यपिबत्। => राजकुमारी+अपिबत्। राजाऽऽगच्‍छत्। => राजा+आगच्‍छत्। दुग्‍धधवलशय्यायां स्‍वच्‍छपरिच्‍छदा => दुग्‍धधवलशय्यायाम्+ स्‍वच्‍छपरिच्‍छदा शयानाऽऽसीत्। => शयाना+आसीत्। प्रेम्‍णाऽऽमन्‍त्रयत् => प्रेम्‍णा+आमन्‍त्रयत् उत्तरं न => उत्तरम्+ न उत्तरं न => उत्तरम्+ न सञ्जातसन्‍देहो राजाऽवनम्‍यापश्‍यत्, => सञ्जातसन्‍देहः+ राजा+अवनम्‍य+अपश्‍यत्, राजाऽवनम्‍यापश्‍यत्, => राजा+अवनम्‍य+अपश्‍यत्, सर्वं शान्‍तं => सर्वम्+ शान्‍तम्+ शान्‍तं – => शान्‍तम्+ – सर्वं ननु => सर्वम्+ ननु किञ्चित्‍कालात् => किञ्चित्+कालात् सैन्‍येनाक्रामत्। => सैन्‍येन+आक्रामत्। सैन्‍यमव्‍यवस्थितम्, => सैन्‍यम्+अव्‍यवस्थितम्, सेनाध्‍यक्षश्च => सेनाध्‍यक्षः+च पराजितोऽभवत्। => पराजितः+अभवत्। कर्त्तित्‍वाऽनयत्। => कर्त्तित्‍वा+अनयत्। राज्‍यमलुण्‍ठत्। => राज्‍यम्+अलुण्‍ठत्। अतिपुरातनं खल्विदं => अतिपुरातनम्+ खलु+इदम्+ खल्विदं वृत्तम्। => खलु+इदम्+ वृत्तम्। परं राजकुमार्या: => परम्+ राजकुमार्या: ........प्रतिवर्षं वर्षर्तुरायाति। => ........प्रतिवर्षम्+ वर्षा+ऋतु:+आयाति। वर्षर्तुरायाति। => वर्षा+ऋतु:+आयाति। मेघाच्‍छन्‍नं भवति => मेघाच्‍छन्‍नम्+ भवति प्रतिगृहं दोलामाबद्धय, => प्रतिगृहम्+ दोलाम्+आबद्ध्य, दोलामाबद्धय, => दोलाम्+आबद्ध्य, पुत्राश्च => पुत्राः+च करुणापूर्णामिमां कथां => करुणापूर्णाम्+इमाम्+ कथाम्+ कथां गायन्ति। => कथाम्+ गायन्ति। कथामिमामाकर्ण्‍य => कथाम्+इमाम्+आकर्ण्‍य चाप्‍लाविता => च+आप्‍लाविता स्‍थानपर्यन्‍तमगमम्, => स्‍थानपर्यन्‍तम्+अगमम्, महानासीज्‍ज्‍नसम्‍मर्द:। => महान्+आसीत्+जनसम्‍मर्द:। यावदवलोकयामि, => यावत्+अवलोकयामि, तावन्‍मत्‍पुरत: => तावत्+मत्पुरत: भुषुण्‍डीकौक्षेयकादिधारिणश्चतुरस्‍सां युगीनान् => भुषुण्‍डीकौक्षेयकादिधारिणः+चतुरस्साम्+ युगीनान् आवृतगात्रांश्चावलोकयम्। => आवृतगात्रान्+च+अवलोकयम्। पश्चाच्‍च => पश्चात्+च तेषां वर्षीयांसो => तेषाम्+ वर्षीयांस:+ वर्षीयांसो युवानो => वर्षीयांस:+ युवान:+ युवानो बालाश्च => युवान:+ बाला:+च बालाश्च => बाला:+च संख्‍यातीता => संख्‍या+अतीता परिभ्रमन्‍तो हसन्‍त: => परिभ्रमन्तः+ हसन्‍त: क्रीडन्‍तश्चासन्। => क्रीडन्‍तः+च+आसन्। तेषां च => तेषाम्+ च प्रसाधितसंहननोऽलक्तकर‍ञ्जितपादयुगलो => प्रसाधितसंहननः+अलक्तकर‍ञ्जितपादयुगल: धूमशकटागमनदिशं मुहुर्मुहुर्वीक्षमाण: => धूमशकटागमनदिशम्+ मुहुः+मुहुः+वीक्षमाण: मुहुर्मुहुर्वीक्षमाण: => मुहुः+मुहुः+वीक्षमाण: नितरां शुशुभे। => नितराम्+ शुशुभे। गणयंश्च => गणयन्+च भृशं जङ्गम => भृशम्+ जङ्गम ममापि => मम+अपि चेतस्‍युदभूद्विकल्‍प:- => चेतसि+उदभूत्+विकल्‍प:- किमिमे => किम्+इमे योद्धुं कुत्रचित्‍प्रस्थिता:, => योद्धुम्+ कुत्रचित्+प्रस्थिता:, कुत्रचित्‍प्रस्थिता:, => कुत्रचित्+प्रस्थिता:, विवाहार्थमिति। => विवाहार्थम्+इति। द्वेधाप्‍यत्र => द्वेधा+अपि+अत्र पीताम्‍बरधारिणश्च। => पीताम्‍बरधारिणः+च। एवमुदितविचिकित्‍स: => एवम्+उदितविचिकित्‍स: तेष्‍वेव => तेषु+एव पुरुषधौरेयमप्राक्षम्– => पुरुषधौरेयम्+अप्राक्षम्– वेमे => वा+इमे किं युद्धाय? => किम्+ युद्धाय? उतान्‍यस्‍मै => उतानि+अस्‍मै कार्यायेति। => कार्याय+इति। सोऽपि => सः+अपि मामक इत्‍यवगत्‍य => मामकः+ इति+अवगत्‍य इत्‍यवगत्‍य => इति+अवगत्‍य युद्धायैव => युद्धाय+एव वयं प्रस्थिता: => वयम्+ प्रस्थिता: योद्धारोऽपि => योद्धारः+अपि सहास्‍माभिर्गच्‍छन्ति। => सह+अस्‍माभिः+गच्‍छन्ति। यद्यभिलषति => यदि+अभिलषति साकमस्‍माभिर्गच्‍छतु, => साकम्+अस्‍माभिः+गच्‍छतु, कीदृशमस्‍माकं रणपाण्डित्‍यमिति। => कीदृशम्+अस्‍माकम्+ रणपाण्डित्‍यम्+इति। रणपाण्डित्‍यमिति। => रणपाण्डित्‍यम्+इति। एतावत्‍येव => एतावति+एव महानुदभूत्‍कलकल:। => महान्+उदभूत्कलकल:। किमत्रैवायोधनं प्रक्रान्‍तम्? => किम्+अत्र+एव+अयोधनम्+ प्रक्रान्‍तम्? मयापि => मया+अपि भाव्‍यमिति => भाव्‍यम्+इति यावदचिन्‍त्‍यं, => यावत्+अचिन्तयम्, तावदेव => तावत्+एव धूमशकटस्‍समागत: => धूमशकटः+समागत: सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्‍वीयं स्‍वीयं => स्वीयम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं सामग्‍यादिकमुत्‍थाप्‍य => स्वीयम्+ सामग्र्यादिकम्+उत्‍थाप्‍य सामग्‍यादिकमुत्‍थाप्‍य => सामग्र्यादिकम्+उत्‍थाप्‍य शकटमधिरोढुमुत्‍क्रान्‍ता:। => शकटमधिरोढुम्+उत्‍क्रान्‍ता:। अहमप्‍यायोधनावलोकनकुतुको => अहम्+अपि+आयोधनावलोकनकुतुक: गृहीतचिटिकोऽपि => गृहीतचिटिकः+अपि शकटमारोढुमुदचलम्। => शकटम्+आरोढुम्+उदचलम्। तत्रत्‍योऽरि:? => तत्रत्‍यः+अरि:? माहूयारिमुद्घाटयितुं समयो => +आहूय+अरिम्+उद्घाटयितुम्+ समय: नावर्तत। => न+आवर्तत। प्रवेष्टुमैच्‍छम्। => प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छम्। भृशं रोषरुषिता: => भृशम्+ रोषरुषिता: नान्‍त: => न+अन्‍त: प्रवेष्टव्‍यम् (स्‍वैकतन्‍त्रीकृतम्) => प्रवेष्टव्‍यम्+ (स्‍वैकतन्‍त्रीकृतम्) चार्धचन्‍द्रं दत्‍वा => च+अर्धचन्‍द्रम्+ दत्‍वा बहिर्निस्‍सारयितुम्। => बहिः+निस्‍सारयितुम्। अहन्‍तु => अहम्+तु सर्वमिदमविगणय्यैव => सर्वम्+इदम्+अविगणय्य+एव कथ‍ञ्चित्‍स्‍वेदजलाभिषिक्तगात्रोन्‍त: => कथ‍ञ्चित्+स्वेदजलाभिषिक्तगात्रोन्‍त: मत्‍पश्चाच्‍च => मत्पश्चात्+च बहवोऽन्‍त: => बहवः+अन्‍त: धूमशकटोऽपरि => धूमशकट:+अपि प्रविष्टाश्च => प्रविष्टाः+च क‍थमिमे => क‍थम्+इमे अस्‍मीदयां वाचमविगणय्यैव => अस्‍मदीयाम्+ वाचम्+अविगणय्य+एव वाचमविगणय्यैव => वाचम्+अविगणय्य+एव शकटमधिरुरुहु:। => शकटम्+अधिरुरुहु:। खल्विमे => खलु+इमे कथममीषां भवतु? => कथम्+अमीषाम्+ भवतु? अपरत्र => अपर:+अत्र सत्‍यपि => सति+अपि गडडुरिकाप्रवाहन्‍यायेनास्मिन्‍नेव => गडडुरिकाप्रवाहन्‍यायेन+अस्मिन्+एव स्‍वस्‍वाभिलषितं स्‍थानममीवराका: => स्‍वस्‍वाभिलषितम्+ स्‍थानम्+अमीवराका: स्‍थानममीवराका: => स्‍थानम्+अमीवराका: इत्‍यन्‍यदपि => इति+अन्‍यत्+अपि परिहसन्‍तश्चासमान्, => परिहसन्‍तः+च+अस्मान्, शय्यामासतीर्य => शय्याम्+आसतीर्य उत्तानपादास्‍तस्‍यामशयिषत। => उत्तानपादाः+तस्‍याम्+अशयिषत। विश्‍वविद्यालयतोऽधिगतविद्य: => विश्‍वविद्यालयतः+अधिगतविद्य: पवित्रमस्‍य => पवित्रतम्+अस्‍य प्रागेव => प्राक्+एव कथञ्चिदुपविष्ट: => कथञ्चित्+उपविष्ट: महाभागो मामवलोक्‍य => महाभाग:+ माम्+अवलोक्‍य मामवलोक्‍य => माम्+अवलोक्‍य किमिति => किम्+इति भवन्‍तस्‍तत्रैव => भवन्‍तः+तत्रैव स्‍वानुयायिभिस्‍सहात्रागच्‍छन्‍तु, => स्‍वानुयायिभिः+सह+अत्र+आगच्‍छन्‍तु, स्‍थानमिदमुपवेशनेनाऽलङ्कुर्वन्‍तु, => स्‍थानम्+इदम्+उपवेशनेन+अलङ्कुर्वन्‍तु, अपवरकमिदं (डिब्‍बा) => अपवरकम्+इदम्+ (डिब्‍बा) षट्त्रिंशज्‍जनानां कृते => षट्त्रिंशत्+जनानाम्+ कृते परिकल्पितमस्ति, => परिकल्पितम्+अस्ति, व्‍यक्तय एव => व्‍यक्तय:+ एव सूनृतां वाचमभिदधे। => सूनृताम्+ वाचम्+अभिदधे। वाचमभिदधे। => वाचम्+अभिदधे। अहमवदम्-इमे => अहम्+अवदम्-इमे परां कोटिं => पराम्+ कोटिम्+ कोटिं सभ्‍यताया => कोटिम्+ सभ्‍यताया: वयन्‍त्‍वत्‍यन्‍तमनाघ्रातसभ्‍यतागन्‍धा: => वयम्+तु+अत्‍यन्‍तम्+अनाघ्रातसभ्‍यतागन्‍धा: कथममीभिस्‍सह => कथम्+अमीभिः+सह सुखं शयाना => सुखम्+ शयाना: भावतवर्षनिवासिनां समेषामप्‍यस्‍मद्भातॄणां => भारतवर्षनिवासिनाम्+ समेषाम्+अपि+अस्‍मत्+भ्रातॄणाम्+ समेषामप्‍यस्‍मद्भातॄणां सर्वथा => समेषाम्+अपि+अस्‍मत्+भ्रातॄणाम्+ सर्वथा सुखमेवाहं कामये। => सुखम्+एव+अहम्+ कामये। कथमप्‍यमी => कथम्+अपि+अमी पारतन्‍त्र्यपिशाचग्रहाद्वियुक्ता:, => पारतन्‍त्रि+अपिशाचग्रहात्+वियुक्ता:, शाश्‍वतिकं सुखमनुभवन्‍तु। => शाश्‍वतिकम्+ सुखम्+अनुभवन्‍तु। सुखमनुभवन्‍तु। => सुखम्+अनुभवन्‍तु। परमस्‍थानेऽमीभि: => परमस्‍थाने+अमीभि: नितान्‍तं दुनोमि। => नितान्‍तम्+ दुनोमि। यद्यत्र => यदि+अत्र यवनोऽन्‍त: => यवनः+अन्‍त: सर्वेऽपीमे => सर्वे+अपि+इमे ससाध्‍वसास्‍तस्‍मै => ससाधु+असाः+तस्‍मै स्‍वागतं ब्रुयुरिति। => स्‍वागतम्+ ब्रुयुः+इति। ब्रुयुरिति। => ब्रुयुः+इति। हन्‍तारमेवावलोक्‍य => हन्‍तारम्+एव+अवलोक्‍य स्‍वान्‍तर्गतां प्रीतिमुपदर्शयति, => स्वान्‍तर्गताम्+ प्रीतिम्+उपदर्शयति, प्रीतिमुपदर्शयति, => प्रीतिम्+उपदर्शयति, रक्षितारं दृष्ट्वा => रक्षितारम्+ दृष्ट्वा किमवितथा => किम्+अवितथा यवनानामाक्रमणैस्‍सर्वतस्‍समाप्‍लुताऽस्‍माकं भारतावनि:। => यवनानाम्+आक्रमणैः+सर्वतः+समाप्‍लुता+अस्‍माकम्+ भारतावनि:। कियन्‍तोऽस्‍मद्भ्रातरो => कियन्‍तः+अस्‍मद्भ्रातर: भगिन्‍यश्च => भगिन्‍यः+च प्रतिदिनं प्रसभं => प्रतिदिनम्+ प्रसभम्+ प्रसभं यवना => प्रसभम्+ यवना: यवन्‍यश्च => यवन्‍यः+च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव दृष्टिं निक्षिपन्‍तु। => दृष्टिम्+ निक्षिपन्‍तु। तत्रत्‍यश्‍शासकवर्गो => तत्रत्‍यः+शासकवर्ग: भ्रातॄनस्‍मदीयान् => भ्रातॄन:+अस्‍मदीयान् कियत्‍क्‍लेशयति। => कियत्+क्लेशयति। परकीयां स्त्रियं => परकीयाम्+ स्त्रियम्+ स्त्रियं बलात्‍कारेण => स्त्रियम्+ बलात्‍कारेण यवनीं कृत्‍वा => यवनीम्+ कृत्‍वा तत्‍पतिं शास्ति-त्‍वत्‍पत्नी => तत्‍पतिम्+ शास्ति-त्‍वत्‍पत्नी त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तामुपभुङ्क्ष्‍व, => ताम्+उपभुङ्क्ष्‍व, चेत्‍सा => चेत्+सा इतोप्‍यधिकं दु:खं => इत:+अपि+अधिकम्+ दु:खम्+ दु:खं किमिव => दु:खम्+ किम्+इव किमिव => किम्+इव स्‍याद्भारतीयानाम्। => स्‍यात्+भारतीयानाम्। चाऽस्‍मद्भ्रातॄणां संख्‍यया => च+अस्‍मद्भ्रातॄणाम्+ संख्‍यया भूयस्‍त्‍वं, => भूय:+त्‍वम्, चेदियमवस्‍था, => चेत्+इयम्+अवस्‍था, प्रतिदिनं कारागारं => प्रतिदिनम्+ कारागारम्+ कारागारं प्रेष्‍यन्‍ते => कारागारम्+ प्रेष्‍यन्‍ते विनैव => विना+एव घण्‍टावादनं प्रतिषिद्धम्। => घण्‍टावादनम्+ प्रतिषिद्धम्। तत्रत्‍यैर्हिन्‍दुभि: => तत्रत्‍यैः+हिन्‍दुभि: कथमप्‍युत्‍सवादिकं न => कथम्+अपि+उत्‍सवादिकम्+ न कारागारनिवासिनां सन्‍ध्‍यादिकरणे => कारागारनिवासिनाम्+ सन्‍ध्‍यादिकरणे तेषां यवनाहृतान्‍नभक्षणे => तेषाम्+ यवनाहृतान्‍नभक्षणे भारतवर्षीयाणामनुपमयानुकम्‍पयाऽस्‍मद्देशनिवासादिषु => भारतवर्षीयाणाम्+अनुपमया+अनुकम्‍पया+अस्‍मद्देशनिवासादिषु सौलभ्‍यमलभन्‍त, => सौलभ्‍यम्+अलभन्‍त, एवाद्यास्‍मान् => एव+अद्य+अस्‍मान् भृशं बाधन्‍ते। => भृशम्+ बाधन्‍ते। यद्यवकाशो => यदि+अवकाश: कथं न => कथम्+ न ह्यत्‍यन्‍तं भेदो => हि+अत्‍यन्‍तम्+ भेद: किञ्चिदिवास्‍मासु => किञ्चित्+इव+अस्‍मासु दयादृष्टिं निक्षिप्‍यास्‍माननुगृह्णीष्‍व। => दयादृष्टिम्+ निक्षिप्‍य+अस्‍मान्+अनुगृह्णीष्‍व। निक्षिप्‍यास्‍माननुगृह्णीष्‍व। => निक्षिप्‍य+अस्‍मान्+अनुगृह्णीष्‍व। कृतमत्‍यन्‍तविगर्हितदैन्‍यावलम्‍बेन। => कृतम्+अत्‍यन्‍तविगर्हितदैन्‍यावलम्‍बेन। भगवानपि => भगवान्+अपि किं करोतु => किम्+ करोतु विहीनाश्‍चेद्वयमास्‍महे। => विहीनाः+चेत्+वयम्+आस्‍महे। किं कर्षणादिसंस्‍कारमकृत्‍वैव => किम्+ कर्षणादिसंस्कारम्+अकृत्‍वा+एव कर्षणादिसंस्‍कारमकृत्‍वैव => कर्षणादिसंस्कारम्+अकृत्‍वा+एव केदाराद्धान्‍यादिकं फलमनुभवेयुर्मानवा:? => केदारात्+धान्‍यादिकम्+ फलम्+अनुभवेयुः+मानवा:? फलमनुभवेयुर्मानवा:? => फलम्+अनुभवेयुः+मानवा:? विरतस्‍तत्रैव => विरतः+तत्रैव दैवं साह्यमादध्‍यात्। => दैवम्+ साह्यम्+अदध्‍यात्। साह्यमादध्‍यात्। => साह्यम्+अदध्‍यात्। अस्‍माकं समाजे => अस्‍माकम्+ समाजे नास्‍त्‍यैकमत्‍यम्, => नास्‍ति+ऐकमत्‍यम्, सङ्घटनं विलोक्‍ये। => सङ्घटनम्+ विलोक्‍यते। भ्रातरोऽपि => भ्रातरः+अपि परस्‍परं विवदन्‍ते। => परस्‍परम्+ विवदन्‍ते। विषमास्‍ववस्‍थासूपस्थितासु => विषमासु+अवस्‍थासु+उपस्थितासु हितं वक्ति, => हितम्+ वक्ति, नापि => न+अपि दौर्भाग्‍यं भारतीयानाम्। => दौर्भाग्‍यम्+ भारतीयानाम्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि वयमेवमेव => वयम्+एवम्+एव कदाप्‍यस्‍माकं दु:खोदधौ => कदापि+अस्‍माकम्+ दु:खोदधौ निमग्‍नानामुद्धारो => निमग्‍नानाम्+उद्धार: शाठ्यं समाचरेत्’ => शाठ्यम्+ समाचरेत्’ न्‍यायानुसरणस्‍यायमेवावसर:। => न्‍यायानुसरणस्‍य+अयम्+एव+अवसर:। किमस्‍माकं समाजे => किम्+अस्‍माकम्+ समाजे नास्ति => न+अस्ति किमस्‍माकं शरीरेषु => किम्+अस्‍माकम्+ शरीरेषु किं परैर्भृशं => किम्+ परैः+भृशम्+ परैर्भृशं पीड्यमानैरपि => परैः+भृशम्+ पीड्यमानैः+अपि पीड्यमानैरपि => पीड्यमानैः+अपि जोषंभावस्‍समाश्रयणीयोऽस्‍माभि:? => जोषम्भावः+समाश्रयणीयः+अस्‍माभि:? पशवोऽपि => पशवः+अपि नरैर्हन्‍यमाना => नरैः+हन्‍यमाना: किं पशुभ्‍योऽपि => किम्+ पशुभ्‍यः+अपि पशुभ्‍योऽपि => पशुभ्‍यः+अपि वयमधमा:? => वयम्+अधमा:? अलमलं दयया, => अलम्+अलम्+ दयया, कृतं साध्‍वसेन। => कृतम्+ साधु+असेन। साध्‍वसेन। => साधु+असेन। राज्‍यं शासितरि => राज्‍यम्+ शासितरि नेदमन्‍याय्यं पिशिताशना => न+इदम्+अन्‍याय्यम्+ पिशिताशना अप्‍यकार्षु:। => अपि+अकार्षु:। निर्घृणं क्‍वचन => निर्घृणम्+ क्‍वचन शिशवोऽपि => शिशवः+अपि क्‍वचनाऽबलानां स्‍तनहस्‍तापादं => क्‍वचन+अबलानाम्+ स्‍तनहस्‍तपादम्+ स्‍तनहस्‍तापादं कृन्‍त्‍यते। => स्‍तनहस्‍तपादम्+ कृन्‍त्‍यते। वृद्धास्‍तुद्यन्‍ते, => वृद्धाः+तु:+दन्‍ते, नात्र => न+अत्र श्रीमद्भिर्महाशयै: => श्रीमद्भिः+महाशयै: मुधैवास्‍मासु => मुधा+एव+अस्‍मासु ‘अन्‍यैस्‍सह => ‘अन्‍यैः+सह वयं पञ्चोत्तरं => वयम्+ पञ्चोत्तरम्+ पञ्चोत्तरं शतम्’ => पञ्चोत्तरम्+ शतम्’ नीतिमनुसरन्‍तो => नीतिम्+अनुसरन्‍त: परितस्‍सुदुस्‍सहयवनापसदानिलेन => परितः+सुदुस्‍सहयवनापसद+अनिलेन साम्‍प्रतं धर्मिरक्षणमेवात्‍यावश्‍यकम्। => साम्‍प्रतम्+ धर्मिरक्षणम्+एव+अति+आवश्‍यकम्। धर्मिरक्षणमेवात्‍यावश्‍यकम्। => धर्मिरक्षणम्+एव+अति+आवश्‍यकम्। धर्मिणश्‍चेद्विलीना: => धर्मिणः+चेत्+विलीना: क्‍वाऽवतिष्ठन्‍तां धर्मा:। => क्‍व+अवतिष्ठन्‍ताम्+ धर्मा:। सर्वस्‍यापि => सर्वस्‍य+अपि तदर्थं ग्रामे => तदर्थम्+ ग्रामे साह्यमाचरत => साह्यम्+आचरत एतस्मिन्‍नवसरे => एतस्मिन्+अवसरे साकं मयोत्‍प्‍लुत्‍य => साकम्+ मया+उत्‍प्‍लुत्‍य मयोत्‍प्‍लुत्‍य => मया+उत्‍प्‍लुत्‍य पूर्वमेव => पूर्वम्+एव शय्यामास्‍तीर्य => शय्याम्+आस्‍तीर्य शयानं कञ्चन => शयानम्+ कञ्चन स्‍थविरमपसार्योपाविशत्। => स्‍थविरम्+अपसार्य+उपाविशत्। शनादुत्‍थायातिवेलं क्रुद्ध => शयनात्+उत्‍थाय+अतिवेलम्+ क्रुद्ध: उपविष्‍टं महाशयमवादीत्-अधुनैव => उपविष्‍टम्+ महाशयम्+अवादीत्-अधुना+एव महाशयमवादीत्-अधुनैव => महाशयम्+अवादीत्-अधुना+एव त्‍वामुत्‍थाप्‍य => त्‍वाम्+उत्‍थाप्‍य स्‍थविरापसद! => स्‍थविर+अपसद! तेत्‍याचार:? => ते+अत्‍याचार:? शयानं मामपसार्य => शयानम्+ माम्+अपसार्य मामपसार्य => माम्+अपसार्य मदीयशय्यामेवोपविष्टोऽसि? => मदीयशय्याम्+एव+उपविष्टः+असि? इत्‍युत्‍थाय => इति+उत्‍थाय बद्धपरिकरस्‍तेन => बद्धपरिकरः+तेन योद्धुं प्रावर्तते। => योद्धुम्+ प्रावर्तते। वर्षीयानपि => वर्षीयान्+अपि अतिमात्रं रोष-रुषित:-अयि => अतिमात्रम्+ रोष-रुषित:-अयि किं ते => किम्+ ते शकटोऽयम्। => शकटः+अयम्। क्रीतचिटिकस्‍त्‍वं, => क्रीतचिटिकः+त्वम्, तथाऽहमपि। => तथा+अहम्+अपि। यादृशं स्‍वातन्‍त्र्यं => यादृशम्+ स्‍वातन्‍त्र्यम्+ स्‍वातन्‍त्र्यं ते => स्‍वातन्‍त्र्यम्+ ते तादृशं ममापि। => तादृशम्+ मम+अपि। ममापि। => मम+अपि। किं शय्यामास्‍तीर्य => किम्+ शय्याम्+आस्‍तीर्य शय्यामास्‍तीर्य => शय्याम्+आस्‍तीर्य शयनार्थमिमे => शयनार्थम्+इमे प्रथमवर्गस्‍थं द्वितीयवर्गस्‍थं => प्रथमवर्गस्‍थम्+ द्वितीयवर्गस्‍थम्+ द्वितीयवर्गस्‍थं वाऽपवरकं => द्वितीयवर्गस्‍थम्+ वा+अपवरकम्+ वाऽपवरकं याहि। => वा+अपवरकम्+ याहि। यातुं समर्थो => यातुम्+ समर्थ: दुर्विधस्‍त्‍वं मामुत्‍थाप्‍य => दुर्विधः+त्वम्+ माम्+उत्‍थाप्‍य मामुत्‍थाप्‍य => माम्+उत्‍थाप्‍य प्रक्षेप्‍तुमिच्‍छ‍सि? => प्रक्षेप्‍तुम्+इच्‍छ‍सि? किञ्चिदवलोकयामि => किञ्चित्+अवलोकयामि इत्‍युक्‍त्‍वोत्‍थाय => इति+उक्‍त्‍वा+उत्‍थाय दृढतरनिबद्धमुष्टिस्‍तमाजघान। => दृढतरनिबद्धमुष्टिः+तम्+आजघान। सोऽप्‍येवमेवैनम्। => स:+अपि+एवम्+एव+एनम्। एवमनयो: => एवम्+अनयो: निमेषपर्यन्‍तं प्रवृत्तमास्‍कन्‍दनमत्‍यन्‍तं => निमेषपर्यन्‍तम्+ प्रवृत्तम्+आस्‍कन्‍दनम्+अत्‍यन्‍तम्+ प्रवृत्तमास्‍कन्‍दनमत्‍यन्‍तं प्रेक्षणीयमासीत्। => प्रवृत्तम्+आस्‍कन्‍दनम्+अत्‍यन्‍तम्+ प्रेक्षणीयम्+आसीत्। प्रेक्षणीयमासीत्। => प्रेक्षणीयम्+आसीत्। भारतीयानां प्रवयसामपि => भारतीयानाम्+ प्रवयसाम्+अपि प्रवयसामपि => प्रवयसाम्+अपि रुधिरप्रवाहोऽद्यापि => रुधिरप्रवाहः+अद्यापि नास्ति => न+अस्ति संशीतिर्भारतीयानां स्‍वातन्‍त्त्र्याधिगमने, => संशीतिः+भारतीयानाम्+ स्‍वातन्‍त्त्र्याधिगमने, स्‍वीयामतुलां शक्तिं => स्‍वीयाम्+अतुलाम्+ शक्तिम्+ शक्तिं प्रकटयेयु:। => शक्तिम्+ प्रकटयेयु:। सर्वेऽपीमे => सर्वे+अपि+इमे द्वापव्‍येतौ => द्वौ+अपि+एतौ धूमशकटोऽपि => धूमशकटः+अपि कुदरास्‍थानं प्राप्‍त:। => कुदरास्‍थानम्+ प्राप्‍त:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सांयुगीनैस्‍साकमवतेरु:। => सांयुगीनैः+साकम्+अवतेरु:। यश्‍च => यः+च मां राजघट्टं => माम्+ राजघट्टम्+ राजघट्टं न्‍यमन्‍त्रयत् => राजघट्टम्+ न्‍यमन्‍त्रयत् सोऽपि => सः+अपि ममाह्वयामास। => मम+आह्वयामास। अहमप्‍यवातरम्। => अहम्+अपि+अवातरम्। सुविपुलं वर्तुलं => सुविपुलम्+ वर्तुलम्+ वर्तुलं च => वर्तुलम्+ च बिम्‍बं घनीभूत: => बिम्‍बम्+ घनीभूत: सुमनसामाह्लादराशिरिव => सुमनसामाह्लादराशिः+इव कमलिनीनायकस्‍यारक्ता => कमलिनीनायकस्‍य+अनुरक्ता गगनं पर्यत्‍यजन् => गगनम्+ पर्यत्‍यजन् शुभ्राश्च => शुभ्राः+च समस्‍तेऽपि => समस्‍ते+अपि यथेच्‍छं प्रासरन्। => यथा+इच्छम्+ प्रासरन्। स्‍वयमानन्‍दाप्‍लावितो => स्‍वयम्+आनन्‍दाप्‍लावित: यथासौ => यथा+असौ जगदिदमाह्लादयति => जगदिदम्+आह्लादयति चिरं च => चिरम्+ च साकं निवसति, => साकम्+ निवसति, सेवमानश्‍चन्‍द्रमौलिरपि => सेवमानः+चन्‍द्रमौलिः+अपि दिवसेष्‍वेषु => दिवसेषु+एषु सुचिरं तस्‍या: => सुचिरम्+ तस्‍या: स्थितिमकरोत्। => स्थितिम्+अकरोत्। उभावपि => उभौ+अपि आस्‍तां समुपविष्टौ। => आस्ताम्+ समुपविष्टौ। तस्मिन्‍नैव => तस्मिन्+एव मन्‍दस्मितमभाणि => मन्‍दस्मितम्+अभाणि गङ्गायास्‍तरङ्गा: => गङ्गायाः+तरङ्गा: समाह्वयन्‍तीव => समाह्वयन्‍ति+इव मां स्‍नेहेन। => माम्+ स्‍नेहेन। पूर्वं त्‍वदीय: => पूर्वम्+ त्‍वदीय: ह्यावां प्रणयसूत्रे => हि+आवाम्+ प्रणयसूत्रे ह्यबध्‍नन्, => हि+अबध्‍नन्, येषां च => येषाम्+ च क्रीडां कुर्वतो:- => क्रीडाम्+ कुर्वत:- निभृतमुभयोरावयो: => निभृतम्+उभयोः+आवयो: व्‍यत्‍यगुर्नार्थ! => व्‍यत्‍यगु:+नाथ! तद्दिनमद्यैव => तद्दिनम्+अद्यैव व्‍यतिगतमिति => व्‍यतिगतम्+इति आवाभ्‍यां कियत्‍यश्चन्द्रिकाचुञ्चुव: => आवाभ्याम्+ कियत्‍यः+चन्द्रिकाचुञ्चुव: कियत्‍यश्चन्द्रिकाचुञ्चुव: => कियत्‍यः+चन्द्रिकाचुञ्चुव: सुरसरितोऽस्‍या => सुरसरितः+अस्‍या रूप्‍यप्रतिमासु => रूपी+अप्रतिमासु कीदृश्‍यस्‍ता: => कीदृश:+ता: कालं भगवत्‍यास्‍तस्‍या => कालम्+ भगवत्‍याः+तस्‍या: भगवत्‍यास्‍तस्‍या => भगवत्‍याः+तस्‍या: भागीरथ्‍यास्‍तीरे’’। => भागीरथ्‍याः+तीरे’’। नैतद् => न+एतद् वक्तव्‍यं यदुमा => वक्तव्यम्+ यदुमा: चन्‍द्रमौलिश्चास्‍तां दम्‍पती। => चन्‍द्रमौलिः+च+आस्ताम्+ दम्‍पती। आसीदनयो: => आसीत्+अनयो: परस्‍परमतिशय: => परस्‍परम्+अतिशय: आनन्‍देनाचलदनयो: => आनन्‍देन+आचलत्+अनयो: गेहेऽभूदाभ्‍यामतिरिक्‍ता => गेहे+अभूत्+आभ्‍याम्+अतिरिक्‍ता केवलमर्भकद्वयी => केवलम्+अर्भकद्वयी चन्‍द्रमौलेर्वृद्धा => चन्‍द्रमौलेः+वृद्धा भगवन्‍तं यदुनन्‍दनमेवाराधयन्‍ती => भगवन्तम्+ यदुनन्दनम्+एव+आराधयन्‍ती यदुनन्‍दनमेवाराधयन्‍ती => यदुनन्दनम्+एव+आराधयन्‍ती बालकावास्‍तां शिशू। => बालकौ+आस्ताम्+ शिशू। चन्‍द्रमौलेर्वेश्‍म => चन्‍द्रमौलेः+वेश्‍म एकस्‍यां वीथिकायां => एकस्‍याम्+ वीथिकायाम्+ वीथिकायां विद्यमानमासीत्। => वीथिकायाम्+ विद्यमानम्+आसीत्। विद्यमानमासीत्। => विद्यमानम्+आसीत्। श्‍वशुरालयोऽपि => श्‍वशुरालय:+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव नगर्यां ततो => नगर्याम्+ तत: नातिदूर => न+अतिदूर एवावर्तते। => एव+आवर्तते। उभावचलतां गङ्गायां => उभौ+अचलताम्+ गङ्गायाम्+ गङ्गायां दिशिमुद्दिश्‍य। => गङ्गायाम्+ दिशिम्+उद्दिश्‍य। दिशिमुद्दिश्‍य। => दिशिम्+उद्दिश्‍य। तयोर्गेहादासीद् => तयोः+गेहात्+आसीत् किञ्चिद्दूरे। => किञ्चित्+दूरे। चमत्‍कृतायां धवलतमबालुकायामेतौ => चमत्‍कृतायाम्+ धवलतम्+अबालुकायाम्+एतौ धवलतमबालुकायामेतौ => धवलतम्+अबालुकायाम्+एतौ सुदूरं चलन्‍तावास्‍ताम्। => सुदूरम्+ चलन्‍तौ+आस्‍ताम्। चलन्‍तावास्‍ताम्। => चलन्‍तौ+आस्‍ताम्। स्‍पर्शोऽतीव => स्‍पर्शः+अतीव मध्‍येमार्गं चन्‍द्रमौलेर्मुखकमले => मध्‍येमार्गम्+ चन्‍द्रमौलेः+मुखकमले चन्‍द्रमौलेर्मुखकमले => चन्‍द्रमौलेः+मुखकमले स्निग्‍धां चलापाङ्गां => स्निग्‍धाम्+ चलापाङ्गाम्+ चलापाङ्गां च => चलापाङ्गाम्+ च दृष्टिं निक्षिपन्‍ती => दृष्टिम्+ निक्षिपन्‍ती खल्‍वाह्लादक:! => खलु+आह्लादक:! उत्तरितं चन्‍द्रमौलिना-चरणौ => उत्तरितम्+ चन्‍द्रमौलिना-चरणौ गुद्गुदयत्‍ययम्। => गुद्गुदयति+अयम्। रोमाञ्चश्चानेन => रोमाञ्चः+च+अनेन श्रद्धास्‍पदमावयोरियं सुरसरित्। => श्रद्धास्‍पदम्+आवयोः+इयम्+ सुरसरित्। अस्‍यास्‍तटे => अस्‍याः+तटे समुपविष्टेनैकाकिना => समुपविष्टेन+एकाकिना विचारितं प्रिये, => विचारितम्+ प्रिये, यदावां सकलमपि => यत्+आवाम्+ सकलम्+अपि सकलमपि => सकलम्+अपि वैवेशिकं परित्‍यज्‍य => वैवेशिकम्+ परित्‍यज्‍य कस्मिंश्चिदेकान्‍ते => कस्मिश्चित्+एकान्‍ते अस्‍यास्‍तटे, => अस्‍याः+तटे, यत्रावयो: => यत्र+आवयो: कश्चिदीर्ष्‍यालु:। => कश्चित्+ईर्ष्‍यालु:। प्रेरणां प्रदद्यात्, => प्रेरणाम्+ प्रदद्यात्, अहं गीतानि => अहम्+ गीतानि चावाम्। => च+आवाम्। रजन्‍यां मदीया => रजन्याम्+ मदीया नानेतुं शक्‍या। => न+आनेतुम्+ शक्‍या। वीणावादनसुखं चिरमनुभवाव:। => वीणावादनसुखम्+ चिरम्+अनुभवाव:। चिरमनुभवाव:। => चिरम्+अनुभवाव:। सुमधुरं स्‍वरमाकर्ण्‍य => सुमधुरम्+ स्‍वरम्+आकर्ण्‍य स्‍वरमाकर्ण्‍य => स्‍वरम्+आकर्ण्‍य समापतेयुरिति => समापतेयुः+इति एवेति => एव+इति बहूनामक्षिणी => बहूनाम्+अक्षिणी भवेतां कलुषिते। => भवेताम्+ कलुषिते। रसभङ्गं विदधती => रसभङ्गम्+ विदधती ‘‘अनुचितं न => ‘‘अनुचितम्+ न यद्यहं स्‍मृतिशेषतां => यदि+अहम्+ स्‍मृतिशेषताम्+ स्‍मृतिशेषतां गच्‍छेयम्?’’ => स्‍मृतिशेषताम्+ गच्‍छेयम्?’’ सुदृढमालिङ्गय => सुदृढम्+आलिङ्गय सुचिरं हृदि => सुचिरम्+ हृदि प्रवेशितासौ। => प्रवेशिता+असौ। प्रोक्तं च => प्रोक्तम्+ च आवामेवमेव => आवाम्+एवम्+एव अन्‍येनैवाभिप्रायेण => अन्‍येन+एव+अभिप्रायेण भवानेव => भवान्+एव शेषतां व्रजेत्? => शेषताम्+ व्रजेत्? अहमेकाकिनी => अहम्+एकाकिनी जातैव => जाता+एव नश्‍वरेऽस्मिन् => नश्‍वरे+अस्मिन् एवं सम्‍भवति => एवम्+ सम्‍भवति शिरश्‍चालनपूर्वकमुररीकृतम्। => शिरश्चालनपूर्वकम्+उररीकृतम्। उक्तं च => उक्तम्+ च अघटितघटनास्‍थलीभूतायामस्‍यां धरित्र्यां => अघटितघटनास्‍थलीभूतायाम्+अस्‍याम्+ धरित्र्याम्+ धरित्र्यां किं => धरित्र्याम्+ किम्+ किं न => किम्+ न कथाशेषतायां शोकसागरनिमज्‍जनं => कथाशेषतायाम्+ शोकसागरनिमज्‍जनम्+ शोकसागरनिमज्‍जनं केवलं => शोकसागरनिमज्‍जनम्+ केवलम्+ केवलं मामकीनमेव। => केवलम्+ मामकीनम्+एव। मामकीनमेव। => मामकीनम्+एव। विपत्‍पर्वतस्‍तदा => विपत्पर्वतः+तदा मय्येव => मयि+एव निपतेदिति => निपतेत्+इति कीदृशीं निष्ठुरतां => कीदृशीम्+ निष्ठुरताम्+ निष्ठुरतां दर्शयसि => निष्ठुरताम्+ दर्शयसि तवेदृशो => तव+इदृशः कदाचिदनुभूत:। => कदाचित्+अनुभूत:। तमुवाच => तम्+उवाच भवन्‍त्‍यनेका: => भवन्‍ति+अनेका: कदाचिदमावस्‍याप्‍युपसर्पति। => कदाचित्+अमावस्‍या+अपि+उपसर्पति। अहमेवं कथयन्‍त्‍यभूवम् => अहम्+एवम्+ कथयन्‍ति+अभूवम्+ कथयन्‍त्‍यभूवम् – => कथयन्‍ति+अभूवम्+ – यदेकस्‍याभावे => यत्+एकस्‍य+अभावे दम्‍पत्‍योरपरेण => दम्‍पत्‍योः+अपरेण किं विधेयम्। => किम्+ विधेयम्। जानकीजानिर्न => जानकीजानिः+न परं कदाचिदेवं => परम्+ कदाचित्+एवम्+ कदाचिदेवं भवेत्, => कदाचित्+एवम्+ भवेत्, भवतोऽभावे => भवतः+अभावे किमहं करिष्‍यामीति। => किम्+अहम्+ करिष्‍यामि+इति। करिष्‍यामीति। => करिष्‍यामि+इति। ग्रीवां किञ्चित् => ग्रीवाम्+ किञ्चित् दीर्घमुच्‍छ्रवस्‍यावोचच्‍चन्‍द्रमौलि.............भणतु => दीर्घम्+उच्‍छ्रवस्‍य+अवोचत+चन्‍द्रमौलि.............भणतु किं विधास्‍यतीति? => किम्+ विधास्‍यति+इति? विधास्‍यतीति? => विधास्‍यति+इति? वक्तुमारेभे, => वक्तुम्+आरेभे, स्‍वजीवनस्‍यान्‍तं न => स्‍वजीवनस्‍य+अन्‍तम्+ न आत्‍महत्‍यासदृशं मूर्खतापूर्णं => आत्‍महत्‍यासदृशम्+ मूर्खतापूर्णम्+ मूर्खतापूर्णं निन्‍दनीयं => मूर्खतापूर्णम्+ निन्‍दनीयम्+ निन्‍दनीयं च => निन्‍दनीयम्+ च दुष्‍कर्मेह => दुष्‍कर्म+इह विलोकितं नु, => विलोकितम्+ नु, दिवसेष्‍वेषु => दिवसेषु+एषु साफल्‍यमासादितं भवत: => साफल्‍यम्+आसादितम्+ भवत: अवश्‍यम् अवश्‍यम् => अवश्‍यम्+ अवश्‍यम्+ अवश्‍यम् प्रिये => अवश्‍यम्+ प्रिये दर्शनीयं ते => दर्शनीयम्+ ते अनेकवारं त्‍वदीयकरे => अनेकवारम्+ त्‍वदीयकरे वीणां समर्प्‍य => वीणाम्+ समर्प्‍य निश्चिन्‍ततामनुभवामि => निश्चिन्‍तताम्+अनुभवामि मदीयोऽशाश्‍वतश्‍चन्‍द्रमौलिरवश्‍यं मतश्छिन्‍नो => मदीयः+अशाश्‍वतः+चन्‍द्रमौलिः+अवश्‍यम्+ मतश्छिन्‍न: किन्‍त्‍वहं शाश्‍वतं => किन्‍तु+अहम्+ शाश्‍वतम्+ शाश्‍वतं युगयुगीनकविं => शाश्‍वतम्+ युगयुगीनकविम्+ युगयुगीनकविं स्‍वस्‍थं => युगयुगीनकविम्+ स्‍वस्‍थम्+ स्‍वस्‍थं चन्‍द्रमौलिमाराधयिष्‍यामि। => स्‍वस्‍थम्+ चन्‍द्रमौलिम्+आराधयिष्‍यामि। चन्‍द्रमौलिमाराधयिष्‍यामि। => चन्‍द्रमौलिम्+आराधयिष्‍यामि। तवेमां वीणां => तव+इमाम्+ वीणाम्+ वीणां गृहीत्‍वा => वीणाम्+ गृहीत्‍वा तवोपज्ञानि => तव+उपज्ञानि यावदावयोर्जीवनप्रवाह: => यावत्+आवयोः+जीवनप्रवाह: कस्मिश्चिदन्‍यस्मिन् => कस्मिश्चित्+अन्‍यस्मिन् किं विधास्‍यते? => किम्+ विधास्यते? सुकोमलानपि => सुकोमलान्+अपि शब्‍दानाकर्ण्‍य => शब्‍दान्+आकर्ण्‍य चन्‍द्रमौलेरन्‍तस्‍तलादारभ्‍य => चन्‍द्रमौलेः+अन्‍तस्‍तलात्+आरभ्‍य वेत्रलतेव => वेत्रलता+इव भृशं प्राकम्‍पतेति => भृशम्+ प्राकम्‍पत+इति प्राकम्‍पतेति => प्राकम्‍पत+इति स्‍वयमक्षिगोचरीकृतमुमया। => स्‍वयम्+अक्षिगोचरीकृतम्+उमया। चन्‍द्रमौलिरुत्तरणे => चन्‍द्रमौलिः+उत्तरणे यत्नवानासीत्, => यत्नवान्+आसीत्, किन्‍त्‍वसीदन् => किन्‍तु+असीदन् मुखं च => मुखम्+ च आसतां वर्षितुकामे। => आस्ताम्+ वर्षितुकामे। चिरं प्रत्‍यय, => चिरम्+ प्रत्‍यय, साहसं चैकीकृत्‍य => साहसम्+ च+एकीकृत्‍य चैकीकृत्‍य => च+एकीकृत्‍य सगद्गदं सोऽवादीत्, => सगद्गदम्+ सः+अवादीत्, सोऽवादीत्, => सः+अवादीत्, परमुमे, => परम्+उमे, आत्‍महननं त्‍वहमपि => आत्‍महननम्+ तु+अहमपि त्‍वहमपि => तु+अहमपि विधास्‍यामीति => विधास्‍यामि+इति मदीयेऽन्‍तरस्‍थले => मदीये+अन्‍तस्‍थले अहमपि => अहम्+अपि चन्‍द्रमौलेवि..........इति => चन्‍द्रमौलेः+इव..........इति ब्रुवन्‍नेव => ब्रुवन्+एव कण्‍ठोऽभवत् => कण्‍ठः+अभवत् जीवनस्‍यानित्‍यतां प्रकटयन्‍तीव => जीवनस्‍य+अनित्‍यताम्+ प्रकटयन्‍ति+इव प्रकटयन्‍तीव => प्रकटयन्‍ति+इव चक्षुषोर्मौक्तिकानि => चक्षुष:+मौक्तिकानि तमाक्षिपन्‍ती => तम्+आक्षिपन्‍ती अवादीदुमा- => अवादीत्+उमा- दयितेयमावयोर्जाह्नवीधारा => दयिता+इयम्+आवयोः+जाह्नवीधारा शयितेव। => शयिता+इव। आवामपि => आवाम्+अपि सोऽपि => सः+अपि क्षणं स्थित्‍वैव => क्षणम्+ स्थित्‍वा+एव स्थित्‍वैव => स्थित्‍वा+एव अणोरणीयस्‍त्‍वं भजन्‍ते। => अणोरणीय:+त्‍वम्+ भजन्‍ते। शार्दूलस्‍येव => शार्दूलस्‍य+इव विकटं किमपि => विकटम्+ किमपि चेष्टितं समारब्‍धम्। => चेष्टितम्+ समारब्‍धम्। प्रसन्‍नसरितामाप:, => प्रसन्‍नसरिताम्+आप:, सम्‍यगुच्‍छोषितानि। => सम्‍यक्+उच्‍छोषितानि। तद्भयादेव => तत्+भयात्+एव गेहान्‍मनुजो => गेहात्+मनुज: नीडाच्‍च => नीडात्+च दिनान्‍तं परं => दिनान्‍तम्+ परम्+ परं भवति => परम्+ भवति किञ्चिदुच्‍छ्वासयोग्‍यं, => किञ्चित्+उच्‍छ्वासयोग्‍यम्, लोकान्‍तरं गते => लोकान्‍तरम्+ गते चन्‍द्रमौलेर्जननी => चन्‍द्रमौलेः+जननी चन्‍द्रमौलिरहिर्नशं मातुश्‍चरणयोरेव => चन्‍द्रमौलिः+अहर्निशम्+ मातुः+चरणयोः+एव मातुश्‍चरणयोरेव => मातुः+चरणयोः+एव उमापि => उमा+अपि रात्रिंदिव सेवमाना => रात्रिम्+दिवम्+ सेवमाना श्‍वश्रूं न => श्‍वश्रूम्+ न कृताश्चिकित्‍सा:। => कृताः+चिकित्‍सा:। तासां किञ्चिदपि => तासाम्+ किञ्चित्+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि स्थितिश्चिन्‍तनीयैव => स्थितिः+चिन्‍तनीय+एव दुग्‍धधारेव => दुग्‍धधारा+इव कालं हर्म्‍यपृष्ठे => कालम्+ हर्म्‍यपृष्ठे चन्द्रिकायामुपवेष्टुकामस्मि, => चन्द्रिकायाम्+उपवेष्टुकाम्+अस्मि, शरीरं केवलमस्‍थनां => शरीरम्+ केवलम्+अस्‍थ्नाम्+ केवलमस्‍थनां कङ्कालभूतमेवावातिष्‍ठत। => केवलम्+अस्‍थ्नाम्+ कङ्कालभूतम्+एव+अवातिष्‍ठत। कङ्कालभूतमेवावातिष्‍ठत। => कङ्कालभूतम्+एव+अवातिष्‍ठत। चन्‍द्रमौलेरन्‍तस्‍तले => चन्‍द्रमौलेः+अन्‍तस्‍तले वारं वारम्। => वारम्+ वारम्। विवशतैव। => विवशत+एव। सुचिरं विश्रम्‍य => सुचिरम्+ विश्रम्‍य चन्द्रिकेयं कियती => चन्द्रिका+इयम्+ कियती मां विशेषरूपेण। => माम्+ विशेषरूपेण। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव कर्णकुहरयोरुमायास्‍ते => कर्णकुहरयोः+उमायाः+ते स्‍वान्‍तं निष्क्रियमिव => स्‍वान्‍तम्+ निष्क्रियम्+इव निष्क्रियमिव => निष्क्रियम्+इव पूर्वं तयापि => पूर्वम्+ तया+अपि तयापि => तया+अपि तेऽप्रिया: => ते+अप्रिया: शब्‍दा ज्‍योत्‍स्‍नायामेवोपविष्टया => शब्‍दाः+ ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+एव+उपविष्टया ज्‍योत्‍स्‍नायामेवोपविष्टया => ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+एव+उपविष्टया क्षणं मौनावलम्बिनं => क्षणम्+ मौनावलम्बिनम्+ मौनावलम्बिनं तं => मौनावलम्बिनम्+ तम्+ तं पुनरुवाच => तम्+ पुनः+उवाच पुनरुवाच => पुनः+उवाच उमाद्य => उमा+अद्य त्‍वदीयं स्‍वास्‍थ्‍यं => त्‍वदीयम्+ स्‍वास्‍थ्‍यम्+ स्‍वास्‍थ्‍यं किञ्चित्‍प्रगतिशीलमिति => स्‍वास्‍थ्‍यम्+ किञ्चित्+प्रगतिशीलम्+इति किञ्चित्‍प्रगतिशीलमिति => किञ्चित्+प्रगतिशीलम्+इति त्‍वदाज्ञां गृहीत्‍वैव => त्‍वत्+आज्ञाम्+ गृहीत्‍वा+एव गृहीत्‍वैव => गृहीत्‍वा+एव चिरादद्य => चिरात्+अद्य पितृगृहं गतवती। => पितृगृहम्+ गतवती। किं विस्मृतवती => किम्+ विस्मृतवती आदिवसावसानं तु => आदिवसावसानम्+ तु सात्रैवासीत्, => सा+अत्रैव+आसीत्, आम् मात:। => आम्+ मात:। ‘व्‍यस्‍मरमहम्, => ‘व्‍यस्‍मरम्+अहम्, कदापि => कदा+अपि इयमेव => इयम्+एव मेऽन्तिमा => मे+अन्तिमा नोमया => न+उमया कीदृशं सौजन्‍यम्। => कीदृशम्+ सौजन्‍यम्। कीदृशोऽनुरागस्‍तस्‍या => कीदृशः+अनुरागः+तस्‍या अहोऽहं महाभाग्‍यवती => अहो+अहम्+ महाभाग्‍यवती यस्‍येदृशी => यस्‍य+इदृशी वाक्‍यमसमाप्तमेवासीत्। => वाक्‍यम्+असमाप्तम्+एव+आसीत्। मध्‍य एव => मध्‍ये+ एव शरीरं निश्‍चलमभवत्। => शरीरम्+ निश्‍चलम्+अभवत्। निश्‍चलमभवत्। => निश्‍चलम्+अभवत्। दिवं विहाय => दिवम्+ विहाय नश्‍वरं भुवम्, => नश्‍वरम्+ भुवम्, स्‍वान्‍तं व्‍यदीर्यत => स्‍वान्‍तम्+ व्‍यदीर्यत एवैतस्‍य-अक्ष्‍णो: => एव+एतस्‍य-अक्ष्‍ण: प्रातरासीत्। => प्रातः+आसीत्। प्रातरुमा => प्रातः+उमा स्‍वगृहमायात् => स्‍वगृहम्+आयात् पञ्चत्‍वप्राप्‍तेर्वृत्तं ज्ञात्‍वाऽभवदधीरा, => पञ्चत्‍वप्राप्‍तेः+वृत्तम्+ ज्ञात्‍वा+अभवत्+अधीरा, ज्ञात्‍वाऽभवदधीरा, => ज्ञात्‍वा+अभवत्+अधीरा, चन्‍द्रमौलेस्‍तादृशीं विह्वलतामवलोक्‍य => चन्‍द्रमौलेः+तादृशीम्+ विह्वलताम्+अवलोक्‍य विह्वलतामवलोक्‍य => विह्वलताम्+अवलोक्‍य तं बोधयन्‍ती => तम्+ बोधयन्‍ती सकलमप्यौर्द्ध्वदेहिकं सुचारु => सकलम्+अपि+और्द्ध्वदेहिकम्+ सुचारु चन्‍द्रमौलिर्विमना => चन्‍द्रमौलिः+विमना अन्‍यस्मिन्‍नहनि। => अन्‍यस्मिन्+अहनि। चिरमाश्वासित: => चिरम्+आश्वासित: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि श्राद्धादिकं च => श्राद्धादिकम्+ च सकलमकरोत्। => सकलम्+अकरोत्। व्‍यतिगतं वत्‍सरम्। => व्‍यतिगतम्+ वत्‍सरम्। निवृत्तं मातु: => निवृत्तम्+ मातु: वार्षिकं श्राद्धम्। => वार्षिकम्+ श्राद्धम्। मातृवियोगदु:खं शैथिल्‍यं => मातृवियोगदु:खम्+ शैथिल्यम्+ शैथिल्‍यं प्राप => शैथिल्यम्+ प्राप सुचिरं तिष्ठत:। => सुचिरम्+ तिष्ठत:। समायात्‍येव => समायाति+एव मातृवियोगदु:खं हृदयान्नि:सृतमेव => मातृवियोगदु:खम्+ हृदयात्+नि:सृतम्+एव हृदयान्नि:सृतमेव => हृदयात्+नि:सृतम्+एव प्रागेव => प्राक्+एव चन्‍द्रमौलेरपरमिव => चन्‍द्रमौलेः+अपरम्+इव हृदयमुमा => हृदयम्+उमा रुग्‍णतामगात्। => रुग्‍णताम्+अगात्। कारणान्‍मे => कारणात्+मे कि‍ञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि हृदयवल्‍लभस्‍येति => हृदयवल्‍लभस्‍य+इति हेतोस्‍तया => हेतोः+तया सुचिरं न => सुचिरम्+ न प्रकटितं तस्मिन्। => प्रकटितम्+ तस्मिन्। सुचरिं नैतत्। => सुचिरम्+ न+एतत्। नैतत्। => न+एतत्। पुनरप्‍यागत => पुनः+अपि+आगता सामान्‍योऽयं क्रम:। => सामान्यः+अयम्+ क्रम:। पुनरायात:’, => पुनः+आयात:’, सम्‍यगेवोक्तं भगवता => सम्‍यक्+एव+उक्तम्+ भगवता गच्‍छत्‍यायु:’। => गच्‍छति+आयु:’। हीतस्‍तत: => हि+इतस्तत: किमप्‍यवलोकयति => किमपि+अवलोकयति सामाजिकं साहित्यिकं => सामाजिकम्+ साहित्यिकम्+ साहित्यिकं च => साहित्यिकम्+ च तत्‍कार्यं साफल्‍यमगात् => तत्‍कार्यम्+ साफल्‍यम्+अगात् साफल्‍यमगात् => साफल्‍यम्+अगात् पुनर्नवतां विधत्ते। => पुन:+नवताम्+ विधत्ते। शरीरं सततपरिश्रमेण => शरीरम्+ सततपरिश्रमेण जर्जरितमिवाऽभवत्। => जर्जरितम्+इव+अभवत्। प्रतिदिनं क्षीणतां => प्रतिदिनम्+ क्षीणताम्+ क्षीणतां गच्‍छन्‍त्‍या => क्षीणताम्+ गच्‍छन्‍त्‍या: तनूमवलोक्‍य => तनूम्+अवलोक्‍य सोऽधुना => सः+अधुना चिन्तितोऽभूत्। => चिन्तितः+अभूत्। पितृगृहमानीता। => पितृगृहम्+आनीता। त्रिचतुर्दिवसानन्‍तरमेव => त्रिचतुर्दिवसानन्‍तरम्+एव निर्वृत्तं सकलमौर्द्ध्वदेहिकं => निर्वृत्तम्+ सकलम्+और्द्ध्वदेहिकम्+ सकलमौर्द्ध्वदेहिकं तस्‍या:। => सकलम्+और्द्ध्वदेहिकम्+ तस्‍या:। तस्मिन्‍नैवाहनि => तस्मिन्+एव+अहनि एकं स्‍वीयं => एकम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं छायाचित्रमपि => स्वीयम्+ छायाचित्रम्+अपि छायाचित्रमपि => छायाचित्रम्+अपि तत्रावालोकितम्। => तत्र+अवालोकितम्। चित्रमिदमेकेनागन्‍तुना => चित्रम्+इदम्+एकेन+आगन्‍तुना भावूपर्णं तत्। => भावपूर्णम्+ तत्। यूथिकासुमनसां विम्‍लानैका => यूथिकासुमनसाम्+ विम्‍लान+एका विम्‍लानैका => विम्‍लान+एका मुद्रयाङ्कितमेकं पत्रं => मुद्रया+अङ्कितम्+एकम्+ पत्रम्+ पत्रं सम्‍प्राप्‍तम्। => पत्रम्+ सम्‍प्राप्‍तम्। लिखितमासीत्-श्रीमतश्चन्‍द्रमौले: => लिखितम्+आसीत्-श्रीमतः+चन्‍द्रमौले: करकमलयोर्मिलिन्‍दायतामिदम्। => करकमलयोः+मिलिन्दायताम्+इदम्। समुद्घाटितं तत्। => समुद्घाटितम्+ तत्। सुन्‍दराक्षरैस्‍तत्रेदं लिखितमासीत् => सुन्‍दराक्षरैः+तत्र+इदम्+ लिखितम्+आसीत् लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् उमेयं भवतश्चिराय => उमा+इयम्+ भवतः+चिराय भवतश्चिराय => भवतः+चिराय मामाह्वयन्ति => माम्+आह्वयन्ति नाहं चिरं => न+अहम्+ चिरम्+ चिरं प्राणान् => चिरम्+ प्राणान् धारयिष्‍यामीति => धारयिष्‍यामि+इति भवतोऽतिशयित: => भवतः+अतिशयित: तमहं सम्‍यग् => तम्+अहम्+ सम्‍यग् यावच्‍छक्‍यं निर्वोढव्‍य: => यावत्+शक्यम्+ निर्वोढव्‍य: किमधिकं वच्मि। => किम्+अधिकम्+ वच्मि। अहमुमायाश्चिरं तारुण्‍यं => अहम्+उमायाः+चिरम्+ तारुण्‍यम्+ तारुण्‍यं तस्‍या: => तारुण्‍यम्+ तस्‍या: सदैकरसं सौन्‍दर्यं => सदा+एकरसम्+ सौन्‍दर्यम्+ सौन्‍दर्यं च => सौन्‍दर्यम्+ च वलीपलितयुक्‍तं त्रुटितरदनं => वलीपलितयुक्‍तम्+ त्रुटितरदनम्+ त्रुटितरदनं कान्तिहीनं => त्रुटितरदनम्+ कान्तिहीनम्+ कान्तिहीनं च => कान्तिहीनम्+ च वदनं न => वदनम्+ न ममेदं प्रेम, => मम+इदम्+ प्रेम, ममेदं शाश्‍वतं => मम+इदम्+ शाश्‍वतम्+ शाश्‍वतं यौवनञ्च => शाश्‍वतम्+ यौवनम्+च यौवनञ्च => यौवनम्+च भवन्‍तं कर्तव्‍यपथे => भवन्तम्+ कर्तव्‍यपथे विनम्रं विनिवेदयामि => विनम्रम्+ विनिवेदयामि विधेयमवहेलनम्। => विधेयम्+अवहेलनम्। समानेयं यन्‍मध्‍येमार्गं => समानेयम्+ यन्मध्‍येमार्गम्+ यन्‍मध्‍येमार्गं मां => यन्मध्‍येमार्गम्+ माम्+ मां परित्‍यज्‍य => माम्+ परित्‍यज्य पलायितेयमुमा। => पलायिता+इयम्+उमा। भवतोऽन्तिमं मे => भवतः+अन्तिमम्+ मे मानसिकमालिङ्गनं ममान्तिमोऽयं => मानसिकम्+आलिङ्गनम्+ मम+अन्तिमः+अयम्+ ममान्तिमोऽयं प्रणाम:। => मम+अन्तिमः+अयम्+ प्रणाम:। भवदीयैव-उमा => भवदीय+एव-उमा अक्ष्‍णोरश्रुधारा: => अक्ष्‍णोः+अश्रुधारा: पत्रं समापितम्। => पत्रम्+ समापितम्। ततस्‍तद्धस्‍तात्। => ततः+तद्धस्‍तात्। तस्‍यास्‍तस्मिन्‍नेव => तस्‍याः+तस्मिन्+एव स्‍वान्‍तं शून्‍यमिव => स्‍वान्‍तम्+ शून्‍यम्+इव शून्‍यमिव => शून्‍यम्+इव हृदयगतेरवरोधं त => हृदयगतेः+अवरोधम्+ त पाषाणमूर्तिरिव => पाषाणमूर्तिः+इव निर्निमेषाभ्‍यामक्षिभ्‍यां पश्‍यन्‍नातिष्ठत्। => निर्निमेषाभ्‍याम्+अक्षिभ्याम्+ पश्‍यन्+अतिष्ठत्। पश्‍यन्‍नातिष्ठत्। => पश्‍यन्+अतिष्ठत्। ‍कित्‍यकालपर्यन्‍तं स => ‍कियत्+कालपर्यन्‍तम्+ स तत्रैवमुपविष्ट => तत्र+एवम्+उपविष्ट: कथयितुं शक्त:। => कथयितुम्+ शक्त:। सायमभवत्, => सायम्+अभवत्, रात्रिरागता => रात्रिः+आगता चिरं निश्‍चेष्टमुपविष्ट:। => चिरम्+ निश्‍चेष्टम्+उपविष्ट:। निश्‍चेष्टमुपविष्ट:। => निश्‍चेष्टम्+उपविष्ट:। तस्‍याश्रूणि => तस्‍या:+अश्रूणि हृदयं काष्ठतामाप। => हृदयम्+ काष्ठताम्+आप। काष्ठतामाप। => काष्ठताम्+आप। एकैकश: => एक+एकश: तस्‍यां विचित्रायां => तस्याम्+ विचित्रायाम्+ विचित्रायां परिस्थितौ => विचित्रायाम्+ परिस्थितौ तमवलोक्‍य => तम्+अवलोक्‍य तूष्‍णीमेव => तूष्‍णीम्+एव तथैवोपविष्टो => तथैव+उपविष्ट: शरणमगात्। => शरणम्+अगात्। धैर्य्यधारणस्‍योपदेशं दत्‍वैव => धैर्य्यधारणस्‍य+उपदेशम्+ दत्‍वा+एव दत्‍वैव => दत्‍वा+एव समवेदनां प्रकटयितुं => समवेदनाम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं शोकप्रकाशकानाम्- => प्रकटयितुम्+ शोकप्रकाशकानाम्- दिवं गतेति => दिवम्+ गत+इति गतेति => गत+इति प्रकाशमागता => प्रकाशम्+आगता शोकं प्रकटयितुं => शोकम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं प्राप्‍तान्‍यनेकानि => प्रकटयितुम्+ प्राप्‍तानि+अनेकानि प्राप्‍तान्‍यनेकानि => प्राप्‍तानि+अनेकानि तेष्‍वेकतमे => तेषु+एकतमे इदमपि => इदम्+अपि लिखितमासीद् => लिखितम्+आसीद् यदधुना => यत्+अधुना मातृत्‍वमपि => मातृत्‍वम्+अपि निर्वाह्यमिति। => निर्वाह्यम्+इति। प्रातरुमाया => प्रातः+उमाया: विलोकितश्‍चन्‍द्रमौलि: => विलोकितः+चन्‍द्रमौलि: इवास्ते। => इव+आस्ते। स्‍वस्‍थोऽस्मि। => स्‍वस्‍थः+अस्मि। यत्‍कार्यं मयि => यत्‍कार्यम्+ मयि निहितं तदेवाहमधुना => निहितम्+ तत्+एव+अहम्+अधुना तदेवाहमधुना => तत्+एव+अहम्+अधुना चिन्तितं न => चिन्तितम्+ न चावबुद्धं यदीदृश: => च+अवबुद्धम्+ यत्+ईदृश: यदीदृश: => यत्+ईदृश: स्‍याज्‍जीवने => स्‍यात्+जीवने अजानादुमा। => अजानात्+उमा। कर्तव्‍यं चिरपूर्वमेव => कर्तव्यम्+ चिरपूर्वमेव नात्‍महननमपि => न+आत्‍महननम्+अपि त्‍वात्‍मदानं वितीर्णमस्‍मै => तु+आत्‍मदानम्+ वितीर्णम्+अस्‍मै वितीर्णमस्‍मै => वितीर्णम्+अस्‍मै तदात्‍मदानमात्‍महत्‍यायां परिणमयितुं => तदा+आत्‍मदानम्+आत्‍महत्‍यायाम्+ परिणमयितुम्+ परिणमयितुं शक्‍यं => परिणमयितुम्+ शक्‍यम्+ शक्‍यं किन्‍तु => शक्‍यम्+ किन्‍तु एवं कृते => एवम्+ कृते नैवं करिष्‍यामीति => न+एवम्+ करिष्‍यामि+इति करिष्‍यामीति => करिष्‍यामि+इति चन्‍द्रमौलेरात्‍मभाव: => चन्‍द्रमौलेः+आत्‍मभाव: तूष्‍णीकातिष्ठत्। => तूष्‍णीका+अतिष्ठत्। चन्‍द्रमौलिरकस्‍मादुत्थित: => चन्‍द्रमौलिः+अकस्‍मात्+उत्थित: उमां विलोकयितुमित्‍युत्तरितं => उमाम्+ विलोकयितुम्+इति+उत्तरितम्+ विलोकयितुमित्‍युत्तरितं तेन। => विलोकयितुम्+इति+उत्तरितम्+ तेन। अहमपि => अहम्+अपि ममापि => मम+अपि नेत्राभ्‍यामश्रुधारा => नेत्राभ्‍याम्+अश्रुधारा चन्‍द्रमौलिर्गृहान्नि:सर्तुमियेष => चन्‍द्रमौलिः+गृहात्+निःसर्तुम्+इयेष परं माताऽब्रवीदुमाया:, => परम्+ माता+अब्रवीत्+उमाया:, माताऽब्रवीदुमाया:, => माता+अब्रवीत्+उमाया:, समायादुमा। => समायात्+उमा। वैक्‍लव्‍यं त्‍यज, => वैक्‍लव्यम्+ त्‍यज, धृतिं बधान। => धृतिम्+ बधान। किं व्‍यस्‍मार्षी: => किम्+ व्‍यस्‍मार्षी: प्रतिज्ञामेकपद => प्रतिज्ञाम्+एकपद येषां न => येषाम्+ न किमियं कालिदासभणितिर्न => किम्+इयम्+ कालिदासभणिति:+न कालिदासभणितिर्न => कालिदासभणिति:+न जागरणमिव => जागरणम्+इव किञ्चित्‍कालं स्थित्‍वा => किञ्चित्+कालम्+ स्थित्‍वा मनसोऽस्ति => मनसः+अस्ति तद्दैन्‍यं क: => तद्दैन्यम्+ क: कथं दूरीकुर्यात्? => कथम्+ दूरीकुर्यात्? कलानिधिमवलोक्‍य => कलानिधिम्+अवलोक्‍य प्रियोमा => प्रिय+उमा सत्‍यमत्रैव => सत्‍यम्+अत्रैव निलीनं स्‍यात्। => निलीनम्+ स्‍यात्। गृहीत्‍वैवायं जगदाह्लादयति => गृहीत्‍वा+एव+अयम्+ जगदाह्लादयति स्‍वयं च => स्वयम्+ च कथं मामयं => कथम्+ माम्+अयम्+ मामयं न => माम्+अयम्+ न कान्‍तं स्‍वान्‍तमत्र => कान्‍तम्+ स्‍वान्‍तम्+अत्र स्‍वान्‍तमत्र => स्‍वान्‍तम्+अत्र कथमयं मां => कथम्+अयम्+ माम्+ मां न => माम्+ न किं श्रुतिरपि => किम्+ श्रुति+अपि श्रुतिरपि => श्रुति+अपि स्‍वप्रामाण्‍यं परित्‍यजति, => स्‍वप्रामाण्‍यम्+ परित्‍यजति, कोऽयंव्‍यामोह:? => कः+अयम्+व्यामोह:? दृष्टिकोणस्‍तथ्‍यतामावहतीति => दृष्टिकोणः+तथ्‍यताम्+आवहति+इति श्रुतिमाह => श्रुतिम्+आह तदर्थिकां प्रियमुखेन्‍दुपरां => तदर्थिकाम्+ प्रियमुखेन्‍दुपराम्+ प्रियमुखेन्‍दुपरां विबुध: => प्रियमुखेन्‍दुपराम्+ विबुध: सत्‍यं तदेव => सत्यम्+ तदेव मय्येव => मयि+एव कथं मे => कथम्+ मे स्‍वस्‍थवृत्तं सम्‍भाव्‍येत। => स्‍वस्‍थवृत्तम्+ सम्‍भाव्‍येत। कतीनां पुन: => कतीनाम्+ पुन: सतीनां चित्तमनुकूलयितुं => सतीनाम्+ चित्तम्+अनुकूलयितुम्+ चित्तमनुकूलयितुं त्‍वया => चित्तम्+अनुकूलयितुम्+ त्‍वया परं कथय => परम्+ कथय साफल्‍यमवाप्‍तं त्‍वयका? => साफल्‍यम्+अवाप्‍तम्+ त्‍वयका? पुमांसमभ्‍येति => पुमान्+समभ्‍य+इति भवान्‍तरेष्‍वपि। => भवान्‍तरेषु+अपि। किमिदं सिद्धान्‍तवाक्‍यं => किम्+इदम्+ सिद्धान्‍तवाक्‍यम्+ सिद्धान्‍तवाक्‍यं त्‍वया => सिद्धान्‍तवाक्‍यम्+ त्‍वया निश्चितं पुनरायास्‍यति, => निश्चितम्+ पुनः+आयास्‍यति, पुनरायास्‍यति, => पुनः+आयास्‍यति, वृद्धिं गृहीत्‍वा => वृद्धिम्+ गृहीत्‍वा परं पृच्‍छामि => परम्+ पृच्‍छामि हस्‍तेऽनेन => हस्‍ते+अनेन किमायातम्? => किम्+आयातम्? व्‍यर्थमेवायास्‍यते। => व्‍यर्थम्+एव+आयास्‍यते। जडत्‍वमेव => जडत्वम्+एव प्रत्‍यक्षं मयकानुभूतं => प्रत्‍यक्षम्+ मयका+अनुभूतम्+ मयकानुभूतं दौरात्‍म्‍यं => मयका+अनुभूतम्+ दौरात्‍म्‍यम्+ दौरात्‍म्‍यं चेति-न => दौरात्‍म्‍यम्+ च+इति-न चेति-न => च+इति-न कतिवारमुपालभत => कतिवारम्+उपालभत भगवन्‍तं जगदाह्लादकं => भगवन्तम्+ जगत्+आह्लादकम्+ जगदाह्लादकं शशिनम्। => जगत्+आह्लादकम्+ शशिनम्। कदाचिदेकान्‍ते => कदाचित्+एकान्ते सोऽनुभवति => सः+अनुभवति यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य हृदयं स्‍फुटतीव। => हृदयम्+ स्‍फुटति+इव। स्‍फुटतीव। => स्‍फुटति+इव। मृगशावाक्ष्‍यास्‍तमोभूतमिवेदं जगत् => मृगशावाक्ष्‍या:+तम:+भूतम्+इव+इदम्+ जगत् निमज्‍जतीव। => निमज्‍जति+इव। किं विदध्‍यात्। => किम्+ विदध्‍यात्। परि‍स्थितिमवलोक्‍य => परि‍स्थितिम्+अवलोक्‍य स्‍मृतिपथमायान्ति => स्‍मृतिपथम+आयान्ति महाकवेर्भवभूते: => महाकवेः+भवभूते: शोकसदीपनान्‍यक्षराणि => शोकसन्‍दीपिनि+अक्षराणि हृदयं ध्‍वंसते => हृदयम्+ ध्‍वंसते शून्‍यं मन्‍ये => शून्‍यम्+ मन्‍ये जगदविरलज्‍वालमन्‍तर्ज्‍वलामि। => जगत्+अविरलज्‍वालम्+अन्‍तः+ज्वलामि। सीदत्‍यन्‍धे => सीदति+अन्‍धे मज्‍जतीवान्‍तरात्‍मा, => मज्‍जति+इव+अन्‍तरात्‍मा, कथं मन्‍दभाग्‍य: => कथम्+ मन्‍दभाग्‍य: किं बहूना, => किम्+ बहुना, विकलकरणैस्‍तस्‍य => विकलकरणैः+तस्य तैस्‍तैश्‍चरितै: => तैः+तैः+चरितै: रोदित्‍यपि => रोदिति+अपि धन्‍यासि => धन्या+असि धन्‍यासि, => धन्‍या+असि, गुणैरुदारैरेवं समाकृष्‍यत => गुणैः+उदारैः+एवम्+ समाकृष्‍यत: ग्रन्‍थकाश्च, => ग्रन्‍थकाः+च, अहमस्मि => अहम्+अस्मि महर्षेरत्रे:। => महर्षेः+अत्रे:। पित्रोरासीन्‍महत्‍यभिलाषा => पित्रोः+आसीत्+महती+अभिलाषा यत्तयो: => यत्+तयो: शून्‍यं सदनं => शून्‍यम्+ सदनम्+ सदनं सन्‍ततिलाभ: => सदनम्+ सन्‍ततिलाभ: सनाथं कुर्यादिति। => सनाथम्+ कुर्यात्+इति। कुर्यादिति। => कुर्यात्+इति। समस्‍तं सद्म => समस्‍तम्+ सद्म गभीररेखयाक्रान्‍तमासीत्। => गभीररेखया+आक्रान्‍तम्+आसीत्। जातायां मयि => जातायाम्+ मयि प्रवाहिताऽभूत्। => प्रवाहिता+अभूत्। प्रतिकोणं प्रकाशेनोद्भासितमभवत्। => प्रतिकोणम्+ प्रकाशेन+उद्भासितम्+अभवत्। प्रकाशेनोद्भासितमभवत्। => प्रकाशेन+उद्भासितम्+अभवत्। व्‍यतीतं मे => व्‍यतीतम्+ मे शैशवं मुनिबालकै: => शैशवम्+ मुनिबालकै: प्रविष्टायां मयि => प्रविष्टायाम्+ मयि चेतश्चिन्‍ताकुलमभवद् => चेतः+चिन्ताकुलम्+अभवद् रमणीयं हि => रमणीयम्+ हि रूपमेभि: => रूपम+एभि: लाञ्छितं जातम्। => लाञ्छितम्+ जातम्। विन्‍दुनेतानपनेतुं यथाशक्ति => विन्‍दुन्+एतान्+अपनेतुम्+ यथाशक्ति: विहितश्‍च => विहितः+च कुशलभिषजामनुलेपनैर्लेप:। => कुशलभिषजाम्+अनुलेपनैःलेप:। फलं तु => फलम्+ तु नितरां विपरीतमभूत्। => नितराम्+ विपरीतम्+अभूत्। विपरीतमभूत्। => विपरीतम्+अभूत्। प्रतिकूलानुपातेन => प्रतिकूलान्+अनुपातेन व्‍याधिरेधमान => व्‍याधि:+एधमाना महच्चिह्ने => महत्+चिह्ने तातपादेनौषधप्रयोग:। => तातपादेन+औषधप्रयोग:। मामकीनं बाह्यं => मामकीनम्+ बाह्यम्+ बाह्यं वपुर्निर्मलीकर्तुमक्षम: => बाह्यम्+ वपुः+निर्मलीकर्तुम्+अक्षम: वपुर्निर्मलीकर्तुमक्षम: => वपुः+निर्मलीकर्तुम्+अक्षम: स्‍वदृष्टिपातं कृतवान्। => स्‍वदृष्टिपातम्+ कृतवान्। सस्‍नेहं मम => सस्‍नेहम्+ मम पाठनमारब्‍धवान्। => पाठनम्+आरब्‍धवान्। पवित्रं वायुमण्‍डलम्, => पवित्रम्+ वायुमण्‍डलम्, मुनिबालकानां निश्‍छल: => मुनिबालकानाम्+ निश्‍छल: पितुर्लोकोत्तराऽध्‍यापनकुशलता, => पितुः+लोकोत्तरा+अध्‍यापनकुशलता, इत्‍येतानि => इति+एतानि ममाध्‍ययने => मम+अध्‍ययने प्रभूतं साहाय्यम्। => प्रभूतम्+ साहाय्यम्। केवलं विद्याग्रहणमेव => केवलम्+ विद्याग्रहणम्+एव विद्याग्रहणमेव => विद्याग्रहणम्+एव पिकविनिन्दितकण्‍ठप्रदेशाद्यदा => पिकविनिन्दितकण्‍ठप्रदेशात्+यदा वेदमन्‍त्राणां ध्‍वनिर्मुखरितस्‍तदा => वेदमन्‍त्राणाम्+ ध्‍वनिः+मुखरितः+तदा ध्‍वनिर्मुखरितस्‍तदा => ध्‍वनिः+मुखरितः+तदा कर्कशतां गत:, => कर्कशताम्+ गत:, विरसतामुपगता। => विरसताम्+उपगता। शास्‍त्रचिन्‍तनमाकर्ण्‍य => शास्‍त्रचिन्‍तनम्+आकर्ण्‍य समुदितं शनै: => समुदितम्+ शनै: शनैस्‍तदाश्रमे => शनैः+तदाश्रमे माङ्गलिकं प्रभातम्। => माङ्गलिकम्+ प्रभातम्। सानन्‍दमान्‍दोलिता: => सानन्‍दम्+आन्‍दोलिता: सहकारतरुमाश्रित्‍य => सहकारतरुम्+आश्रित्‍य जीवनं कृत्‍यकृत्‍यं => जीवनम्+ कृत्‍यकृत्‍यम्+ कृत्‍यकृत्‍यं मन्‍यमानाश्च => कृत्‍यकृत्‍यम्+ मन्‍यमानाः+च मन्‍यमानाश्च => मन्‍यमानाः+च तदानीमेवाभून्‍मम => तदानीम्+एव+अभूत्+मम जीवनेऽपि => जीवने+अपि यौवनस्‍योदय:। => यौवनस्‍य+उदय:। निरस्‍तं बाल्‍यप्रयुक्‍तं => निरस्‍तम्+ बाल्‍यप्रयुक्‍तम्+ बाल्‍यप्रयुक्‍तं चापल्‍यम्। => बाल्‍यप्रयुक्‍तम्+ चापल्‍यम्। न्‍यस्‍तं तत्र => न्‍यस्‍तम्+ तत्र पदं गाम्‍भीर्येण। => पदम्+ गाम्‍भीर्येण। मदीयं शारीरिकपरिवर्तनमिदं => मदीयम्+ शारीरिकपरिवर्तनम्+इदम्+ शारीरिकपरिवर्तनमिदं समवलोक्‍य => शारीरिकपरिवर्तनम्+इदम्+ समवलोक्‍य मदर्थमनुकूलगुणशालिपात्रान्‍वेषणपरा => मदर्थम्+अनुकूलगुणशालिपात्रान्‍वेषणपरा बभूवुस्‍तातपादा:। => बभूवुः+तातपादा:। नाऽभूदनुरूपवरान्‍वेषणे => न+अभूत्+अनुरूपवरान्‍वेषणे यथावसरं मे => यथा+अवसरम्+ मे आश्रमस्‍यैक => आश्रमस्य+एकः वैवाहिकविधेरनुष्ठानाय। => वैवाहिकविधेः+अनुष्ठानाय। प्रदत्तं यथाविधि => प्रदत्तम्+ यथाविधि ॠत्विग्भिर्हविर्जवतिलयो:। => ॠत्विग्भिः+हवि­:+जवतिलया:। होमगन्‍धेनाश्रमस्‍य => होमगन्‍धेन+आश्रमस्‍य वायुमण्‍डलमेकामाद्भुतां पवित्रतामनुभवदासीत्। => वायुमण्‍डलम्+एकाम्+अद्भुताम्+ पवित्रताम्+अनुभवत्+आसीत्। पवित्रतामनुभवदासीत्। => पवित्रताम्+अनुभवत्+आसीत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव प्रथमं पतिदेव: => प्रथमम्+ पतिदेव: साक्षान्‍मूर्तिर्विनयस्‍य, => साक्षात्+मूर्तिः+विनयस्‍य, मयाऽवबुद्धो => मया+अवबुद्ध: लज्‍जान्वितादर:। => लज्‍जान्वित+आदर:। दृष्टिर्नीचैरानमिता, => दृष्टिः+नीचैः+आनमिता, मर्यादामभिरक्षितुं मल्‍ललाटमद्यापि => मर्यादाम्+अभिरक्षितुम्+ मल्ललाटम्+अद्यापि मल्‍ललाटमद्यापि => मल्ललाटम्+अद्यापि उत्थितमेवासीत्। => उत्थितम्+एव+आसीत्। आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य लज्जितनयनयोर्यौवनसुलभकौतुकभावमिलिता => लज्जितनयनयोः+यौवनसुलभकौतुकभावमिलिता उपस्थितमुनिमण्‍डलसमक्षमग्निं साक्षित्‍वेन => उपस्थितमुनिमण्‍डलसमक्षम्+अग्निम्+ साक्षित्‍वेन यदग्निप्रदक्षिणावसरे => यदग्निप्रदक्षिणा+अवसरे औत्‍सुक्‍यवशात्तस्‍योत्तरीयं वसनं => औत्‍सुक्‍यवशात्+तस्‍य+उत्तरीयम्+ वसनम्+ वसनं किञ्चित् => वसनम्+ किञ्चित् नासीन्‍मत्‍कृते => न+आसीत्+मत्कृते पतिगृहेऽपि => पतिगृहे+अपि स्‍वातन्‍त्र्यशान्तिरत्रापि => स्‍वातन्त्र्यशान्तिः+अत्रापि सपर्यायामेव => सपर्यायाम्+एव कृतार्थतातटीमाश्रित्‍य => कृतार्थतातटीम्+आश्रित्‍य प्रवाहिताऽभूत्। => प्रवाहिता+अभूत्। कण्‍टकमिवास्मिन् => कण्‍टकम्+इव+अस्मिन् वस्‍त्‍वेकं हृदये => वस्‍तु+एकम्+ हृदये शूलमभूत्, => शूलम्+अभूत्, तच्‍चासीन्‍मम => तत्+च+आसीत्+मम जाज्‍वल्‍यमानं श्वित्रचिह्नम्। => जाज्‍वल्‍यमानम्+ श्वित्रचिह्नम्। प्रकाममप्रीयत। => प्रकामम्+अप्रीयत। शनैरेभि: => शनैः+एभि: श्वित्रलक्ष्‍णैस्‍तस्‍यान्‍त:करणे => श्वित्रलक्ष्‍णैः+तस्‍य+अन्‍त:करणे मां प्रत्‍युत्‍पादित: => माम्+ प्रत्युत्‍पादित: ह्युदासीनाकृति: => हि+उदासीनाकृति: बहिराश्रमद्रुमेप्‍यन्‍त:कृशाश्‍वस्‍य => बहिः+आश्रमद्रुमेप्‍यन्‍त:कृशाश्‍वस्‍य यावन्‍मया => यावत्+मया विषपानमिवापीतोऽयमुपेक्षाभाव:। => विषपानम्+इव+अपीतः+अयम्+उपेक्षाभाव:। काचित्‍सीमा => काचित्+सीमा तदियं तिरस्‍कृतिस्‍तां => तद्+इयम्+ तिरस्‍कृतिः+ताम्+ तिरस्‍कृतिस्‍तां सूक्ष्‍मरेखामतिक्रान्‍तवती => तिरस्‍कृतिः+ताम्+ सूक्ष्‍मरेखाम्+अतिक्रान्तवती सूक्ष्‍मरेखामतिक्रान्‍तवती => सूक्ष्‍मरेखाम्+अतिक्रान्तवती मित्रतोदासीनयोर्भावात् => मित्रतोदासीनयोः+भावात् तदाऽहं शिथिलसहनशक्तिरभवम्। => तदा+अहम्+ शिथिलसहनशक्तिः+अभवम्। शिथिलसहनशक्तिरभवम्। => शिथिलसहनशक्तिः+अभवम्। ममान्‍तर्वर्तिनी => मम+अन्‍तर्वर्तिनी व्‍यापारेणानेन => व्‍यापारेण+आनेन विक्षुब्‍धाऽभूत्, => विक्षुब्‍धा+अभूत्, निहितं भारतीयललनाया: => निहितम्+ भारतीयललनाया: स्‍त्रीत्‍वं स्‍ववैशिष्टयं => स्‍त्रीत्‍वम्+ स्‍ववैशिष्टयम्+ स्‍ववैशिष्टयं प्रकटयितुं => स्‍ववैशिष्टयम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं पादमर्दिता => प्रकटयितुम्+ पादमर्दिता भुजङ्गीव => भुजङ्गि+इव भीमं रूपं => भीमम्+ रूपम्+ रूपं दर्शयितुमाकुलमभूत्। => रूपम्+ दर्शयितुम्+आकुलम्+अभूत्। दर्शयितुमाकुलमभूत्। => दर्शयितुम्+आकुलम्+अभूत्। उग्रमिदं रूपमवलोक्‍य => उग्रम्+इदम्+ रूपम्+अवलोक्‍य रूपमवलोक्‍य => रूपम्+अवलोक्‍य कियत्‍कालं यावदहं => कियत्+कालम्+ यावत्+अहम्+ यावदहं भवत => यावत्+अहम्+ भवत: इममुपेक्षाभवं स्‍ववक्षसि => इमम्+उपेक्षा+अभवम्+ स्‍ववक्षसि एकदाऽऽवेशाकुलाऽहमपृच्‍छम्। => एकदा+आवेशाकुला+अहम्+अपृच्‍छम्। ‘‘ममानादरभाव:’’? => ‘‘मम+अनादरभाव:’’? कृशाश्वोऽवदत्। => कृशाश्वः+अवदत्। इदानीं यावन्‍नोपलक्षितो => इदानीम्+ यावत्+न+उपलक्षित: यावन्‍नोपलक्षितो => यावत्+न+उपलक्षित: मयाऽस्‍य => मया+अस्‍य सर्ववस्‍तुष्‍वेका => सर्ववस्‍तुषु+एका सरसतैव => सरसता+एव स्‍वयमेव => स्वयम्+एव भवच्‍चरित्रेऽनुभूयते => भवत्+चरित्रे+अनुभूयते स्‍पष्टमुपेक्षाया: => स्‍पष्टम्+उपेक्षाया: रहस्‍यं मम => रहस्यम्+ मम त्‍वग्‍दोषेऽन्‍तर्हितं किम्?’ => त्‍वग्दोषे+अन्‍तर्हितम्+ किम्?’ अहमपृच्‍छम्। => अहम्+अपृच्‍छम्। स्‍वीकृतिं सूचयता => स्‍वीकृतिम्+ सूचयता शब्‍दैरेव => शब्‍दैः+एव वक्तुमारब्‍धम् ‘मम => वक्तुम्+आरब्‍धम्+ ‘मम वासनास्‍नेहयोस्‍तुमुलं युद्धं => वासनास्‍नेहयोः+तुमुलम्+ युद्धम्+ युद्धं प्रवृद्धं => युद्धम्+ प्रवृद्धम्+ प्रवृद्धं प्रवर्तते, => प्रवृद्धम्+ प्रवर्तते, ‘स्‍वजीवनं स्‍नेहवेदिकायां => ‘स्‍वजीवनम्+ स्‍नेहवेदिकायाम्+ स्‍नेहवेदिकायां समर्पयन्‍ती => स्‍नेहवेदिकायाम्+ समर्पयन्‍ती ब्रह्मवादिन्‍यपाला => ब्रह्मवादिनि+अपाला योषिदस्ति’ => योषित्+अस्ति’ त्‍वग्‍दोषेणास्‍या: => त्‍वग्दोषेण+अस्‍या: शरीरमेतावल्‍ला‍ञ्छितं यन्‍नेत्रेषु => शरीरम्+एतावत्+ला‍ञ्छितम्+ यन्नेत्रेषु रूपवैराग्‍यमुत्‍पादयितुं प्रमुखसाधनमभूत्। => रूपवैराग्यम्+उत्‍पादयितुम्+ प्रमुखसाधनम्+अभूत्। प्रमुखसाधनमभूत्। => प्रमुखसाधनम्+अभूत्। चाकचिक्‍यं च। => चाकचिक्‍यम्+ च। अन्‍यच्‍चास्ति => अन्‍यत्+च+अस्ति अद्यावध्‍युपेक्षितं मया => अद्यावधि+उपेक्षितम्+ मया श्रुतं च => श्रुतम्+ च सर्वं स्‍नेहकथितम्। => सर्वम्+ स्‍नेहकथितम्। द्वन्‍द्वयुद्धेनानेन => द्वन्‍द्वयुद्धेन+अनेन हृदयमेतावद् => हृदयम्+एतावद् सूक्ष्‍मवस्‍त्रावृतव्रणमिवास्‍य => सूक्ष्‍मवस्‍त्रावृतव्रणम्+इव+अस्‍य दीर्घकालं यावद् => दीर्घकालम्+ यावद् गोपनमसम्‍भवं प्रतीयते। => गोपनम्+असम्‍भवम्+ प्रतीयते। कृशाश्‍वस्‍येतानि => कृशाश्‍वस्‍य+एतानि हृदयं मे => हृदयम्+ मे प्रज्‍वलितमिव => प्रज्‍वलितम्+इव गर्जनमिव => गर्जनम्+इव क्रुद्धवचसां प्रवाह: => क्रुद्धवचसाम्+ प्रवाह: प्रवहितोऽभूत्- => प्रवहितः+अभूत्- स्‍त्रीजातेरियती => स्‍त्रीजातेः+इयती वेदिकायां सर्वस्‍वं => वेदिकायाम्+ सर्वस्वम्+ सर्वस्‍वं समर्पयन्‍त्‍या => सर्वस्वम्+ समर्पयन्‍त्‍या: कामनाकलुषितपुरुषरूपेणेत्‍थं मर्दनं => कामनाकलुषितपुरुषरूपेण+इत्‍थम्+ मर्दनम्+ मर्दनं नार्या => मर्दनम्+ नार्या: महदन्‍याय्यम्। => महत्+अन्‍याधय्यम्। स्‍त्रीजातेर्भावप्रवणं सात्त्विकभावसुरभितं => स्‍त्रीजातेः+भावप्रवणम्+ सात्त्विकभावसुरभितम्+ सात्त्विकभावसुरभितं विमलं => सात्त्विकभावसुरभितम्+ विमलम्+ विमलं हृदयं => विमलम्+ हृदयम्+ हृदयं कदाऽवगमिष्‍यति => हृदयम्+ कदा+अवगमिष्‍यति कदाऽवगमिष्‍यति => कदा+अवगमिष्‍यति विधास्‍यत्‍यादरम्? => विधास्‍यति+आदरम्? नारीजीवनं हि => नारीजीवनम्+ हि समुज्‍ज्‍वलं निदर्शनम्। => समुज्‍ज्‍वलम्+ निदर्शनम्। हृदयं कोमलकरुणाया:, => हृदयम्+ कोमलकरुणाया:, दु:खतिरस्‍कारयोर्वा => दु:खतिरस्‍कारयोः+वा विपुलराशिमुरस्‍युद्वहन्‍ती => विपुलराशिम्+उरस्य+उद्वहन्‍ती पुरुषाणां कृत्‍यं => पुरुषाणाम्+ कृत्‍यम्+ कृत्‍यं कैर्वचोभिर्वाच्‍यं => कृत्‍यम्+ कैः+वचोभिः+वाच्‍यम्+ कैर्वचोभिर्वाच्‍यं भवेत्? => कैः+वचोभिः+वाच्‍यम्+ भवेत्? रूपलुब्‍धास्‍ते => रूपलुब्‍धाः+ते बहिराडम्‍बरानुरागिण: => बहिः+आडम्‍बरानुरागिण: क्षणभङ्गुरचाकचिक्‍यस्‍याभिलाषिणो => क्षणभङ्गुरचाकचिक्‍यस्‍य+अभिलाषिण: सुकोमलमपि => सुकोमलम्+अपि हृदयं तिरस्‍कुर्वन्ति। => हृदयम्+ तिरस्‍कुर्वन्ति। विदधाम्‍यात्‍मश्‍लाघाम्, => विदधामि+आत्‍मश्‍लाघाम्, सरसकाव्‍यमाधुर्यस्‍यास्‍वादनावसर:, => सरसकाव्‍यमाधुर्य+आस्‍वादनावसर:, दैवस्‍योपहास:? => दैवस्‍य+उपहास:? केवलमेकं गुणं => केवलम्+एकम्+ गुणम्+ गुणं विना => गुणम्+ विना ममेदृशी => मम+इदृशी सुधांशोर्विपुले => सुधांशोः+विपुले निमज्‍जत्‍यपालाया => निमज्‍जति+अपालाया: एवं निगदन्‍त्‍या => एवम्+ निगदन्त्या क्षुब्‍धवचांस्‍याकर्ण्‍य => क्षुब्‍धवचांसि+आकर्ण्‍य स्‍तब्‍धोऽभूत्। => स्‍तब्‍धः+अभूत्। स्‍वमौनसङ्केतैरेव => स्‍वमौनसङ्केतैः+एव विचलिताऽहमभूवम्। => विचलित:+अहम्+अभूवम्। स्‍वतातपादानां तपोवनागमनमन्‍तरा => स्‍वतातपादानाम्+ तपोवनागमनमन्‍तरा नावशिष्ट: => न+अवशिष्ट: कश्चिदन्‍योपाय:। => कश्चित्+अन्योपाय:। सबलपुरुषसमक्षं स्‍वपराजयोऽबलया। => सबलपुरुषसमक्षम्+ स्‍वपराजयः+अबलया। स्‍वपराजयोऽबलया। => स्‍वपराजयः+अबलया। अत्रेराश्रमेऽद्य => अत्रेः+आश्रमे+अद्य अभूदागमनमुषस: => अभूत्+आगमनम्+उषस: प्रसारितस्‍या => प्रसारितः+तया प्रव‍ञ्चितललनारोषपूर्णनेत्रकान्तिरिव => प्रवञ्चितललनारोषपूर्णनेत्रकान्तिः+इव तथाप्‍याश्रमस्‍य => तथापि+आश्रमस्‍य निर्वासितामपालामवलोक्‍य => निर्वासिताम्+अपालाम्+अवलोक्य पित्रोर्विषमाकुलहृदयस्‍य => पित्रोः+विषम्+आकुलहृदयस्‍य कारुण्‍यभावेनाश्रयमस्‍थेषु => कारुण्‍यभावेन+आश्रमस्‍थेषु विचित्रमौदासीन्‍यम्। => विचित्रम्+औदासीन्‍यम्। मानसेनाऽऽलस्‍येन => मानसेन+आलस्‍येन किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि स्‍खलितं कायिकमालस्‍यम्। => स्‍खलितम्+ कायिकम्+आलस्‍यम्। कायिकमालस्‍यम्। => कायिकम्+आलस्‍यम्। किन्‍त्‍वासीन्‍मदीयं विचित्रं => किन्‍तु+आसीत्+मदीयम्+ विचित्रम्+ विचित्रं वृत्तम्। => विचित्रम्+ वृत्तम्। नासीन्‍मयि => न+आसीत्+मयि वाऽलसताया => वा+अलसताया: सर्पिणीव => सर्पिणि+इव सत्‍यं स्‍वरूपं => सत्यम्+ स्‍वरूपम्+ स्‍वरूपं दर्शयितुमुद्यताऽभवम्। => स्‍वरूपम्+ दर्शयितुम्+उद्यता+अभवम्। दर्शयितुमुद्यताऽभवम्। => दर्शयितुम्+उद्यता+अभवम्। त्‍वग्‍दोषं निवारयितुं => त्‍वग्दोषम्+ निवारयितुम्+ निवारयितुं भौतिकमुपायमकिञ्चित्‍करं => निवारयितुम्+ भौतिकम्+उपायम्+अकिञ्चित्‍करम्+ भौतिकमुपायमकिञ्चित्‍करं मत्‍वा => भौतिकम्+उपायम्+अकिञ्चित्‍करम्+ मत्‍वा मयाऽऽधिदै‍विकोपायस्‍योपयोगित्‍वपरीक्षणं निर्णीतम्। => मया+आधिदै‍विकोपायस्‍य+उपयोगित्‍वपरीक्षणम्+ निर्णीतम्। कायिकामानसिकदौर्बल्‍यानां दूरीकरणस्‍य, => कायिकमानसिकदौर्बल्‍यानाम्+ दूरीकरणस्‍य, कलुषितप्रवृत्तीनां भस्‍मीकरणस्‍य => कलुषितप्रवृत्तीनाम्+ भस्‍मीकरणस्‍य प्रकृष्टं साधनं => प्रकृष्टम्+ साधनम्+ साधनं वरीवर्तते => साधनम्+ वरीवर्तते क्षणमेव => क्षणम्+एव तपोऽनलतप्तं मानवहृदयं => तपः+अनलतप्तम्+ मानवहृदयम्+ मानवहृदयं नैर्मल्‍यमुपैति। => मानवहृदयम्+ नैर्मल्‍यम्+उपैति। नैर्मल्‍यमुपैति। => नैर्मल्‍यम्+उपैति। चमत्‍कृतं च => चमत्‍कृतम्+ च मयाऽपि => मया+अपि एवोपाय:, => एव+उपाय:, वृत्रहन्‍तुर्मघवतोऽर्चनायामेव => वृत्रहन्‍तुः+मघवतः+अर्चनायाम्+एव स्‍वकालयापनमारब्‍धम्। => स्‍वकालयापनम्+आरब्‍धम्। सत्‍येव => सति+एव चाभवम्। => च+अभवम्। कुशासनाधिष्ठितया => कुशासनम्+अधिष्ठितया मयाभिनन्‍दनमुषसो => मया+अभिनन्‍दनमुषस: नूतनमुत्‍साहं नवीनां => नूतनम्+उत्‍साहम्+ नवीनाम्+ नवीनां च => नवीनाम्+ च उष्‍णांशुर्मम => उष्‍णांशुः+मम कृत्‍यमकरोत्। => कृत्‍यम्+अकरोत्। सान्‍ध्‍यमारुण्‍यं ममोन्‍तललाटफलके => सान्‍ध्यम्+आरुण्‍यम्+ मम+उन्नतललाटफलके ममोन्‍तललाटफलके => मम+उन्नतललाटफलके सलावण्‍यं ललितकेलीन् => सलावण्‍यम्+ ललितकेलीन् चिरं निमज्‍जयति => चिरम्+ निमज्‍जयति मां कार्ष्ण्यतरङ्गितसागरे। => माम्+ कार्ष्ण्यतरङ्गितसागरे। सुधासेचनमकार्षु:। => सुधासेचनम्+अकार्षु:। दिनं पश्‍यतो => दिनम्+ पश्‍यत: वर्षाण्‍यागतानि => वर्षाणि+आगतानि किन्‍त्‍वद्यावधि => किन्‍तु+अद्यावधि भगवद्वज्रपाणेर्दर्शनाभिलाषा => भगवद्वज्रपाणेः+दर्शनाभिलाषा हृदयान्नैव => हृदयात्+न+एव दानमिन्‍द्रप्रसादस्‍य => दानम्+इन्‍द्रप्रसादस्‍य सर्वोत्तमं साधनमिति => सर्वोत्तमम्+ साधनम्+इति साधनमिति => साधनम्+इति ज्ञातमासीत्। => ज्ञातम्+आसीत्। तथाऽन्‍येन => तथा+अन्येन आशुगामिनोऽश्‍वा:, => आशुगामिन:+अश्‍वा:, इन्‍द्रहृदयमुत्क्षिपन्ति। => इन्‍द्रहृदयम्+उत्क्षिपन्ति। प्रबलतमानसुरान् => प्रबलतमान्+असुरान् स्‍वभक्तानां कल्‍याणं => स्‍वभक्तानाम्+ कल्‍याणम्+ कल्‍याणं साधयति। => कल्‍याणम्+ साधयति। गिरावुत्‍पद्यमाना => गिरौ+उत्‍पद्यमाना सौषधिरितो => सौषधि:+अत: दुर्लभेव => दुर्लभा+इव भवेदिति => भवेत्+इति सायं स्‍वघटमुत्‍थाप्‍य => सायम्+ स्‍वघटम्+उत्‍थाप्‍य स्‍वघटमुत्‍थाप्‍य => स्‍वघटम्+उत्‍थाप्‍य जलमानेतुं सर: => जलम्+आनेतुम्+ सर: जलमादाय => जलम्+आदाय यावदेव => यावत्+एव लताविशेषोऽवलोकितो => लताविशेषः+अवलोकित: नभोमण्डले => नभ:+मण्डले स्वषोडशकलाभिर्भगवान् => स्वषोडशकलाभिः+भगवान् नाभून्‍मे => न+अभूत्+मे क्षिप्रमुन्‍मूलिता => क्षिप्रम्+उन्‍मूलिता तस्‍याञ्च => तस्‍याम्+च माधुर्यमास्‍वादयितुं स्‍वदन्‍तैस्‍वतच्‍चर्वणा => माधुर्यम्+आस्‍वादयितुम्+ स्‍वदन्‍तैः+तच्चर्वणा स्‍वदन्‍तैस्‍वतच्‍चर्वणा => स्‍वदन्‍तैः+तच्चर्वणा दन्‍तघर्षणघोषमाकर्ण्‍येन्‍द्रः => दन्‍तघर्षणघोषम्+आकर्ण्‍य+इन्द्रः स्‍वयमेवोपस्थित:। => स्‍वयम्+एव+उपस्थित:। प्रयुक्तशिलाशकलानामयं शब्‍द => प्रयुक्तशिलाशकलानाम्+अयम्+ शब्‍द: तेनावगतम्। => तेन+अवगतम्। पश्‍यन्‍त्‍यैव => पश्‍यन्‍ति+एव मयाऽभिज्ञात: => मया+अभिज्ञात: पृष्टाऽहमिन्‍द्रेण => पृष्टा+अहम्+इन्‍द्रेण दानं प्रतिज्ञातम्। => दानम्+ प्रतिज्ञातम्। माधुर्यमपरीक्ष्‍य => माधुर्यम्+अपरीक्ष्‍य सोमपानं कथं => सोमपानम्+ कथम्+ कथं सम्‍पद्येत? => कथम्+ सम्‍पद्येत? स्‍वयमेवास्‍वाद्यते => स्‍वयम्+एव+आस्‍वाद्यते ‘तथाऽस्‍तु’— => ‘तथा+अस्‍तु’— प्रस्‍थातुमुद्यत:। => प्रस्‍थातुम्+उद्यत:। भक्तैराहूतो => भक्तैः+आहूत: स्‍वयमेव => स्वयम्+एव तानुपगच्‍छति। => तान्+उपगच्‍छति। आगम्‍यतामत्रैव => आगम्‍यताम्+अत्र+एव सोमविन्‍दूनभिलक्ष्‍य => सोमविन्‍दून्+अभिलक्ष्‍य मयोक्ता:- => मया+उक्ता:- शनैर्येन => शनैः+येन कथमपि => कथम्+अपि कष्टं भवेत्’। => कष्टम्+ भवेत्’। ‘वरं ब्रूहि’ => ‘वरम्+ ब्रूहि’ जायन्‍तां केशा:’ => जायन्‍ताम्+ केशा:’ ‘तथाऽस्‍तु। => ‘तथा+अस्‍तु। तातपादस्‍यानुर्वरा => तातपादस्‍य+अनुर्वरा ‘एवमसतु। => ‘एवम्+अस्तु। भवतस्‍तदाऽस्‍या: => भवतः+तदा+अस्‍या: सेविकापदं भजन्‍त्‍या => सेविकापदम्+ भजन्‍त्‍या अपालायास्‍त्‍वग्‍दोष => अपालायाः+त्वग्दोष आमूलं विनष्टो => आमूलम्+ विनष्ट: ममोपासिकाया => मम+उपासिकाया: मनोरथतरुरवश्‍यं पुष्‍पफलान्वितो => मनोरथतरुः+अवश्‍यम्+ पुष्‍पफलान्वित: इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा मां हस्‍ताभ्‍यां => माम्+ हस्‍ताभ्याम्+ हस्‍ताभ्‍यां परिगृह्यं => हस्‍ताभ्याम्+ परिगृह्यम्+ परिगृह्यं मच्‍छरीरं => परिगृह्यम्+ मच्छरीरम्+ मच्‍छरीरं वारत्रयं => मच्छरीरम्+ वारत्रयम्+ वारत्रयं रथयुगछिद्रान्निष्‍कास्‍य => वारत्रयम्+ रथयुगछिद्रात्+निष्‍कास्‍य रथयुगछिद्रान्निष्‍कास्‍य => रथयुगछिद्रात्+निष्‍कास्‍य कृकलासेऽजायत्। => कृकलासे+अजायत्। इत्‍थं हि => इत्थम्+ हि वपुषस्‍त्रीण्‍यावरणानि => वपुषः+त्रीणि+आवरणानि समूलं विनष्ट:। => समूलम्+ विनष्ट:। मघवतोऽनुकम्‍पया => मघवतः+अनुकम्‍पया दृष्टिपातं कुर्वतां => दृष्टिपातम्+ कुर्वताम्+ कुर्वतां जनानां => कुर्वताम्+ जनानाम्+ जनानां नेत्राणि => जनानाम्+ नेत्राणि मामपश्‍यद् => माम्+अपश्‍यद् विस्‍मयाकुलोऽभवत्। => विस्‍मयाकुलः+अभवत्। सबलयोषितस्‍तपोबलं विलोक्‍य => सबलयोषितः+तपोबलम्+ विलोक्‍य हठादेव => हठात्+एव आसीदद्य => आसीत्+अद्य हरिद्राभैरंशुभिराश्रमस्‍य => हरिद्राभैः+अंशुभिः+आश्रमस्‍य पीतमास्‍तरणं प्रसारितम्। => पीतम्+आस्‍तरणम्+ प्रसारितम्। मत्‍काञ्चनकायं समवलोक्‍य => मत्‍काञ्चनकायम्+ समवलोक्‍य मदीयवपुषीत्‍थं परिवर्तनं => मदीयवपुषि+इत्‍थम्+ परिवर्तनम्+ परिवर्तनं सङ्गटिष्‍यतीति => परिवर्तनम्+ सङ्गटिष्‍यति+इति सङ्गटिष्‍यतीति => सङ्गटिष्‍यति+इति स्‍वप्नेऽपि => स्‍वप्ने+अपि नासीद् => न+आसीत् शक्तिमवलोक्‍य => शक्तिम्+अवलोक्‍य हृदयमानन्‍दातिरेकेण => हृदयम्+आनन्‍दातिरेकेण विह्वलमभूत्। => विह्वलम्+अभूत्। ममाश्‍लेषकाले => मम+आश्‍लेषकाले नेत्राभ्यां निपतिता => नेत्राभ्याम्+ निपतिता: हृदयं करुणापूर्णमनुभूयाऽहं => हृदयम्+ करुणापूर्णम्+अनुभूया+अहम्+ करुणापूर्णमनुभूयाऽहं चमत्‍कृताऽभवम्। => करुणापूर्णम्+अनुभूया+अहम्+ चमत्‍कृता+अभवम्। चमत्‍कृताऽभवम्। => चमत्‍कृता+अभवम्। स्‍वनारीजीवनं धन्‍यं => स्‍वनारीजीवनम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं मन्‍यमानाया => धन्‍यम्+ मन्‍यमानाया: वपुर्हर्षेण => वपुः+हर्षेण रोमा‍ञ्चितं बभूव। => रोमा‍ञ्चितम्+ बभूव। जन्‍तुर्द्वाराणि => जन्‍तुः+द्वाराणि पिधातुमीष्टे’। => पिधातुम्+ईष्टे’। किमित्‍यत्र => किम्+इति+अत्र शून्‍यदृष्टिर्मनसि => शून्‍यदृष्टिः+मनसि व्‍याकुलीकृतेवाद्य => व्‍याकुलीकृता+इव+अद्य एतदाकर्ण्‍य => एतद्+आकर्ण्‍य सहसैव => सहसा+इव समीरणोल्‍लासितं दूकूलावृण्‍वती => समीरणोल्‍लासितम्+ दूकूलावृण्‍वती पितरं दीनानाथशर्माणमवादीत्। => पितरम्+ दीनानाथशर्माणम्+अवादीत्। दीनानाथशर्माणमवादीत्। => दीनानाथशर्माणम्+अवादीत्। कालादारभ्‍य => कालात्+आरभ्‍य तदीयं भागधेयं => तदीयम्+ भागधेयम्+ भागधेयं कष्टकरमेवावलोकयामि’। => भागधेयम्+ कष्टकरम्+एव+अवलोकयामि’। कष्टकरमेवावलोकयामि’। => कष्टकरम्+एव+अवलोकयामि’। भ्राताऽऽसीत्। => भ्राता+आसीत्। किञ्चिद्गम्‍भीरमिव => किञ्चित्+गम्‍भीरम्+इव स्‍वाकारं विधाय => स्‍वाकारम्+ विधाय भूयोऽप्‍यवोचत् => भूयः+अपि+अवोचत् अलं तदीयचिन्‍तया। => अलम्+ तदीयचिन्तया। विनिवारितोऽपि => विनिवारितः+अपि तां व्‍यसनितां => ताम्+ व्‍यसनिताम्+ व्‍यसनितां त्‍यजति। => व्‍यसनिताम्+ त्‍यजति। भाषणमपि => भाषणम्+अपि कीदृशं कलहं => कीदृशम्+ कलहम्+ कलहं कृत्‍वा => कलहम्+ कृत्‍वा बहिर्निगत:। => बहिः+निर्गत:। पुत्रस्‍त्‍वेक => पुत्रः+तु+एक सोऽप्‍येवंविध:। => सः+अपि+एवम्+विध:। विधेर्विलसितमेतत्। => विधेः+विलसितम्+एतत्। किमन्‍यद् => किम्+अन्‍यद् इत्‍येवं वादिनो => इति+एवम्+ वादिनः वदनमान्‍तरविषादजनितेन => वदनम्+आन्‍तरविषादजनितेन समाच्‍छादितमभूत्। => समाच्‍छादितम्+अभूत्। तां पितुरवस्‍थां => ताम्+ पितुः+अवस्‍थाम्+ पितुरवस्‍थां विलोक्‍य => पितुः+अवस्‍थाम्+ विलोक्‍य वातायनादुत्‍थाय => वातायनात्+उत्‍थाय भवतोऽपि => भवतः+अपि कालोऽयम्। => कालः+अयम्। पक्‍वप्रायमेव => पक्‍वप्रायम्+एव भवेदशनम्’ => भवेत्+अशनम्’ इत्‍युक्‍त्‍वाऽभ्‍यन्‍तरे => इति+उक्त्वा+अभ्‍यन्‍तरे गृहं लक्ष्‍मणपुरे => गृहम्+ लक्ष्‍मणपुरे एवाऽऽसीत्। => एव+आसीत्। एतेषां गृहे => एतेषाम्+ गृहे चेति => च+इति युक्तायुक्तविवेकाऽभिज्ञा => युक्तायुक्तविवेका+अभिज्ञा चाऽभूत्। => च+अभूत्। शैशवं समाप्‍य => शैशवम्+ समाप्‍य पदमाधातुं सन्नद्धैवाऽऽसीत्। => पदमा+आधातुम्+ सन्नद्धा+एव+आसीत्। सन्नद्धैवाऽऽसीत्। => सन्नद्धा+एव+आसीत्। तस्मिन्‍नैव => तस्मिन्+एव एकस्मिन्‍नांग्‍लविद्यालये => एकस्मिन्+आंग्‍लविद्यालये वेतनं चासौ => वेतनम्+ च+असौ चासौ => च+असौ अशीतिमुद्रात्‍मकं लभते => अशीतिमुद्रात्‍मकम्+ लभते तेनैव => तेन+एव गार्हस्‍थ्‍यशकटं यथाकथमपि => गार्हस्‍थ्‍यशकटम्+ यथाकथम्+अपि यथाकथमपि => यथाकथम्+अपि सर्वदैवैतस्‍य => सर्वदा+एव+एतस्‍य कन्‍यायाश्च => कन्‍यायाः+च विवाहकालमुपस्थितमालोक्‍य => विवाहकालम्+उपस्थितम्+आलोक्‍य आसीदसौ => आसीत्+असौ सुखं प्राप्‍स्‍यति => सुखम्+ प्राप्‍स्‍यति इत्‍येव => इति+एव नक्तन्दिवं भ्रमति => नक्तन्दिवम्+ भ्रमति सूनोर्दुरवस्‍थया => सूनोः+दुरवस्‍थया कन्‍यैव => कन्‍या+एव भाजनमासीत्। => भाजनम्+आसीत्। मनोरमाऽऽख्‍यासीत्। => मनोरमाख्‍या+आसीत्। चरितं वासन्‍त्‍यामपि => चरितम्+ वासन्‍त्‍याम्+अपि वासन्‍त्‍यामपि => वासन्‍त्‍याम्+अपि प्रतिबिम्‍बतमासीत्। => प्रतिबिम्‍बतम्+आसीत्। प्रथमं मातु: => प्रथमम्+ मातु: पश्चान्‍नागरिकविटानां सङ्गत्‍या => पश्चात्+नागरिकविटानाम्+ सङ्गत्‍या कुमार्गमवततार। => कुमार्गम्+अवततार। एतदेवैकं शल्‍यमासीद्दीनानाथमनस: => एतत्+एव+एकम्+ शल्यम्+आसीत्+दीनानाथमनस: शल्‍यमासीद्दीनानाथमनस: => शल्यम्+आसीत्+दीनानाथमनस: तदीयं गार्हस्‍थ्‍यं => तदीयम्+ गार्हस्‍थम्+ गार्हस्‍थ्‍यं सुवर्णमयमभविष्‍यत्। => गार्हस्‍थम्+ सुवर्णम्+अयम्+अभविष्‍यत्। सुवर्णमयमभविष्‍यत्। => सुवर्णम्+अयम्+अभविष्‍यत्। शर्नर्भगवान् => शनैः+भगवान् भुवनतलं स्‍वकीयभाविर्भासयन्‍नयोऽङ्गणमभजत्। => भुवनतलम्+ स्‍वकीयभावि:+भासयन्+नभः+अङ्गणम्+अभजत्। स्‍वकीयभाविर्भासयन्‍नयोऽङ्गणमभजत्। => स्‍वकीयभावि:+भासयन्+नभः+अङ्गणम्+अभजत्। पवनोऽपि => पवनः+अपि सलीलं विलसन् => सलीलम्+ विलसन् कुसमसौरभमाघ्राय => कुसमसौरभम्+आघ्राय तनुलतांसदेशमालम्‍ब्‍य => तनुलतांसदेशम्+आलम्‍ब्‍य उत्‍साहसम्‍पदमर्पयन्‍ती => उत्‍साहसम्‍पदम्+अर्पयन्‍ती सीमन्तिनीव => सीमन्तिनी+इव अस्मिन्‍नैव => अस्मिन्+एव मङ्गलवाद्यध्‍वनिरुदतिष्ठत्। => मङ्गलवाद्यध्‍वनिः+उदतिष्ठत्। अनवरतमन्‍तर्वहि: => अनवरतम्+अन्‍तः+वहि: समाकुलमासीद्दीनानाथगृहद्वारम्। => समाकुलम्+आसीत्+दीनानाथगृहद्वारम्। सम्‍प्रवृत्तेऽपि => सम्‍प्रवृत्ते+अपि वेदनयाऽऽक्रान्‍ताविव => वेदनया+आक्रान्‍तौ+इव नागत => न+आगत: एतदेव => एतत्+एव तयोर्दम्‍पत्‍योर्दु:खकारणभूत्। => तयोः+दम्‍पत्‍योः+दु:खकारणम्+अभूत्। पतिर्माधवनाय: => पतिः+माधवनाथ: अनुरूप एवासीत्। => अनुरूपम्+ एव+आसीत्। एवासीत्। => एव+आसीत्। कथमपि => कथम्+अपि तमवेक्ष्‍य => तम्+अवेक्ष्‍य तदयीगुणगरिमाणं वयस्‍याभ्‍य: => तदीयगुणगरिमाणम्+ वयस्‍याभ्‍य: स्‍वात्‍मानं धन्‍यममन्‍यत। => स्वात्‍मानम्+ धन्‍यम्+अमन्‍यत। धन्‍यममन्‍यत। => धन्‍यम्+अमन्‍यत। यदस्‍य => यत्+अस्‍य भवितेति। => भविता+इति। कथमपि => कथम्+अपि स्‍वगृहं प्रातिष्ठत्। => स्‍वगृहम्+ प्रातिष्ठत। वासन्‍त्‍यां गतायां => वासन्‍त्‍याम्+ गतायाम्+ गतायां मनोरमेदमवदत्- => गतायाम्+ मनोरमा+इदम्+अवदत्- मनोरमेदमवदत्- => मनोरमा+इदम्+अवदत्- ‘अस्‍माकमेक => ‘अस्‍माकम्+एक एवाधार => एव+आधार: आसीज्‍जीवनस्‍य, => आसीत्+जीवनस्‍य, सोऽपि => सः+अपि पुत्रस्‍तावत् => पुत्रः+तावत् कीदृशीं पीडामाधत्त => कीदृशीम्+ पीडाम्+आधत्त पीडामाधत्त => पीडाम्+आधत्त वयमेव => वयम्+एव वेत्तुं पारयाम:। => वेत्तुम्+ पारयाम:। दौर्भाग्‍यमस्‍माकं न => दौर्भाग्‍यम्+अस्‍माकम्+ न एवास्‍माकं वंशधूर्धर:। => एव+अस्‍माकम्+ वंशधूर्धर:। तस्मिन्‍नेवासद्वृत्ते => तस्मिन्+एव+असद्वृत्ते किमिवास्‍माकं सुखं => किम्+इव+अस्‍माकम्+ सुखम्+ सुखं भवेदिति। => सुखम्+ भवेत्+इति। भवेदिति। => भवेत्+इति। वर्षद्वयं व्‍यतीतं => वर्षद्वयम्+ व्‍यतीतम्+ व्‍यतीतं समागताया => व्‍यतीतम्+ समागताया: सुखेनैव => सुखेन+एव पत्‍युरपि => पत्‍युः+अपि समधिकं प्रेम => समधिकम्+ प्रेम स्‍मृतिराकुलयति => स्‍मृतिः+आकुलयति तदीयं चेत:। => तदीयम्+ चेत:। नाधिकं कष्टोत्‍पादिनी => न+अधिकम्+ कष्टोत्‍पादिनी स्‍मृतिरभूत्। => स्‍मृतिः+अभूत्। सुखमविच्छिन्‍नमवतिष्ठते। => सुखम्+अविच्छिन्‍नम्+अवतिष्ठते। कुमित्रसंसर्गान्‍नु, => कुमित्रसंसर्गात्+नु, स्‍वात्‍मनोऽविमृश्‍यकारित्‍वान्‍नु, => स्‍वात्‍मनः+अविमृश्‍यकारित्‍वात्+नु, नियतत्‍वान्‍नु, => नियतत्‍वात्+नु, मदिरापानसातत्‍यमाललम्‍बे। => मदिरापानसातत्‍यम्+आललम्‍बे। सुगुप्‍तमसावनुतिष्ठति => सुगुप्‍तम्+असौ+अनुतिष्ठति तदलक्षयत्। => तत्+अलक्षयत्। प्रत्‍यक्षमुच्‍चार => प्रत्‍यक्षम्+उच्‍चचार पत्‍युर्मन: => पत्‍युः+मन: भृशमसौ => भृशम्+असौ पत्‍युरुद्धरणायाहोरात्रं विचारयन्‍त्‍येवातिष्ठत्। => पत्‍युः+उद्धरणाय+अहोरात्रम्+ विचारयन्‍ति+एव+अतिष्ठत्। विचारयन्‍त्‍येवातिष्ठत्। => विचारयन्‍ति+एव+अतिष्ठत्। अथैकस्मिन् => अथ+एकस्मिन् विलम्‍बेनायातं मदबलघूर्णमानचक्षुर्युगलं => विलम्‍बेन+आयातम्+ मदबलघूर्णमानचक्षुः+युगलम्+ मदबलघूर्णमानचक्षुर्युगलं माधवानाथमवेक्ष्‍य => मदबलघूर्णमानचक्षुः+युगलम्+ माधवानाथम्+अवेक्ष्‍य माधवानाथमवेक्ष्‍य => माधवानाथम्+अवेक्ष्‍य तमवस्‍थाप्‍य => तम्+अवस्‍थाप्‍य शनैर्वीजयन्‍ती => शनैः+वीजयन्‍ती निवार्यमाणेव => निवार्यमाण+इव कोयमद्यत्‍वे => क:+अयम्+अद्यत्‍वे समवलम्बितो => सम+अवलम्बित: परिहरणीयश्चायम्’ => परिहरणीयः+च+अयम्’ अथैतदाकर्ण्‍य => अथ+एतदाकर्ण्‍य सापरा‍धमिव => स+अपरा‍धम्+इव स्‍वात्‍मानं मन्‍यमान: => स्वात्‍मानम्+ मन्‍यमान: शिरोऽप्‍युन्‍नमयितुं न => शिर:+अपि+उन्‍नमयितुम्+ न तादृशमात्‍मनो => तादृशम्+आत्‍मन: विकारमुपसंहृत्‍य => विकारम्+उपसंहृत्‍य धार्ष्टयमिवावलम्‍ब्‍य => धार्ष्टयम्+इव+अवलम्‍ब्‍य वयं कुर्मस्‍तत्‍समीचीनमेव। => वयम्+ कुर्मः+तत्+समीचीनम्+एव। कुर्मस्‍तत्‍समीचीनमेव। => कुर्मः+तत्+समीचीनम्+एव। कोऽप्‍यत्र => क:+अपि+अत्र भवतीनां वाचामवसर:’। => भवतीनाम्+ वाचाम्+अवसर:’। वाचामवसर:’। => वाचाम्+अवसर:’। एवमभिधाय => एवम्+अभिधाय तत्‍क्षणं माधवो => तत्‍क्षणम्+ माधव: कुत्रचिन्निरगात्। => कुत्रचित्+निरगात्। लालाटीं लिपिं => लालाटीम्+ लिपिम्+ लिपिं प्रमार्ष्टुमिवाश्रुजलसङ्ग्रहे => लिपिम्+ प्रमार्ष्टुम्+इव+अश्रुजलसङ्ग्रहे प्रमार्ष्टुमिवाश्रुजलसङ्ग्रहे => प्रमार्ष्टुम्+इव+अश्रुजलसङ्ग्रहे तत्‍पराऽभवत्। => तत्‍परा+अभवत्। दैवयोगान्‍माधवनाथस्‍य => दैवयोगात्+माधवनाथस्‍ये पानगोष्ठीसौहार्दमुदपद्यत। => पानगोष्ठीसौहार्दम्+उदपद्यत। गृहं कदा‍ऽपि => गृहम्+ कदा‍+अपि कदा‍ऽपि => कदा‍+अपि भूयोऽनुनीयमान: => भूय:+अनुनीयमान: सकोपमभाणीत्– => सकोपम्+अभाणीत्– ‘प्रथमं गत्‍वा => ‘प्रथमम्+ गत्‍वा स्‍वबन्‍धुराजं निवर्तय। => स्‍वबन्‍धुराजम्+ निवर्तय। पश्चान्‍मामुपदेक्ष्‍यसि’। => पश्चात्+माम्+उपदेक्ष्‍यसि’। एतदाकर्ण्‍य => एतत्+आकर्ण्‍य ‘कथं वसन्‍तोऽपि => ‘कथम्+ वसन्‍त:+अपि वसन्‍तोऽपि => वसन्‍त:+अपि सहैवैतेषाम्? => सहैव+एतेषाम्? द्विगुणमौन्‍मत्‍यमनयोर्भविष्‍यतीति => द्विगुणम्+आन्‍मत्‍यम्+अनयोः+भविष्‍यति+इति समाक्रान्‍ताऽभूत्। => समाक्रान्‍ता+अभूत्। सकलेऽपि => सकले+अपि शनैर्वासन्‍त्‍या => शनैः+वासन्‍त्‍या: आभूषणान्‍यपि => आभूषणानि+अपि मदिरागृहोपहारतां जग्‍मु:। => मदिरागृहोपहारताम्+ जग्‍मु:। दिनद्वयादारभ्‍य => दिनद्वयात्+आरभ्‍य लेशोऽपि => लेश:+अपि नासीदशितव्‍यस्‍य => न+आसीत्+अशितव्‍यस्‍य अवस्‍थां परिकल्‍प्‍य => अवस्‍थाम्+ परिकल्‍प्‍य किञ्चिदशितव्‍यमानीतमासीत्। => किञ्चित्+अशितव्‍यम्+आनीतम्+आसीत्। तच्‍च => तत्+च कथमपि => कथम्+अपि माधवस्‍तु => माधवः+तु कालादेव => कालात्+एव बहिरेव => बहिः+एव यथाभिलषितं भोजनं => यथा+अभिलषितम्+ भोजनम्+ भोजनं विधत्ते => भोजनम्+ विधत्ते स्‍वेच्‍छाचारित्‍वं भृशमवर्धत। => स्‍वेच्‍छाचारित्‍वम्+ भृशम्+अवर्धत। भृशमवर्धत। => भृशम्+अवर्धत। प्रथमं दिवसान्‍तर => प्रथमम्+ दिवसान्‍तर एकवारमपि => एकवारम्+अपि गृहमायाति => गृहम्+आयाति इदानीं तु => इदानीम्+ तु साप्‍ताहिकमपि => साप्‍ताहिकम्+अपि गृहागमनं कृच्‍छ्रेण => गृहागमनम्+ कृच्‍छ्रेण चरितं श्रुत्‍वा => चरितम्+ श्रुत्‍वा समाधिकमखिद्यत। => समाधिकम्+अखिद्यत। आसीदेव, => आसीत्+एव, पुनरेतेन => पुनः+एतेन एवमुभयत: => एवम्+उभयत: कष्टमनुभवन्। => कष्टम्+अनुभवन्। गार्हस्‍थभविष्‍यमन्‍धकारमयमवलोक्‍य => गार्हस्‍थभविष्‍यम्+अन्‍धकारम्+अयम्+अवलोक्‍य शयनीयमभजत्। => शयनीयम्+अभजत्। माधवनाथोऽपि => माधवनाथ:+अपि तनिमानमतिसूक्ष्‍मतया => तनिमानम्+अतिसूक्ष्‍मतया चैतद् => च+एतद् दु:सागर आकण्‍ठं => दु:खसागरम्+ आकण्‍ठम्+ आकण्‍ठं ममज्‍ज। => आकण्‍ठम्+ ममज्‍ज। पुरन्‍ध्रीणामियमेव => पुरन्‍ध्रीणाम्+इयम्+एव चिन्‍ताऽतिदुर्विषह्या => चिन्‍ता+अतिदुर्विषह्या शङ्कितमासीत्, => शङ्कितम्+आसीत्, तच्‍छनै: => तत्+शनै: सत्‍यतामुपगन्‍तुमिव => सत्‍यताम्+उपगन्‍तुम्+इव सन्‍नद्धं ददृशे। => सन्‍नद्धम्+ ददृशे। रोगशय्यां सुष्‍वाप। => रोगशय्याम्+ सुष्‍वाप। सदाचारपरायणत्‍वं सकलकष्‍टसहत्‍वं => सदाचारपरायणत्वम्+ सकलकष्‍टसहत्‍वम्+ सकलकष्‍टसहत्‍वं च => सकलकष्‍टसहत्‍वम्+ च माधवनाथो न => माधवनाथ:+ न स्‍मेति => स्‍म+इति किन्‍त्‍वात्‍मनो गर्वप्रदर्शनार्थमेकदाऽपि => किन्‍तु+आत्‍मन:+ गर्वप्रदर्शनार्थम्+एकदा+अपि गर्वप्रदर्शनार्थमेकदाऽपि => गर्वप्रदर्शनार्थम्+एकदा+अपि तस्‍या आदरं => तस्‍याः+ आदरम्+ आदरं न => आदरम्+ न सकलमप्‍यवमानं सहमाना => सकलम्+अपि+अवमानम्+ सहमाना माधवीयं मन:, => माधवीयम्+ मन:, चेष्टयाऽपि => चेष्टया+अपि अथैकस्मिन् => अथ+एकस्मिन् नित्‍यक्रमानुसारं माधवनाथमुपचरन्‍ती => नित्‍यक्रमानुसारम्+ माधवनाथम्+उपचरन्‍ती माधवनाथमुपचरन्‍ती => माधवनाथम्+उपचरन्‍ती संलग्‍नाऽऽसीत्। => संलग्‍ना+आसीत्। माधवनाथस्‍तां तादृशीमवेक्ष्‍य, => माधवनाथः+ताम्+ तादृशीम्+अवेक्ष्‍य, तादृशीमवेक्ष्‍य, => तादृशीम्+अवेक्ष्‍य, इत्‍येवं सगद्गदं => इति+एवम्+ सगद्गदम्+ सगद्गदं शनैराकारयामास। => सगद्गदम्+ शनैः+आकारयामास। शनैराकारयामास। => शनैः+आकारयामास। निद्राप्रबुद्धेव => निद्राप्रबुद्ध+एव तं तादृशमश्रुतपूर्वं => तम्+ तादृशम्+अश्रुतपूर्वम्+ तादृशमश्रुतपूर्वं तदीयं => तादृशम्+अश्रुतपूर्वम्+ तदीयम्+ तदीयं व्‍याहारमाकर्ण्‍य => तदीयम्+ व्‍याहारम्+आकर्ण्‍य व्‍याहारमाकर्ण्‍य => व्‍याहारम्+आकर्ण्‍य समीपमागत्‍य => समीपम्+आगत्‍य तूष्‍णीं तस्‍थौ। => तूष्णीम्+ तस्‍थौ। तदीयाह्वानस्‍य => तदीय+आह्वानस्‍य प्रत्‍युत्तरमपि => प्रत्युत्तरम्+अपि माधवनाथस्‍तामागतामवेक्ष्‍य => माधवनाथः+ताम्+आगताम्+अवेक्ष्‍य मुहुर्त्तं यावत् => मुहुर्त्तम्+ यावत् वक्तुं न => वक्तुम्+ न अथासौ => अथ+असौ मस्‍तकमुन्‍नमय्योत्‍थातुं प्रयत्नमकरोत्। => मस्‍तकम्+उन्‍नमयि+उत्‍थातुम्+ प्रयत्नम्+अकरोत्। प्रयत्नमकरोत्। => प्रयत्नम्+अकरोत्। वासन्‍तीं झटिति => वासन्‍तीम्+ झटिति तदभिसन्धिं लक्षयित्‍वा, => तदभिसन्धिम्+ लक्षयित्‍वा, तमुत्‍थाप्‍यास्‍थापयत्। => तम्+उत्‍थाप्‍य+अस्‍थापयत्। पाणिं रोगकृशे => पाणिम्+ रोगकृशे स्‍वपाणावादाय => स्‍वपाणौ+आदाय साश्रुनेत्रो => स+अश्रुनेत्र: बह्वपराद्धं मया, => बह्वपराद्धम्+ मया, क्षम्‍यताम् त्‍वादृशी => क्षम्‍यताम्+ त्‍वादृशी पद्भ्‍यामताडयत! => पद्भ्‍याम्+अताडयत! धिङ्माम्! => धिङ्+भाम्! वचनमाक्षिप्‍य => वचनम्+आक्षिप्‍य ‘नैवमहं नरकगामिनी => ‘न+एवम्+अहम्+ नरकगामिनी वचनमाभाष्‍य => वचनम्+आभाष्‍य पत्‍युर्वदने => पत्‍युः+वदने स्‍वपाणिपल्‍लवं व्‍यधात्। => स्‍वपाणिपल्‍लवम्+ व्‍यधात्। वासन्‍त्‍यास्‍तप: => वासन्‍त्या:+तप: साफल्‍यमुपययौ, => साफल्‍यम्+उपययौ, माधवनार्थं रक्षितुं => माधवनार्थम्+ रक्षितुम्+ रक्षितुं नाशकत्। => रक्षितुम्+ नाशकत्। विलपन्‍तीं वासन्‍तीं => विलपन्‍तीम्+ वासन्‍तीम्+ वासन्‍तीं परित्‍यज्‍य => वासन्‍तीम्+ परित्‍यज्‍य शाश्वतं पदं => शाश्वतम्+ पदम्+ पदं प्राविशत्। => पदम्+ प्राविशत्। वसन्‍तोऽपि => वसन्‍तः+अपि समुन्‍मीलितलोचनोऽभवत्। => समुन्‍मीलितलोचनः+अभवत्। कतिपयदिवसानन्‍तरं वसन्‍त: => कतिपयदिवसानन्‍तरम्+ वसन्‍त: कथमपि => कथम्+अपि साहसमवलम्‍ब्‍य => साहसम्+अवलम्‍ब्‍य गृहमाजगाम। => गृहम्+आजगाम। प्रतिवेशिभिरिदमुक्तं ‘यत् => प्रतिवेशिभिः+इदम्+उक्तम्+ ‘यत् पत्‍युर्मरणानन्‍तरमल्‍पीयसैव => पत्‍युः+मरण+अनन्‍तरम्+अल्‍पीयस+एव कुत्राप्‍यगम्’ => कुत्रापि+अगमत्’ पितृभ्‍यां निर्जगाम। => पितृभ्याम्+ निर्जगाम। क्रमेणासौ => क्रमेण+असौ तत्रैकस्मिन् => तत्र+एकस्मिन् काऽपि => का+अपि तां च => ताम्+ च समीपमागतां सम्‍यग् => समीपम्+आगताम्+ सम्‍यग् निर्वण्‍यं सहसैव => निर्वण्‍यम्+ सहसा+इव सहसैव => सहसा+इव ‘किं वासन्ति!’ => ‘किम्+ वासन्ति!’ इत्‍यक्षराणि => इति+अक्षराणि साऽपि => सा+अपि वसन्‍तमवेक्ष्‍य => वसन्‍तम्+अवेक्ष्‍य ‘किं भ्रात:! => ‘किम्+ भ्रात:! इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा पादयोरपतत्। => पादयो+अपतत्। आचरणमूलात्तामवेक्ष्य => आचरणमूलात्ताम्+अवेक्ष्य किमिदम्? => किम्+इदम्? ‘इत्‍यपृच्‍छत्। => ‘इति+अपृच्‍छत्। सहसैव => सहसा+इव विहस्‍याकथयत् => विहस्‍य+अकथयत् जन्‍तुर्द्वाराणि => जन्‍तुः+द्वाराणि पिधातुमीष्टे’। => पिधातुम्+ईष्टे’। सुखमनुभवति, => सुखम्+अनुभवति, परमानन्‍दं च => परमानन्‍दम्+ च अयं सहजो => अयम्+ सहज: नेह => न+इह सुखमैकान्तिकम्, => सुखम्+एकान्तिकम्, अचलं कूटस्‍थं => अचलम्+ कूटस्‍थम्+ कूटस्‍थं वा। => कूटस्‍थम्+ वा। योऽद्य => य:+अद्य सुखशीतलताम् अनुभवन् => सुखशीतलताम्+ अनुभवन् परेद्युर्दु:खदानावले => परेद्युः+दु:खदावानले कस्‍यात्‍यन्‍तं सुखमुपनतं => कस्‍या+अत्‍यन्‍तम्+ सुखम्+उपनतम्+ सुखमुपनतं दु:खमेकान्‍ततो => सुखम्+उपनतम्+ दु:खम्+एकान्‍तत: दु:खमेकान्‍ततो => दु:खम्+एकान्‍तत: मृगमरीचिकायाश्‍चाकचिक्‍यमनुवर्तमाना => मृगमरीचिकायाः+चाकचिक्‍यम्+अनुवर्तमाना भौतिकसुखचाकचिक्‍यमनुधावमाना: => भौतिकसुखचाकचिक्‍यम्+अनुधावमाना: परमानन्‍दमनुभवन्ति। => परमानन्‍दम्+अनुभवन्ति। किमप्‍यन्‍यद् => किमपि+अन्यद् विषण्‍णाश्‍चपेटाताडिता => विषण्‍णाः+चपेटाताडिता: भौतिकसुखनिस्‍सारतामवगच्‍छन्‍तोऽपि => भौतिकसुखनिस्‍सारताम्+अवगच्‍छन्‍त:+अपि क्‍वचिदन्‍यत्र => क्‍वचित्+अन्‍यत्र सौख्‍यं पश्‍यन्‍तो => सौख्‍यम्+ पश्‍यन्‍त: पुनश्च => पुनः+च दु:खमनुभवन्‍तो => दु:खम्+अनुभवन्‍त: पुनस्‍ततोऽन्‍यत्र => पुनः+तत:+अन्‍यत्र इयमेव => इयम्+एव प्रवृत्तिश्च => प्रवृत्तिः+च निवृत्तिश्च। => निवृत्तिः+च। अस्मिन्‍नैव => अस्मिन्+एव जननं मरणं => जननम्+ मरणम्+ मरणं च => मरणम्+ च मानवानां दरीदृश्‍येते। => मानवानाम्+ दरीदृश्‍येते। वीणानदीतटान्‍नातिदूरे => वीणानदीतटान्+अतिदूरे हनूमद्देवालये => हनूमत्+देवालये हनूमन्‍तमर्चयन् => हनूमन्‍तम्+अर्चयन् पराभवन्निव, => पराभवन्+इव, समीकुर्वन्निव => समीकुर्वन्+इव हनूमन्‍तमुपासीनेन => हनूमन्‍तम्+उपासीनेन वेति => वा+इति सोऽपि => सः+अपि भिक्षाटनं कुर्वत:, => भिक्षाटनम्+ कुर्वत:, उपासनायां ध्‍याने => उपासनायाम्+ ध्‍याने सिद्धिभूमिकामुपलभमानस्‍य => सिद्धिभूमिकाम्+उपलभमानस्‍य सिद्धस्‍येव => सिद्धस्‍य+इव नोदेति => न+उदेति अलब्‍धभूमिकानां परकीयं => अलब्‍धभूमिकानाम्+ परकीयम्+ परकीयं सुखमधिकं => परकीयम्+ सुखम्+अधिकम्+ सुखमधिकं मन्‍यमानानां => सुखम्+अधिकम्+ मन्‍यमानानाम्+ मन्‍यमानानां केषा‍ञ्चिदृषीणामपि => मन्‍यमानानाम्+ केषा‍ञ्चित्+ऋषीणाम्+अपि केषा‍ञ्चिदृषीणामपि => केषा‍ञ्चित्+ऋषीणाम्+अपि वित्त-पुत्र-लौकेषणाभिर्मनो => वित्त-पुत्र-लौकेषणाभिः+मनः आत्‍मदर्शनानन्‍दपारावारमनवगाहमानानामपि => आत्‍मदर्शनानन्‍दपारावारम्+अनवगाहमानानाम्+अपि तत्तटस्थितानामेव => तत्तटस्थितानाम्+एव तदानन्‍दानुभवाहङ्काराणां भौतिकचाकचिक्‍यमवलोक्‍य => तदानन्‍दानुभवाहङ्काराणाम्+ भौतिकचाकचिक्‍यम्+अवलोक्‍य भौतिकचाकचिक्‍यमवलोक्‍य => भौतिकचाकचिक्‍यम्+अवलोक्‍य हायनांश्च => हायनाम्+च हनूमद्देवालयं समुपेतो => हनूमत्+देवालयम्+ समुपेत: तदीयं वैभवं => तदीयम्+ वैभवम्+ वैभवं दासवर्गं => वैभवम्+ दासवर्गम्+ दासवर्गं च => दासवर्गम्+ च स्‍वसुखनैयून्‍यमिव => स्‍वसुखनैयून्‍यम्+इव प्रतीतम्-हनूमन्‍मन्दिरभक्‍तास्‍तदाज्ञां तथा => प्रतीतम्-हनूमन्मन्दिरभक्‍ताः+तदाज्ञाम्+ तथा महाधनिकस्‍यास्‍य => महाधनिकस्‍य+अस्‍य वसनाभरणैर्विभूषितस्‍यास्‍य => वसनाभरणैःविभूषितस्‍य+अस्‍य परमसन्‍तोषमनुभवन्‍नयं प्रसीदति। => परमसन्‍तोषम्+अनुभवन्+अयम्+ प्रसीदति। सर्वदु:खानां हानिरस्‍योपजायते’ => सर्वदु:खानाम्+ हानिः+अस्‍य+उपजायते’ हानिरस्‍योपजायते’ => हानिः+अस्‍य+उपजायते’ ‘अतितरां सुखी => ‘अतितराम्+ सुखी प्रणमन्‍तं महाधनिकमपृच्‍छद् => प्रणमन्‍तम्+ महाधनिकम्+अपृच्‍छद् महाधनिकमपृच्‍छद् => महाधनिकम्+अपृच्‍छद् ‘कुतोऽहं सुखी! => ‘कुत:+अहम्+ सुखी! नाहं सुखी => न+अहम्+ सुखी निरपत्‍योऽहम्! => निरपत्‍य:+अहम्! गतिर्नास्ति। => गतिः+न+अस्ति। लोकेऽपि => लोके+अपि प्रातरुत्‍थाय => प्रातः+उत्‍थाय मन्‍मुखमवलोकितुम्। => मन्‍मुखम्+अवलोकितुम्। इत्‍याख्‍यायां ग्रामटिकायां => इति+आख्‍यायाम्+ ग्रामटिकायाम्+ ग्रामटिकायां जगदानन्‍दो => ग्रामटिकायाम्+ जगदानन्‍दः सुखं जीवति, => सुखम्+ जीवति, प्रमोदतेतरां च। => प्रमोदतेतराम्+ च। तस्‍यास्ति => तस्‍य+अस्ति यथार्थं सुखम्। => यथार्थम्+ सुखम्। भवांश्चेद् => भवान्+चेद् सुखिनं जनम्, => सुखिनम्+ जनम्, दृश्‍यतामसौ => दृश्‍यताम्+असौ इत्‍याह => इति+आह परमसुखसमृद्धं समृद्धं => परमसुखसमृद्धम्+ समृद्धम्+ समृद्धं विलोकितुकामो => समृद्धम्+ विलोकितुकाम: ग्रामटिकां प्रस्थितो => ग्रामटिकाम्+ प्रस्थित: समुपेतोऽस्मि => समुपेत:+अस्मि तं न्‍यवेदयद् => तम्+ न्‍यवेदयद् कुतोऽहं सुखी!! => कुत:+अहम्+ सुखी!! नाहं सुखी => न+अहम्+ सुखी मनागपि। => मनाक्+अपि। सत्‍यामपि => सत्‍याम्+अपि सत्‍स्‍वपि => सत्‍सु+अपि नितरां विषीदामि। => नितराम्+ विषीदामि। मदाज्ञां परिपालयन्ति। => मदाज्ञाम्+ परिपालयन्ति। सन्‍तीति => सन्‍ति+इति मां जीवन्‍तमेव => माम्+ जीवन्‍तम्+एव जीवन्‍तमेव => जीवन्‍तम्+एव येषां पुत्रा => येषाम्+ पुत्रा: वश्‍यास्‍तस्‍य => वश्‍याः+तस्‍य इहैव => इह+एव नरकगमनं विनैव => नरकगमनम्+ विना+एव विनैव => विना+एव तावन्‍नरकगामिता। => तावत्+नरकगामिता। तदुक्तं चाणयक्‍येन => तदुक्तम्+ चाणयक्‍येन शत्रुरपण्डित:’॥ => शत्रुः+अपण्डित:’॥ कुतो मे => कुत:+ मे विद्याया विदुषां => विद्याया:+ विदुषाम्+ विदुषां च => विदुषाम्+ च सम्‍मानो भवति। => सम्‍मान:+ भवति। विनयं विनयाद् => विनयम्+ विनयाद् पात्रत्‍वाद्धनमाप्‍नोति => पात्रत्‍वात्+धनम्+आप्‍नोति धनाद्धर्मं तत: => धनात्+धर्मम्+ तत: मत्तोऽधिकतर: => मत्त:+अधिकतर: इत्‍याख्‍ये => इति+आख्‍ये परमानन्‍दोऽपि => परमानन्‍द:+अपि अमृतत्‍वमपि => अमृतत्‍वम्+अपि यथार्थं सुखं => यथार्थम्+ सुखम्+ सुखं द्रष्टुकामस्‍तर्हि => सुखम्+ द्रष्टुकामः+तर्हि द्रष्टुकामस्‍तर्हि => द्रष्टुकामः+तर्हि साक्षात्क्रियतां बोधानन्‍द:’ => साक्षात्+क्रियताम्+ बोधानन्‍द:’ इत्‍यवोचद् => इति+अवोचद् बोधानन्‍दमुपेत: => बोधानन्‍दम्+उपेत: ‘आत्‍मानं भाग्‍यवन्‍तं => ‘आत्मानम्+ भाग्‍यवन्‍तम्+ भाग्‍यवन्‍तं कृतकृत्‍यं => भाग्‍यवन्‍तम्+ कृतकृत्‍यम्+ कृतकृत्‍यं च => कृतकृत्‍यम्+ च परमसुखिनमत्रभवन्‍तं साक्षात्‍कुर्वन्‍नहम्। => परमसुखिनम्+अत्रभवन्‍तम्+ साक्षात्+कुर्वन्+अहम्। साक्षात्‍कुर्वन्‍नहम्। => साक्षात्+कुर्वन्+अहम्। धन्‍यधन्‍योऽहम्, => धन्‍यधन्‍य:+अहम्, कृतार्थोऽहम्’ => कृतार्थ:+अहम्’ ‘क्‍वाहं सुखी! => ‘क्‍व+अहम्+ सुखी! लब्‍धविद्योऽहं साम्‍प्रतमपि => लब्‍धविद्य:+अहम्+ साम्प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्प्रतम्+अपि भौतिकं सुखम्, => भौतिकम्+ सुखम्, चाध्‍यात्मिकमेव => च+आध्‍यात्मिकम्+एव प्राणयात्रार्थमपि => प्राणयात्रार्थम्+अपि पर्याप्‍तमन्‍नं नासादयामि। => पर्याप्‍तम्+अन्‍नम्+ न+आसादयामि। नासादयामि। => न+आसादयामि। ‘यथार्थं सुखमयं => ‘यथार्थम्+ सुखमयम्+ सुखमयं जीवनं => सुखमयम्+ जीवनम्+ जीवनं तु => जीवनम्+ तु आत्‍मानं धन्‍यं => आत्मानम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं कृतकृत्‍यं => धन्‍यम्+ कृतकृत्‍यम्+ कृतकृत्‍यं च => कृतकृत्‍यम्+ च भवांस्‍तद्दर्शनवञ्चितो => भवान्+तद्दर्शनवञ्चित: इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा तूष्‍णीमास्थितो => तूष्‍णीम्+आस्थितः देशिकानन्‍दमुपेत्‍य => देशिकानन्‍दम्+उपेत्‍य सादरं प्रण्‍यपप्‍तद् => सादरम्+ प्रण्यपप्‍तद् अवोचच्‍च- => अवोचत्+च- दर्शनं मया => दर्शनम्+ मया प्राप्तमेव। => प्राप्तम्+एव। इहैव => इह+एव स्‍वर्गसुखमधिगतम्। => स्‍वर्गसुखम्+अधिगतम्। तदुक्तं नीतौ => तत्+उक्तम्+ नीतौ यश्च => य:+च सन्‍तुष्टस्‍तस्‍य => सन्‍तुष्टः+तस्‍य इहैव => इह+एव भाषितं समाकर्ण्‍य => भाषितम्+ समाकर्ण्‍य परमं सुखम्! => परमम्+ सुखम्! ‘धन-धान्‍य-सम्‍मान-कीर्ति-भागहम्’ => ‘धन-धान्‍य-सम्‍मान-कीर्ति-भाग्+अहम्’ यदुक्तं श्रीमता => यत्+उक्तम्+ श्रीमता मां निन्‍दन्‍तो => माम्+ निन्‍दन्‍त: किं करवाणि! => किम्+ करवाणि! कीर्तिरकीर्तौ => कीर्तिः+अकीर्तौ चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्‍यते। => च+अकीर्तिः+मरणात्+अतिरिच्‍यते। जीवन्‍नप्‍यहं म्रियमाण => जीवन्+अपि+अहम्+ म्रियमाण नाहं सोढुं => न+अहम्+ सोढुम्+ सोढुं पारये => सोढुम्+ पारये परमप्रसन्‍नश्च, => परमप्रसन्‍नः+च, भवितुमर्हति, => भवितुम्+अर्हति, सोऽस्ति => स:+अस्ति जीविकां निर्वहन्‍नसौ => जीविकाम्+ निर्वहन्+असौ निर्वहन्‍नसौ => निर्वहन्+असौ सुखं परमात्‍मानं => सुखम्+ परमात्‍मानम्+ परमात्‍मानं ध्‍यायति। => परमात्‍मानम्+ ध्‍यायति। निर्वाणपरमां च => निर्वाणपरमाम्+ च परां शान्तिम्, => पराम्+ शान्तिम्, अक्षय्यं च => अक्षय्यम्+ च सुखमधिगच्‍छति। => सुखम्+अधिगच्‍छति। तदुक्तं भगवता => तत्+उक्तम्+ भगवता श्रीकृष्‍णेनापि => श्रीकृष्‍णेन+अपि श्रीमद्भगवद्गीतायाम् – => श्रीमद्भगवद्गीतायाम्+ – कर्मफलं त्‍यक्‍त्‍वा => कर्मफलम्+ त्‍यक्‍त्‍वा शान्तिमाप्‍नोति => शान्तिम्+आप्‍नोति क्षिप्रं भवति => क्षिप्रम्+ भवति शश्वच्‍छान्तिं निगच्‍छति।19।31। => शाश्वच्छान्तिम्+ निगच्‍छति।19।31। शान्तिं निर्वाणपरमां => शान्तिम्+ निर्वाणपरमाम्+ निर्वाणपरमां मत्‍संस्‍थामधिगच्‍छति।6।15। => निर्वाणपरमाम्+ मत्संस्‍थाम्+अधिगच्‍छति।6।15। मत्‍संस्‍थामधिगच्‍छति।6।15। => मत्संस्‍थाम्+अधिगच्‍छति।6।15। परां शान्तिं => पराम्+ शान्तिम्+ शान्तिं स्‍थानं => शान्तिम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं प्राप्‍स्‍यसि => स्‍थानम्+ प्राप्‍स्‍यसि बाह्यस्‍पर्शेष्‍वसक्तात्‍मा => बाह्यस्‍पर्शेषु+असक्तात्‍मा विन्‍दत्‍यात्‍मनि => विन्‍दति+आत्‍मनि सुखमक्षयमश्‍नुते॥ => सुखम्+अक्षयम्+अश्‍नुते॥ प्रशान्‍तमनसं ह्येनं => प्रशान्‍तमनसम्+ हि+एनम्+ ह्येनं योगिनं => हि+एनम्+ योगिनम्+ योगिनं सुखमुत्तमम्। => योगिनम्+ सुखम्+उत्तमम्। सुखमुत्तमम्। => सुखम्+उत्तमम्। शान्‍तरजसं ब्रह्मभूतमकल्‍मषम्॥ => शान्‍तरजसम्+ ब्रह्मभूतम्+अकल्‍मषम्॥ ब्रह्मभूतमकल्‍मषम्॥ => ब्रह्मभूतम्+अकल्‍मषम्॥ यथार्थं परमानन्‍दं => यथार्थम्+ परमानन्‍दम्+ परमानन्‍दं भजते => परमानन्‍दम्+ भजते ब्रह्मचारीति। => ब्रह्मचारी+इति। निर्मलानन्‍दस्‍तु => निर्मलानन्‍दः+तु स्‍वस्‍यैव => स्‍वस्‍य+एव वर्णनं समाकर्ण्‍य => वर्णनम्+ समाकर्ण्‍य स्‍वस्‍थानं प्रत्‍यागतनिश्चिन्‍तयितुं => स्‍वस्‍थानम्+ प्रत्यागत:+चिन्तयितुम्+ प्रत्‍यागतनिश्चिन्‍तयितुं प्रारब्‍ध:- => प्रत्यागत:+चिन्तयितुम्+ प्रारब्‍ध:- ‘साधनायामुपतिष्ठ- => ‘साधनायाम्+उपतिष्ठ- मानाश्चित्तविक्षेपा => मानाः+चित्तविक्षेपा: तावदात्‍मदर्शनम्, => तावत्+आत्‍मदर्शनम्, सद्दर्शनं नाम => सद्दर्शनम्+ नाम भ्रान्तिदर्शनाख्‍यविक्षेपविघ्‍ननिरसनपूर्वकं यथापूर्वं => भ्रान्तिदर्शनाख्‍यविक्षेपविघ्‍ननिरसनपूर्वकम्+ यथापूर्वम्+ यथापूर्वं परमानन्‍देन => यथापूर्वम्+ परमानन्‍देन जीवनं यापयामास => जीवनम्+ यापयामास औषधालयान्‍महेन्‍द्रो => औषधालयात्+महेन्‍द्र: गेहं परावर्तिष्ट, => गेहम्+ परावर्तिष्टः, संवादमिममश्रौषीद् => संवादम्+इमम्+अश्रौषीद् राकेशस्‍तस्मिन्‍नेव => राकेशः+तस्मिन्+एव सुरेन्‍द्रोऽधीते। => सुरेन्‍द्र:+अधीते। सहसैवासूयाविवशस्‍य => सहसा+एव+असूयाविवशस्‍य हृदयगतिश्रवयन्‍त्रं (स्‍टेथोस्‍कोप) => हृदयगतिश्रवयन्‍त्रम्+ (स्‍टेथोस्‍कोप) त्रिपादिकायाम् (टेबल) => त्रिपादिकायाम्+ (टेबल) भृशमुत्तेजितोऽसौ => भृशम्+उत्तेजित:+असौ समग्रेऽपि => समग्रे+अपि कोणात्‍कोणं कति => कोणात्+कोणम्+ कति वारं बभ्राम। => वारम्+ बभ्राम। प्रास्‍फुरंस्‍तस्‍य => प्रास्‍फुरम्+तस्‍य किं कदापि => किम्+ कदापि राकेशस्‍याऽपराध:? => राकेशस्‍य+अपराध:? समक्षं नरहत्‍याया: => समक्षम्+ नरहत्‍याया: सोऽपि => सः+अपि भीषणोऽपराधः!! => भीषण:+अपराधः!! प्रीतिभोजस्‍याऽऽयोजनमासीदस्‍य => प्रीतिभोजस्‍य+आयोजनम्+आसीत्+अस्‍य चाऽगणिता: => च+अगणिता: समभिनन्दितुमस्‍य => समभिनन्दितुम्+अस्‍य परं स => परम्+ सः+ स क्षुद्रो => सः+ क्षुद्र: नाऽऽसौ => न+आसौ स्‍चवदनमप्‍यदर्शयत्। => स्ववदनम्+अपि+अदर्शयत्। सोऽपि => सः+अपि प्रतिवेश्‍यासीत्। => प्रतिवेशी+आसीत्। आसीन्‍महेन्‍द्र: => आसीत्+महेन्‍द्र: स्‍वयं लघीयांस्‍तदा। => स्वयम्+ लघीयाम्+तदा। लघीयांस्‍तदा। => लघीयाम्+तदा। राकेशस्‍तेन => राकेशः+तेन पृष्टोऽभूत् => पृष्ट:+अभूत् त्‍वमागमिष्‍यसि => त्वम्+आगमिष्‍यसि प्रीतिभोजेऽद्या?’ => प्रीतिभोजे+अद्य?’ कथमपि => कथम्+अपि विरूपां मुद्रां => विरूपाम्+ मुद्राम्+ मुद्रां प्रदर्शयन्-प्राह => मुद्राम्+ प्रदर्शयन्-प्राह वयं लालायिता: => वयम्+ लालायिता: नैवापरस्‍य => न+एव+अपरस्‍य प्रवेशलाघवं लिप्‍सामहे। => प्रवेशलाघवम्+ लिप्‍सामहे। पितुश्चित्तवृत्तिर्न => पितुः+चित्तवृत्तिः+न किं भूतकिमाकाराऽऽसीत्? => किम्+ भूतकिम्+आकारा+आसीत्? भूतकिमाकाराऽऽसीत्? => भूतकिम्+आकारा+आसीत्? आरम्‍भादेव => आरम्‍भात्+एव परोन्‍नतिमसूयते => परोन्‍नतिम्+असूयते नगरादेव => नगरात्+एव बहिर्जगाम। => बहिः+जगाम। किमन्‍यत् => किम्+अन्‍यत् पितुरौर्ध्‍वदैहिकेऽपि => पितुः+और्ध्‍वदैहिकोऽपि किन्‍त्‍वेतद्विपरीतम्, => किन्‍तु+एतत्+विपरीतम्, विषूचिकाग्रस्‍तोऽभूत्, => विषूचिकाग्रस्‍त:+अभूत्, सर्वानपि => सर्वान्+अपि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव महेन्‍द्रस्‍तत्पितरं समुपचचार। => महेन्‍द्रः+तत्पितरम्+ समुपचचार। करुणाजनिकाऽऽसीन्‍मुखमुद्रा => करुणाजनिका+आसीत्+मुखमुद्रा पार्श्‍वेऽस्‍थात् => पार्श्‍वे+अस्‍थात् समग्रामपि => समग्राम्+अपि चरमायां स्थितौ => चरमायाम्+ स्थितौ तस्मिन्‍नरकङ्काले => तस्मिन्+नरकङ्काले किमासीत्। => किम्+आसीत्। काऽप्‍याशा => का+अपि+आशा समग्रामपि => समग्राम्+अपि रात्रिं समग्रं => रात्रिम्+ समग्रम्+ समग्रं च => समग्रम्+ च दिनमयं जीवितोऽस्‍थात्-किं => दिनम्+अयम्+ जीवित:+अस्‍थात्-किम्+ जीवितोऽस्‍थात्-किं नासीदिदमेव => जीवित:+अस्‍थात्-किम्+ न+आसीत्+इदम्+एव नासीदिदमेव => न+आसीत्+इदम्+एव भूयस्‍तरम्? => भूय:+स्‍तरम्? ईर्ष्‍याकषायितोऽसौ => ईर्ष्‍याकषायित:+असौ पितुर्मृत्‍योरनन्‍तरं निजगाद => पितुः+मृत्‍योः+अनन्‍तरम्+ निजगाद सर्वेषां समक्षम् => सर्वेषाम्+ समक्षम्+ समक्षम् -‘हन्‍त, => समक्षम्+ -‘हन्‍त, नूनं सम्‍यक् => नूनम्+ सम्‍यक् चिकित्सितं भवता। => चिकित्सितम्+ भवता। नासीदाशङ्कितं मया => न+आसीत्+आशङ्कितम्+ मया यदेवं विश्वासघातं => यत्+एवम्+ विश्वासघातम्+ विश्वासघातं करिष्‍यति => विश्वासघातम्+ करिष्‍यति कीदृशोऽयं मर्माघातोऽभूत्! => कीदृश:+अयम्+ मर्माघात:+अभूत्! मर्माघातोऽभूत्! => मर्माघात:+अभूत्! किमेतस्‍यैव => किम्+एतस्‍य+एव महेन्द्रं चिकित्‍सायै => महेन्द्रम्+ चिकित्‍सायै ‘‘किं कठोरतमेनाऽपि => ‘‘किम्+ कठोरतम्+एना+अपि कठोरतमेनाऽपि => कठोरतम्+एना+अपि भवत्पिताऽऽसीज्‍जीवयितुं शक्‍यो => भवत्पिता+आसीत्+जीवयितुम्+ शक्‍यः ‘‘मैवं, => ‘‘मा+एवम्, सम्‍पादितं भवता => सम्‍पादितम्+ भवता सर्वमपि। => सर्वम्+अपि। यन्‍नाऽशकत् => यत्+नाशकत् सम्‍पादितं तत्’’। => सम्‍पादितम्+ तत्’’। भयङ्करमवमानमिदमासीत्! => भयङ्करम्+अवमानम्+इदम्+आसीत्! महेन्‍द्रसतदैव => महेन्‍द्रः+तदैव एतावानपमान:? => एतावान्+अपमान:? शब्‍दमकुर्वन्। => शब्‍दम्+अकुर्वन्। इवाऽऽसन्। => इव+आसन्। तद्दिनं यदा => तद्दिनम्+ यदा मृत्‍युशय्यामासीत्। => मृत्‍युशय्याम्+आसीत्। कियदासीद्वराक्‍यास्‍तस्‍या => कियत्+आसीत्+वराक्‍याः+तस्‍या: आयुरेव? => आयुः+एव? केवलं सप्‍तविंशति:! => केवलम्+ सप्‍तविंशति:! शिशुरासीद् => शिशुः+आसीत् सूचीवेधैस्‍तस्‍या: => सूचीवेधैः+तस्‍या: सर्वमपि => सर्वम्+अपि गात्रं विवरपूर्णमभूत्। => गात्रम्+ विवरपूर्णम्+अभूत्। विवरपूर्णमभूत्। => विवरपूर्णम्+अभूत्। सुरेन्‍द्रं विहाय => सुरेन्‍द्रम्+ विहाय सर्वदार्थं नेत्रे => सर्वदा+अर्थम्+ नेत्रे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि मुक्तकण्‍ठं रुरुदु:। => मुक्तकण्‍ठम्+ रुरुदु:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किंकर्त्तव्‍यविमूढोऽभून् => किंकर्त्तव्‍यविमूढ:+अभूत् राकेशस्‍तस्‍य => राकेशः+तस्‍य प्रमोददिनमिदमासीत्तयो:। => प्रमोददिनम्+इदम्+आसीत्+तयो:। केनचनोक्तमासीदनयोर्मध्‍ये- => केनचन+उक्तम्+आसीत्+अनयोः+मध्‍ये- द्राक्ताराणां पत्‍न्‍योऽप्‍युपचारैर्जीवेयुस्‍तदा => द्राक्ताराणाम्+ पत्‍न्‍या:+अपि+उपचारैः+जीवेयुः+तदा पत्‍न्‍योऽप्‍युपचारैर्जीवेयुस्‍तदा => पत्‍न्‍या:+अपि+उपचारैः+जीवेयुः+तदा स्‍वकर्मणां फलम्’’? => स्‍वकर्मणाम्+ फलम्’’? रक्तमिवाऽवर्षताम्। => रक्तम्+इव+आवर्षताम्। किं कदाऽपि => किम्+ कदापि ‘‘किं सुरेन्‍द्र! => ‘‘किम्+ सुरेन्द्र! अस्‍मत्‍कक्षामपि => अस्‍मत्कक्षाम्+अपि सोऽयमध्‍यापयिष्‍यति => स:+अयम्+अध्‍यापयिष्‍यति ‘‘त्‍वत्‍कक्षामप्‍यध्‍यापयिष्‍यति? => ‘‘त्‍वत्+कक्षाम्+अपि+अध्‍यापयिष्‍यति? क्रोधान्‍धोऽयं निरसरद्बहि:। => क्रोधान्धः+अयम्+ निरसरत्+बहि:। निरसरद्बहि:। => निरसरत्+बहि:। समयस्‍त्‍वरितया => समयः+त्वरितया बालातपस्‍यारुणिम्‍ना => बालातपस्‍य+आरुणिम्‍ना प्रभातादेव => प्रभातात्+एव इवाऽदृश्‍यत। => इव+अदृश्‍यत। नायमजानात् => न+अयम्+अजानात् किमित्‍येतावान् => किम्+इति+एतावान् श्रमोऽद्य। => श्रम:+अद्य। बहिर्गन्‍तुं वस्‍त्राणि => बहिः+गन्‍तुम्+ वस्‍त्राणि परिधातुमारभत्, => परिधातुम्+आरभत्, तदाऽप्राक्षीन्‍महेन्द्र: => तदा+अप्राक्षीत्+महेन्द्र: त्‍ववकाशदिनं सुरेन्‍द्र! => तु+अवकाशदिनम्+ सुरेन्‍द्र! किमित्‍ययं गमनोद्योग: => किम्+इति+अयम्+ गमनोद्योग: प्रातरेव’? => प्रातः+एव’? सरित्तटेऽस्‍मत्‍कक्षाया: => सरित्तटे+अस्‍मत्कक्षाया: सर्वमपि => सर्वम्+अपि दिनं तस्‍यामेव => दिनम्+ तस्याम्+एव तस्‍यामेव => तस्याम्+एव ‘‘नैव, => ‘‘न+एव, केवलं विद्यार्थिन => केवलम्+ विद्यार्थिन: परं प्रावृषो => परम्+ प्रावृष: सर्वां सामग्रीं => सर्वाम्+ सामग्रीम्+ सामग्रीं सहादाय => सामग्रीम्+ सह+आदाय सहादाय => सह+आदाय निरगात्‍सुरेन्‍द्र: => निरगात्+सुरेन्‍द्र: तस्‍यैक => तस्‍य+एक: किन्‍त्‍वतीव => किन्‍तु+अतीव सर्वप्राथम्‍यं कक्षायामस्‍य => सर्वप्राथम्‍यम्+ कक्षायाम्+अस्‍य कक्षायामस्‍य => कक्षायाम्+अस्‍य यद्येतस्‍याद्य => यदि+एतस्‍य+अद्य माताऽभविष्‍यत्। => माता+अभविष्‍यत्। महेन्‍द्रोऽद्यापि => महेन्‍द्र:+अद्यापि दिनं यदा => दिनम्+ यदा दुग्‍धमुखमिमं शिशुं => दुग्‍धमुखम्+इमम्+ शिशुम्+ शिशुं तस्‍मै => शिशुम्+ तस्‍मै सर्वदार्थं सुष्‍वाप। => सर्वदा+अर्थम्+ सुष्‍वाप। तद्दिनादारभ्‍य => तद्दिनात्+आरभ्‍य एवाऽस्‍य => एव+अस्‍य माताऽस्ति। => माता+अस्ति। मित्रैर्दत्तं द्वितीयविवाहप्रस्‍तावमेतदर्थमेवाऽसौ => मित्रैः+दत्तम्+ द्वितीयविवाहप्रस्‍तावम्+एतदर्थम्+एव+असौ द्वितीयविवाहप्रस्‍तावमेतदर्थमेवाऽसौ => द्वितीयविवाहप्रस्‍तावम्+एतदर्थम्+एव+असौ काठिन्‍येनाऽसौ => काठिन्‍येन+असौ शि‍शुरद्य => शि‍शुः+अद्य कैशोर्यं व्‍यतिगमय्य => कैशोर्यम्+ व्‍यतिगमय्य पदं निदधाति। => पदम्+ निदधाति। सोऽपि => सः+अपि दीर्घमुष्‍णं च => दीर्घम्+उष्‍णम्+ च महेन्‍द्रश्चिकित्‍सायन्‍त्रमुत्‍थाप्‍य => महेन्‍द्रः+चिकित्‍सायन्‍त्रम्+उत्‍थाप्‍य बहिरायात्। => बहिः+आयात्। मरुत्तरयन्‍त्रमागतम्। => मरुत्तरयन्‍त्रम्+आगतम्। निरगान्‍महेन्‍द्र:। => निरगात्+महेन्‍द्र:। समग्रमपि => समग्रम्+अपि दिनं नित्‍यनवीनानां, => दिनम्+ नित्‍यनवीनानाम्, दुर्गन्‍धमुद्वमतां कङ्कालशेषाणां => दुर्गन्‍धम्+उद्वमताम्+ कङ्कालशेषाणाम्+ कङ्कालशेषाणां रोगिणां => कङ्कालशेषाणाम्+ रोगिणाम्+ रोगिणां दु:खगाथां => रोगिणाम्+ दु:खगाथाम्+ दु:खगाथां निशम्‍य => दु:खगाथाम्+ निशम्‍य गेहं महेन्‍द्र:। => गेहम्+ महेन्‍द्र:। अद्यैकाकिनाऽनेन => अद्य+एकाकिना+अनेन केवलं सुरेन्‍द्रो => केवलम्+ सुरेन्‍द्र: एकाक्‍येवासौ => एकाकी+एव+असौ अरुणायाश्चित्रं सम्‍मुखे => अरुणायाः+चित्रम्+ सम्‍मुखे अद्येदमतिविषण्‍णमिवाऽलोक्‍यते। => अद्य+इदम्+अतिविषण्‍णम्+इव+आलोक्‍यते। सायं पुनर्निरगान्‍महेन्‍द्र:। => सायम्+ पुनः+निरगात्+महेन्‍द्र:। पुनर्निरगान्‍महेन्‍द्र:। => पुनः+निरगात्+महेन्‍द्र:। स्‍वास्‍थ्‍यमद्य => स्‍वास्‍थ्‍यम्+अद्य सुन्‍दरतरमिवाऽऽसीत्। => सुन्‍दरतरम्+इव+आसीत्। सरभसं वायुशकल => सरभसम्+ वायुशकलम्+ वायुशकल (बाइसिकल) => वायुशकलम्+ (बाइसिकल) मारुढोऽसौ => +आरुढः+असौ मरुत्तरशकटिसमीपान्निर्जगाम। => मरुत्तरशकटिसमीपात्+नि:जगाम। महेन्‍द्रं दृष्टवा => महेन्‍द्रम्+ दृष्टवा घृणा-क्रोध-तिरस्‍कारादिभावशबलां सभ्रू => घृणा-क्रोध-तिरस्‍कार+आदिभावशबलाम्+ सभ्रू कुञ्चनां फूत्‍कृतिमिव => कुञ्चनाम्+ फूत्‍कृतिम्+इव फूत्‍कृतिमिव => फूत्‍कृतिम्+इव विसृज्‍याऽयं मुखं => विसृज्‍य:+अयम्+ मुखम्+ मुखं परावर्त्तितवान्। => मुखम्+ परावर्त्तितवान्। हृदयं चीत्‍कारमकरोत्। => हृदयम्+ चीत्‍कारम्+अकरोत्। चीत्‍कारमकरोत्। => चीत्‍कारम्+अकरोत्। क्रोधाविष्टोऽसौ => क्रोधाविष्ट:+असौ गन्‍तुमौषधालयम्। => गन्‍तुम्+औषधालयम्। गृहमयं परावर्त्तत। => गृहम्+अयम्+ परावर्त्तत। शकटिं शकटकोष्ठे => शकटिम्+ शकटकोष्ठे विसृज्‍याऽयं कतिपयक्षणपर्यन्‍तं => विसृज्‍य:+अयम्+ कतिपयक्षणपर्यन्‍तम्+ कतिपयक्षणपर्यन्‍तं चिन्‍तयन्‍नस्‍थात्। => कतिपयक्षणपर्यन्‍तम्+ चिन्‍तयन्+अस्‍थात्। चिन्‍तयन्‍नस्‍थात्। => चिन्‍तयन्+अस्‍थात्। गृहस्‍यालिन्‍दे => गृहस्‍य+आलिन्‍दे शयानोऽभूत्। => शयान:+अभूत्। साश्चर्यमयं समपश्‍यत्‍कोपकलुशं => साश्चर्यम्+अयम्+ समपश्‍यत्+कोपकलुशम्+ समपश्‍यत्‍कोपकलुशं महेन्‍द्रस्‍याननम्- => समपश्‍यत्+कोपकलुशम्+ महेन्‍द्रस्‍य+आननम्- महेन्‍द्रस्‍याननम्- => महेन्‍द्रस्‍य+आननम्- गद्गदगिराऽयमपृच्‍छत्- => गद्गदगिरा+अयम्+अपृच्‍छत्- भवानौषधालयम्’’? => भवान्+औषधालयम्’’? नैव। => न+एव। पदन्‍यासैरयं गृहाद् => पदन्‍यासैः+अयम्+ गृहाद् बहिर्निरगात् => बहिः+निरगात् गृहमपतत्। => गृहम्+अपतत्। गृहकोणाद्राकेशस्‍य => गृहकोणात्+राकेशस्‍य समागच्‍छन्‍नासीत्। => समागच्‍छन्+आसीत्। गृहस्‍यास्‍योपरि => गृहस्‍य+अस्‍य+उपरि जुगुप्सितां दृशमेकावपात्‍य => जुगुप्सिताम्+ दृशम्+एकौ+अपात्‍य दृशमेकावपात्‍य => दृशम्+एकौ+अपात्‍य धमवर्त्तिकामज्‍वालयत। => धमवर्त्तिकाम्+अज्‍वालयत। भ्रमणेऽप्‍ययं नाऽधिकं => भ्रमणे+अपि+अयम्+ न+अधिकम्+ नाऽधिकं समयं => न+अधिकम्+ समयम्+ समयं प्रदातुमशकत्। => समयम्+ प्रदातुम्+अशकत्। प्रदातुमशकत्। => प्रदातुम्+अशकत्। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव गृहं परावृत्‍य => गृहम्+ परावृत्‍य द्रष्टुमारेभे। => द्रष्टुम्+आरेभे। प्रकामं परिश्रान्‍तो => प्रकामम्+ परिश्रान्‍त: सायं गृहं => सायम्+ गृहम्+ गृहं परावर्त्तमानोऽभूत्। => गृहम्+ परावर्त्तमान:+अभूत्। परावर्त्तमानोऽभूत्। => परावर्त्तमान:+अभूत्। यस्‍याऽऽननोपरि => यस्‍य+आननोपरि मूर्त्तिमतीव => मूर्त्तिम्+अतीव परीक्षाभवन्‍नानि: => परीक्षाभवनात्+नि:सारित: सारित: => परीक्षार्थि+इव गृहं प्रति => गृहम्+ प्रति रिङ्गमाणोऽभूत्। => रिङ्गमाण:+अभूत्। अस्‍ताचलं चुम्‍बतो => अस्‍ताचलम्+ चुम्‍बत: मरीचिमालिनोऽरुणिमेव => मरीचिमालिन:+अरुणिमा+एव मुखमुद्राऽपि => मुखमुद्रा+अपि मन्‍दमन्‍दं मालिन्‍यमस्‍पृशत्। => मन्दमन्दम्+ मालिन्‍यम्+अस्‍पृशत्। मालिन्‍यमस्‍पृशत्। => मालिन्‍यम्+अस्‍पृशत्। सेऽयमभूतपूर्वाविलक्षणता => सा+इयम्+अभूतपूर्वाविलक्षणता गूढं पश्चात्तापं => गूढम्+ पश्चात्तापम्+ पश्चात्तापं पिशुनयति => पश्चात्तापम्+ पिशुनयति रथ्‍यायां स => रथ्‍यायाम्+ स कोलाहलमिवाऽश्रौषीत्। => कोलाहलम्+इव+अश्रौषीत्। पश्चिमं व्‍योमप्रगाढं => पश्चिमम्+ व्‍योमप्रगाढम्+ व्‍योमप्रगाढं लोहितमिवाऽऽलोक्‍यत्। => व्‍योमप्रगाढम्+ लोहितम्+इव+आलोक्‍यत्। लोहितमिवाऽऽलोक्‍यत्। => लोहितम्+इव+आलोक्‍यत्। इवाऽदृष्‍यन्‍त। => इव+अदृष्‍यन्‍त। जातेत्‍यनुमानमकरोदसौ। => जाता+इति+अनुमानम्+अकरोत्+असौ। तस्‍यैव => तस्‍य+एव प्रतिवेशात्‍स्‍वल्‍प: => प्रतिवेशात्+स्‍वल्‍प: इवाश्रूयत। => इव+अश्रूयत। हृयमात‍ङ्कितं समजायत। => हृदयम्+आत‍ङ्कितम्+ समजायत। जातेति => जाता+इति तस्‍यान्‍तरं चीत्‍कारमकरोद‍तर्कितमेव। => तस्‍य+अन्‍तरम्+ चीत्‍कारम्+अकरोत्+अ‍तर्कितम्+एव। चीत्‍कारमकरोद‍तर्कितमेव। => चीत्‍कारम्+अकरोत्+अ‍तर्कितम्+एव। पादन्‍यासेनायं गृहं => पादन्‍यासेन+अयम्+ गृहम्+ गृहं प्रतिमुखमावर्जयत्। => गृहम्+ प्रतिमुखम्+आवर्जयत्। प्रतिमुखमावर्जयत्। => प्रतिमुखम्+आवर्जयत्। एवातिष्ठताम्। => एव+आतिष्ठताम्। विश्वासमपि => विश्वासम्+अपि कर्त्तुं नाशकत्। => कर्त्तुम्+ न+अशकत्। नाशकत्। => न+अशकत्। तस्‍यैव => तस्‍य+एव गृहं प्रज्‍वलदासीत्!! => गृहम्+ प्रज्‍वलत्+आसीत्!! प्रज्‍वलदासीत्!! => प्रज्‍वलत्+आसीत्!! दूरादेवाऽऽसौ => दूरात्+एव+असौ गात्रस्तम्‍भमन्‍वभवत्। => गात्रस्तम्‍भम्+अन्‍वभवत्। सकृत्‍सातङ्कोऽसौ => सकृत्+सातङ्क:+असौ दीनां विहङ्गमदृशं => दीनाम्+ विहङ्गम्+अदृशम्+ विहङ्गमदृशं भवनोपर्यपातयत्। => विहङ्गम्+अदृशम्+ भवनोपरि+अपातयत्। भवनोपर्यपातयत्। => भवनोपरि+अपातयत्। वह्निशिखाश्चन्‍द्रशालामस्‍पृशन्। => वह्निशिखाः+चन्‍द्रशालाम्+अस्‍पृशन्। वातायनं भक् => वातायनम्+ भक् भगिति => भक्+इति धूममुद्वमदासीत्! => धूमम्+उद्वमत्+आसीत्! भित्तीनां भेदस्‍य => भित्तीनाम्+ भेदस्‍य कपाटानां प्रज्‍वलनस्‍य => कपाटानाम्+ प्रज्‍वलनस्‍य रवोऽपि => रव:+अपि श्रूयमाणोऽभूत्। => श्रूयमाण:+अभूत्। रथ्‍यायां सम्‍भूता => रथ्‍यायाम्+ सम्‍भूत: राकेशं प्रति => राकेशम्+ प्रति हस्‍तावुत्तानीकृत्‍याऽस्‍पष्टतया => हस्‍तौ+उत्तानीकृत्‍य+अस्‍पष्टतया तेषामस्‍पष्ट: => तेषाम्+अस्‍पष्ट: नाऽभूत्। => न+अभूत्। सोऽयमद्भुतस्‍यास्‍यानुभवस्‍य => स:+अयम्+अद्भुतस्‍य+अस्‍य+अनुभवस्‍य प्रत्‍यक्षीकरणं कुर्वन्‍नासीत्। => प्रत्‍यक्षीकरणम्+ कुर्वन्+आसीत्। कुर्वन्‍नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। गृहं तत्‍समक्षमेव => गृहम्+ तत्‍समक्षम्+एव तत्‍समक्षमेव => तत्‍समक्षम्+एव दह्यमानमासीत्। => दह्यमानम्+आसीत्। यावत्‍स => यावत्+स नाद्राक्षीत्‍कस्‍यापि => न+अद्राक्षीत्+कस्‍य+अपि भवनं दह्यमानम्। => भवनम्+ दह्यमानम्। गृहाणां दहनसमये => गृहाणाम्+ दहनसमये किं वा => किम्+ वा कर्त्तव्‍यमिति => कर्त्तव्‍यम्+इति नाऽपारयदयं निर्धारयितुम्। => न+अपारयत्+अयम्+ निर्धारयितुम्। वह्निशिखानां शोणिमा => वह्निशिखानाम्+ शोणिमा इवाऽसौ => इव+असौ स्थितोऽभूत्। => स्थित:+अभूत्। तीव्रविषस्‍येव => तीव्रविषस्‍य+इव प्रभावोऽभूत्। => प्रभाव:+अभूत्। किङ्कर्त्तव्‍यविमूढोऽसौ => किङ्कर्त्तव्‍यविमूढ:+असौ स्तिमितं स्थितो => स्तिमितम्+ स्थित: वातायनात्‍सरभसं निर्गच्‍छन्‍तं => वातायनात्+सरभसम्+ निर्गच्‍छन्‍तम्+ निर्गच्‍छन्‍तं धूमं => निर्गच्‍छन्‍तम्+ धूमम्+ धूमं वीक्षमाणोऽभूत्। => धूमम्+ वीक्षमाण:+अभूत्। वीक्षमाणोऽभूत्। => वीक्षमाण:+अभूत्। सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य स्‍मृतिपथमुपारोहत्-यद् => स्‍मृतिपथम्+उपारोहत्-यद् वातायनस्‍याध => वातायनस्‍य+अध: सवेगमसौ => सवेगम्+असौ संरक्षयितुमधावत्। => संरक्षयितुम्+अधावत्। प्राचलत्‍स:। => प्राचलत्+स:। परं तस्‍यां => परम्+ तस्‍याम्+ तस्‍यां पादावकम्‍पताम्। => तस्‍याम्+ पादौ+अकम्‍पताम्। पादावकम्‍पताम्। => पादौ+अकम्‍पताम्। पुनरस्‍थादसौ => पुनः+अस्‍थात्+असौ बहिर्द्वारस्‍य => बहिः+द्वारस्‍य तोरणं चटात्‍कृत्‍य => तोरणम्+ चटात्कृत्‍य भूमावपतत्। => भूमौ+अपतत्। सर्वम‍पि => सर्वम्+अपि द्वामाच्‍छाद्यत। => द्वारम्+आच्‍छाद्यत। स्‍वभवनस्‍योपरि => स्‍वभवनस्‍य+उपरि सवेगमारुह्यं राकेशं => सवेगम्+आरुह्यम्+ राकेशम्+ राकेशं प्रति => राकेशम्+ प्रति किञ्चिदव्‍यक्तमक्रन्‍दत्। => किञ्चित्+अव्‍यक्तम्+अक्रन्‍दत्। परं राकेश: => परम्+ राकेश: श्रुत्‍वाऽपि => श्रुत्‍वा+अपि नाशृणोत्। => न+अशृणोत्। सहसैव => सहसा+इव सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य वदनात्तीव्रश्चीत्‍कारो => वदनात्+तीव्रः+चीत्‍कार: क्रन्द्रितुमैच्‍छत्-‘‘हन्‍त! => क्रन्द्रितुम्+ऐच्‍छत्-‘‘हन्‍त! परं स => परम्+ स: निर्णेतुं नाऽपारायद्यत् => निर्णेतुम्+ न+अपारायत्+यत् नाऽपारायद्यत् => न+अपारायत्+यत् किं वा => किम्+ वा शब्‍दं समुच्‍चारयेत्‍स => शब्दम्+ समुच्‍चारयेत्+स: समुच्‍चारयेत्‍स => समुच्‍चारयेत्+स: सोऽयमन्‍वभवद्यन्‍नाधुनाऽहं स्‍थातुं => स:+अयम्+अन्‍वभवत्+यत्+न+अधुना+अहम्+ स्‍थातुम्+ स्‍थातुं शक्‍नुयाम्। => स्‍थातुम्+ शक्‍नुयाम्। व्‍यतिकरग्रस्‍तोऽसौ => व्‍यतिकरग्रस्‍त:+असौ निर्भरमुपाऽविशत्तत्रैव => निर्भरम्+उपाविशत्+तत्र+एव सम्‍मुखमेव => सम्‍मुखम्+एव सशब्‍दं धरणावपतत्। => सशब्दम्+ धरणौ+अपतत्। धरणावपतत्। => धरणौ+अपतत्। तमिममुत्‍थापयितुवाच्‍छदसौ। => तम्+इमम्+उत्‍थापयितुम्+अवाञ्छत्+असौ। अयमपश्‍यद्यत् => अयम्+अपश्‍यत्+यत् सम्‍भूतास्‍तारस्‍वरेण => सम्‍भूताः+तारस्‍वरेण राकेशं सम्‍बोध्‍य => राकेशम्+ सम्‍बोध्‍य कि‍ञ्चिदुदीरयन्ति। => कि‍ञ्चित्+उदीरयन्ति। किमप्‍याकर्णयत्। => किमपि+आकर्णयत्। श्रवणशक्तिरेव => श्रवणशक्तिः+एव जनसम्‍मर्देऽस्मिन् => जनसम्‍मर्दे+अस्मिन् सातङ्कमेकं मुखमयमपश्‍यत्। => स+आतङ्कम्+एकम्+ मुखम्+अयम्+अपश्‍यत्। मुखमयमपश्‍यत्। => मुखम्+अयम्+अपश्‍यत्। विदारितनेत्रेणाऽनेन => विदारितनेत्रेण+अनेन बहुकालाऽनन्‍तरं स्‍मृतं => बहुकालानन्‍तरम्+ स्‍मृतम्+ स्‍मृतं यन्‍महेन्‍द्रस्‍यासीदिदं => स्‍मृतम्+ यत्+महेन्‍द्रस्‍य+आसीत्+इदम्+ यन्‍महेन्‍द्रस्‍यासीदिदं मुखम्। => यत्+महेन्‍द्रस्‍य+आसीत्+इदम्+ मुखम्। महेन्‍द्रं पर्यवारयन्। => महेन्‍द्रम्+ पर्यवारयन्। नितान्‍तं शोकाकुल: => नितान्‍तम्+ शोकाकुल: गृहादवधानं विकृष्य => गृहात्+अवधानम्+ विकृष्य वार्तालापमारभन्‍त। => वार्तालापम्+आरभन्‍त। तारघण्‍टारवं प्रकुर्वन्‍तं => तारघण्‍टारवम्+ प्रकुर्वन्‍तम्+ प्रकुर्वन्‍तं मरुत्तरशकटमेकमयमपश्‍यत्तत्र। => प्रकुर्वन्‍तम्+ मरुत्तरशकटम्+एकम्+अयम्+अपश्‍यत्+तत्र। मरुत्तरशकटमेकमयमपश्‍यत्तत्र। => मरुत्तरशकटम्+एकम्+अयम्+अपश्‍यत्+तत्र। कर्णयोर्नेत्रयोश्च => कर्णयोः+नेत्रयोः+च गृहोपर्यारोहणाय => गृहोपरि+आरोहणाय प्रयतमानानपश्‍यदयम्। => प्रयतमानान्+अपश्‍यत्+अयम्। सकरुणं करमुत्‍थाप्‍य => सकरुणम्+ करम्+उत्‍थाप्‍य करमुत्‍थाप्‍य => करम्+उत्‍थाप्‍य प्रावोचदसौ => प्रावोचत्+असौ मनस्‍येव- => मनसि+एव- शयानाऽस्ति। => शयाना+अस्ति। परं सोऽनुबभूव => परम्+ स:+अनुबभूव सोऽनुबभूव => स:+अनुबभूव यत्‍कोऽपि => यत्+कोऽपि नाऽशृणोत्तस्‍य => न+अशृणोत्+तस्‍य उद्विग्‍नतरं तस्‍य => उद्विग्‍नतरम्+ तस्‍य सम्‍प्रत्‍यपरस्मिन् => सम्‍प्रति+अपरस्मिन् व्‍यस्‍मरदात्‍मनो => व्‍यस्‍मरत्+आत्‍मन: भवनं दह्यमानम्। => भवनम्+ दह्यमानम्। स्‍मृतिपथमुपारोहन्ति => स्‍मृतिपथम्+उपारोहन्ति विवाहमसावस्‍मरत्, => विवाहम्+असौ+अस्‍मरत्, विवाहानन्‍तरं प्रायो => विवाहानन्‍तरम्+ प्राय: वत्‍सरद्वयं व्‍यतीतमासीत्। => वत्‍सरद्वयम्+ व्‍यतीतम्+आसीत्। व्‍यतीतमासीत्। => व्‍यतीतम्+आसीत्। एकदाऽस्‍य => एकदा+अस्‍य उक्तमभूत्- => उक्तम्+अभूत्- अनिवष्टं मया => अन्विष्टम्+ मया नामधेयं बुभूषो: => नामधेयम्+ बुभूषो: यद्ययं बालकस्‍तर्हि => यदि+अयम्+ बालकः+तर्हि बालकस्‍तर्हि => बालकः+तर्हि नामधेयं ‘रजनीकान्‍त:’, => नामधेयम्+ ‘रजनीकान्त:’, प्रहृतवानयम्। => प्रहृतवान्+अयम्। साम्‍प्रतं नासौ => साम्‍प्रतम्+ न+असौ नासौ => न+असौ निर्णेतुमपारयत्- => निर्णेतुम्+अपारयत्- दीर्घमेकस्‍य => दीर्घम्+एकस्‍य स्‍वरं श्रुत्‍वा => स्‍वरम्+ श्रुत्‍वा प्रत्‍यावर्त्ततायम्। => प्रत्‍यावर्त्तत+अयम्। आसीत्‍कश्चित् => आसीत्+कश्चित् ‘‘किं सुरेन्‍द्रो => ‘‘किम्+ सुरेन्‍द्र: नद्यां निममज्‍ज?‘‘ => नद्याम्+ निममज्‍ज?‘‘ कीदृशं दुर्भायपूर्णमिदं => कीदृशम्+ दुर्भायपूर्णम्+इदम्+ दुर्भायपूर्णमिदं दिनम्’’? => दुर्भायपूर्णम्+इदम्+ दिनम्’’? मुखं प्रत्‍यावर्त्तयत् => मुखम्+ प्रत्यावर्त्तयत् दूरं स्थितोऽभूत, => दूरम्+ स्थित:+अभूत्, स्थितोऽभूत, => स्थित:+अभूत्, सर्वेऽपि => सर्वे+अपि -लोकानां भग्‍नशेषां => लोकानाम्+ भग्‍नशेषाम्+ भग्‍नशेषां वाचमयमशृणोत्- => भग्‍नशेषाम्+ वाचम्+अयम्+अशृणोत्- वाचमयमशृणोत्- => वाचम्+अयम्+अशृणोत्- नद्यां प्रवाहो => नद्याम्+ प्रवाह: बहवश्‍छात्रा: => बहवः+छात्रा: पदम् अस्‍खलत् => पदम्+ अस्‍खलत् -तरणं नाऽजानात् => -तरणम्+ न+अजानात् नाऽजानात् => न+अजानात् प्रत्‍यभिघातम् अदात्-प्रयत्ना => प्रत्यभिघातम्+ अदात्-प्रयत्ना सुरेन्‍द्रस्‍याऽऽकृतितस्‍य => सुरेन्‍द्रस्‍य+आकृति:+तस्‍य चक्षुषोरनृत्‍यत्। => चक्षुष:+अनृत्‍यत्। घटनां पुनरस्‍मदयम्। => घटनाम्+ पुन:+अस्‍मरत्+अयम्। पुनरस्‍मदयम्। => पुन:+अस्‍मरत्+अयम्। अतीवोत्‍पाती => अतीव+उत्‍पाती कक्षायां वह्निवमद्भयां => कक्षायाम्+ वह्निवमद्भयाम्+ वह्निवमद्भयां नयनाभ्यामयं => वह्निवमद्भयाम्+ नयनाभ्याम्+अयम्+ नयनाभ्यामयं तं => नयनाभ्याम्+अयम्+ तम्+ तं पश्‍यति। => तम्+ पश्‍यति। तस्‍याज्ञां सर्वदाऽवहेलयति। => तस्‍य+आज्ञाम्+ सर्वदा+अवहेलयति। सर्वदाऽवहेलयति। => सर्वदा+अवहेलयति। भवस्‍योपरि => भवनस्‍य+उपरि प्रकोष्ठात्तत्‍पत्नीमानयन्‍त: => प्रकोष्ठात्+तत्पत्नीम्+आनयन्‍त: मृतेव => मृता+इव किमियं जीविष्‍यति? => किम्+इयम्+ जीविष्‍यति? जीविताऽस्ति => जीविता+अस्ति अयमपृच्‍छत्। => अयम्+अपृच्‍छत्। जनास्‍तां द्रष्टुं => जनाः+ताम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं गता:। => द्रष्टुम्+ गता:। पदध्‍वनिरुत्तिष्ठति। => पदध्‍वनिः+उत्तिष्ठति। ‘‘कोऽयम्? => ‘‘क:+अयम्? शनैरुपसृत्य => शनै:+उपसृत्य द्वयोरेव => द्वयोः+एव कृशानुरधुना => कृशानुः+अधुना ‘‘सुरेन्‍द्रोऽस्‍यामेव => ‘‘सुरेन्‍द्र:+अस्‍याम्+एव नद्यां निममज्‍ज, => नद्याम्+ निममज्‍ज, त्‍वं जानासि, => त्‍वम्+ जानासि, ‘‘सर्वमपि => ‘‘सर्वम्+अपि मद्गृहं वह्निसादभूत्। => मद्गृहम्+ वह्निसात्+अभूत्। वह्निसादभूत्। => वह्निसात्+अभूत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव तामहं जीवयितुं => ताम्+अहम्+ जीवयितुम्+ जीवयितुं नाऽपारयम्। => जीवयितुम्+ न+अपारयम्। नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। शिशुरपि => शिशुः+अपि तदानीं जन्‍मापि => तदानीम्+ जन्‍म+अपि जन्‍मापि => जन्‍म+अपि लब्‍धवानासीत्’’। => लब्‍धवान्+आसीत्’’। किञ्चिद्विचारयति। => किञ्चित्+विचारयति। कतिपयक्षणनन्‍तरं श्रूयते => कतिपयक्षणानन्‍तरम्+ श्रूयते गृहं मयैव => गृहम्+ मया+एव मयैव => मया+एव दग्‍धमासीत् => दग्‍धम्+आसीत् आसीत्‍स प्रतिशोधवह्नि: => आसीत्+सः+ प्रतिशोधवह्नि: मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा फूत्‍कृतमासीत्। => फूत्‍कृतम्+आसीत्। तदाऽहमौषधालयमपि => तदा+अहम्+औषधालयम्+अपि गन्‍तुं नाऽपारयम्। => गन्तुम्+ न+अपारयम्। नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। त्‍वद्गृहस्‍य => त्‍वत्+गृहस्‍य नाऽऽसीत्तत्र => न+आसीत्+तत्र तेष्‍वप्‍यग्निसंयोजनमकारि’। => तेषु+अपि+अग्निसंयोजनम्+अकारि’। धूर्त्तोऽवलिप्‍तश्चाऽभूत। => धूर्त्त:+अवलिप्‍तः+च+अभूत। उद्धृतस्‍त्‍वमेतावान्.........’’। => उद्धृतः+त्वम्+एतावान्.........’’। कथं सुरेन्‍द्रस्‍तत् => कथम्+ सुरेन्‍द्रः+तत् सुरेन्‍द्रस्‍तत् => सुरेन्‍द्रः+तत् कक्षायां प्रतिदिनमौद्धत्‍यमनुष्ठितवान्। => कक्षायाम्+ प्रतिदिनम्+औद्धत्‍यम्+अनुष्ठितवान्। प्रतिदिनमौद्धत्‍यमनुष्ठितवान्। => प्रतिदिनम्+औद्धत्‍यम्+अनुष्ठितवान्। कथं तेन => कथम्+ तेन लिखितं स्‍मृतिपत्रमध्‍यक्षाय => लिखितम्+ स्‍मृतिपत्रम्+अध्‍यक्षाय स्‍मृतिपत्रमध्‍यक्षाय => स्‍मृतिपत्रम्+अध्‍यक्षाय कथं बहुधा => कथम्+ बहुधा सकटाक्षमुदरीरितम् - => सकटाक्षम्+उदीरितम्+ - ‘‘अहं मत्पितु: => ‘‘अहम्+ मत्पितु: पूर्णं प्रतिशोधं => पूर्णम्+ प्रतिशोधम्+ प्रतिशोधं ग्रहीष्‍यामि, => प्रतिशोधम्+ ग्रहीष्‍यामि, निष्‍कासनं दृष्ट्वैव => निष्‍कासनम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव शान्तिर्भवेत्। => शान्तिः+भवेत्। कथं राकेशस्‍य => कथम्+ राकेशस्‍य एकश्‍छात्रोऽपि => एकः+छात्र:+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव कक्षायामधीयानोऽभूत्। => कक्षायाम्+अधीयान:+अभूत्। कथं तस्‍य => कथम्+ तस्‍य तमेव => तम्+एव सुरेन्‍द्रं नद्यां => सुरेन्द्रम्+ नद्याम्+ नद्यां पातयितुं => नद्याम्+ पातयितुम्+ पातयितुं योजना => पातयितुम्+ योजना कथं राकेशेन => कथम्+ राकेशेन कथं तेन => कथम्+ तेन कथं च => कथम्+ च तं सम्‍पात्‍य => तम्+ सम्‍पात्‍य स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि निममज्‍जैव। => निममज्‍ज+एव। नास्ति => न+अस्ति साम्‍प्रतं संसारे। => साम्‍प्रतम्+ संसारे। भविष्‍यत्-उज्‍ज्‍वलमासीत्, => भविष्‍यत्-उज्ज्वलम्+आसीत्, ‘‘अहमपि => ‘‘अहम्+अपि आसीन्‍मे => आसीत्+मे दण्‍डोऽत्रैव => दण्‍ड:+अत्र+एव अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव विस्‍मृतमासीत्’’। => विस्‍मृतम्+आसीत्’’। द्वावपि => द्वौ+अपि मित्रत्‍वमापन्‍नौ => मित्रत्‍वम्+आपन्‍नौ सख्‍यं पुन: => सख्‍यम्+ पुन: स्‍थापितमस्ति। => स्‍थापितम्+अस्ति। दु:खगाथामन्‍योन्‍यं श्रावयित्‍वा => दु:खगाथाम्+अन्‍योन्‍यम्+ श्रावयित्‍वा हृदयं शान्तिमनुभवति। => हृदयम्+ शान्तिम्+अनुभवति। शान्तिमनुभवति। => शान्तिम्+अनुभवति। सर्वथैवाऽऽवां विषण्‍णौ => सर्वथा+एव+आवाम्+ विषण्‍णौ द्वावपि’’। => द्वौ+अपि’’। मन्दहास्यं हसति। => मन्दहास्यम्+ हसति। हास्येऽस्मिन् => हास्ये+अस्मिन् करुणक्रन्दनमिव => करुणक्रन्दनम्+इव द्वावपि => द्वौ+अपि सुदूरं तरुतलादुलूकस्‍य => सुदूरम्+ तरुतलात्+उलूकस्‍य तरुतलादुलूकस्‍य => तरुतलात्+उलूकस्‍य ध्‍वनिरुत्तिष्ठति। => ध्‍वनिः+उत्तिष्ठति। दीपकं साम्‍प्रतमपि => दीपकम्+ साम्‍प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि प्रज्‍वलितमस्ति। => ज्‍वलितम्+अस्ति। सरित्तथैव => सरित्+तथैव सशब्‍दं वहति। => सशब्दम्+ वहति। रामदयालुर्लेखपीठस्‍य => रामदयालुः+लेखपीठस्‍य व्‍यवस्‍थापितं पत्रराशिमपश्‍चत्, => व्‍यवस्‍थापितम्+ पत्रराशिम्+अपश्‍यत्, पत्रराशिमपश्‍चत्, => पत्रराशिम्+अपश्‍यत्, शनैश्च => शनैः+च एकैकमपठत्। => एक+एकम्+अपठत्। क‍स्मिंश्चिदपि => कस्मिंश्चित्+अपि किमप्‍यवधेयं नासीत्। => किमपि+अवधेयम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। पारिश्रमिकचैकपत्रं कस्‍यचिदुपवेशनस्‍यामन्‍त्रणं => पारिश्रमिक+च+एकपत्रम्+ कस्‍यचित्+उपवेशनस्‍य+आमन्‍त्रणम्+ कस्‍यचिदुपवेशनस्‍यामन्‍त्रणं वा => कस्‍यचित्+उपवेशनस्‍य+आमन्‍त्रणम्+ वा प्रतिदिनमेवंविधानि => प्रतिदिनम्+एवंविधानि पत्राण्‍यनेकश => पत्राणि+अनेकश: कुत्रचिदायोजितस्‍य => कुत्रचित्+आयोजितस्‍य स्‍वाध्‍यायिनश्‍छात्रस्‍य => स्‍वाध्‍यायिनः+छात्रस्‍य पण्डितस्‍याभिनन्‍दनमित्‍यादि => पण्डितस्‍य+अभिनन्‍दनम्+इत्‍यादि तैर्वृथा => तैः+वृथा पत्रैश्चेखिद्यते => पत्रैः+चेखिद्यते कुसुमपेलवं चेतो => कुसुमपेलवम्+ चेतः पत्रेष्‍वपि => पत्रेषु+अपि पत्रद्वयं तु => पत्रद्वयम्+ तु शोधलेखविसर्जनानुरोधपरकमासीत्। => शोधलेखविसर्जनानुरोधपरकम्+आसीत्। तयोरुपर्युड्डीयमानामेव => तयोः+उपर्युड्डीयमानाम्+एव दृष्टिं त्‍वरया => दृष्टिम्+ त्‍वरया कृत्‍वाऽवकारिकायां निपात्‍य => कृत्‍वा+अवकारिकायाम्+ निपात्‍य भूयोऽपि => भूय:+अपि ‘गज्‍जनसिंहवर्मणोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => ‘गज्‍जनसिंहवर्मणः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: प्रकाशमायाति, => प्रकाशम्+आयाति, कालूलालशास्त्रिणोऽपि! => कालूलालशास्त्रिण:+अपि! कदाभिनन्दनग्रन्थज्ञ => कदा+अभिनन्दनग्रन्थः प्रकाशमेष्‍यति’’! => प्रकाशम्+एष्‍यति’’! पुनरपि => पुनः+अपि स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं मुद्रितं => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ मुद्रितम्+ मुद्रितं दिदृक्षुस्‍तत्‍प्रकाशनायाशेषसमुद्यमं => मुद्रितम्+ दिदृक्षुः+तत्प्रकाशनाय+अशेषसम्+उद्यमम्+ दिदृक्षुस्‍तत्‍प्रकाशनायाशेषसमुद्यमं चिकीर्षुरसति => दिदृक्षुः+तत्प्रकाशनाय+अशेषसम्+उद्यमम्+ चिकीर्षु:+असति चिकीर्षुरसति => चिकीर्षु:+असति मुमूर्षुरिव => मुमूर्षुः+इव कार्यं वा => कार्यम्+ वा देहं वा => देहम्+ वा पत्रं यत् => पत्रम्+ यत् भवेयुर्ममाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनायेति => भवेयुः+मम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनाय+इति कमलाकरं रविकुमारं => कमलाकरम्+ रविकुमारम्+ रविकुमारं केशवप्रसादं => रविकुमारम्+ केशवप्रसादम्+ केशवप्रसादं च => केशवप्रसादम्+ च समं पत्रमिदं => समम्+ पत्रम्+इदम्+ पत्रमिदं विलिख्‍य => पत्रम्+इदम्+ विलिख्‍य सच्छिष्‍यैर्ममाभिनन्‍दनग्रन्‍थनिर्माणाय => सच्छिष्‍यैः+मम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थनिर्माणाय धारितस्‍तेन => धारितः+तेन ‘‘नायं ममाभिनन्‍दनमपि => ‘‘न+अयम्+ मम+अभिनन्‍दनम्+अपि ममाभिनन्‍दनमपि => मम+अभिनन्‍दनम्+अपि यद्यप्‍यहमुदासीनोऽस्मि => यद्यपि+अहम्+उदासीनः+अस्मि विरक्तोऽस्मि => विरक्त:+अस्मि प्रपञ्चेभ्‍यस्‍तथापि => प्रपञ्चेभ्‍यः+तथापि सदस्‍यानामयमाग्रहो वर्तते => सदस्‍यानाम्+अयम्+आग्रहः+ वर्तते ग्रन्‍थस्‍यास्‍य => ग्रन्‍थस्‍य+अस्‍य प्रस्‍तावमिमं स्‍वीकरिष्‍यतीति। => प्रस्‍तावम्+इमम्+ स्‍वीकरिष्‍यति+इति। स्‍वीकरिष्‍यतीति। => स्‍वीकरिष्‍यति+इति। कुशलमन्‍यत् => कुशलम्+अन्‍यत् प्रसन्‍नोऽस्ति => प्रसन्‍न:+अस्ति भवानिति => भवान्+इति इत्‍थं च => इत्थम्+ च अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमितेरनुत्‍थानोपहतं तथा- => अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमितेः+अनुत्‍थानोपहतम्+ तथा- कथतनिर्णयं शिष्‍यत्रयशिरसु => कथितनिर्णयम्+ शिष्‍यत्रयशिरसु महच्चित्रमसौ => महच्चित्रम्+असौ शिष्‍याश्च => शिष्‍याः+च प्राध्‍यापकपदमलङ्कुर्वाणा => प्राध्‍यापकपदम्+अलङ्कुर्वाणा: नासन् => न+आसन् कमलाकरमिश्रस्तु => कमलाकरमिश्रः+तु रामदयालुनाऽन्‍तर्घातं विधाय => रामदयालुना+अन्‍तर्घातम्+ विधाय मद्धस्‍ताच्छिन्‍नेति => मद्धस्‍तात्+छिन्‍नेति गोपनीयमपि => गोपनीयम्+अपि प्रकाश्‍यमानं गुरोर्दुराचरणवृत्तान्तं => प्रकाश्‍यमानम्+ गुरोः+दुराचरणवृत्तान्तम्+ गुरोर्दुराचरणवृत्तान्तं जज्ञौ। => गुरोः+दुराचरणवृत्तान्तम्+ जज्ञौ। परं गुरुचरणास्‍तथापि => परम्+ गुरुचरणाः+तथापि गुरुचरणास्‍तथापि => गुरुचरणाः+तथापि एवेति => एव+इति सम्‍प्राप्तं रामदयालोः => सम्‍प्राप्तम्+ रामदयालोः पत्रमसावित्‍थमुदतरत् => पत्रम्+असौ+इत्‍थम्+उदतरत् सादरं नम:। => सादरम्+ नम:। मन्‍नामनिवेशनप्रस्‍तावं विज्ञायातितरां => मन्नामनिवेशनप्रस्‍तावम्+ विज्ञाय+अतितराम्+ विज्ञायातितरां प्रसन्‍नोऽस्मि। => विज्ञाय+अतितराम्+ प्रसन्‍न:+अस्मि। प्रसन्‍नोऽस्मि। => प्रसन्‍न:+अस्मि। अतितरां विप्रकृष्टे => अतितराम्+ विप्रकृष्टे बोडोलैण्‍डप्रभृत्‍यान्‍दोलनसङ्कुलेऽतितरां विषमे => बोडोलैण्‍डप्रभृति+आन्‍दोलनसङ्कुले+अतितराम्+ विषमे अलं नास्मि। => अलम्+ न+अस्मि। नास्मि। => न+अस्मि। स्‍थानेऽपर: => स्‍थाने+अपर: शोभनं स्‍यादिति। => शोभनम्+ स्‍यात्+इति। स्‍यादिति। => स्‍यात्+इति। क्षमां याचमानो => क्षमाम्+ याचमान: भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: प्राध्‍यापकोऽपर: => प्राध्‍यापक:+अपर: पत्रं प्राप्‍य => पत्रम्+ प्राप्‍य उत्तरं प्रेषयामि => उत्तरम्+ प्रेषयामि वेति => वा+इति मासमेकं क्षपयामास। => मासम्+एकम्+ क्षपयामास। गुरोरेव => गुरोः+एव रामदयालोर्दयालुतया => रामदयालोः+दयालुतया तदीयवरदहस्‍तक्षेपेणह => तदीयवरदहस्‍तक्षेपेण+इह स्‍वनियुक्तिं तदानीं => स्‍वनियुक्तिम्+ तदानीम्+ तदानीं सञ्जातामसावजानात्। => तदानीम्+ सञ्जाताम्+असौ+अजानात्। सञ्जातामसावजानात्। => सञ्जाताम्+असौ+अजानात्। किन्‍त्‍वत्रत्‍यप्रोपेश्वरविभागाध्‍यक्षस्‍यानिच्‍छया => किन्तु+अत्रत्यप्रोपेश्वरविभागाध्‍यक्षस्‍य+अनिच्‍छया तां नियुक्तिमसौ => ताम्+ नियुक्तिम्+असौ नियुक्तिमसौ => नियुक्तिम्+असौ रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति कालूलालशास्त्रिणोऽहिनकुलम्। => कालूलालशास्त्रिण:+अहिनकुलम्। शत्रोर्मित्रं प्रीतिपात्रं => शत्रोः+मित्रम्+ प्रीतिपात्रम्+ प्रीतिपात्रं शिष्यो => प्रीतिपात्रम्+ शिष्य: सिद्धान्तं स्वीकृत्यासौ => सिद्धान्तम्+ स्वीकृत्य+असौ स्वीकृत्यासौ => स्वीकृत्य+असौ रविकुमारं न => रविकुमारम्+ न रविकुमारस्‍तु => रविकुमारः+तु तदीयकृपाकटाक्षमीहमानस्‍तथापि => तदीयकृपाकटाक्षम्+ईहमानः+तथापि तमनुकूलयितुं प्रयतत => तम्+अनुकूलयितुम्+ प्रयतत रामदयालोरभिनन्दनग्रन्थसमितौ => रामदयाल:+अभिनन्दनग्रन्थसमितौ स्‍यादिति => स्‍यात्+इति रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति कृतवेदितामधर्मणातामात्‍मनो => कृतवेदिताम्+अधमर्णताम्+आत्‍मनः विदन्‍नपि => विदन्+अपि तदभिनन्‍दनग्रन्‍थं प्रत्‍यन्‍यमनस्‍कतामेवासावभजत्। => तदभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ प्रति+अन्‍यमनस्‍कताम्+एव+असौ+अभजत्। प्रत्‍यन्‍यमनस्‍कतामेवासावभजत्। => प्रति+अन्‍यमनस्‍कताम्+एव+असौ+अभजत्। अन्‍यच्‍च => अन्‍यत्+च मर्कटानिवोत्‍पातनिपातविघातविहितविषमसङ्कटान् => मर्कटान्+इव+उत्‍पातनिपातविघातविहितविषमसङ्कटान् विद्यालयं प्रापणै: => विद्यालयम्+ प्रापणै: स्‍वैरं समादिष्‍टस्‍य => स्‍वैरम्+ समादिष्‍टस्‍य शाककन्‍दादिवस्‍तुजातस्‍यापणाद् => शाककन्‍दादिवस्तुजातस्‍य+आपणाद् आनयनैरित्‍यादिभिरुपचारैरन्‍तेवासिदशायां वा => आनयनैः+इत्‍यादिभिः+उपचारैः+अन्‍तेवासिदशायाम्+ वा रामदयालुरिति => रामदयालुः+इति नेदानीन्‍तनी => न+इदानीन्‍तनी तदीयां चेतनामतुदत्। => तदीयाम्+ चेतनाम्+अतुदत्। चेतनामतुदत्। => चेतनाम्+अतुदत्। तृतीयस्‍तु => तृतीयः+तु प्रसन्‍नवदनोवाक्‍पटुरतिचतुर: => प्रसन्‍नवदन:+वाक्‍पटुः+अतिचतुर: संस्‍कृतविद्याध्‍ययनं विहायेतरेषु => संस्‍कृतविद्याध्‍ययनम्+ विहाय+इतरेषु विहायेतरेषु => विहाय+इतरेषु सर्वविधकार्येष्‍वबाह्यो => सर्वविधकार्येषु+अबाह्य: गुरुमुखलग्‍नस्‍तद्भालदर्शी => गुरुमुखलग्‍नः+तद्भालदर्शी पिशुनश्चासीत्। => पिशुनः+च+आसीत्। प्राप्तमात्र एव => प्राप्तमात्रम्+ एव गुरुपत्रेऽसौ => गुरुपत्रे+असौ केयं योजना => का+इयम्+ योजना लाभोऽस्‍माकमनेनाभिनन्‍दनग्रन्‍थसम्‍पादनदुर्व्‍यवसायेनेति। => लाभः+अस्‍माकम्+अनेन+अभिनन्‍दनग्रन्‍थसम्‍पादनदुर्व्‍यवसायेन+इति। अनन्‍तरमसौ => अनन्‍तरम्+असौ रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति प्रतिपत्रमिदं विससर्ज- => प्रतिपत्रम्+इदम्+ विससर्ज- भवतां गुरुपादानामभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => भवताम्+ गुरुपादानाम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: गुरुपादानामभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => गुरुपादानाम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: परमं प्रमोदमञ्चतिचेत:। => परमम्+ प्रमोदम्+अञ्चतिचेत:। प्रमोदमञ्चतिचेत:। => प्रमोदम्+अञ्चतिचेत:। कथमयं जन: => कथम्+अयम्+ जन: नैव => न+एव सुचितोऽस्मिन् => सुचित:+अस्मिन् अभिनन्‍दनसमितिर्निर्मिता। => अभिनन्‍दनसमितिः+निर्मिता। लोकार्पणं कस्‍य => लोकार्पणम्+ कस्‍य सर्वं विचार्यैवाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले => सर्वम्+ विचार्य+एव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले विचार्यैवाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले => विचार्य+एव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले शिरोदेयमस्‍माभि:। => शिरोदेयम्+अस्‍माभि:। तावदयं प्रस्‍ताव:। => तावत्+अयम्+ प्रस्‍ताव:। प्रकाशकस्‍तु => प्रकाशकः+तु अर्थव्‍यवस्‍थापि => अर्थव्‍यवस्‍था+अपि सर्वं व्‍यवस्‍थाप्‍योपक्रम: => सर्वम्+ व्‍यवस्‍थाप्‍य+उपक्रम: व्‍यवस्‍थाप्‍योपक्रम: => व्‍यवस्‍थाप्‍य+उपक्रम: सहयोगोऽपेक्ष्‍यते => सहयोग:+अपेक्ष्‍यते स निर्देष्टव्‍यो => सः+ निर्देष्टव्‍य: नि:सङ्कोचमित्‍यलं विस्‍तरेण। => नि:सङ्कोचम्+इति+अलम्+ विस्‍तरेण। सादरं भवतां => सादरम्+ भवताम्+ भवतां शिष्‍य:-केशव:। => भवताम्+ शिष्‍य:-केशव:। परायणं पत्रं => परायणम्+ पत्रम्+ पत्रं प्राप्‍य => पत्रम्+ प्राप्‍य रविकुमारस्‍यानुत्तरेण => रविकुमारस्‍य+अनुत्तरेण रामदयालुरेतत् => रामदयालुः+एतत् पत्रमधिगत्‍य => पत्रम्+अधिगत्‍य सञ्चारमनुभवन् => सञ्चारम्+अनुभवन् तत्‍क्षणमुत्तरमित्‍थं प्रेषयामास => तत्‍क्षणम्+उत्तरम्+इत्‍थम्+ प्रेषयामास सर्वं त्‍वयैव => सर्वम्+ त्‍वया+एव त्‍वयैव => त्‍वया+एव त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु सर्वं जानासि। => सर्वम्+ जानासि। अत्रत्‍यास्‍तु => अत्रत्‍या:+तु मानसम्‍मानादिकं कथमपि => मानसम्‍मानादिकम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि त्‍वमेव => त्वम्+एव त्‍वमेवाभिनन्‍दनसमिते: => त्‍वम्+एव+अभिनन्‍दनसमिते: त्‍वयैव => त्‍वया+एव सर्वं निर्धार्यं => सर्वम्+ निर्धार्यम्+ निर्धार्यं कार्यं => निर्धार्यम्+ कार्यम्+ कार्यं च। => कार्यम्+ च। यथोचितमाकलय्य => यथोचितम्+आकलय्य नायं मम => न+अयम्+ मम अहमपि => अहम्+अपि आर्थिकसहयोगमिह => आर्थिकसहयोगम्+इह कथं न => कथम्+ न करिष्‍याम्‍येव। => करिष्‍यामि+एव। मन्‍येऽयमभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => मन्‍ये+अयम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: आवयोर्गुरुशिष्‍ययो: => आवयोः+गुरुशिष्‍ययो: सेतुरिवोभयोरुत्‍थानाय => सेतुः+इव+उभयोः+उत्थानाय शिष्टं स्‍वयमवगच्‍छस्‍येवेति। => शिष्टम्+ स्‍वयम्+अवगच्‍छसि+एव+इति। स्‍वयमवगच्‍छस्‍येवेति। => स्‍वयम्+अवगच्‍छसि+एव+इति। पत्रमिदमभिनन्‍दनाय => पत्रम्+इदम्+अभिनन्‍दनाय सन्‍नद्धोऽभवद् => सन्‍नद्धः+अभवद् श्रीमद्रायमदयालोर्व्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वसमीक्षणपरकान् => श्रीमद्रायमदयालोः+व्यक्तित्‍वकृतित्‍वसमीक्षणपरकान् प्रेषयितुं पत्रमेकं => प्रेषयितुम्+ पत्रम्+एकम्+ पत्रमेकं मुद्राप्‍य => पत्रम्+एकम्+ मुद्राप्‍य आसेतुहिमाचलं तेभ्‍यस्‍तेभ्‍यो => आसेतुहिमाचलम्+ तेभ्‍यः+तेभ्‍यः तेभ्‍यस्‍तेभ्‍यो => तेभ्‍यः+तेभ्‍यः विद्वद्भ्‍यस्‍तद् => विद्वद्भ्‍यः+तत् स्‍वयस्‍यैव => स्‍वस्‍य+एव प्राध्‍यापकेभ्‍योऽभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्‍तं प्रच्‍छादयन्, => प्राध्‍यापकेभ्‍यः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्तम्+ प्रच्‍छादयन्, नयनापाङ्गैस्‍तदीयाननानि => नयनापाङ्गैः+तदीय+आननानि तेषामि‍ङ्गिताकारचेष्टा: => तेषाम्+इङ्गिताकारचेष्टा: नामैतेऽस्‍मद्विभागीया => नाम+एते+अस्‍मद्विभागीया: नामैते => नाम+एते ममाभिनन्‍दने => मम+अभिनन्‍दने विघ्‍नमुत्‍पादयेयुरिति => विघ्‍नम्+उत्‍पादयेयुः+इति पर्याकुलचित्तवृत्तिस्‍तृणेऽपि => पर्याकुलचित्तवृत्तिः+तृणे+अपि स्‍वभार्यापुत्रादिभ्‍योऽप्‍यभिनन्‍दनग्रन्‍थवत्तान्‍तं रक्षन् => स्‍वभार्यापुत्रादिभ्‍यः+अपि+अभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्‍तम्+ रक्षन् केवलं केशवप्रसादमेव => केवलम्+ केशवप्रसादम्+एव केशवप्रसादमेव => केशवप्रसादम्+एव केशवकृपाप्राप्‍तममृतं मन्‍यमान: => केशवकृपाप्राप्‍तम्+अमृतम्+ मन्‍यमान: कालं निनाय => कालम्+ निनाय तस्‍मादपि => तस्‍मात्+अपि केशवप्रसादादनवाप्‍याभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रगतिवार्तां मुहुरुत्‍सुक => केशवप्रसादात्+अनवाप्य+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रगतिवार्ताम्+ मुहुः+उत्‍सुकः मुहुरुत्‍सुक => मुहुः+उत्‍सुकः प्रतिसप्‍ताहं तस्‍मै => प्रतिसप्‍ताहम्+ तस्‍मै पत्रं विसृजति => पत्रम्+ विसृजति एवमतीता: => एवम्+अतीता: केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि इत्‍यसौ => इति+असौ नवनलिनदलानामभावात्। => नवनलिनदलानाम्+अभावात्। तपन्‍त्‍यां धरित्र्यां => तपन्‍त्‍याम्+ धरित्र्याम्+ धरित्र्यां विभागीयकार्यं => धरित्र्याम्+ विभागीयकार्यम्+ विभागीयकार्यं पूर्वाह्ण => विभागीयकार्यम्+ पूर्वाह्ण सत्त्‍वरं सावहेलं => सत्त्‍वरम्+ सावहेलम्+ सावहेलं सम्‍पाद्य => सावहेलम्+ सम्‍पाद्य घण्टिकामवादयत्। => घण्टिकाम्+अवादयत्। आदिवसं प्रतिक्षणं => आदिवसम्+ प्रतिक्षणम्+ प्रतिक्षणं पत्रवाहकमेव => प्रतिक्षणम्+ पत्रवाहकम्+एव पत्रवाहकमेव => पत्रवाहकम्+एव रामदयालोरतिगहनामपि => रामदयालोः+अतिगहनाम्+अपि निद्रामच्छिनद् => निद्राम्+अच्छिनद् निगदन्‍नसौ => निगदत्+असौ गृहद्वारमधावत्। => गृहद्वारम्+अधावत्। पत्रवाहकस्‍तादाच्छिद्य => पत्रवाहकहस्तात्+आच्छिद्य पत्रमसौ => पत्रम्+असौ आनन्‍दीहरिचन्‍दनेन्‍दुशिशिरमिव => आनन्‍दीहरिचन्‍दनेन्‍दुशिशिरम्+इव लघुलघुभिरुच्‍छ्वसितै: => लघुलघुभिः+उच्‍छ्वसितै: लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् चेतनामिव => चेतनाम्+इव रामदयालावादधता- => रामदयालौ+आदधता- भवतां व्‍यक्तित्‍वं => भवताम्+ व्‍यक्तित्‍वम्+ व्‍यक्तित्‍वं कृतित्‍वं => व्‍यक्तित्‍वम्+ कृतित्‍वम्+ कृतित्‍वं चाधिकृत्‍य => कृतित्‍वम्+ च+अधिकृत्‍य चाधिकृत्‍य => च+अधिकृत्‍य लेख एको => लेख:+ एक:+ एको मयैव => एक:+ मया+एव मयैव => मया+एव इदानीं प्रकाशनाय => इदानीम्+ प्रकाशनाय धनमपेक्षितम्। => धनम्+अपेक्षितम्। भवतां पञ्चाशदब्‍दपूर्तौ => भवताम्+ पञ्चाशदब्‍दपूर्तौ केवलं पञ्चमासा => केवलम्+ पञ्चमासा: एवावशिष्टा => एव+अवशिष्टा: सर्वं निश्चित्‍य => सर्वम्+ निश्चित्‍य आज्ञापनीयोऽयं जन => आज्ञापनीयः+अयम्+ जन: भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: पठित्‍वेव => पठित्वा+एव व्रजन्निव => व्रजन्+इव रामदयालुश्चिरमास। => रामदयालुः+चिरमास। अन्‍येद्युरेव => अन्‍येद्युः+एव शोधच्‍छात्रानाहूय => शोधच्छात्रान्+आहूय रहस्‍यभाण्‍डमसावुद्बिभेद, => रहस्‍यभाण्‍डम्+असौ+उद्बिभेद, धनसङ्ग्रहं विधातुं => धनसङ्ग्रहम्+ विधातुम्+ विधातुं स्‍वव्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वादिविषये => विधातुम्+ स्‍वव्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वादिविषये लेखांश्च => लेखान्+च कस्मिंश्चिदुपवेशने => कस्मिंश्चित्+उपवेशने गन्‍तव्‍यमासीत्। => गन्‍तव्‍यम्+आसीत्। ‘‘देहल्‍यां सर्वां => ‘‘देहल्याम्+ सर्वाम्+ सर्वां व्‍यवस्‍थां => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाम्+ व्‍यवस्‍थां साधयित्‍वा => व्‍यवस्‍थाम्+ साधयित्‍वा इत्‍यसौ => इति+असौ केशवप्रसादं पत्रेणासूचयत्। => केशवप्रसादम्+ पत्रेण+असूचयत्। पत्रेणासूचयत्। => पत्रेण+असूचयत्। देहल्‍यां रामदयालु: => देहल्याम्+ रामदयालु: उपवेशनान्‍तरं न्‍यवसत्। => उपवेशनान्‍तरम्+ न्‍यवसत्। साकं सम्‍पर्कं => साकम्+ सम्‍पर्कम्+ सम्‍पर्कं साधयितुमसौ => सम्‍पर्कम्+ साधयितुम्+असौ साधयितुमसौ => साधयितुम्+असौ भृशमयतत, => भृशम्+अयतत, परं सचिवानां => परम्+ सचिवानाम्+ सचिवानां दुर्भेद्यं => सचिवानाम्+ दुर्भेद्यम्+ दुर्भेद्यं व्‍यूहं => दुर्भेद्यम्+ व्‍यूहम्+ व्‍यूहं भेत्तुं => व्‍यूहम्+ भेत्तुम्+ भेत्तुं न => भेत्तुम्+ न अनन्‍तरमसौ => अनन्‍तरम्+असौ स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं मासत्रयावधौ => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ मासत्रयावधौ प्रकाशयितुमनुरुध्‍यते => प्रकाशयितुम्+अनुरुध्‍यते श्रेष्ठाश्च => श्रेष्ठाः+च रामदयालोर्नाम्‍नाप्‍यपरिचिता => रामदयालोः+नाम्‍ना+अपि+अपरिचिता: दूरादेव => दूरात्+एव तं पर्यहरन्। => तम्+ पर्यहरन्। प्रकाशकास्‍तु => प्रकाशकाः+तु पञ्चाशत्‍सहस्रं चत्‍वारिंशत्‍सहस्रं => पञ्चाशत्‍सहस्रम्+ चत्‍वारिंशत्‍सहस्रम्+ चत्‍वारिंशत्‍सहस्रं वा => चत्‍वारिंशत्‍सहस्रम्+ वा प्रदेयास्‍ततोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थं षण्‍मासावधौ => प्रदेया:+तत:+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ षण्‍मासावधौ इत्‍यवादिषु:। => इति+अवादिषु:। रामदयालुर्लोकार्पणोद्घाटनादिकृते => रामदयालुः+लोकार्पणोद्घाटनादिकृते सम्‍पर्कं विधाय => सम्‍पर्कम्+ विधाय तं न्‍यमन्‍त्रयत्। => तम्+ न्‍यमन्‍त्रयत्। सोऽपि => सः+अपि प्रस्‍तावममुं स्‍वीचकार। => प्रस्‍तावम्+अमुम्+ स्‍वीचकार। रामदयालुर्लोकार्पणमहोत्‍सवस्‍य => रामदयालुः+लोकार्पणमहोत्‍सवस्‍य तिथिं तस्‍य => तिथिम्+ तस्‍य व्‍यक्तिगतसचिवायासूचयत्। => व्‍यक्तिगतसचिवाय+असूचयत्। इत्‍थं च => इत्थम्+ च नैराश्‍यमहातमिस्राया => नैराश्‍यम्+अहातमिस्राया: बहिरागतो => बहिः+आगतः रामदयालुर्दिनमणिसमिवाभिनन्‍दनग्रन्‍थलोकार्पणमहोत्‍सवं नेदीयांसं => रामदयालुः+दिनमणिम्+इव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थलोकार्पणमहोत्‍सवम्+ नेदीयांसम्+ नेदीयांसं पश्‍यन् => नेदीयांसम्+ पश्‍यन् इत्‍थमित्‍थं वदिष्‍यामि, => इत्‍थम्+इत्‍थम्+ वदिष्‍यामि, चानेन => च+अनेन मत्‍कण्‍ठोपहारतां नेष्‍यन्‍त => मत्कण्‍ठोपहारताम्+ नेष्‍यन्‍त: भुवमपहाय => भुवम्+अपहाय ‘‘सोऽयमिषोरिव => ‘‘सः+अयम्+इषोः+इव रामदयालुरनयैव => रामदयालुः+अनया+एव मध्‍येमार्गमागरानगरमवतीर्य => मध्‍येमार्गम्+आगरानगरम्+अवतीर्य किमर्थं न => किमर्थम्+ न केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि सन्‍नाह्येतेति => सन्नाह्येत+इति स्‍वमानसेऽन्‍येद्युरेवागरां प्राप। => स्‍वमानसे+अन्‍येद्युः+एव+आगराम्+ प्राप। केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु अकालवातावलीमिव => अकालवातावलीम्+इव सहसोद्गतामनभ्रविद्युन्निपातमिवानाकलितोपस्‍थानं स्‍वगुरुचरणं => सहसा+उद्गताम्+अनभ्रविद्युत्+निपातम्+इव+अनाकलितोपस्‍थानम्+ स्‍वगुरुचरणम्+ स्‍वगुरुचरणं निजसद्मनि => स्‍वगुरुचरणम्+ निजसद्मनि समागतं प्राप्‍य => समागतम्+ प्राप्‍य चकितोऽपि => चकितः+अपि सर्वाकारप्रकटरमणीयतां दधौ, => सर्वाकारप्रकटरमणीयताम्+ दधौ, विद्धचरणतलमिव => विद्धचरणम्+इव कण्‍टकं गुरुचरणमसौ => कण्‍टकम्+ गुरुचरणम्+असौ गुरुचरणमसौ => गुरुचरणम्+असौ रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु देहल्‍यां मन्‍त्रालये => देहल्याम्+ मन्‍त्रालये कि‍ञ्चिदतीवावश्‍यकमुपवेशनमासीत्। => कि‍ञ्चित्+अतीव+आवश्‍यकम्+उपवेशनम्+आसीत्। तत्रोपस्‍थाय => तत्र+उपस्‍थाय मध्‍येमार्गमिह => मध्‍येमार्गम्+इह समायातोऽस्मि, => समायातः+अस्मि, पोलैण्‍डदेशेऽतिथिप्राध्‍यापकत्‍वेन => पोलैण्‍डदेशो+अतिथिप्राध्‍यापकत्‍वेन निमन्‍त्रणं व्‍यवस्‍थापितवानस्मि => निमन्‍त्रणम्+ व्‍यवस्‍थापितवान्+अस्मि व्‍यवस्‍थापितवानस्मि => व्‍यवस्‍थापितवान्+अस्मि देहल्‍यामित्‍यादिवचोभि: => देहल्‍याम्+इत्‍यादिवचोभि: केशवप्रसादं फणधरमिव => केशवप्रसादम्+ फणधरम्+इव फणधरमिव => फणधरम्+इव शकुन्‍तं जालेन, => शकुन्‍तम्+ जालेन, गोपीव => गोपी+इव हरिणं गीतमाधुर्येण => हरिणम्+ गीतमाधुर्येण वशीकर्तुमचेष्टत। => वशीकर्तुम्+अचेष्टत। केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि गुरोर्गुरुघण्‍टालतां जानन्‍नपि => गुरोः+गुरुघण्‍टालताम्+ जानन्+अपि जानन्‍नपि => जानन्+अपि महतीं गुरुभक्तिं => महतीम्+ गुरुभक्तिम्+ गुरुभक्तिं विनयं => गुरुभक्तिम्+ विनयम्+ विनयं प्रकटीकुर्वन्‍नुवाच- => विनयम्+ प्रकटीकुर्वन्+उवाच- प्रकटीकुर्वन्‍नुवाच- => प्रकटीकुर्वन्+उवाच- सौभाग्‍यम् अनुग्रहो => सौभाग्‍यम्+ अनुग्रह:+ अनुग्रहो मयि => अनुग्रह:+ मयि गुरुचरणानां शिष्‍यवात्‍सल्‍यं => गुरुचरणानाम्+ शिष्‍यवात्‍सल्यम्+ शिष्‍यवात्‍सल्‍यं चास्मिन् => शिष्‍यवात्‍सल्यम्+ च+अस्मिन् चास्मिन् => च+अस्मिन् तृणमिव => तृणम्+इव जन इत्‍यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीं => जन:+ इत्यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीम्+ इत्‍यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीं गिरं => इत्यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीम्+ गिरम्+ गिरं निजगाद। => गिरम्+ निजगाद। रामयालुस्‍तु => रामयालुः+तु मैवं वादी:। => मा+एवम्+ वादी:। त्‍वमेव => त्वम्+एव धुरं वोढासि => धुरम्+ वोढासि अपगतगौरवेऽस्मिन् => अपगतगौरवे+अस्मिन् नाभिमुखं गुरो: => न+अभिमुखम्+ गुरो: धूलिसात्‍सकर्तुं स्‍वगुरुम्। => धूलिसात्‍सकर्तुम्+ स्‍वगुरुम्। अस्‍माभिस्‍तु => अस्‍माभिः+तु स्‍वकर्त्तव्‍यं साधनीयम्। => स्‍वकर्त्तव्‍यम्+ साधनीयम्। अहं तु => अहम्+ तु एवास्मि => एव+अस्मि केवलं व्‍यवस्‍था-----‘व्‍यवस्‍था => केवलम्+ व्‍यवस्‍था-----‘व्‍यवस्‍था भविष्‍यत्‍येव’ => भविष्‍यति+एव’ कथनं रामदयालुरवदत् => कथनम्+ रामदयालुः+अवदत् रामदयालुरवदत् => रामदयालुः+अवदत् कापि => का+अपि पञ्चसहस्रराशिं केशवप्रसादस्‍य => पञ्चसहस्रराशिम्+ केशवप्रसादस्‍य करयोस्‍तमर्पयित्‍वा => करयोः+तम्+अर्पयित्‍वा पुनरुवाच- => पुनः+उवाच- अन्‍यदपि => अन्‍यत्+अपि दास्‍याम्‍येव। => दास्‍यामि+एव। अयं राशिस्‍तु => अयम्+ राशिः+तु राशिस्‍तु => राशिः+तु मुद्रणार्थं दीयते। => मुद्रणार्थम्+ दीयते। भुवमापतन्निवाभणत्। => भुवम्+आपतत्++इव+अभणत्। रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु गुरुचरणानां व्‍यक्तित्‍वम्’’, => गुरुचरणानाम्+ व्‍यक्तित्‍वम्’’, ‘‘गुरुचरणानां संस्‍कृतशोधक्षेत्रेऽवदानम्’’ => ‘‘गुरुचरणानाम्+ संस्‍कृतशोधक्षेत्रे+अवदानम्’’ संस्‍कृतशोधक्षेत्रेऽवदानम्’’ => संस्‍कृतशोधक्षेत्रे+अवदानम्’’ शोधच्‍छात्रैर्लेखापितान् => शोधच्छात्रैः+लेखापितान् इयं काचनसामग्री => इयम्+ काचनसामग्री मत्‍सकाशमपि => मत्‍सकाशम्+अपि इहैव => इह+एव मुद्रणं भवेदागरायाम्। => मुद्रणम्+ भवेत्+आगरायाम्। भवेदागरायाम्। => भवेत्+आगरायाम्। पञ्चसहस्रं रुप्‍यकाणि => पञ्चसहस्रम्+ रुप्‍यकाणि मुद्राणार्थं कमपि => मुद्राणार्थम्+ कमपि प्रकाशकमन्विष्‍य => प्रकाशकम्+अन्विष्‍य प्रकाशितेऽभिनन्‍दनग्रन्‍थे => प्रकाशिते+अभिनन्‍दनग्रन्‍थे साहाय्यं करिष्‍याम => साहाय्यम्+ करिष्‍याम शतं वा => शतम्+ वा द्विशतं वा => द्विशतम्+ वा संस्‍कृतविभागध्‍यक्षं प्रत्‍येकं => संस्‍कृतविभागध्‍यक्षम्+ प्रत्‍येकम्+ प्रत्‍येकं पत्रं => प्रत्‍येकम्+ पत्रम्+ पत्रं प्रेषयिष्‍यामो => पत्रम्+ प्रेषयिष्‍याम: अभिनन्‍दनमहोत्‍सवस्तु => अभिनन्‍दनमहोत्‍सवः+तु अत्रैव => अत्र+एव केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु सरभसं सबलात्‍कारं => सरभसम्+ सबलात्‍कारम्+ सबलात्‍कारं दीयमानं => सबलात्‍कारम्+ दीयमानम्+ दीयमानं वित्तजातं => दीयमानम्+ वित्तजातम्+ वित्तजातं पत्रजातं => वित्तजातम्+ पत्रजातम्+ पत्रजातं चानिच्‍छया => पत्रजातम्+ च+अनिच्‍छया चानिच्‍छया => च+अनिच्‍छया तावदेव => तावत्+एव पुनरपि => पुनः+अपि पञ्चसहस्रं रुप्‍यकाणि => पञ्चसहस्रम्+ रुप्‍यकाणि प्रयच्‍छन्‍नाह- => प्रयच्‍छन्+आह- ‘लोकार्पणमहोत्‍सवेऽयं राशिर्मह्यमर्पणीय:। => ‘लोकार्पणमहोत्‍सवे+अयम्+ राशिः+मह्यम्+अर्पणीय:। राशिर्मह्यमर्पणीय:। => राशिः+मह्यम्+अर्पणीय:। अहं तत्रैव => अहम्+ तत्रैव यदस्‍य => यत्+अस्‍य सुदपयोगमहं एकस्‍य => सदुपयोगम्+अहम्+ एकस्‍य स्‍थापनार्थं करिष्‍य => स्‍थापनार्थम्+ करिष्‍य चैतत् => च+एतत् ‘किं बहुना, => ‘किम्+ बहुना, कालोऽयमेतादृश:। => कालः+अयम्+एतादृश:। एवमेव => एवम्+एव प्रवर्तनीयं भवति। => प्रवर्तनीयम्+ भवति। भवानेव => भवान्+एव पञ्जीकरणं कारयिष्‍याम:, => पञ्जीकरणम्+ कारयिष्‍याम:, धनं ददति, => धनम्+ ददति, तैरायकरान्‍मुक्ति: => तैः+आयकरान्मुक्ति: शासकीयमनुदानं त्‍ववश्‍यमेव => शासकीयम्+अनुदानम्+ तु+अवश्‍यम्+एव त्‍ववश्‍यमेव => तु+अवश्‍यम्+एव ग्रहीतव्‍यम् अन्‍यथा => ग्रहीतव्‍यम्+ अन्‍यथा कथं शोधसंस्‍थानं => कथम्+ शोधसंस्‍थानम्+ शोधसंस्‍थानं चलेत्’’ => शोधसंस्‍थानम्+ चलेत्’’ इत्‍थं केशवप्रसादं => इत्थम्+ केशवप्रसादम्+ केशवप्रसादं बहुश => केशवप्रसादम्+ बहुश: उच्‍चं नीचं => उच्‍चम्+ नीचम्+ नीचं च => नीचम्+ च ‘इदानीं कृतकृत्‍योऽस्मि, => ‘इदानीम्+ कृतकृत्‍यः+अस्मि, कृतकृत्‍योऽस्मि, => कृतकृत्‍यः+अस्मि, किं बहुना, => किम्+ बहुना, महतोत्‍साहेन => महता+उत्‍साहेन कुलपतिपदं वा => कुलपतिपदम्+ वा निदेशकपदं वापि => निदेशकपदम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि दुर्लभमित्‍यनल्‍पकल्‍पनाकवलितस्‍वान्‍त => दुर्लभम्+इति+अनल्‍पकल्‍पनाकवलितस्‍वान्‍त: केशवप्रसादमागरतो => केशवप्रसादम्+आगरतः गृहनगरमाजगाम => गृहनगरम्+आजगाम यथाऽभिनन्‍दनदिनं निकटायते => यथा+अभिनन्‍दनदिनम्+ निकटायते तथोत्‍कायते => तथा+उत्‍कायते रामदयालोश्चेत:। => रामदयालोः+चेत:। प्रतिसप्ताहमासौ => प्रतिसप्ताहम्+असौ पत्रं विसृजति। => पत्रम्+ विसृजति। पत्रोत्तरं प्रतीक्षते। => पत्रोत्तरम्+ प्रतीक्षते। उत्तरं नायाति। => उत्तरम्+ न+आयाति। नायाति। => न+आयाति। अङ्गीकृतं परिपालयिष्‍यति => अङ्गीकृतम्+ परिपालयिष्‍यति यद्यहं अस्मिन् => यदि+अहम्+ अस्मिन् स्‍यां तर्हि => स्‍याम्+ तर्हि केशवप्रसादं अत्रैव => केशवप्रसादम्+ अत्रैव व्‍यवस्‍थापयेयम् इत्‍यसौ => व्‍यवस्‍थापयेयम्+ इति+असौ इत्‍यसौ => इति+असौ महुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: एकं प्रतिपत्रं => एकम्+ प्रतिपत्रम्+ प्रतिपत्रं प्रेषयन् => प्रतिपत्रम्+ प्रेषयन् प्रकाशकायाभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। => प्रकाशकाय+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। प्रकाशकोऽसौ => प्रकाशकः+असौ भूयोऽपि => भूयः+अपि मुद्रणार्थं धनम्। => मुद्रणार्थम्+ धनम्। अन्‍यच्‍च- => अन्‍यत्+च- धनमपेक्ष्‍येत। => धनम्+अपेक्ष्‍येत। प्रमाणमिति। => प्रमाणम्+इति। किं क्रियेत? => किम्+ क्रियेत? दशसहस्रं पूर्वमेव => दशसहस्रम्+ पूर्वमेव रामदयालुरिदानीमर्थकार्श्‍यमनुभवति। => रामदयालुः+इदानीम्+अर्थकार्श्‍यम्+अनुभवति। खिन्‍नौऽसौ => खिन्‍नौ+असौ समग्रेऽपि => समग्रे+अपि पत्रं लिखित्‍वा => पत्रम्+ लिखित्‍वा धनसञ्चयं कुरु। => धनसञ्चयम्+ कुरु। अहमपि => अहम्+अपि भूयोऽपि => भूयः+अपि धनं प्रेषयितुं => धनम्+ प्रेषयितुम्+ प्रेषयितुं यतिष्‍य’’ => प्रेषयितुम्+ यतिष्‍ये’’ स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि दानं दातुं => दानम्+ दातुम्+ दातुं कांश्चित् => दातुम्+ कांश्चित् पत्रं लिखितवान् => पत्रम्+ लिखितवान् चोपस्‍थातुं सर्वान् => च+उपस्‍थातुम्+ सर्वान् एकोत्तरसार्धशतमन्‍यैश्च => एकोत्तरसार्धशतम्+अन्‍यैः+च प्रत्‍येकं प्रेषितानि। => प्रत्येकम्+ प्रेषितानि। सर्वमपि => सर्वम्+अपि धनराशिं रामदयालु: => धनराशिम्+ रामदयालु: अनन्‍तरं च => अनन्‍तरम्+ च प्रत्‍यासन्‍नेऽभिनन्‍दनदिने => प्रत्यासन्‍ने+अभिनन्‍दनदिने स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव रामदयालुस्‍तानि => रामदयालुः+तानि त्रिशतं च => त्रिशतम्+ च केशवप्रसादं प्रति => केशवप्रसादम्+ प्रति अभिनन्‍दनं नितरां => अभिनन्‍दनम्+ नितराम्+ नितरां भव्‍यं => नितराम्+ भव्‍यम्+ भव्‍यं जातम्। => भव्‍यम्+ जातम्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि समीचीनं व्‍यवस्‍थापितमभूत्। => समीचीनम्+ व्‍यवस्‍थापितम्+अभूत्। व्‍यवस्‍थापितमभूत्। => व्‍यवस्‍थापितम्+अभूत्। रामदयालुर्हर्षातिरेकाद् => रामदयालुः+हर्षातिरेकाद् केशवप्रसादं तत्रैवालि‍ङ्गितुमुत्‍कण्ठितोऽभवत्। => केशवप्रसादम्+ तत्रैवव+आलि‍ङ्गितुम्+उत्‍कण्ठित:+अभवत्। तत्रैवालि‍ङ्गितुमुत्‍कण्ठितोऽभवत्। => तत्रैवव+आलि‍ङ्गितुम्+उत्‍कण्ठित:+अभवत्। यथाकालं सम्‍प्राप्तो => यथाकालम्+ सम्‍प्राप्त: बाल्‍यभाषणं बहुकालं => बाल्‍यभाषणम्+ बहुकालम्+ बहुकालं यावद् => बहुकालम्+ यावद् सोऽयं मम => सः+अयम्+ मम कौपीनमित्रं सम्‍प्रति => कौपीनमित्रम्+ सम्‍प्रति महाविद्वांश्च => महाविद्वान्+च अहं च => अहम्+ च सञ्जातोऽस्‍मीति => सञ्जातः+अस्मीति+इति स्‍वभाषणं समाप्तिमनयत्। => स्‍वभाषणम्+ समाप्तिम्+अनयत्। समाप्तिमनयत्। => समाप्तिम्+अनयत्। अन्‍यैश्च => अन्‍यैः+च केशवप्रसादस्‍यानुरोधेन => केशवप्रसादस्‍य+अनुरोधेन सामगतैर्विद्वद्भिश्चाटुप्रवीणै => सामगतैः+विद्वद्भिः+चाटुप्रवीणै प्रशंसायां द्यावापृथिव्‍यौ => प्रशंसायाम्+ द्यावापृथिव्‍यौ रामदयालोश्चित्तमतिमात्रमधडधडायत। => रामदयालोश्चित्तम्+अतिमात्रम्+अधडधडायत। लोकार्पणं केशवप्रसादेन => लोकार्पणम्+ केशवप्रसादेन इवासौ => इव+असौ मुहुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: सौत्‍सुक्‍यं निध्‍यायति => सौत्‍सुक्‍यम्+ निध्‍यायति एवानुयुनक्ति => एव+अनुयुनक्ति मुद्रितोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ:?’ => मुद्रितः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:?’ केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु ‘सर्वं सज्‍जं, => ‘सर्वम्+ सज्‍जम्, मातृकात्रयं सपुटवस्‍त्रबन्‍धाय => मातृकात्रयम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धाय बन्‍धकस्‍यापणे => बन्‍धकस्‍य+आपणे सायं यावत् => सायम्+ यावत् सावरणं सपुटवस्‍त्रबन्‍धं => सावरणम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धं तद् => सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ तद् इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा तच्‍छङ्कापिशाचीं शमयाञ्चकार। => तत्छङ्कापिशाचीम्+ शमयाञ्चकार। आसायमामध्‍यरात्रं केशवप्रसादेन => आसायम्+आमध्‍यरात्रम्+ केशवप्रसादेन यदाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => यदा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्य दर्शनं नावाप्तम, => दर्शनम्+ न+अवाप्तम्, नावाप्तम, => न+अवाप्तम्, अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍यास्तित्‍वविषयेऽप्‍यसौ => अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य+अस्तित्‍वविषये+अपि+असौ अहं स्‍वयमेवान्तिमप्रूफसंशोधनं => अहम्+ स्‍वयम्+एव+अन्तिमप्रूफसंशोधनम्+ स्‍वयमेवान्तिमप्रूफसंशोधनं विधास्‍य => स्‍वयम्+एव+अन्तिमप्रूफसंशोधनम्+ विधास्‍ये केशवप्रसादमसकृदुक्‍त्‍वाप्‍यसौ => केशवप्रसादम्+असकृत्+उक्‍त्‍वा+अपि+असौ प्रूफमातृकामेतावताधिगतवान्। => प्रूफमातृकाम्+एतावत+अधिगतवान्। अन्‍यच्‍च => अन्‍यत्+च कार्यहानिं चिन्‍तयित्‍वा => कार्यहानिम्+ चिन्‍तयित्‍वा सर्वं मयैवेह => सर्वम्+ मया+एव+इह मयैवेह => मया+एव+इह साधितमिति => साधितम्+इति इवालक्ष्‍यत, => इव+अलक्ष्‍यत, अभिनन्‍दनग्रन्‍थवार्तायाश्च => अभिनन्‍दनग्रन्‍थवार्तायाः+च इदानीं सम्‍प्रवृत्तेऽप्‍यभिनन्‍दमहे => इदानीम्+ सम्‍प्रवृत्ते+अपि+अभिनन्‍दमहे सम्‍प्रवृत्तेऽप्‍यभिनन्‍दमहे => सम्‍प्रवृत्ते+अपि+अभिनन्‍दमहे ग्रन्‍थोऽसौ => ग्रन्‍थः+असौ पर्याकुलमासीन्‍मनो => पर्याकुलम्+आसीत्+मन: इदानीं तु => इदानीम्+ तु अप्‍यवसरो => अपि+अवसर: नास्ति। => न+अस्ति। कौशेयवस्‍त्रबद्धं मञ्जूषाकृति => कौशेयवस्‍त्रबद्धम्+ मञ्जूषाकृति स्‍वयंसेवकेषु => स्वयम्+सेवकेषु यदाधिमञ्चमानीय => यदा+अधिमञ्चम्+आनीय समुच्‍छ्वसितं चेतो => समुच्‍छ्वसितम्+ चेतः इदानीमपि => इदानीम्+अपि सपुटवस्‍त्रबन्‍धं विधाय => सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ विधाय प्रदत्तोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। => प्रदत्तः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। बहुभिर्विद्वद्वर्यैरस्‍मद्गुरुचरणानां श्रीरामदयालूनां => बहुभिः+विद्वद्वर्यैः+अस्‍मद्गुरुचरणानाम्+ श्रीरामदयालूनाम्+ श्रीरामदयालूनां श्रीरामस्‍येव => श्रीरामदयालूनाम्+ श्रीरामस्‍य+इव श्रीरामस्‍येव => श्रीरामस्‍य+इव दयालूनां कीर्तिकथा, => दयालूनाम्+ कीर्तिकथा, पाण्डित्‍यं, => पाण्डित्‍यम्+, महनीयं कृतित्‍वमिह => महनीयम्+ कृतित्वम्+इह कृतित्‍वमिह => कृतित्वम्+इह केशवप्रसादो ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षं => केशवप्रसादः+ ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षम्+ ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षं स्थित => ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षम्+ स्थितः+ स्थित उद्घोषयन्‍नासीत्....अहं => स्थितः+ उद्घोषयत्+न+आसीत्....अहम्+ उद्घोषयन्‍नासीत्....अहं तु => उद्घोषयत्+न+आसीत्....अहम्+ तु यदेतेषामौदार्यस्‍य => यत्+एतेषाम्+औदार्यस्‍य सीमैव => सीमा+एव नास्‍तीति। => न+अस्‍ति+इति। एतेषामभिनन्‍दनावसरे => एतेषाम्+अभिनन्‍दनावसरे पञ्चसहस्ररूप्‍यकमितो => पञ्चसहस्ररूप्‍यकम्+इतः राशिर्य => राशिः+यः एतेषां शिष्‍यै: => एतेषाम्+ शिष्‍यै: सङ्गृहीतस्‍तस्‍य => सङ्गृहीतः+तस्‍य सुदपयोगं स्‍वकोशेनापरमपि => सदुपयोगम्+ स्‍वकोशेन+अपरम्+अपि स्‍वकोशेनापरमपि => स्‍वकोशेन+अपरम्+अपि पञ्चसहस्रात्‍मकं राशिं => पञ्चसहस्रात्‍मकम्+ राशिम्+ राशिं संयोज्‍य => राशिम्+ संयोज्‍य स्‍थापनां करिष्‍यामीति => स्‍थापनाम्+ करिष्‍यामि+इति करिष्‍यामीति => करिष्‍यामि+इति तालिकावादनस्‍यावसरं दातुं => तालिकावादनस्‍य+अवसरम्+ दातुम्+ दातुं क्षणं => दातुम्+ क्षणम्+ क्षणं विरराम। => क्षणम्+ विरराम। मन्त्रिणोऽनुयायिनः => मन्त्रिणः+अनुयायिनः अधिमञ्चं यत् => अधिमञ्चम्+ यत् शतांशमपि => शतांशम्+अपि नावगच्‍छन्ति। => न+अवगच्‍छन्ति। शतप्राया अध्‍यापकाश्‍छात्रा => शतप्राया:+ अध्‍यापकाः+छात्रा: अध्‍यापकाश्‍छात्रा => अध्‍यापकाः+छात्रा: केशनप्रसादस्‍यानुरोधेन => केशवप्रसादस्‍य+अनुरोधेन समागतास्‍तेऽपि => समागताः+ते+अपि रामदयालोरतिरञ्जितां प्रशस्तिं => रामदयालोः+अतिरञ्जिताम्+ प्रशस्तिम्+ प्रशस्तिं श्रावं => प्रशस्तिम्+ श्रावम्+ श्रावं श्रावं => श्रावम्+ श्रावम्+ श्रावं विरक्‍ता => श्रावम्+ विरक्‍ता:+ विरक्‍ता निद्रान्ति => विरक्‍ता:+ निद्रान्ति अतो न => अत:+ न विरामचिह्नमवागच्‍छन्। => विरामचिह्नम्+अवागच्‍छन्। तालिकावादनं कृतं => तालिकावादनम्+ कृतम्+ कृतं तदा => कृतम्+ तदा कारणमविज्ञायापि => कारणम्+अविज्ञाय+अपि सोत्‍साहं सझम्‍पं => सोत्‍साहम्+ सझम्‍पम्+ सझम्‍पं तालीर्वादयाम्‍बभूवु:। => सझम्‍पम्+ तालीव:+वादयाम्‍बभूवु:। तालीर्वादयाम्‍बभूवु:। => तालीव:+वादयाम्‍बभूवु:। रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु पञ्सहस्रात्‍मकं राशिं => पञ्सहस्रात्‍मकम्+ राशिम्+ राशिं केशवप्रसादायार्पितवानस्मि, => राशिम्+ केशवप्रसादाय+अर्पितवान्+अस्मि, केशवप्रसादायार्पितवानस्मि, => केशवप्रसादाय+अर्पितवान्+अस्मि, योऽस्मिन्‍नवसरे => यः+अस्मिन्+अवसरे मह्यमर्पणीय: => मह्यम्+अर्पणीय: पञ्चसहस्रं योजनीयमिति => पञ्चसहस्रम्+ योजनीयम्+इति योजनीयमिति => योजनीयम्+इति केयं वार्तेति => केयम्+ वार्ता+इति वार्तेति => वार्ता+इति ‘आस्‍तां तावत्, => ‘आस्ताम्+ तावत्, कीदृशं शोधसंस्‍थानं, => कीदृशम्+ शोधसंस्‍थानम्, कस्‍तत् => कः+तत् यद्येवं तर्हि => यदि+एवम्+ तर्हि उपह्रियमाणं पञ्चसहस्रं => उपह्रियमाणम्+ पञ्चसहस्रम्+ पञ्चसहस्रं केशवप्रसादेन => पञ्चसहस्रम्+ केशवप्रसादेन घोषितमपरं च => घोषितम्+अपरम्+ च पञ्चसहस्रं स्‍वकक्ष => पञ्चसहस्रम्+ स्‍वकक्षे क्रोडीकरिष्‍या‍मीति => क्रोडीकरिष्‍या‍मि+इति दशसहस्ररूप्‍यकाणां मे => दशसहस्ररूप्‍यकाणाम्+ मे इदानीमपि => इदानीम्+अपि विलम्‍बोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थसमर्पण => विलम्‍बः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमर्पणे इत्‍युत्‍सुकश्चुलुकितचेताश्चिरं तस्‍थौ। => इति+उत्‍सुकः+च+उलुकितचेताः+चिरम्+ तस्‍थौ। ‘‘इमं च => ‘‘इमम्+ च एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिमभिनन्‍दनसमिते: => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिम्+अभिनन्‍दनसमिते: स्‍थानीयाध्‍यक्षा => स्‍थानीया+अध्‍यक्षा: अस्‍माकं संस्‍थानस्‍य => अस्‍माकम्+ संस्‍थानस्‍य गुरुवर्याणां करकमलयोरर्पयिष्‍यन्ति’’। => गुरुवर्याणाम्+ करकमलयो:+अर्पयिष्‍यन्ति’’। करकमलयोरर्पयिष्‍यन्ति’’। => करकमलयो:+अर्पयिष्‍यन्ति’’। एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिगर्भितमावरणपत्रं हस्‍ते => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिगर्भितम्+आवरणपत्रम्+ हस्‍ते रामदयालुरचिन्‍तयत्-कथमिदमावरणपत्रमियद् => रामदयालुः+अचिन्‍तयत्-कथम्+इदम्+आवरणपत्रम्+इयद् एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकाणां ड्राफ्टं => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकाणाम्+ ड्राफ्टम्+ ड्राफ्टं निर्माप्‍येह => ड्राफ्टम्+ निर्माप्‍य+इह निर्माप्‍येह => निर्माप्‍य+इह सन्निधापितं केशवप्रसादेनेति। => सन्निधापितम्+ केशवप्रसादेन+इति। केशवप्रसादेनेति। => केशवप्रसादेन+इति। ‘‘इदानीं केन्‍द्रीयशासन => ‘‘इदानीम्+ केन्‍द्रीयशासने उपमन्त्रिपदमलङ्कुर्वाणा: => उपमन्त्रिपदम्+अलङ्कुर्वाणा: श्रीरामदयाल्‍विभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => श्रीरामदयालु+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य लोकार्पणं विधास्‍यन्ति, => लोकार्पणम्+ विधास्‍यन्ति, तस्‍यैकां मातृकां => तस्‍य+एकाम्+ मातृकाम्+ मातृकां च => मातृकाम्+ च गुरुवर्येभ्‍योऽर्पयिष्‍यन्ति’’। => गुरुवर्येभ्‍यः+अर्पयिष्‍यन्ति’’। अभ्रङ्कषमुदच्‍छलद् => अभ्रङ्कषमुद+उच्‍छलद् रामदयालोर्हृदयम्। => रामदयालोः+हृदयम्। अयं स => अयम्+ स इदानीं सोऽजरोऽमरश्च => इदानीम्+ सः+अजरः+अमरः+च सोऽजरोऽमरश्च => सः+अजरः+अमरः+च नश्वरमिदं शरीरं => नश्वरम्+इदम्+ शरीरम्+ शरीरं नाशमुपेष्‍यति, => शरीरम्+ नाशम्+उपेष्‍यति, नाशमुपेष्‍यति, => नाशम्+उपेष्‍यति, परमभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍तु => परम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थः+तु आसेतुहिमाचलं तेषु => आसेतुहिमाचलम्+ तेषु सरितश्च => सरितः+च नयनेऽश्रुपरिप्‍लुते => नयने+अश्रुपरिप्‍लुते केवलं गुरुवर्याणां => केवलम्+ गुरुवर्याणाम्+ गुरुवर्याणां व्‍यक्तित्‍वं => गुरुवर्याणाम्+ व्‍यक्तित्‍वम्+ व्‍यक्तित्‍वं कृतित्‍वं => व्‍यक्तित्‍वम्+ कृतित्‍वम्+ कृतित्‍वं चाधिकृत्‍य => कृतित्‍वम्+ च+अधिकृत्‍य चाधिकृत्‍य => च+अधिकृत्‍य रामदयालुपादानामवदानं वर्तते, => रामदयालुपादानाम्+अवदानम्+ वर्तते, शोधपत्राण्‍यप्‍यत्र => शोधपत्राणि+अपि+अत्र विदुषां सङ्कलितानि’’। => विदुषाम्+ सङ्कलितानि’’। केशरवर्णकौशेयवस्‍त्रावरणबद्धं विशालं => केशरवर्णकौशेयवस्‍त्रावरणबद्धम्+ विशालम्+ विशालं ग्रन्‍थं => विशालम्+ ग्रन्‍थम्+ ग्रन्‍थं केशवप्रसादो => ग्रन्‍थम्+ केशवप्रसाद: पुरतोऽनयनत्। => पुरतः+अनयत्। नीवीग्रन्थिं मोचयितुं => नीवीग्रन्थिम्+ मोचयितुम्+ मोचयितुं न => मोचयितुम्+ न तथाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => तथा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य वस्‍त्रावरणग्रन्थिं न => वस्‍त्रावरणग्रन्थिम्+ न केशवप्रसादस्‍ततोऽग्रेसृत्‍य => केशवप्रसादः+ततः+अग्रेसृत्‍य ग्रन्थिमोचनं विधाय => ग्रन्थिमोचनम्+ विधाय आवरणपत्रमपसार्य => आवरणपत्रम्+अपसार्य ग्रन्‍थं तस्‍य => ग्रन्‍थम्+ तस्‍य विलम्बितां स्मितरेखां => विलम्बिताम्+ स्मितरेखाम्+ स्मितरेखां सज्‍जयित्‍वाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => स्मितरेखाम्+ सज्‍जयित्‍वा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य सज्‍जयित्‍वाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => सज्‍जयित्‍वा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य बाह्यावरणं श्रोतृसमाजसम्‍मुखं => बाह्यावरणम्+ श्रोतृसमाजसम्‍मुखम्+ श्रोतृसमाजसम्‍मुखं विधाय => श्रोतृसमाजसम्‍मुखम्+ विधाय घूरेलालश्‍छायाचित्रग्राहकाय => घूरेलालः+छायाचित्रग्राहकाय सानुग्रहमवसरं ददौ। => सानुग्रहम्+अवसरम्+ ददौ। तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव दृष्टं ग्रन्थस्य => दृष्टम्+ ग्रन्थस्य सम्‍मुखावरणेऽतीव => सम्‍मुखावरणे+अतीव भव्‍यं स्‍वचित्रं, => भव्‍यम्+ स्‍वचित्रम्, अथासौ => अथ+असौ सफलं मे => सफलम्+ मे मत्‍कीर्त्तेरनयाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थजयघण्‍टयेति => मत्‍कीर्त्तेः+अनया+अभिनन्‍दनग्रन्‍थजयघण्‍टय+इति निजकराभ्‍यां स्‍वकरयोरर्प्‍यमाणमभिनन्‍दनग्रन्‍थं => निजकराभ्‍याम्+ स्‍वकरयोः+अर्प्‍यमाणम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ स्‍वकरयोरर्प्‍यमाणमभिनन्‍दनग्रन्‍थं जिघृक्षुस्‍तदावरणपृष्ठमुद्घाटयान्‍तर्दिदृक्षु: => स्‍वकरयोः+अर्प्‍यमाणम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ जिघृक्षुः+तदावरणपृष्ठम्+उद्घाटयान्‍तः+दिदृक्षु: जिघृक्षुस्‍तदावरणपृष्ठमुद्घाटयान्‍तर्दिदृक्षु: => जिघृक्षुः+तदावरणपृष्ठम्+उद्घाटयान्‍तः+दिदृक्षु: पिपासुरिव => पिपासुः+इव सतृष्‍णोऽपहस्तितपानीयपात्र => सतृष्‍णः+अपहस्तितपानीयपात्र सहसैवान्‍तरा => सहसा+एव+अन्‍तरा स्‍वं च => स्‍वम्+ च घूरेलालं चोत्‍पत्‍येव => घूरेलालम्+ च+उत्‍पति+एव चोत्‍पत्‍येव => च+उत्‍पति+एव केशवप्रसादेनाच्छिद्याभिनन्‍दनग्रन्‍थं विप्रलम्भितस्‍तस्‍थौ। => केशवप्रसादेन+आच्छिद्याभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ विप्रलम्भितः+तस्‍थौ। विप्रलम्भितस्‍तस्‍थौ। => विप्रलम्भितः+तस्‍थौ। हस्‍तान्निपतितो => हस्‍तात्+निपतितः स्‍यादेवेति => स्‍यात्+एव+इति मनस्‍तोषयन् => मनः+तोषयन् ‘‘इदानीमभिनन्दिता => ‘‘इदानीम्+अभिनन्दिता सभामेनां सम्‍बोधयिष्‍यन्‍तीति => सभाम्+एनाम्+ सम्‍बोधयिष्‍यन्‍ति+इति सम्‍बोधयिष्‍यन्‍तीति => सम्‍बोधयिष्‍यन्‍ति+इति केशवप्रसादघोषणां श्रुत्‍वा => केशवप्रसादघोषणाम्+ श्रुत्‍वा कथमपि => कथम्+अपि भाषणं विहितवान्। => भाषणम्+ विहितवान्। रात्रावेव => रात्रौ+एव प्रतिष्ठातव्‍यमासीत्। => प्रतिष्ठातव्‍यम्+आसीत्। महदवदानं शिरसा => महदवदानम्+ शिरसा सङ्कुचितोऽपि => सङ्कुचितः+अपि असावभिनन्‍दनग्रन्‍थो => असौ+अभिनन्‍दनग्रन्‍थः मयाऽवलोकित:, => मया+अवलोकित:, प्रतिर्देयेति => प्रतिः+देय+इति तमाह। => तम्+आह। एकैव => एक+एव प्रतिरभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => प्रतिः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य वस्‍त्रपुटबन्‍धकेनान्तिमे => वस्‍त्रपुटबन्‍धकेन+अन्तिमे रामदयालु:-आस्‍तां तावत्। => रामदयालु:-आस्ताम्+ तावत्। इहैव => इह+एव भवद्भिस्‍त्‍वपरा: => भवद्भिः+तु+अपरा: प्रतयोऽवाप्‍स्‍यन्‍त => प्रतयः+अवाप्‍स्‍यन्‍त त्‍वभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => तु+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य एकमपि => एकम्+अपि पृष्ठं न => पृष्ठम्+ न प्रसृतं दैन्‍यमभिलक्ष्‍य => प्रसृतम्+ दैन्‍यम्+अभिलक्ष्‍य दैन्‍यमभिलक्ष्‍य => दैन्‍यम्+अभिलक्ष्‍य केशवप्रसादस्‍याधरोष्ठयो: => केशवप्रसादस्‍य+अधरोष्ठयो: तामेव => ताम्+एव प्रतिं भवते => प्रतिम्+ भवते अनिच्‍छन्‍तमपि => अनिच्‍छन्‍तम्+अपि रामदयालुमभिनन्‍दनमहसि => रामदयालुम्+अभिनन्‍दनम्+अहसि चाटुक्तिभिरतिशयोक्तिमयप्रशंसाभिश्च => चाटुक्तिभिः+अतिशयोक्तिमयप्रशंसाभिः+च पूरितोदरमिव => पूरितोदरम्+इव पुनरुक्तवदाचरन् => पुनः+उक्तवद+आचरन् चाभिनन्‍दनग्रन्‍थं पुनर्याचमानस्‍य => च+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ पुनः+याचमानस्‍य पुनर्याचमानस्‍य => पुनः+याचमानस्‍य कौशेयवस्त्रनिबद्धामभिनन्दनग्रन्थस्य => कौशेयवस्त्रनिबद्धाम्+अभिनन्दनग्रन्थस्य प्रतिं समर्पयन्नाह => प्रतिम्+ समर्पयन्+आह समर्पयन्नाह => समर्पयन्+आह नास्ति। => न+अस्ति। इदं ग्रन्थं => इदम्+ ग्रन्थम्+ ग्रन्थं स्थापयन्तु => ग्रन्थम्+ स्थापयन्तु पश्चादवलोकयन्‍तु => पश्चात्+अवलोकयन्‍तु वाष्‍पगन्‍त्र्यां सायासं => वाष्‍पगन्‍त्र्याम्+ सायासम्+ सायासं स्‍थानं => सायासम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं लम्भित => स्‍थानम्+ लम्भित: रामदयालुर्गते => रामदयालुः+गते प्रतिष्ठितायां च => प्रतिष्ठितायाम्+ च वाष्‍पगन्‍त्र्यां सूतकेशमुद्घाटय => वाष्‍पगन्त्र्याम्+ सूतकेशम्+उद्घाटय सूतकेशमुद्घाटय => सूतकेशम्+उद्घाटय स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं निस्‍सारयामास। => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ निस्‍सारयामास। सोत्‍कण्‍ठं नवकौशेयवस्‍त्रावरणमपसारयामास। => सोत्‍कण्‍ठम्+ नवकौशेयवस्‍त्रावरणम्+अपसारयामास। नवकौशेयवस्‍त्रावरणमपसारयामास। => नवकौशेयवस्‍त्रावरणम्+अपसारयामास। स्वकीयं भव्यं => स्वकीयम्+ भव्यम्+ भव्यं चित्रं => भव्यम्+ चित्रम्+ चित्रं मुहूर्तं => चित्रम्+ मुहूर्तम्+ मुहूर्तं स्तिमितनयनाभ्यां => मुहूर्तम्+ स्तिमितनयनाभ्याम्+ स्तिमितनयनाभ्यां विस्मयस्तब्ध => स्तिमितनयनाभ्याम्+ विस्मयस्तब्ध: अनन्तरं मुखपृष्ठं => अनन्तरम्+ मुखपृष्ठम्+ मुखपृष्ठं परावर्तयामास। => मुखपृष्ठम्+ परावर्तयामास। सदस्‍यानां नामानि, => सदस्‍यानाम्+ नामानि, सर्वं सुन्‍दरं => सर्वम्+ सुन्‍दरम्+ सुन्‍दरं मुद्रितम्। => सुन्‍दरम्+ मुद्रितम्। प्रथमं पृष्ठं => प्रथमम्+ पृष्ठम्+ पृष्ठं परावर्तयामास => पृष्ठम्+ परावर्तयामास अनन्‍तरं पृष्ठं => अनन्‍तरम्+ पृष्ठम्+ पृष्ठं रिक्तमासीत्। => पृष्ठम्+ रिक्तम्+आसीत्। रिक्तमासीत्। => रिक्तम्+आसीत्। तत्‍पृष्ठमपि => तम्+पृष्ठम्+अपि रिक्तं पृष्ठम्। => रिक्तम्+ पृष्ठम्। कितेतत्? => किम्+एतत्? रामदयालुर्भयसन्‍न => रामदयालुः+भयसन्‍न: व्‍याघ्रेणाक्रान्‍त => व्‍याघ्रेण+आक्रान्‍त: सत्‍वरं दश => सत्‍वरम्+ दश समग्रोऽपि => समग्रः+अपि रिक्तपृष्ठेर्ग्रथित => रिक्तपृष्ठ:+ग्रथित: लेखास्‍तानि => लेखाः+तानि किमयं स्‍वप्‍न => किम्+अयम्+ स्‍वप्‍न: रात्र्यन्‍धकत्‍वान्‍मे => रात्र्यन्‍धकत्‍वात्+मे श्‍वेतमेव => श्‍वेतम्+एव केवलं सर्वत्रावलोकयत: => केवलम्+ सर्वत्र+अवलोकयत: सर्वत्रावलोकयत: => सर्वत्र+अवलोकयत: उपनेत्रं धारयित्‍वा => उपनेत्रम्+ धारयित्‍वा ग्रन्‍थमालोडयन् => ग्रन्‍थम्+आलोडयन् केवलं करतलं => केवलम्+ करतलम्+ करतलं स्‍वं => करतलम्+ स्‍वम्+ स्‍वं सारयन्‍नासीद् => स्‍वम्+ सारयन्+आसीद् सारयन्‍नासीद् => सारयन्+आसीद् सहस्रं पृष्ठानि => सहस्रम्+ पृष्ठानि च्‍छलितोऽस्मि => च्‍छलित:+अस्मि शवायतां केशव => शवायताम्+ केशव: सहसासौ => सहसा+असौ पञ्चसहस्ररूप्‍यकसंवलितं सस्‍मार => पञ्चसहस्ररूप्‍यकसंवलितम्+ सस्‍मार केशवप्रसादेनाभिनन्‍दनावसरे => केशवप्रसादेन+अभिनन्‍दनावसरे ‘‘त्‍वदीयं वस्‍तु.......तुभ्‍यमेव => ‘‘त्‍वदीयम्+ वस्‍तु.......तुभ्‍यम्+एव वस्‍तु.......तुभ्‍यमेव => वस्‍तु.......तुभ्‍यम्+एव प्रदत्तमभूत्। => प्रदत्तम्+अभूत्। सूतकेशमुद्घाटय => सूतकेशम्+उद्घाटय सत्‍वरं तत् => सत्‍वरम्+ तत् प्रावरणं निस्‍सार्यापावृत्‍य => प्रावरणम्+ निस्‍सार्य+अपावृत्‍य निस्‍सार्यापावृत्‍य => निस्‍सार्य+अपावृत्‍य तन्‍मुखमन्‍तर्ददर्श। => तन्मुखम्+अन्‍तः+ददर्श। पत्रमेकं च => पत्रम्+एकम्+ च सहाहाकारं सचीत्‍कारं => सहाहाकारम्+ सचीत्‍कारम्+ सचीत्‍कारं प्ररुरोद => सचीत्‍कारम्+ प्ररुरोद रामदयालोरन्‍त: => रामदयालोः+अन्‍त: अन्‍ततश्‍च => अन्‍ततः+च गालीसहस्रं ददन् => गालीसहस्रम्+ ददन् कथमप्‍यवष्टभ्‍यासौ => कथम्+अपि+अवष्टभ्‍य+असौ स्‍फुटत्‍स्‍वहृदयं, => स्‍फुटत्+स्वहृदयम्, पत्रं पपाठ। => पत्रम्+ पपाठ। लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् अभिनन्‍दनमहोत्‍सवसमायोजनार्थं प्राप्तस्‍य => अभिनन्‍दनमहोत्‍सवसमायोजनार्थम्+ प्राप्तस्‍य राशेरायव्‍ययविवरणमित्‍थं वर्तते => राशेः+आयव्‍ययविवरणम्+इत्‍थम्+ वर्तते प्राप्तं दानम् => प्राप्तम्+ दानम्+ दानम् 625.00 => दानम्+ 625.00 राशेर्व्‍ययो => राशेः+व्यय: इत्‍थं विहित: => इत्थम्+ विहित: अभिनन्‍दनार्थं गृहीताया: => अभिनन्‍दनार्थम्+ गृहीताया: आमन्त्रितानां कृते => आमन्त्रितानाम्+ कृते अभिनन्‍दनग्रन्‍थमुद्रणार्थं प्रकाशकाय => अभिनन्‍दनग्रन्‍थमुद्रणार्थम्+ प्रकाशकाय दत्तमग्रिमम् => दत्तम्+अग्रिमम् अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍यावरणं, => अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य+आवरणम्, एकरूप्‍यकस्‍यावशिष्टो => एकरूप्‍यकस्‍य+अवशिष्टो राशिरत्र => राशिः+अत्र प्रकाशकायाग्रिमो => प्रकाशकाय+अग्रिमः ततोऽपि => ततः+अपि पञ्चसहस्रं काङ्क्षति => पञ्चसहस्रम्+ काङ्क्षति दिवसत्रयपूर्वं यावन्‍न => दिवसत्रयपूर्वम्+ यावत्+न यावन्‍न => यावत्+न भवत्‍सकाशादपेक्षितं धनमागतं => भवत्‍सकाशात्+अपेक्षितम्+ धनम्+आगतम्+ धनमागतं तेन => धनम्+आगतम्+ तेन भवतां सम्‍मानरक्षार्थं => भवताम्+ सम्‍मानरक्षार्थम्+ सम्‍मानरक्षार्थं मया => सम्‍मानरक्षार्थम्+ मया भव्‍यमावरणं अन्‍तरावरणं => भव्‍यम्+आवरणम्+ अन्‍तः+आवरणम्+ अन्‍तरावरणं च => अन्‍तः+आवरणम्+ च नैतत् => न+एतत् वृत्तान्‍तं ऋते => वृत्तान्तम्+ ऋते भवन्‍तं मां => भवन्‍तम्+ माम्+ मां च => माम्+ च अपरमपि => अपरम्+अपि पञ्चसहस्रं भवान् => पञ्चसहस्रम्+ भवान् सोऽवश्‍यं ग्रन्‍थं => स:+अवश्‍यम्+ ग्रन्‍थम्+ ग्रन्‍थं प्रकाशयिष्‍यति। => ग्रन्‍थम्+ प्रकाशयिष्‍यति। गृहीत्वाऽहं भवद्भ्यः => गृहीत्वा+अहम्+ भवद्भ्यः ममापराध: => मम+अपराध: मर्षणीयोऽयं जन:। => मर्षणीयः+अयम्+ जन:। भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: छलितोऽस्मि => छलितः+अस्मि केशवप्रसादेनाथवा => केशवप्रसादेन+अथवा तमहं छलितवानिति => तम्+अहम्+ छलितवान्+इति छलितवानिति => छलितवान्+इति कथमिव => कथम्+इव सम्‍मर्देनाकुलान्‍यासन्। => सम्‍मर्देन+आकुलानि+आसन्। सर्षपस्‍यापि => सर्षपस्‍य+अपि गतिर्नासीत्। => गतिः+न+आसीत्। विश्रामस्‍थानं सा => विश्रामस्‍थानम्+ सा तां साश्चर्यं => ताम्+ साश्चर्यम्+ साश्चर्यं दृष्टवा => साश्चर्यम्+ दृष्टवा भृशं भयकम्पिता => भृशम्+ भयकम्पिता: कथं कोऽपि => कथम्+ कोऽपि यानमारुह्यान्‍त: => यानम्+आरुह्यान्‍त: प्रविशेदिति। => प्रविशेत्+इति। तत्रागत्‍य => तत्र+आगत्‍य यावत्‍सा => यावत्+सा मन्‍दगतिर्भूत्‍वा => मन्‍दगतिः+भूत्‍वा शनैरुपरमेत् => शनैः+उपरमेत् तावदेव => तावत्+एव यात्रिणां समूह: => यात्रिणाम्+ समूह: यानद्वारमुपसर्प्‍य => यानद्वारम्+उपसर्प्‍य यथाकथञ्चिदन्‍तर्वर्ती => यथाकथञ्चित्+अन्‍तर्वर्ती भवितुं सर्वात्मना => भवितुम्+ सर्वात्मना एवं सङ्घर्षस्य => एवम्+ सङ्घर्षस्य स्थितिरुत्पद्यते => स्थितिः+उत्पद्यते लक्ष्‍यतामुपयाता => लक्ष्‍यताम्+उपयाता: द्वादेशाद्बहिरेव => द्वारदेशात्+वहिः+एव कथमपि => कथम्+अपि पादैकस्‍तम्‍भायमाना => पादः+एकस्तम्‍भायमाना महत्‍कष्टमनुभवन्‍तोऽपि => महत्कष्टम्+अनुभवन्‍तः+अपि प्राणानविगणय्य => प्राणान्+अविगणय्य कथमपि => कथम्+अपि स्‍वस्थितिं विधातुं => स्‍वस्थितिम्+ विधातुम्+ विधातुं महतायासेन => विधातुम्+ महता+आयासेन महतायासेन => महता+आयासेन भारसनाथास्‍तेषां कथैव => भारसनाथाः+तेषाम्+ कथा+इव कथैव => कथा+इव समुपलभ्‍याऽप्‍यन्‍येषां साहाय्यं => समुपलभ्‍या:+अपि+अन्‍येषाम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं ते => साहाय्यम्+ ते नासन् => न+आसन् बलादेव => बलात्+एव यानं प्रवेष्टुं => यानम्+ प्रवेष्टुम्+ प्रवेष्टुं परेषां => प्रवेष्टुम्+ परेषाम्+ परेषां पीडने => परेषाम्+ पीडने सङ्कोचं नाकुर्वन्। => सङ्कोचम्+ न+अकुर्वन्। नाकुर्वन्। => न+अकुर्वन्। प्रबलानां सङ्कटं => प्रबलानाम्+ सङ्कटम्+ सङ्कटं विलोक्‍य => सङ्कटम्+ विलोक्‍य अबलाश्च => अबलाः+च यानं द्रष्टुमपि => यानम्+ द्रष्टुम्+अपि द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि नोत्‍साहन्‍ते => न+उत्‍साहन्‍ते वृद्धास्‍तेऽपि => वृद्धाः+ते+अपि सम्मर्दभीतास्‍त्रस्‍ता => सम्मर्दभीताः+त्रस्‍ता मनागपि => मनाक्+अपि यानं प्रति => यानम्+ प्रति नोत्‍सहन्‍ते => न+उत्‍सहन्‍ते कार्यस्‍तत्र => कार्यः+तत्र पुनरावर्तन्‍ते => पुनः+आवर्तन्‍ते तेऽप्‍यद्य => ते+अपि+अद्य यात्राभङ्गमवबुद्धयाकस्मिकावकाशसङ्कल्‍पमानसा => यात्राभङ्गम्+अवबुद्धया+आकस्मिक+अवकाशसङ्कल्‍पमानसा: दधिपूर्णं मृद्भाण्‍डं => दधिपूर्णम्+ मृद्भाण्‍डम्+ मृद्भाण्‍डं करकलितं => मृद्भाण्‍डम्+ करकलितम्+ करकलितं शिरसि => करकलितम्+ शिरसि यदोद्योगपरोऽभवत्तदैव => यदोद्योगपर:+अभवत्+तदैव सर्वं दधि => सर्वम्+ दधि तस्‍यान्‍येषां च => तस्‍य+अन्‍येषाम्+ च दधिनाशात्तस्‍य => दधिनाशात्+तस्‍य वेदनाविकृतं वक्‍त्रं => वेदनाविकृतम्+ वक्‍त्रम्+ वक्‍त्रं दधिलेपशबलञ्च => वक्‍त्रम्+ दधिलेपशबलम्+च दधिलेपशबलञ्च => दधिलेपशबलम्+च वस्‍त्रं दर्शं => वस्‍त्रम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं सर्वे => दर्शम्+ सर्वे तं परिवृत्‍य => तम्+ परिवृत्‍य तेषामपि => तेषाम्+अपि दधिभद्रतां गतानि। => दधिभद्रताम्+ गतानि। सरोषास्‍ते => सरोषाः+ते दधिधारकमपवदन्ति => दधिधारकम्+अपवदन्ति गन्‍तुमीहते => गन्‍तुम्+ईहते नैव => न+एव विगलितं हृदयमिवादाय => विगलितम्+ हृदयम्+इव+आदाय हृदयमिवादाय => हृदयम्+इव+आदाय बहिरागत:। => बहिः+आगत:। कस्‍यचित्‍पोट्टलिका => कस्‍यचित्+पोट्टलिका पर्पटिकाऽभूत्। => पर्पटिका+अभूत्। एकस्‍योपनेत्रं कर्णाभ्‍यां => एकस्‍य+उपनेत्रम्+ कर्णाभ्‍याम्+ कर्णाभ्‍यां च्‍युतं => कर्णाभ्‍याम्+ च्‍युतम्+ च्‍युतं चूर्णताङ्गतम्। => च्‍युतम्+ चूर्णताङ्गतम्। एतादृशीं विषमावस्‍थां => एतादृशीम्+ विषमावस्‍थाम्+ विषमावस्‍थां विसहमाना => विषमावस्‍थाम्+ विसहमाना भूरिभारभराक्रान्‍ताऽपि => भूरिभारभराक्रान्‍ता+अपि शनैश्‍शनैस्‍तस्‍माद् => शनैः+शनैः+तस्‍माद् विश्रामस्‍थलादपसर्तुमारब्‍धवती। => विश्रामस्‍थलात्+अपसर्तुम्+आरब्‍धवती। एतस्मिन्‍नन्‍तरे => एतस्मिन्+अन्‍तरे वृद्धमेकं यो => वृद्धम्+एकम्+ यः दूरादपि => दूरात्+अपि स्‍थगनमुद्रां विधाय => स्‍थगनमुद्राम्+ विधाय तां रेलशकटीमभिलक्ष्‍य => ताम्+ रेलशकटीम्+अभिलक्ष्‍य रेलशकटीमभिलक्ष्‍य => रेलशकटीम्+अभिलक्ष्‍य धावन्निव => धावन्+इव तं तथागच्‍छन्‍तं => तम्+ तथागच्‍छन्‍तम्+ तथागच्‍छन्‍तं वपुर्वृद्धं => तथागच्‍छन्‍तम्+ वपुः+वृद्धम्+ वपुर्वृद्धं विलोक्‍य => वपुः+वृद्धम्+ विलोक्‍य अभवन्नियं रेलशकटी => अभवत्+न+इयम्+ रेलशकटी विरमेदिति। => विरमेत्+इति। पिपीलिकागतिमपि => पिपीलिकागतिम्+अपि कथं निरुद्धा! => कथम्+ निरुद्धा! मन्‍येऽहं, => मन्‍ये+अहम्, रेलशकटीचालकेनाभिरक्षकेन => रेलशकटीचालकेन+अभिरक्षकेन साऽवरुद्धा। => सा+अवरुद्धा। एतद्दृष्टवा => एतत्+दृष्टवा समाश्‍वस्‍तोऽपि => समाश्‍वस्‍तः+अपि नातिविश्वस्‍त: => न+अतिविश्वस्‍त: वृद्धस्‍तथैव => वृद्धः+तथैव शकटीं सम्‍प्रात:। => शकटीम्+ सम्‍प्रात:। क्‍वेदानीं गच्‍छतु, => क्‍व+इदानीम्+ गच्‍छतु, तत्‍समक्षं प्रादुरासीद्यतो => तत्‍समक्षम्+ प्रादुः+आसीद+यतो प्रादुरासीद्यतो => प्रादुः+आसीद+यतो एकतृणायाऽपि => एकतृणाया+अपि नासन्। => न+आसन्। दोर्भ्‍यां निगृह्य => दोर्भ्‍याम्+ निगृह्य कथ‍ञ्चिदुद्दोहविधिना => कथ‍ञ्चित्+उद्दोहविधिना जनानां स्‍कन्‍धेशु => जनानाम्+ स्‍कन्‍धेषु यानान्‍तर्भागे => यानान्‍तः+भागे यानस्‍यान्‍तर्वृत्तमनिर्वचनीयमासीत्। => यानस्‍य+अन्‍तर्वृत्तम्+अनिर्वचनीयम्+आसीत्। तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि स्‍थानं नासीत्तत्र => स्‍थानम्+ न+आसीत्+तत्र नासीत्तत्र => न+आसीत्+तत्र परस्‍परं संसक्ता => परस्‍परम्+ संसक्ता: आसनानामुपरिवर्तिषु => आसनानाम्+उपरिवर्तिषु भारस्‍थानेष्‍वपि => भारस्‍थानेषु+अपि फलानीव => फलानि+इव आसनानां मध्‍यवर्तिस्‍थानेष्‍वपि => आसनानाम्+ मध्‍यवर्तिस्‍थानेषु+अपि मध्‍यवर्तिस्‍थानेष्‍वपि => मध्‍यवर्तिस्‍थानेषु+अपि केचिदूर्ध्‍वबाहव: => केचित्+ऊर्ध्‍वबाहव: केचिदेकपादावलम्बिन: => केचित्+एकपादावलम्बिन: केचिदुन्‍नतग्रीवा: => केचित्+उन्‍नतग्रीवा: केचिदासनपृष्‍ठाश्रिता: => केचित्+आसनपृष्‍ठाश्रिता: कथं कथञ्चित् => कथम्+ कथञ्चित् स्थितिं विधाय => स्थितिम्+ विधाय नैजान्‍यवतरणस्थलानि => नैजानि+अवतरणस्थलानि गवाक्षादपि => गवाक्षात्+अपि बहिर्गतं दृश्‍यं => बहिः+गतम्+ दृश्‍यम्+ दृश्‍यं नावालोक्‍यत। => दृश्‍यम्+ न+अवालोक्‍यत। नावालोक्‍यत। => न+अवालोक्‍यत। विचित्रं कोलाहलं => विचित्रम्+ कोलाहलम्+ कोलाहलं व्‍याप्‍तमासीत्। => कोलाहलम्+ व्‍याप्‍तम्+आसीत्। व्‍याप्‍तमासीत्। => व्‍याप्‍तम्+आसीत्। आसनेष्‍वास्थिता => आसनेषु+आस्थिता: सौख्‍यं नावहन्। => सौख्‍यम्+ न+आवहन्। नावहन्। => न+आवहन्। केवलं तत्रैकस्मिन्‍नेवासने => केवलम्+ तत्र+एकस्मिन्+एव+आसने तत्रैकस्मिन्‍नेवासने => तत्र+एकस्मिन्+एव+आसने स्थिताश्चत्‍वारो => स्थिताः+चत्‍वार: ससुखं स्मितपूर्वकमुत्‍फुल्‍लगल्‍लैरालापं => ससुखम्+ स्मितपूर्वकम्+उत्‍फुल्‍लगल्‍लैः+आलापम्+ स्मितपूर्वकमुत्‍फुल्‍लगल्‍लैरालापं कुर्वन्ति => स्मितपूर्वकम्+उत्‍फुल्‍लगल्‍लैः+आलापम्+ कुर्वन्ति तेषां निरपेक्षतां => तेषाम्+ निरपेक्षताम्+ निरपेक्षतां वीक्ष्‍यानुमीयते => निरपेक्षताम्+ वीक्ष्‍य+अनुमीयते वीक्ष्‍यानुमीयते => वीक्ष्‍य+अनुमीयते यत्ते => यत्+ते अन्तिमविश्रामस्‍थानपर्यन्‍तं यास्‍यन्ति। => अन्तिमविश्रामस्‍थानपर्यन्‍तम्+ यास्‍यन्ति। यात्रिष्‍वेकाऽनवद्यरूपराशिराजिता => यात्रिषु+एका+अनवद्यरूपराशिराजिता युवानश्चान्‍ये => युवानः+च+अन्‍ये यात्रिभ्‍यस्‍तेषां हृदये => यात्रिभ्‍यः+तेषाम्+ हृदये सहानुभूतिर्नासीत्। => सहानुभूतिः+न+आसीत्। कथमिव => कथम्+इव कष्टमनुभवन्‍नपि => कष्टम्+अनुभवन्+अपि कश्चित्तान् => कश्चित्+तान् स्‍थानमुपवेशनाय => स्‍थानम्+उपवेशनाय नायाचत। => न+अयाचत। तेऽपि => ते+अपि स्‍वयमेवं कर्तुमप्रवृत्ता => स्‍वयम्+एवम्+ कर्तुम्+अप्रवृत्ता: कर्तुमप्रवृत्ता => कर्तुम्+अप्रवृत्ता: इदानीं रेलशकटी => इदानीम्+ रेलशकटी वेगप्राभावाज्‍जना: => वेगप्राभावात्+जना: परस्‍परं संसक्ता => परस्‍परम्+ संसक्ता: क‍थञ्चिल्‍लब्‍धावकाशा: => क‍थञ्चित्+लब्‍धावकाशा: भाण्‍डप्रणोदनैर्निष्ठानानि। => भाण्‍डप्रणोदनैः+निष्ठानानि। सोऽपि => सः+अपि यात्रिणां करुणासाहाय्येन => यात्रिणाम्+ करुणासाहाय्येन तदासनमुपस्‍थापितो => तदासनम्+उपस्‍थापितः ससुखं परिचर्चामनुतिष्ठन्ति => ससुखम्+ परिचर्चाम्+अनुतिष्ठन्ति परिचर्चामनुतिष्ठन्ति => परिचर्चाम्+अनुतिष्ठन्ति हर्षमवाप => हर्षम्+अवाप सुलभावकशमासनम्। => सुलभावकाशम+आसनम्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि भस्‍त्रेव => भस्‍त्र+इव कामपि => काम्+अपि सुखावस्‍थामीहमानस्‍तान् => सुखावस्‍थाम्+ईहमानः+तान् अस्‍त्‍येव => अस्‍ति+एव तादृशोऽवकाशस्‍तत्रासने => तादृशः+अवकाशः+तत्र+आसने येनैको => येन+एको ससुखं तत्र => ससुखम्+ तत्र स्‍थातुं शक्‍नोति। => स्‍थातुम्+ शक्‍नोति। मामनुमन्‍यन्‍ते, => माम्+अनुमन्‍यन्‍ते, तत्राऽहं स्‍थातुमिच्‍छामि। => तत्र+अहम्+ स्‍थातुम्+इच्‍छामि। स्‍थातुमिच्‍छामि। => स्‍थातुम्+इच्‍छामि। ममावस्‍थानाद् => मम+अवस्‍थानाद् भवतां कष्टं => भवताम्+ कष्टम्+ कष्टं नोत्‍पत्‍स्‍यते। => कष्टम्+ न+उत्‍पत्‍स्‍यते। नोत्‍पत्‍स्‍यते। => न+उत्‍पत्‍स्‍यते। पश्‍यन्‍त्‍येव => पश्‍यन्‍ति+एव यादृशोऽहं जराजीर्ण:। => यादृशः+अहम्+ जराजीर्ण:। रेलशकटीं प्राप्तुं => रेलशकटीम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं धावनवशान्‍मे => प्राप्तुम्+ धावनवशात्+मे धावनवशान्‍मे => धावनवशात्+मे क्षीणताङ्गतैव। => क्षीणताम्+गता+एव। मदीयपादयोर्महती => मदीयपादयोः+महती वेपथुश्च => वेपथुः+च भवतां कृपाकणिकाऽपि => भवताम्+ कृपाकणिका+अपि कृपाकणिकाऽपि => कृपाकणिका+अपि मामस्‍या: => माम्+अस्‍या: त्रातुं समर्था। => त्रातुम्+ समर्था:। अतो दीयतां => अत:+ दीयताम्+ दीयतां मेऽवकाश:’’। => दीयताम्+ मे+अवकाश:’’। मेऽवकाश:’’। => मे+अवकाश:’’। युवानस्‍तस्‍य => युवानः+तस्‍य कर्णमकृत्‍वैव => कर्णम्+अकृत्‍वा+एव तथैवालापरसनिमग्‍नास्‍तस्‍थु:। => तथैव+अलापरसनिमग्‍नाः+तस्‍थु:। तेषामुपेक्षामभिलक्ष्‍यापि => तेषाम्+उपेक्षाम्+अभिलक्ष्‍य+अपि परं कष्टं => परम्+ कष्टम्+ कष्टं सोढुमसमर्थ: => कष्टम्+ सोढुम्+असमर्थ: सोढुमसमर्थ: => सोढुम्+असमर्थ: तांस्‍तथैवार्त्तस्‍वरेण => तान्+तथैव+आर्त्तस्‍वरेण ततस्‍तेषामेको, => ततः+तेषाम्+एकः, तूष्‍णीं तिष्ठ। => तूष्णीम्+ तिष्ठ। एकतोऽस्मिन् => एकत:+अस्मिन् यानेऽस्‍माकं श्‍वसनमपि => याने+अस्‍माकम्+ श्‍वसनम्+अपि श्‍वसनमपि => श्‍वसनम्+अपि कृच्‍छ्रसाध्‍यमपरत: => कृच्‍छ्रसाध्‍यम्+अपरत: कटुरटनेन => कटुः+अटनेन शिरोवेदनां वर्धयसि। => शिरोवेदनाम्+ वर्धयसि। रिक्तं स्‍थानं => रिक्तम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं दृश्‍यते? => स्‍थानम्+ दृश्‍यते? शिरांस्‍यारुह्यास्‍माकं तिष्ठ’’- => शिरांसि+आरुह्य+अस्‍माकम्+ तिष्ठ’’- इत्‍युक्त्‍वा => इति+उक्त्वा तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं नेत्राग्निना => वृद्धम्+ नेत्राग्निना दाहयन्निव => दाहयन्+इव सरोषं क्रूरमवलोकयामास। => सरोषम्+ क्रूरम्+अवलोकयामास। क्रूरमवलोकयामास। => क्रूरम्+अवलोकयामास। वृद्धो वराकोऽप्रत्‍याशितं => वृद्ध:+ वराकः+अप्रत्‍याशितम्+ वराकोऽप्रत्‍याशितं परुषवचनं => वराकः+अप्रत्‍याशितम्+ पुरुषवचनम्+ परुषवचनं वज्राघातनिभमुत्तरं => पुरुषवचनम्+ वज्राघातनिभम्+उत्तरम्+ वज्राघातनिभमुत्तरं निशम्‍य => वज्राघातनिभम्+उत्तरम्+ निशम्‍य कृतकदनं निमीलितनयनं => कृतकदनम्+ निमीलितनयनम्+ निमीलितनयनं दीनवदनमधश्चकार। => निमीलितनयनम्+ दीनवदनम्+अधः+चकार। दीनवदनमधश्चकार। => दीनवदनम्+अधः+चकार। विजयमुद्रामिव => विजयमुद्राम्+इव परस्परमवलोक्‍य => परस्परम्+अवलोक्‍य तेषां युवजनानां => तेषाम्+ युवजनानाम्+ युवजनानां तादृशं => युवजनानाम्+ तादृशम्+ तादृशं क्रूरं => तादृशम्+ क्रूरम्+ क्रूरं रूक्षञ्चामानवीयं => क्रूरम्+ रूक्षञ्च+अमानवीयम्+ रूक्षञ्चामानवीयं व्‍यवहारं => रूक्षञ्च+अमानवीयम्+ व्‍यवहारम्+ व्‍यवहारं विलोक्‍य => व्‍यवहारम्+ विलोक्‍य तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं स्‍वस्‍थाने => वृद्धम्+ स्‍वस्‍थाने वृद्धस्‍तस्‍मै => वृद्धः+तस्‍मै बहून्‍याशीर्वचांसि => बहूनि+आशीर्वचांसि प्रौढस्‍तान् => प्रौढः+तान् युवजनानभिलक्ष्‍यान्‍योक्तिभङ्ग्‍या => युवजनान्+अभिलक्ष्‍य+अन्‍योक्तिभङ्ग्‍या श्रावयन्निवौच्‍चैर्वक्तुमारेभे- => श्रावयन्+इव+उच्‍चैः+वक्तुम्+आरेभे- वृद्धजनानां समादरो => वृद्धजनानाम्+ समादर: स्‍यात्‍स समाजोऽचिरमेव => स्‍यात्+सः+ समाज:+अचिरम्+एव समाजोऽचिरमेव => समाज:+अचिरम्+एव तदानीं सभाजनमवाप्तुमिदानीं => तदानीम्+ सभाजनम्+अवाप्तुम्+इदानीम्+ सभाजनमवाप्तुमिदानीं तदनुरूपो => सभाजनम्+अवाप्तुम्+इदानीम्+ तदनुरूप: युवजनैर्विधेय:। => युवजनैः+विधेय:। स्‍वयं भगवता => स्वयम्+ भगवता गीतायामुक्तम्- => गीतायाम्+उक्तम्- ‘‘यद्यदाचरति => ‘‘यत्+यत्+आचरति श्रेष्ठस्‍तत्तदेवेतरो => श्रेष्ठः+तत्+तत्+एव+इतरः यत्‍प्रमाणं कुरुते => यत्+प्रमाणम्+ कुरुते लोकस्‍तदनुवर्तते’’॥ => लोकः+तत्+अनुवर्तते’’॥ साहाय्यं न => साहाय्यम्+ न किं पशवो => किम्+ पशवः शक्तिर्व्‍यर्थं च => शक्तिः+व्यर्थम्+ च तद्बलं चेत्‍कस्‍यचिद्रक्षणाय => तद्बलम्+ चेत्+कस्‍यचित्+रक्षणाय चेत्‍कस्‍यचिद्रक्षणाय => चेत्+कस्‍यचित्+रक्षणाय इदं रेलयानं => इदम्+ रेलयानम्+ रेलयानं नास्ति => रेलयानम्+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति कस्‍यचिदेकस्‍य। => कस्‍यचित्+एकस्‍य। सार्वजनिकमेतत्। => सार्वजनिकम्+एतत्। किं वयं => किम्+ वयम्+ वयं यानमेवादाय => वयम्+ यानम्+एव+आदाय यानमेवादाय => यानम्+एव+आदाय कियन्‍मात्रं समयमत्र => कियत्+मात्रम्+ समयम्+अत्र समयमत्र => समयम्+अत्र एवैतत्‍परित्‍यज्‍य => एव+एतत्‍परित्‍यज्‍य अतोऽत्र => अतः+अत्र परस्‍परं सौहार्देन => परस्‍परम्+ सौहार्देन किञ्चित्‍कष्टमनुभूय => किञ्चित्+कष्टम्+अनुभूय कस्‍मैचित्‍सुखं सौविध्‍यं => कस्‍मैचित्+सुखम्+ सौविध्‍यम्+ सौविध्‍यं वा => सौविध्‍यम्+ वा दातुं प्रयतनीयमेतद्वरमवश्‍यमेव => दातुम्+ प्रयतनीयम्+एतद्वरम्+अवश्‍यम्+एव प्रयतनीयमेतद्वरमवश्‍यमेव => प्रयतनीयम्+एतद्वरम्+अवश्‍यम्+एव एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा तेष्‍वेको => तेषु+एकः तं प्रौढमधिक्षिपन् => तम्+ प्रौढम्+अधिक्षिपन् प्रौढमधिक्षिपन् => प्रौढम्+अधिक्षिपन् सक्रोधं जगाद- => सक्रोधम्+ जगाद- ‘‘स्‍वीयमुपदेशं स्‍वयमेव => ‘‘स्वीयम्+उपदेशम्+ स्‍वयम्+एव स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव वयं यस्‍य => वयम्+ यस्‍य कस्‍यचिदुपदेशश्रवणस्‍य। => कस्‍यचित्+उपदेशश्रवणस्‍य। यत्‍करोति => यत्+करोति तत्‍फलं स => तत्‍फलम्+ स त्‍वमसि => त्‍वम्+असि धर्मात्‍मोदारहृदय: => धर्मात्‍मा+उदारहृदय: नैतादृशा => न+एतादृशा यद्येतादृशी => यदि+एतादृशी सहानुभूतिरस्‍माभिरङ्गीकृता => सहानुभूतिः+अस्‍माभिः+अङ्गीकृता वयं रेलयात्रां => वयम्+ रेलयात्राम्+ रेलयात्रां कर्तुं => रेलयात्राम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न वृद्धास्‍सन्‍त्‍येतादृशा => वृद्धाः+सन्‍ति+एतादृशा दु:खमपाकर्तुं शक्‍नुम:! => दु:खम्+अपाकर्तुम्+ शक्‍नुम:! संसारस्तु => संसारः+तु स्‍वार्थमूलं सुखं => स्‍वार्थमूलम्+ सुखम्+ सुखं जीवेदिति => सुखम्+ जीवेत्+इति जीवेदिति => जीवेत्+इति ह्यस्‍माकं सिद्धान्‍त:। => हि+अस्‍माकम्+ सिद्धान्‍त:। अस्‍माकं रसालेऽस्‍थीनि => अस्‍माकम्+ रसाले+अस्‍थीनि रसालेऽस्‍थीनि => रसाले+अस्‍थीनि ततश्च => ततः+च वक्तुकामस्‍तं युवानं => वक्तुकामः+तम्+ युवानम्+ युवानं सम्‍बोधयामास, => युवानम्+ सम्‍बोधयामास, कश्चिदपर: => कश्चित्+अपर: ‘‘अलं विवादेन। => ‘‘अलम्+ विवादेन। मूर्खाणां प्रकोपायैव => मूर्खाणाम्+ प्रकोपाय+एव प्रकोपायैव => प्रकोपाय+एव नोचिता => न+उचिता पाषाणहृदयैस्‍सह => पाषाणहृदयैः+सह प्रौढं निषिद्ध्यं => प्रौढम्+ निषिद्ध्यम्+ निषिद्ध्यं माध्‍यस्‍थ्‍यं => निषिद्ध्यम्+ माध्‍यस्‍थ्‍यम्+ माध्‍यस्‍थ्‍यं निर्व्‍यूढवान्। => माध्‍यस्‍थ्‍यम्+ निर्व्‍यूढवान्। पुनर्वाग्‍व्‍यापारे => पुनः+वाग्व्यापारे मन्‍दीकृतस्‍तेषामालापस्‍वर: => मन्‍दीकृतः+तेषाम्+आलापस्‍वर: सर्वेषां कर्णानां => सर्वेषाम्+ कर्णानाम्+ कर्णानां विषयो => कर्णानाम्+ विषय: नासीत्तथापि => नासीत्+तथापि विश्रब्‍धं कर्णं => विश्रब्‍धम्+ कर्णम्+ कर्णं दत्त्‍वा => कर्णम्+ दत्त्‍वा कश्चिदपि => कश्चित्+अपि श्रोतुं शक्‍नोति। => श्रोतुम्+ शक्‍नोति। त्रयोऽपि => त्रयः+अपि कथाग्रन्‍थमाश्रित्‍य => कथाग्रन्‍थम्+आश्रित्‍य परस्‍परमालापलीलया => परस्‍परम्+आलापलीलया मनोविनोदं कालक्षेपञ्च => मनोविनोदम्+ कालक्षेपम्+च कालक्षेपञ्च => कालक्षेपम्+च तेष्‍वेकस्‍य => तेषु+एकस्‍य कथाग्रन्‍थोऽभूद्यस्‍य => कथाग्रन्‍थः+अभूत्+यस्‍य सुमुद्रितमासीत्। => सुमुद्रितम्+आसीत्। एकस्‍तत्‍कथावैशिष्टयं विवृण्‍वन्‍नहा- => एकः+तत्‍कथावैशिष्टयम्+ विवृण्‍वन्+आह- विवृण्‍वन्‍नहा- => विवृण्‍वन्+आह- असकृत्‍पठनादपि => असकृत्+पठनात्+अपि तृप्तिर्नैव => तृप्तिः+नैव पौराणिकं वस्‍त्‍वादाय => पौराणिकम्+ वस्‍तु+आदाय वस्‍त्‍वादाय => वस्‍तु+आदाय यदाधुनिकैस्‍सन्‍दर्भै: => यत्+आधुनिकैः+सन्‍दर्भै: विशदीकृतं तन्‍मेऽद्भुतं => विशदीकृतम्+ तत्+मे+अद्भुतम्+ तन्‍मेऽद्भुतं प्रतिभाति। => तत्+मे+अद्भुतम्+ प्रतिभाति। सर्वाण्‍येवात्र => सर्वाणि+एव+अत्र संवादास्‍तु => संवाद:+तु श्रुतिसिद्धान्‍तवाक्‍यतां यान्ति। => श्रुतिसिद्धान्‍तवाक्‍यताम्+ यान्ति। उद्दामयौवनाग्निशिखायां बहवस्‍तरुणा => उद्दामयौवन+अग्निशिखायाम्+ बहवः+तरुणा: बहवस्‍तरुणा => बहवः+तरुणा: नायकस्‍तामग्निशिखां स्‍वायत्तीकृत्‍य => नायकः+ताम्+अग्निशिखाम्+ स्‍वायत्तीकृत्‍य तयैव => तया+एव वासनां निर्दाह्य => वासनाम्+ निर्दाह्य प्रेम्‍णस्‍तप्तावदातवर्णं स्‍वर्णमाविष्‍करोति। => प्रेम्‍णः+अतप्तावदातवर्णम्+ स्‍वर्णम्+आविष्‍करोति। स्‍वर्णमाविष्‍करोति। => स्‍वर्णम्+आविष्‍करोति। कथमनवद्यप्रेम्‍णा => कथम्+अनवद्यप्रेम्‍णा भवतीति => भवति+इति ज्ञातुमयं कथाग्रन्‍थ => ज्ञातुम्+अयम्+ कथाग्रन्‍थ: उपनिषदेव। => उपनिषत्+एव। काप्‍यपूर्वाऽन्वितिरत्र => कापि+अपूर्वा+अन्वितिः+अत्र कोऽप्‍यभिनव: => कोऽपि+अभिनव: कश्चिदपि => कश्चित्+अपि पुरस्‍कारोऽस्‍मै => पुरस्‍कारः+अस्‍मै ततस्‍तेषु => ततः+तेषु तृतीयस्‍तं प्रशंसाभाजनं => तृतीयः+तम्+ प्रशंसाभाजनम्+ प्रशंसाभाजनं ग्रन्‍थरत्‍नं => प्रशंसाभाजनम्+ ग्रन्‍थरत्‍नम्+ ग्रन्‍थरत्‍नं हस्‍ते => ग्रन्‍थरत्‍नम्+ हस्‍ते तोलयन्निवि => तोलयन्+इव करणादुद्धृत्‍येव => करणात्+उद्धृति+एव स्‍वीयां प्रशस्तिं => स्वीयाम्+ प्रशस्तिम्+ प्रशस्तिं व्‍याहृतवान्- => प्रशस्तिम्+ व्‍याहृतवान्- ‘‘पात्राणां चरित्रचित्रणे => ‘‘पात्राणाम्+ चरित्रचित्रणे महत्‍कौशलं कलितं => महत्‍कौशलम्+ कलितम्+ कलितं लेखकेन => कलितम्+ लेखकेन चरित्रं त्‍वपूर्वं => चरित्रम्+ तु+अपूर्वम्+ त्‍वपूर्वं महनीय => तु+अपूर्वम्+ महनीयम्+ महनीय कल्‍पनातीतम्। => महनीयम्+ कल्‍पना+अतीतम्। कल्‍पनातीतम्। => कल्‍पना+अतीतम्। स्‍वयं लेखक => स्वयम्+ लेखकः नायकत्‍वमङ्गीकृत्‍य => नायकत्‍वम्+अङ्गीकृत्‍य नैजं जीवनदर्शनमत्र => नैजम्+ जीवनदर्शनम्+अत्र जीवनदर्शनमत्र => जीवनदर्शनम्+अत्र संरोपितवानिति => संरोपितवान्+इति मनोयोगे => मन:+योगे विचित्रं चित्रं => विचित्रम्+ चित्रम्+ चित्रं निर्माय => चित्रम्+ निर्माय नितान्‍तैकान्‍तकान्तं करोति, => नितान्‍त+एकान्‍तकान्तम्+ करोति, तथैवायं कथाकार: => तथैव+अयम्+ कथाकार: स्‍वीयं कथाशिल्‍पं => स्वीयम्+ कथाशिल्‍पम्+ कथाशिल्‍पं वैशिष्टयस्‍य => कथाशिल्‍पम्+ वैशिष्टयस्‍य तदुच्‍चशिखरं प्रापयति => तदुच्‍चशिखरम्+ प्रापयति गन्‍तुं न => गन्तुम्+ न कोऽप्‍यन्‍त: => कोऽपि+अन्यः यद्ययं महनीयो => यदि+अयम्+ महनीयः लेखकशिरोमणिर्मिल‍ति, => लेखकशिरोमणिः+मिलति, तमभिनन्‍दामि’’। => तम्+अभिनन्‍दामि’’। कथाग्रन्‍थवैशिष्टयं प्रशंसन्ति => कथाग्रन्‍थवैशिष्टयम्+ प्रशंसन्ति तत्‍कर्तृत्‍वं चाभिनन्‍दन्ति => तत्‍कर्तृत्‍वम्+ च+अभिनन्‍दन्ति चाभिनन्‍दन्ति => च+अभिनन्‍दन्ति समक्षमुपविष्टस्‍य => समक्षम्+उपविष्टस्‍य नेत्रयोरुल्‍लासप्रकाशविलासो => नेत्रयोः+उल्‍लासप्रकाशविलास: वदनं प्रसादसदनं => वदनम्+ प्रसादसदनम्+ प्रसादसदनं विलोक्‍य => प्रसादसदनम्+ विलोक्‍य स्‍पष्टं ज्ञायते => स्‍पष्टम्+ ज्ञायते सम्‍मर्दावसादोऽवमाननाविषादोऽन्‍त: => सम्‍मर्द+अवसादः+अवमाननाविषादः+अन्‍त: करणमुन्‍मुच्‍य => करणम्+उन्‍मुच्‍य कृतार्थतां गत => कृतार्थताम्+ गत तस्‍याङ्गेषु => तस्‍य+अङ्गेषु काचिदनिर्वचनीया => काचित्+अनिर्वचनीया तस्‍माद्यानात् => तस्‍मात्+यानात् यात्रिणोऽवातरन्। => यात्रिणः+अवातरन्। अतस्‍तयोरासनयोर्मध्‍ये => अतः+तयोः+आसनयोः+मध्‍ये स्थितानां जनानां => स्थितानाम्+ जनानाम्+ जनानां पदप्राकारो => जनानाम्+ पदप्राकार: द्वयोरासनयोर्यात्रिण: => द्वयोः+आसनयोः+यात्रिण: परस्‍परं साम्‍मुख्‍यमवापु:। => परस्‍परम्+ साम्‍मुख्‍यम्+अवापु:। साम्‍मुख्‍यमवापु:। => साम्‍मुख्‍यम्+अवापु:। कियन्‍मात्रं विश्रम्‍य => कियत्+मात्रम्+ विश्रम्‍य पुनर्धावितुमारब्‍धवती। => पुनः+धावितुम्+आरब्‍धवती। कथाग्रन्‍थस्‍तस्‍य => कथाग्रन्‍थः+तस्‍य तस्‍योपचरणं पपात्। => तस्‍य+उपचरणम्+ पपात्। तं ग्रन्‍थमादातुं => तम्+ ग्रन्‍थम्+आदातुम्+ ग्रन्‍थमादातुं करं => ग्रन्‍थम्+आदातुम्+ करम्+ करं प्रसार्यावनमति => करम्+ प्रसार्य+अवनमति प्रसार्यावनमति => प्रसार्य+अवनमति तावत्तस्‍य => तावत्+तस्‍य वृद्धस्‍याननं स्‍पृशन्निव => वृद्धस्‍य+आननम्+ स्‍पृशन्+इव स्‍पृशन्निव => स्‍पृशन्+इव लेखकचित्रस्‍योपरि => लेखकचित्रस्‍य+उपरि ततश्च => ततः+च स्‍वीयं मुखमुन्‍नमय्य => स्वीयम्+ मुखम्+उन्‍नमय्य मुखमुन्‍नमय्य => मुखम्+उन्‍नमय्य वृद्धस्‍याननं पश्चाच्च => वृद्धस्‍य+आननम्+ पश्चात्+च पश्चाच्च => पश्चात्+च लेखकचित्रं भूयो => लेखकचित्रम्+ भूयो ग्रन्थमादाय => ग्रन्थम्+आदाय दत्तदृष्टिरभवत्। => दत्तदृष्टिः+अभवत्। साश्चर्यमुत्‍फुल्‍लनेत्राणि => साश्चर्यम्+उत्‍फुल्‍लनेत्राणि निरतिशयं साम्‍यमवलोकयामासु:। => निरतिशयम्+ साम्‍यम्+अवलोकयामासु:। साम्‍यमवलोकयामासु:। => साम्‍यम्+अवलोकयामासु:। ‘‘किं नामायमेव => ‘‘किम्+ नाम+अयम्+एव नामायमेव => नाम+अयम्+एव लेखकोऽस्‍य => लेखकः+अस्‍य विगतक्षणेष्‍वस्‍माभिर्निराकृत:। => विगतक्षणेषु+अस्‍माभिःनिराकृत:। किं कृतं => किम्+ कृतम्+ कृतं त्‍वया? => कृतम्+ त्‍वया? कोऽयमस्‍माकं प्रज्ञापराध:? => कः+अयम्+अस्‍माकम्+ प्रज्ञापराध:? कुत्रचिदवकाश’’ => कुत्रचित्+अवकाश:’’ तेषां सर्वेषां => तेषाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां मन:स्थितिर्जाता। => सर्वेषाम्+ मन:स्थितिः+जाता। मन:स्थितिर्जाता। => मन:स्थितिः+जाता। तेषां मनोभावमनुभवमहिम्‍ना => तेषाम्+ मन:+अभावम्+अनुभवमहिम्‍ना मनोभावमनुभवमहिम्‍ना => मन:+अभावम्+अनुभवमहिम्‍ना स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव तेषां व्रीडां => तेषाम्+ व्रीडाम्+ व्रीडां निवारयामास-‘‘अलं => व्रीडाम्+ निवारयामास-‘‘अलम्+ निवारयामास-‘‘अलं पश्चात्तापेन => निवारयामास-‘‘अलम्+ पश्चात्तापेन अभिज्ञानं विना => अभिज्ञानम्+ विना कं ज्ञातुं => कम्+ ज्ञातुम्+ ज्ञातुं प्रभवति? => ज्ञातुम्+ प्रभवति? अहमेवास्‍या: => अहम्+एव+अस्‍या: वचनविरामसमनन्‍तरमेव => वचनविरामसम्+अनन्‍तरम्+एव करणास्‍तस्‍य => करणाः+तस्‍य चरणयोर्निपेतु:। => चरणयोः+निपेतु:। नित्‍यं जनसङ्ख्‍याऽभिवर्धनम्। => नित्‍यम्+ जनसङ्ख्‍या+अभिवर्धनम्। जनसङ्ख्‍याऽभिवर्धनम्। => जनसङ्ख्‍या+अभिवर्धनम्। जनसङ्ख्‍यातिभारेण => जनसङ्ख्‍या+अतिभारेण सततं पीड्यते => सततम्+ पीड्यते न्‍यूनातामेति => न्‍यूनताम्+इति कश्चिदप्‍युत्तमो => कश्चित्+अपि+उत्तम: संस्‍थानेष्‍वापणेषु => संस्‍थानेषु+आपणेषु त्‍वेवं भविष्‍येऽपि => तु+एवम्+ भविष्‍ये+अपि भविष्‍येऽपि => भविष्‍ये+अपि स्थितिर्नूनं भयावहा॥4॥ => स्थितिः+नूनम्+ भयावहा॥4॥ कथायां रेलयाने => कथायाम्+ रेलयाने दृश्‍यं सर्वैर्विलोकितम्। => दृश्‍यम्+ सर्वैः+विलोकितम्। सर्वैर्विलोकितम्। => सर्वैः+विलोकितम्। तत्करोति => तत्+करोति मनुष्‍याणामभिज्ञानविनाशनम्॥5॥ => मनुष्‍याणाम्+अभिज्ञानविनाशनम्॥5॥ क्रियतां स => क्रियताम्+ स सुखं लोके => सुखम्+ लोके समाजं विचरन्‍तु => समाजम्+ विचरन्‍तु नदीकूलं प्राप्तवती। => नदीकूलम्+ प्राप्तवती। उत्‍प्‍लुतिं निश्चित्‍य => उत्‍प्‍लुतिम्+ निश्चित्‍य पुनरात्‍मानं सज्‍जीकृतवती। => पुनः+आत्‍मानम्+ सज्‍जीकृतवती। गभीरतमप्रदेशं च => गभीरतमप्रदेशम्+ च दण्‍डायमानाऽभवत्। => दण्‍डायमाना+अभवत्। हस्‍तद्वयमुपरि => हस्‍तद्वयम्+उपरि समयेऽस्मिन् => समये+अस्मिन् तां धृतवान्। => ताम्+ धृतवान्। -अयि.....किमत्र => अयि.....किम्+अत्र किम् आत्‍मघात:? => किम्+ आत्‍मघात:? माम् ....... => माम्+ ....... माम्.....नाऽहं जीवितुमिच्‍छामि। => माम्.....न+अहम्+ जीवितुम्+इच्‍छामि। जीवितुमिच्‍छामि। => जीवितुम्+इच्‍छामि। -किमर्थम्? => किम्+अर्थम्? कथं व्‍याकुला......? => कथम्+ व्‍याकुला......? किमभूत्........? => किम्+अभूत्........? एतादृशजीवनं धारयित्‍वा => एतादृशजीवनम्+ धारयित्‍वा नाऽहं जीवितुमिच्‍छामि। => न+अहम्+ जीवितुम्+इच्‍छामि। जीवितुमिच्‍छामि। => जीवितुम्+इच्‍छामि। आत्‍मानं मोचयितुमयतत्। => आत्मानम्+ मोचयितुम्+अयतत्। मोचयितुमयतत्। => मोचयितुम्+अयतत्। मुक्तिं न => मुक्तिम्+ न प्रकृतिस्‍थाऽभवत्। => प्रकृतिस्‍था+अभवत्। निरन्‍तरं च => निरन्‍तरम्+ च बोधयितुं प्रवृत्त:। => बोधयितुम्+ प्रवृत्त:। -अहं तव => अहम्+ तव समाधानं करिष्‍यामि। => समाधानम्+ करिष्‍यामि। यदिच्‍छसि => यत्+इच्‍छसि तन्‍नूनमहं सम्‍पादयिष्‍यामि। => तत्+नूनम्+अहम्+ सम्‍पादयिष्‍यामि। मुखं च => मुखम्+ च निपुणतरं निरैक्षत। => निपुणतरम्+ निरैक्षत। मुखमण्‍डलं तस्‍या => मुखमण्‍डलम्+ तस्‍या: लज्‍जारुणमभवत्। => लज्‍जारुणम्+अभवत्। किञ्चिदधोवदना => किञ्चित्+अध:+वदना -नाम्‍नाऽहं मधुकर:। => नाम्‍ना+अहम्+ मधुकर:। वास:.......अस्मिन्‍नेव => वास:.......अस्मिन्+एव अहं ते => अहम्+ ते दु:खं दूरीकर्त्तुं => दु:खम्+ दूरीकर्त्तुम्+ दूरीकर्त्तुं प्रतिशृणोमि। => दूरीकर्त्तुम्+ प्रतिशृणोमि। गृहं तव => गृहम्+ तव उदारवचनेऽस्मिन् => उदारवचने+अस्मिन् कियान्‍न => कियान्+न एवमेतादृश: => एवम्+एतादृश: मनोमुक्तं सर्वं => मनः+मुक्तम्+ सर्वम्+ सर्वं स => सर्वम्+ स बहुविधं च => बहुविधम्+ च कर्त्तव्‍यं व्‍यस्‍मरत्। => कर्त्तव्‍यम्+ व्‍यस्‍मरत्। सङ्केतं गर्भे => सङ्केतम्+ गर्भे इयं सावित्री => इयम्+ सावित्री कालमनयत्। => कालम्+अनयत्। परिणामायते। => परिणाम+आयते। पुनस्‍तादृश: => पुनः+तादृश: दीर्घतरं न्‍यश्‍वसीत्। => दीर्घतरम्+ न्‍यश्‍वसीत्। नाऽहमाश्रयमिच्‍छामि, => न+अहम्+आश्रयम्+इच्‍छामि, मार्गरोधं न => मार्गरोधम्+ न दु:खमहं सम्‍यक् => दु:खम्+अहम्+ सम्‍यक् अत्राविश्वासस्‍य => अत्र+अविश्वासस्‍य नास्ति => न+अस्ति सद्योऽहं ते => सद्यः+अहम्+ ते पाणिग्रहणं करिष्‍यामि। => पाणिग्रहणम्+ करिष्‍यामि। पुनश्चमत्‍कृता => पुनः+चमत्‍कृता ‘परमनुभवस्‍य’ => ‘परम्+अनुभवस्‍य’ व्‍यथामजनयत् => व्‍यथाम्+अजनयत् विभाव्‍यावदत्। => विभाव्‍य+अवदत्। अहं न => अहम्+ न प्रस्‍तावमङ्गीकर्त्तुं न => प्रस्‍तावम्+अङ्गीकर्त्तुम्+ न पुनश्चिन्‍तय........, => पुनः+चिन्‍तय........, इदानीमपि => इदानीम्+अपि समयो वर्त्तते। => समय:+ वर्त्तते। अहं तवाभिलाषं => अहम्+ तव+अभिलाषम्+ तवाभिलाषं पूरयितुं => तव+अभिलाषम्+ पूरयितुम्+ पूरयितुं सन्‍नद्ध:। => पूरयितुम्+ सन्‍नद्ध:। चिन्‍तयित्‍वावदत्। => चिन्‍तयित्‍वा+अवदत्। किं भवान् => किम्+ भवान् मां परिणेतुं => माम्+ परिणेतुम्+ परिणेतुं शक्‍नुयात्? => परिणेतुम्+ शक्‍नुयात्? चाभवत्। => च+अभवत्। आत्‍मानं पवित्रीकृतवती। => आत्मानम्+ पवित्रीकृतवती। सानन्‍दमात्‍मानं समर्पयत्। => सानन्‍दम्+आत्‍मानम्+ समर्पयत्। कार्त्तज्ञ्यमनोभूमौ => कार्त्तज्ञ्यमन:+भूमौ ईश्वरं मधुकरं => ईश्वरम्+ मधुकरम्+ मधुकरं च => मधुकरम्+ च नितरां विक्षुब्‍धा। => नितराम्+ विक्षुब्‍धा। दु:खं द्विगुणितम्। => दु:खम्+ द्विगुणितम्। उपार्जनं किमिति => उपार्जनम्+ किम्+इति किमिति => किम्+इति इदानीमपि => इदानीम्+अपि कदाचिदपि => कदाचित्+अपि पर्याप्तं न => पर्याप्तम्+ न कदाचिच्‍च => कदाचित्+च कालं यापयति। => कालम्+ यापयति। अर्धोत्तराऽभवत्। => अर्धोत्तरा+अभवत्। साहचर्यं विलोक्‍य => साहचर्यम्+ विलोक्‍य किमर्थमागत:? => किमर्थम्+आगत:? किमस्ति? => किम्+अस्ति? दूरमपसर......। => दूरम्+अपसर......। गृहमिदं विलोक्‍य => गृहम्+इदम्+ विलोक्‍य सर्वं निह्नुतम्। => सर्वम्+ निह्नुतम्। मधुरं प्रति => मधुरम्+ प्रति परं सा => परम्+ सा सकलमपि => सकलम्+अपि दृश्‍यं जालायितम्। => दृश्‍यम्+ जालायितम्। श्‍यामामबोधयत्। => श्‍यामाम्+अबोधयत्। किमर्थं कुप्‍यसि? => किम्+अर्थम्+ कुप्‍यसि? इयं नि:सहाया..... => इयम्+ नि:सहाया..... शरणं गता। => शरणम्+ गता। किम‍हं वाकरिष्‍यम्........? => किम्+अहम्+ वाकरिष्‍यम्........? गृहं गमिष्‍यति। => गृहम्+ गमिष्‍यति। इयं स्थिति:। => इयम्+ स्थिति:। परमनन्‍यगत्‍या => परम्+अनन्‍यगत्‍या शान्‍ताऽभवत्। => शान्‍ता+अभवत्। आतिथ्‍यं च => आतिथ्‍यम्+ च पुरोऽकरोत्। => पुरः+अकरोत्। हृदयं तु => हृदयम्+ तु कामनायां नानायते => कामनायाम्+ नानायते अस्‍फुटं श्रूयते => अस्‍फुटम्+ श्रूयते मधुकरं प्रति => मधुकरम्+ प्रति श्रोतुं शक्‍नोति => श्रोतुम्+ शक्‍नोति चिन्‍तयितुं प्रभवति। => चिन्‍तयितुम्+ प्रभवति। नदीगर्भस्‍थभ्रमिरिव => नदीगर्भस्‍थभ्रमिः+इव वैचित्र्यं तनोति। => वैचित्र्यम्+ तनोति। शय्यायां श्‍यामां => शय्यायाम्+ श्‍यामाम्+ श्‍यामां प्राबोधयत्। => श्‍यामाम्+ प्राबोधयत्। शान्‍ताऽभवत्। => शान्‍ता+अभवत्। औपचारिकमुपस्‍थापयत् => औपचारिकम्+उपस्‍थापयत् कृतज्ञतां न्‍यवेदयत्। => कृतज्ञताम्+ न्‍यवेदयत्। गृहमुपगत:। => गृहम्+उपगत:। सौप्रस्‍थानिकं व्‍याहर्तुं => सौप्रस्‍थानिकम्+ व्‍याहर्तुम्+ व्‍याहर्तुं स => व्‍याहर्तुम्+ स सावित्रीं निरदिशत्। => सावित्रीम्+ निरदिशत्। मधुकरोऽवदत्। => मधुकरः+अवदत्। गृहमिदं त्‍वदीयम्। => गृहम्+इदम्+ त्‍वदीयम्। अत्रैव => अत्र+एव इदं मिलनक्षेत्रम्। => इदम्+ मिलनक्षेत्रम्। मधुकरोऽवर्णयत्। => मधुकरः+अवर्णयत्। गृहं मे => गृहम्+ मे गृहस्थितिश्च => गृहस्थितिः+च परं विचारः => परम्+ विचारः तवैव। => तव+एव। जीवनधारणार्थं ते => जीवनधारणार्थम्+ ते तवैव। => तव+एव। भूषणमत्र => भूषणम्+अत्र वेशश्च => वेशः+च धाराऽपि => धारा+अपि परसङ्केतं परित्‍यज्‍य => परसङ्केतम्+ परित्‍यज्‍य अतीतं व्‍यसृजत्। => अतीतम्+ व्‍यसृजत्। इदानीं सा => इदानीम्+ सा विमुक्‍ता.............स्‍वाधीना........पुनश्च => विमुक्‍ता.............स्‍वाधीना........पुनः+च माङ्गल्‍यमभिलष्‍य => माङ्गल्‍यम्+अभिलष्‍य सर्वमगृह्णात् => सर्वम्+अगृह्णात् तेषामपि => तेषाम्+अपि शुभागमनं स्‍वीकृतवती => शुभागमनम्+ स्‍वीकृतवती सैका => सा+एका पत्नी.......इयमेव => पत्नी.......इयम्+एव दुरितं हि => दुरितम्+ हि श्‍यामां मानसमानीय => श्‍यामाम्+ मानसमानीय आत्‍मग्‍लानिमनुभवति। => आत्‍मग्‍लानिम्+अनुभवति। कदाचिच्‍च => कदाचित्+च शिखरमागतवतीति। => शिखरम्+आगतवति+इति। तां विलोक्‍य => ताम्+ विलोक्‍य समबोधयत् => सम्+अबोधयत् पश्चादपश्‍यत्। => पश्चात्+अपश्‍यत्। परिचेतुं न => परिचेतुम्+ न कथं वा => कथम्+ वा त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु कथं वा => कथम्+ वा इयं ग्रामसखी => इयम्+ ग्रामसखी मानसमागच्‍छेत्? => मानसम्+आगच्‍छेत्? कथमागता? => कथम्+आगता? त्‍वमिदानीं कुत्र => त्‍वम्+इदानीम्+ कुत्र कथं प्रवर्त्तसे......? => कथम्+ प्रवर्त्तसे......? किं पुन: => किम्+ पुन: किमन्‍यत् => किम्+अन्‍यत् पन्‍थानं पश्‍यति। => पन्‍थानम्+ पश्‍यति। आत्‍मगतिं समीकृत्‍य => आत्‍मगतिम्+ समीकृत्‍य विद्वाँश्चासीत्। => विद्वान+च+आसीत्। मावलीपत्तनं हि => मावलीपत्तनम्+ हि वसतिरेका। => वसतिः+एका। प्रायशस्त्रिंशत्- => प्रायश:+त्रिंशत्- सहस्रमानवामात्रासीन्निवास:। => सहस्रमानवामात्रासीत्+निवास:। लक्षद्वयात्‍मकं धनमित: => लक्षद्वयात्‍मकम्+ धनम्+इत: धनमित: => धनम्+इत: सुमनोहरश्चास्‍त्‍येक: => सुमनोहरः+च+अस्‍ति+एक: सेवकानुसेवकैर्नानाविधवाहनै:, => सेवकानुसेवकैः+नानाविधवाहनै:, गोमहिषीभिश्च => गोमहिषीभिः+च समृद्धिमानासीत्। => समृद्धिमान्+आसीत्। मावलीपत्तनं चैकतो => मावलीपत्तनम्+ च+एकत: चैकतो => च+एकत: हरितहरितेनोच्‍चतरेण => हरितहरितेन+उच्‍चतरेण समावृतमन्‍यतश्च => समावृतम्+अन्‍यतः+च पर्वतं संस्‍पृशतैकेन => पर्वतम्+ संस्‍पृशता+एकेन संस्‍पृशतैकेन => संस्‍पृशता+एकेन सुशोभितं कामप्‍यनन्‍यकमनीयतां => सुशोभितम्+ काम्+अपि+अनन्‍यकमनीयताम्+ कामप्‍यनन्‍यकमनीयतां धत्त। => काम्+अपि+अनन्‍यकमनीयताम्+ धत्त। सरश्चैतत् => सरः+च+एतत् परितोऽपि => परितः+अपि योजनमितविस्‍तृतं, => योजनमितविस्‍तृतम्+, फुल्‍लकमलयुतं नानाविधजलचरयतुं => फुल्‍लकमलयुतम्+ नानाविधजलचरयुतम्+ नानाविधजलचरयतुं च। => नानाविधजलचरयुतम्+ च। केवलं मीनानामेवात्र => केवलम्+ मीनानाम्+एव+अत्र मीनानामेवात्र => मीनानाम्+एव+अत्र अप्‍यत्र => अपि+अत्र रायकृष्‍णसिंहस्‍याज्ञां सम्‍प्राप्‍य => रायकृष्‍णसिंहस्‍य+आज्ञाम्+ सम्‍प्राप्‍य मकरमृगयार्थमत्र => मकरमृगयार्थम्+अत्र सरसस्‍त‍टवर्तित्त्‍वाच्‍च => सरसः+त‍टवर्तित्त्‍वात्+च सुप्रसिद्धिमाप => सुप्रसिद्धिमृ+आप स्‍थानमेतत्। => स्‍थानम्+एतत्। प्रजाश्चात्रत्‍या => प्रजाः+च+अत्रत्‍या: रायकृष्‍णसिंहमनुरक्ता => रायकृष्‍णसिंहम्+अनुरक्ता: स्‍वयं कृष्‍णसिंहश्च => स्वयम्+ कृष्‍णसिंहः+च कृष्‍णसिंहश्च => कृष्‍णसिंहः+च प्रजाजनैरस्ति => प्रजाजनैः+अस्ति समृद्धिमापन्‍ने => समृद्धिम्+आपन्‍ने एकैव => एक+एव पञ्चपञ्चाशद्वर्षदेशीयस्‍याप्‍यस्‍य => पञ्चपञ्चाशद्ववर्षदेशीयस्‍य+अपि+अस्‍य नासीत् => न+आसीत् विवाहद्वयं सञ्जातम्। => विवाहद्वयम्+ सञ्जातम्। विवाहाद्दशवर्षानन्‍तरं दिवंगता, => विवाहात्+दशवर्षानन्‍तरम्+ दिवंगता, नितान्‍तं सन्‍तानविरहितैव। => नितान्‍तम्+ सन्‍तानविरहिता+एव। सन्‍तानविरहितैव। => सन्‍तानविरहिता+एव। ततश्च => ततः+च एताद्विवाहानन्‍तरमपि => एतद्विवाहानन्‍तरम्+अपि बहुवर्षाण्‍यतीतानि। => बहुवर्षाणि+अतीतानि। परं नाभवत्‍सन्‍ततिलाभ:। => परम्+ न+अभवत्+सन्‍ततिलाभ:। नाभवत्‍सन्‍ततिलाभ:। => न+अभवत्+सन्‍ततिलाभ:। तान्त्रिकमनुष्ठानमित्‍यादि => तान्त्रिकम्+अनुष्ठानम्+इत्‍यादि मैथिलस्‍तान्त्रिक: => मैथिलः+तान्त्रिक: प्रत्‍यहं सौधस्‍येवैकस्मिन् => प्रति+अहम्+ सौधस्‍य+एव+एकस्मिन् सौधस्‍येवैकस्मिन् => सौधस्‍य+एव+एकस्मिन् भगवतीं प्रतिष्ठापनाद्युपचारै: => भगवतीम्+ प्रतिष्ठापनात्+उपचारै: प्रतिष्ठापनाद्युपचारै: => प्रतिष्ठापनात्+उपचारै: देवतानां प्रसाद: => देवतानाम्+ प्रसाद: प्रासूतैकं सुन्‍दरं => प्रासूता+एकम्+ सुन्‍दरम्+ सुन्‍दरं कुमारम्। => सुन्‍दरम्+ कुमारम्। एकवर्षं यावत् => एकवर्षम्+ यावत् बालस्‍यास्‍य => बालस्‍य+अस्‍य बालं संरक्षितवान्। => बालम्+ संरक्षितवान्। चातिसामान्‍यतयैव => च+अतिसामान्‍यतया+एव स्‍नान-सूर्यपूजादिभिरत्‍यावश्‍यककार्यजातैरेव => स्‍नान-सूर्यपूजादिभिः+अत्यावश्‍यककार्यजातै:+एव नातिसमारोहेण => न+अतिसमारोहेण अत्रासीन्‍महत् => अत्र+आसीत्+महत् नितान्‍तं भयानकरूपैका => नितान्‍तम्+ भयानकरूपा+एका भयानकरूपैका => भयानकरूपा+एका सायं प्रातर्मध्‍याह्ने => सायम्+ प्रातः+मध्‍याह्ने प्रातर्मध्‍याह्ने => प्रातः+मध्‍याह्ने दन्‍तान्‍दर्शयन्‍ती => दन्‍तान्+दर्शयन्‍ती तद्दर्शनसमकालमेव => तद्दर्शनसमकालम्+एव निधायातित्‍वरया => निधाय+अतित्‍वरया स्‍वगृहमाविशन्ति। => स्‍वगृहम्+आविशन्ति। स्‍वगृहं यदि => स्‍वगृहम्+ यदि गृहमाविशन्ति। => गृहम्+आविशन्ति। डाकिनीति => डाकिनी+इति किशोरकाणां रवेण => किशोरकाणाम्+ रवेण तदानीं समपूर्यत => तदानीम्+ समपूर्यत विषये-वैकुण्‍ठीति => विषये-वैकुण्‍ठी+इति सैषा => सा+एषा राजपरिवारस्‍यैव => राजपरिवारस्‍य+एव योषिदासीत्। => योषिता+आसीत्। एवेयं वयसा => एव+इयम्+ वयसा मासद्वयानन्‍तरमेवास्‍या => मासद्वयानन्‍तरम्+एव+अस्‍या: पत्‍युर्विरहजं महच्‍छोकं => पत्‍युः+विरहजम्+ महच्छोकम्+ महच्‍छोकं दधानानीयं => महच्छोकम्+ दधानापीयम्+ दधानानीयं पुत्रलाभेनात्‍मानमुपलालयति => दधानापीयम्+ पुत्रलाभेन+आत्‍मानम्+उपलालयति पुत्रलाभेनात्‍मानमुपलालयति => पुत्रलाभेन+आत्‍मानम्+उपलालयति बालं प्रेम्‍णा => बालम्+ प्रेम्‍णा कालं सुखेन => कालम्+ सुखेन शरीरकान्तिरस्‍या => शरीरकान्तिः+अस्‍या: सुन्‍दरीति => सुन्‍दरी+इति वक्तुं युज्‍यते। => वक्तुम्+ युज्‍यते। पतित्‍वाच्‍चेयं सर्वस्‍यापि => पतित्‍वात्+च+इयम्+ सर्वस्‍य+अपि सर्वस्‍यापि => सर्वस्‍य+अपि ग्रामवासिजनस्‍यासीद् => ग्रामवासिजनस्‍य+आसीद् एवास्‍यां सहानुभूतिं => एव+अस्‍याम्+ सहानुभूतिम्+ सहानुभूतिं समादरं => सहानुभूतिम्+ समादरम्+ समादरं च => समादरम्+ च परं हन्‍त! => परम्+ हन्‍त! शिशुरपि => शिशुः+अपि वर्षद्वयानन्‍तरमेव => वर्षद्वयानन्‍तरम्+एव इत्‍यहो => इति+अहो दु:खगिरिरेवापतित:। => दु:खगिरिः+एव+आपतित:। शिशोर्मृत्‍युसमकालमेवैषा => शिशोः+मृत्युसमकालम्+एव+एषा प्रमत्ताऽभवत्। => प्रमत्ता+अभवत्। मृतं शिशु => मृतम्+ शिशुम्+ शिशु कराभ्‍यां => शिशुम्+ कराभ्‍याम्+ कराभ्‍यां धृत्त्‍वाऽऽट्टाहसं => कराभ्‍याम्+ धृत्त्‍वा+अट्टाहसम्+ धृत्त्‍वाऽऽट्टाहसं विमुञ्चन्‍ती => धृत्त्‍वा+अट्टाहसम्+ विमुञ्चन्‍ती सैषा => सा+एषा सम्‍भ्रान्‍तैर्ग्रामजनै: => सम्‍भ्रान्‍तैः+ग्रामजनै: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि शिशुश्चाङ्कादस्‍या => शिशुः+च+अङ्कात्+अस्‍या: आच्छिद्यान्‍तर्भूमौ => आच्छिद्य+अन्‍तः+भूमौ समाधिं नीत:। => समाधिम्+ नीत:। आरभ्‍यैवेयं भ्रान्‍ता, => आरभ्‍य+एव+इयम्+ भ्रान्‍ता, यदप्‍यशनादिकं प्राप्‍यते => यत्+अपि+अशनादिकम्+ प्राप्‍यते तदेव => तत्+एव ततश्च => ततः+च किमप्‍यशनादिकं न => किमपि+अशनादिकम्+ न ग्रामवासिजनस्‍तु => ग्रामवासिजनः+तु एवैनां भिक्षादानै: => एव+एनाम्+ भिक्षादानै: किशोरकाणां बालकबालिकानां => किशोरकाणाम्+ बालकबालिकानाम्+ बालकबालिकानां च => बालकबालिकानाम्+ च सेयं क्रीडनकमभवत्। => सा+इयम्+ क्रीडनकम्+अभवत्। क्रीडनकमभवत्। => क्रीडनकम्+अभवत्। कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति तां हसन्ति, => ताम्+ हसन्ति, धूलिक्षेपादिकं तां => धूलिक्षेपादिकम्+ ताम्+ तां प्रति => ताम्+ प्रति इयं च => इयम्+ च ताननुधावन्‍ती => तानन्+अधावन्‍ती भक्षयिष्‍यामीत्‍युच्‍चैर्वदति => भक्षयिष्‍यामि+इति+उच्‍चैः+वदति श्रुतं कुण्‍ठा => श्रुतम्+ कुण्‍ठा गतेति। => गत+इति। ततश्च => ततः+च श्रुतं क्‍वापि => श्रुतम्+ क्‍वापि केनाप्‍यघोरिणा => केनापि+अघोरिणा शिष्‍यत्‍वमापन्‍ना। => शिष्‍यत्‍वम्+आपन्‍ना। विक्षिप्‍तताऽस्‍या => विक्षिप्‍तता+अस्‍या कान्‍यपि => कानि+अपि विशेषतश्च => विशेषतः+च इयं पुनर्ग्रामे => इयम्+ पुनः+ग्रामे पुनर्ग्रामे => पुनः+ग्रामे भ्रान्‍तत्‍वमस्‍या => भ्रान्‍तत्‍वम्+अस्‍या नासीत्। => न+आसीत्। परं सौन्‍दर्यमस्‍यास्तिरोऽभवत् => परम्+ सौन्‍दर्यम्+अस्‍याः+तिरोऽभवत् सौन्‍दर्यमस्‍यास्तिरोऽभवत् => सौन्‍दर्यम्+अस्‍याः+तिरोऽभवत् वर्णश्च => वर्णः+च चास्‍त्‍येवेति। => च+अस्‍ति+एव+इति। ग्रामस्‍यैकदेशे => ग्रामस्‍य+एकदेशे वृक्षाधस्‍तात्तिष्ठन्‍तीयं ग्रामजनै: => वृक्षाधस्‍तात्+तिष्ठन्‍ति+इयम्+ ग्रामजनै: तत्रैवैका => तत्रैव+एका लोकैस्‍तत्रैवेयं निवासमकरोत्। => लोकैः+तत्रैव+इयम्+ निवासम्+अकरोत्। निवासमकरोत्। => निवासम्+अकरोत्। परं ग्रामे => परम्+ ग्रामे भयमेकमागतम्। => भयम्+एकम्+आगतम्। मृत्‍युमुपयान्‍तोऽधिकसंख्‍यायां दृष्टा, => मृत्‍युम्+उपयान्‍तः+अधिकसंख्‍यायाम्+ दृष्टा:, अनयैव => अनया+एव परं प्रत्‍यक्षतस्तु => परम्+ प्रत्‍यक्षतः+तु प्रत्‍यक्षतस्तु => प्रत्‍यक्षतः+तु केवलमेतदेव => केवलम्+एतत्+एव श्रुतं यद् => श्रुतम्+ यद् अल्‍पवयस्‍कं कमपि => अल्‍पवयस्‍कम्+ कमपि शिशुं यदि => शिशुम्+ यदि कुण्‍ठालोकयति, => कुण्‍ठा+आलोकयति, दर्शनानन्तरमेव => दर्शनानन्तरम्+एव रक्ताभावमापन्‍न: => रक्ताभावम्+आपन्‍न: द्वित्रदिनाननतरं च => द्वित्रदिनानन्तरम्+ च पञ्चत्‍वमापद्यते। => पञ्चत्‍वम्+आपद्यते। एतदेव => एतत्+एव कारणं यत् => कारणम्+ यत् सुवासिन्‍यस्‍तां श्रुत्‍वैवागच्‍छन्‍तीं => सुवासिन्‍यः+ताम्+ श्रुत्‍वा+एव+आगच्‍छन्‍तीम्+ श्रुत्‍वैवागच्‍छन्‍तीं स्‍वकान् => श्रुत्‍वा+एव+आगच्‍छन्‍तीम्+ स्‍वकान् बालानङ्के => बालान्+अङ्के गृहमाविशन्‍तीति। => गृहम्+आविशन्‍ति+इति। रायकृष्‍णसिंहपरिजनेनापि => रायकृष्‍णसिंहपरिजनेन+अपि एकवर्षं यावत् => एकवर्षम्+ यावत् सौधपार्श्‍वेऽपि => सौधपार्श्‍वे+अपि समागच्‍छेदिति। => समागच्‍छेत्+इति। शिशूनां बहु => शिशूनाम्+ बहु संख्‍यायां मरणं => संख्‍यायाम्+ मरणम्+ मरणं चावलोक्‍य => मरणम्+ च+अवलोक्‍य चावलोक्‍य => च+अवलोक्‍य उत्‍सवादिकं च => उत्‍सवादिकम्+ च नाऽकरोत्। => न+अकरोत्। दिनद्वयानन्‍तरं कुमारस्‍य => दिनद्वयानन्‍तरम्+ कुमारस्‍य प्रथमवर्षपूर्त्तिरभिनववर्षप्रवेशश्च => प्रथमवर्षपूर्त्तिः+अभिनववर्षप्रवेशः+च इदानीं रायमहोदयस्‍य => इदानीम्+ रायमहोदयस्‍य परिजनैर्गृहसदस्‍यैर्विशेषतश्‍च => परिजनैः+गृहसदस्‍यैः+विशेषतः+च चरमेऽस्मिन् => चरमे+अस्मिन् कुमारोऽयमुपलब्‍ध:। => कुमारः+अयम्+उपलब्‍ध:। सर्वेषां व्‍यवहारिजनानामाह्वानेन, => सर्वेषाम्+ व्‍यवहारिजनानाम्+आह्वानेन, व्‍यवहारिजनानामाह्वानेन, => व्‍यवहारिजनानाम्+आह्वानेन, समादरणीयानामाशीर्वचोभिर्बालो => समादरणीयानाम्+आशीर्वचोभिः+बाला: सोल्‍लासं स्‍वीकृतोऽयं => सोल्लासम्+ स्‍वीकृतः+अयम्+ स्‍वीकृतोऽयं प्रस्‍तावो => स्‍वीकृतः+अयम्+ प्रस्‍ताव: मन्त्रिणमाहूय => मन्त्रिणम्+आहूय सम्‍भृयतामिति। => सम्‍भृयताम्+इति। आहूयन्तामिति => आहूयन्ताम्+इति कार्यनियुक्ता यत्र => कार्यनियुक्ता:+ यत्र महन्‍महानसप्रकोष्ठे => महत्+महानसप्रकोष्ठे नगरादहूता: => नगरात्+आहूता: गायिकाश्च => गायिकाः+च तासां चावास: => तासाम्+ च+आवास: चावास: => च+आवास: दिनद्वयं क्षणादिव => दिनद्वयम्+ क्षणात्+इव क्षणादिव => क्षणात्+इव व्‍यतीतं कार्यरतानां => व्‍यतीतम्+ कार्यरतानाम्+ कार्यरतानां मावलीपत्तनवासजिनानाम्। => कार्यरतानाम्+ मावलीपत्तनवासजिनानाम्। अपूर्वैव => अपूर्वा+एव शोभास्ति-अद्य => शोभा+अस्ति-अद्य प्रत्‍येकं रथ्‍यासु => प्रत्येकम्+ रथ्‍यासु जलसेचनं कृतम्। => जलसेचनम्+ कृतम्। कुम्‍भा नैकवर्णरञ्जिता => कुम्‍भा:+ नैकवर्णरञ्जिता:+ नैकवर्णरञ्जिता यत्र => नैकवर्णरञ्जिता:+ यत्र तत्रोस्‍थलेशु => तत्र+उच्चस्‍थलेषु ग्राममुखादाभ्‍य => ग्राममुखात्+आभ्‍य: सौधपर्यन्‍तं कदलीस्‍तम्‍भनिर्मितानि => सौधपर्यन्‍तम्+ कदलीस्‍तम्‍भनिर्मितानि द्वाराण्‍यनेकानि => द्वाराणि+अनेकानि छविस्‍त्‍वन्‍यतमैव। => छविः+तु+अन्‍यतम+एव। एकवेशधारिणां सेवकानां => एकवेशधारिणाम्+ सेवकानाम्+ सेवकानां स्‍व => सेवकानाम्+ स्‍व नियुक्तानामनुधावतां पङ्क्तिं => नियुक्तानाम्+अनुधावताम्+ पङ्क्तिम्+ पङ्क्तिं विलोक्‍य => पङ्क्तिम्+ विलोक्‍य साकारतां धत्ते। => साकारताम्+ धत्ते। सौधस्‍यैकस्मिन् => सौधस्‍य+एकस्मिन् महार्हसिंहासनासन्‍दीनां च => महार्हसिंहासनासन्‍दीनाम्+ च जनस्‍तत्रैवोपवेशनीयो => जनः+तत्रैव+उपवेशनीय: दुन्‍दुभिघोषस्‍तु => दुन्‍दुभिघोषः+तु उष:कालादेव => उष:कालात्+एव चानीतान्‍यनेनोपायनानि। => च+आनीतानि+अनेन+उपायनानि। पत्तनं प्राप्तेनानेन => पत्तनम्+ प्राप्तेन+आनेन प्राप्तेनानेन => प्राप्तेन+आनेन सम्‍भारोऽवलोकितस्‍तदा => सम्‍भारः+अवलोकितः+तदा रायमहोदयस्‍यापत्तिजनकं न => रायमहोदयस्‍य+आपत्तिजनकम्+ न उत्‍सवस्‍यास्‍य => उत्‍सवस्‍य+अस्‍य मयैव => मया+एव वोढूं शक्‍यते। => वोढुम्+ शक्‍यते। तादृशीच्‍छा => तादृशी+इच्‍छा रायमहाशयमनुकूलयेदिति। => रायमहाशयम्+अनुकूलयेत्+इति। ‘अहं तथा => ‘अहम्+ तथा आज्ञप्‍तश्च => आज्ञप्‍तः+च सेवकेनोक्तं दर्शनमभिलषन्‍ती => सेवकेन+उक्तम्+ दर्शनम्+अभिलषन्‍ती दर्शनमभिलषन्‍ती => दर्शनम्+अभिलषन्‍ती समीपमुपसर्पतीति। => समीपम्+उपसर्पति+इति। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव निर्मक्षिकत्‍वं सम्‍पादितम्। => निर्मक्षिकत्‍वम्+ सम्‍पादितम्। राज्ञोक्तम् - => राज्ञा+उक्तम्+ - श्रुतं भवता => श्रुतम्+ भवता ममायं भ्राता => मम+अयम्+ भ्राता किं चिकीर्षतीति? => किम्+ चिकीर्षति+इति? चिकीर्षतीति? => चिकीर्षति+इति? सविनयं कथितवान् => सविनयम्+ कथितवान् किमप्‍यन्‍यत्, => किमपि+अन्‍यत्, भवतामापत्तिजनकं न => भवताम्+आपत्तिजनकम्+ न सर्वोऽपि => सर्वः+अपि भवेदिति। => भवेत्+इति। सस्मितमुक्तम्, => सस्मितम्+उक्तम्, युक्तं हि => युक्तम्+ हि परमेवं क्रियताम्, => परम+एवम्+ क्रियताम्, सम्‍मानं रक्षितं => सम्‍मानम्+ रक्षितम्+ रक्षितं भवेत्, => रक्षितम्+ भवेत्, भवतामिच्‍छापूर्त्तिश्च => भवताम्+इच्‍छापूर्त्तिः+च अद्यैवोत्‍सवे => अद्य+एव+उत्‍सवे समागतानां प्राघुणिकानां => समागतानाम्+ प्राघुणिकानाम्+ प्राघुणिकानां पुरतो => प्राघुणिकानाम्+ पुरत: यदुत्‍सवोऽयं दिनद्वयं => यत्+उत्‍सवः+अयम्+ दिनद्वयम्+ दिनद्वयं यावत् => दिनद्वयम्+ यावत् अद्यासिमन्‍नस्‍माकमेव => अद्य+अस्मिन्+अस्‍माकम्+एव प्रातरारभ्‍य => प्रातः+आरभ्‍य मरुत्तरयानानामागमनं प्रारब्‍धम्। => मरुत्तरयानानाम्+आगमनम्+ प्रारब्‍धम्। श्रीरायमहोदयश्च => श्रीरायमहोदयः+च समागतानां सत्‍करणाय => समागतानाम्+ सत्‍करणाय एवावतिष्ठेते। => एव+अवतिष्ठेते। महार्हासनान्‍यलङ्कृतवन्‍त:। => महार्हासनानि+अलङ्कृतवन्‍त:। जनाश्च => जनाः+च आगन्‍तुकानां सत्‍कारकरणे => आगन्‍तुकानाम्+ सत्‍कारकरणे पार्श्‍वभूतेभ्‍योऽनेकग्रामेभ्‍य: => पार्श्‍वभूतेभ्‍यः+अनेकग्रामेभ्‍य: समागतैर्ग्रामवासिजनै: => समागतैः+ग्रामवासिजनै: पत्तनमेतत् => पत्तनम्+एतत् परिपूरितमिव, => परिपूरितम्+इव, रिक्तं किमपि => रिक्तम्+ किमपि स्‍थानं विलोक्‍यते। => स्‍थानम्+ विलोक्‍यते। अथाभिजिद्वेलायां सञ्जात => अथ+अभिजित्+वेलायाम्+ सञ्जात वैदिकैर्माङ्गलिकै => वैदिकैः+माङ्गलिकै रक्षापरैर्वेदमन्‍त्रैर्बालस्‍याभिषेको => रक्षापरैःवेदमन्‍त्रैः+बालस्‍य+अभिषेकः महोदयेनानेकविधं तान्त्रिकमारक्षणं => महोदयेन+अनेकविधम्+ तान्त्रिकम्+आरक्षणम्+ तान्त्रिकमारक्षणं विहितं => तान्त्रिकम्+आरक्षणम्+ विहितम्+ विहितं बालस्‍य। => विहितम्+ बालस्य। गणपतिपूजनादि-मार्कण्‍डेयपूजनं यावत् => गणपतिपूजनादि-मार्कण्‍डेयपूजनम्+ यावत् सर्वोऽपि => सर्वः+अपि सुवासिन्‍यश्च => सुवासिन्‍यः+च यथाविधमारार्त्तिक्‍यं विहितवत्‍य:। => यथाविधम्+आरार्त्तिक्‍यम्+ विहितवत्‍य:। प्राधुणिकैश्चानेकविधमहार्घोपायनप्रदानैराशीर्वचोभिश्च => प्राघुणिकैः+च+अनेकविधमहार्घोपायनप्रदानैः+आशीर्वचोभिः+च ततश्च => ततः+च विश्रामार्थं बाल: => विश्रामार्थम्+ बाल: प्रापितोऽन्‍त:पुरे। => प्रापितः+अन्‍त:पुरे। समागतानां भोजनादिव्‍यवस्‍थायां => समागतानाम्+ भोजनादिव्‍यवस्‍थायाम्+ भोजनादिव्‍यवस्‍थायां श्री => भोजनादिव्‍यवस्‍थायाम्+ श्री त्रुटिर्विलोक्‍यते। => त्रुटिः+विलोक्‍यते। सर्वोऽपि => सर्वः+अपि स्‍वग्रामवासिनामन्‍यग्रामेभ्‍य => स्‍वग्रामवासिनाम्+अन्‍यग्रामेभ्‍य आगतानां च => आगतानाम्+ च आसीद्यत् => आसीत्+यत् कश्चिदपि => कश्चित्+अपि गच्‍छेदिति => गच्‍छेत्+इति सेवकैस्‍तथा => सेवकैः+तथा सर्वोऽपि => सर्वः+अपि भोजनादिकं प्राप्तवान्। => भोजनादिकम्+ प्राप्तवान्। जयकारश्च => जयकारः+च ग्रामजनैर्बहुवारं विहित:। => ग्रामजनैः+बहुवारम्+ विहित:। भोजनसमाप्तावपराह्णकाल: => भोजनसमाप्तौ+अपराह्णकाल: इदानीं नृत्‍यगायनादिविनोद‍ => इदानीम्+ नृत्‍यगायनादिविनोद‍: ग्रामवासिभिर्लोकगीतान्‍युपन्‍यस्‍तानि, => ग्रामवासिभिः+लोकगीतानि+उपन्‍यस्‍तानि, विविधानां व्‍यायामकलानां => विविधानाम्+ व्‍यायामकलानाम्+ व्‍यायामकलानां प्रदर्शनं => व्‍यायामकलानाम्+ प्रदर्शनम्+ प्रदर्शनं जातम्। => प्रदर्शनम्+ जातम्। सामूहिकं नर्तनमुपन्‍यस्‍तम्। => सामूहिकम्+ नर्तनम्+उपन्‍यस्‍तम्। नर्तनमुपन्‍यस्‍तम्। => नर्तनम्+उपन्‍यस्‍तम्। तदेतत्‍सर्वं नागरिकाणां => तत्+एताम्+सर्वम्+ नागरिकाणाम्+ नागरिकाणां कृतेऽपि => नागरिकाणाम्+ कृते+अपि कृतेऽपि => कृते+अपि विनोदपरं जातमित्‍यहो => विनोदपरम्+ जातम्+इति+अह: जातमित्‍यहो => जातम्+इति+अह: ग्रामवासिनां कलाभिज्ञता। => ग्रामवासिनाम्+ कलाभिज्ञता। नगरादागताया => नगरात्+आगताया: शास्‍त्रीयं रागगायनं => शास्‍त्रीयम्+ रागगायनम्+ रागगायनं श्रुत्‍वा => रागगायनम्+ श्रुत्‍वा इवाभवल्‍लोक:। => इव+अभवत्+लोक:। नृत्‍यमवलोक्‍य => नृत्‍यम्+अवलोक्‍य आत्‍मावस्थितिमेव => आत्‍मावस्थितिम्+एव पादक्षेपरीतिमवलोक्‍य => पादक्षेपरीतिम्+अवलोक्य साधुरिति => साधुः+इति बहुतरमुक्तवान्। => बहुतरम्+उक्तवान्। सुमहदानन्‍दस्‍यान्‍दोलनमिव => सुमहदानन्‍दस्‍य+आन्‍दोलनम्+इव परं हन्‍त! => परम्+ हन्‍त! कोऽयं व्‍याघात: => कः+अयम्+ व्‍याघात: डाकिनीति => डाकिनी+इति परिव्‍याप्तमन्‍त:पुरम्। => परिव्‍याप्तम्+अन्‍त:पुरम्। अस्मिन्‍नुत्‍सवविषये => अस्मिन्+उत्‍सवविषये स्‍वयं रायमहोदयेन => स्वयम्+ रायमहोदयेन विचारितं न => विचारितम्+ न कुत्राप्‍युपलब्‍धेन => कुत्रापि+उपलब्‍धेन मुखमाच्‍छाद्य, => मुखम्+आच्‍छाद्य, सुवासिनीभिस्‍तदा => सुवासिनीभिः+तदा साटृटहासं प्रोक्तवती, => साटृटहासम्+ प्रोक्तवती, सुन्‍दरोऽयं बालक => सुन्‍दरः+अयम्+ बालक: सर्वासां पादेभ्‍यो => सर्वासाम्+ पादेभ्‍यः प्रस्‍खलितेव। => प्रस्‍खलिता+इव। कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति ध्‍वनिश्रवणसमकालमेव => ध्‍वनिश्रवणसमकालम्+एव सत्‍वरं बालस्‍य => सत्‍वरम्+ बालस्‍य तीष्ठन्‍तीमेनामद्राक्षीत्। => तिष्ठन्‍तीम्+एनाम्+अद्राक्षीत्। महोदयश्चान्‍त:पुर => महोदयः+च+अन्‍त:पुरे तदानीमासीत्। => तदानीम्+आसीत्। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति ध्‍वनिं सत्‍वरं => ध्‍वनिम्+ सत्‍वरम्+ सत्‍वरं सदसि => सत्‍वरम्+ सदसि कर्णेऽकथयत्। => कर्णे+अकथयत्। सत्‍वरमन्‍त:पुरे => सत्‍वरम्+अन्‍त:पुरे गन्‍तव्‍यमिति। => गन्‍तव्‍यम्+इति। सहसोदतिष्ठत्-अन्‍त:पुराभिमुखं च => सहसा+उत्तिष्ठत्-अन्‍त:पुराभिमुखम्+ च किं जातमिति। => किम्+ जातम्+इति। जातमिति। => जातम्+इति। तेनोक्तम्- => तेन+उक्तम्- मुखमाच्‍छाद्य => मुखम्+आच्‍छाद्य कुण्‍ठाऽन्‍त:पुरे => कुण्‍ठा+अन्‍त:पुरे बालकं लोकयन्‍ती => बालकम्+ लोकयन्‍ती श्रुतिसमकालमेव => श्रुतिसमकालम्+एव इवाभवत्-कण्‍ठश्चास्‍य => इव+अभवत्-कण्‍ठः+च+अस्‍य शुष्कतां गत:। => शुष्कताम्+ गत:। कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि आत्‍मानं द्रढीकृत्‍यान्‍त:-पुरे => आत्मानम्+ द्रढीकृत्‍य+अन्‍त:पुरे द्रढीकृत्‍यान्‍त:-पुरे => द्रढीकृत्‍य+अन्‍त:पुरे तेनैकस्‍यां स्‍थाल्‍यां => तेन+एकस्‍याम्+ स्‍थाल्याम्+ स्‍थाल्‍यां मिष्ठान्‍नफलादिकं => स्‍थाल्याम्+ मिष्ठान्‍नफलादिकम्+ मिष्ठान्‍नफलादिकं संस्‍थाप्‍य => मिष्ठान्‍नफलादिकम्+ संस्‍थाप्‍य सादरं प्रोक्तवान्, => सादरम्+ प्रोक्तवान्, अहोभाग्‍यं मदीयं => अहोभाग्‍यम्+ मदीयम्+ मदीयं यदत्रभवती => मदीयम्+ यत्+अत्र+भवती यदत्रभवती => यत्+अत्र+भवती गृह्यतामेतन्मिष्ठान्‍नं फलानि => गृह्यताम्+एतत्+मिष्ठान्‍नम्+ फलानि शुभाशीर्वचोभिश्च => शुभाशीर्वचोभिः+च किमिति => किम्+इति नहीति’ => नहि+इति’ गृहीतं तया, => गृहीतम्+ तया, मिष्ठान्‍नादिकं शनै: => मिष्ठान्‍नादिकम्+ शनै: शनैश्च => शनैः+च सौधाद्विनिर्गता। => सौधात्+विनिर्गता। परं किमेतत्। => परम्+ किम्+एतत्। किमेतत्। => किम्+एतत्। मुखं परिम्‍लानं, => मुखम्+ परिम्‍लानम्, शरीराल्‍लालिमा => शरीरात्+लालिमा गच्‍छतीव, => गच्‍छति+इव, तत्‍कालमाहूतो => तत्‍कालम्+आहूत: चैको => च+एक: सप्रार्थनं समाहूतो => सप्रार्थनम्+ समाहूत: रोगनिदानार्थं सयन्‍त्रो => रोगनिदानार्थम्+ सयन्‍त्र: तेनोक्तं रोगस्तु => तेन+उक्तम्+ रोगः+तु रोगस्तु => रोगः+तु परं रक्तलोप: => परम्+ रक्तलोप: कथमभवदिति => कथम्+अभवत्+इति वैद्यमहोदयश्च => वैद्यमहोदयः+च नाडीपरीक्षानन्‍तरमुक्तवान् => नाडीपरीक्षानन्‍तरम्+उक्तवान् नास्‍त्‍येव => न+अस्ति+एव परं क्रमश: => परम्+ क्रमश: क्षीयतेऽयं बाल => क्षीयते+अयम्+ बाल: सदानन्‍दझामहोदयैश्च => सदानन्‍दझामहोदयैः+च विहितोऽनेकविध: => विहितः+अनेकविध: परं क्रमक्रमशो => परम्+ क्रमक्रमश: मृत्‍युमुपसर्पतो => मृत्‍युम्+उपसर्पत: नाभवत्। => न+अभवत्। मावलीपत्तनं हि => मावलीपत्तनम्+ हि तदानीं दु:खसमुद्रे => तदानीम्+ दु:खसमुद्रे मग्‍नमिव => मग्नम्+इव शून्‍यं प्रतीयते => शून्‍यम्+ प्रतीयते इदानीमपि => इदानीम्+अपि मूर्च्छितैवास्‍ते। => मूर्च्छित्+एतैवास्‍ते। वैद्यद्राक्तरसहयोगोपचारश्च => वैद्यद्राक्तरसहयोगोपचारः+च द्राक्तरमहोदयेनोक्तं च => द्राक्तरमहोदयेन+उक्तम्+ च प्रातरस्‍य => प्रातः+अस्‍य मूर्च्‍छाहानिर्भवित्रीति। => मूर्च्‍छाहानिः+भवित्रि+इति। सौधस्‍येकस्मिन् => सौधस्‍य+एकस्मिन् श्रीसदानन्‍दझामहोदयश्च => श्रीसदानन्‍दझामहोदयः+च योऽहि => यः+अहि रायमहोदयेऽत्‍यनतं कृतस्‍नेह:। => रायमहोदये+अत्‍यन्तम्+ कृतस्‍नेह:। चत्‍वारोऽपि => चत्‍वारः+अपि अधोमुखाश्‍चोपविष्टा:। => अधोमुखाः+च+उपविष्टा:। नरेन्‍द्रसिंहमहोदयेननोक्तम्-माननीय => नरेन्‍द्रसिंहमहोदयेन+उक्तम्-माननीय किमेतदभवत्, => किम्+एतत्+अभवत्, क्षणैरेव => क्षणैः+एव परिस्थितिरन्‍यामेव => परिस्थिति+अन्याम्+एव दु:खतरां दशां => दु:खतराम्+ दशाम्+ दशां प्रापिता। => दशाम्+ प्रापिता। बुद्धिस्‍तु => बुद्धिः+तु ममेदानीमपि => मम+इदानीम्+अपि घटनामिमां न => घटनाम्+इमाम्+ न मृत्‍युरभवदिति। => मृत्‍युः+अभवत्+इति। भवतामापत्तिर्न => भवताम्+आपत्तिः+न स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि डाकिनीमिमां कुण्‍ठां => डाकिनीम्+इमाम्+ कुण्‍ठाम्+ कुण्‍ठां सपदि => कुण्‍ठाम्+ सपदि हन्‍यामिति। => हन्‍याम्+इति। नन्‍वेतादृश्‍या => नु+एतादृश्‍या नास्ति => न+अस्ति सनि:श्‍वासं रायमहाशयेनोक्तम्, => सनि:श्‍वासम्+ रायमहाशयेन+उक्तम्, रायमहाशयेनोक्तम्, => रायमहाशयेन+उक्तम्, जीवनं पुनर्भवेत्तदा => जीवनम्+ पुनः+भवेत्+तदा पुनर्भवेत्तदा => पुनः+भवेत्+तदा मारणं तस्‍या: => मारणम्+ तस्‍या: समुचितमिदानीमेव => समुचितम्+इदानीम्+एव परं निरर्थकं => परम्+ निरर्थकम्+ निरर्थकं तस्‍या => निरर्थकम्+ तस्‍या किमस्ति => किम्+अस्ति यत्तयैव => यत्+तया+एव बालोऽयं हत => बालः+अयम्+ हतः सदानन्‍दझामहोदयं प्रति => सदानन्‍दझामहोदयम्+ प्रति रायमहाशयेनोक्तम्, => रायमहाशयेन+उक्तम्, यदिदानीं सा => यत्+इदानीम्+ सा किं करिष्‍यति, => किम्+ करिष्‍यति, मृत्‍युरभवदेतावतैव => मृत्‍युः+अभवत्+एतावता+एव कार्यं सम्‍पन्‍नमुत् => कार्यम्+ सम्‍पन्‍नम्+उत् सम्‍पन्‍नमुत् => सम्‍पन्‍नम्+उत् कर्तव्‍यशेषस्‍तस्‍या: => कर्तव्‍यशेषः+तस्‍या: कश्चनावशिष्‍यत => कश्चन+अवशिष्‍यत बहुतरं तु => बहुतरम्+ तु श्रुतं तन्निवेदयामि। => श्रुतम्+ तत्+निवेदयामि। तन्निवेदयामि। => तत्+निवेदयामि। इष्टं पूर्णमिति => इष्टम्+ पूर्णम्+इति पूर्णमिति => पूर्णम्+इति वक्तु‍मुचितम्, => वक्तु‍म्+उचितम्, नोपलब्‍धम्, => न+उपलब्‍धम्, अद्यारभ्‍य => अद्य+आरभ्‍य सैषा => सा+एषा शवं गर्तान्निष्‍कास्‍य => शवम्+ गर्तान्+निष्‍कास्‍य गर्तान्निष्‍कास्‍य => गर्तान्+निष्‍कास्‍य सिद्धैर्मन्‍त्रप्रयोगैर्बालं पुनरुज्‍जीवयिष्‍यति। => सिद्धैः+मन्‍त्रप्रयोगैः+बालम्+ पुनः+उज्‍जीवयिष्‍यति। पुनरुज्‍जीवयिष्‍यति। => पुनः+उज्‍जीवयिष्‍यति। ततश्चामकलेवरं तं => ततः+चामकलेवरम्+ तम्+ तं मन्‍त्रै: => तम्+ मन्‍त्रै: निजाज्ञापालनयोग्‍यं संसाध्‍य => निजाज्ञापालनयोग्‍यम्+ संसाध्‍य रक्तपानं करिष्‍यति, => रक्तपानम्+ करिष्‍यति, पर्यन्‍तमस्ति => पर्यन्‍तम्+अस्ति सनि:श्‍वासं रायमहाशय: => सनि:श्‍वासम्+ रायमहाशय: इच्‍छेति। => इच्‍छा+इति। परं गूढेन => परम्+ गूढेन नोपलक्षिता => न+उपलक्षिता तं रहसि => तम्+ रहसि स्‍पष्टमुक्तवान्- => स्‍पष्टम्+उक्तवान्- ममैतत् => मम+एतत् कर्यं सम्‍पत्‍स्‍यते => कार्यम्+ सम्‍पत्‍स्‍यते पूर्तिं करिष्‍ये => पूर्तिम्+ करिष्‍ये सर्वमप्‍येतत्तव => सर्वम्+अपि+एतत्+तव कर्मण्‍यवलम्‍बते’। => कर्मणि+अवलम्‍बते’। सचरणस्‍पर्शमुक्तवान्- => सचरणस्‍पर्शम्+उक्तवान्- नावश्‍यक:। => न+आवश्‍यक:। केवलं मयैवापि => केवलम्+ मया+एव+अपितु मयैवापि => मया+एव+अपितु तु => मत्पूर्वजैः+अपि तत्रभवतामन्‍नपानाभ्‍यामात्‍मा => भवताम्+अन्‍नपानाभ्‍याम्+आत्‍मा नैव => न+एव कर्तव्‍येति’। => कर्तव्‍या+इति’। साहाय्यं करोतु’- => साहाय्यम्+ करोतु’- घोरनिशायां सहायकेनैकेन => घोरनिशायाम्+ सहायकेन+एकेन सहायकेनैकेन => सहायकेन+एकेन श्‍मशानं प्राप्त: => श्‍मशानम्+ प्राप्त: पूर्वं यत्र => पूर्वम्+ यत्र आसीत्तत्रैव => आसीत्+तत्रैव सहचरमेकस्मिन् => सहचरम्+एकस्मिन् समारोढुमादिष्टवान्, => समारोढुम्+आदिष्टवान्, स्‍वयं चापरत्र => स्वयम्+ च+अपरत्र चापरत्र => च+अपरत्र वृक्ष आरुह्य => वृक्षम्+ आरुह्य तूष्‍णीमुपाविशत्। => तूष्‍णीम्+उपाविशत्। स्‍वभावभयङ्करेयं श्‍मशानभूमिरिदानीं => स्‍वभावभयङ्कर+इयम्+ श्‍मशानभूमिः+इदानीम्+ श्‍मशानभूमिरिदानीं घोरनिशायां => श्‍मशानभूमिः+इदानीम्+ घोरनिशायाम्+ घोरनिशायां सर्वत: => घोरनिशायाम्+ सर्वत: संस्‍तब्‍धेव => संस्‍तब्‍धा+इव रायमहोदयेनोक्तमासीत्, => रायमहोदयेन+उक्तम्+आसीत्, नास्ति, => न+अस्ति, परं नोपेक्षणीय: => परम्+ न+उपेक्षणीय: नोपेक्षणीय: => न+उपेक्षणीय: त्‍वयाद्यारभ्‍यैव => त्वया+अद्य+आरभ्‍य+एव त्रिरात्रं यावत् => त्रिरात्रम्+ यावत् तत्तस्‍य => तत्+तस्‍य कथनं महाशयस्‍य => कथनम्+ महाशयस्‍य सत्‍यमेवासीत्। => सत्‍यम्+एव+आसीत्। नक्तं न => नक्तम्+ न वृक्षादवतीर्य => वृक्षात्+अवतीर्य ग्राम आगत:। => ग्रामम्+ आगत:। परं चैतन्‍यमाप्तया => परम्+ चैतन्‍यम्+आप्तया चैतन्‍यमाप्तया => चैतन्‍यम्+आप्तया विलपन-पुरःसरं रोदनमेवाङ्गीकृतम्। => विलपन-पुरःसरम्+ रोदनम्+एव+अङ्गीकृतम्। रोदनमेवाङ्गीकृतम्। => रोदनम्+एव+अङ्गीकृतम्। अशनपानादिकमावश्‍यकमपि => अशनपानादिकम्+आवश्‍यकम्+अपि तद्दु:खदु:खितो => तत्+दु:खदु:खित: महिलावर्गश्च => महिलावर्गः+च प्रसृतोऽयं महारोदनध्‍वनि:। => प्रसृतः+अयम्+ महारोदनध्‍वनि:। परमदु:खसम्मिश्रेऽस्मिन् => परमदु:खसम्मिश्रे+अस्मिन् स्‍वगतमवादीत्-‘हन्‍त! => स्‍वगतम्+अवादीत्-‘हन्‍त! विचारितमासीत्। => विचारितम्+आसीत्। जन्‍मोत्‍सवोऽयं द्वितीयदिने => जन्‍मोत्‍सवः+अयम्+ द्वितीयदिने मां पुरस्‍कृत्‍य => माम्+ पुरस्‍कृत्‍य प्रचलिष्‍यतीति, => प्रचलिष्‍यति+इति, वयं रोदनपरा => वयम्+ रोदनपरा: रायमहोदयस्‍तु => रायमहोदयः+तु नितरां गभीरः => नितराम्+ गभीरः एवोपविशति, => एव+उपविशति, बहिरागत:, => बहिः+आगत:, तेनाहूत:। => तेन+आहूत:। कथैव => कथा+इव आवश्‍यकविनिवर्तनादिकमपि => आवश्‍यकविनिवर्तनादिकम्+अपि कालेऽनेके => काले+अनेके परं केनापि => परम्+ केनापि नालपितश्च। => न+आलपितः+च। कथमपि => कथम्+अपि गतदिनमिवाद्यापि => गतदिनम्+इव+अद्यापि शून्‍यस्‍तब्‍ध इव => शून्‍यस्‍तब्‍धः+ इव परस्‍परं विलोयन्ति => परस्‍परम्+ विलोकयन्ति परं न => परम्+ न केनाप्‍यालपति। => केनापि+आलपति। सन्‍ध्‍याकालोऽप्‍येष => सन्‍ध्‍याकाल:+अपि+एष: सर्वेषां शान्तिदायक: => सर्वेषाम्+ शान्तिदायक: पत्तनवासिनां शान्तिसम्‍पादको => पत्तनवासिनाम्+ शान्तिसम्‍पादक: नाभवत्। => न+अभवत्। पत्तनाधिपतेर्दु:खेन => पत्तनाधिपतेः+दु:खेन सहोद्विग्‍ना => सह+उद्विग्‍ना कर्मस्‍वद्य => कर्मसु+अद्य सर्वेऽवातिष्ठन्‍त। => सर्वे+अवातिष्ठन्‍त। श्‍यामस्‍तु => श्यामः+तु श्‍मशानाभिमुखोऽभवत्। => श्‍मशानाभिमुखः+अभवत्। उभावपि => उभौ+अपि वृक्षयोरारुह्य => वृक्षयोः+आरुह्य नि:शब्‍दाववातिष्ठताम्। => नि:शब्‍दौ+अवातिष्ठताम्। कदाचिज्झिल्‍लीरवेण => कदाचित्+झिल्‍लीरवेण कदाचिच्‍च => कदाचित्+च श्‍मशानशान्तिरियं व्‍याहन्‍यतेऽन्‍यथा => श्‍मशानशान्तिः+इयम्+ व्‍याहन्‍यते+अन्‍यथा व्‍याहन्‍यतेऽन्‍यथा => व्‍याहन्‍यते+अन्‍यथा सुस्‍तब्‍धं शून्‍यं => सुस्‍तब्‍धम्+ शून्‍यम्+ शून्‍यं घोरतरं => शून्‍यम्+ घोरतरम्+ घोरतरं प्रतीयते। => घोरतरम्+ प्रतीयते। नि:शब्‍दं छाया => नि:शब्दम्+ छाया ह्येका => हि+एका श्‍यामेनाधो => श्‍यामेन+अध: अर्धसमितायाश्चिताया: => अर्धसमितायाः+चिताया: अल्‍पप्रकाशोऽपि => अल्‍पप्रकाशः+अपि सहायकोऽभवत्। => सहायक:+अभवत्। हस्‍तगतां कांस्‍यस्‍थालीं => हस्‍तगताम्+ कांस्‍यस्‍थालीम्+ कांस्‍यस्‍थालीं चापश्‍यत्। => कांस्‍यस्‍थालीम्+ च+अपश्‍यत्। चापश्‍यत्। => च+अपश्‍यत्। स्‍थालीपात्रं तया => स्‍थालीपात्रम्+ तया समधिस्‍थलं खनितवती। => समाधिस्‍थलम्+ खनितवती। शवश्च => शवः+च बहिरानीत:। => बहिः+आनीत:। शरीरलग्‍नां मृदं => शरीरलग्‍नाम्+ मृदम्+ मृदं वस्‍त्रेण => मृदम्+ वस्‍त्रेण स्‍थानं चावमार्ज्‍य => स्‍थानम्+ च+अवमार्ज्‍य चावमार्ज्‍य => च+अवमार्ज्‍य स्‍थाल्‍यां चक्ररूपेण => स्‍थाल्याम्+ चक्ररूपेण यन्‍त्रं किमपि => यन्‍त्रम्+ किमपि शाबरशब्‍दगर्भितानां केषामपि => शाबरशब्‍दगर्भितानाम्+ केषाम्+अपि केषामपि => केषाम्+अपि मन्‍त्राणामुच्‍चारणं सशब्‍दमुच्‍चै: => मन्‍त्राणाम्+उच्‍चारणम्+ सशब्‍दम्+उच्‍चै: सशब्‍दमुच्‍चै: => सशब्‍दम्+उच्‍चै: मार्जनं विहितम्। => मार्जनम्+ विहितम्। जीवनमाप्तो => जीवनम्+आप्तः शनैररोदीत्। => शनैः+अरोदीत्। साट्टहासमुक्तवती, => साट्टहासम्+उक्तवती, इदानीमेव => इदानीम्+एव त्‍वां तया => त्‍वाम्+ तया रोदिष्‍यसीति। => रोदिष्‍यसि+इति। रोदनश्रवणसमकालमेव => रोदनश्रवणसमकालम्+एव शनैर्नि:शब्‍दं वृक्षादवतीर्ण: => शनैः+नि:शब्दम्+ वृक्षात्+अवतीर्ण: वृक्षादवतीर्ण: => वृक्षात्+अवतीर्ण: पदशब्‍दमकुर्वन् => पदशब्‍दम्+अकुर्वन् तयानवलोकित: => तया+अनवलोकित: सहचरश्च => सहचरः+च तीव्रधारां छुरिकां => तीव्रधाराम्+ छुरिकाम्+ छुरिकां निष्‍कास्‍य, => छुरिकाम्+ निष्‍कास्‍य, दत्तावधानाऽसीत्। => दत्तावधाना+आसीत्। ततश्च => ततः+च सन्‍तुलिताभ्‍यां हस्‍ताभ्‍यां => सन्‍तुलिताभ्‍याम्+ हस्‍ताभ्‍याम्+ हस्‍ताभ्‍यां श्‍यामेन => हस्‍ताभ्‍याम्+ श्‍यामेन स्‍वोपवस्‍त्रं कुण्‍ठाया: => स्‍वोपवस्‍त्रम्+ कुण्‍ठाया: पृष्ठतस्‍तथा => पृष्ठतः+तथा नि:क्षिप्‍तं यथा => नि:क्षिप्‍तम्+ यथा मुखमस्‍या: => मुखम्+अस्‍या: सम्‍यगाबद्धम्। => सम्‍यक्+आबद्धम्। सहचरस्‍तु => सहचरः+तु बालं रुदन्‍तमङ्के => बालम्+ रुदन्‍तम्+अङ्के रुदन्‍तमङ्के => रुदन्‍तम्+अङ्के ग्रामाभिमुखं प्राचलत्। => ग्रामाभिमुखम्+ प्राचलत्। प्रतीतिमापन्‍नो => प्रतीतिम्+आपन्‍नः बालश्च => बालः+च ग्रामं नीता, => ग्रामम्+ नीता, अन्‍येषां सहचरसेवकानां => अन्‍येषाम्+ सहचरसेवकानाम्+ सहचरसेवकानां हस्‍ते => सहचरसेवकानाम्+ हस्‍ते सहचरस्‍तु => सहचरः+तु श्‍यामं प्रतीक्षमाण => श्‍यामम्+ प्रतीक्षमाण आसीदिति => आसीत्+इति तद्धस्‍ताद्बालं सङ्गृह्य => तद्धस्‍तात्+बालम्+ सङ्गृह्य श्‍यामोऽन्‍त:पुरे => श्‍यामः+अन्‍त:पुरे उच्‍चैरुक्तवान्, => उच्‍चैः+उक्तवान्, गृहाणैनं मम => गृहाण+एनम्+ मम प्रियतमं भ्रातरमिति। => प्रियतमम्+ भ्रातरम्+इति। भ्रातरमिति। => भ्रातरम्+इति। सबाष्‍पगद्गदं वत्‍स, => सबाष्‍पगद्गदम्+ वत्‍स, वत्‍सेत्‍युच्‍चारयन्‍ती => वत्‍स+इति+उच्‍चारयन्‍ती बालं सङ्गृह्यालि‍ङ्गितवती। => बालम्+ सङ्गृह्य+आलि‍ङ्गितवती। सङ्गृह्यालि‍ङ्गितवती। => सङ्गृह्य+आलि‍ङ्गितवती। स्‍वाश्रुजलैश्च => स्‍वाश्रुजलैः+च बालस्‍याभिषेचनं कृतवती => बालस्‍य+अभिषेचनम्+ कृतवती परमानन्‍दं प्राप्ता। => परमानन्‍दम्+ प्राप्ता। रात्रेरयमुत्तर: => रात्रेः+अयम्+उत्तर: कुण्‍ठां तथा => कुण्‍ठाम्+ तथा निगडितां विलोक्‍य => निगडिताम्+ विलोक्‍य लोष्ठैर्मुष्टिपातैश्च => लोष्ठैः+मुष्टिपातैः+च वधमकुर्वन्। => वधम्+अकुर्वन्। बाहुभ्‍यां गृहीत्‍वा => बाहुभ्‍याम्+ गृहीत्‍वा उक्तं च => उक्तम्+ च भ्राताऽपि => भ्राता+अपि कर्तुं शक्नोति => कर्तुम्+ शक्नोति कार्यं सम्‍पादितम्। => कार्यम्+ सम्‍पादितम्। त्‍वत्तोऽहं ऋणनिर्मुक्तो => त्‍वत्तः+अहम्+ ऋणनिर्मुक्त: पत्तनं हि => पत्तनम्+ हि अमङ्गलरहितं जातम्। => अमङ्गलरहितम्+ जातम्। परस्‍परमुच्‍यते- => परस्‍परम्+उच्‍यते- जीवनं ससुखमनवसितप्रायमासीद् => जीवनम्+ ससुखम्+अनवसितप्रायम्+आसीद् ससुखमनवसितप्रायमासीद् => ससुखम्+अनवसितप्रायम्+आसीद् विवाहानन्‍तरं व्‍यतीतं => विवाहानन्‍तरम्+ व्‍यतीतम्+ व्‍यतीतं दशकद्वयम्। => व्‍यतीतम्+ दशकद्वयम्। पतिगृहं समागताऽसौ => पतिगृहम्+ समागता+असौ समागताऽसौ => समागता+असौ विंशतिवर्षदेशीयाऽऽसीत्। => विंशतिवर्षदेशीया+आसीत्। इदानीन्‍तावच्‍चत्‍वारिंशीं समधिरुढा। => इदानीम्+तावत्+चत्‍वारिंशीम्+ समधिरुढा। प्रतिक्षणमेतावन्‍मात्रं चिन्‍तयति => प्रतिक्षणम्+एतावत्+मात्रम्+ चिन्‍तयति ‘किं भविष्‍यति => ‘किम्+ भविष्‍यति एवास्मि => एव+अस्मि यत्‍स्‍ववल्‍लभवंशप्ररोहमपि => यत्+स्ववल्‍लभवंशप्ररोहम्+अपि गर्भमजागलस्‍तनकल्‍पम्! => गर्भम्+अजागलस्‍तनकल्‍पम्! कथं स्‍वमुखं => कथम्+ स्‍वमुखम्+ स्‍वमुखं दर्शयानि? => स्‍वमुखम्+ दर्शयानि? अपृच्‍छन्‍नपि => अपृच्‍छन्+अपि पृच्‍छन्निव => पृच्‍छन्+इव किं प्रतिवचनीकरवाणि? => किम्+ प्रतिवचनीकरवाणि? एवमपराद्धाऽपि => एवम्+अपराद्धा+अपि नितरां काम्‍ये। => नितराम्+ काम्‍ये। सततमेवालाल्‍ये। => सततम्+एव+उपलाल्‍ये। निरन्‍तरमेव => निरन्‍तरम्+एव तदिदं दुस्‍सहतमं => तदिदम्+ दुस्‍सहतमम्+ दुस्‍सहतमं कष्टम्’। => दुस्‍सहतमम्+ कष्टम्’। एवमादि => एवम्+आदि कपोलमण्‍डलद्वयं प्रतिनिशमेव => कपोलमण्‍डलद्वयम्+ प्रतिनिशम्+एव प्रतिनिशमेव => प्रतिनिशम्+एव भूरिक्लिन्‍नतामुपयाति => भूरिक्लिन्‍नताम्+उपयाति वन्‍ध्‍यादोषोऽपि => वन्‍ध्‍यादोषः+अपि स्‍त्रीणां नयननिद्राहर:। => स्‍त्रीणाम्+ नयननिद्राहर:। स्‍वभवनमपि। => स्‍वभवनम्+अपि। क्‍वचिज्‍जायते => क्‍वचित्+जायते किञ्चिज्‍जागर्तिं चिकीर्षा। => किञ्चित्+जागर्तिम्+ चिकीर्षा। विद्यमानायामभित: => विद्यमानायाम्+अभित: आरभटीमुपस्‍थापयन्‍त: => आरभटीम्+उपस्‍थापयन्‍त: एवं सति => एवम्+ सति नोपस्थिती => न+उपस्थिती प्रस्‍थानमार्गोऽवाप्‍यते। => प्रस्‍थानमार्ग:+अवाप्‍यते। सर्पगन्‍धमूषिकयोरिव => सर्पगन्‍धमूषिकयोः+इव दुर्दशाऽनुभूयते। => दुर्दशा+अनुभूयते। एतत्‍सर्वं भृशं => एतत्सर्वम्+ भृशम्+ भृशं सोढं => भृशम्+ सोढम्+ सोढं सोढमेव => सोढम्+ सोढम्+एव सोढमेव => सोढम्+एव पाषाणशिलेव => पाषाणशिला+एव नासौ => न+असौ प्रतिवेशं याति, => प्रतिवेशम्+ याति, चापि => च+अपि ज्ञातिजनगृहोत्‍सवमभिलषते। => ज्ञातिजनगृहोत्‍सवम्+अभिलषते। लूतेव => लूता+इव एकाकिन्‍येव => एकाकिनि+एव आत्‍मानमात्‍मनैवावलम्‍बते। => आत्‍मानम्+आत्‍मन+एव+अवलम्‍बते। आदिवसं गृहकार्याणि => आदिवसम्+ गृहकार्याणि कार्यालयादुपावर्तमानं पतिं => कार्यालयात्+उपावर्तमानम्+ पतिम्+ पतिं प्रतिसन्‍ध्‍यं => पतिम्+ प्रतिसन्‍ध्‍यम्+ प्रतिसन्‍ध्‍यं साकाङ्क्षं => प्रतिसन्‍ध्‍यम्+ साकाङ्क्षम्+ साकाङ्क्षं प्रतीक्षते। => साकाङ्क्षम्+ प्रतीक्षते। स्‍वामिन्‍यागते => स्वामिनि+आगते सञ्जायतेऽकस्‍मादेव => सञ्जायते+अकस्‍मात्+एव काचिदकालजलदवर्षा। => काचित्+अकालजलदवर्षा। समग्रमपि => समग्रम्+अपि दैन्‍यं सन्‍तापम्! => दैन्‍यम्+ सन्‍तापम्! कर्णपुरनगरस्‍थायां वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायां => कर्णपुरनगरस्‍थायाम्+ वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायाम्+ वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायां लिपिकपदे => वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायाम्+ लिपिकपदे भारतराष्‍ट्रं पराधीनमासीत्। => भारतराष्‍ट्रम्+ पराधीनम्+आसीत्। पराधीनमासीत्। => पराधीनम्+आसीत्। नातिशिक्षित => न+अतिशिक्षित: समवयस्‍कानां सुशिक्षितद्विजपुत्राणां => समवयस्‍कानाम्+ सुशिक्षितद्विजपुत्राणाम्+ सुशिक्षितद्विजपुत्राणां नियतसाहचर्यवशादक्षरज्ञानमसौ => सुशिक्षितद्विजपुत्राणाम्+ नियतसाहचर्यवशात्+अक्षरज्ञानम्+असौ नियतसाहचर्यवशादक्षरज्ञानमसौ => नियतसाहचर्यवशात्+अक्षरज्ञानम्+असौ आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य तत्‍कृपयैव => तत्कृपया+एव सुखरामोऽपि => सुखरामः+अपि प्रारम्भिकपाठशालायां प्रविष्टस्‍सन् => प्रारम्भिकपाठशालायाम्+ प्रविष्टः+सन् प्रविष्टस्‍सन् => प्रविष्टः+सन् पञ्चमीं कक्षां => पञ्चमीम्+ कक्षाम्+ कक्षां समुत्तीर्ण:। => कक्षाम्+ समुत्तीर्ण:। उर्दू-फारसीभाषयोर्वर्चस्‍वमासीत् => उर्दू-फारसीभाषयोः+वर्चस्‍वम्+आसीत् सर्वास्‍वपि => सर्वासु+अपि निष्‍प्रयासमेव => निष्‍प्रयासम्+एव तयोरपि => तयोः+अपि भाषयोर्दाक्ष्‍यमवाप। => भाषयोः+दाक्ष्‍यम्+अवाप। पण्डितानां संस्‍कृतज्ञानामग्रहार => पण्डितानाम्+ संस्‍कृतज्ञानाम्+अग्रहार: संस्‍कृतज्ञानामग्रहार => संस्‍कृतज्ञानाम्+अग्रहार: आसील्‍लेखसर: => आसीत्+लखेसर: भृशमुच्‍चार्यमाणानां श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानां => भृशम्+उच्‍चार्यमाणानाम्+ श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानाम्+ श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानां कतिपये => श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानाम्+ कतिपये सुखरामस्‍यापि => सुखरामस्‍य+अपि स्‍वविनयार्जववृद्धोपसेवनादिसद्गुणै: => स्‍वविनयार्जववृद्धोपसेवनादिसत्+गुणै: समेषामेव => समेषाम्+एव शुभाशिषं प्राप्‍नुवन् => शुभाशिषम्+ प्राप्‍नुवन् सुखरामोऽन्‍त्‍यजकुलोत्‍पन्‍नोऽपि => सुखरामः+अन्‍त्‍यजकुलोत्‍पन्‍नः+अपि व्‍यवहारवरिष्ठश्च => व्‍यवहारवरिष्ठः+च बहुतिथं कालं => बहुतिथम्+ कालम्+ कालं यापयित्‍वा => कालम्+ यापयित्‍वा सुखरामोऽधुना => सुखरामः+अधुना दशहराद्यवकाशे => दशहरादि+अवकाशे ग्राममुपागते => ग्रामम्+उपागते द्वारं पर्यटन्, => द्वारम्+ पर्यटन्, ब्राह्मणीभ्‍यसादरं पादलग्निकां => ब्राह्मणीभ्‍यसादरम्+ पादलग्निकाम्+ पादलग्निकां समपर्ययन्, => पादलग्निकाम्+ समपर्ययन्, प्रणमाञ्जलिमुपकल्‍पयन्, => प्रणमाञ्जलिम्+उपकल्‍पयन्, कैश्चनातिप्रीतै: => कैश्चन+अतिप्रीतै: सार्धं मार्त्तिकमल्‍लकेन => सार्धम्+ मार्त्तिकमल्‍लकेन चायपेयं पिबन् => चायपेयम्+ पिबन् तास्‍ताश्च => तास्‍ताः+च गृहं प्रत्‍यागच्‍छति => गृहम्+ प्रति+आगच्‍छति प्रत्‍यागच्‍छति => प्रति+आगच्‍छति निर्भर्त्‍सनोन्‍मुखीं जननी => निर्भर्त्‍सनोन्‍मुखीम्+ जननीम्+ जननी दृष्ट्वैव => जननीम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव कृतापराधो => कृत+अपराधः कबूतरीत्‍येवासीन्‍नाम => कबूतरी+इति+एव+आसीत्+नाम किञ्चिन्‍महत्‍परिवर्तनं जातम्। => किञ्चित्+महत्‍परिवर्तनम्+ जातम्। एतावदेव => एतावत्+एव यत्तृणाच्‍छादितशालाऽधुना => यत्तृणाच्‍छादितशाला+अधुना पुत्रार्जितैर्धनै: => पुत्रार्जितैः+धनै: पुत्रं सुखरामं => पुत्रम्+ सुखरामम्+ सुखरामं पुत्रीं => सुखरामम्+ पुत्रीम्+ पुत्रीं सोनियाञ्चोत्‍सङ्गे => पुत्रीम्+ सोनियाम्+च+उत्‍सङ्गे सोनियाञ्चोत्‍सङ्गे => सोनियाम्+च+उत्‍सङ्गे स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव क‍दाचिद्रजनी => क‍दाचित्+रजनी नयनयोरेव => नयनयोः+एव तादृशं सम्‍प्रति। => तादृशम्+ सम्‍प्रति। परमां सुरक्षामनुभूतवती => परमाम्+ सुरक्षाम्+अनुभूतवती सुरक्षामनुभूतवती => सुरक्षाम्+अनुभूतवती तद्वृष्टयम्‍बुनिधानं वस्‍तुतो => तद्वृष्ट्यम्‍बुनिधानम्+ वस्‍तुतः द्रष्टुकामाऽऽसीदिदानीं कबूतरी। => द्रष्टुकामा+आसीत्+इदानीम्+ कबूतरी। जलवृष्टिमुपहसति => जलवृष्टिम्+उपहसति स्‍वगृहेऽधिपर्यङ्कं शयानाऽसौ => स्‍वगृहे+अधिपर्यङ्कम्+ शयाना+असौ शयानाऽसौ => शयाना+असौ मन्‍दं मन्‍दं => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं गायति => मन्‍दम्+ गायति चिरसंस्तुतं सुखरामस्‍य => चिरसंस्तुतम्+ सुखरामस्‍य वैवाहिकं सूतगृहगीतम् => वैवाहिकम्+ सूतगृहगीतम्+ सूतगृहगीतम् - => सूतगृहगीतम्+ - ज्ञातिजनं तदुदारम् => ज्ञातिजनम्+ तदुदारम् तत्‍कुरु => तत्+कुरु मातृकुलं प्रतिवेशम् => मातृकुलम्+ प्रतिवेशम् अरिजनमपि => अरिजनम्+अपि सादरं निमन्‍त्रय => सादरम्+ निमन्‍त्रय तेनाऽहं रुष्टाऽस्मि => तेन+अहम्+ रुष्टा+अस्मि रुष्टाऽस्मि => रुष्टा+अस्मि ततोऽसौ => तत:+असौ स्‍ववैधव्‍यदु:खमपि => स्‍ववैधव्‍यदु:खम्+अपि पतिरेव => पतिः+एव भवतीति => भवति+इति तत्‍सत्‍यं साध्‍वन्‍तभूत्! => तत्+सत्‍यम्+ साधु+अन्वभूत्! साध्‍वन्‍तभूत्! => साधु+अन्वभूत्! समुत्‍पन्‍नोऽपि => समुत्‍पन्‍नः+अपि तत्‍पुत्रोऽधुना => तत्‍पुत्रः+अधुना महाजनोचितं जीवनं => महाजनोचितम्+ जीवनम्+ जीवनं जीवति! => जीवनम्+ जीवति! भोजनं करोति। => भोजनम्+ करोति। तद्गृहेऽपि => तद्गृहे+अपि प्रच्‍छदोत्तरीयकम्‍बललम्‍बरादीन्‍यनेकानि => प्रच्‍छदोत्तरीयकम्‍बललम्‍बरादीनि+अनेकानि श्रैष्‍ठयसूचकान्‍युपादानानि! => श्रैष्‍ठयसूचकानि+उपादानानि! किमितरदपेक्ष्‍यतेऽधुना? => किम्+इतरत्+अपेक्ष्‍यते+अधुना? सर्वतोऽपि => सर्वत:+अपि मृत्‍युवेलायां सुखरामस्‍तत्‍समीपं => मृत्‍युवेलायाम्+ सुखरामः+तत्‍समीपम्+ सुखरामस्‍तत्‍समीपं स्‍यात्, => सुखरामः+तत्‍समीपम्+ स्‍यात्, सुखरामहस्‍ताभ्‍याञ्च => सुखरामहस्‍ताभ्‍याम्+च तच्चिताग्निः => तत्+चिताग्निः मात्रमिषाञ्चकार => मात्रम्+इषाञ्चकार अयमासीदेकः => अयम्+आसीत्+एकः कां स्‍थविरां => काम्+ स्‍थविराम्+ स्‍थविरां नान्‍दोलयति? => स्‍थविराम्+ न+आन्‍दोलयति? नान्‍दोलयति? => न+आन्‍दोलयति? कबूतर्यपि => कबूतरी+अपि अशान्‍तरत्नाकरतटीव => अशान्‍तरत्नाकरतटी+इव सततमेवान्‍वभवत् => सततम्+एव+अन्वभवत् आकाङ्क्षावेलानां पतनोत्‍थानपरम्‍परां => आकाङ्क्षावेलानाम्+ पतनोत्‍थानपरम्‍पराम्+ पतनोत्‍थानपरम्‍परां स्‍वचेत‍सि। => पतनोत्‍थानपरम्‍पराम्+ स्‍वचेत‍सि। क्षीरं विना => क्षीरम्+ विना कज्‍जलं विना => कज्‍जलम्+ विना कोकलं विना => कोकलम्+ विना सहकारवनं न => सहकारवनम्+ न खल्‍वश्रीकं नन्‍दनं => खलु+अश्रीकम्+ नन्‍दनम्+ नन्‍दनं विना => नन्‍दनम्+ विना एकतस्‍तु => एकतः+तु तामपमन्तुं न => ताम्+अपमन्तुम्+ न कदाचिदियेषु, => कदाचित्+इयेषु, अपरतश्च => अपरतः+च पौत्राऽवाप्तेः => पौत्रा+अवाप्तेः क‍ञ्चिदुपायमुरीकर्तुमपि => क‍ञ्चित्+उपायम्+उरीकर्तुम्+अपि बद्धपरिकराऽऽसीत्। => बद्धपरिकरा+आसीत्। नैराश्‍यपराकाष्ठामधिरूढा => नैराश्‍यपराकाष्ठाम्+अधिरूढा बुधन्‍यपि => बुधनि+अपि कस्‍या‍ञ्चिद्रात्रौ => कस्‍या‍ञ्चित्+रात्रौ प्रागवादीदसौ => प्राक्+अवादीत्+असौ सुप्तोऽसि => सुप्तः+असि भणितुमिच्‍छामि। => भणितुम्+इच्‍छामि। सुखरामोऽवदत्। => सुखरामः+अवदत्। प्रथमं तावत्‍पार्श्वं => प्रथमम्+ तावत्+पार्श्वम्+ तावत्‍पार्श्वं परिवर्त्‍य => तावत्+पार्श्वम्+ परिवर्त्‍य त्‍वदुन्‍मुषोऽस्मि। => त्‍वत्+उन्‍मुषः+अस्मि। त्‍वमेकां सपत्नीमानय => त्‍वम्+एकाम्+ सपत्नीम्+आनय सपत्नीमानय => सपत्नीम्+आनय एकश्‍वासेनैव => एकश्‍वासेन+एव किं किं => किम्+ किम्+ किं किमुदितं => किम्+ किम्+उदितम्+ किमुदितं त्‍वया? => किम्+उदितम्+ त्‍वया? त्‍वत्‍कृते => त्‍वत्+कृते सपत्नीमेकामानयानि? => सपत्नीम्+एकाम्+आनयानि? चेतनाऽसि => चेतना+असि कथनात्‍प्राक् => कथनात्+प्राक् चिन्‍तनीयमिदं यत्किमभिप्रायकं => चिन्‍तनीयम्+इदम्+ यत्+किम्+अभिप्रायकम्+ यत्किमभिप्रायकं मद्वच:। => यत्+किम्+अभिप्रायकम्+ मद्वच:। पूर्वकायेनोत्‍थाय => पूर्वकायेन+उत्‍थाय द्वाभ्‍यां करतलाभ्‍यामसौ => द्वाभ्‍याम्+ करतलाभ्‍याम्+असौ करतलाभ्‍यामसौ => करतलाभ्‍याम्+असौ स्‍वशीर्षं जग्राह। => स्‍वशीर्षम्+ जग्राह। क्षणं यावन => क्षणम्+ यावत्+न यावन => यावत्+न तावदेवाश्रूयत => तावत्+एव+अश्रूयत नारीणां रोदनं => नारीणाम्+ रोदनम्+ रोदनं बलम्! => रोदनम्+ बलम्! जयस्‍स्‍यात्‍पराजयो => जयः+स्यात्+पराजयो सर्वोऽपि => सर्वः+अपि व्‍यवहारस्‍तासां नेत्रजलेष्‍वेव => व्‍यवहारः+तासाम्+ नेत्रजलेषु+एव नेत्रजलेष्‍वेव => नेत्रजलेषु+एव किं जातमधुना? => किम्+ जातम्+अधुना? जातमधुना? => जातम्+अधुना? इवापृच्‍छत् => इव+अपृच्‍छत् त्‍वं न => त्‍वम्+ न धैर्यञ्चालवलम्‍ब्‍य => धैर्यम्+च+अवलम्‍ब्‍य कथमियतुमारभत। => कथयितुम्+आरभत। शिक्षितोऽसि, => शिक्षितः+असि, बहुमतोऽसि। => बहुमतः+असि। नितरां तिष्ठसि, => नितराम्+ तिष्ठसि, त्‍वत्‍कृते => त्‍वत्+कृते अयत्‍नोपनतं ते => अयत्‍नोपनतम्+ ते सर्वविधं मनोरञ्जनम्। => सर्वविधम्+ मनोरञ्जनम्। यद्वेदनाविमर्शार्थं क्‍व => यद्वेदनाविमर्शार्थम्+ क्‍व तेऽवकाश:? => ते+अवकाश:? किमिच्‍छति => किम्+इच्‍छति इत्‍यवगन्तुं क्‍व => इति+अवगन्तुम्+ क्‍व तेऽभिनिवेश:? => ते+अभिनिवेश:? नाद्यापि => न+अद्यापि जीवनं सफलं => जीवनम्+ सफलम्+ सफलं जातं => सफलम्+ जातम्+ जातं कयाचित्‍सन्‍तत्‍या। => जातम्+ कयाचित्‍सन्‍तत्‍या। कथमेकाकिन्‍यहं निवसानि? => कथम्+एकाकिनि+अहम्+ निवसानि? दारककेलिकलरवमनाकर्ण्‍य => दारककेलिकलरवम्+अनाकर्ण्‍य परिणेष्‍यस्‍येव। => परिणेषु+अस्‍य+एव। क‍थं न => क‍थम्+ न जीवन्‍त्‍यामेव => जीवन्‍त्‍याम्+एव अलं मम => अलम्+ मम विवाहान्‍तरेणेति => विवाहान्‍तरेण+इति कियन्‍तमाह्लादं परितोषं => कियन्‍तम्+आह्लादम्+ परितोषम्+ परितोषं सौभाग्‍यञ्चाहमनुभविष्‍यामीति => परितोषम्+ सौभाग्‍यम्+च+अहम्+अनुभविष्‍यामि+इति सौभाग्‍यञ्चाहमनुभविष्‍यामीति => सौभाग्‍यम्+च+अहम्+अनुभविष्‍यामि+इति त्‍वमनुमातुं शक्‍नोषि। => त्‍वम्+अनुमातुम्+ शक्‍नोषि। पुत्रमहं वाच्‍छामि। => पुत्रम्+अहम्+ वाच्‍छामि। त्‍वद्वंशदीपमहमभिल‍षामि। => त्‍वत्+वंशदीपम्+अहम्+अभिल‍षामि। कियदप्‍यकरुणा => कियत्+अपि+अकरुणा कियदपि => कियत्+अपि कियदपीर्ष्‍याद्वेषविकला => कियत्+अपीर्ष्‍याद्वेषविकला सर्वं सोढुं => सर्वम्+ सोढुम्+ सोढुं क्षमे। => सोढुम्+ क्षमे। जातस्‍सुखरामो => जातः+सुखराम: श्रावं श्रावम्। => श्रावम्+ श्रावम्। सजलनयनोऽसौ => सजलनयनः+असौ इवाऽनुरागसम्‍भारतस्‍य => इव+अनुरागसम्‍भारतस्‍य मनोऽम्‍बरे => मनः+अम्‍बरे आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य सपत्‍नीति => सपत्‍नी+इति नाममात्रमनुश्रुत्‍य => नाममात्रम्+अनुश्रुत्‍य सन्‍ततिर्भवेन्‍न => सन्‍ततिः+भवेत्+न भवनेऽन्‍धकारस्‍स्‍यात्‍प्रकाशो => भवने+अन्‍धकारः+स्यात्+प्रकाशः जानन्‍नपि => जानन्+अपि विषं भुङ्क्ते? => विषम्+ भुङ्क्ते? सपत्नीरूपां दुर्वारविपदं => सपत्नीरूपाम्+ दुर्वारविपदम्+ दुर्वारविपदं का => दुर्वारविपदम्+ का इयं बुधनी => इयम्+ बुधनी नाक्षरं परिचिनोति। => न+अक्षरम्+ परिचिनोति। चापि => च+अपि मदेकमित्रेयम्। => मत्+एकमित्रेयम्। तत्‍कुतोऽयं सत्त्‍वसम्‍पन्‍न: => तत्+कुतः+अयम्+ सत्त्‍वसम्‍पन्‍न: संस्‍कारोऽजनि => संस्‍कारः+अजनि मानसेऽस्‍या: => मानसे+अस्‍या: स्‍वोत्‍सङ्गमधिशयानां तूष्‍णीमुपगतां => स्‍वोत्‍सङ्गम्+अधिशयानाम्+ तूष्‍णीम्+उपगताम्+ तूष्‍णीमुपगतां बुधनीं => तूष्‍णीम्+उपगताम्+ बुधनीम्+ बुधनीं वाग्भि: => बुधनीम्+ वाग्भि: पुनरवदत् => पुनः+अवदत् किम्‍मया => किम्+मया नासि => न+असि काऽऽवश्‍यकता => का+आवश्‍यकता किं ते => किम्+ ते रहस्‍यमिदं स्‍वजननीं => रहस्‍यम्+इदम्+ स्‍वजननीम्+ स्‍वजननीं पृच्‍छतु => स्‍वजननीम्+ पृच्‍छतु नाऽजनिष्‍यत्तर्हि => न+अजनिष्‍यत्+तर्हि कीदृशमसावन्‍वभविष्‍यत्। => कीदृशम्+असौ+अन्‍वभविष्‍यत्। भवतैव => भवता+एव भवतैव => भवता+एव भवतैव => भवता+एव सन्‍ततेर्महत्त्‍वं प्रसूरेव => सन्‍तत:+महत्त्‍वम्+ प्रसूः+एव प्रसूरेव => प्रसूः+एव अनुत्‍थाप्‍यैव => अनुत्‍थापि+एव पत्‍युत्‍सङ्गनिलीनं शीर्षं => पत्‍युत्‍सङ्गनिलीनम्+ शीर्षम्+ शीर्षं प्रत्‍यवदद् => शीर्षम्+ प्रति+अवदद् प्रत्‍यवदद् => प्रति+अवदद् केवलमेतदेव => केवलम्+एतत्+एव विज्ञापनीयं यद् => विज्ञापनीयम्+ यद् सतताऽनुरोधनिर्बन्‍धादिभि: => सतत+अनुरोधनिर्बन्‍धादिभि: सुखरामस्‍तत्‍प्रीत्‍यर्थं स्‍वकार्यालयसहचरीं => सुखरामः+तत्‍प्रीत्‍यर्थम्+ स्‍वकार्यालयसहचरीम्+ स्‍वकार्यालयसहचरीं काञ्चिच्‍चम्‍पाभिधां => स्‍वकार्यालयसहचरीम्+ काञ्चित्+चम्‍पाभिधाम्+ काञ्चिच्‍चम्‍पाभिधां परिणीय => काञ्चित्+चम्‍पाभिधाम्+ परिणीय गृहमानिनाय। => गृहम्+आनिनाय। कर्णपुरनगरस्‍यैव => कर्णपुरनगरस्‍य+एव निवासिनावास्‍ताम्। => निवासिनौ+आस्‍ताम्। दशमकक्षोत्तीर्णाऽप्‍यासीत्। => दशमकक्षोत्तीर्णा+अपि+आसीत्। सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं प्रावर्तत। => समञ्जसम्+ प्रावर्तत। सम्‍प्रत्‍यासीन्‍मोदविसंष्ठुला। => सम्‍प्रति+आसीत्+मोदविसंष्ठुला। स्‍वहस्‍ताभ्‍यामेवासौ => स्‍वहस्‍ताभ्‍याम्+एव+असौ शय्यां कृतवती। => शय्याम्+ कृतवती। सर्वोत्तमं प्रच्‍छदमास्‍तीर्य => सर्वोत्तमम्+ प्रच्‍छदम्+आस्‍तीर्य प्रच्‍छदमास्‍तीर्य => प्रच्‍छदम्+आस्‍तीर्य शीर्षोपधानद्वयमप्रयुक्तं स्‍थापितवती। => शीर्षोपधानद्वयम्+अप्रयुक्तम्+ स्‍थापितवती। शय्यासमीपं जलमल्‍लकं => शय्यासमीपम्+ जलमल्‍लकम्+ जलमल्‍लकं ताम्‍बूलकरङ्कं => जलमल्‍लकम्+ ताम्‍बूलकरङ्कम्+ ताम्‍बूलकरङ्कं तालपत्रव्‍यजनं => ताम्‍बूलकरङ्कम्+ तालपत्रव्‍यजनम्+ तालपत्रव्‍यजनं सुप्तप्रायैव => तालपत्रव्‍यजनम्+ सुप्तप्रायैव व्‍यचिन्‍तयत्‍सा- => व्‍यचिन्‍तयत्+सा- शीघ्रं चम्‍पाया => शीघ्रम्+ चम्‍पाया: कियत्‍सुखवन्ति => कियत्+सुखवन्ति कश्चित्‍पुत्र:। => कश्चित्+पुत्र:। अहमेव => अहम्+एव तं पालयिष्‍यामि। => तम्+ पालयिष्‍यामि। कार्यालयं यास्‍यति। => कार्यालयम्+ यास्‍यति। आदिवसमहमेव => आदिवसम्+अहम्+एव स्‍वनन्‍दनं द्रक्ष्‍यामि। => स्‍वनन्‍दनम्+ द्रक्ष्‍यामि। स्‍वोत्‍सङ्गमधिरोप्‍य => स्‍वोत्‍सङ्गम्+अधिरोप्‍य हृदयसन्‍तापं शिशिरयिष्‍यामि। => हृदयसन्‍तापम्+ शिशिरयिष्‍यामि। संवाहनैरभ्‍यङ्गै: => संवाहनैः+अभ्‍यङ्गै: पुत्रं लालयन्‍त्‍या => पुत्रम्+ लालयन्‍त्‍या दिनं निमिषकल्‍पं => दिनम्+ निमिषकल्‍पम्+ निमिषकल्‍पं भविष्‍यति’। => निमिषकल्‍पम्+ भविष्‍यति’। भवितव्‍यं को => भवितव्‍यम्+ क: मध्‍यकण्‍टकोऽयं न => मध्‍यकण्‍टकः+अयम्+ न मनागप्‍यरोचत। => मनाक्+अपि+अरोचत। निष्‍प्रत्‍यवायं निस्‍तृतीयमसौ => निष्‍प्रत्‍यवायम्+ निस्‍तृतीयम्+असौ निस्‍तृतीयमसौ => निस्‍तृतीयम्+असौ सार्धं बुधन्‍या => सार्धम्+ बुधन्‍या: तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि एतत्‍सर्वं निरीक्ष्‍यैव => एतत्+सर्वम्+ निरीक्ष्‍य+एव निरीक्ष्‍यैव => निरीक्ष्‍य+एव रुद्राक्षबीजमिव => रुद्राक्षबीजम्+इव कृतेऽपि => कृते+अपि नासावभिननन्‍द। => न+असौ+अभिननन्‍द। सिन्‍दूरपिटकं त्‍वयाऽन्‍यत्र => सिन्‍दूरपिटकम्+ त्‍वया+अन्‍यत्र त्‍वयाऽन्‍यत्र => त्‍वया+अन्‍यत्र गन्‍धतैलगोलं त्‍वयाऽवशेषितमिति => गन्‍धतैलगोलम्+ त्‍वया+अवशेषितम्+इति त्‍वयाऽवशेषितमिति => त्‍वया+अवशेषितम्+इति तत्‍क्षणोत्‍थापितैर्निर्भत्‍सनव्‍याजैरसौ => तत्‍क्षणोत्‍थापितैः+निर्भत्‍सनव्‍याजैः+असौ बुधनीं न्‍यक्‍कर्तुमारेभे। => बुधनीम्+ न्‍यक्‍कर्तुम्+आरेभे। न्‍यक्‍कर्तुमारेभे। => न्‍यक्‍कर्तुम्+आरेभे। अनपेक्षिताममन्‍यतासौ => अनपेक्षिताम्+अमन्‍यतासौ बुधनीं स्‍वगार्हस्‍थ्‍यपरिधौ। => बुधनीम्+ स्‍वगार्हस्‍थ्‍यपरिधौ। अनवबुद्धाऽनुपजाशङ्का => अनवबुद्धा+अनुपजाशङ्का चम्‍पावचोभिर्न => चम्‍पावचोभिः+न यदसौ => यत्+असौ अहं पुनर्निसर्गत => अहम्+ पुनः+निसर्गत: पुनर्निसर्गत => पुनः+निसर्गत: ग्राममृत्तिकायां समुत्‍पन्‍ना। => ग्राममृत्तिकायाम्+ समुत्‍पन्‍ना। नाक्षरं प्रत्‍यभिजानामि। => न+अक्षरम्+ प्रति+अभिजानामि। प्रत्‍यभिजानामि। => प्रति+अभिजानामि। व्‍यवहारनैपुण्‍यं परिचिनोमि। => व्‍यवहारनैपुण्‍यम्+ परिचिनोमि। धत्तूरपुष्‍पकलिकेव => धत्तूरपुष्‍पकलिका+इव जाताऽस्मि। => जाता+अस्मि। किञ्चिदपरोऽपि => किञ्चित्+अपरः+अपि नितरामनाश्वस्‍त => नितराम्+अनाश्वस्‍त: एवाऽसीत्। => एव+आसीत्। प्रवातझम्‍पेयं निश्चप्रचं => प्रवातझम्‍पा+इयम्+ निश्चप्रचम्+ निश्चप्रचं कदाचित् => निश्चप्रचम्+ कदाचित् प्रचण्‍डझञ्झानिलतामेष्‍यतीति => प्रचण्‍डझञ्झानिलताम्+एष्‍यति+इति सुष्ठ्वसौ => सुष्ठु+असौ भोगतृप्‍तस्‍तस्‍य => भोगतृप्‍तः+तस्‍य मनोऽद्यापि => मनः+अद्यापि बुधन्‍यामेव => बुधन्‍याम्+एव पुत्रकामनयाऽप्‍यसौ => पुत्रकामनया+अपि+असौ आसीद्यथा => आसीत्+यथा जीवनपद्धतिरपि => जीवनपद्धति+अपि नातितरामरोचत। => न+अतितरामरोचत। किं कुर्यादसौ? => किम्+ कुर्यात्+असौ? कुर्यादसौ? => कुर्यात्+असौ? निगरणं वरं => निगरणम्+ वरम्+ वरं न => वरम्+ न एवासीदुभयत: => एव+आसीत्+उभयत: पाशस्‍सुखरामस्‍य। => पाशः+सुखरामस्‍य। कस्‍याञ्चित्‍सन्‍ध्‍यायां कार्यालयाद् => कस्‍याञ्चित्+सन्‍ध्‍यायाम्+ कार्यालयाद् गृहमुपावर्तमाना => गृहम्+उपावर्तमाना पतिं प्राह- => पतिम्+ प्राह- कथं न => कथम्+ न बुधनीं ग्रामं => बुधनीम्+ ग्रामम्+ ग्रामं प्रापयसि? => ग्रामम्+ प्रापयसि? श्वश्रूरेकाकिन्‍येव => श्वश्रूः+एकाकिनि+एव तत्‍समीपेऽपि => तत्‍समीपे+अपि भवितव्‍यमेव! => भवितव्‍यम्+एव! बुधनीति => बुधनी+इति शिक्षिताऽसि => शिक्षिता+असि तवापि => तव+अपि ज्‍येष्‍ठाऽऽर्या => ज्‍येष्‍ठा+आर्या शीलसमुदाचारमपि => शीलसमुदाचारम्+अपि विस्‍मृताऽसि? => विस्‍मृता+असि? सरौक्ष्‍यमवदत् => सरौक्ष्‍यम्+अवदत् त्‍वद्गृहस्‍वामिनीभूय => त्‍वत्+गृहस्‍वामिनीभूय समागताऽस्मि => समागता+अस्मि पुनस्‍त्‍वत्‍पूर्वपत्‍न्‍या: => पुनः+त्वत्+पूर्वपत्‍न्‍या: प्रतिरौक्ष्‍यं प्रदर्शयन्‍ती => प्रतिरौक्ष्‍यम्+ प्रदर्शयन्‍ती त्‍वमिति => त्‍वम्+इति अहं तु => अहम्+ तु सम्‍बन्‍धोचितसम्‍बोधनपदमभिलक्ष्‍य => सम्‍बन्‍धोचितसम्‍बोधनपदम्+अभिलक्ष्‍य त्‍वं बुधन्‍या: => त्‍वम्+ बुधन्‍या: सदाशयतां प्रणयञ्च => सदाशयताम्+ प्रणयम्+च प्रणयञ्च => प्रणयम्+च नावगच्‍छसि। => न+अवगच्‍छसि। तत्‍सर्वं त्‍वमेवावगच्‍छ। => तत्सर्वम्+ त्‍वम्+एव+अवगच्‍छ। त्‍वमेवावगच्‍छ। => त्‍वम्+एव+अवगच्‍छ। मह्यं रोचते। => मह्यम्+ रोचते। निर्विघ्‍नं समीहेऽयं => निर्विघ्‍नम्+ समीहे+अयम्+ समीहेऽयं स्‍वकीयं => समीहे+अयम्+ स्‍वकीयम्+ स्‍वकीयं जीवनम्। => स्‍वकीयम्+ जीवनम्। तत्किमसौ => तत्+किम्+असौ त्‍वज्‍जीवने => त्‍वत्+जीवने किं त्‍वमपि => किम्+ त्‍वम्+अपि त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि नाऽसि? => न+असि? किं त्‍वां => किम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां विघ्‍नमेव => त्‍वाम्+ विघ्‍नम्+एव विघ्‍नमेव => विघ्‍नम्+एव मन्‍यमानाऽसौ => मन्‍यमाना+असौ स्‍वसपत्नीत्‍वेनाङ्गीकृतवती? => स्‍वसपत्नीत्‍वेन+अङ्गीकृतवती? यद्यहं विघ्‍नभूतैव, => यदि+अहम्+ विघ्‍नभूता+एव, विघ्‍नभूतैव, => विघ्‍नभूता+एव, तत्‍कथं मां => तत्+कथम्+ माम्+ मां परिणीतवानसि? => माम्+ परिणीतवान्+असि? परिणीतवानसि? => परिणीतवान्+असि? मां सपत्नीत्‍वेन => माम्+ सपत्नीत्‍वेन स्‍व्‍यकरोदात्‍मकलङ्कप्रक्षालनार्थम्। => स्‍व्‍यकरोत्+आत्मकलङ्कप्रक्षालनार्थम्। हीनसत्त्‍वासि। => हीनसत्त्‍वा+असि। ईर्श्‍याद्वेषकषायिताऽसि। => ईर्ष्याद्वेषकषायिता+असि। लक्षगुणाऽधिकं सहृदयत्‍वं => लक्षगुणा+अधिकम्+ सहृदयत्‍वम्+ सहृदयत्‍वं बिभर्ति => सहृदयत्‍वम्+ बिभर्ति त्‍वद्दृष्‍टया => त्‍वत्+दृष्‍टया ग्राम्‍याऽशिक्षिता => ग्राम्‍या+अशिक्षिता ज्‍वलन्निव => ज्‍वलन्+इव द्वावपि => द्वौ+अपि गृहं समासादितौ। => गृहम्+ समासादितौ। निपुणं सर्वमप्‍यवलोकितवती। => निपुणम्+ सर्वम्+अपि+अवलोकितवती। सर्वमप्‍यवलोकितवती। => सर्वम्+अपि+अवलोकितवती। किञ्चिदसाधारणं घटितं => किञ्चित्+असाधारणम्+ घटितम्+ घटितं वर्ततेऽद्येति => घटितम्+ वर्तते+अद्य+इति वर्ततेऽद्येति => वर्तते+अद्य+इति रम्‍यगवगतं तया। => सम्‍यक्+अवगतम्+ तया। नासौ => न+असौ महानसं प्रविश्‍य => महानसम्+ प्रविश्‍य भोजनं सा। => भोजनम्+ सा। भृशं निवेदिताऽपि => भृशम्+ निवेदिता+अपि निवेदिताऽपि => निवेदिता+अपि मनस्‍कोऽपि => मनस्‍कः+अपि शाकं द्विदलं => शाकम्+ द्विदलम्+ द्विदलं रोटिकाश्‍च => द्विदलम्+ रोटिकाः+च रोटिकाश्‍च => रोटिकाः+च व्‍यतीतप्रायेष्‍वेव => व्‍यतीतप्रायेषु+एव हस्‍तामलकमिव => हस्‍तामलकम्+इव सर्वं स्‍पष्टं => सर्वम्+ स्‍पष्टम्+ स्‍पष्टं जातं => स्‍पष्टम्+ जातम्+ जातं बुधन्‍या:। => जातम्+ बुधन्‍या:। सम्‍प्रत्‍यसौ => सम्‍प्रति+असौ सुखरामवचनं स्‍मृतवती। => सुखरामवचनम्+ स्‍मृतवती। धैर्यं तत्‍याज। => धैर्यम्+ तत्‍याज। क्‍वचिदवस्‍थानमेव => क्‍वचित्+अवस्‍थानम्+एव बुधन्‍यपि => बुधनी+अपि वंशदीपोऽपि => वंशदीपः+अपि नात्र => न+अत्र ममावश्‍यकता। => मम+आवश्‍यकता। मयाऽपसरणीयमेव। => मया+अपसरणीयम्+एव। मय्यपसृतायां चम्‍पाऽपि => मयि+अपसृतायाम्+ चम्‍पा+अपि चम्‍पाऽपि => चम्‍पा+अपि स्‍वामिन्‍यतितरामनुरक्ता => स्‍वामिनी+अतितराम्+अनुरक्ता सत्‍यमेव => सत्यम्+एव तत्‍सुखप्रवाहे => तत्+सुखप्रवाहे द्वीपकल्‍पाऽहं तिष्ठामि। => द्वीपकल्‍प:+अहम्+ तिष्ठामि। कस्‍मान्‍न => कस्‍मात्+न प्रागेवेदं चिन्तितम्? => प्राक्+इव+इदम्+ चिन्तितम्? कतिपयदिवसानन्‍तरमेव => कतिपयदिवसानन्‍तरम्+एव लखेसरग्राममाससाद। => लखेसरग्रामम्+आससाद। निखिलेऽपि => निखिले+अपि कर्णात्‍कर्णं प्रसरन्‍ती => कर्णात्‍कर्णम्+ प्रसरन्‍ती स्‍वयमेवागता => स्‍वयम्+एव+आगता बुधनीत्‍येका:। => बुधनी+इति+एका:। इत्‍यपरा:। => इति+अपरा:। बुधनीं तत्‍याजेत्‍यन्‍या:। => बुधनीम्+ तत्‍याज+इति+अन्‍या:। तत्‍याजेत्‍यन्‍या:। => तत्‍याज+इति+अन्‍या:। प्रतिमहिलामण्‍डलं बुधन्‍या => प्रतिमहिलामण्‍डलम्+ बुधन्‍या: प्रामुख्‍यं भेजे। => प्रामुख्‍यम्+ भेजे। बुधनीवृतं सविस्‍तरं => बुधनीवृतम्+ सविस्‍तरम्+ सविस्‍तरं समीक्षितवत्‍यस्‍तासां => सविस्‍तरम्+ समीक्षितवत्‍यः+तासाम्+ समीक्षितवत्‍यस्‍तासां स्थिति: => समीक्षितवत्‍यः+तासाम्+ स्थिति: स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि शोचनीयाऽऽसीत्। => शोचनीया+आसीत्। पशुमारं मारिताऽऽसीत्‍कर्कशया => पशुमारम्+ मारिता+आसीत्+कर्कशया मारिताऽऽसीत्‍कर्कशया => मारिता+आसीत्+कर्कशया कलङ्कितं जीवनं => कलङ्कितम्+ जीवनम्+ जीवनं यापितवती। => जीवनम्+ यापितवती। काचित्‍सततमेव => काचित्+सततम्+एव सप्तमिता: => सप्तम्+इता: कुटुम्बिनां वैरस्‍यहेतुसञ्जाता। => कुटुम्बिनाम्+ वैरस्‍यहेतुसञ्जाता। काचिदन्‍नं विक्रीय => काचित्+अन्‍नम्+ विक्रीय तमालपत्रं क्रीणाति => तमालपत्रम्+ क्रीणाति तस्‍माच्‍च => तस्‍मात्+च पत्‍याऽनवरतं ताडयते => पत्‍या:+अनवरतम्+ ताडयते एवं हि, => एवम्+ हि, एवासन्। => एव+आसन्। तासामुत्‍साहो => तासाम्+उत्‍साह: कदाचिदुपलभ्‍येत => कदाचित्+उपलभ्‍येत प्रत्‍यक्षमिति => प्रत्‍यक्षम्+इति एवं चिन्‍तयन्ति => एवम्+ चिन्‍तयन्ति चर्मकारवसतावकारणमेव => चर्मकारवसतौ+अकारणम्+एव तासां गमनं => तासाम्+ गमनम्+ गमनं सर्वथाऽसम्‍भवमेवाऽऽसीत्। => गमनम्+ सर्वथा+असम्‍भवम्+एव+आसीत्। सर्वथाऽसम्‍भवमेवाऽऽसीत्। => सर्वथा+असम्‍भवम्+एव+आसीत्। कर्णपुननगरमध्‍युषिता => कर्णपुरनगरम्+अध्‍युषिता स्‍वजातिविशिष्टाऽप्‍यासीत्। => स्‍वजातिविशिष्टा+अपि+आसीत्। शीलसौजन्‍याभ्‍याञ्चासौ => शीलसौजन्‍याभ्‍याम्+च+असौ सर्वथाऽतिक्रमते => सर्वथा+अतिक्रमते तत्‍कथं साक्षात्क्रियेत => तत्+कथम्+ साक्षात्+क्रियेत साक्षात्क्रियेत => साक्षात्+क्रियेत परन्‍त्‍ववसर: => परन्तु+अवसर: तत्‍पौत्रस्‍यासीत् => तत्‍पौत्रस्‍य+आसीत् महिलानां महान् => महिलानाम्+ महान् समवायस्‍तत्रोपस्थित:। => समवायः+तत्र+उपस्थित:। सार्धं बुधन्‍यपि => सार्धम्+ बुधनी+अपि बुधन्‍यपि => बुधनी+अपि तत्रागता। => तत्र+आगता। तां दृष्ट्वैव => ताम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव सर्वाभिर्वृद्धाभि: => सर्वाभिः+वृद्धाभि: साग्रहमनुरुद्धा => साग्रहम्+अनुरुद्धा नृत्‍यमपि => नृत्‍यम्+अपि समारोहेऽवसितप्राये => समारोहे+अवसितप्राये मिष्ठान्‍नं वितीर्णम्। => मिष्ठान्‍नम्+ वितीर्णम्। स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव ताम्‍बूलं समुपाहरत्। => ताम्‍बूलम्+ समुपाहरत्। शनैर्विहाय => शनैः+विहाय स्‍वगृहं गता:। => स्‍वगृहम्+ गता:। ततश्च => ततः+च दक्षप्रजापतिपुत्रीणामनितरसाधारणी => दक्षप्रजापतिपुत्रीणाम्+अनितरसाधारणी नेतृत्‍वं सम्‍पादयन्‍ती => नेतृत्‍वम्+ सम्‍पादयन्‍ती बहिरागतदन्‍तमुखी => बहिः+आगतदन्‍तमुखी चिरकालानन्‍तरं ग्राममुपावृत्तासि। => चिरकालानन्‍तरम्+ ग्रामम्+उपावृत्तासि। ग्राममुपावृत्तासि। => ग्रामम्+उपावृत्तासि। सर्वथाऽस्‍मान् => सर्वथा+अस्‍मान् किं कथयानि => किम्+ कथयानि यद्यहमत्राभविष्‍यं तर्हि => यदि+अहम्+अत्र+अभविष्‍यम्+ तर्हि महत्‍कष्टमासीत्। => महत्+कष्टम्+आसीत्। भुङ्क्तेऽसौ => भुङ्क्ते+असौ मद्धस्‍तनिर्मितमेव => मद्धस्‍तनिर्मितम्+एव भोजनं रोचते => भोजनम्+ रोचते आं ज्ञातम्। => आम्+ ज्ञातम्। साम्‍प्रतमागतासि। => साम्‍प्रतम्+आगतासि। यतस्‍त्‍वत्‍सपत्‍नी => यतः+त्वत्+सपत्‍नी पत्‍युर्भोजनव्‍यवस्‍थायै! => पत्‍युः+भोजनव्‍यवस्‍थायै! आस्तां तावदिदम्। => आस्ताम्+ तावत्+इदम्। तावदिदम्। => तावत्+इदम्। श्रुतमस्‍माभिर्यत्त्‍वयैव => श्रुतम्+अस्‍माभिः+यत्+त्वया+एव विवाहान्‍तरं कारितम्? => विवाहान्‍तरम्+ कारितम्? किमिदं सत्‍यम्? => किम्+इदम्+ सत्‍यम्? कोऽत्र => कः+अत्र आसीन्‍मम => आसीत्+मम अयमेवोपायोऽवशिष्‍ट आसीत्। => अयम्+एव+उपाय+अवशिष्‍ट:+ आसीत्। सस्मितं प्रोवाच => सस्मितम्+ प्रोवाच कथं त्‍वयात्‍महस्‍तेनैव => कथम्+ त्‍वया+आत्‍महस्‍तेन+एव त्‍वयात्‍महस्‍तेनैव => त्‍वया+आत्‍महस्‍तेन+एव गृहं सन्‍दीप्‍तम्? => गृहम्+ सन्‍दीप्‍तम्? आत्‍मस्थितिमेव => आत्‍मस्थितिम्+एव किं त्‍वामसौ => किम्+ त्‍वाम्+असौ त्‍वामसौ => त्‍वाम्+असौ स्थिरतयाऽवदत्। => स्थिरतया+अवदत्। सर्वं जानामि। => सर्वम्+ जानामि। प्रागपि => प्राक्+अपि सर्वं ज्ञातमासीत्। => सर्वम्+ ज्ञातम्+आसीत्। ज्ञातमासीत्। => ज्ञातम्+आसीत्। नाहं कुण्ठितबुद्धि:। => न+अहम्+ कुण्ठितबुद्धि:। कल्‍याणार्थं मया => कल्‍याणार्थम्+ मया सर्वमिदं स्‍वीकृतम्। => सर्वम्+इदम्+ स्‍वीकृतम्। मह्यं कुप्‍यति => मह्यम्+ कुप्‍यति मह्यं द्रुह्यति => मह्यम्+ द्रुह्यति मामसौ => माम्+असौ मामसावपमनुते। => माम्+असौ+अपमनुते। नात्र => न+अत्र कश्चित्‍सन्‍देह:। => कश्चित्+सन्‍देह:। जीवनसूत्रधरं सुखयति, => जीवनसूत्रधारम्+ सुखयति, अहमेतावतैव => अहम्+एतावता+एव कृतार्थाऽस्मि। => कृतार्था+अस्मि। आशिषं देहि, => आशिषम्+ देहि, यच्‍चम्‍पा => यत्+चम्‍पा पत्‍युर्वंशदीपकं जनयेत्। => पत्‍युः+वंशदीपकम्+ जनयेत्। एवं कथयन्‍त्‍येव => एवम्+ कथयन्‍ती+एव कथयन्‍त्‍येव => कथयन्‍ती+एव प्रचलितुमुपचक्रमे। => प्रचलितुम्+उपचक्रमे। तासां दग्‍धमुखीनां => तासाम्+ दग्‍धमुखीनाम्+ दग्‍धमुखीनां कालुष्‍ययुक्तानीव => दग्‍धमुखीनाम्+ कालुष्‍ययुक्तानि+इव कालुष्‍ययुक्तानीव => कालुष्‍ययुक्तानि+इव धैर्यसंयमादिकं च => धैर्यसंयमादिकम्+ च निपुणमवेक्ष्‍य => निपुणम्+अवेक्ष्‍य निश्‍चेष्टास्‍तस्‍थु:। => निश्‍चेष्टाः+तस्‍थु:। स्‍वकुटीरं प्रस्थिता। => स्‍वकुटीरम्+ प्रस्थिता। अयमासीच्‍चैत्रमास:। => अयम्+आसीत्+चैत्रमास:। सर्वोऽपि => सर्वः+अपि इवासीद् => इव+आसीद् रक्तरक्तं पलाशवनं => रक्तरक्तम्+ पलाशवनम्+ पलाशवनं कन्‍दर्पशरविद्धं => पलाशवनम्+ कन्‍दर्पशरविद्धम्+ कन्‍दर्पशरविद्धं प्रणयियुगलहृयमिव => कन्‍दर्पशरविद्धम्+ प्रणयियुगलहृयम्+इव प्रणयियुगलहृयमिव => प्रणयियुगलहृयम्+इव प्रदर्शयदासीत्। => प्रदर्शयत्+आसीत्। फाल्‍गुनिकं गीयते => फाल्‍गुनिकम्+ गीयते नक्तन्दिवम्। => नक्तम्+दिवम्। समग्राऽपि => समग्रा+अपि पीतसर्षपपुष्‍पशाटिकां परिधाय => पीतसर्षपपुष्‍पशाटिकाम्+ परिधाय चित्तमाचकर्ष => चित्तम्+आचकर्ष कर्णपुरादुपावृत्ताया => कर्णपुरात्+उपावृत्ताया: तावदेवाकस्‍मात्। => तावत्+एव्+अकस्‍मात्। पत्रमेकं समागतम्। => पत्रम्+एकम्+ समागतम्। तत्‍पत्रं वाचयितुं => तत्पत्रम्+ वाचयितुम्+ वाचयितुं बुधनी => वाचयितुम्+ बुधनी पुनरेकवारं द्विजवसतौ => पुनः+एकवारम्+ द्विजवसतौ सार्धं समागच्‍छत्। => सार्धम्+ समागच्‍छत्। पत्रं वाचयति => पत्रम्+ वाचयति पादलग्निकां प्रेषयते। => पादलग्निकाम्+ प्रेषयते। ततश्च => ततः+च बुधनीं विज्ञापयति => बुधनीम्+ विज्ञापयति ग्रामं गत्‍वा => ग्रामम्+ गत्‍वा मां सुखरामं => माम्+ सुखरामम्+ सुखरामं परमार्थतो => सुखरामम्+ परमार्थत: विसमृताऽसि? => विसमृता+असि? किम्‍मयाऽपराद्धं यन्‍मां => किम्+मया+अपराद्धम्+ यत्+माम्+ यन्‍मां विहाय => यत्+माम्+ विहाय निश्चिन्‍तं निवससि। => निश्चिन्‍तम्+ निवससि। गताऽसि => गता+असि भोजनमस्‍वादु => भोजनम्+अस्‍वादु: कदाचिल्‍लवणाधिक्‍यं कदाचिच्‍च => कदाचित्+लवणाधिक्‍यम्+ कदाचित्+च कदाचिच्‍च => कदाचित्+च ईषत्‍पक्‍वा => ईषत्+पक्‍वा निश्‍शब्‍दं निगीर्यन्‍ते। => निश्शब्‍दम्+ निगीर्यन्‍ते। रहस्‍यमपि => रहस्‍यम्+अपि नावगम्‍यते। => न+अवगम्‍यते। जानेऽहं, => जाने+अहम्, कीदृशस्‍तस्‍या => कीदृशः+तस्‍या: अनेकभिषजां पार्श्‍वे => अनेकभिषजाम्+ पार्श्‍वे तामनयम्। => ताम्+अनयम्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि रोगमनाख्‍याय => रोगम्+अनाख्‍याय केवलं स्‍वस्‍वप्रयोगं => केवलम्+ स्‍वस्‍वप्रयोगम्+ स्‍वस्‍वप्रयोगं साधयन्ति। => स्‍वस्‍वप्रयोगम्+ साधयन्ति। पञ्चदशदिवसेभ्‍यसतु => पञ्चदशदिवसेभ्‍य:+तु खट्वाश्रितैव। => खट्वाश्रिता+एव। कार्यालयं गतवती => कार्यालयम्+ गतवती अहमेव => अहम्+एव सर्वं सहे। => सर्वम्+ सहे। कार्यालयगमनात्‍प्राक् => कार्यालयगमनात्+प्राक् किञ्चित्‍पचामि। => किञ्चित्+पचामि। चम्‍पां भोजयित्‍वा => चम्‍पाम्+ भोजयित्‍वा अत्‍यन्‍तमेव => अत्‍यन्‍तम्+एव परिश्रान्‍तोऽस्मि। => परिश्रान्‍तः+अस्मि। अस्‍माज्‍जीवनात्तु => अस्‍मात्+जीवनात्+तु व्‍यतीतप्रायमेव => व्‍यतीतप्रायम्+एव सुखसन्‍तोषावहमासीत्। => सुखसन्‍तोषावहम्+आसीत्। तवैव => तव+एव वंशदीपलोभेनावयो: => वंशदीपलोभेन+आवयो: सर्वमपि => सर्वम्+अपि सामञ्जस्‍यं खलीकृतम्। => सामञ्जस्‍यम्+ खलीकृतम्। त्‍वमेव। => त्वम्+एव। त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि व्‍यथिताऽहमपि => व्‍यथिता+अहम्+अपि एवं सति => एवम्+ सति किं करवाणीति => किम्+ करवाणि+इति करवाणीति => करवाणि+इति केवलं तवैव => केवलम्+ तव+एव तवैव => तव+एव स्‍मृतिर्वारं वारं => स्‍मृतिः+वारम्+ वारम्+ वारं चित्तमान्‍दोलयति। => वारम्+ चित्तम्+आन्‍दोलयति। चित्तमान्‍दोलयति। => चित्तम्+आन्‍दोलयति। कथं वर्तसे => कथम्+ वर्तसे नोद्गिरति => न+उद्गिरति किञ्चिन्‍मुखात्। => किञ्चित्+मुखात्। त्‍वां दूरीकृत्‍य => त्‍वाम्+ दूरीकृत्‍य पश्चात्तपतीत्‍यहमनुमन्‍ये। => पश्चात्+तपति+इति+अहम्+अनुमन्‍ये। किमपरम्? => किम्+अपरम्? सकृदागत्‍य => सकृत्+आगत्‍य स्‍वगृहं निभालयसे => स्‍वगृहम्+ निभालयसे सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं निष्‍कण्‍टकश्च => समञ्जसम्+ निष्‍कण्‍टकः+च निष्‍कण्‍टकश्च => निष्‍कण्‍टकः+च पत्रमाकर्ण्‍य => पत्रम्+आकर्ण्‍य स्‍वकुटीरश्चागत्‍य => स्‍वकुटीरः+च+आगत्‍य कियदनार्यमाचरितं तया? => कियत्+अनार्यम्+आचरितम्+ तया? निर्भत्‍स्‍यमानाऽपि => निर्भत्‍स्‍यमाना+अपि कथमसौ => कथम्+असौ गृहं त्‍यक्तवती? => गृहम्+ त्‍यक्तवती? जीवनं यत्‍स्‍वामी => जीवनम्+ यत्+स्वामी यत्‍स्‍वामी => यत्+स्वामी स्‍वयं भोजनं => स्वयम्+ भोजनम्+ भोजनं पचति? => भोजनम्+ पचति? महापुरुषोऽसौ। => महापुरुषः+असौ। शतसहस्रबहुमतोऽसौ। => शतसहस्रबहुमतः+असौ। पुनस्‍तच्‍चरणधूलिकल्‍पा। => पुनः+तच्चरणधूलिकल्‍पा। तादृशं सहृदयोत्तमं => तादृशम्+ सहृदयोत्तमम्+ सहृदयोत्तमं नररत्‍नं => सहृदयोत्तमम्+ नररत्‍नम्+ नररत्‍नं विहाय => नररत्‍नम्+ विहाय साऽत्र => सा+अत्र ग्रामं समागता? => ग्रामम्+ समागता? नृशसमाचरितं तया। => नृशसमाचरितम्+ तया। कियद्वर्षदेशीयाऽसौ? => कियत्+वर्षदेशीया+असौ? अपरिपक्‍वबुद्धिरेव। => अपरिपक्‍वबुद्धिः+एव। अधरोत्तरं वचनं => अधरोत्तरम्+ वचनम्+ वचनं तु => वचनम्+ तु सोढव्‍यमेव। => सोढव्‍यम्+एव। तस्‍यां रात्रौ => तस्‍याम्+ रात्रौ प्रत्‍यक्षरं पत्रस्‍य => प्रत्यक्षरम्+ पत्रस्‍य नयनयोरेव => नयनयोः+एव निशामनैषीत्। => निशाम्+अनैषीत्। प्रातरैव => प्रातः+एव श्वश्रूं परितोष्‍य, => श्वश्रूम्+ परितोष्‍य, तदपेक्षां यां => तदपेक्षाम्+ याम्+ यां काञ्चित्‍प्रपूर्य => याम्+ काञ्चित्+प्रपूर्य काञ्चित्‍प्रपूर्य => काञ्चित्+प्रपूर्य कर्णपुरं प्रतस्‍थे। => कर्णपुरम्+ प्रतस्‍थे। पदातिरेव => पदातिः+एव मछलीशहरमासाद्य => मछलीशहरम्+आसाद्य इलाहाबादं प्रति => इलाहाबादम्+ प्रति स्‍वभवनमाससाद। => स्‍वभवनम्+आससाद। सुखरामस्‍तावता => सुखरामः+तावता कालेनापि => कालेन+अपि गृहं नोपावर्तत। => गृहम्+ न+उपावर्तत। नोपावर्तत। => न+उपावर्तत। गृहद्वारमपावृतमासीत्। => गृहद्वारम्+अपावृतम्+आसीत्। चम्‍पासमीपमुपाययौ। => चम्‍पासमीपम्+उपाययौ। क्षणं यावत्तस्‍या: => क्षणम्+ यावत्+तस्‍या: यावत्तस्‍या: => यावत्+तस्‍या: कृष्‍णपक्षेन्‍दुकल्‍पं निष्‍प्रभं => कृष्‍णपक्षेन्‍दुकल्‍पम्+ निष्‍प्रभम्+ निष्‍प्रभं मुखमण्‍डलमपश्‍यत्। => निष्‍प्रभम्+ मुखमण्‍डलम्+अपश्‍यत्। मुखमण्‍डलमपश्‍यत्। => मुखमण्‍डलम्+अपश्‍यत्। ततश्च => ततः+च तां क्रोडे => ताम्+ क्रोडे निर्भरं रुरोद। => निर्भरम्+ रुरोद। चम्‍पाऽसि => चम्‍पा+असि दुहितमेव => दुहिता+एव तारस्‍वरं विललाप। => तारस्‍वरम्+ विललाप। बह्वपराद्धम्‍मया। => बह्वु+अपराद्धम्+मया। त्‍वां सम्‍पीडय => त्‍वाम्+ सम्‍पीडय कां दशामुपगताऽस्मि? => काम्+ दशाम्+उपगता+अस्मि? दशामुपगताऽस्मि? => दशाम्+उपगता+अस्मि? साश्रुपातं प्रोवाच। => साश्रुपातम्+ प्रोवाच। किमिदं भणसि? => किम्+इदम्+ भणसि? किं त्‍वयापराद्धम्? => किम्+ त्‍वया+अपराद्धम्? त्‍वयापराद्धम्? => त्‍वया+अपराद्धम्? अहमेव => अहम्+एव जननीं द्रष्टुं => जननीम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं ग्रामं => द्रष्टुम्+ ग्रामम्+ ग्रामं गतवती। => ग्रामम्+ गतवती। जनन्‍यपि => जननि+अपि चिन्‍तनीयाऽस्‍माभि:। => चिन्‍तनीया+अस्‍माभि:। किं जातं => किम्+ जातम्+ जातं ते? => जातम्+ ते? कस्‍ते => क:+ते राजयक्ष्मग्रस्‍तेव => राजयक्ष्मग्रस्‍ता+एव स्‍वामिपत्रादिदं ज्ञात्‍वैव => स्‍वामिपत्रात्+इदम्+ ज्ञात्‍वा+एव ज्ञात्‍वैव => ज्ञात्‍वा+एव विक्षिप्‍ताऽस्मि => विक्षिप्‍ता+अस्मि वात्‍येव => वात्या+इव समायाताऽस्मि। => समायाता+अस्मि। अलं मनागपि => अलम्+ मनाक्+अपि मनागपि => मनाक्+अपि अहं स्‍वसेवया => अहम्+ स्‍वसेवया त्‍वां स्‍वस्‍थशरीरां => त्‍वाम्+ स्‍वस्‍थशरीराम्+ स्‍वस्‍थशरीरां विधास्‍ये। => स्‍वस्‍थशरीराम्+ विधास्‍ये। मन्‍त्रमुग्‍धेव => मन्‍त्रमुग्‍धा+इव सततं प्रोवाच। => सततम्+ प्रोवाच। तावदार्ये! => तावत्+आर्ये! अहं चायपेयमानयामि। => अहम्+ चायपेयम्+आनयामि। चायपेयमानयामि। => चायपेयम्+आनयामि। चम्‍पावदत्। => चम्‍पा+अवदत्। त्‍वं किमानेष्‍यसि? => त्‍वम्+ किम्+आनेष्‍यसि? किमानेष्‍यसि? => किम्+आनेष्‍यसि? उत्तिष्ठन्‍त्‍येव => उत्तिष्ठन्‍ती+एव रसवतीमहमेव => रसवतीम्+अहम्+एव कस्‍मादद्य => कस्‍मात्+अद्य सस्‍नेहमपृच्‍छत्। => सस्‍नेहम्+अपृच्‍छत्। कश्चित्‍समारोह => कश्चित्+समारोह सम्‍प्रत्‍यागच्‍छत्‍येव। => सम्‍प्रति+आगच्‍छति+एव। चम्‍पाऽऽख्‍यातवती। => चम्‍पा+आख्‍यातवती। पुनरेकवारं सर्वं => पुनः+एकवारम्+ सर्वम्+ सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं जातम्। => समञ्जसम्+ जातम्। शुष्‍कप्रायं धान्‍यक्षेत्रं => शुष्‍कप्रायम्+ धान्‍यक्षेत्रम्+ धान्‍यक्षेत्रं धारासारवर्षया => धान्‍यक्षेत्रम्+ धारासारवर्षया हरितं सञ्जातम्। => हरितम्+ सञ्जातम्। शनैश्चम्‍पा => शनैः+चम्‍पा स्‍वास्‍थ्‍यं लेभे। => स्‍वास्‍थ्‍यम्+ लेभे। नासीत्तस्‍या => न+आसीत्+तस्‍या: अमर्षलेशोऽपि => अमर्षलेशः+अपि बुधनीं प्रति। => बुधनीम्+ प्रति। इदानीं चम्‍पा => इदानीम्+ चम्‍पा सहृदयतां साधु => सहृदयताम्+ साधु सुखरामस्‍यापि => सुखरामस्‍य+अपि मनस्‍तापोऽधुना => मनस्तापः+अधुना सान्‍ध्‍यरविरिव => सान्‍ध्‍यरविः+इव मासद्वयमतिक्रान्तम्। => मासद्वयम्+अतिक्रान्तम्। अचैतन्‍यमिवानुभवति => अचैतन्‍यम्+इव+अनुभवति किञ्चिद्दोलायमानमिव => किञ्चित्+दोलायमानम्+इव इवाऽसावन्‍वभवत्। => इव+असौ+अन्‍वभवत्। ततश्चैकस्‍यां सन्‍ध्‍यायां => ततः+च+एकस्‍याम्+ सन्‍ध्‍यायाम्+ सन्‍ध्‍यायां तदुदरेऽसह्यशूलमिवोत्थितम्। => सन्‍ध्‍यायाम्+ तदुदरे+असह्यशूलम्+इव+उत्थितम्। तदुदरेऽसह्यशूलमिवोत्थितम्। => तदुदरे+असह्यशूलम्+इव+उत्थितम्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि वैयर्थ्‍यमुपागता। => वैयर्थ्‍यम्+उपागता:। बुधनीमादाय => बुधनीम्+आदाय सौभाग्‍यवशात्तत्रासन् => सौभाग्‍यवशात्+तत्र+आसन् महिलाभिषजोऽपि। => महिलाभिषजः+अपि। अर्धहोरां यावत्‍परीक्षणं => अर्धहोराम्+ यावत्+परीक्षणम्+ यावत्‍परीक्षणं प्राचलत्। => यावत्+परीक्षणम्+ प्राचलत्। ततश्च => ततः+च भिषग्‍वरा => भिषक्+वरा: काचिद्वरिष्ठा => काचित्+वरिष्ठा बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य सस्मितं प्रावदत्- => सस्मितम्+ प्रावदत्- शल्‍यक्रियां विना => शल्‍यक्रियाम्+ विना अतिजटिलञ्च => अतिजटिलम्+च तथापि => तथा+अपि त्‍वं तावत् => त्‍वम्+ तावत् रक्तप्रबन्‍धं कुरु। => रक्तप्रबन्‍धम्+ कुरु। सततं स्‍थातव्‍यम्। => सततम्+ स्‍थातव्‍यम्। सञ्जातस्‍सुखराम:। => सञ्जातः+सुखराम:। किमसौ => किम्+असौ शुश्रावेति => शुश्राव+इति सम्‍प्रत्‍यपि => सम्‍प्रति+अपि विश्‍वसनीयं प्रतिभाति। => विश्‍वसनीयम्+ प्रतिभाति। गर्भं वहतीति => गर्भम्+ वहति+इति वहतीति => वहति+इति महदाश्चर्यम्! => महत्+आश्चर्यम्! तद्वृतं निशम्‍य => तद्वृतम्+ निशम्‍य चाम्‍पेयपुष्‍पमिव => चाम्‍पेयपुष्‍पम्+इव प्रत्‍यङ्गं हर्षामोदसम्‍भारनिर्भराऽलक्ष्‍यत। => प्रत्यङ्गम्+ हर्षामोदसम्‍भारनिर्भरा+अलक्ष्‍यत। हर्षामोदसम्‍भारनिर्भराऽलक्ष्‍यत। => हर्षामोदसम्‍भारनिर्भरा+अलक्ष्‍यत। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि यथायथं निर्व्‍यूढा:। => यथायथम्+ निर्व्‍यूढा:। गतागतं परिचारिकाणां => गतागतम्+ परिचारिकाणाम्+ परिचारिकाणां पश्‍यन्‍तौ => परिचारिकाणाम्+ पश्‍यन्‍तौ बहिरलिन्‍दस्‍थासन्दिकायामुपविष्टौ। => बहिः+अलिन्‍दस्‍थासन्दिकायाम्+उपविष्टौ। ततश्चाकस्‍मादेव => ततः+च+अकस्‍मात्+एव नावजातशिशुक्रन्‍दनमश्रूयत। => नवजातशिशुक्रन्‍दनम्+अश्रूयत। बहिरागताऽवदच्‍च- => बहिः+आगता+अवदत्+च- ‘वर्धापनं वर्धापनं => ‘वर्धापनम्+ वर्धापनम्+ वर्धापनं भद्र! => वर्धापनम्+ भद्र! पुत्रस्‍ते => पुत्रः+ते तद्वाक्‍यं श्रुत्‍वैव => तद्वाक्‍यम्+ श्रुत्‍वा+इव श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव प्रगाढमालिलिङग => प्रगाढम्+आलिलिङग सुखरामस्‍तु => सुखरामः+तु सम्‍प्रत्‍यपि => सम्‍प्रति+अपि नासीत्। => न+आसीत्। नियतिलीलां विमृशन्‍नसौ => नियतिलीलाम्+ विमृशन्+असौ विमृशन्‍नसौ => विमृशन्+असौ हर्षविषादानुभवशून्‍यतामिव => हर्षविषादानुभवशून्‍यताम्+इव सदयं प्रावोच- => सदयम्+ प्रोवाच- प्रसवानन्‍तरं त्‍वपत्‍न्‍या: => प्रसवानन्‍तरम्+ तवत्पत्‍न्‍या: स्थितिर्न => स्थितिः+न प्रचुरं रक्तं => प्रचुरम्+ रक्तम्+ रक्तं देहान्निष्‍क्रान्‍तम्। => रक्तम्+ देहात्+निष्‍क्रान्‍तम्। देहान्निष्‍क्रान्‍तम्। => देहात्+निष्‍क्रान्‍तम्। कक्षं प्रविश्‍य => कक्षम्+ प्रविश्‍य सुखरामोऽवाक् => सुखरामः+अवाक् सार्धं धावन्निव => सार्धम्+ धावन्+इव धावन्निव => धावन्+इव कक्षं प्राविशत्। => कक्षम्+ प्राविशत्। उभावलोक्‍यापि => उभौ+अवलोक्‍य+अपि वक्तुं न => वक्तु्म्+ न केवलं पातयामास => केवलम्+ पातयामास पुत्रोऽस्ति => पुत्रः+अस्ति स्‍वामिनमनुहरति। => स्‍वामिनम्+अनुहरति। सहर्षं चम्‍पाऽवदत्। => सहर्षम्+ चम्‍पा+अवदत्। चम्‍पाऽवदत्। => चम्‍पा+अवदत्। श्रुत्‍वेदं बुधनी => श्रुत्वा+इदम्+ बुधनी प्रभातवेलेयमागता, => प्रभातवेला+इयम्+आगता, प्राचीं सनाथीकर्तुमिच्‍छति। => प्राचीम्+ सनाथीकर्तुम्+इच्‍छति। सनाथीकर्तुमिच्‍छति। => सनाथीकर्तुम्+इच्‍छति। तस्‍यां दिशि। => तस्‍याम्+ दिशि। तरुकोटरान्निर्गता: => तरुकोटरात्+निर्गता: प्रात:-कालिकं समीरं => प्रात:-कालिकम्+ समीरम्+ समीरं सेवितुमिच्‍छन्‍तो => समीरम्+ सेवितुम्+इच्‍छन्‍तः सेवितुमिच्‍छन्‍तो => सेवितुम्+इच्‍छन्‍तः विशुद्धं वातावरणं => विशुद्धम्+ वातावरणम्+ वातावरणं प्रतीयते। => वातावरणम्+ प्रतीयते। तस्‍यास्‍तटे => तस्‍याः+तटे सन्‍ध्‍यामुपासाते। => सन्‍ध्‍याम्+उपासाते। स्‍वकीयं प्रथमं => स्‍वकीयम्+ प्रथमम्+ प्रथमं किरणं => प्रथमम्+ किरणम्+ किरणं प्राक्षिपत्, => किरणम्+ प्राक्षिपत्, एताभ्‍यां तस्‍मै => एताभ्‍याम्+ तस्‍मै अर्घ्‍यं दत्तम्, => अर्घ्‍यम्+ दत्तम्, पुनश्‍च => पुनः+च अर्घ्‍योत्तरं कर्म => अर्घ्‍योत्तरम्+ कर्म साक्षात्तपोमूर्त्ते => साक्षात्+तपोमूर्त्ते अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव आश्रममिमं दृष्ट्वा => आश्रमम्+इमम्+ दृष्ट्वा सपद्येव => सपदि+एव समन्‍तान्‍नानाविधानां कुसुमानां => समन्‍तात्+नानाविधानाम्+ कुसुमानाम्+ कुसुमानां सौरभं => कुसुमानाम्+ सौरभम्+ सौरभं समायाति। => सौरभम्+ समायाति। सर्वतस्‍तेजस्विनस्‍तपस्विन => सर्वतः+तेजस्विनः+तपस्विन: सर्वतोऽपि => सर्वतः+अपि साम्राज्‍यं दरीदृश्‍यन्‍ते। => साम्राज्‍यम्+ दरीदृश्‍यन्‍ते। प्रकृतिपरिवर्तनं प्रत्‍यक्षमत्र => प्रकृतिपरिवर्तनम्+ प्रत्‍यक्षम्+अत्र प्रत्‍यक्षमत्र => प्रत्‍यक्षम्+अत्र एकस्मिन्‍नेव => एकस्मिन्+एव मृगेन्द्रश्च => मृगेन्द्रः+च जलं पिबत:। => जलम्+ पिबत:। शान्‍तमाश्रमपदम्। => शान्‍तम्+आश्रमपदम्। आश्रमं प्रस्थितौ। => आश्रमम्+ प्रस्थितौ। किञ्चिद्दूरे => किञ्चित्+दूरे साश्चर्यं पुलकितगात्रौ => साश्चर्यम्+ पुलकितगात्रौ विविधानश्‍वान् => विविधान्+अश्‍वान् मनुष्‍यसमूहांश्चापश्‍यताम्। => मनुष्‍यसमूहान्+च+अपश्‍यताम्। कुत्रचित्‍सुप्ता:, => कुत्रचित्+सुप्ता:, कुत्रचिदुत्थिता:, => कुत्रचित्+उत्थिता:, केचिद्वाद्यानि => केचित्+वाद्यानि ताभ्‍यां दृष्टा:। => ताभ्‍याम्+ दृष्टा:। तत्‍सर्वं दृष्ट्वा => तत्सर्वम्+ दृष्ट्वा सोमपीथिनमुवाच। => सोमपीथिनम्+उवाच। एतत्‍सर्वम्? => एतत्+सर्वम्? ममापि => मम+अपि कुतूहलमुत्‍पन्‍नम्। => कुतूहलम्+उत्‍पन्‍नम्। प्रष्टव्‍योऽस्मिन्विषये। => प्रष्टव्‍यः+अस्मिन्+विषये। अतिथयोऽस्‍माकं सञ्जाता:। => अतिथयः+अस्‍माकम्+ सञ्जाता:। अतस्‍तत्र => अतः+तत्र स्‍मरणीयं महर्षिं => स्‍मरणीयम्+ महर्षिम्+ महर्षिं विनिवेदयिष्‍याव:। => महर्षिम्+ विनिवेदयिष्‍याव:। एवं चलति => एवम्+ चलति एतावपि => एतौ+अपि तदभिमुखं चलितौ। => तदभिमुखम्+ चलितौ। तेनागत्‍य => तेन+आगत्‍य सादरं प्रणम्‍योक्तम् => सादरम्+ प्रणम्‍य+उक्तम्+ प्रणम्‍योक्तम् - => प्रणम्‍य+उक्तम्+ - प्रणतिपुरस्‍सरमाह्वयति। => प्रणतिपुरस्‍सरम्+आह्वयति। एतावपि => एतौ+अपि किं किं => किम्+ किम्+ किं महाराजो => किम्+ महाराज: एतत्‍सर्वं सैन्‍यादिकं => एतत्+सर्वम्+ सैन्‍यादिकम्+ सैन्‍यादिकं वर्तते? => सैन्‍यादिकम्+ वर्तते? कस्मिन्‍समये => कस्मिन्+समये नासीत्। => न+आसीत्। इदानीमेवास्‍माभिर्विलोकितमेतत्‍सर्वम्। => इदानीम्+एव+अस्‍माभिः+विलोकितम्+एतत्+सर्वम्। वयं तु => वयम्+ तु दिनत्रयात्‍पूर्वमेव => दिनत्रयात्+पूर्वमेव सायमेको => सायम्+एक: परं सपद्येव => परम्+ सपदि+एव सपद्येव => सपदि+एव परोक्षोऽभवत्। => परोक्षः+अभवत्। वयं सर्वे => वयम्+ सर्वे तस्‍यान्‍वेषणाय। => तस्‍य+अन्‍वेषणाय। सर्वमपि => सर्वम्+अपि अरण्‍यमस्‍माभिरन्विष्टम्। => अरण्‍यम्+अस्‍माभिः+अन्विष्टम्। चान्‍ये => च+अन्‍ये परमस्‍माभिस्‍तस्‍याकृति: => परम्+अस्‍माभिः+तस्‍य+आकृति: भयङ्करस्‍तस्‍य => भयङ्करः+तस्‍य सिंहस्‍तु => सिंहः+तु नावलोकित: => न+अवलोकित: कुत्राप्‍यस्‍माभि:। => कुत्रापि+अस्‍माभि:। किं जातम्? => किम्+ जातम्? तस्‍यैव => तस्‍य+एव पदचिह्नान्‍यनुगच्‍छन्‍तो => पदचिह्नानि+अनुगच्‍छन्‍त: वयं प्रगाढेऽस्मिन्‍नरण्‍ये => वयम्+ प्रगाढे+अस्मिन्+अरण्‍ये प्रगाढेऽस्मिन्‍नरण्‍ये => प्रगाढे+अस्मिन्+अरण्‍ये किञ्चित्‍समयानन्‍तरमेव => किञ्चित्+समयानन्‍तरम्+एव तस्‍यैव => तस्‍य+एव हृदयद्रावकं सिंहनादम्। => हृदयद्रावकम्+ सिंहनादम्। स्‍मरणं कुर्म:, => स्‍मरणम्+ कुर्म:, ततस्‍तु => ततः+तु अयमागत => अयम्+आगत: सम्‍मतिं प्रददिम। => सम्‍मतिम्+ प्रददिम:। नरेन्‍द्रोऽपि => नरेन्‍द्र:+अपि प्रस्‍तावमिदं स्‍वीचकार। => प्रस्‍तावम्+इदम्+ स्‍वीचकार। तदाज्ञयात्रैवास्‍माकं रा‍त्रिनिवास: => तदाज्ञया+अत्रैव+अस्‍माकम्+ रा‍त्रिनिवास: सम्‍प्रत्‍येव => सम्‍प्रति+एव शयनादुत्थित:, => शयनात्+उत्थित:, दृष्टाश्‍च => दृष्टाः+च मां श्रीमतां => माम्+ श्रीमताम्+ श्रीमतां सबहुमानमाह्वानाय => श्रीमताम्+ सबहुमानम्+आह्वानाय सबहुमानमाह्वानाय => सबहुमानम्+आह्वानाय अवश्‍यं लोककल्‍याणकारकस्‍य => अवश्‍यम्+ लोककल्‍याणकारकस्‍य दर्शनं करिष्‍याम:। => दर्शनम्+ करिष्‍याम:। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा त्रयोऽपि => त्रयः+अपि राजाधिष्ठानं प्रति => राजाधिष्ठानम्+ प्रति श्रवसमपि => श्रवसम्+अपि कुत्रचिनिर्झरद्दानवारयो => कुत्रचित्+निर्झरद्दानवारयः कुत्रचित्तेषां पादाघातेन => कुत्रचित्+तेषाम्+ पादाघातेन क्‍वचित्‍सुदीर्घाणां वृक्षाणामुपरि => क्‍वचित्+सुदीर्घाणाम्+ वृक्षाणाम्+उपरि वृक्षाणामुपरि => वृक्षाणाम्+उपरि क्‍वचिन्नित्‍यक्रियानिर्वृत्‍यर्थं प्रस्थिता => क्‍वचित्+नित्‍यक्रियानिर्वृत्‍यर्थम्+ प्रस्थिता सपद्येव => सपदि+एव एकस्मिन्‍नुच्‍चसिंहासने => एकस्मिन्+उच्‍चसिंहासने नह्यं राजा => नहि+अयम्+ राजा वीरतैवास्मिन् => वीरता+एव+अस्मिन् किं वर्तते => किम्+ वर्तते भयलेशोऽपि => भयलेशः+अपि परितश्च => परितः+च अङ्गरक्षकाश्च। => अङ्गरक्षकाः+च। द्वावपि => द्वौ+अपि स्‍वासनादुत्थिता:, => स्‍वासनात्+उत्थिता:, उभाभ्‍यामपि => उभाभ्‍याम्+अपि मङ्गलमयवेदवाक्यैराशीर्वाद: => मङ्गलमयवेदवाक्यैः+आशीर्वाद: आश्रमवासिनां कुशलं => आश्रमवासिनाम्+ कुशलम्+ कुशलं पप्रच्‍छ। => कुशलम्+ पप्रच्‍छ। ‘‘सर्वं कुशलं => ‘‘सर्वम्+ कुशलम्+ कुशलं भवतां => कुशलम्+ भवताम्+ भवतां संरक्षकत्‍वे’’ => भवताम्+ संरक्षकत्‍वे’’ ताभ्‍यामुत्तरितम्। => ताभ्‍याम्+उत्तरितम्। सेयं शान्तिस्‍तु => स+इयम्+ शान्तिः+तु शान्तिस्‍तु => शान्तिः+तु लोकोत्तरैव => लोकोत्तर+एव मानसं सर्वभावेन => मानसम्+ सर्वभावेन तावन्‍महर्षेराश्रमोऽयम्? => तावत्+महर्षेः+आश्रमः+अयम्? सप्तर्षिष्‍वेकतम: => सप्तर्षिषु+एकतम: इममाश्रममधितिष्ठतीति-तौ => इमम्+आश्रमम्+अधितिष्ठति+इति-तौ सौभाग्‍यमहो => सौभाग्‍यम्+अहो सौभाग्‍यम् - => सौभाग्‍यम्+ – पूर्वोपार्जितानां पुण्‍यकर्मणां => पूर्वोपार्जितानाम्+ पुण्‍यकर्मणाम्+ पुण्‍यकर्मणां विपाकेनैव => पुण्‍यकर्मणाम्+ विपाकेन+एव विपाकेनैव => विपाकेन+एव अवसरोऽयं प्राप्त: => अवसरः+अयम्+ प्राप्त: यत्तस्‍य => यत्+त्तस्‍य तोपमूर्तेर्दर्शनेनात्‍मानं पवित्रयिष्‍यामि’ => तोपमूर्तेः+दर्शनेन+आत्‍मानम्+ पवित्रयिष्‍यामि’ ‘आवामपि => ‘आवाम्+अपि महर्षिं विनिवेदयाव:’ => महर्षिम्+ विनिवेदयाव:’ इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा चाज्ञप्ता: => च+आज्ञप्ता: यन्नित्‍या => यत्+नित्‍यया भवन्त्विति। => भवन्तु+इति। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नद्यां स्‍नात्‍वा => नद्याम्+ स्‍नात्‍वा नित्‍यक्रियां च => नित्‍यक्रियाम्+ च साम्राडपि => साम्राट्+अपि ऋषिदर्शनार्थममात्‍यादिभि: => ऋषिदर्शनार्थम्+अमात्‍यादिभि: नानापुष्‍पकदलीपत्रादिभिर्मण्डितमाश्रमद्वारं प्रविश्‍य => नानापुष्‍पकदलीपत्रादिभिः+मण्डितम्+आश्रमद्वारम्+ प्रविश्‍य सर्वेऽपि। => सर्वे+अपि। कुत्रचिदाम्रपनसादिवृक्षेषूपविष्टानां कूजतां => कुत्रचित्+आम्रपनसादिवृक्षेषु+उपविष्टानाम्+ कूजताम्+ कूजतां शुकसारिकाणां => कूजताम्+ शुकसारिकाणाम्+ शुकसारिकाणां रव: => शुकसारिकाणाम्+ रव: तैराकर्णि, => तै:+आकर्णि, कुत्रचिदितस्‍ततो => कुत्रचित्+इतस्तत: तैरवलोकिता:। => तैः+अवलोकिता:। ब्रह्मचारिणां वेदध्‍वनि: => ब्रह्मचारिणाम्+ वेदध्‍वनि: नानाविधानां पक्षिणां => नानाविधानाम्+ पक्षिणाम्+ पक्षिणां कूजितम्। => पक्षिणाम्+ कूजितम्। सवैरेव => सर्वैः+एव एकोऽतीव => एकः+अतीव रमणीयस्‍तडाग: => रमणीयः+तडाग: अकस्‍मादेव => अकस्‍मात्+एव सिंहस्‍योपरि => सिंहस्‍य+उपरि सर्वेषां दृष्टि:। => सर्वेषाम्+ दृष्टि:। तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा सर्वैरपि => सर्वैः+अपि ज्ञातं यदयमेव => ज्ञातम्+ यत्+अयम्+एव यदयमेव => यत्+अयम्+एव ग‍तदिनेऽवलोकित:। => ग‍तदिने+अवलोकित:। नासीत्‍कस्‍यापि => न+आसीत्+कस्‍यापि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नरेन्‍द्रस्‍तु => नरेन्‍द्रः+तु तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा प्रधानसेनापतिमुखमवलोकयन् => प्रधानसेनापतिमुखम्+अवलोकयन् सदृशविक्रमं दृष्ट्वा => सदृशविक्रमम्+ दृष्ट्वा इत्‍येषा => इति+एषा एतस्मिन्‍नेव => एतस्मिन्+एव सर्वानपि => सर्वान्+अपि सम्राजं च => सम्राजम्+ च सिंहस्‍योपरि => सिंहस्‍य+उपरि प्रहर्तुमुद्यतं दृष्ट्वा => प्रहर्तुम्+उद्यतम्+ दृष्ट्वा यन्‍नायं वनराज: => यत्+न+अयम्+ वनराज: कर्तं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। राजानमुद्दिश्‍य => राजानम्+उद्दिश्‍य चोक्तवान्, => च+उक्तवान्, एवमेव => एवम्+एव जन्‍तवस्तिष्ठन्ति। => जन्तवः+तिष्ठन्ति। निश्‍शङ्कमागम्‍यतां भवद्भि:। => निश्‍शङ्कम्+आगम्‍यताम्+ भवद्भि:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किञ्चिन्निर्भीकतां प्रापु:। => किञ्चित्+निर्भीकताम्+ प्रापु:। तैरवलोकिताऽतीव => तैः+अवलोकिता+अतीव सघनवृक्षस्‍याधस्‍तात् => सघनवृक्षस्‍य+अधस्‍तात् विजितकामक्रोधाद्यरिक:, => विजितकामक्रोधादि+अरिक:, मूर्तिरिव => मूर्तिः+इव पद्मासनेनोपविष्टो => पद्मासनेन+उपविष्ट: ब्रह्मर्षिर्वसिष्ठस्‍तैरवलोकित:। => ब्रह्मर्षिः+वसिष्ठः+तैः+अवलोकित:। ऋषिं साष्टाङ्गं => ऋषिम्+ साष्टाङ्गम्+ साष्टाङ्गं प्रणम्‍य => साष्टाङ्गम्+ प्रणम्‍य अर्घ्‍यादिकमददत्। => अर्घ्‍यादिकम्+अददत्। एवं सविधि => एवम्+ सविधि पूजां कृत्‍वा => पूजाम्+ कृत्‍वा सर्वैरपि => सर्वैः+अपि ऋषेश्चरणामृतग्रहणेन => ऋषेः+चरणामृतग्रहणेन यथास्‍थानं सर्वेप्‍युपविष्टा:। => यथास्‍थानम्+ सर्वेपि+उपविष्टा:। सर्वेप्‍युपविष्टा:। => सर्वेपि+उपविष्टा:। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव पुरसतादागच्‍छन् => पुरस्तात्+आगच्‍छन् सर्वैरवलोकित:। => सर्वैः+अवलोकित:। ऋषिश्च => ऋषिः+च स्‍वहस्तं तच्छिरसि => स्‍वहस्तम्+ तच्छिरसि आश्चर्येणावलोकितमेतत्‍सर्वम्। => आश्चर्येण+अवलोकितम्+एतत्सर्वम्। कुशलप्रश्‍नानन्‍तरं नैकानां => कुशलप्रश्‍नानन्‍तरम्+ न+एकानाम्+ नैकानां धार्मिकाणां => न+एकानाम्+ धार्मिकाणाम्+ धार्मिकाणां राजनैतिकानां => धार्मिकाणाम्+ राजनैतिकानाम्+ राजनैतिकानां च => राजनैतिकानाम्+ च विषयाणां प्रश्‍नोत्तराणि => विषयाणाम्+ प्रश्‍नोत्तराणि गमनस्‍याज्ञां ययाचे। => गमनस्‍य+आज्ञाम्+ ययाचे। अस्मिन्‍नेवाश्रमे => अस्मिन्+एव+आश्रमे भवद्भिरातिथेयी। => भवद्भिः+आतिथेयी। नाहमेकाकी। => न+अहम्+एकाकी। बहवोऽश्‍वा: => बहवः+अश्‍वा: काऽपि => का+अपि भवद्भिर्न => भवद्भिः+न नास्ति। => न+अस्ति। अतीवासूयां बभार। => अतीवासूयाम्+ बभार। ‘किमस्‍माकमतिथिसत्‍कारं करिष्‍यत्‍येष => ‘किम्+अस्‍माकम्+अतिथिसत्‍कारम्+ करिष्‍यति+एषः करिष्‍यत्‍येष => करिष्‍यति+एषः रजोगुणजनितोऽहङ्कार: => रजोगुणजनितः+अहङ्कार: तेनाज्ञप्ता: => तेन+आज्ञप्ता: सर्वे-यदद्य => सर्वे-यदि+अद्य अस्मिन्‍नेवाश्रमे => अस्मिन्+एव+आश्रमे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि भोजनादिकं कुर्युरिति। => भोजनादिकम्+ कुर्युः+इति। कुर्युरिति। => कुर्युः+इति। महर्षिणाऽपि => महर्षिणा+अपि तेषां सत्‍काराय => तेषाम्+ सत्‍काराय सर्वेऽपि => सर्वे+अपि महर्षिवचनं श्रुत्‍वा => महर्षिवचनम्+ श्रुत्‍वा तेषामातिथ्‍याय => तेषाम्+आतिथ्‍याय ‘केसरसुरभितमेलामिश्रितं घृताप्‍लुतं => ‘केसरसुरभितमेलामिश्रितम्+ घृताप्‍लुतम्+ घृताप्‍लुतं संयावमहमभिलष्‍यामि’ => घृताप्‍लुतम्+ संयावम्+अहम्+अभिलष्‍यामि’ संयावमहमभिलष्‍यामि’ => संयावम्+अहम्+अभिलष्‍यामि’ मह्यं रोचन्‍ते, => मह्यम्+ रोचन्‍ते, अहं मोदकं => अहम्+ मोदकम्+ मोदकं भोक्ष्‍ये’ => मोदकम्+ भोक्ष्‍ये’ अमृततुल्‍यं प्रगाढं => अमृततुल्यम्+ प्रगाढम्+ प्रगाढं पायसं => प्रगाढम्+ पायसम्+ पायसं प्रदेयम्’, => पायसम्+ प्रदेयम्’, इत्‍यश्रूयत => इति+अश्रूयत सर्वेऽपि => सर्वे+अपि शिष्‍याश्च => शिष्‍याः+च सर्वैरपि => सर्वैः+अपि पदार्थैस्‍तान् => पदार्थैः+तान् तान्‍यपि => तानि+अपि केचिद्भ्‍यक्षयन्तो => केचित्+भक्षयन्तः यदहो => यत्+अहो मधुराण्‍यन्‍नानि => मधुराणि+अन्‍नानि परं मोदकस्‍यास्‍य => परम्+ मोदकस्‍य+अस्‍य मोदकस्‍यास्‍य => मोदकस्‍य+अस्‍य एवमेव => एवम्+एव केचिदपूपान्, => केचित्+अपूपान्, क्षीरौदनं प्रशंसन्‍त: => क्षीरोदनम्+ प्रशंसन्‍त: ततद्रसमनुभवन्ति। => ततद्रसम्+अनुभवन्ति। केचिदश्‍वानां कृते => केचित्+अश्‍वानाम्+ कृते सस्‍यादिकं केचिद्दन्तिनामुपयुक्तं => सस्‍यादिकम्+ केचित्+दन्तिनाम्+उपयुक्तम्+ केचिद्दन्तिनामुपयुक्तं रोटिकादिकं => केचित्+दन्तिनाम्+उपयुक्तम्+ रोटिकादिकम्+ रोटिकादिकं गृह्णन्ति। => रोटिकादिकम्+ गृह्णन्ति। निषेधवाचकशब्‍दस्‍तु => निषेधवाचकशब्‍दः+तु मन्त्रिणां च => मन्त्रिणाम्+ च यदुत्तमोत्तमं वस्‍तु => यत्+उत्तम्+उत्तमम्+ वस्‍तु अपेक्षितमासीत् => अपेक्षितम्+आसीत् तत्‍सर्वं यथास्‍थानं => तत्+सर्वम्+ यथास्‍थानम्+ यथास्‍थानं यथासमयं => यथास्‍थानम्+ यथासमयम्+ यथासमयं यथापरिमाणं => यथासमयम्+ यथापरिमाणम्+ यथापरिमाणं तै: => यथापरिमाणम्+ तै: तस्मिन्‍नाश्रम => तस्मिन्+आश्रमे एतादृशं विचित्रं => एतादृशम्+ विचित्रम्+ विचित्रं सत्‍कारं => विचित्रम्+ सत्‍कारम्+ सत्‍कारं दृष्ट्वा। => सत्‍कारम्+ दृष्ट्वा। नासीदेतादृशं किमपि => नासीत्+एतादृशम्+ किमपि तैर्न => तैः+न सर्वाप्‍यातिथेयी। => सर्व+अपि+आतिथेयी। भृशमप्रीयन्‍त। => भृशम्+अप्रीयन्‍त। राजाऽपि => राजा+अपि नितरां सन्‍तुष्टो => नितराम्+ सन्‍तुष्ट: जिगमिषुरासीत्। => जिगमिषुः+आसीत्। परमेका => परम्+एका ऋषिसमीपेऽगमत्। => ऋषिसमीपे+अगमत्। ऋषिं स => ऋषिम्+ स: तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा प्रेमवर्षां कुर्वन् => प्रेमवर्षाम्+ कुर्वन् निर्वृत्तं भोजनादिकं => निर्वृत्तम्+ भोजनादिकम्+ भोजनादिकं भवद्भि:’’। => भोजनादिकम्+ भवद्भि:’’। आम् भगवन्! => आम्+ भगवन्! सर्वमपि => सर्वम्+अपि यथावज्‍जातम्। => यथावत्+जातम्। साम्‍प्रतं जिगमिषुरस्मि। => साम्‍प्रतम्+ जिगमिषुः+अस्मि। जिगमिषुरस्मि। => जिगमिषुः+अस्मि। परमेका => परम्+एका स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि नास्ति। => न+अस्ति। भवतां जिज्ञासा => भवताम्+ जिज्ञासा सानन्‍दं प्रकाशनीया। => सानन्दम्+ प्रकाशनीया। केवलमिदमेव => केवलम्+इदम्+एव कुतूहलं वर्तते => कुतूहलम्+ वर्तते आश्चर्यजनकोऽतिथिसत्‍कार: => आश्चर्यजनक:+अतिथिसत्‍कार: कथं कृत:। => कथम्+ कृत:। एतत्‍सर्वमायातम्। => एतत्+सर्वम्+आयातम्। इयमेवैका => इयम्+एव+एका मां मुखरीकरोति। => माम्+ मुखरीकरोति। भवतां प्रश्‍न:। => भवताम्+ प्रश्‍न:। नात्र => न+अत्र किमप्‍याश्‍चर्यम्। => किमपि+आश्‍चर्यम्। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव तत्‍सकाशाद् => तत्+सकाशाद् तत्‍सर्वं प्राप्तुं => तत्+सर्वम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं शक्‍यते। => प्राप्तुम्+ शक्‍यते। साक्षात्‍कामधेनुसुता => साक्षात्+कामधेनुसुता भवतामाश्रमे? => भवताम्+आश्रमे? आश्रमवासिनामावश्‍यकं भविष्‍यति, => आश्रमवासिनाम्+आवश्‍यकम्+ भविष्‍यति, तत्‍सर्वं राज्‍यत => तत्+सर्वम्+ राज्‍यत: कामधेनुरस्‍मत्‍सहगमनायाज्ञाप्‍यताम्। => कामधेनुः+अस्‍मत्+सहगमनाय+आज्ञाप्‍यताम्। कष्टं तस्‍या => कष्टम्+ तस्‍या: भविष्‍यत्‍यस्‍मद्राज्‍ये। => भविष्‍यति+अस्‍मत्+राज्‍ये। सानन्‍दं तां => सानन्दम्+ ताम्+ तां गृह्णातु। => ताम्+ गृह्णातु। नास्ति => न+अस्ति लेशतोऽपि => लेशतः+अपि विप्रतिपत्तिरस्मिन्विषये। => विप्रतिपत्तिः+अस्मिन्+विषये। परं तदैव => परम्+ तदैव भवद्भिर्नेतुं शक्‍यते => भवद्भिः+नेतुम्+ शक्‍यते गमनं वाञ्छेत्। => गमनम्+ वाञ्छेत्। मतमिदम्। => मतम्+इदम्। कामधेनुसुतां नेतुमैच्‍छत्। => कामधेनुसुताम्+ नेतुम्+ऐच्‍छत्। नेतुमैच्‍छत्। => नेतुम्+ऐच्‍छत्। एतत्‍सर्वं श्रुत्‍वा => एतत्+सर्वम्+ श्रुत्‍वा पादयोरुपविष्टा- => पादयोः+उपविष्टा- कथमहं विसृष्टा => कथम्+अहम्+ विसृष्टा इत्‍यभिव्‍यञ्जितं च => इति+अभिव्‍यञ्जितम्+ च ‘‘नैव => ‘‘न+एव नरेन्‍द्रस्‍त्‍वामिच्‍छति। => नरेन्‍द्रः+त्वाम्+इच्‍छति। त्‍वदिच्‍छा => त्‍वत्+इच्‍छा स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि त्‍वां कोऽपि => त्‍वाम्+ कोऽपि ग्रहीतुं शक्‍नोति। => ग्रहीतुम्+ शक्‍नोति। महर्षिस्‍तामुववाच। => महर्षिः+ताम्+उवाच। ‘‘अहं तु => ‘‘अहम्+ तु श्रीमत्‍पादपद्मयोरेव => श्रीमत्‍पादपद्मयोः+एव एतज्‍ज्ञात्‍वा => एतत्+ज्ञात्‍वा राजानमुवाच => राजानम्+उवाच यदियं नन्दिनी => यत्+इयम्+ नन्दिनी निवस्‍तुमभिलषति। => निवस्‍तुम्+अभिलषति। वयमस्मिन्विषय => वयम्+अस्मिन्+विषय वसिष्ठसहितां कामधेनुसुतां => वसिष्ठसहिताम्+ कामधेनुसुताम्+ कामधेनुसुतां बद्भुमादिदेश। => कामधेनुसुताम्+ बद्भुम्+आदिदेश। बद्भुमादिदेश। => बद्भुम्+आदिदेश। आज्ञां प्राप्‍य => आज्ञाम्+ प्राप्‍य सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कामधेनुसुतां बलाद् => कामधेनुसुताम्+ बलाद् बद्भुं गता:। => बद्भुम्+ गता:। सपद्येव => सपदि+एव पुनरागत्‍य => पुनः+आगत्‍य वयं तयोर्बन्‍धनार्थं => वयम्+ तयोः+बन्‍धनार्थम्+ तयोर्बन्‍धनार्थं तत्र => तयोः+बन्‍धनार्थम्+ तत्र उदभूदेको => उदभूत्+एक: वयं द्रष्टुमेव => वयम्+ द्रष्टुम्+एव द्रष्टुमेव => द्रष्टुम्+एव अशक्‍नुम् यत्‍कुत्र => अशक्‍नुम्+ यत्+कुत्र यत्‍कुत्र => यत्+कुत्र तेजसाऽपि => तेजसा+अपि वयमन्‍धीकृता:। => वयम्+अन्‍धीकृता:। एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा ‘धनुर्धनु:’ => ‘धनुः+धनु:’ धनुर्गृहीत्‍वा => धनुः+गृहीत्‍वा ‘‘अहं पश्‍यामि => ‘‘अहम्+ पश्‍यामि सम्‍मुखं जगाम। => सम्‍मुखम्+ जगाम। भयङ्कराण्‍यस्‍त्राणि => भयङ्कराणि+अस्‍त्राणि महर्षेरुपरि, => महर्षेः+उपरि, परमहो => परम्+अहो केवलं स्‍वकीयो => केवलम्+ स्‍वकीयः सर्वाण्‍यपि => सर्वाणि+अपि पुञ्जेऽस्मिन् => पुञ्जे+अस्मिन् सर्वाण्‍यपि => सर्वाणि+अपि ऋषेरुपरि => ऋषेः+उपरि प्रभावस्तेषाम्। => प्रभावः+तेषाम्। अग्निवाय्वादिविविधास्‍त्राणां प्रयोग: => अग्निवाय्वादिविविधास्‍त्राणाम्+ प्रयोग: परं सर्वमपि => परम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि समस्‍तमपि => समस्‍तम्+अपि बलप्रयोगं कृत्‍वा => बलप्रयोगम्+ कृत्‍वा कर्तुं महर्षे: => कर्तुम्+ महर्षे: धनुर्भङ्क्‍त्‍वा => धनुः+भङ्क्‍त्‍वा निक्षिप्तं भूमौ। => निक्षिप्तम्+ भूमौ। राज्‍यं परिपाल्‍यतां => राज्‍यम्+ परिपाल्‍यताम्+ परिपाल्‍यतां भवद्भि:। => परिपाल्‍यताम्+ भवद्भि:। अहं त्‍वनेन => अहम्+ तु+अनेन त्‍वनेन => तु+अनेन तां लब्‍ध्‍वैव => ताम्+ लब्‍ध्‍वा+एव लब्‍ध्‍वैव => लब्‍ध्‍वा+एव एतावदुक्‍त्‍वाऽरण्‍ये => एतावत्+उक्‍त्‍वा+अरण्‍ये तपस्‍तप्तुं प्रस्थितो => तपः+तप्तुम्+ प्रस्थितः दृष्टोऽसि, => दृष्टः+असि, सकलोऽपि => सकलः+अपि नैकदापि => न+एकदा+अपि त्‍वद्दर्शनं सुलभमभूत्, => त्‍वद्दर्शनम्+ सुलभम्+अभूत्, सुलभमभूत्, => सुलभम्+अभूत्, मात्राऽपि => मात्रा+अपि नैकधा => न+एकधा नायाति, => न+आयाति, किमसौ => किम्+असौ मयोत्तरितम्-‘मातुलगृहं प्रस्थितोऽसौ => मया+उत्तरितम्-‘मातुलगृहम्+ प्रस्थितः+असौ प्रस्थितोऽसौ => प्रस्थितः+असौ इत्‍यनुमीयते’। => इति+अनुमीयते’। पित्रापि => पित्रा+अपि त्‍वद्विषये => त्‍वत्+विषये सोऽपि => सः+अपि प्रत्‍यहं कतिवारं => प्रत्यहम्+ कतिवारम्+ कतिवारं त्‍वद्विषयिणीं => कतिवारम्+ त्‍वत्+विषयिणीम्+ त्‍वद्विषयिणीं चर्चां => त्‍वत्+विषयिणीम्+ चर्चाम्+ चर्चां चालयति। => चर्चाम्+ चालयति। किलागतोऽसि => किल+आगतः+असि मासद्वयानन्‍तरं समागतं => मासद्वयानन्‍तरम्+ समागतम्+ समागतं प्रियवयस्‍यं => समागतम्+ प्रियवयस्‍यम्+ प्रियवयस्‍यं सहाध्‍यायिनं => प्रियवयस्‍यम्+ सहाध्‍यायिनम्+ सहाध्‍यायिनं च => सहाध्‍यायिनम्+ च शेरसिंहं सस्‍नेहमालिङ्गय => शेरसिंहम्+ सस्‍नेहम्+आलिङ्गय सस्‍नेहमालिङ्गय => सस्‍नेहम्+आलिङ्गय मन्‍दस्मितिपूर्वकं प्रत्‍यवोचत्- => मन्‍दस्मितिपूर्वकम्+ प्रत्यवोचत्- मां शीघ्रमागन्‍तुं => माम्+ शीघ्रम्+आगन्तुम्+ शीघ्रमागन्‍तुं नान्‍वमन्‍यत, => शीघ्रम्+आगन्तुम्+ न+अनु+अमन्‍यत, नान्‍वमन्‍यत, => न+अनु+अमन्‍यत, विश्‍वविद्यालयोऽपि => विश्वविद्यालयः+अपि सम्‍प्रत्‍यातङ्कोपद्रुतो => सम्‍प्रति+आतङ्क:+उपद्रुत: विघ्निताध्‍ययनाध्‍यापनक्रमोऽनुद्घाटित => विघ्निता+अध्‍ययनाध्‍यापनक्रमः+अनुद्घाटित अदत्तानुत्तीर्णपरीक्षाणामस्‍माकं समेषां => अदत्तान्+उत्तीर्णपरीक्षाणाम्+अस्‍माकम्+ समेषाम्+ समेषां छात्राणां => समेषाम्+ छात्राणाम्+ छात्राणां भविष्‍यदन्‍धकराच्‍छन्‍नं => छात्राणाम्+ भविष्‍यत्+अन्‍धकराच्‍छन्‍नम्+ भविष्‍यदन्‍धकराच्‍छन्‍नं प्रतिपन्‍नम्। => भविष्‍यत्+अन्‍धकराच्‍छन्‍नम्+ प्रतिपन्‍नम्। वयं नु => वयम्+ नु किं कुर्याम? => किम्+ कुर्याम? किं निर्णयाम => किम्+ निर्णयाम: जीवनपथोद्देश्‍यविशेषनिविश्चयायेति => जीवनपथोद्देश्‍यविशेषनिविश्चयाय+इति मामहर्निशं बाधते’। => माम्+अहनिशम्+ बाधते’। देवेशस्‍तद्वच: => देवेशः+तद्वच: क्षणं विचिन्‍त्‍योच्‍चैर्विनिःश्‍वस्‍य => क्षणम्+ विचिन्त्य+उच्‍चैः+विनिःश्‍वस्‍य विचिन्‍त्‍योच्‍चैर्विनिःश्‍वस्‍य => विचिन्त्य+उच्‍चैः+विनिःश्‍वस्‍य सम्‍यगुच्‍यते => सम्‍यक्+उच्‍यते त्‍वयेति => त्‍वया+इति योऽयमस्‍माकं पाञ्चालप्रान्‍त: => यः+अयम्+अस्‍माकम्+ पाञ्चालप्रान्‍त: परस्‍परसुहृज्‍जनसामुदायिकसौहार्दस्‍नेहसंवलितश्चासीत् => परस्परसुहृज्जनसामुदायिकसौहार्दस्‍नेहसंवलितः+च+आसीत् सोऽयमधुना => सः+अयम्+अधुना मिथोऽविश्‍वासपाशपाशितापकृष्टमनोमालिन्‍यमूर्च्छितश्चात्‍मानं कापथं => मिथः+अविश्‍वासपाशपाशितापकृष्टमनोमालिन्‍यमूर्च्छितः+च+आत्‍मानम्+ कापथम्+ कापथं प्रापयतीति => कापथम्+ प्रापयति+इति प्रापयतीति => प्रापयति+इति दु:खास्‍पदमिदमापतितम्। => दु:खास्‍पदम्+इदम्+आपतितम्। किमत्र => किम्+अत्र वयमिति => वयम्+इति निर्णेतुं निश्चेतुं => निर्णेतुम्+ निश्चेतुम्+ निश्चेतुं च => निश्चेतुम्+ च मयापि => मया+अपि नैव => न+एव स्‍नातकोत्तरकक्षायामन्तिमे => स्‍नातकोत्तरकक्षायाम्+अन्तिमे सहैवाधीयानावास्‍ताम्। => सहैव+आधीयानौ+आस्‍ताम्। अकस्‍मादेव => अकस्‍मात्+एव तेनातङ्कोपद्रवहिंसाग्निज्‍वालाप्रसर: => तेन+आतङ्कोपद्रवहिंसाग्निज्‍वालाप्रसर: कार्यालयाश्च => कार्यालयाः+च पाञ्चालं पृथग्‍देशं => पाञ्चालम्+ पृथक्देशम्+ पृथग्‍देशं स्‍थापयितुं => पृथक्देशम्+ स्‍थापयितुम्+ स्‍थापयितुं भारतराष्ट्रमुच्‍छेत्तुं => स्‍थापयितुम्+ भारतराष्ट्रम्+उच्‍छेत्तुम्+ भारतराष्ट्रमुच्‍छेत्तुं च => भारतराष्ट्रम्+उच्‍छेत्तुम्+ च हिंसकमान्‍दोलनं विद्रोहं => हिंसकम्+आन्‍दोलनम्+ विद्रोहम्+ विद्रोहं विलुण्‍ठनं => विद्रोहम्+ विलुण्‍ठनम्+ विलुण्‍ठनं निरीहाणां => विलुण्‍ठनम्+ निरीहाणाम्+ निरीहाणां निरागसां => निरीहाणाम्+ निरागसाम्+ निरागसां च => निरागसाम्+ च स्‍त्रीबालवृद्धयुवकानां हत्‍याचरणं => स्‍त्रीबालवृद्धयुवकानाम्+ हत्‍याचरणम्+ हत्‍याचरणं सर्वेषां => हत्‍याचरणम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां सर्वस्‍वापहरणं => सर्वेषाम्+ सर्वस्‍वापहरणम्+ सर्वस्‍वापहरणं च => सर्वस्‍वापहरणम्+ च अनेनाकाण्‍डोद्भूतेनातङ्कोग्रताण्‍डवेन => अनेन+आकाण्‍डोद्भूतेन+आतङ्कोग्रताण्‍डवेन समन्‍तादकरणीयदुष्‍कृत्‍यक्‍लेशक्रान्‍ता => समन्‍तात्+अकरणीयदुष्‍कृत्‍यक्‍लेशक्रान्‍ता परितोऽपि => परितः+अपि महाविपदगाधाकूपा आपारोत्तालतरङ्गावर्ते => महाविपदगाधाकूपा:+ आपारोत्तालतरङ्गावर्ते निमग्‍ना+अन्ववर्तत। => निमग्‍ना+अन्ववर्तत। यच्च => यत्+च स्‍वर्णमन्दिरं सिक्‍खजनानां => स्‍वर्णमन्दिरम्+ सिक्‍खजनानाम्+ सिक्‍खजनानां तथाऽन्‍येषां => सिक्‍खजनानाम्+ तथा+अन्‍येषाम्+ तथाऽन्‍येषां श्रद्धानिबद्धादराणां => तथा+अन्‍येषाम्+ श्रद्धानिबद्धादराणाम्+ श्रद्धानिबद्धादराणां भक्तिभाजां => श्रद्धानिबद्धादराणाम्+ भक्तिभाजाम्+ भक्तिभाजां भारतीयानां => भक्तिभाजाम्+ भारतीयानाम्+ भारतीयानां परमप्रतिष्ठास्‍पदमास्‍पदम्, => भारतीयानाम्+ परमप्रतिष्ठास्‍पदम्+आस्‍पदम्, परमप्रतिष्ठास्‍पदमास्‍पदम्, => परमप्रतिष्ठास्‍पदम्+आस्‍पदम्, अकालिनां च => अकालिनाम्+ च सर्वोच्‍चमञ्चाञ्चितं प्राचां => सर्वोच्‍चम्+अञ्चाञ्चितम्+ प्राचाम्+ प्राचां सिक्‍खगुरुणां => प्राचाम्+ सिक्‍खगुरुणाम्+ सिक्‍खगुरुणां गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनां => सिक्‍खगुरुणाम्+ गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनाम्+ गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनां सिक्‍खनेतॄणां => गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनाम्+ सिक्‍खनेतॄणाम्+ सिक्‍खनेतॄणां च => सिक्‍खनेतॄणाम्+ च गौरवस्‍मारकं सिक्‍खवीराणां => गौरवस्‍मारकम्+ सिक्‍खवीराणाम्+ सिक्‍खवीराणां रणजीतसिंहादीनां => सिक्‍खवीराणाम्+ रणजीतसिंहादीनाम्+ रणजीतसिंहादीनां शौर्यकीतिस्‍तम्‍भभूतं => रणजीतसिंहादीनाम्+ शौर्यकीर्तिस्‍तम्‍भभूतम्+ शौर्यकीतिस्‍तम्‍भभूतं चाभिमन्‍यते, => शौर्यकीर्तिस्‍तम्‍भभूतम्+ च+अभिमन्‍यते, चाभिमन्‍यते, => च+अभिमन्‍यते, तदिदानीं दुर्दैवादुग्रवादिनां => तत्+इदानीम्+ दुर्दैवात्+उग्रवादिनाम्+ दुर्दैवादुग्रवादिनां पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनां => दुर्दैवात्+उग्रवादिनाम्+ पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनाम्+ पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनां लोकजीवनोद्बाधकानां => पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनाम्+ लोकजीवनोद्बाधकानाम्+ लोकजीवनोद्बाधकानां दिग्भ्रान्‍तानां => लोकजीवनोद्बाधकानाम्+ दिक्भ्रान्‍तानाम्+ दिग्भ्रान्‍तानां युवकानां => दिक्भ्रान्‍तानाम्+ युवकानाम्+ युवकानां शरणस्‍थलं => युवकानाम्+ शरणस्‍थलम्+ शरणस्‍थलं समजायत। => शरणस्‍थलम्+ समजायत। तत्रातङ्कवादिन: => तत्र+आतङ्कवादिन: बलादपहृत्‍य => बलात्+अपहृत्‍य पशुमारं निघ्‍नन्ति, => पशुमारम्+ निघ्‍नन्ति, बलात्‍कुर्वन्ति, => बलात्+कुर्वन्ति, कूटकौटिल्‍यकपटाचारनीतीश्च => कूटकौटिल्यकपटाचारनीतीः+च तत्रोपद्रवायोजने => तत्र+उपद्रवायोजने समन्‍ततोऽप्‍यशान्तिसर्जने => समन्‍ततः+अपि+अशान्तिसर्जने विदेशीयाश्चैतेषां मार्गभ्रष्टानामशिष्टानां => विदेशीयाः+च+एतेषाम्+ मार्गभ्रष्टानाम्+अशिष्टानाम्+ मार्गभ्रष्टानामशिष्टानां दुष्टभावनादूषितानामुग्रवादियुवकानां => मार्गभ्रष्टानाम्+अशिष्टानाम्+ दुष्टभावनादूषितानाम्+उग्रवादियुवकानाम्+ दुष्टभावनादूषितानामुग्रवादियुवकानां लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकं => दुष्टभावनादूषितानाम्+उग्रवादियुवकानाम्+ लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकम्+ लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकं साहाय्यं => लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणं => साहाय्यम्+ भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणम्+ भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणं च => भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणम्+ च तदुद्देश्‍यं चैकमात्रमखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य => तदुद्देश्‍यम्+ च+एकमात्रम्+अखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य चैकमात्रमखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य => च+एकमात्रम्+अखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य विखण्‍डनं सर्वदिक्कं => विखण्‍डनम्+ सर्वदिक्कम्+ सर्वदिक्कं विकासं => सर्वदिक्कम्+ विकासम्+ विकासं प्रबाध्‍य => विकासम्+ प्रबाध्‍य पारतन्‍त्र्यवशीकरणं नाम => पारतन्‍त्र्यवशीकरणम्+ नाम सहसाऽसामयिकोपजा‍तविप्‍लवविशेषेण => सहसा+असामयिकोपजा‍तविप्‍लवविशेषेण सम्‍पूर्णोऽपि => सम्‍पूर्णः+अपि नितान्‍तमुत्‍पीडितो => नितान्‍तम्+उत्‍पीडित: मनागपि => मनाक्+अपि शान्तिमाकलयति। => शान्तिम्+आकलयति। चेत्‍युभयो: => च+इति+उभयो: परस्‍परं परमा => परस्‍परम्+ परमा प्रीतिरस्ति। => प्रीतिः+अस्ति। देवेशनिर्विशेषं शेरसिंहं => देवेशनिर्विशेषम्+ शेरसिंहम्+ शेरसिंहं तदीयौ => शेरसिंहम्+ तदीयौ सस्‍नेहबहुमानमामन्‍येते। => सस्‍नेहबहुमानम्+आमन्‍येते। देवेशादप्‍यधिकं स्निह्यति। => देवेशात्+अपि+अधिकम्+ स्निह्यति। प्रत्‍येकं रक्षापूर्णिमायां => प्रति+एकम्+ रक्षापूर्णिमायाम्+ रक्षापूर्णिमायां देवेशेन => रक्षापूर्णिमायाम्+ देवेशेन समं शेरसिंहमपि => समम्+ शेरसिंहम्+अपि शेरसिंहमपि => शेरसिंहम्+अपि निजं सोदरं => निजम्+ सोदरम्+ सोदरं बन्‍धुं => सोदरम्+ बन्‍धुम्+ बन्‍धुं जानाना => बन्‍धुम्+ जानाना रक्षासूत्रं निबन्‍ध्‍नाति। => रक्षासूत्रम्+ निबन्‍ध्‍नाति। सोऽपि => सः+अपि रञ्जामौरसीं भगिनीं => रञ्जनाम्+औरसीम्+ भगिनीम्+ भगिनीं मन्‍यमानस्‍तस्‍यै => भगिनीम्+ मन्‍यमानः+तस्‍यै मन्‍यमानस्‍तस्‍यै => मन्‍यमानः+तस्‍यै सुभृशं स्‍पृहयति। => सुभृशम्+ स्‍पृहयति। उभयोर्मित्रयो: => उभयोः+मित्रयो: स्‍नेहाधिक्‍यात्तयो: => स्‍नेहाधिक्‍यात्+तयो: सातिशयं व्‍यवर्धत। => सातिशयम्+ व्‍यवर्धत। काचित्‍सोदरा => काचित्+सोदरा नासीत्, => न+आसीत्, रञ्जनामेवात्‍मीयां लघीयसीं => रञ्जनाम्+एव+आत्‍मीयाम्+ लघीयसीम्+ लघीयसीं भगिनीमङ्गीचकार। => लघीयसीम्+ भगिनीम्+अङ्गीचकार। भगिनीमङ्गीचकार। => भगिनीम्+अङ्गीचकार। नितरामपृथग्‍भूतौ => नितरामपृथक्+भूतौ सुहृदावभूताम्। => सुहृदौ+अभूताम्। कतिचिद्दिनानि => कतिचित्+दिनानि यावदुभौ => यावत्+उभौ परस्‍परमुभयोर्दर्शनं विना => परस्‍परम्+उभयोः+दर्शनम्+ विना किमधिकेन => किम्+अधिकेन सोदरयोर्यावती => सोदरयोः+यावती प्रीतिर्नानुभूयते => प्रीतिः+न+अनुभूयते ततोऽप्‍यतिशयमनितरसाधारणं सौभ्रात्रमुभयोरभूत्। => ततः+अपि+अतिशयम्+अनितरसाधारणम्+ सौभ्रात्रम्+उभयोः+अभूत्। सौभ्रात्रमुभयोरभूत्। => सौभ्रात्रम्+उभयोः+अभूत्। नातिप्रलम्‍बो => न+अतिप्रलम्‍बः नितान्‍तमादरभाजनं बभूव। => नितान्‍तम्+आदरभाजनम्+ बभूव। सर्वप्राथम्‍येनोदतरत्। => सर्वप्राथम्‍येन+उदतरत्। यथायं देवेशो => यथा+अयम्+ देवेशः युवजनललामस्‍तथैवास्‍य => युवजनललामः+तथैव+अस्‍य शेरसिंहोऽपि => शेरसिंहः+अपि द्वयोरनयोर्मैत्री => द्वयोः+अनयोः+मैत्री समेषां स्‍पृहेर्ष्‍याश्चर्यविषया => समेषाम्+ स्‍पृहा+ईर्ष्‍या+आश्चर्यविषया स्‍पृहेर्ष्‍याश्चर्यविषया => स्‍पृहा+ईर्ष्‍या+आश्चर्यविषया विशेषेणासीत्। => विशेषेण+आसीत्। किञ्चिदुग्रस्‍वभाव: => किञ्चित्+उग्रस्‍वभाव: क्रीडास्‍पर्धाद्यनेकबाह्यकर्मोदग्रमानसश्‍छात्रराजनीत्‍युन्‍मुखो => क्रीडास्‍पर्धाद्यनेकबाह्यकर्मोदग्रमानसः+छात्रराजनीत्युन्‍मुखः नैकविधान्‍यसामाजिककार्यव्‍यापृतो => न+एकविधानि+असामाजिककार्यव्‍यापृतः व्‍यपेतभीर्भीमकर्मा => व्‍यपेतभीः+भीमकर्मा: शिक्षणसंस्‍थानामवरोधाद् => शिक्षणसंस्‍थानाम्+अवरोधाद् ग्रीष्‍मावकाशादनन्‍तरमप्‍यनिश्चितकालं यावदनुद्घाटित => ग्रीष्‍मावकाशात्+अनन्‍तरम्+अपि+अनिश्चितकालम्+ यावत्+अनुद्घाटित: यावदनुद्घाटित => यावत्+अनुद्घाटित: एवावर्तत। => एव+अवर्तत। विद्यार्थिनामध्‍ययनं निरुद्धम्, => विद्यार्थिनाम्+अध्‍ययनम्+ निरुद्धम्, गृहमध्‍यवात्‍सु:, => गृहम्+अधि+अवात्सु:, विपथमुरीचक्रु:। => विपथम्+उरीचक्रु:। इत्‍थं पाञ्चालप्रान्‍ते => इत्थम्+ पाञ्चालप्रान्‍ते समग्रं जनजीवनं => समग्रम्+ जनजीवनम्+ जनजीवनं विशिष्‍य => जनजीवनम्+ विशिष्‍य विद्यार्थिनां भविष्‍यत्‍कालस्‍तमसाच्‍छन्‍नश्छिन्‍नभिन्‍नो => विद्यार्थिनाम्+ भविष्‍यत्‍कालः+तमसाच्‍छन्‍नः+छिन्‍नभिन्‍न: भविष्‍यत्‍कालस्‍तमसाच्‍छन्‍नश्छिन्‍नभिन्‍नो => भविष्‍यत्‍कालः+तमसाच्‍छन्‍नः+छिन्‍नभिन्‍न: पितुराज्ञावंशवदस्‍तदादेशान्निजे => पितुः+आज्ञावंशवदः+तदादेशात्+निजे पितुरेकमात्र: => पितुः+एकमात्र: पुत्रोऽसौ => पुत्रः+असौ गार्हस्‍थभारं वोढुं => गार्हस्‍थभारम्+ वोढुम्+ वोढुं पित्रा => वोढुम्+ पित्रा यथानिर्दिष्टिं स्‍थविरस्‍य => यथानिर्दिष्टिम्+ स्‍थविरस्‍य कुलक्रमागतं कर्माविरामं => कुलक्रमागतम्+ कर्माविरामम्+ कर्माविरामं कर्तुं => कर्माविरामम्+ कर्तुम्+ कर्तुं तच्चिन्‍तामुक्तं => कर्तुम्+ तत्+चिन्‍तामुक्तम्+ तच्चिन्‍तामुक्तं च => तत्+चिन्‍तामुक्तम्+ च तं विधातुं => तम्+ विधातुम्+ विधातुं तदनुकूलं => विधातुम्+ तदनुकूलम्+ तदनुकूलं कार्यानुष्‍ठानमास्‍थीयत। => तदनुकूलम्+ कार्यानुष्‍ठानम्+आस्‍थीयत। कार्यानुष्‍ठानमास्‍थीयत। => कार्यानुष्‍ठानम्+आस्‍थीयत। एवं जननीजनकभगिनीपरिमितो => एवम्+ जननीजनकभगिनीपरिमित: सुखसौहार्दसमृद्धिसम्‍पन्‍नोऽपि => सुखसौहार्दसमृद्धिसम्‍पन्‍नः+अपि पाञ्चालदुरुपद्रवजन्‍यदुष्‍परिस्थितेर्दारुणे => पाञ्चालदुः+उपद्रवजन्‍यदुष्‍परिस्थितेः+दारुणे कथञ्चित्‍समयं यापयन् => कथञ्चित्+समयम्+ यापयन् सकष्टं न्‍यवसत्। => सकष्टम्+ न्‍यवसत्। देवेशगृहमागच्‍छति => देवेशगृहम्+आगच्‍छति तद्गृहं ग्रामान्तरे => तत्+गृहम्+ ग्रामान्तरे नातिदूरमतिष्‍ठत्। => न+अतिदूरम्+अतिष्‍ठत्। देवेशोऽपि => देवेशः+अपि शेरसिंहमालपितुमुत्‍कस्‍तदागमनविलम्‍बमनुभूय => शेरसिंहम्+आलपितुम्+उत्‍कः+तदागमनविलम्‍बम्+अनुभूय कदाचित्तद्गृहं याति => कदाचित्+तद्गृहम्+ याति एवं गच्‍छति => एवम्+ गच्‍छति नन्‍वेकदा => ननु+एकदा सुदूरं नगरान्‍तरं => सुदूरम्+ नगरान्‍तरम्+ नगरान्‍तरं व्‍यवसायचिकीर्षया => नगरान्‍तरम्+ व्‍यवसायचिकीर्षया अतिकालं यावन्‍नाययौ => अतिकालम्+ यावत्+न+आययौ यावन्‍नाययौ => यावत्+न+आययौ नापि => न+अपि तद्वृत्तं किमपि => तद्वृत्तम्+ किमपि एतदर्थं नक्तन्दिवं => एतदार्थम्+ नक्तम्+दिवम्+ नक्तन्दिवं चिन्‍ताकुलस्‍तज्‍जनको => नक्तम्+दिवम्+ चिन्‍ताकुलः+तज्जनक: चिन्‍ताकुलस्‍तज्‍जनको => चिन्‍ताकुलः+तज्जनक: तथाऽन्‍ये => तथा+अन्‍ये देवेशोऽपि => देवेशः+अपि अहर्निशं शुशोच => अहर्निशम्+ शुशोच किं जातम्? => किम्+ जातम्? वञ्चि‍तो वा? => वञ्चि‍त:+ वा? इत्‍यादिचिन्‍तापरवशो देवेश: => इत्यादिचिन्‍तापरवश:+ देवेश: शेरसिंहविषयिणीं वार्तामलभमानो => शेरसिंहविषयिणीम्+ वार्ताम्+अलभमान:+ वार्तामलभमानो व्‍यचिन्‍तयत्। => वार्ताम्+अलभमान:+ व्‍यचिन्‍तयत्। एवमेव => एवम्+एव पित्रादयोऽपि => पित्रादयः+अपि इतश्च => इतः+च विद्रोहिभिरातङ्कवादिभिरुत्‍पथगामिभि: => विद्रोहिभिः+आतङ्कवादिभिः+उत्‍पथगामिभि: परिरक्षणं कार्यमस्‍माभिरिति, => परिरक्षणम्+ कार्यम्+अस्‍माभिः+इति, कार्यमस्‍माभिरिति, => कार्यम्+अस्‍माभिः+इति, मिथ्‍यावचोभिस्‍तन्‍मतिं विमोह्य => मिथ्‍यावचोभिः+तन्मतिम्+ विमोह्य अल्‍पीयस्‍येव => अल्‍पीयसी+एव शस्‍त्रादिप्रशिक्षणं शेरसिंह: => शस्‍त्रादिप्रशिक्षणम्+ शेरसिंह: सम्‍प्राप्‍योग्रवादिनां नेतृत्‍वमध्‍यग्रहीत्। => सम्‍प्राप्‍य+उग्रवादिनाम्+ नेतृत्‍वम्+अमध्‍यग्रहीत्। नेतृत्‍वमध्‍यग्रहीत्। => नेतृत्‍वम्+अमध्‍यग्रहीत्। राष्ट्रपेमाविष्टोऽपि => राष्ट्रपेमाविष्टः+अपि सोऽयं शेरसिंहो => सः+अयम्+ शेरसिंह: हिंसकोग्रवादिनां समूहे => हिंसकोग्रवादिनाम्+ समूहे दारुणं भयावहं => दारुणम्+ भयावहम्+ भयावहं दैनन्दिनं => भयावहम्+ दैनन्दिनम्+ दैनन्दिनं हिंसादिदुष्‍कृत्‍यमाचरितुमारेभे। => दैनन्दिनम्+ हिंसादिदुष्‍कृत्‍यम्+आचरितुम्+आरेभे। हिंसादिदुष्‍कृत्‍यमाचरितुमारेभे। => हिंसादिदुष्‍कृत्‍यम्+आचरितुम्+आरेभे। तेषामुग्रवादिनां शीर्षस्‍थानमाससाद। => तेषाम्+उग्रवादिनाम्+ शीर्षस्‍थानम्+आससाद। शीर्षस्‍थानमाससाद। => शीर्षस्‍थानम्+आससाद। प्रत्‍यहं हत्‍याचरणद्रव्‍यादिविलुण्‍ठनापहरणादिदुष्‍कर्मणि => प्रत्यहम्+ हत्‍याचरणद्रव्‍यादिविलुण्‍ठनापहरणादिदुष्‍कर्मणि कर्तुं प्रावर्तत। => कर्तुम्+ प्रावर्तत। शेरसिंहपरिचालितं सङ्घटनमिदं => शेरसिंहपरिचालितम्+ सङ्घटनम्+इदम्+ सङ्घटनमिदं विद्रोहिणां => सङ्घटनम्+इदम्+ विद्रोहिणाम्+ विद्रोहिणां श्‍लाघ्‍यतरं => विद्रोहिणाम्+ श्‍लाघ्‍यतरम्+ श्‍लाघ्‍यतरं मूर्धाभिषिक्तं => श्‍लाघ्‍यतरम्+ मूर्धाभिषिक्तम्+ मूर्धाभिषिक्तं स्‍वल्‍पसमय => मूर्धाभिषिक्तम्+ स्‍वल्‍पसमये चतुरस्रचर्चाविषयीभूतमभूत्। => चतुरस्रचर्चाविषयीभूतम्+अभूत्। क्रूरतरकर्माभिमुखेनोग्रवादिना => क्रूरतरकर्माभिमुखेन+उग्रवादिना प्रशासनं प्रबाधितम्, => प्रशासनम्+ प्रबाधितम्, जनजीवनं विच्छिन्‍नम्, => जनजीवनम्+ विच्छिन्‍नम्, पाञ्चालभूमिरुपद्रूता => पाञ्चालभूमिः+उपद्रुता सर्वत्रातङ्कराज्‍यं प्राज्‍यमजायत। => सर्वत्र+आतङ्कराज्‍यम्+ प्राज्‍यम्+अजायत। प्राज्‍यमजायत। => प्राज्‍यम्+अजायत। प्रत्‍यहमत्‍याहितं हत्‍यादिकं => प्रत्यहम्+अति+आहितम्+ हत्‍यादिकम्+ हत्‍यादिकं निरपराधानां => हत्‍यादिकम्+ निरपराधानाम्+ निरपराधानां जनानाम्, => निरपराधानाम्+ जनानाम्, विलुण्‍ठनं कोषागाराणाम्, => विलुण्‍ठनम्+ कोषागाराणाम्, बलादपहरणं निरीहाणम्, => बलात्+अपहरणम्+ निरीहाणम्, बलात्‍करणं स्‍त्रीणाम्, => बलात्‍करणम्+ स्‍त्रीणाम्, पङ्गूकरणं प्रशासकाधिकारिणाञ्चेत्‍थमन्‍यदपि => पङ्गूकरणम्+ प्रशासकाधिकारिणान्+च+इत्‍थम्+अन्‍यत्+अपि प्रशासकाधिकारिणाञ्चेत्‍थमन्‍यदपि => प्रशासकाधिकारिणान्+च+इत्‍थम्+अन्‍यत्+अपि भीषणतरं दुष्‍कर्म => भीषणतरम्+ दुष्‍कर्म कुर्वाणं शेरसिंहस्‍य => कुर्वाणम्+ शेरसिंहस्‍य प्रबलतरं सङ्घटनं => प्रबलतरम्+ सङ्घटनम्+ सङ्घटनं सर्वथा => सङ्घटनम्+ सर्वथा सुरक्षितमप्रभाविमक्षतं सदहर्निशं => सुरक्षितम्+अप्रभावितम्+अक्षतम्+ सदहर्निशम्+ सदहर्निशं ववृधे। => सदहर्निशम्+ ववृधे। प्राप्‍तवैदेशिकप्रचुरतरवित्तशस्‍त्रादिसाहाय्यं तदद्वितीयं => प्राप्‍तवैदेशिकप्रचुरतरवित्तशस्‍त्रादिसाहाय्यम्+ तदद्वितीयम्+ तदद्वितीयं दुर्जयं => तदद्वितीयम्+ दुर्जयम्+ दुर्जयं चात्‍मानमगणयत्। => दुर्जयम्+ च+आत्‍मानम्+अगणयत्। चात्‍मानमगणयत्। => च+आत्‍मानम्+अगणयत्। शेरसिंहस्‍यादेश => शेरसिंहस्‍य+आदेश तदतिरिक्तं कश्चित् => तदतिरिक्तम्+ कश्चित् कर्तुं मनागपि => कर्तुम्+ मनाक्+अपि मनागपि => मनाक्+अपि सर्वाराध्‍य: => सर्व+आराध्‍य: तदुग्रवादिनां सङ्घटनं => तदुग्रवादिनाम्+ सङ्घटनम्+ सङ्घटनं नैकविधानि => सङ्घटनम्+ न+एकविधानि नैकविधानि => न+एकविधानि योजनापूर्वकमसकृद् => योजनापूर्वकम्+असकृद् विदधानं निभृतं => विदधानम्+ निभृतम्+ निभृतं गूढस्‍थलं => निभृतम्+ गूढस्‍थलम्+ गूढस्‍थलं शरणीकृत्‍यावर्तत। => गूढस्‍थलम्+ शरणीकृत्‍य+आवर्तत। शरणीकृत्‍यावर्तत। => शरणीकृत्‍य+आवर्तत। प्रबलं निगूढं => प्रबलम्+ निगूढम्+ निगूढं निवसदिदं => निगूढम्+ निवसत्+इदम्+ निवसदिदं हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनं => निवसत्+इदम्+ हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनम्+ हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनं प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यमधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलमासाद्य => हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनम्+ प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यम्+अधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलम्+आसाद्य प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यमधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलमासाद्य => प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यम्+अधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलम्+आसाद्य केन्‍द्रीयं प्रान्‍तीयञ्च => केन्‍द्रीयम्+ प्रान्‍तीयम्+च प्रान्‍तीयञ्च => प्रान्‍तीयम्+च प्रशासनं परितोऽपि => प्रशासनम्+ परितः+अपि परितोऽपि => परितः+अपि एकस्मिन्‍नहनि => एकस्मिन्+अहनि एकं सचित्रं => एकम्+ सचित्रम्+ सचित्रं वृत्तमवलोक्‍य => सचित्रम्+ वृत्तम्+अवलोक्‍य वृत्तमवलोक्‍य => वृत्तम्+अवलोक्‍य नितरामाश्चर्यचकितो => नितराम्+आश्चर्यचकितः एवेदं प्रकाशितं => एव+इदम्+ प्रकाशितम्+ प्रकाशितं वृत्तं => प्रकाशितम्+ वृत्तम्+ वृत्तं मुहुर्मुहु: => वृत्तम्+ मुहुः+मुहु: मुहुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: साश्चर्यमपाठीत्- => साश्चर्यम्+अपाठीत्- उग्रवादिनां नायक: => उग्रवादिनाम्+ नायक: लोकजीवनं प्रशासनं => लोकजीवनम्+ प्रशासनम्+ प्रशासनं च => प्रशासनम्+ च व्‍याकुलीकृतवानस्ति, => व्‍याकुलीकृतवान्+अस्ति, मृतं वा => मृतम्+ वा जीवितं वा => जीवितम्+ वा तमानेतुं तदावासङ्केतस्‍थलं => तम्+आनेतुम्+ तदावासङ्केतस्‍थलम्+ तदावासङ्केतस्‍थलं संसूच्‍य => तदावासङ्केतस्‍थलम्+ संसूच्‍य ग्राहयितुं च => ग्राहयितुम्+ च बहुशोऽपि => बहुशः+अपि वृत्तमिदं प्रपठ्य => वृत्तम्+इदम्+ प्रपठ्य विचारमग्‍नोऽभूत्- => विचारमग्‍नः+अभूत्- किमिदं चित्रं => किम्+इदम्+ चित्रम्+ चित्रं वार्तापत्रे => चित्रम्+ वार्तापत्रे प्रकाशितं ममाभिन्‍नमित्रस्‍य => प्रकाशितम्+ मम+अभिन्‍नमित्रस्‍य ममाभिन्‍नमित्रस्‍य => मम+अभिन्‍नमित्रस्‍य आहोस्वित्तदाकृतिसदृशस्‍य => आहोस्वित्+तदाकृतिसदृशस्‍य कस्‍यचिदन्‍यस्‍य? => कस्‍यचित्+अन्‍यस्‍य? क्रूरकर्मोग्रवादिनां नेता => क्रूरकर्मोग्रवादिनाम्+ नेता भवेदिति => भवेत्+इति स्‍वप्‍नेऽपि => स्‍वप्‍ने+अपि विश्‍वसितुमनीशोऽस्मि। => विश्‍वसितुम्+अनीशः+अस्मि। किमिदमापपितम्? => किम्+इदम्+आपपितम्? किमघटितं घटते, => किम्+अघटितम्+ घटते, किमश्रुतं श्रूयते, => किम्+अश्रुतम्+ श्रूयते, किमदृष्टं दृश्‍यते => किम्+अदृष्टम्+ दृश्‍यते इत्‍येवं बहुधा => इति+एवम्+ बहुधा निद्रां नावाप्‍नोत्। => निद्राम्+ न+अवाप्‍नोत्। नावाप्‍नोत्। => न+अवाप्‍नोत्। प्रतिदिनं वार्तापत्रेषु => प्रतिदिनम्+ वार्तापत्रेषु स्‍पष्टमभूत्। => स्‍पष्टम्+अभूत्। नितान्‍तं खिन्‍नमानस: => नितान्‍तम्+ खिन्‍नमानस: पर्याकुलीभावमापन्‍न: => पर्याकुलीभावम्+आपन्‍न: प्रतिक्षणमाशोचन्‍नास्‍त। => प्रतिक्षणम्+आशोचन्+आस्‍त। शनैरातङ्कोग्रवादज्‍वाला => शनैः+आतङ्कोग्रवादज्‍वाला तत्‍प्रभावश्च => तत्+प्रभावः+च नगरग्रामभूमिमप्यस्पृशत्। => नगरग्रामभूमिम्+अपि+अस्पृशत्। हिंसादिदुष्कृत्यमुग्रवादिनां प्रवृत्तम्। => हिंसादिदुष्कृत्यम्+उग्रवादिनाम्+ प्रवृत्तम्। एतदतर्कितं पुरस्‍तादनायासोपनतं => एतत्+अतर्कितम्+ पुरस्‍तात्+अनायासोपनतम्+ पुरस्‍तादनायासोपनतं हिंसाचरणमवरोद्धुम्, => पुरस्‍तात्+अनायासोपनतम्+ हिंसाचरणम्+अवरोद्धुम्, हिंसाचरणमवरोद्धुम्, => हिंसाचरणम्+अवरोद्धुम्, उग्रवादिनामातङ्कं प्रशमयितुं => उग्रवादिनाम्+आतङ्कम्+ प्रशमयितुम्+ प्रशमयितुं तत्‍कृतमन्‍यायं => प्रशमयितुम्+ तत्+कृतम्+अन्‍यायम्+ तत्‍कृतमन्‍यायं प्रतिकर्तुं => तत्+कृतम्+अन्‍यायम्+ प्रतिकर्तुम्+ प्रतिकर्तुं स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणं => प्रतिकर्तुम्+ स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणम्+ स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणं संविधातुं => स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणम्+ संविधातुम्+ संविधातुं च => संविधातुम्+ च सच्‍चारित्र्यसमुदाचारशौर्यसम्‍भृतानां राष्ट्रियभावनाभावितानां => सच्चारित्र्यसमुदाचारशौर्यसम्‍भृतानाम्+ राष्ट्रियभावनाभावितानाम्+ राष्ट्रियभावनाभावितानां भारतीयताभिमानवतां => राष्ट्रियभावनाभावितानाम्+ भारतीयताभिमानवताम्+ भारतीयताभिमानवतां राष्ट्रैक्‍यवादिनां => भारतीयताभिमानवताम्+ राष्ट्रैक्‍यवादिनाम्+ राष्ट्रैक्‍यवादिनां यूनामेका => राष्ट्रैक्‍यवादिनाम्+ यूनाम्+एका यूनामेका => यूनाम्+एका प्रशासनस्‍यापि => प्रशासनस्‍य+अपि संरक्षणमधिगतम्। => संरक्षणम्+अधिगतम्। ‘उग्रवादिनां सर्वविधमन्‍याय्यं => ‘उग्रवादिनाम्+ सर्वविधम्+अन्‍याय्यम्+ सर्वविधमन्‍याय्यं दुष्‍कृत्‍यं => सर्वविधम्+अन्‍याय्यम्+ दुष्‍कृत्‍यम्+ दुष्‍कृत्‍यं विरोद्धुं => दुष्‍कृत्‍यम्+ विरोद्धुम्+ विरोद्धुं तत्‍प्रतीकारमाचरितुं => विरोद्धुम्+ तत्+प्रतीकारम्+आचरितुम्+ तत्‍प्रतीकारमाचरितुं चेयं => तत्+प्रतीकारम्+आचरितुम्+ च+इयम्+ चेयं शान्तिसेना => च+इयम्+ शान्तिसेना सहायतार्थमहर्निशमुद्यता => सहायतार्थम्+अहर्निशम्+उद्यता सत्‍यामावश्‍यकतायां झटित्‍येव => सत्‍याम्+आवश्‍यकतायाम्+ झटिति+एव झटित्‍येव => झटिति+एव घटनास्‍थलमुपगत्‍योग्रवादिनामाततायिनां दमनं => घटनास्‍थलम्+उपगत्‍य+उग्रवादिनाम्+आततायिनाम्+ दमनम्+ दमनं प्रशमनं => दमनम्+ प्रशमनम्+ प्रशमनं च => प्रशमनम्+ च विधास्‍यतीति’। => विधास्‍यति+इति’। इत्‍थं देवेशकृतोद्घोषणायां => इत्थम्+ देवेशकृतोद्घोषणायाम्+ देवेशकृतोद्घोषणायां जातायां => देवेशकृतोद्घोषणायाम्+ जातायाम्+ जातायां सत्‍यां => जातायाम्+ सत्याम्+ सत्‍यां क्षेत्रवासिन: => सत्याम्+ क्षेत्रवासिन: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि शान्तिमन्‍वभूवन्। => शान्तिम्+अन्वभूवन्। देवेशश्च => देवेशः+च स्‍वग्रामनगरक्षेत्ररक्षणं कर्तुमुद्युक्तो => स्‍वग्रामनगरक्षेत्ररक्षणम्+ कर्तुम्+उद्युक्त: कर्तुमुद्युक्तो => कर्तुम्+उद्युक्त: दिवानिशं व्‍यचरत्। => दिवानिशम्+ व्‍यचरत्। एतन्‍मध्‍ये => एतत्+मध्‍ये शेरसिंहसङ्घटनस्‍यातङ्कोऽतितरां प्रसृतिमापत्। => शेरसिंहसङ्घटनस्‍य+आतङ्कः+अतितराम्+ प्रसृतिम्+आपत्। प्रसृतिमापत्। => प्रसृतिम्+आपत्। सङ्घटनेनोग्रवादिनां विरोधमाचरतां => सङ्घटनेन+उग्रवादिनाम्+ विरोधम्+आचरताम्+ विरोधमाचरतां तत्‍प्रतीपपुरुषाणां => विरोधम्+आचरताम्+ तत्+प्रतीपपुरुषाणाम्+ तत्‍प्रतीपपुरुषाणां राजनेतॄणां => तत्+प्रतीपपुरुषाणाम्+ राजनेतॄणाम्+ राजनेतॄणां समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानामन्‍येषां => राजनेतॄणाम्+ समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानाम्+अन्‍येषाम्+ समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानामन्‍येषां धार्मिकाणां => समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानाम्+अन्‍येषाम्+ धार्मिकाणाम्+ धार्मिकाणां विशिष्टानामधिकारिणां => धार्मिकाणाम्+ विशिष्टानाम्+अधिकारिणाम्+ विशिष्टानामधिकारिणां च => विशिष्टानाम्+अधिकारिणाम्+ च नामावलिं सूचीनिबद्धां => नामावलिम्+ सूचीनिबद्धाम्+ सूचीनिबद्धां विधाय => सूचीनिबद्धाम्+ विधाय एकैकश: => एक+एकश: पूर्वसूचनाप्रदानपूर्वकं तद्गृह => पूर्वसूचनाप्रदानपूर्वकम्+ तद्गृहे एवमातङ्कशङ्कोद्भावितभयार्तानां प्राय: => एवम्+आतङ्कशङ्कोद्भावितभयार्तानाम्+ प्राय: समेषां तादृक्षाणां => समेषाम्+ तादृक्षाणाम्+ तादृक्षाणां विशिष्टपुरुषाणां => तादृक्षाणाम्+ विशिष्टपुरुषाणाम्+ विशिष्टपुरुषाणां सुरक्षार्थं => विशिष्टपुरुषाणाम्+ सुरक्षार्थम्+ सुरक्षार्थं प्रशासनेनारक्षिणो => सुरक्षार्थम्+ प्रशासनेन+आरक्षिण: प्रशासनेनारक्षिणो => प्रशासनेन+आरक्षिण: तेषां निर्विघ्‍नं => तेषाम्+ निर्विघ्‍नम्+ निर्विघ्‍नं जीवनरक्षणं => निर्विघ्‍नम्+ जीवनरक्षणम्+ जीवनरक्षणं तेभ्‍य => जीवनरक्षणम्+ तेभ्‍य: कर्तुमशक्‍यमेवाभूत्। => कर्तुम्+अशक्‍यम्+एव+अभूत्। देवेशस्‍तदीया => देवेशः+तदीया तदर्थमत्‍यर्थमाकुलीभावेन => तदर्थम्+अत्यर्थम्+आकुली+भावेन तदुपशमनं विधातुं => तदुपशमनम्+ विधातुम्+ विधातुं सुभृशमचेष्टत। => विधातुम्+ सुभृशम्+अचेष्टत। सुभृशमचेष्टत। => सुभृशम्+अचेष्टत। ग्रामक्षेत्रात्‍समीपवर्तिनि => ग्रामक्षेत्रात्+समीपवर्तिनि ह्यातङ्कवादस्‍यातङ्कवादिनां च => हि+आतङ्कवादस्‍य+आतङ्कवादिनाम्+ च प्रबलप्रतिरोधकस्‍तदुन्‍मूलनाय => प्रबलप्रतिरोधकः+तत्+उन्‍मूलनाय उग्रवादिनस्‍तं सिक्‍खगुरं => उग्रवादिनः+तम्+ सिक्‍खगुरम्+ सिक्‍खगुरं सपरिवारं => सिक्‍खगुरम्+ सपरिवारम्+ सपरिवारं निहन्तुं => सपरिवारम्+ निहन्तुम्+ निहन्तुं तदावासे => निहन्तुम्+ तदावासे पूर्वसूचनां प्रैषयन्। => पूर्वसूचनाम्+ प्रैषयन्। तदारक्षका => तदा+आरक्षका: आरक्षिणस्‍तत्‍प्राणरक्षणे => आरक्षिणः+तत्‍प्राणरक्षणे देवेशोऽपि => देवेशः+अपि वृत्तमिदमभिज्ञायात्‍मन: => वृत्तम्+इदम्+अभिज्ञाय+आत्‍मन: बद्धपरिकरस्‍तदावासमयासीत्। => बद्धपरिकरः+तदावासम्+अयासीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि निगूढमात्‍मगोपनपुरस्‍सरं तत्र => निगूढम्+आत्‍मगोपनपुरस्‍सरम्+ तत्र बहुकालं प्रतीक्षमाणेषु => बहुकालम्+ प्रतीक्षमाणेषु आधुनिकभीषणास्‍त्रपाणयस्‍तत्राजग्‍मु:। => आधुनिकभीषणास्‍त्रपाणयः+तत्र+आजग्‍मु:। निपुणं निरीक्ष्‍य => निपुणम्+ निरीक्ष्‍य स्‍वीयं यानं => स्वीयम्+ यानम्+ यानं सूदूरं => यानम्+ सूदूरम्+ सूदूरं संस्‍थाप्‍य => सूदूरम्+ संस्‍थाप्‍य सिक्‍खगुरोर्गृहाभ्‍यन्‍तरं प्रवेष्टुमैच्‍छन्। => सिक्‍खगुरोः+गृहाभ्‍यन्‍तरम्+ प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छन्। प्रवेष्टुमैच्‍छन्। => प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छन्। पूर्वमाग्‍नेयबमाख्‍यशस्‍त्रप्रहारेण => पूर्वम्+आग्‍नेयबम्+आख्‍यशस्‍त्रप्रहारेण तद्गृहं भस्‍मीकृत्‍य => तद्गृहम्+ भस्‍मीकृत्‍य व्‍यापदयितुमुद्यतास्‍तेऽभूवन्। => व्‍यापादयितुम्+उद्यताः+ते+अभूवन्। उग्रवादिनां क्रूरकर्मणां => उग्रवादिनाम्+ क्रूरकर्मणाम्+ क्रूरकर्मणां प्रबलं => क्रूरकर्मणाम्+ प्रबलम्+ प्रबलं भयानकं => प्रबलम्+ भयानकम्+ भयानकं तत् => भयानकम्+ तत् सैन्‍यमवलोक्‍य => सैन्‍यम्+अवलोक्‍य भीतभीतास्‍तदाक्रमणं प्रतिरोद्धुमशक्ता => भीतभीताः+तदाक्रमणम्+ प्रतिरोद्धुम्+अशक्ता: प्रतिरोद्धुमशक्ता => प्रतिरोद्धुम्+अशक्ता: एतस्मिन्‍नन्‍तरे => एतस्मिन्+अन्‍तरे भीतांस्‍तानात्‍मगुप्तिपरान् => भीतान्+तान्+आत्‍मगुप्तिपरान् तानुग्रवादिन => तान्+उग्रवादिनः उग्रवादिनां नायकस्‍तत्‍प्रतिरोधकं => उग्रवादिनाम्+ नायकः+तत्+प्रतिरोधकम्+ नायकस्‍तत्‍प्रतिरोधकं सशस्‍त्रं => नायकः+तत्+प्रतिरोधकम्+ सशस्‍त्रम्+ सशस्‍त्रं सबलं => सशस्‍त्रम्+ सबलम्+ सबलं युवसमूहमवलोक्‍य => सबलम्+ युवसमूहम्+अवलोक्‍य युवसमूहमवलोक्‍य => युवसमूहम्+अवलोक्‍य उच्‍चैरवोचत्- => उच्‍चैः+अवोचत्- यूयमपसरत, => यूयम्+अपसरत, अनेनास्‍मद्वैरिणा => अनेन+अस्‍मत्+वैरिणा समं यूयमपि => समम्+ यूयम्+अपि यूयमपि => यूयम्+अपि पशुमारं हतिमवाप्‍स्‍यथ’ => पशुमारम्+ हतिम्+अवाप्‍स्‍यथ’ हतिमवाप्‍स्‍यथ’ => हतिम्+अवाप्‍स्‍यथ’ देवेशश्चिरात्‍परिचितं ध्‍वनिमाकर्ण्‍य => देवेशः+चिरात्+परिचितम्+ ध्‍वनिम्+आकर्ण्‍य ध्‍वनिमाकर्ण्‍य => ध्‍वनिम्+आकर्ण्‍य चिन्‍तयन्‍नास्‍त- => चिन्‍तयन्+आस्‍त- किमनेनैव => किम्+अनेन+एव योद्धुमद्याहमत्र => योद्धुम्+अद्य+अहम्+अत्र सन्नद्धोऽस्मि! => सन्नद्धः+अस्मि! एनं वचोभिरेव => एनम्+ वचोभिः+एव वचोभिरेव => वचोभिः+एव परिसान्त्वयितुमर्हामि, => परिसान्त्वयितुम्+अर्हामि, मद्वचनपश्रुत्‍य => मद्वचनम्+उपश्रुत्‍य प्राणानपि => प्राणान्+अपि मह्यमर्पयितुं नैव => मह्यम्+अर्पयितुम्+ न+एव नैव => न+एव विमुखीभवेदित्‍यहं विश्वसिमि’। => विमुखीभवेत्+इति+अहम्+ विश्वसिमि’। यावदित्‍थं विचिन्‍तयन् => यावत्+इत्‍थम्+ विचिन्‍तयन् क्षणं व्‍यरमत् => क्षणम्+ व्‍यरमत् तावदेवोग्रवादिनां नायक:- => तावत्+एव+उग्रवादिनाम्+ नायक:- एकं द्वि: => एकम्+ द्वि: त्रिरिति => त्रिः+इति गुलिकाप्रहारमकार्षीत्। => गुलिकाप्रहारम्+अकार्षीत्। गुलिकाऽग्रेसरीभूय => गुलिका+अग्रेसरीभूय पुर:स्थितं देवेशं => पुर:स्थितम्+ देवेशम्+ देवेशं वक्षोविदारणपूर्वकं => देवेशम्+ वक्षोविदारणपूर्वकम्+ वक्षोविदारणपूर्वकं भूमौ => वक्षोविदारणपूर्वकम्+ भूमौ महीमधिपतन् => महीम्+अधिपतन् प्रोच्‍चैश्चक्रन्‍द-अये! => प्रोच्‍चैः+चक्रन्‍द-अये! प्राणेभ्‍योऽपि => प्राणेभ्‍यः+अपि किं कृतवानसि? => किम्+ कृतवान्+असि? कृतवानसि? => कृतवान्+असि? किं मामभिन्‍नं => किम्+ माम्+अभिन्‍नम्+ मामभिन्‍नं मित्रं => माम्+अभिन्‍नम्+ मित्रम्+ मित्रं देवेशमपि => मित्रम्+ देवेशम्+अपि देवेशमपि => देवेशम्+अपि विस्‍मृतवानसि? => विस्‍मृतवान्+असि? शेरसिंहस्‍तदीयं चीत्‍कारध्‍वनिं => शेरसिंहः+तदीयम्+ चीत्‍कारध्‍वनिम्+ चीत्‍कारध्‍वनिं संश्रुत्‍य => चीत्‍कारध्‍वनिम्+ संश्रुत्‍य चात्‍मन: => च+आत्‍मन: शस्‍त्रपरिहारपूर्वकं सवेगं => शस्‍त्रपरिहारपूर्वकम्+ सवेगम्+ सवेगं समेत्‍य => सवेगम्+ समेत्‍य देवेशस्‍योपरि-हा! => देवेशस्‍य+उपरि-हा! त्‍वमिह => त्‍वम्+इह आगतोऽसीति => आगतः+असि+इति साक्रन्‍दं व्‍याहरन् => साक्रन्‍दम्+ व्याहरन् मुहुर्मुहुस्‍तमालिङ्ग्य => मुहुः+मुहुः+तम्+आलिङ्ग्य सोरस्‍ताडं तत्रासौ => सोर:+ताडम्+ तत्र+असौ तत्रासौ => तत्र+असौ रोदितुमुपचक्रमे। => रोदितुम्+उपचक्रमे। इदं विचित्रं => इदम्+ विचित्रम्+ विचित्रं द्वयोर्मित्रयोरुपगूहनात्‍कं => विचित्रम्+ द्वयोः+मित्रयोः+उपगूहनात्मकम्+ द्वयोर्मित्रयोरुपगूहनात्‍कं सङ्गमं => द्वयोः+मित्रयोः+उपगूहनात्मकम्+ सङ्गमम्+ सङ्गमं परिदृश्‍य => सङ्गमम्+ परिदृश्‍य सर्वेऽपि => सर्वे+अपि आरक्षिणश्च => आरक्षिणः+च सर्वास्‍तान् => सर्वाः+तान् यूयं पलायध्‍वम्, => यूयम्+ पलायध्‍वम्, अहमिमं स्‍वीयं => अहम्+इमम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं सुहृदं => स्वीयम्+ सुहृदम्+ सुहृदं परिहृत्‍य => सुहृदम्+ परिहृत्‍य नेतो => न+इत: देवेशश्च => देवेशः+च सन्‍नातिघातमासाद्य => सन्+अतिघातम्+आसाद्य जीवितं न => जीवितम्+ न समक्षं शिशुसदृशं => समक्षम्+ शिशुसदृशम्+ शिशुसदृशं रुदन् => शिशुसदृशम्+ रुदन् आरक्षिभिर्निगृहीत:। => आरक्षिभिः+निगृहीत:। कतिपयमासानन्‍तरं चिकित्‍सालये => कतिपयमासानन्‍तरम्+ चिकित्‍सालये स्‍वास्‍थ्‍यलाभमवाप्‍य => स्‍वास्थ्यलाभम्+अवाप्‍य स्‍वकीयं हृदयाभिन्‍नं => स्‍वकीयम्+ हृदयाभिन्‍नम्+ हृदयाभिन्‍नं मित्रं => हृदयाभिन्‍नम्+ मित्रम्+ मित्रं शेरसिंहं => मित्रम्+ शेरसिंहम्+ शेरसिंहं साक्षात्‍कर्तुमसकृदगमत्। => शेरसिंहम्+ साक्षात्‍कर्तुम्+असकृत्+अगमत्। साक्षात्‍कर्तुमसकृदगमत्। => साक्षात्‍कर्तुम्+असकृत्+अगमत्। पितुरुपदेश: => पितु:+उपदेश: कुलायाभिमुखमुड्डीयन्‍ते => कुलाय+अभिमुखम्+उड्डीयन्‍ते सन्‍ध्‍यामुपासितुम्, => सन्‍ध्‍याम्+उपासितुम्, समीरमासेवितुम् => समीरम्+आसेवितुम् प्‍लवमानामिव => प्‍लवमानाम्+इव प्रतिमामालोकितुम्, => प्रतिमाम्+आलोकितुम्, शान्तिमाप्तुम्, => शान्तिम्+आप्तुम्, दर्शनेनात्‍मानं => दर्शनेन+आत्‍मानम् यूथशश्‍छात्राश्च => यूथशः+छात्राः+च श्रवणलालसाश्च => श्रवणलालसाः+च उपमारूपकयोर्भेदमपरे => उपमारूपकयोः+भेदम्+अपरे ब्रह्मापि => ब्रह्मा+अपि विद्वांसश्च => विद्वांसः+च सस्मितमुत्‍साहयन्तिच्‍छात्रान्। => सस्मितम्+उत्‍साहयन्ति+छात्रान्। वातावरणमिह => वातावरणम्+इह एकश्‍छात्रस्‍तत्र => एकः+छात्रः+तत्र न्‍यायविचारेऽपि => न्‍यायविचारे+अपि साहित्‍येऽप्‍यद्भुतोऽस्‍य => साहित्‍ये+अपि+अद्भुतः+अस्‍य मीमांसायामपि => मीमांसायाम्+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि विद्वांसश्च => विद्वांसः+च पुनस्‍तमेव => पुनः+तम्+एव सबहुमानमाद्रियन्‍ते। => सबहुमानम्+आद्रियन्‍ते। परितश्चमत्‍कुर्वन् => परितः+चमत्‍कुर्वन् स एव => सः+ एव एवंविधमस्‍य => एवम्+विधम्+अस्‍य प्रभावमसहमाना => प्रभावम्+असहमानाः बहवो धूर्ता: => बहवः+ धूर्ता: कोपज्वलितामपि => कोपज्वलिताम्+अपि दृष्टिं तत्र => दृष्टिम्+ तत्र स्मितपूर्वमेव => स्मितपूर्वम्+एव सर्वानभिभाषते। => सर्वान्+अभिभाषते। दृष्टस्‍तस्‍य => दृष्टः+तस्‍य अन्‍नक्षेत्रेऽन्‍नं => अन्‍नक्षेत्रे+अन्‍नम् भुञ्जानोऽयं => भुञ्जानः+अयम् सर्वानप्‍यतिशयितुं => सर्वान्+अपि+अतिशयितुम् ‘कोऽयं => ‘कः+अयम् वराकोस्‍माकमग्रे’ => वराकः+अस्‍माकम्+अग्रे’ तस्‍यैव => तस्‍य+एव अथैवं => अथ+एवम् पराभवमपश्‍यतां => पराभवम्+अपश्‍यताम् कुत्रत्‍योऽयम्’ => कुत्रत्‍यः+अयम्’ अस्‍याभिजनम्’, => अस्‍य+अभिजनम्’, पिताप्‍यस्‍य => पिता+अपि+अस्‍य अयमेव => अयम्+एव पितरमस्‍य => पितरम्+अस्‍य इत्‍येवं => इति+एवम् अन्‍येऽपि => अन्‍ये+अपि परिसरदवलोक्‍य => परिसरत्+अवलोक्‍य प्रवृत्तिम्-इत्‍युत्‍सुकं => प्रवृत्तिम्-इति+उत्‍सुकम् धन्‍योऽस्मि, => धन्‍यः+अस्मि, बलवत्‍यपि => बलवति+अपि कदाचिदपि => कदाचित्+अपि प्रागपि => प्राक्+अपि स्‍वभावेनैव => स्‍वभावेन+एव निर्मलमासीत्तदन्‍तरङ्गम्। => निर्मलम्+आसीत्+तदन्‍तरङ्गम्। बाल्‍येऽपि => बाल्‍ये+अपि प्रतिवेशिनोऽपि => प्रतिवेशिनः+अपि तदीयामेवमनुत्तमां => तदीयाम्+एवम्+अनुत्तमाम् ’इत्‍येवं विचिन्‍तयति => ’इति+एवम्+ विचिन्‍तयति कश्चित्‍पण्डित:। => कश्चित्+पण्डित:। तदैवागत्‍य => तदा+एव+आगत्‍य पत्रवाहकेनोक्तम् => पत्रवाहकेन+उक्तम् पत्रमुद्रामपनीय => पत्रमुद्राम्+अपनीय विवर्णमभूद्वदनम्। => विवर्णम्+अभूत्+वदनम्। पुत्रोऽत्र => पुत्रः+अत्र परं पातित्‍यमापन्‍न:। => परम्+ पातित्‍यम्+आपन्‍न:। पातित्‍यमापन्‍न:। => पातित्‍यम्+आपन्‍न:। कुलस्त्रियोऽपि => कुलस्त्रियः+अपि दूषयितुं सन्‍नह्यति। => दूषयितुम्+ सन्‍नह्यति। सर्वैरपि => सर्वैः+अपि शिष्टैर्वैरायते। => शिष्टैः+वैरायते। तस्‍याध्‍ययनोत्‍साह:। => तस्‍य+अध्‍ययनोत्‍साह:। नेदृशो => न+ईदृशः काश्‍यामवलोकित:। => काश्‍याम्+अवलोकित:। किमर्थमयं भवतात्र => किमर्थम्+अयम्+ भवता+अत्र भवतात्र => भवता+अत्र यदीष्‍यते => यदि+इष्‍यते किमिदं शृणोमि? => किम्+इदम्+ शृणोमि? सत्‍यमिदम्? => सत्‍यम्+इदम्? कश्चित्‍परिचितस्‍तु => कश्चित्+परिचितः+तु नैवास्ति। => नैव+अस्ति। तेनाहं प्रबोधित:? => तेन+अहम्+ प्रबोधित:? उतास्ति => उत+अस्ति कि‍ञ्चित्षड्यन्‍त्रम् => कि‍ञ्चित्+षड्यन्‍त्रम् परामृष्टं मनसि => परामृष्टम्+ मनसि पुत्रमेव => पुत्रम्+एव सत्‍यासत्‍यनिर्णयोऽपि => सत्‍यासत्‍यनिर्णयः+अपि निश्चित्‍यैवं => निश्चित्‍य+एवम् लेखनीमादाय => लेखनीम्+आदाय अविश्‍वासाद्वा => अविश्‍वासात्+वा प्रष्टुमाक्षेप्‍तुं => प्रष्टुम्+आक्षेप्‍तुम् नाशकत् => न+अशकत् कुशलवृत्तादिकं सर्वं => कुशलवृत्तादिकम्+ सर्वम्+ सर्वं शिष्टमर्यादया => सर्वम्+ शिष्टमर्यादया तत्‍कुशलं च => तत्‍कुशलम्+ च जलान्‍योक्तिस्‍तेन => जलान्‍योक्तिः+तेन यां छायावाद => याम्+ छायावादः इत्‍याधुनिका => इति+आधुनिकाः “शैत्‍यं नाम => “शैत्‍यम्+ नाम गुणस्‍तवैव => गुणः+तव+एव शुचितां भवन्ति => शुचिताम्+ भवन्ति यस्‍यापरे। => यस्‍य+अपरे। चात: => च+अत: चेन्‍नीचपथेन => चेत्+नीचपथेन कस्‍त्‍वां => कः+त्वाम् यदहमप्रत्‍यूहं => यत्+अहम्+अप्रत्‍यूहम् विद्यासम्‍पदमर्जयामि। => विद्यासम्‍पदम्+अर्जयामि। पुत्रनिर्विशेषमेते => पुत्रनिर्विशेषम्+एते दुरूहानप्‍यर्थान् => दुरूहान्+अपि+अर्थान् निखनन्‍तीव। => निखनन्‍ति+इव। सर्वविधामप्‍यसुविधां => सर्वविधाम्+अपि+असुविधाम् निवारयितुमिमे => निवारयितुम्+इमे चात्र => च+अत्र वान्‍यत्र => वा+अन्‍यत्र लभ्‍यतामीदृश: => लभ्‍यताम्+ईदृश: सर्वेऽपि => सर्वे+अपि यद्विदधति, => यत्+विदधति, सर्वेशामेव => सर्वेषाम्+एव नहीदृश: => नहि+ईदृश: कुत्राप्‍यन्‍यत्र => कुत्रापि+अन्‍यत्र युक्‍तमेव => युक्‍तम्+एव मयानुष्ठितमिहागमने => मया+अनुष्ठितम्+इह+आगमने पितृचरणैरपि => पितृचरणैः+अपि कथंचिद्वात्‍सल्‍यं निरुद्ध्‍य => कथञ्चित्+वात्‍सल्‍यम्+ निरुद्ध्‍य हितप्रेप्‍सयैव => हितप्रेप्‍सया+एव इहागन्‍तुमाज्ञप्तोऽस्मि। => इह+आगन्‍तुम्+आज्ञप्तः+अस्मि। शास्‍त्रमात्रैकरतेर्मम => शास्‍त्रमात्रैकरतेः+मम भोजनादिकष्टमपि => भोजनादिकष्टम्+अपि नानुत्‍साहजनकम्। => न+अनुत्‍साहजनकम्। सम्‍पदस्ति => सम्‍पत्+अस्ति दूरस्‍थमपि => दूरस्‍थम्+अपि निपुणं पोषयेयु:। => निपुणम्+ पोषयेयु:। पुण्‍यशालिनोऽत्र => पुण्‍यशालिनः+अत्र येषां स्‍थानकृतेन => येषाम्+ स्‍थानकृतेन शतशश्‍छात्रा => शतशः+छात्राः विद्यामर्जयन्ति। => विद्याम्+अर्जयन्ति। पाचकास्‍तु => पाचकाः+तु अन्‍नकदर्थनां विदधति। => अन्‍नकदर्थनाम्+ विदधति। नास्‍वादने => न+आस्‍वादने प्रवृत्त्‍यर्थमावश्‍यकम्, => प्रवृत्त्‍यर्थम्+आवश्‍यकम्, तत्तु => तत्+तु धूर्तानामपीयमावासभूमि:। => धूर्तानाम्+अपि+इयम्+आवासभूमि:। सर्वेषामहितमेवेहन्‍ते। => सर्वेषाम्+अहितम्+एव+इहन्‍ते। तं दूषयितुमनवरतं => तम्+ दूषयितुम्+अनवरतम् दूषयितुमनवरतं => दूषयितुम्+अनवरतम् अहमप्‍यस्मि => अहम्+अपि+अस्मि कतिभ्‍यश्चिद्दिवसेभ्‍य => कतिभ्‍यश्चित्+दिवसेभ्‍यः ममापि => मम+अपि नाहं => न+अहम् परं मा => परम्+ मा कर्णयोरियं => कर्णयोः+इयम् किंवदन्‍तीत्‍येव => किंवदन्‍ति+इत्‍येव अत्‍यर्थं सरला: => अत्‍यर्थम्+ सरला: समुपविष्टश्चिन्‍तयत्‍येवं छात्र:। => समुपविष्टः+चिन्‍तयति+एवम्+ छात्र:। तावदेव => तावत्+एव अर्पितं च => अर्पितम्+ च वात्‍सल्‍यस्निग्‍धेनोपदेशेन => वात्‍सल्‍यस्निग्‍धेन+उपदेशेन पूर्वोक्‍तं पद्यं => पूर्वोक्‍तम्+ पद्यम्+ पद्यं पठंश्‍चकित: => पद्यम्+ पठन्+चकित: पठंश्‍चकित: => पठन्+चकित: स्तिमितोऽभूत्। => स्तिमितः+अभूत्। तदेवेदम्, => तदेव+इदम्, यन्‍मया => यत्+मया धूर्तैर्ममानाचारवार्ताप्रबोधिता: => धूर्तैः+मम+अनाचारवार्ताप्रबोधिता: मामुपदिशन्ति। => माम्+उपदिशन्ति। मनागपि => मनाक्+अपि कोपस्‍यासंस्‍पर्श:, => कोपस्‍य+असंस्‍पर्श:, कुतो वा => कुतः+ वा स्‍यात्तथाविधानां => स्‍यात्+तथाविधानाम् गगनेऽपि => गगने+अपि कुसुममारोपयन्ति। => कुसुमम्+आरोपयन्ति। अहं तु => अहम्+ तु यदुद्दिश्‍य => यत्+उद्दिश्‍य नास्‍त्‍यद्यापि => न+अस्ति+अद्यापि शास्‍त्रपिपासानुक्षणं मां => शास्‍त्रपिपासा+अनुक्षणम्+ माम्+ मां व्‍याकुलयति। => माम्+ व्‍याकुलयति। सततं बाधते। => सततम्+ बाधते। भोजनादिकमपि => भोजनादिकम्+अपि अहमपि => अहम्+अपि लिखाम्‍युत्तरम्। => लिखामि+उत्तरम्। तदैव => तदा+एव लेखनीं लिखति। => लेखनीम्+ लिखति। कुलादिकं सविनयमावेद्य => कुलादिकम्+ सविनयम्+आवेद्य सविनयमावेद्य => सविनयम्+आवेद्य सोप्‍यन्ते => सः+अपि+अन्ते गजान्‍योक्तिं निक्षिपति। => गजान्‍योक्तिम्+ निक्षिपति। नापगतस्‍तृषा => न+अपगतः+तृषा स्‍वच्‍छन्‍दमकारि => स्‍वच्‍छन्‍दम्+अकारि कन्‍दकवलं का => कन्‍दकवलम्+ का मधुपैरकारणमहो => मधुपैः+अकारणम्+अहः यथासमयमुपलभ्‍य => यथासमयम्+उपलभ्‍य पितापि => पिता+अपि वैदग्‍ध्यं सुतस्‍य। => वैदग्‍ध्यम्+ सुतस्‍य। मधुपशब्‍दश्च => मधुपशब्‍दः+च काञ्चिदलौकिकीं सुषमां => काञ्चित्+अलौकिकीम्+ सुषमाम्+ सुषमां पुष्‍णीत:। => सुषमाम्+ पुष्‍णीत:। कलङ्किभिर्मिथ्‍यैव => कलङ्किभिः+मिथ्‍या+एव कलङ्कस्‍यारोप => कलङ्कस्‍य+आरोपः परं मिथ्‍याभूत:। => परम्+ मिथ्‍या+अभूत:। मिथ्‍याभूत:। => मिथ्‍या+अभूत:। कलङ्कोऽपि => कलङ्कः+अपि महिमानमुत्‍सारयति। => महिमानम्+उत्‍सारयति। सर्वेप्‍यन्विष्‍यन्ति। => सर्वेपि+अन्विष्‍यन्ति। तस्‍मात्तथा => तस्‍मात्+तथा मिथ्‍याकलङ्कोद्भावनापि => मिथ्‍याकलङ्कोद्भावना+अपि पुनरप्‍युपदिशामि। => पुनरपि+उपदिशामि। सामान्‍येनैव => सामान्‍येन+एव परोवादस्‍तथ्‍यो => परोवादः+तथ्‍यः वापि => वा+अपि महतामतथ्‍यस्‍तथ्‍यो वा => महताम्+अतथ्‍यः+तथ्‍यः+ वा महिमानं जनरव:। => महिमानम्+ जनरव:। तुलोत्तीर्णस्‍यापि => तुलोत्तीर्णस्‍य+अपि रवेस्‍तादृक्तेजो => रवेः+तादृक्+तेजः कन्‍यां गतवत:॥ => कन्‍याम्+ गतवत:॥ प्राप्तं पत्रं => प्राप्तम्+ पत्रम्+ पत्रं पुत्रेण। => पत्रम्+ पुत्रेण। अद्भुतोऽयं दृष्टान्‍त:। => अद्भुतः+अयम्+ दृष्टान्‍त:। कन्‍यां गच्‍छति => कन्‍याम्+ गच्‍छति मिथ्‍यैव => मिथ्‍या+एव कन्‍यायां गमनं => कन्‍यायाम्+ गमनम्+ गमनं तदभीप्सितम्। => गमनम्+ तत्+अभीप्सितम्। तदभीप्सितम्। => तत्+अभीप्सितम्। कन्‍यागमनप्रवादानन्‍तरं सूर्यस्‍य => कन्‍यागमनप्रवादानन्‍तरम्+ सूर्यस्‍य दिव्‍यपरीक्षां कारयितुमिवैष => दिव्‍यपरीक्षाम्+ कारयितुम्+इव+एषः कारयितुमिवैष => कारयितुम्+इव+एषः तुलामारूढ:, => तुलाम्+आरूढ:, तमश्च => तमः+च पूर्ववत्तेज: => पूर्ववत्+तेज: किं करोमि, => किम्+ करोमि, असत्‍यमपि => असत्‍यम्+अपि परीवादं य => परीवादम्+ ये अस्‍मदादेस्‍तु => अस्‍मदादेः+तु इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अपकर्षन्‍त्‍येव। => अपकर्षन्‍ति+एव। मयापि => मया+अपि तादृशो दृष्टान्‍त => तादृशः+ दृष्टान्‍तः+ दृष्टान्‍त उद्भाव्‍य:- => दृष्टान्‍तः+ उद्भाव्‍य:- कापि => का+अपि सत्‍यपि => सति+अपि तथाविधमहमुदाहरामि।’ => तथाविधम्+अहम्+उदाहरामि।’ एवं विचार्य => ’एवम्+ विचार्य लिखितं पुत्रेण => लिखितम्+ पुत्रेण सुधांशोर्जातेयं कथमपि => सुधांशोः+जाता+इयम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि विधातुर्दोषोयं न => विधातुः+दोषः+अयम्+ न गुणनिधेस्‍तस्‍य => गुणनिधेः+तस्‍य किं नात्रे: => किम्+ न+अत्रे: नात्रे: => न+अत्रे: ध्‍वान्‍तं जगदुपरि => ध्‍वान्‍तम्+ जगदुपरि किं वा => किम्+ वा अत्रापि => अत्र+अपि नात्रे: => न+अत्रे: सहृदयहृदयमावर्जयत:। => सहृदयहृदयम्+आवर्जयत:। कथमपि- => कथम्+अपि- स्‍वदोषादिति => स्‍वदोषात्+इति चूडामणिमिश्रो विलक्षणप्रकृतेर्विद्वान् => चूडामणिमिश्रः+ विलक्षणप्रकृतेः+विद्वान् विलक्षणप्रकृतेर्विद्वान् => विलक्षणप्रकृतेः+विद्वान् दुरुहाणामप्रचलितानां च => दुरूहाणाम्+अप्रचलितानाम्+ च शब्‍दानां विचित्‍य => शब्‍दानाम्+ विचित्‍य महानभिनिवेश:। => महान्+अभिनिवेश:। कोषास्‍तेषामद्भूताद्भुतशब्‍देषु => कोषाः+तेषाम्+अद्भूताद्भुतशब्‍देषु रक्तचिह्नमेव => रक्तचिह्नम्+एव कृतमासीद् => कृतम्+आसीद् यदिमे => यत्+इमे तत्तदवसरेषु => तत्+तत्+अवसरेषु सहचर एव => सहचरः+ एव नानाविधटिप्‍पणीभिश्चित्रितस्‍तस्‍य => नानाविधटिप्‍पणीभिः+चित्रितः+तस्‍य चेतस्‍तरङ्गं बहुधा => चेतः+तरङ्गम्+ बहुधा किं बहुना, => किम्+ बहुना, कोषास्‍तेषामपि => कोषाः+तेषाम्+अपि प्रयोगानुग्रहोऽभूत्। => प्रयोगानुग्रहः+अभूत्। व्‍याकरणस्‍याद्भुताद्भुतेषु => व्‍याकरणस्‍य+अद्भुताद्भुतेषु लोकविलक्षणानां वाक्‍यानां => लोकविलक्षणानाम्+ वाक्‍यानाम्+ वाक्‍यानां स => वाक्‍यानाम्+ सः सृष्टिमकार्षीत्। => सृष्टिम्+अकार्षीत्। पण्डितास्‍तत्‍प्रयुक्तवाक्‍यानां किञ्चिद्विचिन्‍त्‍यैवाऽर्थं => पण्डिताः+तत्+प्रयुक्तवाक्‍यानाम्+ किञ्चित्+विचिन्‍त्‍य+एव+अर्थम्+ किञ्चिद्विचिन्‍त्‍यैवाऽर्थं बुबुधिरे। => किञ्चित्+विचिन्‍त्‍य+एव+अर्थम्+ बुबुधिरे। वैयाकरणोऽपि => वैयाकरणः+अपि शब्‍दानां सन्‍धौ => शब्‍दानाम्+ सन्‍धौ सुप्रसिद्धोऽयं राजकीय: => सुप्रसिद्धः+अयम्+ राजकीय: महाविद्यालयेऽस्मिन् => महाविद्यालये+अस्मिन् दूरदूरतस्‍ते => दूरदूरतः+ते समाजग्‍गुर्येषां => समाजग्‍गुः+येषाम् सुदृढपाण्डित्‍यमभीष्टं => सुदृढपाण्डित्‍यम्+अभीष्टम् केवलमुपाधिपत्रप्राप्तिमात्रम्। => केवलम्+उपाधिपत्रप्राप्तिमात्रम्। कदाचिद्दुरुहप्रयोगेण => कदाचित्+दुरूहप्रयोगेण दुरवसरेऽयं दु:खयेदिति। => दुरवसरे+अयम्+ दु:खयेत्+इति। दु:खयेदिति। => दु:खयेत्+इति। प्रावोचन्मिश्रमहाशय:- => प्रावोचत्+मिश्रमहाशय:- ‘निर्भरमचकादाहो।’ => ‘निर्भरम्+अचकाद्+आहो।’ ’विशारदवराकोऽर्थे => ’विशारत्+अवराकः+अर्थे व्‍यामुह्यन्नपि => व्‍यामुह्यन्+अपि गोलार्थं गदन् => गोलार्थम्+ गदन् स्थितैर्विद्यार्थिभिस्‍तु => स्थितैः+विद्यार्थिभिः+तु पृष्टमेव => पृष्टम्+एव वाक्‍यस्‍यास्‍य => वाक्‍यस्‍य+अस्‍य तात्‍पर्यं न => तात्‍पर्यम्+ न कोऽर्थ:? => कः+अर्थ:? आसीत्‍पण्डितानां => आसीत्+पण्डितानाम् प्रावदन्मिश्रमहोदय: => प्रावदत्+मिश्रमहोदय: ‘बृबूकमानीयताम्।’ => ‘बृबूकम्+आनीयताम्। विस्‍मयमिश्रहास्‍यमनुभवत्‍सु => विस्‍मयमिश्रहास्‍यम्+अनुभवत्‍सु सकौतुकमप्राक्षीत्‍पाण्‍डेय:- => सकौतुकम्+अप्राक्षीत्+पाण्‍डेय:- किमिदं बृबूकम्?, => किम्+इदम्+ बृबूकम्?, स्‍वर्गतानां श्रीमधुसूदनविद्यावाचस्‍पतिमहाभागानां => स्‍वर्गतानाम्+ श्रीमधुसूदनविद्यावाचस्‍पतिमहाभागानाम्+ श्रीमधुसूदनविद्यावाचस्‍पतिमहाभागानां ‘वैदिककोषशोधक: => श्रीमधुसूदनविद्यावाचस्‍पतिमहाभागानाम्+ ‘वैदिककोषशोधक: शाण्डिल्‍यो मध्‍य => शाण्डिल्‍यः+ मध्‍ये+ मध्‍य एव => मध्‍ये+ एव ‘जलवाचकोऽयं शब्‍द:, => ‘जलवाचकः+अयम्+ शब्‍द:, सोऽयं वैदिक:, => सः+अयम्+ वैदिक:, इरा-उदकमित्‍यादय: => इरा-उदकम्+इत्‍यादय: बहिष्क्रियन्‍तामिमेऽपि => बहिष्क्रियन्‍ताम्+इमे+अपि जनार्दनो जनान्तिकमुवाच => जनार्दनः+ जनान्तिकम्+उवाच जनान्तिकमुवाच => जनान्तिकम्+उवाच ‘किमिति => ‘किम्+इति नायमाग्रहिलो जातु => न+अयम्+आग्रहिलः+ जातु बालानां सरलसंस्‍कृतशिक्षणाय => बालानाम्+ सरलसंस्‍कृतशिक्षणाय संस्‍कृतानुवादमाह => संस्‍कृतानुवादम्+आह ‘क्षुब्‍धमिति।’ => ‘क्षुब्‍धम्+इति।’ पृष्टमपि-भाव! => पृष्टम्+अपि-भाव! बालानां कृते => बालानाम्+ कृते नायं शब्‍द: => न+अयम्+ शब्‍द: चायं तथा => च+अयम्+ तथा प्रसिद्धोऽपि। => प्रसिद्धः+अपि। अमरोऽपि => अमरः+अपि वैशाखमन्‍थमन्‍थानमन्‍थानो मन्‍थदण्‍डके’ => वैशाखमन्‍थमन्‍थानमन्‍थानः+ मन्थदण्‍डके’ इत्‍येव => इति+एव तन्‍नामान्‍याह, => तन्‍नामानि+आह, नेदम्। => न+इदम्। सहुंकारं प्रत्‍यूचे => सहुंकारम्+ प्रत्‍यूचे क्षुब्‍धमिति => क्षुब्‍धम्+इति किमिति => किम्+इति स हि => सः+ हि सविस्‍तरं समर्थयते => सविस्‍तरम्+ समर्थयते स्‍माऽपि => स्‍म+अपि सरलानां प्रचलितानां => सरलानाम्+ प्रचलितानाम्+ प्रचलितानां च => प्रचलितानाम्+ च शब्‍दानां प्रयोगोपि => शब्‍दानाम्+ प्रयोगः+अपि प्रयोगोपि => प्रयोगः+अपि किं पाण्डित्‍यं => किम्+ पाण्डित्‍यम्+ पाण्डित्‍यं नाम? => पाण्डित्‍यम्+ नाम? प्रौढिस्त्वियमेव => प्रौढिः+तु+इयम्+एव यद्वयं वदामो => यत्+वयम्+ वदामः लोकास्‍तु => लोकाः+तु अस्‍मन्‍मुखप्रतीक्षिणो भवेयुरिति। => अस्‍मन्‍मुखप्रतीक्षिणः+ भवेयुः+इति। भवेयुरिति। => भवेयुः+इति। क्वचिन्‍नवीनं => क्वचित्+नवीनम् शब्‍दमश्रौषीत्त्‍वरितमिमं => शब्‍दम्+अश्रौषीत्+त्वरितम्+इमम् टिप्‍पणपुस्‍तकेऽलेखीत्। => टिप्‍पणपुस्‍तके+अलेखीत्। यावच्‍च => यावत्+च शब्‍दस्‍यास्‍य => शब्‍दस्‍य+अस्‍य नाऽकरोत्तावन्‍नायं निर्वृतिमलभत। => न+अकरोत्+तावत्+न+अयम्+ निर्वृतिम्+अलभत। निर्वृतिमलभत। => निर्वृतिम्+अलभत। अध्‍यापनसमयेऽपि => अध्‍यापनसमये+अपि एवंविधानामेकद्विशब्‍दानां प्रयोगो => एवंविधानाम्+एकद्विशब्‍दानाम्+ प्रयोगः+ प्रयोगो मिश्रमहाभागस्‍याऽनिवार्य => प्रयोगः+ मिश्रमहाभागस्‍य+अनिवार्यः+ मिश्रमहाभागस्‍याऽनिवार्य आसीत; => मिश्रमहाभागस्‍य+अनिवार्यः+ आसीत्; वराका विद्यार्थिन: => वराकाः+ विद्यार्थिन: केवलं परस्‍परं => केवलम्+ परस्‍परम्+ परस्‍परं मुखनिरीक्षणमेवाकार्षु:। => परस्‍परम्+ मुखनिरीक्षणम्+एव+अकार्षु:। मुखनिरीक्षणमेवाकार्षु:। => मुखनिरीक्षणम्+एव+अकार्षु:। मिश्रमहोदयस्‍तान् => मिश्रमहोदयः+तान् सोत्‍प्रासं भर्त्‍सयामास => सोत्‍प्रासम्+ भर्त्‍सयामास ईदृशा अपि => ईदृशाः+ अपि विद्यार्थिन: संस्‍कृतपण्डितानां => विद्यार्थिन:+ संस्‍कृतपण्डितानाम्+ संस्‍कृतपण्डितानां संप्रति => संस्‍कृतपण्डितानाम्+ संप्रति सर्वेऽपि => सर्वे+अपि विद्यार्थिनो वराका => विद्यार्थिनः+ वराकाः+ वराका दु:खमतिष्ठन्। => वराकाः+ दु:खम्+अतिष्ठन्। दु:खमतिष्ठन्। => दु:खम्+अतिष्ठन्। कैलाशनाथश्चण्‍डीप्रसादश्चेत्यिमे => कैलाशनाथः+चण्‍डीप्रसादः+च+इति+इमे मन्‍त्रणामाकार्षुर्यन्मिश्रमहोदयायाऽस्मिन् => मन्‍त्रणाम्+अकार्षुः+यत्+मिश्रमहोदयाय+अस्मिन् शिक्षाऽवश्‍यं => शिक्षा+अवश्‍यम् स्‍यादन्‍यथा => स्‍यात्+अन्‍यथा विद्यालयेऽस्मिन् => विद्यालये+अस्मिन् वासो दुर्घट:। => वासः+ दुर्घट:। कैलाशनाथेनोक्तम्- => कैलाशनाथेन+उक्तम्- ‘अहमस्‍मै => ‘अहम्+अस्‍मै शिक्षां त्‍वेवंविधां => शिक्षाम्+ तु+एवंविधाम्+ त्‍वेवंविधां दद्यां => तु+एवंविधाम्+ दद्याम् यदयमाजन्‍मापि => यत्+अयम्+आजन्‍म+अपि भवदादीनां सहयोगोऽपेक्ष्‍यते। => भवदादीनाम्+ सहयोगः+अपेक्ष्‍यते। सहयोगोऽपेक्ष्‍यते। => सहयोगः+अपेक्ष्‍यते। यदयमभियोग: => यत्+अयम्+अभियोग: सदानन्‍दाभ्‍यां साग्रहं => सदानन्‍दाभ्‍याम्+ साग्रहम्+ साग्रहं प्रतिज्ञातम्- => साग्रहम्+ प्रतिज्ञातम्- ‘आवां ते => ‘आवाम्+ ते सहकारिणाविति।’ => सहकारिणौ+इति। इत्‍थमहं शिक्षयेयं => इत्‍थम्+अहम्+ शिक्षया+इयम्+ शिक्षयेयं येन => शिक्षया+इयम्+ येन शपथमेव => शपथम्+एव आमरणं च => आमरणम्+ च दुरूहं शब्‍दं => दुरूहम्+ शब्‍दम्+ शब्‍दं न => शब्‍दम्+ न प्रयुञ्जीतैव => प्रयुञ्जीत+एव हस्‍तगतोऽभूदवसर:। => हस्‍तगतः+अभूत्+अवसर:। तृतीयमन्‍तरमसृच्‍यत => तृतीयम्+अन्‍तरम्+असृच्‍यत मिश्रमहाशयस्‍याऽध्‍यापनकाल:। => मिश्रमहाशयस्‍य+अध्‍यापनकाल:। श्रेण्‍यां स्थितो => श्रेण्‍याम्+ स्थितः मिश्रमहाशयोऽध्‍यानमकरोत्। => मिश्रमहाशयः+अध्‍यापनम्+अकरोत्। कैलाशस्‍त्‍वाकाशं पश्‍यति => कैलाशः+तु+आकाशम्+ पश्‍यति नाऽस्‍य => न+अस्‍य स्‍यादध्‍यापनेन। => स्‍यात्+अध्‍यापनेन। सोत्तेजनमाह्वयत् => सोत्तेजनम्+आह्वयत् त्‍वं गगने => त्‍वम्+ गगने किं पश्‍यन्‍नभू:? => किम्+ पश्‍यन्+अभू:? पश्‍यन्‍नभू:? => पश्‍यन्+अभू:? भवदध्‍यापनं शृण्‍वन्‍नभूवम्। => भवदध्‍यापनम्+ शृण्‍वन+अभूवम्। शृण्‍वन्‍नभूवम्। => शृण्‍वन+अभूवम्। त्‍वं भाषसे। => त्‍वम्+ भाषसे। सत्‍यमहं निवेदयामि। => सत्‍यम्+अहम्+ निवेदयामि। मयोक्तम्? => मया+उक्तम्? प्रतिपादितमभिधामूला => प्रतिपादितम्+अभिधामूला क्षणमात्रमन्‍यत्र => क्षणमात्रम्+अन्‍यत्र सत्‍यं वद---------------------- => सत्‍यम्+ वद---------------------- अहं क्षमां => अहम्+ क्षमाम्+ क्षमां याचे। => क्षमाम्+ याचे। त्‍वमद्यावधि => त्‍वम्+अद्यावधि एडमूक एव => एडमूकः+ एव भविष्यत्‍यहं => भविष्यति+अहम् शब्‍दमाकर्ण्‍य => शब्‍दम्+आकर्ण्‍य चकितोऽभूत्। => चकितः+अभूत्। प्रत्‍यवादीत्- => प्रति+अवादीत्- ‘किमुक्तं भवता => ‘किम्+उक्तम्+ भवता कोऽस्‍य => कः+अस्‍य शब्‍दस्‍याऽर्थ:? => शब्‍दस्‍य+अर्थ:? चातुर्यपुरस्‍सरं स्‍वकर्मणि => चातुर्यपुरस्‍सरम्+ स्‍वकर्मणि समीपस्‍थाश्च => समीपस्‍थाः+च पुस्‍तकं व्‍यवधानीकृत्‍य => पुस्‍तकम्+ व्‍यवधानीकृत्‍य हास्‍यवेगं गोपयांचक्रु:। => हास्‍यवेगम्+ गोपयांचक्रु:। हस्‍तस्थितं पाठ्यपुस्‍तकं => हस्‍तस्थितम्+ पाठ्यपुस्‍तकम्+ पाठ्यपुस्‍तकं संमुखस्‍थे => पाठ्यपुस्‍तकम्+ संमुखस्‍थे उच्‍चैरवदच्‍च- => उच्‍चैः+अवदत्+च- नास्ति।’ => न+अस्ति। श्रीमतामविदितश्चेत्किमन्‍यो => श्रीमताम्+अविदितः+चेत्+किम्+अन्‍यः ह्यं => हि+अयम् दृष्टोऽस्ति। => दृष्टः+अस्ति। महताऽवधानेन => महता+अवधानेन मेधां परिचालयामास => मेधाम्+ परिचालयामासः प्रोक्तवानन्‍ते- => प्रोक्तवान्+अन्‍ते- ‘नाद्यावधि => ‘न+अद्यावधि सोयं शब्‍द: => सः+अयम्+ शब्‍द: पुनरधिकं साहसमभूत्। => पुनः+अधिकम्+ साहसम्+अभूत्। साहसमभूत्। => साहसम्+अभूत्। प्रोक्तवानयम्- => प्रोक्तवान्+अयम्- ‘काशीतो महापण्‍डतैर्नवप्रचारितं => ‘काशीतः+ महापण्‍डतैः+नवप्रचारितम्+ महापण्‍डतैर्नवप्रचारितं ‘दिव्‍यज्‍योति:‘ => महापण्‍डतैः+नवप्रचारितम्+ ‘दिव्‍यज्‍योति:‘ पत्रं ह्य: => पत्रम्+ ह्य: पठन्‍नासम्, => पठन्+आसम्, तत्रैवायं शब्‍दो => तत्रैव+अयम्+ शब्‍दः+ शब्‍दो मया => शब्‍दः+ मया लक्ष्‍यक्रुधं शब्‍दमिमं => लक्ष्‍यक्रुधम्+ शब्दम्+इमम्+ शब्‍दमिमं निजटिप्‍पणपुस्‍तके => शब्दम्+इमम्+ निजटिप्‍पणपुस्‍तके अपृच्‍छच्‍च => अपृच्छत्+च किं नाम?’ => किम्+ नाम?’ बृहदभिधानम्! => बृहद्+अभिधानम्! त्रयोऽपि => त्रयः+अपि भवताऽयं चपण्‍डुक: => भवता+अयम्+ चपण्‍डुक: सम्‍यगन्‍विष्ट:। => सम्‍यग्+अन्‍विष्ट:। (हस्‍तस्थितं पुस्‍तकमास्‍फाल्‍य) => (हस्‍तस्थितम्+ पुस्‍तकम्+आस्‍फाल्‍य) पुस्‍तकमास्‍फाल्‍य) => पुस्‍तकम्+आस्‍फाल्‍य) शब्‍दानहमेव => शब्‍दान्+अहम्+एव इदानीं कीदृशमुत्तरं => इदानीम्+ कीदृशम्+उत्तरम्+ कीदृशमुत्तरं प्राप्तम्? => कीदृशम्+उत्तरम्+ प्राप्तम्? गृहं नीतोऽस्ति। => गृहम्+ नीतः+अस्ति। नीतोऽस्ति। => नीतः+अस्ति। कोषेष्‍वन्‍वेषणं भवेत्। => कोषेषु+अन्‍वेषणम्+ भवेत्। क्रियतां गवेषणम्। => क्रियताम्+ गवेषणम्। वयमपि => वयम्+अपि यदैक: => यदा+एक: शब्‍दोऽस्‍माभिरपि => शब्‍दः+अस्‍माभिः+अपि आजीवनकालं कोषपृष्ठानि => आजीवनकालम्+ कोषपृष्ठानि कामं परिवर्तयन्‍तु => कामम्+ परिवर्तयन्तु अहमपि => अहम्+अपि कुतोऽयमन्विष्‍यते? => कुतः+अयम्+अन्विष्यते? अयं तु => अयम्+ तु ममैव => मम+एव तावदाविष्‍कार:। => तावद्+आविष्कार:। निर्दिष्टो यो => निर्दिष्टः+ यः+ यो नास्‍त्‍येव => यः+ न+अस्ति+एव नास्‍त्‍येव => न+अस्ति+एव त्‍ववश्‍यं निग्रहो => तु+अवश्यम्+ निग्रहः+ निग्रहो भावी। => निग्रहः+ भावी। किं तदा => किम्+ तदा उत्तरं प्रतिपत्‍स्‍यसे? => उत्तरम्+ प्रतिपत्‍स्‍यसे? अलं चिन्‍तया। => अलम्+ चिन्‍तया। तूष्‍णीं स्थिता: => तूष्णीम्+ स्थिता: कौतुकं पश्‍यत। => कौतुकम्+ पश्‍यत। कदाचित्‍पाशपतितो => कदाचित्+पाशपतितः अतीवाऽऽग्रहिलोऽसौ। => अतीव+आग्रहिलः+असौ। भवतां सर्वविधं => भवताम्+ सर्वविधम्+ सर्वविधं साहाय्यं => सर्वविधम्+ साहाय्यम् स्‍यात्तर्हि => स्यात्+तर्हि बहिर्मुच्‍येय। => बहिः+मुच्‍येय। अपरस्मिन्दिने => अपरस्मिन्+दिने श्रेण्‍यामागत्‍यैव => श्रेण्‍याम्+आगत्‍य+एव कैलाशं सम्‍बोध्‍य => कैलाशम्+ सम्‍बोध्‍य प्रोक्तं मिश्रमहाभागेन- => प्रोक्तम्+ मिश्रमहाभागेन- ‘वाचस्‍पत्‍यं बृहदभिधानं => ‘वाचस्‍पत्‍यम्+ बृहत्+अभिधानम्+ बृहदभिधानं तु => बृहत्+अभिधानम्+ तु नास्ति, => न+अस्ति, किन्‍त्‍वन्‍येषु => किन्तु+अन्‍येषु सर्वेष्‍वपि => सर्वषु+अपि भूयोऽन्विष्टम्, => भूयः+अन्विष्टम्, स हि => सः+ हि नास्‍त्‍येव। => न+अस्ति+एव। वाचस्‍पत्‍यमभिधानं => वाचस्‍पत्‍यम्+अभिधानम् द्रष्टुमिच्‍छामि।’ => द्रष्टुम्+इच्छामि। तत्‍पुरस्तकमासीत्तत्‍पण्डितस्‍य => तत्+पुस्तकम्+आसीत्+तत्+पण्डितस्‍य संस्‍कृतं विहाय => संस्‍कृतम्+ विहाय वैदेशिकभैषज्‍यं प्रयागेऽधीते। => वैदेशिकभैषज्‍यम्+ प्रयागे+अधीते। प्रयागेऽधीते। => प्रयागे+अधीते। तत्‍पुरसतकमानेतुं शक्‍येत। => तत्+पुस्तकम्+आनेतुम्+ शक्‍येत। जीर्णं तत्‍पुस्‍तकं => जीर्णम्+ तत्+पुस्‍तकम्+ तत्‍पुस्‍तकं तेन => तत्+पुस्‍तकम्+ तेन सहैव => सह+एव नीतं स्‍यात्। => नीतम्+ स्‍यात्। तन्‍न => तत्+न द्रष्टुं शक्येत? => द्रष्टुम्+ शक्येत? साम्‍प्रतमप्‍येकमासोऽवशिष्‍यते। => साम्‍प्रतम्+अपि+एकमासः+अवशिष्यते। अहं सर्वं => अहम्+ सर्वम्+ सर्वं ते => सर्वम्+ ते भाषितं सम्‍यगवगच्‍छामि। => भाषितम्+ सम्‍यग्+अवगच्‍छामि। सम्‍यगवगच्‍छामि। => सम्‍यग्+अवगच्‍छामि। नास्ति। => न+अस्ति। एकवारं मिथ्‍या => एकवारम्+ मिथ्‍या मिथ्‍याशतमिदं => मिथ्‍याशतम्+इदम् मैवं श्रीमन्। => मा+एवम्+ श्रीमन्। दशहराऽवकाशोऽप्‍यागमिष्‍यत्‍येव। => दशहरावकाशः+अपि+आगमिष्‍यति+एव। तत्‍पुस्‍तकं => तत्+पुस्‍तकम् तस्‍मात्‍संग्राह्यम्। => तस्‍मात्+संग्राह्यम्। द्वितीयस्मिन्‍नेव => द्वितीयस्मिन्+एव दिनेऽप्राक्षीत्‍स:- => दिने+अप्राक्षीत्+सः- ‘अप्‍यागत: => ‘अपि+आगत: स ते => सः+ ते मयाऽवश्‍यमानीतानि, => मया+अवश्‍यम्+आनीतानि, विद्यालयाद्योजनान्‍तरित:। => विद्यालयात्+योजनान्‍तरित:। त्‍वरितमेवानीयताम्। => त्‍वरितम्+एव+आनीयताम्। किञ्चिद्विलम्‍ब्‍यैव => किञ्चित्+विलम्‍ब्‍या+एव तन्निबद्धतालकम्। => तत्+निबद्धतालकम्। कृतेपि => कृते+अपि विषदिग्‍धोऽभवत्। => विषदिग्‍धः+अभवत्। एकश्‍छात्र: => एकः+छात्र: श्रेणीस्‍थानां सर्वेषां => श्रेणीस्‍थानाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां संमुखे => सर्वेषाम्+ संमुखे मामयं प्रतारयति। => माम्+अयम्+ प्रतारयति। क्रोधेनाऽवादीत्- => क्रोधेन+अवादीत्- तालकमिदम्।’ => तालकम्+इदम्। ततोऽगच्‍छत्। => ततः+अगच्‍छत्। नाऽऽसने => न+आसने स्‍थातुमशकत्। => स्‍थातुम्+अशकत्। इतस्‍ततश्‍चङ्क्रमणमकार्षीत्। => इतस्‍ततः+चङ्क्रमणम्+अकार्षीत्। सहसैव => सहसा+एव तान्‍यादाय => तानि+आदाय तत्राऽऽगच्‍छत्। => तत्र+आगच्‍छत्। तत्तालकं => तत्+तालकम् बृहदभिधानस्‍य => बृहद्+अभिधानस्‍य इतश्छात्रास्‍तु => इतः+छात्राः+तु मिश्रमहाभागमभ्‍यलोकयन्। => मिश्रमहाभागम्+अभ्‍यलोकयन्। अर्थोपि => अर्थः+अपि दत्तोऽस्ति। => दत्तः+अस्ति। श्रीमद्भिरुक्तम्-अहं => श्रीमद्भिः+उक्तम्-अहम् मिथ्‍याभाषीति। => मिथ्‍याभाषी+इति। किन्‍त्‍वाश्‍चर्यम्। => किन्तु+आश्‍चर्यम्। नाद्याप्‍ययं शब्‍द: => न+अद्यापि+अयम्+ शब्‍द: मूल्‍यं सार्धं => मूल्‍यम्+ सार्धम्+ सार्धं रूप्‍यकं => सार्धम्+ रूप्‍यकम्+ रूप्‍यकं तदैव => रूप्‍यकम्+ तदा+एव तदैव => तदा+एव विद्यालयस्‍याऽवकाशे => विद्यालयस्‍य+अवकाशे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अकथयंश्च- => अकथयम्+च- ‘त्‍वयाऽद्य => ‘त्‍वया+अद्य विचित्रश्चमत्‍कार:।’ => विचित्रः+चमत्‍कार:। नायं => न+अयम् अयमप्‍येको => अयम्+अपि+एकः ममाविष्‍कार:, => मम+आविष्‍कार:, सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि साहाय्यस्‍याऽऽवश्‍यकता। => साहाय्यस्‍य+आवश्‍यकता। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सोत्‍साहमवदन्- => सोत्‍साहम्+अवदन्- सर्वेऽपि => सर्वे+अपि भवन्‍तमनुसरेम।’ => भवन्‍तम्+अनुसरेम। अलमन्‍येन। => अलम्+अन्‍येन। कश्चिद्भवत: => कश्चित्+भवत: पृच्‍छेत्तर्हि => पृच्‍छेत्+तर्हि जातैव => जाता+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि सर्वैरुक्तम् => सर्वैः+उक्तम् ‘वयं सर्वेऽप्‍यस्‍यां => ‘वयम्+ सर्वे+अपि+अस्‍याम्+ सर्वेऽप्‍यस्‍यां प्रतिज्ञायां => सर्वे+अपि+अस्‍याम्+ प्रतिज्ञायाम्+ प्रतिज्ञायां सुदृढा:।’ => प्रतिज्ञायाम्+ सुदृढा:।’ नवीनस्‍यास्‍य => नवीनस्‍य+अस्‍य प्रयोगार्थमत्‍युत्‍कण्ठितोऽभवत्। => प्रयोगार्थम्+अति+उत्‍कण्ठितः+अभवत्। दैवयोगात्तेषु => दैवयोगात्+तेषु महाविद्यालयस्‍यास्‍य => महाविद्यालयस्‍य+अस्‍य नाटकाभिनयस्‍याप्‍यायोजनमक्रियत। => नाटकाभिनयस्‍य+अपि+आयोजनम्+अक्रियत। मिश्रमहोदयस्‍यायत्तोऽभूत्। => मिश्रमहोदयस्‍य+आयत्तः+अभूत्। एवैकदा => एव+एकदा कालेजाध्‍यक्षमहाभागश्‍चूडामणिमिश्रमपृच्‍छत्- => कालेजाध्‍यक्षमहाभागः+चूडामणिमिश्रम्+अपृच्‍छत्- श्रीमतामुपालम्भस्‍याऽवसरो => श्रीमताम्+उपालम्भस्‍य+अवसरः स्‍यादिति। => स्‍यात्+इति। स्‍वीयोऽभिनय: => स्‍वीयः+अभिनय: सर्वोपि => सर्वः+अपि शि‍थिलश्चाऽवलोकित:। => शि‍थिलः+च+अवलोकित:। नाधुना => न+अधुना रक्षितुमपार्यत। => रक्षितुम्+अपार्यत। सः हि => सः+ हि त्‍वरितं प्रत्‍यूचे => त्‍वरितम्+ प्रत्‍यूचे साम्‍प्रतं स => साम्‍प्रतम्+ सः+ स एव => सः+ एव अध्‍यक्षश्‍चकित: => अध्‍यक्षः+चकित: सन्नपृच्‍छत् => सन्+अपृच्‍छत् ‘किमुक्तं => ‘किम्+उक्तम् स कीदृश: => सः+ कीदृश: मिश्रेणाऽऽम्रेडितम् => मिश्रेण+आम्रेडितम् कोऽस्‍यार्थ:? => कः+अस्‍य+अर्थ:? कश्मिंश्चित्‍पुस्‍तकेऽयं => कश्मिंश्चित्+पुस्‍तके+अयम् बृहदभिधाने => बृहद्+अभिधाने तदभिधानमहमपि => तदभिधानम्+अहम्+अपि द्रष्टुमिच्‍छामि। => द्रष्टुम्+इच्छामि। श्‍वस्‍तदानयेयम्। => श्‍वः+तदा+आनयेयम्। स्‍वस्‍थानं समुपेत्‍यैव => स्‍वस्‍थानम्+ समुपेत्‍य+एव समुपेत्‍यैव => समुपेत्‍य+एव कैलाशमाह्वयत्, => कैलाशम्+आह्वयत्, प्रावदच्‍च => प्रावदत्+च श्वोऽत्राऽऽनेयानि।’ => श्वः+अत्र+आनेयानि।’ एतत्तु => एतत्+तु विषममुपस्थितम्। => विषमम्+उपस्थितम्। यस्मिन्‍स => यस्मिन्+सः पठितस्‍तदेवाऽऽनय। => पठितः+तदेव+आनय। कलहोऽप्‍यभूत्। => कलहः+अपि+अभूत्। तद्धि => तत्+हि भवेत्तथा => भवेत्+तथा पुस्‍तकमन्‍यत: => पुस्‍तकम्+अन्‍यत: कुतोऽपि => कुतः+अपि अध्‍यक्षस्‍तद् => अध्‍यक्षः+तद् यदाज्ञापयन्ति => यदा+आज्ञापयन्ति यावच्‍छक्‍यमहं => यावत्+शक्‍यम्+अहम् श्रीमद्भिरपि => श्रीमद्भिः+अपि सर्वतोऽप्‍यन्विष्‍यंश्‍चूडामणिमिश्रो => सर्वतः+अपि+अन्विष्‍यम्+चूडामणिमिश्रः वङ्गीयपण्डितस्‍यैकस्‍य => वङ्गीयपण्डितस्‍य+एकस्‍य वाचस्पत्‍यमभिधानमलभत। => वाचस्पत्‍यम्+अभिधानम्+अलभत। तत्स्‍थलं => तत्+स्थलम् नाऽऽसीत्‍परिसीमा। => न+आसीत्+परिसीमा। सर्वोपि => सर्वः+अपि विषयस्‍तत्रेवासीत् => विषयः+तत्रैव+आसीत् नासीत्। => न+आसीत्। न्‍यपतद्वराक:। => न्‍यपतत्+वराक:। प्रसङ्गस्‍याऽसंभवेऽपि => प्रसङ्गस्‍य+असंभवे+अपि समागत्‍यैव => समागत्‍य+एव कैलाशमन्‍यान्‍यांश्‍च => कैलाशम्+अन्‍यान्‍यान्+च विद्यार्थिनस्‍तदेतस्‍य => विद्यार्थिनः+तत्+एतस्‍य बहुतरमपृच्‍छत्, => बहुतरम्+अपृच्‍छत्, सर्वेऽप्‍यभूतपूर्वं विस्मयं => सर्वे+अपि+अभूतपूर्वम्+ विस्मयम्+ विस्मयं प्रकाशयन्‍त: => विस्मयम्+ प्रकाशयन्‍त: ‘नैवंविध: => ‘न+एवंविध: शब्‍दोऽस्‍माभिर्ज्ञात:, => शब्दः+अस्‍माभिः+ज्ञात:, क्रोधेऽग्निशर्माऽभवत्, => क्रोधे+अग्निशर्मा+अभवत्, किन्‍त्‍वासीत्‍परवश:। => किन्तु+आसीत्+परवश:। संपूर्णेऽपि => संपूर्णे+अपि सांमुख्‍यं यत्‍नेन => सांमुख्‍यम्+ यत्नेन सभयमचिन्‍तयत्- => सभयम्+अचिन्तयत्- ‘चेदध्‍यक्षमहोदयो => ‘चेत्+अध्‍यक्षमहोदयः वृहदभिधानं तद्याचेत्तर्हि => वृहद्+अभिधानम्+ तदा+याचेत्+तर्हि तद्याचेत्तर्हि => तदा+याचेत्+तर्हि किमहं => किम्+अहम् पुण्‍डरीकपाण्‍डेयोऽपृच्‍छत् => पुण्‍डरीकपाण्‍डेयः+अपृच्‍छत् ‘अयं चपण्‍डुक: => ‘अयम्+ चपण्‍डुक: अस्‍मदादिभिस्‍तु => अस्‍मदादिभिः+तु नायं शब्‍द: => न+अयम्+ शब्‍द: कदाचिदा‍कर्णित:।’ => कदाचिद्+आ‍कर्णित:।’ मिश्रमहोदयोऽतीव => मिश्रमहोदयः+अतीव सन्‍नपृच्‍छत्। => सन्+अपृच्‍छत्। ‘केनाऽयं शब्‍दो => ‘केन+अयम्+ शब्दः+ शब्‍दो भवते => शब्दः+ भवते समागत्‍याऽपृच्‍छन् => समागत्‍य+अपृच्‍छन् प्रावदंश्‍च => प्रावदन्+च यदयं => यत्+अयम् भवत्‍सकाशाच्‍छ्रुत => भवत्‍सकाशात्+श्रुतः नायं => न+अयम् कुहचित्‍प्राप्‍येत। => कुहचित्+प्राप्‍येत। मिश्रस्‍तूष्‍णीमासीत्। => मिश्रस्‍तूष्‍णीम्+आसीत्। एतावतैव, => एतावत+एव, अध्‍यापकश्चिन्‍तामणिचतुर्वेदस्‍तत्राऽऽगमत्। => अध्यापकः+चिन्तामणिचतुर्वेदः+तत्र+आगमत्। सोप्‍यपृच्‍छत्- => सः+अपि+अपृच्‍छत्- केयं => का+इयम् नवीनाऽऽपत्?’ => नवीना+आपत्?’ रूक्षतयाऽवदत्- => रूक्षतया+अवदत्- ‘नाहं => ‘न+अहम् विस्‍मयकरमिदम्। => विस्‍मयकरम्+इदम्। भवान्‍नवीनमेकं => भवान्+नवीनम्+एकम् पश्चाच्‍च => पश्चात्+च निषिध्‍यति-नाहं => निषिध्‍यति-न+अहम् जानामीति। => जानामि+इति। यदयं => यत्+अयम् सोऽवदत् => सः+अवदत् मुधाऽपवदन्ति => मुधा+अपवदन्ति संकटादस्‍माद्यथाकथंचिदात्‍मानमवमोच्‍याऽवकाशसमये => संकटाद्+अस्‍मात्+यथाकथंचिद्+आत्‍मानम्+अवमोच्‍या+अवकाशसमये गच्‍छन्‍नासीत्। => गच्‍छन्+आसीत्। एतावतैवाऽध्‍यक्षमहोदय: => एतावता+एव+अध्‍यक्षमहोदय: संमुखेऽमिलत्, => संमुखे+अमिलत्, अनुकूलदैववशान्‍न => अनुकूलदैववशात्+न किञ्चिदप्राक्षीदसौ। => किञ्चित्+अप्राक्षीद्+असौ। कश्चिद्विद्यार्थी => कश्चित्+विद्यार्थी समागत्‍याऽपृच्‍छत् => समागत्‍य+अपृच्छत् कोऽर्थ:? => कः+अर्थ:? सिंहगर्जनयाऽवादीत् => सिंहगर्जनया+अवादीत् विद्यार्थ्‍यसौ => विद्यार्थी+असौ ह्रीत-भीतोऽभवत्। => ह्रीत-भीतः+अभवत्। गृहमुपागच्‍छत्तथैव => गृहम्+अपागच्‍छत्+तथैव पत्रमेकं => पत्रम्+एकम् तद्धस्‍तेऽदात्। => तद्धस्‍ते+अदात्। आसीत्तत्र => आसीत्+तत्र इतोऽग्रे => इतः+अग्रे नाऽशक्‍नोत्‍पठितुमयम्। => न+अशक्‍नोत्+पठितुम्+अयम्। खण्‍डखण्‍डान्‍यकरोत्। => खण्‍डखण्‍डानि+अकरोत्। महाविद्यालयस्‍याऽस्‍य => महाविद्यालयस्‍य+अस्‍य विद्यार्थिभिर्नवीनमिदं => विद्यार्थिभिः+नवीनम्+इदम् हस्‍तगतमक्रियत। => हस्‍तगतम्+अक्रियत। मिश्रमहाभागोऽव्रजत्तत्र => मिश्रमहाभागः+अव्रजत्+तत्र परस्‍परमि‍ङ्गितेनाऽसूचयन्- => परस्‍परम्+इङ्गितेन+असूचयन्- चपण्‍डुकमहोदया गच्‍छन्ति।’ => चपण्‍डुकमहोदयाः+ गच्‍छन्ति। भित्तिरेवंविधा => भित्तिः+एवंविधा नासीद्यत्र => नासीत्+अत्र चपण्‍डुकशब्‍दो नाङ्कित: => चपण्‍डुकशब्दः+ न+अङ्कित: नाङ्कित: => न+अङ्कित: शनैरन्‍येषां => शनैः+अन्‍येषाम् वृत्तमिदमविदन्। => वृत्तम्+इदम्+अविदन्। कस्‍यचिद्विद्यार्थिन: => कस्‍यचित्+विद्यार्थिन: पत्रमध्‍यक्षस्‍य => पत्रम्+अध्‍यक्षस्‍य सेवायां पुस्‍तकमिदमुपहर्तुमिच्‍छामि’ => सेवायाम्+ पुस्‍तकम्+इदम्+उपहर्तुम्+इच्‍छामि’ पुस्‍तकमिदमुपहर्तुमिच्‍छामि’ => पुस्‍तकम्+इदम्+उपहर्तुम्+इच्‍छामि’ मध्‍येभवनमेव => मध्‍येभवनम्+एव सर्वैरेव => सर्वैः+एव विद्यार्थिभिर्हर्षनादोऽक्रियत => विद्यार्थिभिः+हर्षनादः+अक्रियत गृहाद्हिर्नि:सरणमपि => गृहाद्+बहिः+नि:सरणम्+अपि दुष्‍करमभूत्। => दुष्‍करम्+अभूत्। मिश्रमहोदयेनैकदा => मिश्रमहोदयेन+एकदा कैलाशमाहूय => कैलाशम्+आहूय त्‍वं मे => त्‍वम्+ मे अहं च => अहम्+ च एवं सत्‍यपि => एवम्+ सत्‍यपि साम्‍प्रतं मित्रभावेन => साम्‍प्रतम्+ मित्रभावेन त्‍वां पृच्‍छामि => त्वाम्+ पृच्‍छामि किमिदं रहस्‍यम्। => किम्+इदम्+ रहस्‍यम्। बृहदभिधानस्‍य => बृहद्+अभिधानस्‍य विलोकितोऽभूत्। => विलोकितः+अभूत्। परमिदानीं => परम्+इदानीम् कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि नाऽऽलोक्‍यते। => न+आलोक्‍यते। किमिदमिन्‍द्रजालम्?’ => किम्+इदम्+इन्‍द्रजालम्?’ दैन्‍यभावेनानेन => दैन्‍यभावेन+अनेन बलाद्दयापरवशमक्रियत। => बलात्+दयापरवशम्+अक्रियत। निर्व्‍याजभावेनाऽवादीत्- => निर्व्‍याजभावेन+अवादीत्- त्विदमस्ति => तु+इदम्+अस्ति बृहदभिधाने => बृहद्+अभिधाने चपण्‍डुकशब्‍दोऽस्ति। => चपण्‍डुकशब्दः+अस्ति। ह्येकस्मिन् => हि+एकस्मिन् प्रबन्‍धं कृत्‍वा => प्रबन्‍धम्+ कृत्‍वा स कोषो => सः+ कोषः+ कोषो नवीनतया => कोषः+ नवीनतया मुद्रापितो येन => मुद्रापितः+ येन स शब्‍द: => सः+ शब्‍द: अक्षरं ‘संचिकादिकं => अक्षरम्+ ‘संचिकादिकम्+ ‘संचिकादिकं सर्वमपि => ‘संचिकादिकम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि प्राचीनपुस्‍तकवन्‍न्‍यवेश्‍यत => प्राचीनपुस्‍तकवत्+न्यवेश्‍यत संदेहो न => संदेहः+ न एकमन्‍यदपि => एकम्+अन्‍यद्+अपि ज्ञातुमिच्‍छामि--------------------- => ज्ञातुम्+इच्‍छामि सर्वमेतदर्थमायोज्‍यत => सर्वम्+एतदर्थम्+आयोज्‍यत सर्वेऽपि => सर्वे+अपि भवतामतीवाकुला => भवताम्+अतीव+आकुला किमिति => किम्+इति यदहं => यद्+अहम् व्‍यसनमिदं => व्‍यसनम्+इदम् नाग्रे => न+अग्रे कदाचिदेवमविनय: => कदाचिद्+एवम्+अविनय: प्रतिपदवकाशदिने => प्रतिपद्+अवकाशदिने प्रबन्‍धोऽस्ति। => प्रबन्‍धः+अस्ति। भवानपि => भवान्+अपि अहमेकाकी => अहम्+एकाकी नागन्‍तुं => न+आगन्तुम् चण्‍डीप्रसादसदानन्‍दावपि => चण्‍डीप्रसादसदानन्‍दौ+अपि अस्मिन्‍कर्मणि => अस्मिन्+कर्मणि तावपि => तौ+अपि मुद्रणव्‍ययोऽपि => मुद्रणव्‍ययः+अपि विद्यार्थिनोऽपि => विद्यार्थिनः+अपि लघूकृतचित्तश्‍चूडामणिमिश्र: => लघूकृतचित्तः+चूडामणिमिश्र: सस्मितमवोचत्- => सस्मितम्+अवोचत्- ‘भवत्‍वेवमपि। => ‘भवतु+एवम्+अपि। किन्‍त्‍वपूर्वमिदं => किन्तुपूर्वम्+इदम् स्‍वयमहमामन्‍त्रयामि। => स्‍वयम्+अहम्+आमन्‍त्रयामि। किं बहुना, => किम्+ बहुना, सौम्‍याकृतिदर्शनमात्रेणैव => सौम्‍याकृतिदर्शनमात्रेण+एव प्रातरारभ्‍य => प्रातः+आरभ्य विक्रीणान उपविष्ट => विक्रीणानः+ उपविष्टः+ उपविष्ट आस्‍ते। => उपविष्टः+ आस्‍ते। पथिकास्‍तं दृष्टवा => पथिकाः+तम्+ दृष्टवा परस्‍परं कथयन्ति => परस्‍परम्+ कथयन्ति पूर्वजा लक्षाधीशा => पूर्वजाः+ लक्षाधीशाः+ लक्षाधीशा आसन्, => लक्षाधीशाः+ आसन्, तेषामेवायं बाल: => तेषाम्+एव+अयम्+ बाल: कीदृशीं परिस्थितिमनुभवति => कीदृशीम्+ परिस्थितिम्+अनुभवति परिस्थितिमनुभवति => परिस्थितिम्+अनुभवति सत्‍यमेवैतत् => सत्‍यम्+एव+एतत् आसीदेक: => आसीत्+एक: कुर्वन्‍नास्‍त। => कुर्वन्+आस्त। श्रेष्ठिमहोदयस्‍यास्‍यासन् => श्रेष्ठिमहोदयस्‍य+अस्‍य+आसन् निषद्याश्च। => निषद्याः+च। भूमेरपि => भूमेः+अपि सप्‍ततिग्रामाणामधीशत्‍वं => सप्‍ततिग्रामाणाम्+अधीशत्‍वम् पुराण-पुरुष-पत्‍नीयं => पुराणपुरुषपत्‍नी+इयम् भर्तारमपि => भर्तारम्+अपि भजेतेति => भजेत्+इति अस्‍याश्‍चाञ्चल्‍यं => अस्‍याः+चाञ्चल्‍यम् विज्ञायैव => विज्ञाय+एव कटाक्षक्षेपणमात्रेणोन्‍मादं भजमाना => कटाक्षक्षेपणमात्रेण+उन्‍मादम्+ भजमाना मानवा अनर्थपरम्‍परां => मानवाः+ अनर्थपरम्‍पराम्+ अनर्थपरम्‍परां भजन्‍ते। => अनर्थपरम्‍पराम्+ भजन्‍ते। मूलभूतापीयं न => मूलभूता+अपि+इयम्+ न येषां जीवनं => येषाम्+ जीवनम्+ जीवनं कुदशायामपरिवर्तितं => जीवनम्+ कुदशायाम्+अपरिवर्तितम्+ कुदशायामपरिवर्तितं ते => कुदशायाम्+अपरिवर्तितम्+ ते कालकरालत्‍वं केन => कालकरालत्‍वम्+ केन ‘नीचैर्गच्‍छत्‍युपरि => ‘नीचैः+गच्‍छति+उपरि सुचरितस्‍यापि => सुचरितस्‍य+अपि भवन्‍तीति => भवन्‍ति+इति नीतिविदो जानन्‍त्‍येव। => नीतिविदः+ जानन्ति+एव। जानन्‍त्‍येव। => जानन्ति+एव। विलयं गता। => विलयम्+ गता। विपत्तिमसहमानो => विपत्तिम्+असहमानः रुदन्‍तं मोहनदेवमेकाकिनं => रुदन्‍तम्+ मोहनदेवम्+एकाकिनम् मोहनदेवमेकाकिनं => मोहनदेवम्+एकाकिनम् चासीत्। => च+आसीत्। अभिधानमासीत्तस्‍या: => अभिधानम्+आसीत्+तस्‍या: भारतीय-रमणीनामादर्श: => भारतीयरमणीनाम्+आदर्श: कीदृशश्चेति => कीदृशः+च+इति पर्याप्तमधीतमासीत्। => पर्याप्तम्+अधीतम्+आसीत्। मोहनस्‍यावशिष्टं द्रविणमपि => मोहनस्‍य+अवशिष्टम्+ द्रविणम्+अपि द्रविणमपि => द्रविणम्+अपि पितुरौर्ध्‍यदैहिक-क्रियायामवसन्‍नम्। => पितुः+और्ध्‍यदैहिकक्रियायाम्+अवसन्‍नम्। ब्राह्मणानां दश-साहस्री => ब्राह्मणानाम्+ दशसाहस्री भोजनार्थमाहूता। => भोजनार्थम्+आहूता। स्‍वजातिबान्‍धवास्‍तु => स्‍वजातिबान्‍धवाः+तु पृथगेव। => पृथग्+एव। नासीदिच्‍छा => न+आसीत्+इच्‍छा किं कुर्यात् => किम्+ कुर्यात् निवसन्‍नेव => निवसन्+एव समाजेऽस्मिन् => समाजे+अस्मिन् निवसतो मानवस्‍य => निवसतः+ मानवस्‍य स्‍वसिद्धान्‍तरक्षणं कीदृक् => स्‍वसिद्धान्‍तरक्षणम्+ कीदृक् सम्‍बन्धिभिर्ग्रामस्‍य => सम्‍बन्धिभिः+ग्रामस्‍य प्रतिष्ठितैश्च => प्रतिष्ठितैः+च पुरुषैरभिहितम् => पुरुषैः+अभिहितम् “नैतावदन्‍तरेण => “न+एतावत्+अन्‍तरेण पूर्वजानां स्‍वरूपयोग्‍यं => पूर्वजानाम्+ स्‍वरूपयोग्‍यम्+ स्‍वरूपयोग्‍यं भवेत् => स्‍वरूपयोग्‍यम्+ भवेत् द्रव्‍यमर्जयति। => द्रव्‍यम्+अर्जयति। प्रतिष्ठां रक्षता => प्रतिष्ठाम्+ रक्षता किमनेन => किम्+अनेन न्‍यूनातिन्‍यूनमेतावत्तु => न्‍यूनातिन्‍यूनम्+तावत्+तु भवेदेव।” => भवेत्+एव।” पण्डितप्रकाण्‍डैरप्‍युक्तम् => पण्डितप्रकाण्‍डैः+अपि+उक्तम् भूरिभोजनादेव => भूरिभोजनाद्+एव ऋणैर्मुच्‍यसे।’ => ऋणैः+मुच्‍यसे। तात्‍पर्यमिदमेव => तात्‍पर्यम्+इदम्+एव किञ्चिदपि => किञ्चिद्+अपि भूषणाद्यवर्तिष्ठ => भूषणादि+अवर्तिष्ठ सर्वं विक्रीय => सर्वम्+ विक्रीय कृतं पितु: => कृतम्+ पितु: श्राद्धीयं भोजनं => श्राद्धीयम्+ भोजनम्+ भोजनं तेन। => भोजनम्+ तेन। इदानीं निर्वाहप्रबन्‍ध: => इदानीम्+ निर्वाहप्रबन्‍ध: कथं कर्तव्‍यः => कथम्+ कर्तव्‍यः व्‍यापारार्थं भवति => व्‍यापारार्थम्+ भवति द्रविणराशेरावश्‍यकता। => द्रविणराशेः+आवश्‍यकता। तदर्थमपि => तदर्थम्+अपि कथं प्रबन्ध: => कथम्+ प्रबन्ध: केवलमायव्‍यय-लेखनमन्‍तरा => केवलम्+आयव्‍ययलेखनम्+अन्‍तरा कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि एवं विचारपरम्‍परायां => एवम्+ विचारपरम्‍परायाम्+ विचारपरम्‍परायां तस्‍य => विचारपरम्‍परायाम्+ तस्‍य दैवादेक: => दैवाद्+एक: शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव आय-व्‍ययलेखकस्‍यैकस्‍य => आयव्‍ययलेखकस्‍य+एकस्‍य संजातावश्‍यकता। => संजात+आवश्‍यकता। विंशतिर्मासिकवेतनं प्रथमतस्‍तत्र => विंशतिः+मासिकवेतनम्+ प्रथमतः+तत्र प्रथमतस्‍तत्र => प्रथमतः+तत्र कथमपि => कथम्+अपि किं भवितेति => किम्+ भविता+इति भवितेति => भविता+इति ज्ञातुं केनापि => ज्ञातुम्+ केनापि हरिदाससदृशो धनिकस्‍यैकाकिनी => हरिदाससदृशः+ धनिकस्‍य+एकाकिनी धनिकस्‍यैकाकिनी => धनिकस्‍य+एकाकिनी संजातमिति => संजातम्+इति मृत्तरयानान्‍युपवनञ्चासन्। => मृत्तरयानानि+उपवनम्+च+आसन्। दासीदासादयश्च => दासीदासादयः+च धनिकगृहस्‍थस्‍यावश्‍यकानि => धनिकगृहस्‍थस्‍य+आवश्‍यकानि जीवन-कालेपि => जीवनकाले+अपि दु:खलेशोपीति => दु:खलेशः+अपि+इति सुसम्‍पन्‍नायैव => सुसम्‍पन्‍ना+एव कस्‍मैचिद्दास्‍यामीति => कस्‍मैचित्+दास्‍यामि+इति तस्‍यासीत् => तस्‍य+आसीत् निर्वोढोऽपि => निर्वोढः+अपि ‘लिखितमपि => ‘लिखितम्+अपि वारद्वयमुदरपूर्तिमात्रभोजनस्‍य => वारद्वयम्+उदरपूर्तिमात्रभोजनस्‍य कथापि => कथा+अपि चैकं => च+एकम् नास्ति => न+अस्ति किं ब्रूम:! => किम्+ ब्रूम:! दीपप्रज्‍वलनमपि => दीपप्रज्‍वलनम्+अपि दृश्‍यत इति => दृश्‍यते+ इति दौरात्म्‍यं भागधेयस्‍य! => दौरात्म्‍यम्+ भागधेयस्‍य! स प्रातरुत्‍थायं => सः+ प्रातः+उत्‍थाय प्रातरुत्‍थायं => प्रातः+उत्‍थाय भोजनादिकार्यैर्निवृत्‍य => भोजनादिकार्यैः+निवृत्‍य गृहमायाति, => गृहम्+आयाति, शरणमुपयाति। => शरणम्+उपयाति। चौदासीन्‍येन => च+औदासीन्‍येन एवाशरणशरणदाया: => एव+आशरणशरणदाया: तदागमनकामुक आस्‍ते => तदागमनकामुकः+ आस्‍ते चिन्‍तामग्‍नमानसं तं => चिन्‍तामग्‍नमानसम्+ तम्+ तं न => तम्+ न समुपागमच्चिराय। => समुपागमत्+चिराय। श्रौतसिद्धान्‍तमनादृत्‍य => श्रौतसिद्धान्‍तम्+अनादृत्‍य जीवनक्षेत्रेऽस्मिन्निवसतो मानवस्‍य => जीवनक्षेत्रे+अस्मिन्+निवसतः+ मानवस्‍य भवत्‍यावश्‍यकतेति => भवति+अत्‍यावश्यकता+इति स एव => सः+ एव येनाध्‍युषितमेकाकिना => येन+अध्‍युषितम्+एकाकिना भवत्‍यावश्‍यकतेति => भवति+आवश्‍यकता+इति स एव => सः+ एव येनाध्‍युषितमेकाकिना => येन+अध्‍युषितम्+एकाकिना तस्‍यासन् => तस्‍य+आसन् तैरधुनापि => तैः+अधुना+अपि सख्‍यमिति => सख्‍यम्+इति “यस्‍यार्थास्‍तस्‍य => “यस्‍य+अर्थाः+तस्‍य यस्‍यार्थास्‍तस्‍य => यस्‍य+अर्थाः+तस्‍य अद्यास्ति => अद्य+अस्ति सोऽकिञ्चन:। => सः+अकिञ्चन:। मिलितेष्‍वस्‍मासु => मिलितेषु+अस्‍मासु कदाचिद्याचेत => कदाचित्+याचेत सोस्‍मत्‍त:। => सः+अस्‍मत्त:। कार्यालयगमनमन्‍तरा। => कार्यालयगमनम्+अन्‍तरा। केवलं प्रतिवेशिन: => केवलम्+ प्रतिवेशिन: स कदाचिदयते। => सः+ कदाचिद्+अयते। कदाचिदयते। => कदाचिद्+अयते। एतादृश्‍यां परिस्थितौ => एतादृश्‍याम्+ परिस्थितौ कथं नाम => कथम्+ नाम समययापनं भवेत्तस्‍य => समययापनम्+ भवेत्+तस्‍य भवेत्तस्‍य => भवेत्+तस्‍य चिन्तितं तेन => चिन्तितम्+ तेन कालो व्‍यतीतो => कालः+ व्‍यतीतः+ व्‍यतीतो जातो => व्‍यतीतः+ जातः+ जातो ममोद्वाहे। => जातः+ मम+उद्वाहे। ममोद्वाहे। => मम+उद्वाहे। पञ्चदशहायनमुपभुङ्क्ते। => पञ्चदशहायनम्+उपभुङ्क्ते। शक्‍यतेऽधुना => शक्‍यते+अधुना गृहकार्यं निर्वोढ़ुम्। => गृहकार्यम्+ निर्वोढ़ुम्। कार्यभारोपि => कार्यभारः+अपि लघुतामियात्। => लघुताम्+इयात्। समययापनेपि => समययापने+अपि त्‍वव्‍याजमित्रं => तु+अव्‍याजमित्रम् भूवन्‍नन्‍यानि => भूवन्+अन्‍यानि चिन्‍तयितुमारेभे => चिन्‍तयितुम्+आरेभे मामकिञ्चनं => माम्+अकिञ्चनम् मातापितरावेव => मातापितरौ+एव तामागमनका‍ङ्क्षिणीमपि। => ताम्+आगमनका‍ङ्क्षिणीम्+अपि। गन्‍तव्‍यं त्‍ववश्‍यमेवैकवारम्। => गन्‍तव्‍यम्+ तु+अवश्‍यम्+एव+एकवारम्। त्‍ववश्‍यमेवैकवारम्। => तु+अवश्‍यम्+एव+एकवारम्। सकाशादवकाशं => सकाशात्+अवकाशम् ग्रहीष्‍यामीति => ग्रहीष्‍यामि+इति कथमपि => कथम्+अपि तादृशमुदासीनं => तादृशम्+उदासीनम् मोहमुपगत:। => मोहम्+उपगत:। पितुर्गृहे => पितुः+गृहे विलास-भावमनुभवन्‍ती => विलासभावम्+अनुभवन्‍ती मनसापि => मनसा+अपि गृहकार्य-व्‍यापृतयैव => गृहकार्यव्‍यापृता+एव तयाऽभूयत। => तया+अभूयत। नियतमुपचचार। => नियतम्+उपचचार। किञ्चिदपि => किञ्चिद्+अपि तेनैव => तेन+एव नीत्‍वापि => नीत्‍वा+अपि जृम्‍भामपि => जृम्‍भाम्+अपि भृशमकुप्‍यत्। => भृशम्+अकुप्‍यत्। निस्‍सार्यसेऽनेन => निस्‍सार्यसे+अनेन नायं => न+अयम् व्‍यवहारस्‍तस्‍य => व्‍यवहारः+तस्‍य उच्‍चाधिकारिष्‍वपि => उच्‍चाधिकारिषु+अपि कस्‍यापि => कस्‍य+अपि कर्मकरस्‍यैतादृशं दिनं => कर्मकरस्‍य+एतादृशम्+ दिनम्+ दिनं व्‍यतीयात्, => दिनम्+ व्‍यतीयात्, स तं => सः+ तम्+ तं न => तम्+ न कृत्‍वापि => कृत्वा+अपि कदाचिद‍भर्त्सितो => कदाचिद्+अभर्त्सितः गेहमुपयाति। => गेहम्+उपयाति। विकलतेति। => विकलता+इति। नासुखस्‍य => न+असुखस्‍य रेखापि => रेखा+अपि समुदियादिति => समुदियाद्+इति यावच्‍छक्‍यं => यावत्+शक्‍यम् भुक्‍त्‍वोत्तिष्‍ठति। => भुक्‍त्‍वा+उत्तिष्‍ठति। मधुर-स्‍वरेणावोचत् => मधुरस्‍वरेण+अवोचत् नाधुना => न+अधुना पुनर्भवान् => पुनः+भवान् रूक्षमपि => रूक्षम्+अपि भवतीति => भवति+इति प्रत्‍यहं => प्रति+अहम् भजमानमवलोक्‍य => भजमान्+अवलोक्‍य चिन्‍तेति।” => चिन्‍ता+इति।” स मन्‍दस्मितमवादीत् => सः+ मन्‍दस्मितम्+अवादीत् मन्‍दस्मितमवादीत् => मन्‍दस्मितम्+अवादीत् दृष्टायां चेतसि => दृष्टायाम्+ चेतसि पदं निदधाति, => पदम्+ निदधाति, यादृशं दीयते => यादृशम्+ दीयते तत्तथैवोपभुञ्जीत। => तत्+तथैव+उपभुञ्जीत। राजतं भोजनपात्रं => राजतम्+ भोजनपात्रम्+ भोजनपात्रं स्‍वादग्रहणपुरस्‍सरं => भोजनपात्रम्+ स्‍वादग्रहणपुरस्‍सरम्+ स्‍वादग्रहणपुरस्‍सरं भोजनं => स्‍वादग्रहणपुरस्‍सरम्+ भोजनम्+ भोजनं धनिकेषु => भोजनम्+ धनिकेषु केवलमुदरभरिष्‍वमस्‍मासु => केवलम्+उदरभरिषु+अस्‍मासु करुणोत्‍पादकमिदं => करुणोत्‍पादकम्+इदम् वाक्‍यमाकर्ण्‍य => वाक्‍यम्+आकर्ण्‍य बाल्‍यकालिकास्‍मृतिरजागरीत्। => बाल्‍यकालिकास्‍मृतिः+अजागरीत्। तत्‍क्षणमेव => तत्‍क्षणम्+एव कष्टमनुध्‍यायन्‍ती => कष्टम्+अनुध्‍यायन्‍ती शनैरञ्चलेन => शनैः+अञ्चलेन प्रमृज्‍याश्रूणि, => प्रमृज्‍य+अश्रूणि, सधैर्यमिदमवादीत् => सधैर्यम्+इदम्+अवादीत् केयं चिन्‍ता! => का+इयम्+ चिन्‍ता! जीवन्‍नरो भद्रशतानि => जीवन्नरः+ भद्रशतानि अस्‍माकं सुदिवसा => अस्माकम्+ सुदिवसा आगच्‍छेयुरेव। => आगच्‍छेयुः+एव। विधुरेऽपि => विधुरे+अपि स्थितिमाप्‍नुयात् => स्थितिम्+आप्‍नुयात् नीतिवचनं च => नीतिवचनम्+ च इत्त्‍थं समाशिश्‍वसत् => इत्त्‍थम्+ समाशिश्‍वसत् गतिर्जगदीश्‍वरस्‍य। => गति:+जगदीश्‍वरस्‍य। यदेव => यद्+एव तत्तदेव => तत्+तद्+एव कारणमासीत्। => कारणम्+आसीत्। कुर्वन्‍तमेवैकं => कुर्वन्‍तम्+एव+एकम् कशाघातमहन्। => कशाघातम्+अहन्। कर्मकरैस्‍तद् => कर्मकरैः+तद् किमियं => किम्+इयम् कृत्‍वापि => कृत्वा+अपि वयमपि => वयम्+अपि हृदयमपि => हृदयम्+अपि वर्ततेऽस्‍मासु! => वर्तते+अस्‍मासु! तमताडयत्, => तम्+अताडयत्, श्वोऽस्‍माकमवसर:। => श्वः+अस्‍माकम्+अवसर:। श्वोसिघातं => श्वः+असिघातम् नैतत् => न+एतत् भवतेति।’ => भवता+इति। करुणार्द्रहृदयं न => करुणार्द्रहृदयम्+ न कर्तुमशकत्। => कर्तुम्+अशकत्। द्विगुणितजातरोषोध्‍यक्षस्‍तस्‍यावमानं => द्विगुणितजातरोषः+अध्‍यक्षः+तस्य+अवमानम् निक्षिपेदात्‍मानम्। => निक्षिपेत्+आत्‍मानम्। कठिनमपि => कठिनम्+अपि नात्‍मावमाननां => न+आत्‍मावमाननाम् शान्‍तगम्‍भीरेपि => शान्‍तगम्‍भीरे+अपि “नाहंऽविंशत्‍या => “न+अहम्+अविंशत्‍या रूप्‍यकैरात्‍मानमक्रीणाम्। => रूप्‍यकैः+आत्‍मानम्+अक्रीणाम्। किमनेनोदरभरणमात्रमपि => किम्+अनेन+उदरभरणमात्रम्+अपि कर्तुमशक्‍तेन => कर्तुम्+अशक्‍तेन यशोपि => यशः+अपि कालुष्‍यमुपेयात्। => कालुष्‍यम्+उपेयात्। गृहाणेदं => गृहाण+इदम् यदस्‍माकमद्यावधि => यत्+अस्‍माकम्+अद्यावधि तत्त्‍यागपत्रं => तत्+त्यागपत्रम् तेनाध्‍यक्षकरे। => तेन+अध्‍यक्षकरे। यदासौ => यदा+असौ गृहमागत:, => गृहम्+आगत:, मुखेऽद्भुतमेकं => मुखे+अद्भुतम्+एकम् ज्‍योतिर्दरीदृष्टं => ज्‍योतिः+दरीदृष्टम् भवतोऽभूतपूर्वमुखमण्‍डलाकृतिदर्शनेन => भवतः+अभूतपूर्वमुखमण्‍डलाकृतिदर्शनेन योषिद्भावादुपपन्‍नचापलाहं => योषित्+भावात्+उपपन्‍नचापला+अहम् किञ्चिदनुचितमपि => किञ्चित्+अनुचितम्+अपि क्षन्‍तव्‍यो मेऽपराध-इत्‍युक्‍त्‍वा => क्षन्‍तव्‍यः+ मे+अपराध-इत्‍युक्‍त्‍वा मेऽपराध-इत्‍युक्‍त्‍वा => मे+अपराध-इत्‍युक्‍त्‍वा प्रश्‍नपरम्‍परामुद्गिरन्‍तीव => प्रश्‍नपरम्‍पराम्+उद्गिरन्‍ती+इव किमद्य => किम्+अद्य किमुन्‍नतं => किम्+उन्‍नतम् कार्यभारो वा => कार्यभारः+ वा लघुतामियात्? => लघुताम्+इयात्? प्रफुल्‍लमाननमवलोक्‍य => प्रफुल्‍लम्+आननम्+अवलोक्‍य एकतममनुमिनोमि। => एकतमम्+अनुमिनोमि। कथमहमकस्‍मादौदासीन्‍येनाकलितं => कथम्+अहम्+अकस्‍मात्+औदासीन्‍येन+आकलितम् किमद्य => किम्+अद्य काचिद्धानि: => काचित्+हानि: न्‍यूनतामभजत? => न्‍यूनताम्+अभजत? केयं => का+इयम् तूर्णं मे => तूर्णम्+ मे संदेहो निराकरणीयः => संदेहः+ निराकरणीयः इत्‍युवाच। => इति+उवाच। विचारयन्‍नेवावतिष्ठत। => विचारयन्+एव+अवतिष्ठत। किमयं => किम्+अयम् भविष्‍यदस्‍य => भविष्‍यत्+अस्‍य यद्यहं => यदि+अहम् भवेयमेकाकी => भवेयम्+एकाकी सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव ‘नास्ति => ‘न+अस्ति आन्‍ध्‍यमुपयाति => आन्‍ध्‍यम्+उपयाति स्‍वकीयां स्थितिमपि => स्‍वकीयाम्+ स्थितिम्+अपि स्थितिमपि => स्थितिम्+अपि एवं बहुचिन्‍तयन्‍तं => एवम्+ बहुचिन्‍तयन्‍तम्+ बहुचिन्‍तयन्‍तं तमवलोक्‍य => बहुचिन्‍तयन्‍तम्+ तम्+अवलोक्‍य तमवलोक्‍य => तम्+अवलोक्‍य ज्ञातमद्य => ज्ञातम्+अद्य कापि => का+अपि पूर्वतोऽपि => पूर्वतः+अपि समजनीति => समजनि+इति मयेदमनुचित्तं => मया+इदम्+अनुचितम् प्रागेव => प्राक्+एव प्रपञ्चोयं => प्रपञ्चः+अयम् एवमनुशोचन्‍ती => एवम्+अनुशोचन्‍ती कारणमस्‍य => कारणम्+अस्‍य एतावत्‍कालमनुक्‍त्‍वा => एतावत्+कालम्+अनुक्‍त्‍वा मयेत्‍येवं => मया+इति+एवम् वदतीति => वदति+इति मुग्‍धासि। => मुग्‍धा+असि। यत्‍पुरो => यत्+पुरः मेऽभिन्‍नं => मे+अभिन्‍नम् केवलमियती => केवलम्+इयती यत्‍कार्यालयाध्‍यक्षदुर्व्‍यवहारेण => यत्+कार्यालयात्+अध्यक्षदुर्व्‍यवहारेण संजात-क्रोधोऽहमद्य => संजात-क्रोधः+अहम्+अद्य दत्त्‍वाभ्‍यागाम्। => दत्त्‍वा+अभ्‍यागाम्। कथं भविताऽवयोर्निर्वाहः => कथम्+ भविता+आवयोः+निर्वाहः भविताऽवयोर्निर्वाहः => भविता+आवयोः+निर्वाहः मामाह्लादयति => माम्+आह्लादयति किमहं करवाणि? => किम्+अहम्+ करवाणि? किं मया => किम्+ मया कृतमिति। => कृतम्+इति। केयं => का+इयम् शुकाश्च => शुकाः+च मयूराश्चित्रिता => मयूराः+चित्रिता विधास्‍यतीति।’ => विधास्‍यति+इति। चिरपरिचितं पद्यम्। => चिरपरिचितम्+ पद्यम्। आवयोश्चिन्‍तां => आवयोः+चिन्‍ताम् व्‍यापकोऽस्ति => व्‍यापकः+अस्ति मामनेकवारमेवं => माम+न्+एकवारम्+एवम् भवतीति => भवति+इति तत्रापि => तत्र+अपि कदावलोकिता => कदा+अवलोकिता स्‍वान्तं मोहनहृदयादपि => स्‍वान्तम्+ मोहनहृदयाद्+अपि मोहनहृदयादपि => मोहनहृदयाद्+अपि मोहाक्रान्तमधिकमासीत् => मोहाक्रान्तम्+अधिकम्+आसीत् तदुदन्‍तं श्रुत्‍वा, => तदुदन्‍तम्+ श्रुत्‍वा, इदमपि => इदम्+अपि स्‍वामिनो धैर्य्यप्रदानमपि => स्‍वामिनः+ धैर्य्यप्रदानम्+अपि धैर्य्यप्रदानमपि => धैर्य्यप्रदानम्+अपि प्रधानं कर्तव्‍यम्। => प्रधानम्+ कर्तव्‍यम्। पुनस्‍तयोक्तं => पुनः+तया+उक्तम् कस्‍याज्ञायां => कस्‍य+आज्ञायाम् पुनर्मनो => पुनः+मनः स्‍वतन्‍त्रोद्योगेनैव => स्‍वतन्‍त्रोद्योगेन+एव समृद्धिमन्‍तश्चासन्। => समृद्धिमन्‍तः+च+आसन्। वयमपि => वयम्+अपि तेनैव => तेन+एव द्रव्‍यमपेक्षते => द्रव्‍यम्+अपेक्षते भूषणमेकम्। => भूषणम्+एकम्। तन्निधाय => तत्+निधाय यत्‍समागच्‍छेत् => यत्+समागच्‍छेत् कार्यं कुरु => कार्यम्+ कुरु मोहनेनापि => मोहनेन्+अपि प्रभृत्‍येव => प्रभृति+एव प्रागेवोत्त्‍थाय => प्राक्+एव+उत्त्‍थाय गृहानागत्‍य => गृहान्+आगत्‍य पुनर्गत: => पुनः+गत: सप्तवादनपर्यन्‍तमुपविष्ट: => सप्तवादनपर्यन्‍तम्+उपविष्ट: कश्चिदागच्छति => कश्चिद्+आगच्छति एवमासायं => एवम्+आसायम् सेतुमुल्‍लंघ्‍य => सेतुम्+उल्‍लंघ्‍य किञ्चित्‍कालं => किञ्चित्+कालम् भगवन्‍तमाशुतोषं => भगवन्‍तम्+आशुतोषम् भोजनादिभिर्निवृत्‍य => भोजनादिभिः+निवृत्‍य एकेनापरिचेतेन => एकेन+अपरिचेतेन पुरुषेणोक्तं => पुरुषेण+उक्तम् किमस्मिन्नेव => किम्+अस्मिन्+एव तेनोत्तरितम्-महाशय, => तेन+उत्तरितम्-महाशय, अयमहमस्मि => अयम्+अहम्+अस्मि आगन्‍तुनोक्तं => आगन्‍तुना+उक्तम् महाराजस्‍त्‍वामाकारयति। => महाराजः+त्वाम्+आकारयति। त्‍वरितमायाहि। => त्‍वरितम्+आयाहि। मोहनमानेतुमागत:। => मोहनम्+आनेतुम्+आगत:। अभूतपूर्वामिमां => अभूतपूर्वाम्+इमाम् साध्‍वसमिव => साध्‍वसम्+इव किमप्‍यपराद्धं => किमपि+अपराद्धम् कस्‍याप्‍यहं => कस्‍यापि+अहम् मदीयमावाहनमिति? => मदीयम्+आवाहनम्+इति? गन्‍तव्‍यन्‍त्‍ववश्‍यमेवेति => गन्‍तव्‍यम्+तु+अवश्‍यम्+एव+इति मामाकारयितुं => माम्+आकारयितुम् तूर्णमेवागच्‍छामि’- => तूर्णम्+एव+आगच्‍छामि’- किशोरीम‍भिधाय => किशोरीम्+अभिधाय गृहान्निसृत:। => गृहान्+निसृत:। कतिपयकलाभिरेवानेकद्वाराणि => कतिपयकलाभिः+एव+अनेकद्वाराणि राजानमपश्‍यत्। => राजानम्+अपश्‍यत्। सोऽपि => सः+अपि किञ्चित्‍कालानन्‍तरं => किञ्चित्+कालानन्‍तरम् सार्द्धमागत:, => सार्द्धम्+आगत:, किमयमेव => किम्+अयम्+एव समुपस्थितोऽयं => समुपस्थितः+अयम् महाराजाज्ञयेत्‍युक्‍त्‍वा => महाराजाज्ञया+इति+उक्त्वा विक्रीणीसीति => विक्रीणीसि+इति श्रवणगोचरीभूतेति => श्रवणगोचरीभूता+इति त्‍वमाहूत:। => त्‍वम्+आहूत:। एतादृशमनुचितं => एतादृशम्+अनुचितम् करोषीति => करोषि+इति दण्‍ड्यस्‍त्‍वमसि।” => दण्‍ड्यः+त्वम्+असि। विचित्रमिदं => विचित्रम्+इदम् प्रापितेति => प्रापिता+इति यत्किञ्चिदपि => यत्+किञ्चिद्+अपि तेनैव => तेन+एव कुर्वाणोऽहं => कुर्वाणः+अहम् स्‍वप्‍नेऽपि => स्‍वप्‍ने+अपि अधार्मिकमाचरितं => अधार्मिकम्+आचरितम् तदेतन्‍मोहनीयं => तद्+एतन्‍मोहनीयम् क्षौरकर्मिणोक्तं => क्षौरकर्मिणा+उक्तम् त्‍वमसि => त्‍वम्+असि सम्‍भवतीति => सम्‍भवति+इति जानासि-इदमपि => जानासि-इदम्+अपि चारैरत्र => चारैः+अत्र किमविदितं => किम्+अविदितम् नात: => न+अत: करणीयमीदृशं => करणीयम्+ईदृशम् विधेयं कार्यमेकं => विधेयम्+ कार्यम्+एकम्+ कार्यमेकं श्रीमताम् => कार्यम्+एकम्+ श्रीमताम्+ श्रीमताम् इत्‍युक्‍त्‍वा => श्रीमताम्+ इत्युक्‍त्‍वा प्रजल्पितं तेन => प्रजल्पितम्+ तेन श्रीमत्सेवायामुपतिष्ठेत् => श्रीमत्सेवायाम्+उपतिष्ठेत् नेदं => न+इदम् नापितस्‍यारुन्‍तुदानि => नापितस्‍य+आरुन्‍तुदानि वचनान्‍याकर्ण्‍य => वचनानि+आकर्ण्‍य तमवलोक्‍य => तम्+अवलोक्‍य भूयोप्‍यभाणि => भूयोपि+अभाणि संजातोऽसि! => संजातः+असि! प्रेरितोऽसीति => प्रेरितः+असीति किञ्चित्करणीयमत्र। => किञ्चित्+करणीयम्+अत्र। पारितोषिकञ्चापि => पारितोषिकम्+च+अपि श्रीमतामौदार्येणापरिचितोऽसि। => श्रीमताम्+औदार्येण+अपरिचितः+असि। वाणिक्पुत्रो भवेदवश्‍यं => वाणिक्पुत्रः+ भवेद्+अवश्‍यम् भवेदवश्‍यं => भवेद्+अवश्‍यम् वक्‍तुमारेभे => वक्‍तुम्+आरेभे कठिनमपि => कठिनम्+अपि सर्वथाहं => सर्वथा+अहम् इत्‍यर्द्धोक्त => इति+अर्द्धोक्त मन्‍यमानोऽयं => मन्‍यमानः+अयम् दिवाकीर्तिस्‍तस्‍मै => दिवाकीर्तिः+तस्‍मै इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा पुनर्वक्तुमारेभे => पुनः+वक्तुम्+आरेभे सत्‍यमहं => सत्‍यम्+अहम् स्‍वसृतुल्यास्ति। => स्‍वसृतुल्या+अस्ति। पुनरुक्तम् => पुनः+उक्तम् अस्‍माभिस्‍तु => अस्‍माभिः+तु त्‍वामकिञ्चनं => त्‍वाम्+अकिञ्चनम् मत्‍वोक्तम् => मत्‍वा+उक्तम् राजकृपयास्‍य => राजकृपया+अस्‍य पुनरागच्‍छेयुरिति, => पुनः+आगच्‍छेयुः+इति, क्वैतादृशम्। => क्व+एतादृशम्। भर्त्‍सयन्निव => भर्त्‍सयन्+इव -“स्‍वयमन्‍यायकरणे => -“स्‍वयम्+अन्‍यायकरणे राज्ञामपि => राज्ञाम्+अपि प्रवृत्तिस्‍तदा => प्रवृत्तिः+तदा कथैव => कथा+एव सत्‍यमेवोक्तम् => सत्‍यम्+एव+उक्तम् प्रकृतिकृपणाश्चेतनाचेतनेषु।’ => प्रकृतिकृपणाः+चेतनाचेतनेषु। कथमिदं => कथम्+इदम् सापि => सा+अपि जातसंकोपो राजा => जातसंकोपः+ राजा नैते => न+एते किमरे! => किम्+अरे! स्‍वं कीदृग् => स्‍वम्+ कीदृग् धार्मिकोऽसीति => धार्मिकः+असि+इति वयमपि => वयम्+अपि परिस्थितिरासीत् => परिस्थितिः+आसीत् सैव। => सा+एव। करिष्‍यतीति-अज्ञातभिया => करिष्‍यति+इति-अज्ञातभिया तस्‍याकम्‍पत। => तस्‍य+अकम्‍पत। कदाचिदाकस्मिकेनानेन => कदाचिद्+आकस्मिकेन+अनेन अतस्‍तस्‍य => अतः+तस्‍य किञ्चिदावश्‍यकम्। => किञ्चिद्+आवश्‍यकम्। पूर्वकथाप्रसंगेनोक्तमस्‍माभिर्यदयं => पूर्वकथाप्रसंगेन+उक्तम्+अस्‍माभिः+यद्+अयम् गृहमन्‍तरा => गृहम्+अन्‍तरा तस्‍यैव => तस्‍या+एव पञ्चदशवर्षीयासीत्। => पञ्चदशवर्षीया+आसीत्। तदर्थमेतत्‍सर्वं => तदर्थम्+एतत्+सर्वम् नापितेन => न+अपितेन महाराजश्च => महाराजः+च क्षुद्रस्‍यैकस्‍य => क्षुद्रस्‍य+एकस्‍य राज्‍यस्‍याधिपति:? => राज्‍यस्‍य+अधिपति:? नामासीत् => नाम+आसीत् प्रभुत्‍वमविवेकितेत्‍यस्‍य => प्रभुत्‍वम्+अविवेकिता+इत्‍यस्‍य राजानो धनिकाश्च => राजानः+ धनिकाः+च धनिकाश्च => धनिकाः+च खलैर्विटैश्च => खलैः+विटैः+च अनिर्वचनीयामवनतिं => अनिर्वचनीयाम्+अवनतिम् इत्‍यहरह: => इति+अहरह: सैव => सा+एव नापितोप्‍यासीदेक:, => न+अपितः+अपि+आसीत्+एक:, नृशंसश्चासीत्। => नृशंसः+च+आसीत्। तेनैव => तेन+एव प्रापणीयेति। => प्रापणीया+इति। स्‍वप्‍नेऽपि => स्‍वप्‍ने+अपि चिन्तितमासीत्, => चिन्तितम्+आसीत्, मयीयं => मया+इयम् विपत्तिरपि => विपत्तिः+अपि समापतितेति। => समापतिता+इति। ‘छिद्रेष्वनर्था => ‘छिद्रेषु+अनर्था तयोक्तं => तया+उक्तम् केयं => का+इयम् भगवन्तमन्‍तरा। => भगवन्तम्+अन्‍तरा। सोऽस्‍माकं => सः+अस्‍माकम् धार्मिकस्‍यास्ति => धार्मिकस्‍य+अस्ति यद्यस्‍माकमनिष्टमपि => यदि+अस्‍माकम्+अनिष्टम्+अपि स्‍यात्तदपि => स्‍यात्+तदपि धर्मार्थमिति। => धर्मार्थम्+इति। तयोरुभयोश्चेतसि => तयोः+उभयोः+चेतसि पदमकरोत्। => पदम्+अकरोत्। किशोर्याश्चित्तमज्ञातभयेन => किशोर्याः+चित्तम्+अज्ञातभयेन चिन्तितमभवत् => चिन्तितम्+अभवत् सरितोऽपरभागे => सरितः+अपरभागे गतासीत्। => गता+आसीत्। कार्यवशात्तत्र => कार्यवशात्+तत्र पुनरागमनसमये => पुनः+आगमनसमये सर्वत्राविद्यत। => सर्वत्र+अविद्यत। सेतुमुल्‍लंघ्‍य => सेतुम्+उल्‍लंघ्‍य तथैवाकस्‍मात् => तथैव+अकस्‍मात् केनाप्‍यागत्‍य => केनापि+आगत्‍य प्रसार्योक्तम् => प्रसार्य+उक्तम् चाकस्मिकीं => च+आकस्मिकीम् दुर्घटनामेनां => दुर्घटनाम्+एनाम् दृष्ट्वाऽभैष्टाम्, => दृष्ट्वा+अभैष्टाम्, क्षणादेव => क्षणात्+एव “कोऽयं => “कः+अयम् दूरमपसर => दूरम्+अपसर येनापरस्‍त्रीषु => येन+अपरस्‍त्रीषु क्रोधयुक्तमपि => क्रोधयुक्तम्+अपि वचनममृतमिव => वचनम्+अमृतम्+इव सुन्‍दरमाननमवलोक्‍य => सुन्‍दरम्+आननम्+अवलोक्‍य चाञ्चल्‍यमुदभूत्। => चाञ्चल्‍यम्+उदभूत्। दासोऽयं => दासः+अयम् कृतकृत्‍यमिवात्‍मानं => कृतकृत्‍यम्+एव+आत्‍मानम् मन्‍यमानस्‍येयं => मन्‍यमानस्‍य+इयम् राजलक्ष्‍मीस्‍तव => राजलक्ष्‍मीः+तव एवेति => एव+इति वक्तुमावश्‍यकता। => वक्तुम्+आवश्‍यकता। पथ्‍येव => पथि+एव किशोरीमवलोकयतोऽस्‍य => किशोरीम्+अवलोकयतः+अस्‍य रश्मिष्विवादाय => रश्मिषु+इव+आदाय रामाननासक्तदृष्टि: => रामान्+अनासक्तदृष्टि: शरच्‍चन्‍द्रप्रतिमवदने => शरच्‍चन्‍द्रप्रतिम्+अवदने एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा प्रवर्द्धमानोग्निरिव => प्रवर्द्धमानः+अग्निः+इव कोपस्‍तस्‍या => कोपः+तस्‍याः भयंकररूपमदधात्। => भयंकररूपम्+अदधात्। बालतरणिरिवारुण्‍यं => बालतरणिः+इव+आरुण्‍यम् कम्‍पमधाताम्। => कम्‍पम्+अधाताम्। अपूर्वेयं => अपूर्वा+इयम् ‘परिचितोऽसि => ‘परिचितः+असि त्‍वयेदममानुषिकं => त्‍वया+इदम्+अमानुषिकम् को नाम => कः+ नाम भवितव्‍यमिति। => भवितव्‍यम्+इति। महेन्‍द्रस्‍यापि => महेन्‍द्रस्‍य+अपि सैव => सा+एव पुनस्‍तथैव => पुनः+तथैव वक्तुमारेभे। => वक्तुम्+आरेभे। एवमसाध्‍यव्‍याधिं => एवम्+असाध्‍यव्‍याधिम् पुनरप्‍युवाच: => पुनः+अपि+उवाच: एकतोऽपसर, => एकतः+अपसर, ईश्‍वरादपि => ईश्‍वराद्+अपि भयममन्‍वानस्‍त्‍वं => भयम्+अमन्‍वानः+त्वम् अलमनयात्र => अलम्+अनया+अत्र इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा बलान्निरुद्धय => बलात्+निरुद्धय प्रत्याह => प्रति+आह उत्‍थायैनां => उत्‍थाय+एनाम् मृत्तरयाने => मृत्तः+अयाने करिष्‍यतीत्‍युक्तवत्‍येव => करिष्‍यति+इति+उक्तवती+एव मामनाथाम्। => माम्+अनाथाम्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव त्‍वमेको => त्‍वम्+एकः इत्‍येवं प्रकारेण => इति+एवम्+ प्रकारेण भगवन्‍तमाराधयन्‍नतिष्ठत्। => भगवन्‍तम्+आराधयन्+अतिष्ठत्। लेशोऽपि => लेशः+अपि क्रन्‍दनमेतच्‍छ्रुत्‍वा => क्रन्‍दनम्+एतत्+श्रुत्‍वा समीपवर्तिवर्त्‍मगामिभ्‍यामागम्‍य => समीपवर्तिवर्त्‍मगामिभ्‍याम्+आगम्‍य पुरुषाभ्‍यामाक्रोशन्‍तीं => पुरुषाभ्‍याम्+आक्रोशन्‍तीम् स्त्रियमाकर्षति => स्त्रियम्+आकर्षति यावत्‍स => यावत्+सः भवेत्तावद् => भवेत्+तावद् तमवलोक्‍य => तम्+अवलोक्‍य मृतोऽसौ। => मृतः+असौ। विपदस्‍माकं => विपद्+अस्‍माकम् समेयादिति => समेयाद्+इति शीघ्रमलक्षितौ => शीघ्रम्+अलक्षितौ व्‍यतीतासीत्। => व्‍यतीता+आसीत्। इतस्‍ततो जना: => इतस्‍ततः+ जना: कोऽयं => कः+अयम् कोऽस्ति => कः+अस्ति अबलास्‍वक्रमणकारीति => अबलास्‍वक्रमणकारी+इति सम्‍भूतास्‍तत्र => सम्‍भूताः+तत्र पुरुषमेकं => पुरुषम्+एकम् नान्‍यत् => न+अन्‍यत् इतो धावमानानवलोक्‍य => इतः+ धावमानान्+अवलोक्‍य धावमानानवलोक्‍य => धावमानान्+अवलोक्‍य स्‍वमात्‍मानं => स्‍वम्+आत्‍मानम् जनरवमाकर्ण्‍य => जनरवम्+आकर्ण्‍य बहिरागतो => बहिः+आगतः पतितमवलोक्‍य => पतितम्+अवलोक्‍य नायमनुकम्‍पार्ह => न+अयम्+अनुकम्‍पार्ह जनताकोलाहलमशृण्वन्निव => जनताकोलाहलम्+अशृण्वन्+इव नादेयं => न+आदेयम् सलिलमानीय => सलिलम्+आनीय मुखेऽपातयत्। => मुखे+अपातयत्। जातः-चेतनो हरदेव: => जातचेतनः+ हरदेव: मोहनमवलोक्‍य => मोहनम्+अवलोक्‍य अनेनैव => अनेन+एव पातितो दण्‍ड:। => पातितः+ दण्‍ड:। यावदस्‍य => यावद्+अस्‍य समुदियादिति => समुदियाद्+इति यथाकथंचिदुत्त्‍थाय => यथाकथंचिद्+उत्त्‍थाय मोहनदेवाऽपि => मोहनदेवः+अपि गृहमागत:। => गृहम्+आगत:। वृत्तान्‍तस्‍तस्‍मै => वृत्तान्‍तः+तस्‍मै तदाकर्ण्‍य => तदा+आकर्ण्‍य हरिरेवं => हरिः+एवम् पालयतीति => पालयति+इति निद्रापरवशोऽभूत्। => निद्रापरवशः+अभूत्। मोहनदेवेनोक्तम्। => मोहनदेवेन+उक्तम्। त्‍वमसि => त्‍वम्+असि त्‍वत्समोऽन्‍य: => त्‍वत्समः+अन्‍य: बलात्‍प्रविश्‍य => बलात्+प्रविश्‍य केनावमर्दिता => केन+अवमर्दिता तस्‍यानुजा? => तस्‍य+अनुजा? तत्तु => तत्+तु ‘नाहं => ‘न+अहम् द्वारदेशमप्‍यध्‍यतिष्ठम्। => द्वारदेशम्+अपि+अध्‍यतिष्ठम्। चास्‍यानुजायां => च+अस्‍य+अनुजायाम् दृष्टिपातोऽपि => दृष्टिपातः+अपि तेनैव => तेन+एव दुष्‍कर्मणैतादृशमाचरितमस्‍मासु, => दुष्‍कर्मणा+एतादृशम्+आचरितम्+अस्‍मासु, भगवतैवास्‍माकं => भगवता+एव+अस्‍माकम् पूर्वजन्‍मपुण्‍यैस्‍तस्‍मान्‍मोचिता => पूर्वजन्‍मपुण्‍यैः+तस्मात्+मोचिता वयमिति => वयम्+इति कोऽयं => कः+अयम् दुर्जनोस्‍तु, => दुर्जनः+तु, विशेषप्रजल्‍पनेनालम्। => विशेषप्रजल्‍पनेन+अलम्। चायाहि। => च+आयाहि। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा अदृष्टपूर्वदृश्‍यमिदमवलोक्‍य => अदृष्टपूर्वदृश्‍यम्+इदम्+अवलोक्‍य हृदयमकम्‍पत। => हृदयम्+अकम्‍पत। भामापि => भामा+अपि आसीत्तत्र => आसीत्+तत्र साक्षिणश्चानेके => साक्षिणः+च+अनेके पृष्टो हरदेव: => पृष्टः+ हरदेव: त्‍वरितमेवादीत् => त्‍वरितम्+एव+अवादीत् परह्यो दिनेऽस्‍तंगते => परह्यः+ दिने+अस्‍तंगते दिनेऽस्‍तंगते => दिने+अस्‍तंगते गृहीत्‍वायं => गृहीत्‍वा+अयम् मोहनो गेहे => मोहनः+ गेहे ममेयमनुजा => मम+इय्+अनुजा बलादाक्रान्‍तमनेन। => बलाद्+आक्रान्‍तम्+अनेन। अहमासमन्‍तर्वेश्‍म। => अहम्+आसमन्‍तर्वेश्‍म। आकस्मिकमाक्रोशं => आकस्मिकम्+आक्रोशम् बहिरागते => बहिः+आगते अनेनास्‍य => अनेन+अस्‍य यावच्‍चैतन्‍यं => यावत्+चैतन्‍यम् तावद्राजकीयांग्‍लौषधालये => तावत्+राजकीयांग्‍लौषधालये स्‍वमदर्शम्। => स्‍वम्+अदर्शम्। यल्लिखितं => यत्+लिखितम् वाचितमेव => वाचितम्+एव नात: => न+अत: किमप्‍यहं => किमपि+अहम् दीनबन्‍धो! => दीनबन्‍धः+! तत्रागच्‍छेयु:, => तत्र+आगच्‍छेयु:, कल्‍पनापि => कल्‍पना+अपि भयमुत्पादयति => भयम्+उत्पादयति भगवतैव => भगवता+एव साक्षिभिरपि => साक्षिभिः+अपि सर्वैरस्‍यैव => सर्वैः+अस्‍य+एव मोहनेनोक्तम् => मोहनेन+उक्तम् सर्वव्‍यापकोऽसौ => सर्वव्‍यापकः+असौ पश्‍यतीति => पश्‍यति+इति किञ्चित्‍सत्‍यं => किञ्चित्+सत्‍यम् तवेयमनुजा, => तव+इयम्+अनुजा, ममापि => मम+अपि कृतस्‍योपकारस्‍य => कृतस्‍य+उपकारस्‍य किमीदृशी => किम्+इदृशी न्‍यायाधीशेनोक्तम्-अलमनेन => न्‍यायाधीशेन+उक्तम्-अलम्+अनेन किमस्ति => किम्+अस्ति हरदेवोक्तमसत्‍यं => हरदेवोक्तम्+असत्‍यम् बहिरागते => बहिः+आगते पुनरेवं => पुनः+एवम् सम्‍यगवबुद्धं => सम्‍यग्+अवबुद्धम् मोहनेनाभिहितम् => मोहनेन+अभिहितम् वासुदेवमन्‍तरा => वासुदेवम्+अन्‍तरा धैर्यमनवलोपयन्‍त्‍या => धैर्यम्+अनवलोपयन्‍त्‍या धर्ममनुगच्‍छन्‍त्‍या => धर्मम्+अनुगच्‍छन्‍त्‍या त्‍वयात्र => त्‍वया+अत्र सौभाग्‍याज्‍जीवितोऽहं => सौभाग्‍याज्‍जीवितः+अहम् तस्‍यानन => तस्‍य+आनन पितुर्गृहं => पितुः+गृहम् सुखमनुभूयताम्? => सुखम्+अनुभूयताम्? पत्रमेकं => पत्रम्+एकम् चैकां => च+एकाम् प्रेषयेति। => प्रेषय+इति। कथमपि => कथम्+अपि सोऽवधि:। => सः+अवधि:। स्‍यादिति’ => स्‍याद्+इति’ बीजारोपणमिव => बीजारोपणम्+इव नैष्‍फल्‍यमभजत। => नैष्‍फल्‍यम्+अभजत। केवलमेकमेव => केवलम्+एकम्+एव दिनमवशिष्टम्। => दिनम्+अवशिष्टम्। दिवसो व्‍यतीत: => दिवसः+ व्‍यतीत: स्‍वस्‍थानमगमत्। => स्‍वस्‍थानम्+अगमत्। खट्वामारूढा => खट्वाम्+आरूढा जन्‍मनो वैरं => जन्‍मनः+ वैरम् मनसाप्‍यशुभं => मनसा+अपि+अशुभम् नाभूत्‍वा => न+अभूत्‍वा शरीरयष्टिर्न => शरीरयष्टिः+न दशामनुभवति? => दशाम्+अनुभवति? दुष्टैस्‍तत्रत्‍यकर्मचारिभिर्न => दुष्टैः+तत्रत्‍यकर्मचारिभिः+न दत्तमार्यपुत्राय! => दत्तम्+आर्यपुत्राय! भर्तेति-सुबहुविचिन्‍तयन्‍त्‍यास्‍तस्‍या: => भर्ता+इति-सुबहुविचिन्‍तयन्‍त्‍याः+तस्‍या: समीपवर्तिगृहादाक्रोश-ध्‍वनिरुदभूत्। => समीपवर्तिगृहाद्+आक्रोशध्‍वनिः+उदभूत्। तयोत्त्‍थाय => तया+उत्त्‍थाय गवाक्षमार्गेणावलोकितं => गवाक्षमार्गेण+अवलोकितम् हरदेवगृहादयं => हरदेवगृहाद्+अयम् नीचैरागता। => नीचैः+आगता। कवाटमुद्घाटय => कवाटम्+उद्घाटय सहचरद्वितीयस्‍तत्र => सहचरद्वितीयः+तत्र स्थितो भामां => स्थितः+ भामाम् प्रत्यवोचन् => प्रति+अवोचन् पृष्ठतो गत्‍वाऽकस्‍मात्तस्‍य => पृष्ठतः+ गत्‍वा+अकस्‍मात्+तस्‍य गत्‍वाऽकस्‍मात्तस्‍य => गत्‍वा+अकस्‍मात्+तस्‍य करात्तामाक्षिपत्, => करात्+ताम्+अक्षिपत्, पशुवदाचरणेनानेन। => पशुवदाचरणेन+अनेन। बहिर्गच्‍छ। => बहिः+गच्‍छ। नोचेत्त्‍वामधुनैव => नोचेत्+त्वाम्+अधुना+एव दूरमपसृत्‍य => दूरम्+अपसृत्‍य मातापि, => माता+अपि, पूर्वमेव => पूर्वम्+एव नात: => न+अत: महेन्‍द्रसिंहमवलोक्‍य => महेन्‍द्रसिंहम्+अवलोक्‍य हरदेवस्‍तव => हरदेवः+तव अभिन्‍नमित्रञ्च। => अभिन्‍नमित्रम्+च। तस्‍यैवानुजायां => तस्‍य+एव+अनुजायाम् पश्‍यन्‍न => पश्‍यन्+न तूर्णमेवोत्तरितम्-नहि => तूर्णम्+एव+उत्तरितम्-नहि सर्वोऽयमनर्थ: => सर्वः+अयम्+अनर्थ: पुरुषेणानेन => पुरुषेण+अनेन गेहमिदं => गेहम्+इदम् मयानुसृता। => मया+अनुसृता। अधुनैतां => अधुना+एताम् भवितेयमिति => भविता+इयम्+इति नेया, => न+इया, पुरुषश्‍चेत्‍युक्‍त्‍वा => पुरुषः+च+इति+उक्‍त्‍वा मृत्तरमुपविश्‍य => मृत्तरम्+उपविश्‍य जनतापि => जनता+अपि परावृत्तस्‍तदा => परावृत्तः+तदा कथमपि => कथम्+अपि साहसमावां => साहसम्+आवाम् स्‍वस्राप्‍यभाणि => स्‍वस्रापि+अभाणि शतध्‍नीधेनुकामाक्षिप्‍य => शतध्‍नीधेनुकाम्+आक्षिप्‍य नाग्रहीष्‍यत्, => न+अग्रहीष्‍यत्, मातुर्मम => मातुः+मम परिस्थितिरभविष्‍यत्। => परिस्थितिः+अभविष्‍यत्। ताभ्‍यामेवमुक्ते => ताभ्‍याम्+एवम्+उक्ते क्रोधस्‍तस्‍य => क्रोधः+तस्‍य सोऽवादीत् => सः+अवादीत् जानतापि => जानता+अपि मृत्‍युस्‍त्‍वामाकारयति। => मृत्‍युः+त्वाम्+आकारयति। नाहं त्वां => न+अहम्+ त्वाम्+ त्वां नामशेषमकृत्वा => त्वाम्+ नामशेषम्+अकृत्वा नामशेषमकृत्वा => नामशेषम्+अकृत्वा शान्तिं भजिष्ये? => शान्तिम्+ भजिष्ये? कामपिपासापूर्त्‍यर्थं मया => कामपिपासापूर्त्यर्थम्+ मया किं किं => किम्+ किम्+ किं न => किम्+ न मोहनेऽपि => मोहने+अपि त्‍वं मदीये => त्‍वम्+ मदीये गृहमेकं => गृहम्+एकम् डाकिन्‍यपि => डाकिनि+अपि परित्‍यजतीति’ => परित्‍यजति+इति’ लोकोक्तिरपि => लोकोक्तिः+अपि नाधुना => न+अधुना पुरस्‍तात्तयो: => पुरस्‍तात्+तयो: प्रत्‍याह => प्रति+आह नोत्तिष्ठति। => न+उत्तिष्ठति। निरर्थकं दु:खमहमददामस्‍यै, => निरर्थकम्+ दु:खम्+अहम्+अददाम्+अस्‍यै, दु:खमहमददामस्‍यै, => दु:खम्+अहम्+अददाम्+अस्‍यै, सैव => सा+एव सौहार्दं कुरुणां => सौहार्दम्+ कुरुणाम्+ कुरुणां च => कुरुणाम्+ च तमेव => तम्+एव महेन्‍द्रसिंहस्‍याभिन्‍नमासीद् => महेन्‍द्रसिंहस्‍य+अभिन्‍नम्+आसीद् तादृशमत्‍याचारं => तादृशम्+अत्‍याचारम् गुरुनपि’ => गुरुन्+अपि’ स्‍वल्‍पेनैव => स्‍वल्‍पेन+एव क्रुद्ध्‍यन्‍तीति => क्रुद्ध्‍यन्‍ति+इति प्रतिदिनं पश्‍यामो => प्रतिदिनम्+ पश्‍यामः हेतुरत्रापि => हेतुः+अत्रापि एकश्च => एकः+च मदीयोक्तिं => मदीय+उक्तिम् स्‍मरसि?”किमुत्तरं ददासि => स्‍मरसि?”किम्+उत्तरम्+ ददासि हरदेवस्‍तत्र => हरदेवः+तत्र हरदेवहस्‍तादात्‍मानं => हरदेवहस्‍तात्+आत्‍मानम् इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा अनर्थोऽयं => अनर्थः+अयम् भविष्‍यतीति => भविष्‍यति+इति मोचयेदिति => मोचयेत्+इति तदोवाच => तदा+उवाच नैतदुचितं ते => न+एतत्+उचितम्+ ते रिपुरयम्, => रिपुः+अयम्, किं स्‍वामिघातं => किम्+ स्‍वामिघातम्+ स्‍वामिघातं करोषि => स्‍वामिघातम्+ करोषि व्‍यवहारमवलोक्‍य => व्‍यवहारम्+अवलोक्‍य पुनरुक्तम् => पुनः+उक्तम् किमेतादृशमनुचितं कार्यं => किम्+एतादृशम्+अनुचितम्+ कार्यम्+ कार्यं विधेयम् => कार्यम्+ विधेयम् यदनेन => यत्+अनेन सोवाच => सः+उवाच नाहं => न+अहम् तवैव => तव+एव प्रज्ञापराधोऽयम्। => प्रज्ञापराधः+अयम्। त्‍वयैवास्मिन् => त्‍वया+एव+अस्मिन् पातितोऽयम्। => पातितः+अयम्। यद्येवं => यदि+एवम् किमत्र => किम्+अत्र धर्म‍हानिरिति => धर्म‍हानिः+इति हरदेवश्च => हरदेवः+च ग्लानिमन्‍वभूताम्। => ग्लानिम्+अन्‍वभूताम्। चावलोक्‍य => च+अवलोक्‍य त्‍वमसि => त्‍वम्+असि किमिच्‍छसि => किम्+इच्‍छसि त्‍वमसि => त्‍वम्+असि विचारितमासीत् => विचारितम्+आसीत् यदियं => यत्+इयम् सोऽद्यावधि => सः+अद्यावधि कीदृशमुदारभावं => कीदृशम्+उदारभावम् साऽसीदादर्शरमणी। => सा+आसीत्+आदर्शरमणी। तयोक्तम् => तया+उक्तम् प्रसन्नस्‍तदा, => प्रसन्नः+तदा, भगिनीत्‍वमुररीकृतम्, => भगिनीत्‍वम्+उररीकृतम्, कदाचिदपि => कदाचित्+अपि दुर्दृष्टिर्विधेया। => दुर्दृष्टिः+विधेया। दृष्टिरवनताऽभूल्‍लज्‍जया। => दृष्टिः+अवनता+अभूत्+लज्‍जया। कथमपि => कथम्+अपि हरदेवं ‘प्रत्‍युक्तवती => हरदेवम्+ ‘प्रत्‍युक्तवती हिंसाभावं हृदयान्नि:सारय। => हिंसाभावम्+ हृदयात्+निःसारय। हृदयान्नि:सारय। => हृदयात्+निःसारय। नात: => न+अत: पूर्ववन्‍मैत्री => पूर्ववत्+मैत्री त्‍वयाऽपि => त्‍वया+अपि उभाभ्‍यामुतं => ’उभाभ्‍याम्+उक्तम् तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव कारान्‍मुक्तिर्भविता। => कारान्‍मुक्तिः+भविता। भविष्‍यत्‍येवं कार्षी:।” => भविष्‍यति+एवम्+ कार्षी:।" तच्‍छ्रुतम्। => तत्+श्रुतम्। गृहमागत:। => गृहम्+आगत:। अपूर्वं साहसं => अपूर्वम्+ साहसम्+ साहसं दयाभावं => साहसम्+ दयाभावम्+ दयाभावं च => दयाभावम्+ च संतुष्टो मोहन: => संतुष्टः+ मोहन: तां प्रशसंस। => ताम्+ प्रशसंस। तस्‍यौदार्यं => तस्‍य+औदार्यम् मन्‍वानो हरदेव: => मन्‍वानः+ हरदेव: तत्‍समीपमागत:। => तत्‍समीपम्+आगत:। जात-संतोषश्चिरं => जातसंतोषः+चिचिरम् रामापि => रामा+अपि तावदेव => तावत्+एव मोहनदेवसमीपमानीतवती। => मोहनदेवसमीपम्+आनीतवती। इयं रामा => इयम्+ रामा भवद्दर्शनार्थमागतेत्‍युक्ता => भवद्दर्शनार्थम्+आगता+इत्‍युक्ता चायं => च+अयम् त्‍वयावलोकित:, => त्‍वया+अवलोकित:, आवयोर्भ्राता => आवयोः+भ्राता हरदेवेनापि => हरदेवेन+अपि आवयोर्भ्राता => आवयोः+भ्राता चिराद्दु:खमुपयुज्य => चिरात्+दुःखम्+उपयुज्य समागतस्‍तेन => समागतः+तेन इत्‍युक्तम्। => इति+उक्तम्। संजातेति => संजाता+इति स्‍वसमीपमाहूत: => स्‍वसमीपम्+आहूत: राज्‍यस्‍यास्‍य => राज्‍यस्‍य+अस्‍य कोशाध्‍यक्षपदमलङ्कृत्‍वा => कोशाध्‍यक्षपदम्+अलङ्कृत्‍वा संतोषयिष्‍यसीति।’ => संतोषयिष्‍यसि+इति।’ सधन्‍यवादमङ्गीकृतं => सधन्‍यवादम्+अङ्गीकृतम् व्‍यापारादिभिश्च => व्‍यापारादिभिः+च अथैकदा => अथ+एकदा वनपवनमुपसेव्‍य => वनपवनम्+उपसेव्‍य प्रत्‍यावर्तमानोऽहं => प्रत्‍यावर्तमानः+अहम् क्‍वचित्तरङ्गिणीतीरभ्‍यासे => क्‍वचित्+तरङ्गिणीतीरभ्‍यासे कदलिकामिव, => कदलिकाम्+इव, कलहंसिकामिव, => कलहंसिकाम्+इव, तुहिनाविलामिन्‍दुलेखामिव, => तुहिनाविलाम्+इन्‍दुलेखाम्+इव, मलिनीमिव, => मलिनीम्+इव, वनवल्‍लरीमिव, => वनवल्‍लरीम्+इव, मरालीमिव, => मरालीम्+इव, कुङ्गीमिव, => कुङ्गीम्+इव, सारिकादारिकामिव, => सारिकादारिकाम्+इव, रतिमिव, => रतिम्+इव, दिवश्‍च्‍युतां => दिवः+च्युताम् सुरसुन्‍दरीसहोदरीमिव => सुरसुन्दरीसहोदरीम्+इव निश्चेतुमपारयम्। => निश्चेतुम्+अपारयम्। परमसौ => परम्+असौ त्‍वरुन्‍तुदाधिनिपीडिताऽपि => त्‍वरुन्‍तुदाधिनिपीडिता+अपि कथ‍ञ्चिलेनाश्रूणि => कथ‍ञ्चित्+चेलाञ्चलेन+अश्रूणि ससम्‍मानमभ्‍युत्‍थाय => ससम्‍मानम्+अभ्‍युत्‍थाय अहन्‍तु => अहम्+तु प्रष्टुकमोऽपि => प्रष्टुकमः+अपि चेतस्‍यचिन्‍त्‍यं => चेतसि+अचिन्‍त्‍यम् यत्‍कथमिवं => यत्+कथम्+इव सर्वथाऽपरिजातपरिचयलेशां => सर्वथा+अपरिजातपरिचयलेशाम् सुवेषामेनां => सुवेषाम्+एनाम् इत्‍यश्‍लीलत्‍वम्, => इति+अश्‍लीलत्‍वम्, श्रीमतीति => श्रीमती+इति रमणीति => रमणी+इति भामिनीति => भामिनी+इति देवीत्‍यशोभनम्, => देवी+इति+अशोभनम्, भगिनीति => भगिनी+इति मातरिति => मातरि+इति वयोऽननुकूलत्‍वम्, => वयः+अननुकूलत्‍वम्, पुत्रीति => पुत्री+इति कुटुम्बिनीति => कुटुम्बिनी+इति किमभिधानं => किम्+अभिधानम् इत्‍यप्रच्‍छनीयं परकलत्रम्, => इति+अप्रच्‍छनीयम्+ परकलत्रम्, समायातासीत्‍यनधिकारचेष्टत्‍वम्, => समायाता+असि+इति+अनधिकारचेष्टत्‍वम्, समाश्वसिहीत्‍यधिकारपूर्णं => समाश्वसिही+इति+अधिकारपूर्णम् परिक्यक्तासीत्‍यसत्‍कल्‍पनाकथनम् => परित्यक्ता+असि+इति+असत्कल्‍पनाकथनम् इत्‍येवं => इति+एवम् चिन्‍तयत्‍येव => चिन्‍तयति+एव भर्तुकामाभिरामाऽपि => भर्तुकामाभिरामा+अपि भूमिमभिवीक्षमाणाऽभाणीत् => भूमिम्+अभिवीक्षमाणा+अभाणीत् समुत्‍पादितो विस्रम्‍भो => समुत्‍पादितः+ विस्रम्‍भः+ विस्रम्‍भो मां => विस्रम्‍भः+ माम् एवात्‍मनश्चेतोरुजं निवेदयितुं => एव+आत्‍मनः+चेतोरुजम्+ निवेदयितुम् कथमहं => कथम्+अहम् कथयित्‍वाप्‍यायासयित्र्यैव => कथयित्‍वा+अपि+आयासयित्र्या+एव परमकथितमपि => परम्+अकथितम्+अपि कथितञ्च => कथितम्+च अहमस्‍म्‍येकस्मिन् => अहम्+अस्मि+एकस्मिन् समुत्‍पन्‍नाऽधन्‍या => समुत्‍पन्‍ना+अधन्‍या नाहं => न+अहम् स्‍वल्‍पमपि => स्‍वल्‍पम्+अपि पुनरागतदारभारे => पुनः+आगतदारभारे विमातुराधिपत्‍ये => विमातुः+आधिपत्‍ये कथमपि => कथम्+अपि युगसाहस्रीमिव => युगसाहस्रीम्+इव वर्षाणामेकविंशतिमुल्‍लङ्घय => वर्षाणाम्+एकविंशतिम्+उल्‍लङ्घय साम्‍प्रतञ्च => साम्‍प्रतम्+च निक्षिप्‍यमाणाऽप्‍यद्यत्‍वे => निक्षिप्‍यमाणा+अपि+अद्यत्‍वे कौमारमापन्‍ना => कौमारम्+आपन्‍ना इदानीमिह => इदानीम्+इह गङ्गास्‍नानापदेशेनागतौ => गङ्गास्‍नानापदेशेन+आगतौ गीताभवनमधिवसन्‍तावपि => गीताभवनम्+अधिवसन्‍तौ+अपि मद्धेतोर्नित्‍यं => मद्धेतोः+नित्‍यम् भारतेऽस्‍मत्‍सदृशीनां => भारते+अस्‍मत्‍सदृशीनाम् जन्‍मैव => जन्‍म+एव कन्‍याजनिमाकर्ण्‍यैव => कन्‍याजनिम्+आकर्ण्‍य+एव शून्‍यमिव => शून्‍यम्+इव चरणतलाच्‍च => चरणतलात्+च स्‍खलितेव => स्‍खलिता+एव कन्‍यामरणन्‍तु => कन्‍यामरणम्+तु कृतेऽनल्‍पस्‍य => कृते+अनल्‍पस्‍य कुरङ्ग्याश्‍छाग्‍या: => कुरङ्ग्याः+छाग्‍या: हृदयमुद्विजते, => हृदयम्+उद्विजते, नेषदपि => न+इषत्+अपि वैशद्यमनुभवतीति => वैशद्यम्+अनुभवति+इति पशुपक्षिभ्‍योऽपि => पशुपक्षिभ्‍यः+अपि भवन्‍तस्‍तु => भवन्‍तः+तु इदन्‍तु => इदम्+तु जानन्‍त्‍येव => जानन्ति+एव यदस्‍माकं => यत्+अस्‍माकम् द्रुहान्‍तस्‍तं => द्रुहान्‍तः+तम् हृदयविदारकञ्च => हृदयविदारकम्+च मनीषिणोऽपि => मनीषिणः+अपि ‘क्‍वेयं => ‘क्‍व+इयम् इत्‍येवमुपहस्‍यास्‍य => इति+एवम्+उपहस्‍य+अस्‍य दुहितृशब्‍दस्‍यापि => दुहितृशब्‍दस्‍य+अपि दोग्धेर्वा” => दोग्धेः+वा” कन्‍याजनं परकीयं => कन्‍याजनम्+ परकीयम्+ परकीयं धनं => परकीयम्+ धनम्+ धनं प्रदर्शयन्ति। => धनम्+ प्रदर्शयन्ति। महतामपि => महताम्+अपि कन्‍या-पितृत्‍वञ्च => कन्‍यापितृत्‍वम्+च गृहमेधिनामधिकतरं => गृहमेधिनाम्+अधिकतरम् पितरावेव => पितरौ+एव स्‍थाणोरपराधो => स्‍थाणोः+अपराधः यदेनमन्‍धो => यत्+एनम्+अन्‍धः पश्‍यतीत्‍यभियुक्ता => पश्‍यति+इति+अभियुक्ता सर्वस्‍यास्‍य => सर्वस्‍य+अस्‍य पाणिपीडनमेव। => पाणिपीडनम्+एव। पारस्‍परिकप्रतिस्‍पर्धाऽऽवर्त्तशतपरिपतिता: => पारस्‍परिकप्रतिस्‍पर्धा+आवर्त्तशतपरिपतिता: मिथ्‍यायशोलिप्‍सयाऽऽत्‍मस्थितेरधिकं धनव्‍ययं => मिथ्‍यायशोलिप्‍सया+आत्‍मस्थितेः+अधिकम्+ धनव्‍ययम्+ धनव्‍ययं चिकीर्षन्‍त: => धनव्‍ययम्+ चिकीर्षन्‍त: कुप्‍यन्‍त्‍यसूयन्ति => कुप्‍यन्ति+असूयन्ति किं कदापि => किम्+ कदापि यन्‍ममोद्वाहे => यत्+मम+उद्वाहे इयद्धनं => इयत्+धनम् इयद्देयम्। => इयत्+देयम्। कस्‍मैचिदपि => कस्‍मैचित्+अपि तमेव => तम्+एव काकणीमात्रमपि => काकणीमात्रम्+अपि यद्ददाति => यत्+ददाति यञ्च => यम्+च तत्‍सर्वं समाजे => तत्‍सर्वम्+ समाजे आत्‍मानं सर्वोच्‍चं => आत्‍मानम्+ सर्वोच्‍चम्+ सर्वोच्‍चं प्रतिष्ठापयितुमेव => सर्वोच्‍चम्+ प्रतिष्ठापयितुम्+एव प्रतिष्ठापयितुमेव => प्रतिष्ठापयितुम्+एव अस्‍यां स्थितौ => अस्‍याम्+ स्थितौ कुतस्‍तावद् => कुतः+तावद् वर्धिताऽहमप्‍यस्मिन्‍नैव => वर्धिता+अहम्+अपि+अस्मिन्+एव विमातुर्नितरामात्‍मनोमरणमेव => विमातुः+नितराम्+आत्‍मनोमरणम्+एव कलयन्‍तीह => कलयन्‍ति+इह समागतास्‍मीति => समागतास्‍मि+इति गोलगौरकपोलयुगलमलङ्कृतवती। => गोलगौरकपोलयुगलम्+अलङ्कृतवती। विलोक्‍यैतत् => विलोक्‍य+एतत् मद्दयितयाऽभिहितम्-सत्‍यं => मद्दयितया+अभिहितम्-सत्‍यम् सैवेयं वराकी => सा+एव+इयम्+ वराकी ह्यस्‍तत्र => ह्यः+तत्र दम्‍पत्‍योर्विपुल: => दम्‍पत्‍योः+विपुल: कलहकोलाहलोऽजञ्जनिष्ट। => कलहकोलाहलः+अजञ्जनिष्ट। कथमपि => कथम्+अपि प्राणरक्षादपरं परं => प्राणरक्षात्+अपरम्+ परम्+ परं पुण्‍यं => परम्+ पुण्‍यम्+ पुण्‍यं गदन्ति => पुण्‍यम्+ गदन्ति प्रकृत्‍यैव => प्रकृत्‍या+एव नितरां, => नितराम्+, किं पुन: => किम्+ पुन: एवमनवसित => एवम्+अनवसितः तत्रागतवन्‍तौ? => तत्र+आगतवन्‍तौ? यावलोक्‍य => या+अवलोक्‍य परमान्‍तर्वेदनातुन्‍नाऽपि => परमान्‍तर्वेदनातुम्+न+अपि सहसैव => सहसा+एव संवृतात्‍मवदनभावभङ्गतर => संवृतात्‍म्+अवदनभावभङ्गतर “प्रातर्भ्रमन्‍तीत: => “प्रातः+भ्रमन्‍ति+इत: समायातास्‍मीति” => समायातास्‍मि+इति” ततोऽहमपि => ततः+अहम्+अपि स्‍वाश्रममुपेत्‍य => स्‍वाश्रमम्+उपेत्‍य व्‍यापृतोऽभवम्। => व्‍यापृतः+अभवम्। प्रत्‍यावर्तितेति। => प्रत्‍यावर्तिता+इति। बहिर्गच्‍छति। => बहिः+गच्‍छति। सलिलमानयति। => सलिलम्+आनयति। विधेर्विधानं => विधेः+विधानम् यथाकथमपि => यथाकथम्+अपि असाधुचरितमपि => असाधुचरितम्+अपि कुटुम्बिजनानपि, => कुटुम्बिजनान्+अपि, आत्‍मीयत्‍वमुपनयन्‍ती => आत्‍मीयत्‍वम्+उपनयन्‍ती सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि वित्तव्‍यापारमपि => वित्तव्‍यापारम्+अपि सैव => सा+एव गोदाहनादिकार्येऽपि => गोदाहनादिकार्ये+अपि व्‍यापारेऽपि => व्‍यापारे+अपि नात्‍मन: => न+आत्‍मन: गीताप्रसंगेष्वपि => गीतप्रसंगेषु+अपि हृदयमाहरति। => हृदयम्+आहरति। आधिव्‍याधिनिवारकोपचारेष्‍वपि => आधिव्‍याधिनिवारकोपचारेषु+अपि बालानपि => बालान्+अपि रम्‍भापि => रम्‍भा+अपि इमामेव => इमाम्+एव सम्‍पादनीयमस्ति => सम्‍पादनीयम्+अस्ति उषस्‍येव => उषस्‍य+एव जलमानेतुं => जलम्+आनेतुम् कासारकूलमुपेता। => कासारकूलम्+उपेता। सहसैव => सहसा+एव स्‍यूतमुपधानीकृत्‍य => स्‍यूतम्+उपधानीकृत्‍य भीतभीतेव => भीतभीता+एव कुतोऽत्र => कुतः+अत्र द्रुतमेव => द्रुतम्+एव जनमनवलोक्‍य => जनम्+अनवलोक्‍य तमुपाययौ। => तम्+उपाययौ। श्रीकण्‍ठोऽपि => श्रीकण्‍ठः+अपि प्रभातसुषमामिव => प्रभातसुषमाम्+इव सविस्‍मयमुवाच => सविस्‍मयम्+उवाच कथमुषसि => कथम्+उषसि प्राप्तासि? => प्राप्ता+असि? किन्निमित्तकं => किम्+निमित्तकम् अत्रागमनम्। => अत्र+आगमनम्। प्रियजनदर्शनोत्‍कण्‍ठैव => प्रियजनदर्शनोत्‍कण्‍ठा+एव कृतावगुण्‍ठना => कृतौ+अगुण्‍ठना नाधिकं => न+अधिकम् श्रीकण्‍ठोऽपि => श्रीकण्‍ठः+अपि मौनमवलम्‍ब्‍य => मौनम्+अवलम्‍ब्‍य पूर्वामेव => पूर्वाम्+एव द्रुतमेव => द्रुतम्+एव मन्‍दतामुपेतानि => मन्‍दताम्+उपेतानि श्रीकण्‍ठोऽपि => श्रीकण्‍ठः+अपि सहसैव => सहसा+एव अदृष्टैव => अदृष्टा+एव सहसेव => सहसा+एव विदधुस्‍तं => विदधुः+तम् मुखरितं च => मुखरितम्+ च निष्ठुरोऽयं विधाता। => निष्ठुरः+अयम्+ विधाता। अकरुणोऽयं => अकरुणः+अयम् अकस्‍मादेव => अकस्‍मात्+एव प्रतिकूलताञ्च => प्रतिकूलताम्+च पुरस्‍कुर्वतोऽपि => पुरस्‍कुर्वतः+अपि नास्‍य => न+अस्‍य पुनरुद्दीप्‍तमिव => पुनः+उद्दीप्‍तम्+इव कथंकथमपि => कथंकथम्+अपि प्रातरेव => प्रातः+एव समागतां भामतीं => समागताम्+ भामतीम्+ भामतीं वीक्ष्‍य => भामतीम्+ वीक्ष्‍य कथं रात्रौ => कथम्+ रात्रौ निद्रां न => निद्राम्+ न श्रावयितुमागता। => श्रावयितुम्+आगता। किमस्ति => किम्+अस्ति प्रियं श्रावय => प्रियम्+ श्रावय द्रष्टुमागत:। => द्रष्टुम्+आगत:। स्‍याद्दर्शनीय:। => स्‍यात्+दर्शनीय:। पितृव्‍यपुत्रं द्रष्टुमागत: => पितृव्‍यपुत्रम्+ द्रष्टुम्+आगत: द्रष्टुमागत: => द्रष्टुम्+आगत: स उक्तवान्। => सः+ उक्तवान्। त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तवापि => तौ+अपि सभाजनीयोऽयं भद्रजन:। => सभाजनीयः+अयम्+ भद्रजन:। तवापि => तौ+अपि द्रुतमेव => द्रुतम्+एव ततो निर्गता। => ततः+ निर्गता। अनपत्‍यतामुद्दिश्‍य => अनपत्‍यताम्+उद्दिश्‍य साश्रुकण्‍ठेव => साश्रुकण्‍ठा+एव भवादृशो विद्वान्, => भवादृशः+ विद्वान्, अस्‍माकं कुले => अस्माकम्+ कुले पूर्वजास्तु => पूर्वजाः+तु त्‍वय्येव => त्‍वय्या+एव इत्‍येव => इति+एव एतावतैव => एतावता+एव जलपात्रमादाय => जलपात्रम्+आदाय गृहाद्बहिः => गृहाद्+बहिः श्रीण्‍ठं प्रतीक्षमाणेव => श्रीकण्‍ठम्+ प्रतीक्षमाणा+इव प्रतीक्षमाणेव => प्रतीक्षमाणा+इव कथमेकान्‍तत: => कथम्+एकान्‍तत: क्रीडितमस्मिन् => क्रीडितम्+अस्मिन् शालावेदिकायामुविष्ट:। => शालावेदिकायाम्+उपविष्ट:। सविनोदमभिनन्‍दनं कुर्वन्‍नुवाच => सविनोदम्+अभिनन्‍दनम्+ कुर्वन्+उवाच कुर्वन्‍नुवाच => कुर्वन्+उवाच कथं विस्‍मरामि => कथम्+ विस्‍मरामि विधेर्विधानमेव => विधेः+विधानम्+एव केवलं बाह्यं => केवलम्+ बाह्यम्+ बाह्यं चाकचिक्‍यमेव => बाह्यम्+ चाकचिक्‍यम्+एव चाकचिक्‍यमेव => चाकचिक्‍यम्+एव हार्दं माधुर्यम्, => हार्दम्+ माधुर्यम्, यदत्र => यत्+अत्र सहकारित्‍वञ्च => सहकारित्‍वम्+च क्रीडतामस्‍माकं => क्रीडताम्+अस्‍माकम् सौहार्दमासीत्, => सौहार्दम्+आसीत्, दृष्टिपथमायाति। => दृष्टिपथम्+आयाति। नो दिवसा: => नः+ दिवसा: सत्यं वदसि। => सत्यम्+ वदसि। परं पुरा => परम्+ पुरा यदासीत् => यत्+आसीत् नास्ति => न+अस्ति प्राप्तास्ति => प्राप्ता+अस्ति सप्ताहं यावत्। => सप्ताहम्+ यावत्। पुनर्मिलामि। => पुनः+मिलामि। बहिर्गत: => बहिः+गत: मयूरीव => मयूरी+इव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव प्राप्तासीत्। => प्राप्ता+आसीत्। श्रीकण्‍ठोऽपि => श्रीकण्‍ठः+अपि गृहान्निर्गते => गृहात्+निर्गते प्रसुप्तायाञ्च => प्रसुप्तायाम्+च शान्‍ततामुपेते => शान्‍तताम्+उपेते पूर्वमेव => पूर्वम्+एव साधितमासीत्। => साधितम्+आसीत्। बालवैधव्‍यमुपगतापि => बालवैधव्‍यम्+उपगता+अपि पितृच्‍छायामवाप्य => पितृच्‍छायाम्+अवाप्य एकमेव => एकम्+एव अपत्‍यमासीत्। => अपत्‍यम्+आसीत्। स्त्रियोऽपि => स्त्रियः+अपि ग्रामजनोऽपि => ग्रामजनः+अपि दास्‍यश्च => दास्‍यः+च ग्राममर्यादां परिपालनपरायणा => ग्राममर्यादाम्+ परिपालनपरायणा रम्‍भायां समुपविष्टायां => रम्‍भायाम्+ समुपविष्टायाम्+ समुपविष्टायां पीठे, => समुपविष्टायाम्+ पीठे, आग्रहं विदधाना => आग्रहम्+ विदधाना सोपहासमुवाच => सोपहासम्+उवाच इदं ते => इदम्+ ते साम्‍प्रन्‍तु => साम्‍प्रतम्+तु किमिदं => किम्+इदम् श्रीकण्‍ठस्‍तु => श्रीकण्‍ठः+तु अवगुण्‍ठनवारणापरायणां रम्‍भां => अवगुण्‍ठनवारणापरायणाम्+ रम्‍भाम्+ रम्‍भां मध्‍ये => रम्‍भाम्+ मध्‍ये कथं वारयसि => कथम्+ वारयसि अवलोकितमस्‍या: => अवलोकितम्+अस्‍या: पल्‍लविकास्‍वपि => पल्‍लविकासु+अपि संकेतमिव => संकेतम्+इव प्रणय-प्रतिज्ञा-भङ्गेनैव => प्रणयप्रतिज्ञाभङ्गेन+एव साम्‍प्रतिकानामिव => साम्‍प्रतिकानाम्+इव साहसिक्‍यमभविष्‍यच्‍चेत् => साहसिक्‍यम्+अभविष्‍यत्+चेत् किमतीतस्‍य => किम्+अतीतस्‍य एतदेव => एतत्+एव लिखितमासीत्। => लिखितम्+आसीत्। भाग्‍यमेव => भाग्‍यम्+एव पतिरेव => पतिः+एव वल्‍लभः+तु => वल्‍लभः+तु इमाम्+ देवकन्‍याम्+ => इमाम्+ देवकन्‍याम्+ देवकन्‍याम्+ ग्रामशूकरीः => देवकन्‍याम्+ ग्रामशूकरीः किम्+अस्याः => किम्+अस्याः वार्धक्‍यमिव => वार्धक्‍यम्+इव बलादपावृते => बलाद्+अपावृते मौनमेव => मौनम्+एव किं भणामि => किम्+ भणामि व‍ञ्चितोऽभवम्। => व‍ञ्चितः+अभवम्। कथमपि => कथम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि श्रुतमेव। => श्रुतम्+एव। मामभिनन्‍दन्ति, => माम्+अभिनन्‍दन्ति, भवत्‍यपि => भवति+अपि भगिनीद्वयमासीत्। => भगिनीद्वयम्+आसीत्। उभेऽपि => उभे+अपि एकश्च => एकः+च रोगोपचारं रुग्‍णावस्‍थायामेव => रोगोपचारम्+ रुग्‍णावस्‍थायाम्+एव रुग्‍णावस्‍थायामेव => रुग्‍णावस्‍थायाम्+एव सुविदितमेव => सुविदितम्+एव अनयैव => अनया+एव समुपलब्‍धमिदं => समुपलब्‍धम्+इदम् सापि => सा+अपि एतावदेव => एतावत्+एव पावकज्‍वालेव => पावकज्‍वाला+इव प्रणयं प्रतिज्ञा => प्रणयम्+ प्रतिज्ञा पौरुषं भजमानेन => पौरुषम्+ भजमानेन कथं न => कथम्+ न भवत्‍याश्च => भवत्‍याः+च उभेऽपि => उभे+अपि क आसीत् => कः+ आसीत् विषयेऽपि => विषये+अपि भणितमासीत्। => भणितम्+आसीत्। गीतान्‍यपि। => गीतानि+अपि। अहमपि => अहम्+अपि दर्शयिष्‍यत्‍येव => दर्शयिष्‍यति+एव इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा मनस्‍येव => मनसि+एव वञ्चितोऽहं नूनं => वञ्चितः+अहम्+ नूनम्+ नूनं विधिना। => नूनम्+ विधिना। नापि => न+अपि अवसरोऽप्‍यधिगत:। => अवसरः+अपि+अधिगत:। मयापि => मया+अपि मनस्‍येव => मनसि+एव वेदनापावकं सहमानेन => वेदनापावकम्+ सहमानेन हस्‍तोपगतामपि => हस्‍तोपगताम्+अपि हापितं हतविधिना => हापितम्+ हतविधिना अमूल्‍यं रत्‍नम्। => अमूल्‍यम्+ रत्‍नम्। श्रीकण्‍ठस्‍यापि => श्रीकण्‍ठस्‍य+अपि हृदयमतीव => हृदयम्+अतीव अनुतापतप्‍तमभूत्। => अनुतापतप्‍तम्+अभूत्। उभयोरपि => उभयोः+अपि शीतलपेयमानेतुं => शीतलपेयम्+आनेतुम् भामतीं सान्‍त्‍वयन् => भामतीम्+ सान्‍त्‍वयन् वस्‍तुतस्‍तु => वस्‍तुतः+तु अहमपि => अहम्+अपि श्रीकण्‍ठाभिमुखं भूत्‍वा => श्रीकण्‍ठाभिमुखम्+ भूत्‍वा मासात्‍पुर्वमेव => मासात्पूर्वम्+एव मामुपेत्‍य => माम्+उपेत्‍य पाणिग्रहणकालात्‍पूर्वमेव => पाणिग्रहणकालात्पूर्वम्+एव मंगलव्‍यवस्‍थां कृत्‍वा => मंगलव्‍यवस्‍थाम्+ कृत्‍वा त्‍वां हृत्‍वा => त्वाम्+ हृत्‍वा अहमपि => अहम्+अपि रुक्मिणीव => रुक्मिणी+इव अनुतापं कुर्वन्‍नस्मि => अनुतापम्+ कुर्वन्+अस्मि कुर्वन्‍नस्मि => कुर्वन्+अस्मि किं कुर्याम्, => किम्+ कुर्याम्, आत्‍महत्‍यां पापं => आत्‍महत्‍याम्+ पापम्+ पापं मन्‍यमान: => पापम्+ मन्‍यमान: ततो विरते। => ततः+ विरते। किमस्ति => किम्+अस्ति ममापि => मम+अपि भार्यापि => भार्या+अपि सापि => सा+अपि वन्‍ध्‍येति => वन्‍ध्‍या+इति आग्रहेणैव => आग्रहेण+एव स्थितिमेव => स्थितिम्+एव अहमेव => अहम्+एव स्‍वप्नदर्शनमपि => स्‍वप्नदर्शनम्+अपि त्‍वदनुस्‍मृतिरेव => त्‍वदनुस्‍मृतिः+एव त्‍वद्दर्शनव्‍याजेनैवात्रागतोऽस्मि। => त्‍वद्दर्शनव्‍याजेन+एव+अत्र+आगतः+अस्मि। प्रसादादेव => प्रसादात्+एव अ‍तर्कितोऽयं => अ‍तर्कितः+अयम् इत्‍यपि => इति+अपि किमस्ति => किम्+अस्ति एतावतैव => एतावता+एव शीतपेयमादाय => शीतपेयम्+आदाय भामतीमुवाच => भामतीम्+उवाच बहिस्‍तव => बहिः+तव किमागत:? => किम्+आगत:? ततस्‍त्‍वरितमेव => ततः+त्वरितम्+एव विप्रलम्‍भशृङ्गारमुद्दीपयन् => विप्रलम्‍भशृङ्गारम्+उद्दीपयन् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि नात्‍मन: => न+आत्‍मन: नापि => न+अपि श्रीकण्‍ठमेव => श्रीकण्‍ठम्+एव किमिति => किम्+इति मयैव => मया+एव स्‍त्रीहठमाश्रित्‍य => स्‍त्रीहठम्+आश्रित्‍य कथं न => कथम्+ न आत्‍महत्‍याभयं दर्शयित्‍वा => आत्‍महत्‍याभयम्+ दर्शयित्‍वा कथं न => कथम्+ न निष्‍फलीकृतो मातुलस्‍य => निष्‍फलीकृतः+ मातुलस्‍य पाणिग्रहणकालात्‍पूर्वमेव => पाणिग्रहणकालात्+पूर्वम्+एव नास्ति => न+अस्ति नापि => न+अपि गमिष्‍यतीति => गमिष्‍यति+इति नाहं => न+अहम् श्रीकण्‍ठस्‍यापि => श्रीकण्‍ठस्‍य+अपि इयच्चिरं => इयत्+चिरम् मधुरञ्च => मधुरम्+च पयश्च => पयः+च परमद्य => परम्+अद्य विरहमनुभवन्‍त्‍यो => विरहम्+अनुभवन्‍त्‍यः ग्रामटिकावासिन्‍योऽपि। => ग्रामटिकावासिन्‍यः+अपि। आश्वेव => आश्वा+इव श्रीकण्‍ठोऽपि। => श्रीकण्‍ठः+अपि। प्रथमदिवसात्‍परं => प्रथमदिवसात्+परम् प्रव्‍यथितमासीत् => प्रव्‍यथितम्+आसीत् प्रयाणमिव => प्रयाणम्+इव गृहमपि => गृहम्+अपि उषस्‍येव => उषस्‍य+एव पूर्वमेव => पूर्वम्+एव जलकुम्‍भमादाय => जलकुम्‍भम्+आदाय प्रस्‍थानात्‍पूर्वमेव => प्रस्‍थानात्+पूर्वम्+एव श्रीकण्‍ठमनुधावद्भि: => श्रीकण्‍ठम्+अनुधावद्भि: एषोऽपि => एषः+अपि रथमारोपित: => रथम्+आरोपित: स्‍वमनोरथमिव => स्‍वमनोरथम्+इव बलादाकृष्‍य => बलात्+आकृष्‍य सापि => सा+अपि संज्ञामवाप। => संज्ञाम्+अवाप। एकतस्‍तस्‍य => एकतः+तस्‍य अपरतश्च => अपरतः+च तत्राभाव => तत्र+अभावः दृष्टिपथमायाति। => दृष्टिपथम्+आयाति। संस्‍कृतिमेवं => संस्‍कृतिम्+एवम् क्षत्रियाणामूर्जस्‍वल: => क्षत्रियाणाम्+ऊर्जस्‍वल: निखिलेऽपि => निखिले+अपि चन्‍द्रचन्द्रिकेव => चन्‍द्रचन्द्रिका+एव प्रसरन्‍नवर्तत। => प्रसरन्+अवर्तत। स्‍वातन्‍त्र्यभावनयाऽऽप्‍यायिता:। => स्‍वातन्‍त्र्यभावनया+अपि+आयिता:। पुरुषाणामपितु => पुरुषाणाम्+अपितु कृतेऽपि => कृते+अपि स्त्रियश्चोभेऽपि => स्त्रियः+च+उभे+अपि सकलेऽपि => सकले+अपि साभिमानमगीयन्‍त। => साभिमानम्+अगीयन्‍त। चन्‍दनपुरराज्यन्‍तेष्‍वन्‍यतमम्। => चन्‍दनपुरराज्यन्‍तेषु+अन्‍यतमम्। राजभिस्‍तस्‍य => राजभिः+तस्‍य प्रतापमङ्गीकृत्‍य => प्रतापम्+अङ्गीकृत्‍य अधीनत्‍वञ्च => अधीनत्‍वम्+च युद्धकौशलञ्च => युद्धकौशलम्+च सर्वस्‍वममन्‍यन्‍त। => सर्वस्‍वम्+अमन्‍यन्‍त। जनसंहारश्च => जनसंहारम्+च स्‍वराजन्‍मभूमेर्गौरवस्‍य => स्‍वराजन्‍मभूमेः+गौरवस्‍य प्राणानपि => प्राणान्+अपि सहर्षमुत्‍सृष्टवन्‍त:। => सहर्षम्+उत्‍सृष्टवन्‍त:। राज्‍यशासनमकार्षीत्। => राज्‍यशासनम्+अकार्षीत्। तस्‍यैकाकिनी => तस्‍य+एकाकिनी महासेनाधिपस्‍तत: => महासेनाधिपः+तत: इत्‍युपाधिरपि => इति+उपाधिः+अपि तमलञ्चकार। => तम्+अलञ्चकार। प्रजास्‍तस्‍य => प्रजाः+तस्‍य राजानमभिलक्ष्‍य => राजानम्+अभिलक्ष्‍य गहानादरोऽवर्तिष्ट। => गहानादरः+अवर्तिष्ट। परलोकमगात्। => परलोकम्+अगात्। अल्‍पोऽपि => अल्‍पः+अपि यौवनमापेदे। => यौवनम्+आपेदे। परिपूर्णकलावतश्चन्‍द्रमस: => परिपूर्णकलावतः+चन्‍द्रमस: शास्‍त्राणाञ्च => शास्‍त्राणाम्+च सहैव => सह+एव शस्‍त्रेष्‍वपि => शस्‍त्रेषु+अपि कौशलमक्षिक्ष्‍यत। => कौशलम्+अक्षिक्ष्‍यत। अप्रतिहताऽप्रतिरूपा => अप्रतिहता+अप्रतिरूपा केवलन्‍तया => केवलम्+तया एवाधिगता => एव+अधिगता परन्‍तस्‍या: => परम्+तस्‍या: राज्‍यप्रशासनेऽपि => राज्‍यप्रशासने+अपि गतिरासीत्। => गतिः+आसीत्। प्रीतास्‍तस्‍या: => प्रीताः+तस्‍या: पताकापि => पताका+अपि स्‍वीयाभिरन्‍तरङ्गसखीभि: => स्‍वीयाभिः+अन्‍तरङ्गसखीभि: गिरिजामन्दिरमगमत्। => गिरिजामन्दिरम्+अगमत्। आमोदप्रमोदश्च => आमोदप्रमोदः+च प्रजानामवर्तत। => प्रजानाम्+अवर्तत। तत्रत्‍यानाञ्जना-मामियमवधारणा => तत्रत्‍यानाम्+जनानाम्+इयम्+अवधारणा प्रसादयितुमतिकठोरा => प्रसादयितुम्+अतिकठोरा तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव शङ्करोऽपि => शङ्करः+अपि तां परमप्रीत: => ताम्+ परमप्रीत: प्रभृत्‍यवनताङ्गि => प्रभृति+अवनताङ्गि तवास्मि => तव+अस्मि क्रीतदासस्‍तवैवाहमिति। => क्रीतदासः+तव+एव+अहम्+इति। कथैषा => कथा+एषा जनास्‍तन्‍मन्दिरमागता:। => जनाः+तन्‍मन्दिरम्+आगता:। रसभरनिर्भरानकार्षीत्। => रसभरनिर्भरान्+अकार्षीत्। ऋतुसेनोऽपि => ऋतुसेनः+अपि तमुत्‍सवमवलोकयितुं => तम्+उत्‍सवम्+अवलोकयितुम् तद्गीतरसरसायनञ्चास्‍वादयितुं => तद्गीतरसरसायनम्+च+आस्‍वादयितुम् तत्राजगाम। => तत्र+अजगाम। स्‍वीयप्रभावानुभावादिभिरतितरामाकर्षक: => स्‍वीयप्रभावानुभावादिभिः+अतितराम्+आकर्षक: कामिनीजनमनोमोहकश्चावर्तत। => कामिनीजनमनोमोहकः+च+अवर्तत। प्रथमदृष्टिरेव => प्रथमदृष्टिः+एव प्रेमपाशेऽबध्‍नात्। => प्रेमपाशे+अबध्‍नात्। साशीर्वचोभिरभिनन्‍द्य => साशीर्वचोभिः+अभिनन्‍द्य तयोर्विवाहं => तयोः+विवाहम् समेऽपि => समे+अपि समस्‍तमपि => समस्‍तम्+अपि नगरमुल्‍लास-पारावारे => नगरम्+उल्‍लासपारावारे निमग्‍नमासीत्। => निमग्‍नम्+आसीत्। उभावपि => उभौ+अपि धन्‍यतरमकुरुताम्। => धन्‍यतरम्+अकुरुताम्। हर्षोऽयं => हर्षः+अयम् सप्तदिनावधिरभूत्। => सप्तदिनावधिः+अभूत्। करकावृष्टिरिव => करकावृष्टिः+इव तयोर्जीवनं => तयोः+जीवनम् समाकीर्णमभवत्। => समाकीर्णम्+अभवत्। अन्‍येऽपि => अन्‍ये+अपि प्रत्‍यावर्तनस्‍याशां => प्रत्‍यावर्तनस्‍य+आशाम् यदयं => यत्+अयम् भीकरतामपि => भीकरताम्+अपि ऋतुसेनस्‍याभ्‍यर्थनां => ऋतुसेनस्‍य+अभ्‍यर्थनाम् प्रवृत्तिमजांनन्‍ती => प्रवृत्तिम्+आजांनन्‍ती मौनमसह्यं => मौनम्+असह्यम् कष्टकरञ्चाजायत। => कष्टकरम्+च+अजायत। निश्चेतुमसमर्था => निश्चेतुम्+असमर्था केवलमन्‍धकार => केवलम्+अन्‍धकारः जीवनमात्‍मनोऽधन्‍यं => जीवनम्+आत्‍मनः+अधन्‍यम् सहानुभूतिपूर्णस्‍तथापि => सहानुभूतिपूर्णः+तथापि दु:खायैव => दु:खाय+एव किं संवृत्तम्? => किम्+ संवृत्तम्? किं तेन => किम्+ तेन विस्‍मृतिं प्रापिता? => विस्‍मृतिम्+ प्रापिता? किन्‍तस्‍य => किम्+तस्‍य एवं काले => एवम्+ काले सकलन्‍तस्‍योदन्‍तं => सकलम्+तस्योदन्‍तम् चेष्टितुमियेष => चेष्टितुम्+इयेष सकलमपि => सकलम्+अपि समारोहोऽयं => समारोहः+अयम् महोत्‍सवस्‍यास्‍य => महोत्‍सवस्‍य+अस्‍य सुमहन्महत्‍वम्। => सुमहत्+महत्‍वम्। दिवसेऽस्मिन् => दिवसे+अस्मिन् शङ्करमप्रीणात्। => शङ्करम्+अप्रीणात्। प्रेमाणमलभत => प्रेमाणम्+अलभत तस्‍यार्द्धाङ्गे => तस्‍य+अर्द्धाङ्गे पराकाष्ठां प्राप्नोत्, => पराकाष्ठाम्+ प्राप्नोत्, समा अपि => समाः+ अपि पूजामिमां विदधति। => पूजाम्+इमाम्+ विदधति। दिनेऽस्मिन् => दिने+अस्मिन् नानाविधोपहारांश्च => नानाविधोपहारान्+च दिवसोऽसावपि => दिवसः+असौ+अपि प्रवृत्तिरपि => प्रवृत्तिः+अपि नासादिता => न+आसादिता भृशमजीर्यत। => भृशम्+अजीर्यत। रोदितुमारेभे। => रोदितुम्+आरेभे। पितुरग्रे => पितुः+अग्रे पितरमवादीत्। => पितरम्+अवादीत्। निर्ममश्च => निर्ममः+च पत्‍नीमपि => पत्‍नीम्+अपि किन्‍तस्‍य => किम्+तस्‍य किमपराद्धम्? => किम्+अपराद्धम्? कामप्‍यन्‍यामुद्ववाहयत् => कामपि+अन्‍याम्+उद्ववाहयत् महोत्‍सवेऽपि => महोत्‍सवे+अपि एवाहं => एव+अहम् स्‍थानेभ्‍योऽपि => स्‍थानेभ्‍यः+अपि नानाविधोपहारैरभिनन्‍दयन्ति। => नानाविधोपहारैः+अभिनन्‍दयन्ति। अहमस्मि => अहम्+अस्मि यन्‍नाहमधिगच्‍छामि => यत्+न+अहम्+अधिगच्‍छामि तमधिकृत्‍य => तम्+अधिकृत्‍य समुपजातामाशङ्कां => समुपजाताम्+आशङ्काम् निखिलमपि => निखिलम्+अपि सोऽचिन्‍तयद् => सः+अचिन्‍तयद् चारित्रिक-दूषणान्‍याशङ्क्यमाना => चारित्रिकदूषणानि+आशङ्क्यमाना स्‍वजीवनमपि => स्‍वजीवनम्+अपि स्थितिरियं => स्थितिः+इयम् स आह => सः+ आह पतिस्‍त्‍वां प्रति => पतिः+त्वाम्+ प्रति पूर्णं प्रेमाणं => पूर्णम्+ प्रेमाणम्+ प्रेमाणं समादरञ्च => प्रेमाणम्+ समादरम्+च समादरञ्च => समादरम्+च रक्षितुमेव => रक्षितुम्+एव एवमवादीत्। => एवम्+अवादीत्। पितुर्मुखादाद्यन्‍तं => पितुः+मुखात्+आद्यन्‍तम् वृत्तान्‍तमश्रौषीत्। => वृत्तान्‍तम्+अश्रौषीत्। उत्‍सुकतायाश्च => उत्‍सुकतायाः+च हृदयमाक्रान्‍तम्। => हृदयम्+आक्रान्‍तम्। यत्तया => यत्+तया किमिदमाशक्ङितम्। => किम्+इदम्+आशङ्कितम्। सुखान्‍यनुभवतीति => सुखानि+अनुभवति+इति स्‍वामपराधिनीं => स्‍वाम्+अपराधिनीम् तामपाठयत्। => ताम्+अपाठयत्। लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् यद्युद्धे => यत्+युद्धे वीरगतिमलभत। => वीरगतिम्+अलभत। प्राणाश्च => प्राणान्+च यदस्‍य => यत्+अस्‍य स्थितिरवगता। => स्थितिः+अवगता। संकटमय्यामस्‍यां => संकटमय्याम्+अस्‍याम् भवितुमैच्‍छत्। => भवितुम्+ऐच्‍छत्। जनकोऽपि => जनकः+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि ब्रुवाणस्‍तूष्‍णीमास्‍त। => ब्रुवाणः+तूष्‍णीम्+आस्‍त। यदियं => यत्+इयम् क्षणेऽस्मिन्‍नात्‍मान-मवरोद्धुं => क्षणे+अस्मिन्+आत्‍मानम्+अवरोद्धुम् कथमपि => कथम्+अपि जनकोऽभ्‍यर्थित:। => जनकः+अभ्‍यर्थित:। आशीर्वचोभिर्मामनुगृह्णातु। => आशीर्वचोभिः+माम्+अनुगृह्णातु। अस्मेव => अहम्+एव निर्वोढ़ुमभिलषामि। => निर्वोढ़ुम्+अभिलषामि। स्‍वात्‍मानमात्‍मन: => स्‍वात्‍मानम्+आत्‍मन: ऋतुसेनञ्च => ऋतुसेनम्+च चरणकमलयोरभ्‍यासे => चरणकमलयोः+अभ्‍यासे क्षणमपि => क्षणम्+अपि सम्‍प्रेषितुमर्हति => सम्‍प्रेषितुम्+अर्हति पितुराज्ञां => पितुः+आज्ञाम् बलानादिदेश। => बलान्+आदिदेश। कर्तुमारेभे। => कर्तुम्+आरेभे। कुत्रचिच्च => कुत्रचित्+च निखिलमपि => निखिलम्+अपि शत्रुरपि => शत्रुः+अपि विश्रमयितुमादिदेश। => विश्रमयितुम्+आदिदेश। स्‍वयञ्च => स्‍वयम्+च पराजयोऽङ्गीकृत:। => पराजयः+अङ्गीकृत:। सोल्‍लासञ्च => सोल्‍लासम्+च सर्वैरपि => सर्वैः+अपि प्रजाजनैरभिनन्दित:। => प्रजाजनैः+अभिनन्दित:। राज्ञो ऋतुसेनस्‍य => राज्ञः+ ऋतुसेनस्‍य गृहगमनमयाचत। => गृहगमनम्+अयाचत। ऋतुसेनस्‍यानुजा => ऋतुसेनस्‍य+अनुजा तं प्रति => तम्+ प्रति प्रार्थितोऽपि => प्रार्थितः+अपि स्‍थातुमनुयुक्त:। => स्‍थातुम्+अनुयुक्त:। प्रणयनिवेदनमुपश्रुत्‍य => प्रणयनिवेदनम्+उपश्रुत्‍य गन्‍तुमियेष। => गन्‍तुम्+इयेष। गन्‍तुमनुमतिमयच्‍छत्। => गन्‍तुम्+अनुमतिम्+अयच्‍छत्। गृहमागतां => गृहम्+आगताम् मन्‍यमानोऽतितरां => मन्‍यमानः+अतितराम् बहुभिराशिभिस्‍तां => बहुभिः+आशिर्भिः+ताम् वृत्तान्‍तञ्च => वृत्तान्‍तम्+च हृदयान्नि:सृतं => हृदयात्+नि:सृतम् धन्‍यभावाञ्च => धन्‍यभावम्+च प्रेषितो युवासेनानी => प्रेषितः+ युवासेनानी हार्दिकानाभारान् => हार्दिकान्+आभारान् मोमुद्यमानश्चेतसि => मोमुद्यमानः+चेतसि ताञ्च => ताम्+च श्वशुरराज्यमाजगाम। => श्वशुरराज्यम्+आजगाम। सकलमपि => सकलम्+अपि वृत्तान्‍तमपि => वृत्तान्‍तम्+अपि वृत्तान्‍तमवेदयत् => वृत्तान्‍तम्+अवेदयत् ममैवाज्ञया => मम+एव+आज्ञया अपरञ्च => अपरम्+च प्राणानपि => प्राणान्+अपि तामवरोद्धुं => ताम्+अवरोद्धुम् नाहं => न+अहम् श्‍वशुरमुखात्‍सर्वमुदन्‍तजातमुपश्रुत्‍य => श्‍वशुरमुखात्+सर्वम्+उदन्‍तजातम्+उपश्रुत्‍य निर्भरोऽवर्तत। => निर्भरः+अवर्तत। कर्तव्‍यमेव => कर्तव्‍यम्+एव वीराग्रगण्‍यताञ्च => वीराग्रगण्‍यतम्+च धन्‍योऽहं, => धन्‍यः+अहम्, धन्‍यभाग्‍योऽहं => धन्‍यभाग्‍यः+अहम् यस्‍यैवंविधा => यस्‍य+एवंविधा क्षत्रियाणामस्‍माकं => क्षत्रियाणाम्+अस्‍माकम् सकलमपि => सकलम्+अपि यस्‍यामेतादृश्‍यो => यस्‍याम्+एतादृश्‍यः भ्रमणयष्टिमादायाहं => भ्रमणयष्टिम्+आदाय+अहम् पिकाडलीनामधेयाज्जनावासान्निर्गत => पिकाडलीनामधेयाज्जनावासात्+निर्गतः एवासम्। => एव+आसम्। विहारानन्‍दमनुभवितुमासीन्‍मे => विहारानन्‍दम्+अनुभवितुम्+आसीत्+मे षण्‍मासपूर्वमेव => षण्‍मासपूर्वम्+एव रहो नितरामसह्यमासीत्। => रहः+ नितराम्+असह्यम्+आसीत्। नितरामसह्यमासीत्। => नितराम्+असह्यम्+आसीत्। सम्‍पन्‍नाश्चासन्। => सम्‍पन्‍नाः+च+आसन्। दिल्‍ल्‍याश्चण्‍डो => दिल्‍ल्‍याः+चण्‍डः गन्‍तुमेकपदे => गन्‍तुम्+एकपदे निश्चयमकार्षम्। => निश्चयम्+अकार्षम्। निष्‍प्रत्‍यूहासीद् => निष्‍प्रत्‍यूह+आसीद् भव्‍यमागारमप्‍येक => भव्‍यम्+आगारम्+अपि+एकः राममन्दिरान्निर्गच्‍छता => राममन्दिरात्+निर्गच्‍छता रुचिर्नास्ति। => रुचिः+न+अस्ति। सहभागिनमकरोत्। => सहभागिनम्+अकरोत्। कमलापि => कमला+अपि धर्मपरायणतापि => धर्मपरायणता+अपि मुक्तो जात:। => मुक्तः+ जात:। संकेतमकरवम्। => संकेतम्+अकरवम्। मामसकृद् => माम्+असकृद् युवत्‍यैकया => युवति+एकया पार्श्‍वतो निस्‍सृतौ। => पार्श्‍वतः+ निस्‍सृतौ। कर्णयोरपतत्। => कर्णयोः+अपतत्। यावदहं => यावत्+अहम् स्थितस्‍तावदेकया => स्थितः+तावत्+एकया यावत्‍पश्‍यामि => यावत्+पश्‍यामि तावदेकापरा => तावत्+एका+अपरा श्वेतवर्णोऽभिरामो बालो => श्वेतवर्णः+अभिरामः+ बालः+ बालो कर्करा => बालः+ कर्करा नाहं => न+अहम् किमर्थमेकतानं => किमर्थम्+एकतानम् आइसक्रीमयानमस्‍थात्, => आइसक्रीमयानम्+अस्‍थात्, स्‍पृहयास्‍वादयन्‍त्‍यावतिष्ठताम्। => स्‍पृहयास्‍वादयन्‍त्‍या+अवतिष्ठताम्। अहमांग्‍ल्‍या => अहम्+आंग्‍ल्‍याः मन्‍दमपृच्‍छं => मन्‍दम्+अपृच्‍छम् युवामत्रैव => युवाम्+अत्रैव अस्मिन्‍नेवाश्रमे। => अस्मिन्+एव+आश्रमे। ‘कस्‍येदमाश्रमम्?‘ => ‘कस्‍य+इदम्+आश्रमम्?‘ द्रष्टुमीहे।’ => द्रष्टुम्+ईहे। ’मुहूर्तं प्रतिपालयतु => ’मुहूर्तम्+ प्रतिपालयतु अहं स्‍वामिवर्य्यं => अहम्+ स्‍वामिवर्य्यम्+ स्‍वामिवर्य्यं पृष्ट्वा => स्‍वामिवर्य्यम्+ पृष्ट्वा शरवदगच्‍छत्तथैव => शरवत्+अगच्‍छत्+तथैव सावादीत्, => स+अवादीत्, गुरोर्वच:। => गुरोः+वच:। कृताञ्जलिर्मम => कृताञ्जलिः+मम अहमीक्षणसहायं => अहम्+ईक्षणसहायम् भवनोपरिभागं गतवान्। => भवनोपरिभागम्+ गतवान्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि बालो वितर्दिकां => बालः+ वितर्दिकां अहं तमभ्‍येत्‍यापृच्‍छम् => अहम्+ तम्+अभ्‍येत्‍य+अपृच्‍छम् तमभ्‍येत्‍यापृच्‍छम् => तम्+अभ्‍येत्‍य+अपृच्‍छम् किं तेऽभिधानम्? => किम्+ ते+अभिधानम्? तेऽभिधानम्? => ते+अभिधानम्? मामदृष्ट्वैव => माम्+अदृष्ट्वा+एव स न्‍यगादीत् => सः+ न्‍यगादीत् किमत्र => किम्+अत्र मयेति => मया+इति प्रश्‍नात्‍प्रागेव => प्रश्‍नात्+प्राक्+एव स त्‍वरितमभाषत => सः+ त्वरितम्+अभाषत त्‍वरितमभाषत => त्वरितम्+अभाषत मातुर्नाम => मातुः+नाम नियमेनावाभ्‍यां => नियमेन+आवाभ्‍याम् स पुनरेकां => सः+ पुनः+एकाम्+ पुनरेकां कर्करां => पुनः+एकाम्+ कर्कराम्+ कर्करां राजपथेऽक्षिपत्। => कर्कराम्+ राजपथे+अक्षिपत्। राजपथेऽक्षिपत्। => राजपथे+अक्षिपत्। अनिच्‍छन्‍नप्‍यहमवोचम् => अनिच्‍छन्+अपि+अहम्+अवोचम् कोऽप्‍याहतो भवेत्।’ => कोऽपि+आहतः+ भवेत्। ’तदैव => ’तदा+एव मामकथयत् => माम्+अकथयत् भवन्‍तं प्रतीक्षन्‍ते। => भवन्‍तम्+ प्रतीक्षन्‍ते। बालो मद्वच: => बालः+ मद्वच: शृण्‍वन्‍नपि => शृण्‍वन्+अपि नाशृणोत्। => न+अशृणोत्। शान्तिदेवीमनुसृत्‍य => शान्तिदेवीम्+अनुसृत्‍य कक्षामेकां => कक्षाम्+एकाम् धूपगन्धश्च => धूपगन्धः+च यावदहं, => यावत्+अहम्, प्रकोष्ठकं प्राविशम्, => प्रकोष्ठकम्+ प्राविशम्, धूम्रो मे => धूम्रः+ मे प्रविष्टो यथाहं => प्रविष्टः+ यथा+अहम्+ यथाहं क्षुद्बाहुल्‍येन => यथा+अहम्+ क्षुद्बाहुल्‍येन संकुलमासीत्। => संकुलम्+आसीत्। प्रणन्‍तुं कृतत्‍वरा => प्रणन्‍तुम्+ कृतत्‍वरा केशवानन्‍दोऽब्रवीत् => केशवानन्‍दः+अब्रवीत् शर्करां देहि। => शर्कराम्+ देहि। अयं क्षुद्धिर्विक्‍लवीकृत:। => अयम्+ क्षुद्धिर्विक्‍लवीकृत:। शान्तिश्च => शान्तिः+च कान्चिच्‍छर्कराकणान् => कान्चित्+शर्कराकणान् केचिन्‍मुखे => केचित्+मुखे क्षुधश्च => क्षुधः+च मामनतिचिरं विलोक्‍य => माम्+अनतिचिरम्+ विलोक्‍य पुनरवादीत् => पुनः+अवादीत् अतिथय आसनं => अतिथयः+ आसनम्+ आसनं देहि। => आसनम्+ देहि। तूलभरितमासनम् => तूलभरितम्+आसनम् (कुशनं) => (कुशनम्+) गुरोरासनस्‍य => गुरोः+आसनस्‍य अहमासनमध्‍यतिष्ठम्। => अहम्+आसनम्+अध्‍यतिष्ठम्। नासीन्‍मे => न्+आसीत्+मे निश्चयोऽभिलाषो => निश्चयः+अभिलाषः परमिदानीं => परम्+इदानीम् दुष्‍करमजनि। => दुष्‍करम्+अजनि। भजनकीर्तनप्रसादादूर्ध्‍वमपि => भजनकीर्तनप्रसादादूर्ध्‍वम्+अपि ‘कञ्चित्‍कालं => ‘कञ्चित्+कालम् भवानत्रेति।’ => भवान्+अत्र+इति। स्‍ववृत्तं श्रावयामास, => स्‍ववृत्तम्+ श्रावयामास, अहं चावधानेन => अहम्+ च+अवधानेन चावधानेन => च+अवधानेन मैत्त्यमजायत। => मैत्र्यम्+अजायत। सोऽपि => सः+अपि भूतपूर्वो राजकीयोऽधीकारी => भूतपूर्वः+ राजकीयः+अधीकारी राजकीयोऽधीकारी => राजकीयः+अधीकारी साम्‍प्रतमाश्रमसंनिकृष्टे => साम्‍प्रतम्+आश्रमसंनिकृष्टे पतितोऽपि => पतितः+अपि नाहं => न+अहम् कस्‍यचित्‍प्रेरणया => कस्‍यचित्+प्रेरणया कथमहमाकृष्ट => कथम्+अहम्+आकृष्टः मेऽभूत्। => मे+अभूत्। परमहं => परम्+अहम् तस्‍याश्रममगच्‍छम्। => तस्‍य+आश्रमम्+अगच्‍छम्। केनचिन्‍ममागारस्‍य => केनचित्+ममागारस्‍य द्वारमपावृतवान्। => द्वारम्+अपावृतवान्। सम्‍मुखमद्राक्षम्। => सम्‍मुखम्+अद्राक्षम्। सोऽवादीत् => सः+अवादीत् मां दृष्ट्वाश्‍चर्यमापन्‍नो => माम्+ दृष्ट्वा+आश्‍चर्यम्+आपन्‍नः+ दृष्ट्वाश्‍चर्यमापन्‍नो भवान्? => दृष्ट्वा+आश्‍चर्यम्+आपन्‍नः+ भवान्? इदमप्‍यस्ति => इदम्+अपि+अस्ति ममैकं रूपम्। => मम+एकम्+ रूपम्। हस्‍तमेलनमकरोत्। => हस्‍तमेलनम्+अकरोत्। केशवानन्‍दस्‍तं => केशवानन्‍दः+तम् नाहं => न+अहम् पीडनविधेरभिप्रायं => पीडनविधेः+अभिप्रायम् परमिदं => परम्+इदम् रूपमवगाढुं => रूपम्+अवगाढुम् नाहमपारयम्। => न+अहम्+अपारयम्। तेनोक्तम् => तेन+उक्तम् परं कृष्‍णायामस्‍यार्द्धरात्र्यां => परम्+ कृष्‍णायाम्+अस्‍यार्द्धरात्र्याम्+ कृष्‍णायामस्‍यार्द्धरात्र्यां कथं => कृष्‍णायाम्+अस्‍यार्द्धरात्र्याम्+ कथम्+ कथं त्‍वमागत:? => कथम्+ त्‍वम्+आगत:? त्‍वमागत:? => त्‍वम्+आगत:? कुशलं ते? => कुशलम्+ ते? ‘इत्‍थमेवेदम्। => ‘इत्‍थम्+एव+इदम्। युवतीनामनुपपद्यमानान् => युवतीनाम्+अनुपपद्यमानान् कादिचत्तेषां => कदाचित्+तेषाम् ‘किं वक्तुमीहसे’ => ‘किम्+ वक्तुम्+ईहसे’ वक्तुमीहसे’ => वक्तुम्+ईहसे’ पतितोऽस्मि। => पतितः+अस्मि। गृहस्‍थोऽहम्। => गृहस्‍थः+अहम्। तत्रैका => तत्र+एका ‘किमहं => ‘किम्+अहम् करिष्‍यामीति => करिष्‍यामि+इति मयोक्तम्।’ => मया+उक्तम्। इदानीं तां => इदानीम्+ ताम्+ तां स्‍त्रीं => ताम्+ स्‍त्रीम्+ स्‍त्रीं गृहाण। => स्‍त्रीम्+ गृहाण। महत्‍याशयागतोऽस्मि। => महत्याशया+आगतः+अस्मि। तद्वचोऽभ्‍युपेतम्। => तद्वचः+अभ्‍युपेतम्। किंकर्त्तव्‍यविमूढोऽभवम्। => किंकर्त्तव्‍यविमूढः+अभवम्। तदनन्‍तरं यथार्थमात्‍मानं => तदनन्‍तरम्+ यथार्थम्+आत्‍मानम् यथार्थमात्‍मानं => यथार्थम्+आत्‍मानम् सन्‍नद्धमकरवम्। => सन्‍नद्धम्+अकरवम्। तदैव => तदा+एव द्वारमाहतम्। => द्वारम्+आहतम्। स्थितासीत्। => स्थिता+आसीत्। मामंगुल्‍या => माम्+अंगुल्‍या केशवानन्‍दोऽब्रवीत् => केशवानन्‍दः+अब्रवीत् ‘अयं मम => ‘अयम्+ मम इयं च => इयम्+ च हरिष्‍यतीत्‍युक्‍त्‍वा => हरिष्‍यति+इति+उक्‍त्‍वा वात्‍यावन्निरगमत्। => वात्‍यावन्+निरगमत्। ममागारं => मम+आगारम् भरितमभून्‍मम => भरितम्+अभून्+मम हस्‍तेऽगृह्णात्। => हस्‍ते+अगृह्णात्। विधेहीत्‍युदीर्य => विधेह+इति+उदीर्य गुरुचरणैर्मे => गुरुचरणैः+मे शान्तिर्दत्ता। => शान्तिः+दत्ता। मनुष्‍यस्‍यान्‍तरा => मनुष्‍यस्‍य+अन्‍तरा काममहं => कामम्+अहम् विचित्रेयं => विचित्रा+इयम् हातुमलम्? => हातुम्+अलम्? किमहं => किम्+अहम् ‘नाहं => ‘न+अहम् सावादीत् => स+अवादीत् “गुरुचरणानप्‍यहमिमं प्रश्‍नमपृच्‍छम्। => “गुरुचरणान्+अपि+अहम्+इमम्+ प्रश्‍नम्+अपृच्‍छम्। प्रश्‍नमपृच्‍छम्। => प्रश्‍नम्+अपृच्‍छम्। तैरुक्‍तम् => तैः+उक्‍तम् अभ्‍यासेनैव => अभ्‍यासेन+एव कामक्षुधापाकर्तुं शक्‍या। => कामक्षुधा+अपाकर्तुम्+ शक्‍या। ततस्‍तेऽपरं => ततः+ते+अपरम् किञ्चित्‍कथयिष्‍यामि। => किञ्चित्+कथयिष्‍यामि। कृष्‍णप्रावारकमासन्‍द्यां => कृष्‍णप्रावारकम्+आसन्‍द्याम् चान्‍यत्रास्‍यत्। => च+अन्‍यत्र+आस्‍यत्। गमनीयोऽभवम्। => गमनीयः+अभवम्। अनुगृहीतास्‍मीति => अनुगृहीतास्‍मि+इति ससन्‍तोषमभणत्। => ससन्‍तोषम्+अभणत्। ललाटेऽचुम्‍बद् => ललाटे+अचुम्‍बद् उदतिष्ठच्‍च। => उदतिष्ठत्+च। प्रावारकेणावतवती, => प्रावारकेण+आवृतवती, चापावृत्‍य => च+अपावृत्‍य आगारान्निष्‍क्रान्‍ता। => आगारात्+निष्‍क्रान्‍ता। वञ्चितमिवात्‍मानमन्‍वभवम्। => वञ्चितम्+इव+आत्‍मानम्+अन्‍वभवम्। वात्‍याचक्रमुत्थितं => वात्‍याचक्रम्+उत्थितम् भृशमाचूलं => भृशम्+आचूलम् चाकम्‍पयत। => च+अकम्‍पयत। चात्‍मग्‍लानिसागरे => च+आत्‍मग्‍लानिसागरे नाहं => न+अहम् प्रभविष्‍णुरासम्। => प्रभविष्‍णुः+आसम्। ममापि => मम+अपि द्रष्टुमल्पिष्ठापि => द्रष्टुम्+अल्पिष्ठा+अपि नावशिष्टा। => न+अवशिष्टा। परेद्युर्दिल्‍लीं => परेद्युः+दिल्‍लीम् निश्‍चयमकुर्वि। => निश्‍चयम्+अकुर्वि। निश्चितकार्यक्रमात्‍सप्ताह => निश्चितकार्यक्रमात्+सप्ताह पूर्वमेवाहं => पूर्वम्+एव+अहम् सुखमन्‍वभवम्। => सुखम्+अन्‍वभवम्। भोजनमकरवम्, => भोजनम्+अकरवम्, सार्धमक्रीडम्, => सार्धम्+अक्रीडम्, शमनमाचरम्, => शमनम्+आचरम्, पुस्‍तकान्‍यपठम्। => पुस्‍तकानि+अपठम्। किमप्‍युत्‍थानमासीन्‍न => किमपि+उत्‍थानम्+आसीत्+न नैदाघेऽवकाशे => नैदाघे+अवकाशे शिशुभिश्च => शिशुभिः+च कनिष्ठस्‍तनयस्‍तस्‍य => कनिष्ठः+तनयः+तस्‍य तत्रैवातिष्ठताम्। => तत्रैव+अतिष्ठताम्। शिशवोऽपि => शिशवः+अपि जीवनमतिमात्रं => जीवनम्+अतिमात्रम् संस्‍कारायायाति => संस्‍काराय+आयाति प्रतिपालयन्‍नहं => प्रतिपालयन्+अहम् तदैव => तदा+एव मुख्‍यद्वारमपावृतं यस्‍य => मुख्‍यद्वारम्+अपावृतम्+ यस्‍य शब्‍दं सहसा => शब्‍दम्+ सहसा श्रुत्‍वाहं विचलित:। => श्रुत्‍वा+अहम्+ विचलित:। शिशुशिविकां प्रणुद्य => शिशुशिविकाम्+ प्रणुद्य सहैको => सह+एकः बालकोऽप्‍यासीत्। => बालकः+अपि+आसीत्। समीपमागता। => समीपम्+आगता। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्‍त्‍वा मामुपेता, => माम्+उपेता, हस्‍तमेलनमकरोत्। => हस्‍तमेलनम्+अकरोत्। शिबिकामुत्‍थाप्‍य => शिबिकाम्+उत्‍थाप्‍य ज्‍यायांसं बालमहमपृच्‍छम् => ज्‍यायांसम्+ बालम्+अहम्+अपृच्‍छम् बालमहमपृच्‍छम् => बालम्+अहम्+अपृच्‍छम् कथमसि, => कथम्+असि, स च => सः+ च कुशलीत्‍युदीर्य => कुशली+इति+उदीर्य तूष्‍णीकोऽभूत्। => तूष्‍णीकः+अभूत्। रेणुकामाकारयामास, => रेणुकाम्+आकारयामास, सहाहं => सह+अहम् परिचयमकारयम्। => परिचयम्+अकारयम्। पेयमानेतुं => पेयम्+आनेतुम् आशीषानन्‍दश्च => आशीषानन्‍दः+च स्‍वामासन्‍दीं => स्‍वाम्+आसन्‍दीम् रक्तिमासीत्तस्‍या => रक्तिमा+आसीत्+तस्‍याः पूर्वमप्‍येकदा => पूर्वम्+अपि+एकदा साहाय्यमाचरितम्। => साहाय्यम्+आचरितम्। तदर्थं साधुवादानर्हति => तदर्थम्+ साधुवादान्+अर्हति साधुवादानर्हति => साधुवादान्+अर्हति अहं तदैव => अहम्+ तदा+एव तदैव => तदा+एव अयं शिशुर्भवतो => अयम्+ शिशुः+भवतः शिशुर्भवतो => शिशुः+भवतः शिशुरयं => शिशुः+अयम् “नाहमेनं रक्षितुमलम्”, => “न+अहम्+एनम्+ रक्षितुम्+अलम्”, रक्षितुमलम्”, => रक्षितुम्+अलम्”, तूर्णमुदतिष्ठत् => तूर्णम्+उदतिष्ठत् शिबिकां च => शिबिकाम्+ च मां समया => माम्+ समया ततश्चाशीषनन्‍दं => ततः+च+आशीषनन्‍दम् करेणादाय => करेण+आदाय तां च => ताम्+ च द्रुतपदं निरगच्‍छत्। => द्रुतपदम्+ निरगच्‍छत्। रवमहं => रवम्+अहम् स्‍पष्टमशृणवम्। => स्‍पष्टम्+अशृणवम्। हतबुद्धिश्चाभवम् => हतबुद्धिः+च+अभवम् पूर्वमेव => पूर्वम्+एव अहं प्रवञ्चित => अहम्+ प्रवञ्चित मालाकारो नालिकां => मालाकारः+ नालिकाम्+ नालिकां विमुच्‍य => नालिकाम्+ विमुच्‍य मामभ्‍युपैत्, => माम्+अभ्‍युपैत्, अपृच्‍छच्‍च => अपृच्छत्+च शिशुमत्र => शिशुम्+अत्र किमर्थमियं सहसा => किमर्थम्+इयम्+ सहसा अहमुत्तरमदत्त्‍वैव => अहम्+उत्तरम्+अदत्त्‍वा+एव कक्षामायात:। => कक्षाम्+आयात:। निहितान्‍यासन्, => निहितानि+आसन्, शिशुश्च => शिशुः+च शिशुस्‍तारस्‍वरेण => शिशुः+तारस्‍वरेण इवाजाये। => इव+अजाये। ‘केयमासीत्, => ‘का+इयम्+आसीत्, दीर्घमुच्‍छ्वसन्‍नहमाह => दीर्घम्+उच्‍छ्वसन्+अहम्+आह ‘किं वदानि, => ‘किम्+ वदानि, धृतिं निधृत्‍याहं => धृतिम्+ निधृत्‍य+अहम्+ निधृत्‍याहं न्‍यगदम् => निधृत्‍य+अहम्+ न्‍यगदम् त्‍वां किमपि => त्वाम्+ किमपि नासीन्‍मे => न+आसीत्+मे साहसस्‍तां => साहसः+ताम् विवृतानीति => विवृतानी+इति नाहं => न+अहम् बालोऽहमधोदृष्टिरतिष्ठम्। => बालः+अहम्+अधोदृष्टिः+अतिष्ठम्। सैकपदेऽवादीत् => सा+एकपदे+अवादीत् नाधुना => न+अधुना भवतोऽयं क्‍लेश:, => भवतः+अयम्+ क्‍लेश:, आस्‍माकीनोऽयम्। => आस्‍माकीनः+अयम्। स्‍फूतिर्जाता। => स्‍फूतिः+जाता। चेदं => च+इदम् त्‍वदर्थमेवास्ति। => त्‍वदर्थम्+एव+अस्ति। संन्‍यासमादाय => संन्‍यासम्+आदाय कंचिदाश्रमं => कञ्चित्+आश्रमम् रेणुकयाभाणि => रेणुकया+अभाणि नामापि => नाम+अपि ग्रहीतव्‍यम् तात! => ग्रहीतव्‍यम्+ तात! अहं भवतो => अहम्+ भवतः+ भवतो न्‍यासं => भवतः+ न्‍यासम्+ न्‍यासं रक्षितुमलम्। => न्‍यासम्+ रक्षितुम्+अलम्। रक्षितुमलम्। => रक्षितुम्+अलम्। भवच्‍छत्रछायायामेवायं => भवच्‍छत्रछायायाम्+एव+अयम् शिशुर्वर्धिष्‍यते। => शिशुः+वर्धिष्‍यते। अहमन्‍वभवम् => अहम्+अन्‍वभवम् चपेटैका => चपेटा+एका शिशुरिदानीं निद्रित => शिशुः+इदानीम्+ निद्रितः+ निद्रित आसीत्। => निद्रितः+ आसीत्। तं तदीयं => तम्+ तदीयम्+ तदीयं वस्‍तुजातं => तदीयम्+ वस्‍तुजातम्+ वस्‍तुजातं च => वस्‍तुजातम्+ च रेणुकान्‍तर्गृहं प्राविशत्। => रेणुकान्‍तः+गृहम्+ प्राविशत्। अहं वितर्दिकायां => अहम्+ वितर्दिकायाम्+ वितर्दिकायां विहर्तुं => वितर्दिकायाम्+ विहर्तुम्+ विहर्तुं प्रारेभे। => विहर्तुम्+ प्रारेभे। तदैव => तदा+एव रेणुकाया पतिर्मम => रेणुकायाः+ पतिः+मम पतिर्मम => पतिः+मम सुतोऽविनाशनामधेयोऽप्‍यागत:। => सुतः+अविनाशनामधेयः+अपि+आगत:। ममोत्तरं => मम+उत्तरम् चाशृण्‍वन् => च+अशृण्‍वन् सोऽप्‍यन्‍तर्गृहं => सः+अपि+अन्‍तः+गृहम् समक्षमहं => समक्षम्+अहम् व्रीडितोऽभवं => व्रीडितः+अभवम् तामकथयम्। => ताम्+अकथयम्। परं सुतसन्निधौ => परम्+ सुतसन्निधौ किं करिष्‍यामि => किम्+ करिष्‍यामि किं विधास्‍यामि? => किम्+ विधास्‍यामि? स्थित एवावदम् => स्थितः+ एव+अवदम् एवावदम् => एव+अवदम् पुनर्गृहमायासिषम्। => पुनः+गृहम्+अयासिषम्। सज्‍जमासीत्। => सज्‍जम्+आसीत्। आसन्‍द्यामुपविष्टा:। => आसन्‍द्याम्+उपविष्टा:। भाराक्रान्‍तमिवासीत्। => भाराक्रान्‍तम्+इव+आसीत्। मौनमपाकरोत् => मौनम्+अपाकरोत् कथमयं => कथम्+अयम् निश्चियान्‍न => निश्चियात्+न रेणुकयोक्तम् => रेणुकया+उक्तम् तूष्‍णीं तिष्ठ, => तूष्णीम्+ तिष्ठ, शिशुरयं मम => शिशुः+अयम्+ मम अहमेवं => अहम्+एवम् अहमस्‍य => अहम्+अस्‍य चास्‍थ => च+अस्य गतं न => गतम्+ न परमित:परं => परम्+इत:परम् नाचरणीयम्। => न+आचरणीयम्। सम्‍भ्रान्‍त इवाविनाशोऽक्रन्‍दत् => सम्‍भ्रान्‍तः+ इव+अविनाशः+अक्रन्‍दत् इवाविनाशोऽक्रन्‍दत् => इव+अविनाशः+अक्रन्‍दत् किं करोषि? => किम्+ करोषि? यत्+न्निरवद्यं => यत्+निरवद्यम् मत्तोऽवरा => मत्तः+अवरा ममासीदिति => मम+आसीत्+इति नाहं => न+अहम् पादयोर्न्‍यपतम्। => पादयोः+न्यपतम्। नामधेयोऽहं तस्‍या: => नामधेयः+अहम्+ तस्‍या: कर्करयैकया => कर्करया+एकया स्‍वयं, => स्‍वयम्+, शिशुपं प्रसूतवती। => शिशुम्+ प्रसूतवती। इदानीं इदं => इदानीम्+ इदम्+ इदं सर्वं => इदम्+ सर्वम्+ सर्वं जानती => सर्वम्+ जानती वृद्धावस्‍थां प्राप्ता => वृद्धावस्‍थाम्+ प्राप्ता स्‍वकीयां पितामहीं => स्‍वकीयाम्+ पितामहीम्+ पितामहीं गृहे => पितामहीम्+ गृहे किञ्चित्‍समयाय => किञ्चित्+समयाय ताभ्‍यां सह => ताभ्‍याम्+ सह स्‍वकीयां पितामहीं => स्‍वकीयाम्+ पितामहीम्+ पितामहीं दृष्ट्वा => पितामहीम्+ दृष्ट्वा तां सोपालम्‍भं => ताम्+ सोपालम्‍भम्+ सोपालम्‍भं पर्यपृच्‍छत् => सोपालम्‍भम्+ पर्यपृच्‍छत् त्‍वं मां => त्‍वम्+ माम्+ मां त्‍यक्‍त्‍वा => माम्+ त्‍यक्‍त्‍वा अहं त्‍वां => अहम्+ त्वाम्+ त्‍वां विना => त्वाम्+ विना वहाम्‍यहम्” => वहामि+अहम्” इत्‍युक्तिं => इति+उक्तिम् सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव परिणतिरिति => परिणतिः+इति संवत्‍सराश्च => संवत्‍सराः+च परं तस्‍यार्जितस्‍य => परम्+ तस्‍य+अर्जितस्‍य तस्‍यार्जितस्‍य => तस्‍य+अर्जितस्‍य एकस्मिन्‍नेव => एकस्मिन्+एव विधातुं शक्‍यते। => विधातुम्+ शक्‍यते। क्षेमस्‍यापि => क्षेमस्‍य+अपि अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव एकामपि => एकाम्+अपि कपर्दिकामनायासमेव => कपर्दिकाम्+अनायासम्+एव रक्षणीयमासीत्। => रक्षणीयम्+आसीत्। इत्‍यस्‍य => इति+अस्‍य मितव्‍ययमपि => मितव्‍ययम्+अपि अपव्‍ययमेव => अपव्‍ययम्+एव सन्‍ततिर्भोजनादिकं => सन्‍ततिः+भोजनादिकम् नित्‍यामेव => नित्‍यम्+एव विवाहमेव => विवाहम्+एव प्रथमपञ्चवर्षीययोजनायामेव => प्रथमपञ्चवर्षीययोजनायाम्+एव “राष्ट्रजननीति” => “राष्ट्रजननी+इति” पुरस्‍कारमवाप्तुमिव => पुरस्‍कारम्+अवाप्तुम्+इव श्रेष्ठिगेहेऽन्‍नं => श्रेष्ठिगेहे+अन्‍नम् कृषकैरेवाऽनीयते => कृषकैः+एव+आनीयते चैकस्मिन् => च+एकस्मिन् पितृगृहदानीतैरेव => पितृगृहात्+आनीतैः+एव वासोभिर्जीवनं => वासोभिः+जीवनम् इत्‍युनसारं => इति+अनुसारम् विलुप्तमेवासीत्। => विलुप्तम्+एव+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। पर्वोत्‍सवाश्च => पर्वोत्‍सवाः+च सिद्धान्‍नमेव => सिद्धान्‍नम्+एव पाकक्रियापेक्षितमिन्‍धनमपि => पाकक्रियापेक्षितम्+इन्‍धनम्+अपि शिक्षापि => शिक्षा+अपि लक्ष्‍मणरेखयेवं => लक्ष्‍मणरेखया+इव संकीलिताऽऽसीत्। => संकीलिता+आसीत्। अक्षरज्ञानादारब्‍धस्‍तेषामध्‍ययनयज्ञ: => अक्षरज्ञानात्+आरब्‍धः+तेषाम्+अध्‍ययनयज्ञ: शतलक्षादिगणनामेत्‍य => शतलक्षादिगणनाम्+इति गन्‍तव्‍यमासीत्। => गन्‍तव्‍यम्+आसीत्। समधिकेनाऽध्‍ययनेन? => समधिकेन+अध्‍ययनेन? बालिकास्‍तु => बालिकाः+तु नासन्। => न+आसन्। तास्‍तु => ताः+तु धनमिति’ => धनम्+इति’ ततश्च => ततः+च कस्‍यचिदपि => कस्‍यचित्+अपि व्‍ययोऽनिवार्यतां => व्‍ययः+अनिवार्यताम् सकलैरप्‍येभिरुपायै: => सकलैः+अपि+एभिः+उपायै: कामपि => काम्+अपि न्‍यूनतामाप। => न्‍यूनताम्+आप। विंशतिसंख्‍याकानां गृहसदस्यानां => विंशतिसंख्‍याकानाम्+ गृहसदस्यानाम्+ गृहसदस्यानां क्षुद्रयाचनाकृतेऽपि => गृहसदस्यानाम्+ क्षुद्रयाचनाकृते+अपि क्षुद्रयाचनाकृतेऽपि => क्षुद्रयाचनाकृते+अपि व्‍ययोऽपेक्ष्‍यत => व्‍ययः+अपेक्ष्‍यत नैमित्तिकैरनैमित्तिकैर्वा => नैमित्तिकैः+अनैमित्तिकैः+वा वेति => वा+इति निश्चेतुमशक्‍यं, => निश्चेतुम्+अशक्‍यम्, प्रणोदिताश्च => प्रणोदिताः+च प्रतिदिनमेव => प्रतिदिनम्+एव एकाशनमनशनं => एकाशनम्+अनशनम् वाऽऽचरन्‍तोऽपि => वा+आचरन्‍तः+अपि नाऽवरोधयामासु:। => न+अवरोधयामासु:। व्‍यापारेऽकस्‍मादेव => व्‍यापारे+अकस्‍मात्+एव शैथिल्‍यमाजगाम। => शैथिल्‍यम्+आजगाम। हानिरेव => हानिः+एव स्‍वर्णमपि => स्‍वर्णम्+अपि मृत्तिकात्‍वमेव => मृत्तिकात्‍वम्+एव सम्‍मुखमानीता => सम्‍मुखम्+आनीता इवानुभूयते। => इव+अनुभूयते। संमुद्रित-मुष्टिकाऽभ्‍यन्‍तरे => संमुद्रितमुष्टिका+अभ्‍यन्‍तरे धारिताऽपि => धारिता+अपि सामग्री-परिपूर्णस्‍तदीया => सामग्रीपरिपूर्णः+तदीया जग्‍मुरिति => जग्‍मुः+इति ज्ञातं केनापि => ज्ञातम्+ केनापि पेटिकाभिरपि => पेटिकाभिः+अपि विजृम्‍भणमिवाऽभ्‍यस्‍यते => विजृम्‍भणम+इव+अभ्‍यस्‍यते एकस्मिन्‍नेव => एकस्मिन्+एव दु:स्थितिस्‍तद् => दु:स्थितिः+तद् समस्‍तेऽप्‍यापणे => समस्‍ते+अपि+आपणे रसातलमेव => रसातलम्+एव नात्र => न+अत्र ततश्च => ततः+च बुद्धिमल्‍लमाहूय => बुद्धिमल्‍लम्+आहूय मन्‍त्रणामारेभे। => मन्‍त्रणाम्+आरेभे। सोऽपि => सः+अपि दैवज्ञोऽस्मिन् => दैवज्ञः+अस्मिन् विषयेऽवश्‍यं => विषये+अवश्‍यम् शुभाशुभत्‍वमाकलय्य => शुभाशुभत्‍वम्+आकलय्य कमप्‍युपायं => कमपि+उपायम् स्‍वीकृतिमवाप्‍य => स्‍वीकृतिम्+अवाप्‍य श्रेष्ठिसम्‍मुखमानीतवान्। => श्रेष्ठिसम्‍मुखम्+आनीतवान्। तज्‍जन्‍मपत्रिकां विमृशन् => तज्‍जन्‍मपत्रिकाम्+ विमृशन् दैवज्ञो भणितवान् => दैवज्ञः+ भणितवान् धनेशो गुरुर्लाभस्‍थाने => धनेशः+ गुरुः+लाभस्‍थाने गुरुर्लाभस्‍थाने => गुरुः+लाभस्‍थाने मकरराशिस्‍थो नीचत्‍वमावहति। => मकरराशिस्‍थः+ नीचत्‍वम्+आवहति। नीचत्‍वमावहति। => नीचत्‍वम्+आवहति। व्‍ययेशश्च => व्‍ययेशः+च व्‍ययातिरेकं => व्‍ययातिः+एकम् संकेतयतीति। => संकेतयति+इति। “कोऽप्‍युपाय => “कोऽपि+उपायः एतयोर्ग्रहयो: => एतयोः+ग्रहयो: श्रुत्‍वैतत् => श्रुत्‍वा+एतत् देहान्निसर्तुमिव => देहान्+निसर्तुम्+इव वार्तामपि => वार्ताम्+अपि श्रोतुमियेष। => श्रोतुम्+इयेष। यन्‍नान्‍य: => यत्+अन्‍य: ब्राह्मणभोजनमन्‍तरा => ब्राह्मणभोजनम्+अन्‍तरा एवं संचिन्‍त्‍य => एवम्+ संचिन्‍त्‍य स नैजं => सः+ नैजम्+ नैजं व्‍यवस्‍थापकमादिदेश- => नैजम्+ व्‍यवस्‍थापकम्+आदिदेश- व्‍यवस्‍थापकमादिदेश- => व्‍यवस्‍थापकम्+आदिदेश- कृशतनुरर्द्धबुभुक्षितो => कृशतनुः+अर्द्धबुभुक्षितः केवलमेकाकी => केवलम्+एकाकी तदङ्गुलिधरस्‍तेन => तदङ्गुलिधरः+तेन साकमागच्‍छेदिति => साकम्+आगच्‍छेत्+इति भूसुरमन्‍वेष्टुं => भूसुरम्+अन्‍वेष्टुम् नैतत् => न+एतत् सुगममासीत्, => सुगमम्+आसीत्, सर्वेऽपि => सर्वे+अपि महाप्राणास्‍तुन्दिला: => महाप्राणाः+तुन्दिला: पीवराश्च => पीवराः+च दृष्टिपथमायाता:। => दृष्टिपथम्+आयाता:। इवाऽदृश्‍यन्‍त। => इव+अदृश्‍यन्‍त। एको विप्रवरस्‍तु => एकः+ विप्रवरः+तु विप्रवरस्‍तु => विप्रवरः+तु स्‍पष्टं पृष्टवान् => स्पष्टम्+ पृष्टवान् “किं श्‍वः => “किम्+ श्‍वः भूयसीति => भूयसि+इति नात्र => न+अत्र किन्‍नु => किम्+नु सत्‍यमेतत्?” => सत्‍यम्+एतत्?” श्रुत्‍वैतद् => श्रुत्‍वा+एतत् व्‍यवस्‍थपक-महोदयेनानुमितं => व्‍यवस्‍थपकमहोदयेन+अनुमितम् यत्तदीया: => यत्+तदीया: केवलमब्राह्मण्‍यं => केवलम्+अब्राह्मण्‍यम् निर्वसनत्‍वमिवानयति। => निर्वसनत्‍वम्+इव+आनयति। विप्रस्‍तु => विप्रः+तु निश्चित्‍यैतत् => निश्चित्‍य+एतत् यावदितस्‍तत: => यावत्+इतस्‍तत: साक्षात्‍कृत:। => साक्षात्+कृत:। कथमपि => कथम्+अपि दीर्घमुच्‍छ्वसता => दीर्घम्+उच्‍छ्वसता “विप्रोऽसि?” => “विप्रः+असि?” समायातोऽसि?” => समायातः+असि?” अत्रत्‍योऽहम्। => अत्रत्‍यः+अहम्। साम्‍प्रतमेकाकी => साम्‍प्रतम्+एकाकी साम्‍प्रतमेव => साम्‍प्रतम्+एव मातुर्निधनं => मातुः+निधनम् पवनसेवनेनापि => पवनसेवनेन+अपि तृप्तिमनुभवामि। => तृप्तिम्+अनुभवामि। कदाचिच्‍च => कदाचित्+च श्रेष्ठिजनानुकम्‍पया => श्रेष्ठिजनान्+अकम्‍पया प्राप्तेनाहारेण => प्राप्तेन+आहारेण तदसंभाव्‍यमिति => तदसंभाव्‍यम्+इति सर्वथैवोपयुक्त => सर्वथा+एव+उपयुक्तः प्रतिगुरुवासरमेकं => प्रतिगुरुवासरम्+एकम् भोजयितुमिच्‍छति। => भोजयितुम्+इच्‍छति। भवन्‍तमङ्गीकरिष्‍यति, => भवन्‍तम्+अङ्गीकरिष्‍यति, क्षन्‍तव्‍योऽयं => क्षन्‍तव्‍यः+अयम् विचारितं - => विचारितम्+ - गमनं न => गमनम्+ न अंगीकरणं भविष्‍यति => अंगीकरणम्+ भविष्‍यति शोभनमेव => शोभनम्+एव एवं स => एवम्+ सः+ स व्‍यवस्‍थापकेन => सः+ व्‍यवस्‍थापकेन साकं श्रेष्ठिगृहं => साकम्+ श्रेष्ठिगृहम्+ श्रेष्ठिगृहं प्रति => श्रेष्ठिगृहम्+ प्रति सर्वमपि => सर्वम्+अपि वृत्तजातं संश्रावितं => वृत्तजातम्+ संश्रावितम्+ संश्रावितं निगदितञ्च => संश्रावितम्+ निगदितम्+च निगदितञ्च => निगदितम्+च “स्‍वयमेव => “स्‍वयम्+एव विप्रवरं प्रत्‍यक्षं => विप्रवरम्+ प्रत्‍यक्षम्+ प्रत्‍यक्षं कृत्‍वा => प्रत्‍यक्षम्+ कृत्‍वा निमन्‍त्र्यतां श्‍वो => निमन्‍त्र्यताम्+ श्‍वः आकर्ण्‍यैतत् => आकर्ण्‍य+एतत् सर्वमाभाणकं सुचिरं => सर्वम्+आभाणकम्+ सुचिरम्+ सुचिरं निर्वर्ण्य => सुचिरम्+ निर्वर्ण्य स विप्रवर:। => सः+ विप्रवर:। ओमित्‍युक्‍तवति => ओम्+इति+उक्‍तवति परमसन्‍तोषमिवान्‍वबभूवु: => परम्+असन्‍तोषम्+इव+अन्‍वबभूवु: कपर्दिमल्‍लश्च। => कपर्दिमल्‍लः+च। ततश्च => ततः+च स श्रेष्ठी => सः+ श्रेष्ठी स्‍वीयां भार्यां => स्‍वीयाम्+ भार्याम्+ भार्यां समाहूय => भार्याम्+ समाहूय गुरुवासरोऽस्ति। => गुरुवासरः+अस्ति। भाण्‍डारगृहादावश्‍यकानि => भाण्‍डारगृहात्+आवश्‍यकानि “कियन्‍मात्रायां => “कियत्+मात्रायाम् “किमेष: => “किम्+एष: प्रथमोऽवसरस्‍तव => प्रथमः+अवसरः+तव किमद्यैव => किम्+अद्यैव कृशकायोऽसौ => कृशकायः+असौ नाधिकमत्‍स्‍यति। => न+अधिकम्+अत्‍स्‍यति। कोऽप्‍यन्‍यो => कोऽपि+अन्‍यः “परदृष्टिस्‍पर्शनेनोच्छिष्टमिव => “परदृष्टिस्‍पर्शनेन+उच्छिष्टम्+इव सर्वमेव => सर्वम्+एव कथमेते => कथम्+एते भोजनान्निवारणीया:?” => भोजनात्+निवारणीया:?” अलं विवदितेन। => अलम्+ विवदितेन। श्रोतुमिच्‍छामि => श्रोतुम्+इच्‍छामि विप्रविसर्जनानन्‍तरमेव => विप्रविसर्जनानन्‍तरम्+एव गृहसदस्‍यैर्भोक्‍तव्‍यम्। => गृहसदस्‍यैः+भोक्‍तव्‍यम्। परलोकं गन्‍तेति => परलोकम्+ गन्‍ता+इति गन्‍तेति => गन्‍ता+इति ततस्‍तु => ततः+तु मौनधारणमेवोचितं => मौनधारणम्+एवोचितम् अन्‍याश्च => अन्‍याः+च पुत्रवध्‍वोऽपि => पुत्रवध्‍वः+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि शिशवश्‍चकित-चकिता => शिशवः+चकितचकिता सुमधुरान्‍नस्‍य => सुमधुरात्+अस्‍य दर्शनमपि => दर्शनम्+अपि कृतमिति => कृतम्+इति रसक्षरणमप्‍यासरब्‍धम्। => रसक्षरणम्+अपि+आरब्‍धम्। व्‍यापृताऽजायत। => व्‍यापृता+अजायत। त्‍वरातिरेकं => त्‍वरातिः+एकम् तत्राऽऽगत: => तत्र+आगत: तदाऽऽवृत्तां => तदा+आवृत्ताम् निरीक्ष्‍यैव => निरीक्ष्‍य+एव भृकुटिर्वक्रतामापेदे। => भृकुटिः+वक्रताम्+आपेदे। दूरस्‍थानपि => दूरस्‍थान्+अपि पलायनमेव => पलायनम्+एव तदैव => तदा+एव ज्ञातं यत् => ज्ञातम्+ यत् निमन्त्रितो विप्रवर: => निमन्त्रितः+ विप्रवर: ततस्‍तु => ततः+तु स विप्रवरो => सः+ विप्रवरः+ विप्रवरो गृहान्‍त: => विप्रवरः+ गृहान्‍त: आसनं च => आसनम्+ च गृहीतुमभ्‍यर्थित:। => गृहीतुम्+अभ्‍यर्थित:। सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव विस्‍मयमाजगाम, => विस्‍मयम्+अजगाम, सर्वं निरीक्ष्‍य => सर्वम्+ निरीक्ष्‍य कथं तावत् => कथम्+ तावत् निखिलैव => निखिला+एव युगपदेव => युगपत्+एव समानेतव्‍यमासीत्। => समानेतव्‍यम्+आसीत्। तथैवोपस्‍थापनीयम्। => तथैव+उपस्‍थापनीयम्। अहमेव => अहम्+एव विप्रवरस्‍तु => विप्रवरः+तु ततश्च => ततः+च घृतप्‍लुतानपूपान्, => घृतप्‍लुतान्+अपूपान्, परतश्च => परतः+च इवालक्षित:। => इव+अलक्षित:। वारं वारं => वारम्+ वारम्+ वारं प्रपूरितापि => वारम्+ प्रपूरिता+अपि प्रपूरितापि => प्रपूरिता+अपि भूसुरस्‍तु => भूसुरः+तु स्‍पर्शनमेव => स्‍पर्शनम्+एव नाचरितम्। => न+आचरितम्। लावण्‍यमयान्नभक्षणे => लावण्‍यमयात्+अभक्षणे यत्किमपि => यत्+किमपि तत्तु => तत्+तु केवलमनेन => केवलम्+अनेन साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि पुनरेष => पुनः+एषः इवाऽऽभाति। => इव+आभाति। व्‍यवस्‍थापकेनेति => व्‍यवस्‍थापकेन+इति तमपि => तम्+अपि नायमवसरो भर्त्‍सनस्‍य। => न+अयम्+अवसरः+ भर्त्‍सनस्‍य। उपायश्चिन्‍त्‍यतां, => उपायः+चिन्‍त्‍यताम्, नालम्‍बयेत्। => न+आलम्‍बयेत्। सोऽयं => सः+अयम् शेखावाटी-जनपदस्‍याऽऽभाति। => शेखावाटीजनपदस्‍य+आभाति। अतश्चेत् => अतः+चेत् श्रेष्ठिनीमाह => श्रेष्ठिनीम्+आह त्वं वस्‍तुत: => त्वम्+ वस्‍तुत: अन्‍वर्थनामासि। => अन्‍वर्थनाम्+असि। साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पर्पटद्वयमानीतवती, => पर्पटद्वयम्+आनीतवती, तयोर्पर्यवेषणं => तयोः+पर्यवेषणम् चावलोकितौ => च+अवलोकितौ ततश्च => ततः+च श्रेष्ठिवर्यस्‍तु => श्रेष्ठिवर्यः+तु अकस्‍मादुच्छिष्ट => अकस्‍मात्+उच्छिष्ट हस्‍ताभ्‍यामेव => हस्‍ताभ्‍याम्+एव किमेतत् => किम्+एतत् भवन्‍तस्‍तु => भवन्‍तः+तु कथमाचर्यते => कथम्+आचर्यते “त्रिकालज्ञोऽसि => “त्रिकालज्ञः+असि नात्र => न+अत्र कथमिति => कथम्+इति सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि वारं वारं => वारम्+ वारम्+ वारं सानुनयं => वारम्+ सानुनयम्+ सानुनयं सप्रश्रयं => सानुनयम्+ सप्रश्रयम्+ सप्रश्रयं पृष्ट: => सप्रश्रयम्+ पृष्ट: स विप्रवर: => सः+ विप्रवर: एतत्तु => एतत्+तु रहस्‍यमेव। => रहस्‍यम्+एव। समस्‍तेऽपि => समस्‍ते+अपि रहस्‍यज्ञानेनाहं => रहस्‍यज्ञानेन+अहम् नात्र => न+अत्र मनागपि => मनाग्+अपि लेशमात्रमप्‍यलीकम्। => लेशमात्रम्+अपि+अलीकम्। यन्‍मह्यं => यत्+मह्यम् तत्‍सर्वमपि => तत्‍सर्वम्+अपि अतश्च => अतः+च पर्पटद्वयं गृह्णामीति’ => पर्पटद्वयम्+ गृह्णामि+इति’ गृह्णामीति’ => गृह्णामि+इति’ मदुक्तिं विनैव => मदुक्तिम्+ विना+एव विनैव => विना+एव पर्यवेषणं कृतमिति => पर्यवेषणम्+ कृतम्+इति कृतमिति => कृतम्+इति मयाऽनुभूतं- => मया+अनुभूतम्+- “त्‍वं तु => “त्‍वम्+ तु साक्षान्‍महेश्वरोऽसि।” => साक्षान्‍महेश्वरः+असि।” पदोपसंग्रहणकारणं विबुध्‍य => पादोपसंग्रहणकारणम्+ विबुध्‍य क्षणमपि => क्षणम्+अपि स्‍थातुं प्रभु:। => स्‍थातुम्+ प्रभु:। शयनमालभ्‍य => शयनम्+आलभ्‍य विप्रवरस्‍तु => विप्रवरः+तु तत्रैवार्द्धभोजनं => तत्रैव+अर्द्धभोजनम् आसनमध्‍यास्‍ते। => आसनम्+अध्‍यास्‍ते। नास्ति => न+अस्ति आगतास्मि। => आगता+अस्मि। श्वसुर-महाभागस्‍याग्रे => श्वसुरमहाभागस्‍य+अग्रे जलमानयनमेव => जलम्+आनयनम्+एव श्रेष्ठं स्‍यात्।” => श्रेष्ठम्+ स्‍यात्।" जलग्रहणानन्‍तरमपि => जलग्रहणानन्‍तरम्+अपि जलमानयने => जलम्+आनयने इतस्‍तावत् => इतः+तावत् कठिनतरास्ति” => कठिनतरा+अस्ति” रघुनाथोऽब्रवीत्। => रघुनाथः+अब्रवीत्। मृत्तिकाकूपस्‍तु => मृत्तिकाकूपः+तु भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। निकटमेव => निकटम्+एव स्‍वतन्‍त्रतायाश्‍चतुर्दशाब्‍द्यानन्‍तरमपि => स्‍वतन्‍त्रतायाः+चतुर्दशाब्‍द्यानन्‍तरम्+अपि ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् दक्षिणायाञ्च => दक्षिणायाम्+च अखिलेऽस्मिन् => अखिले+अस्मिन् नासीत्, => न+आसीत्, अवश्‍यमेवासीत् => अवश्‍यम्+एव+आसीत् जानेऽस्मिन् => जाने+अस्मिन् वृद्धभुजयोरपि => वृद्धभुजयोः+अपि प्रातररुणोदयकाल => प्रातः+अरुणोदयकालः तत्रागत्‍य => तत्र+आगत्‍य इदं किं => इदम्+ किम् अभिहतमेतादृशं => अभिहतम्+एतादृशम् भणितमिदं => भणितम्+इदम् जनैर्यदा => जनैः+यदा वृद्धरामनाथस्‍योत्‍साह: => वृद्धरामनाथस्‍य+उत्‍साह: दृष्टस्‍तदा => दृष्टः+तदा तेऽपि => ते+अपि परिणामोऽयं => परिणामः+अयम् समागतो यत् => समागतः+ यत् परिणामोऽमिलत्। => परिणामः+अमिलत्। नाभवत्। => न+अभवत्। प्रतीक्षापि => प्रतीक्षा+अपि नापेक्षिता। => न+अपेक्षिता। यावत्तु => यावत्+तु जलमपि => जलम्+अपि मधुरतरमासीत्। => मधुरतरम्+आसीत्। कूपेऽस्मिन् => कूपे+अस्मिन् जलमुपरि => जलम्+उपरि शवस्‍तरति। => शवः+तरति। तस्‍मादेव => तस्‍मात्+एव कोलाहलोऽभवत् => कोलाहलः+अभवत् किञ्चित्कालपर्यन्‍तं => किञ्चित्+कालपर्यन्‍तम् कूपादेव => कूपात्+एव ग्राह्यमस्ति, => ग्राह्यम्+अस्ति, धर्मस्‍तदा। => धर्मः+तदा। भेदोऽयं => भेदः+अयम् स्‍वच्‍छीकरणमपि => स्‍वच्‍छीकरणम्+अपि हरिजनैर्विहितम्। => हरिजनैः+विहितम्। दिवसेऽकस्‍मात् => दिवसे+अकस्‍मात् प्रस्‍तरपतनप्रारब्‍धमभूत्। => प्रस्‍तरपतनप्रारब्‍धम्+अभूत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव शिवरामोऽपि => शिवरामः+अपि विकृतिस्‍स्‍यात् => विकृतिः+स्यात् तस्‍मादेव => तस्‍मात्+एव अपक्‍वोऽयं => अपक्‍वः+अयम् प्रसन्‍नोऽभूत्। => प्रसन्‍नः+अभूत्। कल्‍याणोऽवदत् => कल्‍याणः+अवदत् कूपोऽपि => कूपः+अपि कृतमिदं स्‍पष्टं => कृतम्+इदम्+ स्पष्टम्+ स्‍पष्टं रघुवीरेण। => स्पष्टम्+ रघुवीरेण। तर्जनीं समुत्‍थाय => तर्जनीम्+ समुत्‍थाय तदैव => तदा+एव तेषां कूपस्‍य => तेषाम्+ कूपस्‍य रामनाथेऽनुभवस्‍याधारे => रामनाथे+अनुभवस्‍याधारे गान्धिमहोदयोऽपि => गान्धिमहोदयः+अपि नाभवत्, => न+अभवत्, अस्‍माभिर्निर्वाचनाधिकारेण => अस्‍माभिः+निर्वाचनाधिकारेण नूनमेव => नूनम्+एव नावगच्‍छन्ति => न+अवगच्‍छन्ति सत्‍यमासीत्। => सत्‍यम्+आसीत्। सोऽपि => सः+अपि सर्वास्‍पृश्‍यवर्गस्‍तत्रैव => सर्वास्‍पृश्‍यवर्गः+तत्रैव रामनाथस्‍तदा => रामनाथः+तदा “निर्धनानामपि => “निर्धनानाम्+अपि क्रीयतामेव।” => क्रीयताम्+एव। इदमेव => इदम्+एव सरलं साधनम्।” => सरलम्+ साधनम्। साकारतां समागच्‍छत्। => साकारताम्+ समागच्‍छत्। अनुगामिभिरपि => अनुगामिभिः+अपि कृतमेव। => कृतम्+एव। सवर्णैर्यदा => सवर्णैः+यदा प्रधानत एकाधिकशतं => प्रधानतः+ एकाधिकशतम्+ एकाधिकशतं रूप्‍यकाणि => एकाधिकशतम्+ रूप्‍यकाणि नास्ति।” => न+अस्ति।” निर्वाचनकालोऽपि => निर्वाचनकालः+अपि आपत्तिकाल एव => आपत्तिकालः+ एव अतस्‍तदा => अतः+तदा मर्यादानाशोऽपि => मर्यादानाशः+अपि धर्म एव => धर्मः+ एव परमं दैवतं => परमम्+ दैवतम्+ दैवतं पति: => दैवतम्+ पति: पूर्वं यदाऽहं => पूर्वम्+ यदा+अहम्+ यदाऽहं प्रात:काले => यदा+अहम्+ प्रात:काले द्वारं प्रति => द्वारम्+ प्रति धूम्रवर्तुलानुद्वमन्‍ती => धूम्रवर्तुलान्+उद्वमन्‍ती पुरुषाकृतिरेका => पुरुषाकृतिः+एका तामाकृतिं दृष्ट्वा => ताम्+आकृतिम्+ दृष्ट्वा समग्रमपि => समग्रम्+अपि पातोत्‍पातात्‍मकं असामान्‍यं => पातोत्पातात्‍मकम्+ असामान्‍यम्+ असामान्‍यं जीवनवृत्तं => असामान्‍यम्+ जीवनवृत्तम्+ जीवनवृत्तं चलचित्रमिव => जीवनवृत्तम्+ चलचित्रम्+इव चलचित्रमिव => चलचित्रम्+इव साकारं जातम्। => साकारम्+ जातम्। आसीदसौ => आसीत्+असौ वृक्षसेचनकं परित्‍यज्‍य => वृक्षसेचनकम्+ परित्‍यज्‍य शल्‍यमिव => शल्‍यम्+इव व्‍यक्तित्‍वं कर्तृत्‍वं => व्‍यक्तित्‍वम्+ कर्तृत्‍वम्+ कर्तृत्‍वं च => कर्तृत्‍वम्+ च अभिव्‍यञ्जयितुं मन: => अभिव्‍यञ्जयितुम्+ मन: विवशं जातम्। => विवशम्+ जातम्। पादपच्‍छायायां लेखिन्‍या => पादपच्‍छायायाम्+ लेखिन्‍या आरोपितं तत् => आरोपितम्+ तत् पितुर्गृहस्‍य => पितुः+गृहस्‍य नूतनमेकं => नूतनम्+एकम् यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य एकमेव => एकम्+एव कुतूहलमासीत् => कुतूहलम्+आसीत् अस्‍माकमियमाशा => अस्‍माकम्+इयम्+आशा नाऽतिदूरवर्तिनी => न+अतिदूरवर्तिनी यदाऽहं => यदा+अहम् चन्‍द्रबिम्‍बमवतरितमिव => चन्‍द्रबिम्‍बम्+अवतरितम्+इव कञ्चित्कालं => कञ्चित्+कालम् तामपश्‍यम्। => ताम्+अपश्‍यम्। एतत्‍पूर्वं => एतत्+पूर्वम् कदाऽपि => कदा+अपि दृष्टमात्रायास्‍तस्‍या => दृष्टमात्रायाः+तस्‍या परिचयमवगन्‍तुं => परिचयम्+अवगन्‍तुम् केयम्? => का+इयम्? इयमागता? => इयम्+आगता? कथञ्चिद्दिनं => कथञ्चित्+दिनम् यदाऽहं समवयस्‍कै: => यदा+अहम्+ समवयस्‍कै: तदैव => तदा+एव नूपुररणनध्‍वनिरुदतिष्ठत्। => नूपुररणनध्‍वनिः+उदतिष्ठत्। मनोरथानां भूमि: => मनोरथानाम्+ भूमि: स्थितायास्‍तस्‍या => स्थितायाः+तस्‍या मृगीव => मृगी+इव किम्‍बहुना => किम्+बहुना शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव स्‍थानान्‍तरणमेव => स्‍थानान्‍तरणम्+एव जयपुरागमनकारणमभवत्। => जयपुरागमनकारणम्+अभवत्। साक्षालक्ष्‍मीव => साक्षात्+लक्ष्‍मी+इव समेऽपि => समे+अपि रूपशील-गुणैराकृष्टा => रूपशीलगुणैः+आकृष्टा आपूरितमासीत्। => आपूरितम्+आसीत्। तयोर्गृहं => तयोः+गृहम् स्‍वर्गमिव => स्‍वर्गम्+इव समेऽपि => समे+अपि सत्‍स्‍वपि => सत्सु+अपि शून्‍यमपश्‍यम्। => शून्‍यम्+अपश्‍यम्। गमनानन्‍तरपि => गमनानन्‍तरम्+अपि किञ्चित्कालं => किञ्चित्+कालम् दूरादेव => दूरात्+एव भीतेव => भीता+एव दर्शनमासीत्। => दर्शनम्+आसीत्। भयहेतुश्चासीत्। => भयहेतुः+च+आसीत्। रूपहीनामकरोत्। => रूपहीनाम्+अकरोत्। कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि पदमेकमचलत् => पदम्+एकम्+अचलत् अनिच्‍छन्‍त्‍यपि => अनिच्‍छन्ति+अपि प्राप्‍यापि => प्राप्‍य+अपि सिसाधयितुभिर्जनै: => सिसाधयितुभिः+जनै: गृहाद्वहि: => गृहात्+बहि: गृहमागत्‍य => गृहम्+आगत्‍य द्रष्टुमैच्‍छत्। => द्रष्टुम्+ऐच्‍छत्। निर्यातुमियेष। => निर्यातुम्+इयेष। मौनमेव => मौनम्+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि मौनमवलम्‍ब्‍य => मौनम्+अवलम्‍ब्‍य अथैवं => अथ+एवम् पुत्रमेकं => पुत्रम्+एकम् गृहं छद्मवेशेन => गृहम्+ छद्मवेशेन तैश्च => तैः+च समग्रमपि => समग्रम्+अपि सकलाऽपि => सकला+अपि दृष्ट्वापि => दृष्ट्वा+अपि नाचेष्टत। => न+अचेष्टत। गृहमपि => गृहम्+अपि सत्‍यमिदं => सत्‍यम्+इदम् शोकसागरादुन्‍ममज्‍ज। => शोकसागरात्+उन्‍ममज्‍ज। कर्तुमुद्यता => कर्तुम्+उद्यता यत्किञ्चिद् => यत्+किञ्चिद् धनमप्राप्नोत्, => धनम्+अप्राप्नोत्, पोषणमकरोत्। => पोषणम्+अकरोत्। प्रखरमातपं => प्रखरम्+आतपम् गृहाद्गृहं => गृहात्+गृहम् बहिरासम्, => बहिः+आसम्, म्‍लानकुसुमवल्‍लरीव => म्‍लानकुसुमवल्‍लरी+इव सैव => सा+एव बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य रुदित्‍वैव => रुदित्‍वा+एव शान्तिर्लब्‍धा। => शान्तिः+लब्‍धा। अधुनाऽपि => अधुना+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि गहावस्थित: => गृहौ+अस्थित: धनैर्वा => धनैः+वा स्‍त्रीणामार्यस्‍वभावानां => स्‍त्रीणाम्+आर्यस्‍वभावानाम् भजन्‍तीव => भजन्‍ती+इव बालवैधव्‍यपीडिताऽऽसीत्? => बालवैधव्‍यपीडिता+आसीत्? पुत्रद्वयातिरिक्तमेका => पुत्रद्वयातिरिक्तम्+एका कन्‍याऽपि => कन्‍या+अपि तद्गृहेऽवसन्। => तद्गृहे+अवसन्। वस्‍तुतस्‍तस्‍या: => वस्‍तुतः+तस्‍या: गौणत्‍वमेव => गौणत्‍वम्+एव इत्‍येव => इति+एव कार्यवशात्तामेवाऽऽकारयामासु:। => कार्यवशात्+ताम्+एव+आकारयामासु:। कर्मसाधनसमक्षमत्‍वमेव => कर्मसाधनसमक्षमत्‍वम्+एव कर्मणेऽपि => कर्मणे+अपि नापेक्षते => न+अपेक्षते नैतच्चिन्‍तनीयं => न+एतत्+चिन्‍तनीयम् सर्वथैवाऽकर्मण्‍यभूत => सर्वथा+एव+अकर्मणि+अभूत त्‍वेतद् => तु+एतद् सर्वदैव => सर्वदा+एव तामाकारयन्‍तोऽभ्‍यस्‍ता => ताम्+आकारयन्‍तः+अभ्‍यस्‍ता आह्वानाऽऽमन्‍त्रणनिमन्‍त्रणमस्‍वीकुर्वन्‍ती, => आह्वानाऽऽमन्‍त्रणनिमन्‍त्रणम्+अस्‍वीकुर्वन्‍ती, कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि प्रहृष्टाकृतिमाभालयन्‍ती => प्रहृष्टाकृतिम्+आभालयन्‍ती किमप्‍यभिधानं => किमपि+अभिधानम् इत्‍यनेन => इति+अनेन नाम्‍नैव => नाम्‍ना+एव इत्‍यभिधानगतमनादरं => इति+अभिधानगतम्+अनादरम् चाऽऽभालयितुमक्षमैवासीत्। => च+आभालयितुम्+अक्षमा+एव+आसीत्। कस्‍तावन्नाम्‍नैव => कः+तावत्+नाम्‍ना+एव व्‍यक्तेस्‍तु => व्‍यक्तेः+तु कर्मकौशलमेव => कर्मकौशलम्+एव दृष्टिपथमवतरति। => दृष्टिपथम्+अवतरति। वर्णनामेवातिशेते। => वर्णनाम्+एव+अतिशेते। स्‍याच्‍चेत्‍कस्‍यापि => स्‍यात्+चेत्+कस्यापि प्रसू‍तिकार्यं, => प्रसू‍तिकार्यम्+, सर्वमेव => सर्वम्+एव कार्यमधिगृह्णाति => कार्यम्+अधिगृह्णाति काऽपि => का+अपि तदुपस्थितावाजगाम। => तदुपस्थितौ+अजगाम। तयैव => तया+एव नान्‍येन => न+अन्‍येन प्रसूतिगृहेऽन्यप्रवेशोऽपि => प्रसूतिगृहे+अन्यप्रवेशः+अपि रोटिकाद्वयमेव => रोटिकाद्वयम्+एव चान्‍यस्‍य => च+अन्‍यस्‍य सर्वैरेव => सर्वैः+एव चामन्‍त्रणनिमन्‍त्रणं => च+आमन्‍त्रणनिमन्‍त्रणम् कदाप्‍याजगाम। => कदापि+आजगाम। यदाऽऽयाति, => यदा+आयाति, चक्षूंष्‍येव => चक्षूंषि+एव तच्चरणयोरवपातमिव => तच्चरणयोः+अवपातम्+इव क्षणायाऽपि => क्षणाया+अपि साम्‍प्रतमेतत् => साम्‍प्रतम्+एतत् ततश्चाऽन्‍यत् => ततः+च+अन्‍यत् निर्मितस्‍तदीयो => निर्मितः+तदीयः पञ्चाशदुत्तरं => पञ्चाशत्+उत्तरम् तदीयमायु:, => तदीयम्+आयु:, वार्तैव => वार्ता+एव कृतेऽपि => कृते+अपि सर्वथैवाऽपराजेयाऽऽसीत्। => सर्वथा+एव+अपराजेया+आसीत्। यत्‍कार्यं => यत्+कार्यम् तस्‍यास्‍त्‍वागमनमेव => तस्‍याः+त्व+आगमनम्+एव स्‍वेच्‍छाधृतमासीत्। => स्‍वेच्‍छाधृतम्+आसीत्। दायित्‍वमासीत्। => दायित्‍वम्+आसीत्। कस्मिंश्चिदप्‍यायोजने => कस्मिंश्चित्+अपि+आयोजने नासीत्। => न+आसीत्। कार्यसंपादनार्थमाह्वयते => कार्यसंपादनार्थम्+आह्वयते स्‍वगृहेऽपि => स्‍वगृहे+अपि क्षुद्रमपि => क्षुद्रम्+अपि कर्तव्‍यबोधेनैव => कर्तव्‍यबोधेन+एव वेत्‍यपि => वेति+अपि सर्वथैवाऽज्ञातमासीत्। => सर्वथा+एव+अज्ञातम्+आसीत्। तत्तु => तत्+तु स्‍वेच्‍छाधृतमिति => स्‍वेच्‍छाधृतम्+इति पुनरागमनस्‍य => पुनः+आगमनस्‍य संपुष्टिरिव => संपुष्टिः+इव केनाप्‍येकेन => केनापि+एकेन कार्यसम्‍पादनमेव => कार्यसम्‍पादनम्+एव रोटिकाद्वयमेव => रोटिकाद्वयम्+एव यत्किंचिदपि => यत्+किञ्चित्+अपि अपरितोषस्‍योपालंभस्‍य => अपरितोषस्‍य+उपालंभस्य नागच्‍छन्ति => न+आगच्‍छन्ति सुखमिति => सुखम्+इति प्रतिबिम्बितमासीत्। => प्रतिबिम्बितम्+आसीत्। कदाप्‍यारोपिता, => कदापि+आरोपिता, चाशंकिता। => च+आशंकिता। आरक्षिजनैरपि => आरक्षिजनैः+अपि जनास्‍तस्‍या => जनाः+तस्‍या निष्‍कलङ्कमिति => निष्‍कलङ्कम्+इति निष्‍क्रमन्‍त्‍यास्‍तस्‍या => निष्‍क्रमन्‍त्‍याः+तस्‍या दृष्टिपातमावश्‍यकमासीत्। => दृष्टिपातम्+आवश्‍यकम्+आसीत्। प्रातरेव => प्रातः+एव जनास्‍तद्गृहं => जनाः+तद्गृहम् वाऽयतन्‍त, => वा+अयतन्‍त, अनाहूतास्‍तेऽतिक्रमणकर्तार => अनाहूताः+ते+अतिक्रमणकर्तारः यास्‍यन्‍तीति => यास्‍यन्‍ति+इति निश्चितमासीत्। => निश्चितम्+आसीत्। शनैर्बालकबालिकाभिरानीतो => शनैः+बालकबालिकाभिः+आरानीतः संरक्षितमासीत् => संरक्षितम्+आसीत् एकस्‍योपधानस्‍याधस्‍तात्। => एकस्‍य+उपधानस्‍य+अधस्‍तात्। तच्‍च => तत्+च नोपलभ्‍यते। => न+उपलभ्‍यते। यदेतत् => यत्+एतत् केनाप्‍यन्‍येन => केनापि+अन्‍येन जनेनाऽपितु => जनेन+अपितु विहितमिति। => विहितम्+इति। क्रन्‍दनपुर:सरमेनमारोपं => क्रन्‍दनपुर:सरम्+एनम्+आरोपम् सर्वथैव => सर्वथा+एव पुत्रश्च => पुत्रः+च मातरमेवाऽपराधिनीति => मातरम्+एव+अपराधिनी+इति श्रुत्‍वैतद् => श्रुत्‍वा+एतद् कथमेतत् => कथम्+एतत् संप्रवृत्तेति => संप्रवृत्ता+इति सन्‍नद्धास्‍ते। => सन्‍नद्धाः+ते। पुत्रवधूश्च => पुत्रवधूः+च तामपराधिनीति => ताम्+अपराधिनी+इति सन्‍देहस्‍तु => सन्‍देहः+तु जनास्‍तत्रासन्, => जनाः+तत्र+आसन्, तेऽप्‍यतिक्रमणदोषभयाद् => ते+अपि+अतिक्रमणदोषभयाद् मौनमेव => मौनम्+एव नाऽऽयात:। => न+आयात:। स्‍वरेणाऽऽरोपप्रत्‍यारोपादिभि: => स्‍वरेण+आरोपप्रत्‍यारोपादिभि: क्रन्‍दनाऽऽक्रन्‍दनध्‍वनिर्वृद्धिमेव => क्रन्‍दनाऽऽक्रन्‍दनध्‍वनिः+वृद्धिम्+एव पराजितेव => पराजिता+एव बहिरागता। => बहिः+आगता। गृहद्वारान्निष्‍क्रम्‍य => गृहद्वारात्+निष्‍क्रम्‍य नैकमपि => नैकम्+अपि भृशमिच्‍छन्‍नपि => भृशम्+इच्‍छन्+अपि समग्रमेव => समग्रम्+एव सर्वथैवाऽसंपृक्तो => सर्वथा+एव+असंपृक्तः नैतत्तयाऽनुमितमासीत्। => न+एतत्+तया+अनुमितम्+आसीत्। सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव तामपराधिनीति => ताम्+अपराधिनी+इति यद्येवं, => यत्+एवम्, सेवाभावनयाऽपि => सेवाभावनया+अपि करणीयमिति => करणीयम्+इति छायाऽपि => छाया+अपि नाऽदृश्‍यत। => न+अदृश्‍यत। पानीयमपि => पानीयम्+अपि क्षमेति => क्षमा+इति पिप्‍पलस्‍याध: => पिप्‍पलस्‍य+अध: शनैरपराह्णे => शनैः+अपराह्णे सांत्‍वयितुमपि => सांत्‍वयितुम्+अपि कोऽप्‍याजगाम। => कोऽपि+आजगाम। शमयितुमियेष। => शमयितुम्+इयेष। खिन्‍नत्‍वमनुबभूवेति => खिन्‍नत्‍वम्+अनुबभूवा+इति सर्वथैव => सर्वथा+एव ओष्ठयोरपि => ओष्ठयोः+अपि शुष्‍कताऽऽजगाम। => शुष्‍कता+आजगाम। आर्द्रताऽपि => आर्द्रता+अपि तदैव => तदा+एव दृष्टं पक्षिपिपासाशमनाय => दृष्टम्+ पक्षिपिपासाशमनाय संरक्षितमेकमर्धघटकाकारं मृत्तिकापात्रम्, => संरक्षितम्+एकम्+अर्धघटकाकारम्+ मृत्तिकापात्रम्, प्रतिदिनं दयाभावनया => प्रतिदिनम्+ दयाभावनया संप्रेरिता जना: => संप्रेरिताः+ जना: जलनिवेशं विदधति => जलनिवेशम्+ विदधति पात्राच्‍च => पात्रात्+च त्‍वकल्‍पनीयैवासीत्। => त्‍वकल्‍पनीया+एव+आसीत्। कथमवशिष्टमि‍ति => कथम्+अवशिष्टम्+इति तत्राऽविद्यत। => तत्र+अविद्यत। त्वितस्‍ततो => तु+इतस्‍ततः ततश्च => ततः+च पुनश्च => पुनः+च करतलयोर्जलं => करतलयोः+जलम् पातुमारेभे। => पातुम्+आरेभे। ततश्च => ततः+च विहितमवरोधं => विहितम्+अवरोधम् बुक्‍कनमारब्‍धं, => बुक्‍कनम्+आरब्‍धम्, शनैश्च => शनैः+च भक्षयितुमनुरुरोध। => भक्षयितु+अनुरुरोध। जलमप्‍यादातुं => जलम्+अपि+आदातुम् बुभुक्षिताऽपि => बुभुक्षिता+अपि खादितुमारेभे, => खादितुम्+आरेभे, जलमानीय => जलम्+आनीय शनैर्बधिराया: => शनैः+बधिराया: तच्‍च => तत्+च गोपायितमस्ति। => गोपायितम्+अस्ति। निगद्यैतत् => निगद्य+एतत् रात्रिर्व्‍यतीता। => रात्रिः+व्यतीता। जनानां गमनागमनं => जनानाम्+ गमनागमनम्+ गमनागमनं प्रारब्‍धं, => गमनागमनम्+ प्रारब्‍धम्, तुमुलस्‍वरेणाऽऽक्रन्‍दनमारब्‍धम्। => तुमुलस्‍वरेण+आक्रन्‍दनम्+आरब्‍धम्। श्रुत्‍वैतत् => श्रुत्‍वा+एतत् जनास्‍तत्रैकत्रिता: => जनाः+तत्र+एकत्रिता: पुत्रं पुत्रवधूं => पुत्रम्+ पुत्रवधूम्+ पुत्रवधूं चाकारयामास => पुत्रवधूम्+ च+आकारयामास चाकारयामास => च+आकारयामास कथयित्‍वैतत् => कथयित्‍वा+एतत् पौत्रीं कथयामास => पौत्रीम्+ कथयामास लवणभाण्‍डमानय।” => लवणभाण्‍डम्+आनय।” तदादेशपालनं सत्‍वरमेव => तदादेशपालनम्+ सत्‍वरम्+एव सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव ततस्‍तु => ततः+तु सुगुप्तं मुद्रापत्रं => सुगुप्तम्+ मुद्रापत्रम्+ मुद्रापत्रं बहिराकृष्टम्। => मुद्रापत्रम्+ बहिः+आकृष्टम्। बहिराकृष्टम्। => बहिः+आकृष्टम्। वाऽत्र => वा+अत्र श्रुत्‍वैतत् => श्रुत्‍वा+एतत् कस्‍यचनाऽनुरोध: => कस्‍यचन+अनुरोध: सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव गृहान्निष्‍क्रम्‍य => गृहात्+निष्‍क्रम्‍य बहिराजगाम। => बहिः+आजगाम। नाऽजानात् => न+अजानात् अविचिन्‍त्‍यैव => अविचिन्‍त्‍य+एव सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् मिथ्‍याकलङ्कश्च => मिथ्‍याकलङ्कः+च आसीत्‍सा => आसीत्+सा निजपित्रोश्चतुर्थसन्‍ततिर्विभाविनी => निजपित्रोः+चतुर्थसन्‍ततिः+विभाविनी परमपरिपूतायास्‍सरयूतर‍ङ्गिण्‍या: => परमपरिपूतायाः+सरयूतर‍ङ्गिण्‍या: नातिदूरे => न+अतिदूरे कस्मिंश्चिन्‍यायगे => कस्मिंश्चित्+यायगे लब्‍धजनिर्विभाविनी => लब्‍धजनिः+विभाविनी निखिलैर्कुलजनै:। => निखिलैः+कुलजनै:। शिक्षितस्‍यापि => शिक्षितस्‍य+अपि पितुराजीविकाया: => पितुः+आजीविकाया: दृढाधाराभावत्‍कृछ्रेनायापयत्‍सा => दृढाधाराभावत्‍कृछ्रेन+अयापयत्+सा नासीत्तस्‍यास्‍तीक्ष्‍णमतिरतः => न+आसीत्+तस्‍याः+तीक्ष्‍णम्+अतिरतः कथङ्कथमपि => कथङ्कथम्+अपि हाईस्‍कूलपरीक्षां समुत्तीर्य => हाईस्‍कूलपरीक्षाम्+ समुत्तीर्य गृहचर्यां विदधती => गृहचर्याम्+ विदधती कदाचित्‍स्‍यूतकर्मणि => कदाचित्+स्यूतकर्मणि कदाचिच्‍च => कदाचित्+च श्रेष्ठिवर्यस्‍यैकस्‍य => श्रेष्ठिवर्यस्‍य+एकस्‍य नियुक्तस्‍सन् => नियुक्तः+सन् कीर्तिश्च। => कीर्तिः+च। व्‍यवहारपटुश्च => व्‍यवहारपटुः+च विश्वासभाजनञ्च => विश्वासभाजनम्+च दैववशादेकदा => दैववशात्+एकदा परावर्त्तितोऽभूत्‍स्‍वावास-गृहे, => परावर्त्तितः+अभूत्+स्वावासगृहे, विनिवेदितोऽपि => विनिवेदितः+अपि नाङ्गीचकार => न+अङ्गीचकार संवत्‍सरेऽस्मिन्‍नेव => संवत्‍सरे+अस्मिन्+एव मञ्जुभाषिण्‍यास्‍सुदूरे => मञ्जुभाषिण्‍याः+सुदूरे परिणयमपि => परिणयम्+अपि धीरेशश्च => धीरेशः+च त्रयस्‍सुता:, => त्रयः+सुता:, चेति => च+इति कृत्‍वाऽऽजीविकाग्रहणपरायणो => कृत्‍वा+आजीविकाग्रहणपरायणः व्‍यग्रश्चासीत् => व्‍यग्रः+च+आसीत् भ्रातॄणामध्‍ययनव्‍ययमन्‍यतो => भ्रातॄणाम्+अध्‍ययनव्‍ययमन्‍यतः दैनन्दिनगार्हस्‍थ्‍यव्‍ययभारस्‍ततोऽपि => दैनन्दिनगार्हस्‍थ्‍यव्‍ययभारः+ततः+अपि परिणयचिन्‍तनमेतस्मिन्‍नेव => परिणयचिन्‍तनम्+एतस्मिन्+एव माभूत् => मा+अभूत् गार्हिकचिन्‍तेति => गार्हिकचिन्‍ता+इति यद्यदा => यत्+यदा देवेशस्‍योच्‍चपदे => देवेशस्‍य+उच्‍चपदे नियुक्तिर्भविता => नियुक्तिः+भविता नूनमचिरेणैव => नूनम्+अचिरेण+एव क्रमेऽस्मिन् => क्रमे+अस्मिन् अध्‍ययनमवरुद्धं => अध्‍ययनम्+अवरुद्धम् शनैश्च => शनैः+च सौभाग्‍यवशाद्देवेशस्‍य => सौभाग्‍यवशात्+देवेशस्‍य वहन्नपि => वहन्+अपि गृहेऽनवरतं => गृहे+अनवरतम् पूर्वविभवञ्चैकदा => पूर्वविभवम्+च+एकदा बढाई-माध्‍यमेनाल्‍पमेव => बढाईमाध्‍यमेन+अल्‍पम्+एव देवेशस्‍तु => देवेशः+तु नाशक्‍नोत् => न+अशक्‍नोत् आवासव्‍यवस्‍थापि => आवासव्‍यवस्‍था+अपि तत्तद् => तत्+तद् शान्तिमयञ्च => शान्तिमयम्+च व्‍ययाधिक्‍यात्‍सततं => व्‍ययाधिक्‍यात्+सततम् काठिन्‍यमन्‍वभवत् => काठिन्‍यम्+अन्‍वभवत् सर्वदेवोऽपि => सर्वदेवः+अपि तत्रागत्‍य => तत्र+आगत्‍य मोदान्वितोऽपि => मोदान्वितः+अपि चाप्‍ययतत्‍कदापि => च+अपि+अयतत्+कदापि विषयेऽस्मिन्निजव्‍यवहारशून्‍यतटस्‍थ-साधुवृत्‍या। => विषये+अस्मिन्+निजव्‍यवहारशून्‍यतटस्‍थसाधुवृत्‍या। एवाभवच्‍चर्चा => एव+अभवत्+चर्चा जनकञ्चापि => जनकम्+च+अपि वरान्‍वेषणेऽसकृच्‍चेष्टमानोऽपि => वरान्‍वेषणे+असकृत्+चेष्टमानः+अपि नावाप => न+अवाप प्रथमवर्षेऽधीयानां सङ्गीतानाम्नी => प्रथमवर्षे+अधीयानाम्+ सङ्गीतानाम्नी कृशकायां गृहकर्मणि => कृशकायाम्+ गृहकर्मणि निष्‍णातां वाक्‍कुशलां => निष्‍णाताम्+ वाक्‍कुशलाम्+ वाक्‍कुशलां बालां => वाक्‍कुशलाम्+ बालाम्+ बालां वार्त्तोपक्रमे => बालाम्+ वार्त्तोपक्रमे साकं परिणयाय => साकम्+ परिणयाय स्‍वीकृतिञ्चालभदन्‍यूनेनायासेन। => स्‍वीकृतिम्+च+अलभत्+अन्‍यूनेन+अयासेन। स्‍वरूपमन्‍यदेव => स्‍वरूपम्+अन्‍यदेव दम्‍पत्‍योर्मध्‍ये => दम्‍पत्‍योः+मध्‍ये गृहमकरोत्। => गृहम्+अकरोत्। सारिकेव => सारिका+एव समुत्तीर्यातीव => समुत्तीर्य+अतीव द्विजेशधीरेशावपि => द्विजेशधीरेशौ+अपि सुकल्पितयोजनानुसारं बहिष्कृतौ, => सुकल्पितयोजनानुसारम्+ बहिष्कृतौ, जननीममतावशात्तावपि => जननीममतावशात्+तौ+अपि वार्त्तालापमकुरुताम्। => वार्त्तालापम्+अकुरुताम्। जनन्‍यापि => जननी+अपि प्रतिदिनमल्‍पाहारादिकं निर्माय => प्रतिदिनम्+अल्‍पाहारादिकम्+ निर्माय ताभ्‍यां प्रादात्। => ताभ्‍याम्+ प्रादात्। विज्ञायैतन्निखिलं वृत्तान्‍तं => विज्ञाय+एतत्+निखिलम्+ वृत्तान्‍तम्+ वृत्तान्‍तं देवेशो => वृत्तान्‍तम्+ देवेशः विभाविनी-सहितां जननीमपि => विभाविनीसहिताम्+ जननीम्+अपि जननीमपि => जननीम्+अपि सरोषं प्रेषितवान्। => सरोषम्+ प्रेषितवान्। गतापि => गता+अपि तयोरवस्‍थां => तयोः+अवस्‍थाम् विपन्‍नताञ्चाकलय्य => विपन्‍नताम्+च+आकलय्य नावाप => न+अवाप प्रातरेव => प्रातः+एव तदैव => तदा+एव देवेशस्‍तत्रागत्‍य => देवेशः+तत्र+आगत्‍य तां समानयत्‍स्‍वगृहे => ताम्+ समानयत्+स्वगृहे समानयत्‍स्‍वगृहे => समानयत्+स्वगृहे सङ्गीतायास्‍तु => सङ्गीतायाः+तु पूर्णमेवाधिपत्यं => पूर्णम्+एव+आधिपत्यम् विभाविनीम्‍प्रति => विभाविनीम्+प्रति प्रकाममासीत्तथापि => प्रकामम्+आसीत्+तथापि मूकदर्शकत्‍वमेवाङ्गीकृतं => मूकदर्शकत्‍वम्+एव+अङ्गीकृतम् अपठत्तदा => अपठत्+तदा तूर्णमेवागत्‍य => तूर्णम्+एव+आगत्‍य सङ्गीतायाश्च => सङ्गीतायाः+च नित्‍यचर्यैव => नित्‍यचर्या+एव चर्चापि => चर्चा+अपि नाशक्‍नोत्। => न+अशक्‍नोत्। विभाविनीममिलत् => विभाविनीम्+अमिलत् तस्‍याश्च => तस्‍याः+च दैन्‍यदशामाकर्ण्‍य => दैन्‍यदशाम्+आकर्ण्‍य परितप्तोऽपि => परितप्तः+अपि नाशकत् => न+अशकत् किञ्चित्‍कर्त्तुम्। => किञ्चित्+कर्त्तुम्। सङ्गीतात्‍वनुदिनमेव => सङ्गीतात्‍वनुदिनम्+एव बहिरेवाव्रजत्, => बहिः+एव+अव्रजत्, शोधच्‍छात्रेणैकेन => शोधच्‍छात्रेण+एकेन वेदनातिशयमनुभूय => वेदनातिशयम्+अनुभूय पञ्चत्‍वमधिगता। => पञ्चत्‍वम्+अधिगता। पितरञ्च => पितरम्+च पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव पृथगभूवन् => पृथग्+अभूवन् सर्वदेवोऽपि => सर्वदेवः+अपि विभाविनी-परिणयमपि => विभाविनीपरिणयम्+अपि हरिद्राभकरावकारि => हरिद्राभकरौ+अकारि अवमाननाञ्चातितरां => अवमाननाम्+च+अतितराम् समेषाञ्च => समेषाम्+च स्‍नेहादरातिशयां => स्‍नेहात्+अरातिशयाम् नाल्‍पं => न+अल्‍पम् कमलाकरस्‍यानुराग-पात्रतां => कमलाकरस्य+अनुरागपात्रताम् कार्त्स्न्येनाप्राप्योपेक्षावह्नौ => कार्त्स्न्येन+अप्राप्य+उपेक्षावह्नौ सातितरामतप्‍यत्। => सातितराम्+अतप्‍यत्। स्‍वल्‍पेनैव => स्वल्‍पेन+एव पत्‍युर्नियुक्तिरपि => पत्‍युः+नियुक्तिः+अपि नवसम्‍बन्‍धतरुर्नावर्द्धत => नवसम्‍बन्‍धतरुः+न+अवर्द्धत पितुस्‍सर्वदेवस्‍य => पितुः+सर्वदेवस्‍य यथाकथञ्चिदाकर्ण्‍य => यथाकथञ्चित्+आकर्ण्‍य दुहितृमिलनाकांक्षाञ्च => दुहितृमिलनाकांक्षाम्+च पितुरवगत्‍य => पितुः+अवगत्‍य चाभवत्। => च+अभवत्। सर्वदेवोऽपि => सर्वदेवः+अपि निमग्‍नोऽभूत्। => निमग्‍नः+अभूत्। दुर्योगात्‍कमलाकरेण => दुर्योगात्+कमलाकरेण तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव परेद्युरेव => परेद्युः+एव भ्रातृजायावाक्सायकैस्‍सम्‍पीडिता => भ्रातृजायावाक्सायकैः+सम्पीडिता परावर्तिताऽभूत्। => परावर्तिता+अभूत्। गुरुतरावज्ञापाथेयं => गुरुतरौ+अज्ञापाथेयम् नालभत्। => न+अलभत्। पञ्चविंशतिर्वर्षाणि => पञ्चविंशतिः+वर्षाणि सद्भावेऽपि, => सद्भावे+अपि, विचिन्‍तयन्‍त्‍येव => विचिन्‍तयन्‍त्‍य+एव समग्रं गृहकार्यं => समग्रम्+ गृहकार्यम्+ गृहकार्यं दत्तावधानेन => गृहकार्यम्+ दत्तावधानेन विहितेऽपि => विहिते+अपि कोपभाजनं प्रायश: => कोपभाजनम्+ प्रायश: भवत्‍येव => भवति+एव त्रुटिरपि => त्रुटिः+अपि पत्युरवमाननां => पत्युः+अवमाननाम् पुत्रादीनाञ्च => पुत्रादीनाम्+च भ्रातृवधूनामवज्ञां, => भ्रातृवधूनाम्+अवज्ञाम्, भ्रातृजायायाश्चाऽवाच्‍यवचनं, => भ्रातृजायायाः+च+अवाच्‍यवचनम्, सम्भावित-वधूनामपि => सम्भावितवधूनाम्+अपि एवमेव => एवम्+एव विभाविन्‍याश्चित्तम्। => विभाविन्‍याः+चित्तम्। कृतेऽपि => कृते+अपि नाधिगतवती => न+अधिगतवती स्‍व-पितुर्वृत्तान्‍तमवगत्‍य => स्‍वपितुः+वृत्तान्‍तम्+अवगत्‍य एतावतापि => एतावता+अपि शममेति => शमम्+इति कस्मिन्‍नपि => कस्मिन्+अपि शिक्षिकापि => शिक्षिका+अपि भवितुमीहते => भवितुम्+ईहते नाग्रे => न+अग्रे दीर्घञ्च => दीर्घम्+च ममाभिशप्तजीवनेनेति => मम+अभिशप्तजीवनेन+इति शिवश्च => शिवः+च तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव दुष्टिरेकस्‍य => दृष्टिः+एकस्‍य जनस्‍योपरि => जनस्‍य+उपरि दर्शनेऽतीवकुरूप: => दर्शने+अतीवकुरूप: शिवोऽपि => शिवः+अपि किं, => किम्+, अवगत्‍यापि => अवगत्‍य+अपि सोऽपृच्‍छत् => सः+अपृच्‍छत् कथमवरुद्धा? => कथम्+अवरुद्धा? जीवनदशामवलोक्‍य => जीवनदशाम्+अवलोक्‍य मनो मे => मनः+ मे श्रुत्‍वैतत् => श्रुत्‍वा+एतत् महादेवोऽवदत्, => महादेवः+अवदत्, असारेऽस्मिन् => असारे+अस्मिन् नैवाग्रे => नैव+अग्रे जनोऽयमीदृश: => जनः+अयम्+ईदृश: कथमभवत्। => कथम्+अभवत्। कारणमत्र => कारणम्+अत्र स्थितिं दृष्ट्वा => स्थितिम्+ दृष्ट्वा महादेवो गम्‍भीरतया => महादेवः+ गम्‍भीरतया षड्यन्त्रमेकं विरचय्य => षड्यन्त्रम्+एकम्+ विरचय्य धर्मनामकमेकं => धर्मनामकम्+एकम् ब्राह्मणविद्वांसं प्रति => ब्राह्मणविद्वांसम्+ प्रति असत्‍यारोपेणारोपितमपमानितं तिरस्कृतं => असत्‍यारोपेण+आरोपितम्+अपमानितम्+ तिरस्कृतम्+ तिरस्कृतं च => तिरस्कृतम्+ च कृतमासीत्। => कृतम्+आसीत्। बहिर्निगमनाय => बहिः+निगमनाय विवशोऽपि => विवशः+अपि जनोऽनेन। => जनः+अनेन। तस्‍यैव => तस्‍य+एव भुज्‍यतेऽनेन। => भुज्‍यते+अनेन। कौटिल्‍यमेतदयं => कौटिल्‍यम्+एतत्+अयम् प्रारब्‍धकारणेनैवास्मिन् => प्रारब्‍धकारणेन+एव+अस्मिन् अयमतीव => अयम्+अतीव येनाग्रिमे => येन+अग्रिमे ईदृशमेव => ईदृशम्+एव एतत्‍सर्वं श्रुत्‍वा => एतत्+सर्वम्+ श्रुत्‍वा किमेषा => किम्+एषा महादेवोऽवदत् => महादेवः+अवदत् जनं शारीरिकमानसिकं => जनम्+ शारीरिकमानसिकम्+ शारीरिकमानसिकं च => शारीरिकमानसिकम्+ च क्‍लेशं न => क्‍लेशम्+ न प्रतिदिनं च => प्रतिदिनम्+ च घृणारहितो भूत्‍वा => घृणारहितः+ भूत्‍वा कस्‍यापि => कस्‍य+अपि अनिष्टं न => अनिष्टम्+ न जनस्‍यास्‍य => जनस्‍य+अस्‍य तेनाग्रिमे => तेन+अग्रिमे सुन्‍दरं बलिष्ठं => सुन्दरम्+ बलिष्ठम्+ बलिष्ठं शरीरं => बलिष्ठम्+ शरीरम्+ शरीरं च => शरीरम्+ च द्वयोरेनां => द्वयोः+एनाम् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव त्‍वं दुष्टोऽसि, => त्‍वम्+ दुष्टः+असि, दुष्टोऽसि, => दुष्टः+असि, ईर्ष्‍यालुरसि, => ईर्ष्‍यालुः+असि, अनेनैव => अनेन+एव ईदृशोऽसि। => ईदृशः+असि। कस्‍याप्‍यनिष्टं => कस्‍यापि+अनिष्टम् वचनं श्रुत्‍वा => वचनम्+ श्रुत्‍वा कुद्धोऽभवत्, => कुद्धः+अभवत्, सारिकां मारयितुं => सारिकाम्+ मारयितुम्+ मारयितुं चाधावत्, => मारयितुम्+ च+अधावत्, चाधावत्, => च+अधावत्, एवमवदत् => एवम्+अवदत् “त्‍वं यादृशोऽसि => “त्‍वम्+ यादृशः+असि यादृशोऽसि => यादृशः+असि प्रतिदिनमिव => प्रतिदिनम्+इव सितारवादकस्‍याभ्‍यासे => सितारवादकस्‍य+अभ्‍यासे सम्‍मानसमारोहश्च” => सम्‍मानसमारोहः+च” प्रशस्‍यतरमासीदपितु => प्रशस्‍यतरम्+आसीत्+अपितु तथाप्‍यद्यावधि => तथापि+अद्यावधि सुधाकरस्‍तु => सुधाकरः+तु आयोजकानां दृष्टि: => आयोजकानाम्+ दृष्टि: हृदयेऽन्‍तर्व्‍यथां => हृदये+अन्‍तर्व्‍यथाम् तदैव => तदा+एव व्‍यथामनुबभूव। => व्‍यथाम्+अनुबभूव। भर्तृकरं स्पृष्ट्वा => भर्तृकरम्+ स्पृष्ट्वा किमनुध्‍यायन् => किम्+अनुध्‍यायन् त्‍वं मौनमाश्रितोऽसि। => त्‍वम्+ मौनम्+आश्रितः+असि। मौनमाश्रितोऽसि। => मौनम्+आश्रितः+असि। किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि प्रवीणमपि => प्रवीणम्+अपि त्‍वामायोजका => त्‍वाम्+आयोजका स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव एकलोऽपि => एकलः+अपि साफल्‍यसोपानमार्गमुद्घाटयिष्‍यति। => साफल्‍यसोपानमार्गम्+उद्घाटयिष्‍यति। सरणिमनुसरन् => सरणिम्+अनुसरन् उत्‍कर्षमवाप्‍स्‍यसि, => उत्‍कर्षम्+अवाप्‍स्‍यसि, नासन्। => न+आसन्। सर्वदैव => सर्वदा+एव नासीत्। => न+आसीत्। स मनसि => सः+ मनसि सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव गतोऽवसरो => गतः+अवसरः यावदन्‍ये => यावत्+अन्‍ये साक्षात्‍कर्तुं => साक्षात्+कर्तुम् निखिलं दृष्ट्वा => निखिलम्+ दृष्ट्वा दूरत एव => दूरतः+ एव स्निगधमधुरं सम्‍बोधयामास => स्निग्धमधुरम्+ सम्‍बोधयामास दर्शनमेव => दर्शनम्+एव सोऽपि => सः+अपि तदभिमुखो भूत्‍वा => तदभिमुखः+ भूत्‍वा कन्‍धराम् ईषदुन्‍नमय => कन्‍धराम्+ ईषत्+उन्‍नमय ईषदुन्‍नमय => ईषत्+उन्‍नमय कथमनिष्टमापतेत्। => कथम्+अनिष्टम्+आपतेत्। वयं तु => वयम्+ तु स्‍थानं तु => स्‍थानम्+ तु निश्चयमेव => निश्चयम्+एव केवलं स्‍वान्‍त: => केवलम्+ स्‍वान्‍त: अन्‍यकलाकाराणामेव => अन्‍यकलाकाराणाम्+एव सेवकोऽहम्, => सेवकः+अहम्, अस्‍माकं कार्यं => अस्माकम्+ कार्यम्+ कार्यं तु => कार्यम्+ तु कलाकारकार्यक्रमायोजनमेव => कलाकारकार्यक्रमायोजनम्+एव अस्‍माकं संस्‍था => अस्माकम्+ संस्‍था चेति => च+इति भवत्‍कार्यक्रमायोजनं कलासौरभसंस्‍थया, => भवत्‍कार्यक्रमायोजनम्+ कलासौरभसंस्‍थया, सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव प्रचारकार्यमेव => प्रचारकार्यम्+एव साश्चर्यमपृच्‍छत्। => साश्चर्यम्+अपृच्‍छत्। “अल्‍पज्ञो नास्ति => “अल्‍पज्ञः+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति प्रचारकार्यमहत्त्‍वं विशदीकृतम् => प्रचारकार्यमहत्त्‍वम्+ विशदीकृतम् जानेऽहं यदस्मिन् => जाने+अहम्+ यत्+अस्मिन् यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् प्रामुख्‍यं भजते, => प्रामुख्‍यम्+ भजते, परं यदा => परम्+ यदा कार्यक्रमं सम्‍मानं => कार्यक्रमम्+ सम्‍मानम्+ सम्‍मानं च => सम्‍मानम्+ च नितरां साफल्‍यं => नितराम्+ साफल्‍यम्+ साफल्‍यं प्राप्‍स्‍यति, => साफल्‍यम्+ प्राप्‍स्‍यति, आहतो भूत्‍वाव => आहतः+ भूत्‍वा मदीयं कलापण्डित्‍यं => मदीयम्+ कलापण्डित्‍यम्+ कलापण्डित्‍यं सर्वथैवोरीक्रियते, => कलापण्डित्‍यम्+ सर्वथा+एव+उरीक्रियते, सर्वथैवोरीक्रियते, => सर्वथा+एव+उरीक्रियते, कथं समायोजनीय:? => कथम्+ समायोजनीय:? खिन्‍नमुद्रामवलोक्‍य => खिन्‍नमुद्राम्+अवलोक्‍य “किमस्‍मान् => “किम्+अस्‍मान् सम्‍भृतदोषैरधिक्षिपसि? => सम्‍भृतदोषैः+अधिक्षिपसि? पक्षपातिनो वयमिति => पक्षपातिनः+ वयम्+इति वयमिति => वयम्+इति प्रारम्भिकं कार्यक्रमं => प्रारम्भिकम्+ कार्यक्रमम् स्‍वयमेवायोजयन्ति, => स्‍वयम्+एव+आयोजयन्ति, श्रुतमेव => श्रुतम्+एव भवेदिति => भवेत्+इति चीत्‍कारं कृतवान्। => चीत्‍कारम्+ कृतवान्। अस्‍माकं संस्‍थया => अस्माकम्+ संस्‍थया कलाकाराणां कृते => कलाकाराणाम्+ कृते दर्शकानां मध्‍ये => दर्शकानाम्+ मध्‍ये कलाप्रदर्शनं विदधाति, => कलाप्रदर्शनम्+ विदधाति, तदीयं नाम => तदीयम्+ नाम प्रथितं जायते। => प्रथितम्+ जायते। ततस्‍तु => ततः+तु संस्‍थाभिरपि => संस्‍थाभिः+अपि सवाक्चित्रपटनिर्माणमपि => सवाक्चित्रपटनिर्माणम्+अपि एवं स: => एवम्+ स: शिखरमधिगच्‍छति। => शिखरम्+अधिगच्‍छति। परं स्‍मरणीयमेतद् => परम्+ स्‍मरणीयम्+एतद् स्‍मरणीयमेतद् => स्‍मरणीयम्+एतद् संस्‍थास्‍तु => संस्‍थाः+तु और्णपट्टं मुद्राद्युपहारान् => और्णपट्टम्+ मुद्राद्युपहारान् कार्यकृर्तॄणां पारिश्रमिकं => कार्यकृर्तॄणाम्+ पारिश्रमिकम्+ पारिश्रमिकं च => पारिश्रमिकम्+ च प्रदातुं दायित्‍वं => प्रदातुम्+ दायित्‍वम्+ दायित्‍वं निर्वहन्ति। => दायित्‍वम्+ निर्वहन्ति। परं एतत् => परम्+ एतत् सर्वं कलाकारस्‍य => सर्वम्+ कलाकारस्‍य सुविज्ञातमेतत् => सुविज्ञातम्+एतत् तात्‍पर्यमिदम् => तात्‍पर्यम्+इदम् आयोजनं क्रियेत्, => आयोजनम्+ क्रियेत्, मयैव => मया+एव पदं कृतम्। => पदम्+ कृतम्। कथं तावदध्‍यक्षेण => कथम्+ तावत्+अध्‍यक्षेण तावदध्‍यक्षेण => तावत्+अध्‍यक्षेण हितायेति।” => हिताय+इति।" वचनैर्निखिलस्‍य => वचनैः+निखिलस्‍य शल्‍यं जातम्। => शल्‍यम्+ जातम्। स्‍वप्नेऽपि => स्‍वप्ने+अपि कल्‍पनां कृतवान्। => कल्‍पनाम्+ कृतवान्। साम्‍प्रतं तु => साम्‍प्रतम्+ तु एकक्षणमपि => एकक्षणम्+अपि गमनायोद्यत: => गमनाय+उद्यत: कथ्‍यतां कार्यक्रमाय => कथ्‍यताम्+ कार्यक्रमाय “इदं तु => “इदम्+ तु अयुतव्‍ययो भवति => अयुतव्‍ययः+ भवति साश्चर्यं पृष्टवान् => साश्चर्यम्+ पृष्टवान् श्रुत्‍वैतदध्‍यक्षो झटिति => श्रुत्‍वा+एतत्+अध्‍यक्षः+ झटिति व्‍ययादस्‍मात् => व्‍ययात्+अस्‍मात् काचिद्राशि: => काचित्+राशि: तत्‍कालमेव => तत्‍कालम्+एव अध्‍यक्षोऽब्रवीत् => अध्‍यक्षः+अब्रवीत् एतदतिरिक्तं मम => एतत्+अतिरिक्तम्+ मम समर्पयितुं घोषयिष्‍यन्ति। => समर्पयितुम्+ घोषयिष्‍यन्ति। यत्किंचित् => यत्+किञ्चित् विमोचनमपि => विमोचनम्+अपि आयांशमपि => आयांशम्+अपि क्षणमपि => क्षणम्+अपि स चेत् => सः+ चेत् निश्चयमेव => निश्चयम्+एव भूम्‍यां पतिष्‍यति। => भूम्‍याम्+ पतिष्‍यति। स तत्र => सः+ तत्र मां गमनाय।” => माम्+ गमनाय। गृहं प्रत्‍यागमत् => गृहम्+ प्रत्‍यागमत् रमाम् च => रमाम्+ च सर्वं वृतान्‍तमवर्णयत्। => सर्वम्+ वृतान्‍तम्+अवर्णयत्। वृतान्‍तमवर्णयत्। => वृतान्‍तम्+अवर्णयत्। क्रुद्धो दु:खी => क्रुद्धः+ दु:खी किं विधास्‍यति” => किम्+ विधास्‍यति” तूष्णीं बभूव। => तूष्णीम्+ बभूव। अवसरमुपलभ्‍य => अवसरम्+उपलभ्‍य निखिलं प्राह => निखिलम्+ प्राह सरणिं तावत् => सरणिम्+ तावत् कार्यक्रमस्‍यायोजनं आवश्‍यकम्। => कार्यक्रमस्‍य+आयोजनम्+ आवश्‍यकम्। एनां पद्धतिमनुसरन्ति, => एनाम्+ पद्धतिम्+अनुसरन्ति, पद्धतिमनुसरन्ति, => पद्धतिम्+अनुसरन्ति, त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तामेव => ताम्+एव कियन्‍तं कालं => कियन्‍तम्+ कालम्+ कालं यावदावां => कालम्+ यावत्+आवाम्+ यावदावां कार्यक्रमायोजनं => यावत्+आवाम्+ कार्यक्रमायोजनम्+ कार्यक्रमायोजनं प्रतीक्षावहे। => कार्यक्रमायोजनम्+ प्रतीक्षावहे। नाऽत्र => न+अत्र वचोऽभिनन्‍दामि’ => वचः+अभिनन्‍दामि’ आग्नेयदृष्टिं रमोपरि => आग्नेयदृष्टिम्+ रमोपरि एतदर्थं प्रस्‍तुतं => एतदर्थम्+ प्रस्‍तुतम्+ प्रस्‍तुतं ना‍सीत्। => प्रस्‍तुतम्+ न+आसीत्। ना‍सीत्। => न+आसीत्। परं रमाया: => परम्+ रमाया: प्रकाशितासीत् => प्रकाशिता+आसीत् सम्‍मानसमारोहश्च। => सम्‍मानसमारोहः+च। ततस्‍तु => ततः+तु वर्णितान्‍यासन् => वर्णितानि+आसन् येषां विषये => येषाम्+ विषये स्‍वयं निखिलोऽपि => स्‍वयम्+ निखिलः+अपि निखिलोऽपि => निखिलः+अपि हर्षमनुबभूव, => हर्षम्+अनुबभूव, साकरोऽजायत। => साकरः+अजायत। यशोदानिकेतनं श्रोतृभि: => यशोदानिकेतनम्+ श्रोतृभि: पूर्णमासीत्। => पूर्णम्+आसीत्। उपस्थिताश्चासन्। => उपस्थिताः+च+आसन्। सर्वेषां दृष्टि: => सर्वेषाम्+ दृष्टि: तमेव => तम्+एव सरस्‍वतीं प्रणम्‍य => सरस्‍वतीम्+ प्रणम्‍य वादनमारेभे। => वादनम्+आरेभे। रागकल्‍याणं प्रस्‍तुतीकृतम्, => रागकल्‍याणम्+ प्रस्‍तुतीकृतम्, रागजैजैवन्‍तीं वादयामास। => रागजैजैवन्‍तीम्+ वादयामास। समापनं च => समापनम्+ च सितारवादनस्‍योत्‍कृष्टं प्रदर्शनं => सितारवादनस्‍य+उत्‍कृष्टम्+ प्रदर्शनम्+ प्रदर्शनं कृतम्। => प्रदर्शनम्+ कृतम्। निश्चयमेव => निश्चयम्+एव साकरोऽजायत। => साकरः+अजायत। तदैव => तदा+एव क्षुब्‍धमजायत। => क्षुब्‍धम्+अजायत। तदैव => तदा+एव कोऽप्‍येक: => कोऽपि+एक: “अहं निखिलमहोदयस्‍य => “अहम्+ निखिलमहोदयस्‍य सितारवादनमाधृत्‍य => सितारवादनम्+आधृत्‍य घोषणापि => घोषणा+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि नायापातम् => न+अयापातम् नानुबभूव। => न+अनुबभूव। तदैव => तदा+एव कालसौरभसंस्‍थाया अध्‍यक्षस्‍तं => कालसौरभसंस्‍थायाः+ अध्‍यक्षः+तम्+ अध्‍यक्षस्‍तं किञ्चिद् => अध्‍यक्षः+तम्+ किञ्चिद् वक्तुं प्रार्थयामास। => वक्तुम्+ प्रार्थयामास। यदेतदायोजनं => यत्+एतदायोजनम् अन्‍यसंस्‍थाभिश्च => अन्‍यसंस्‍थाभिः+च कृतज्ञोस्मि => कृतज्ञः+अस्मि यत्तैरहं => यत्+तैः+अहम् कित्‍वहं => किन्तु+अहम् वस्‍तुतोऽद्यैतत् => वस्‍तुतः+अद्य+एतत् समस्‍तमभिनन्‍दनं => समस्‍तम्+अभिनन्‍दनम् ममाग्रहवशादेव => मम+आग्रहवशात्+एव समायोजितमिति => समायोजितम्+इति तत्‍खलु => तत्+खलु मयैव => मया+एव प्रदत्तमस्ति। => प्रदत्तम्+अस्ति। सर्वस्‍यैव => सर्वस्‍य+एव कृतेऽहमेव => कृते+अहम्+एव त्‍ववश्‍यमेव => तु+अवश्‍यम्+एव मदिच्‍छामनुसरता => मदिच्‍छाम्+अनुसरता समक्षमुपस्‍थातुं => समक्षम्+उपस्‍थातुम् नासीत्, => न+आसीत्, सर्वथैवोरीक्रियते, => सर्वथा+एव+उरीक्रियते, सर्वदैव => सर्वदा+एव कियन्‍तं कालम् => कियन्‍तम्+ कालम् अहं कार्यक्रमायोजनं => अहम्+ कार्यक्रमायोजनम्+ कार्यक्रमायोजनं प्रतीक्षामहे => कार्यक्रमायोजनम्+ प्रतीक्षामहे चेदद्य => चेत्+अद्य अहमपराद्धोऽस्मि => अहम्+अपराद्धः+अस्मि सन्‍नद्धोऽस्मि। => सन्‍नद्धः+अस्मि। साम्‍प्रतमहं => साम्‍प्रतम्+अहम् सन्‍नद्धोऽस्मि। => सन्‍नद्धः+अस्मि। समस्‍तेऽपि => समस्‍ते+अपि हस्‍तयोर्मध्‍ये => हस्‍तयोः+मध्‍ये दर्शकदीर्घायामुच्‍चै: => दर्शकदीर्घायाम्+उच्‍चै: वर्धमानासीत्। => वर्धमाना+आसीत्। रमापि => रमा+अपि सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव धनिकानां रमण्‍य: => धनिकानाम्+ रमण्‍य: अहम् निराभरणा => अहम्+ निराभरणा उपहास्‍यतां गमिष्‍यामि => उपहास्‍यताम्+ गमिष्‍यामि विषण्‍ण सा => विषण्‍णा+ सा विस्मितो जात: => विस्मितः+ जात: प्राप्तमिदं निमन्‍त्रणम्। => प्राप्तम्+इदम्+ निमन्‍त्रणम्। किमस्ति => किम्+अस्ति नास्ति => न+अस्ति एकापि => एका+अपि कथं चिन्तितासि। => कथम्+ चिन्तिता+असि। चिन्तितासि। => चिन्तिता+असि। एतत्तु => एतत्+तु अभिनवाम् शाटिकाम् => अभिनवाम्+ शाटिकाम्+ शाटिकाम् धारयित्वा। => शाटिकाम्+ धारयित्वा। अपश्यच्च => अपश्यत्+च रमणीयां तनुं => रमणीयाम्+ तनुम्+ तनुं दर्पणे। => तनुम्+ दर्पणे। ‘न+अहं चलिष्यामि। => ‘न+अहम्+ चलिष्यामि। साम्प्रतं किं => साम्प्रतम्+ किम्+ किं जातम् => किम्+ जातम् चिन्तितासि => चिन्तिता+असि पुष्पाभरणैरेव => पुष्पाभरणैः+एव मनोरथं पूरयामि। => मनोरथम्+ पूरयामि। अचिरादेव => अचिरात्+एव उपेष्‍यमाणानां कुसुमानाम् => उपेष्‍यमाणानाम्+ कुसुमानाम् अहं धनिकदाराणां => अहम्+ धनिकदाराणाम्+ धनिकदाराणां मध्‍ये => धनिकदाराणाम्+ मध्‍ये उपहास्‍यतां गमिष्‍यामि। => उपहास्‍यताम्+ गमिष्‍यामि। किं करणीयम्? => किम्+ करणीयम्? परं क्षणानन्‍तरमेव => परम्+ क्षणानन्‍तरम्+एव क्षणानन्‍तरमेव => क्षणानन्‍तरम्+एव प्रसन्‍नो भूत्‍वा => प्रसन्‍नः+ भूत्‍वा काचिदपि => काचित्+अपि शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव कण्‍ठहारमेव => कण्‍ठहारम्+एव रत्नखचितमासीत् => रत्नखचितम्+आसीत् सर्वेषामपि => सर्वेषाम्+अपि पूर्वमेषा => पूर्वम्+एषा आनन्‍दमनुभूतवती। => आनन्‍दम्+अनुभूतवती। गृहमागत्‍य => गृहम्+आगत्‍य नास्ति। => न+अस्ति। तन्‍न => तत्+न शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव सहस्रमितमासीत्। => सहस्रमितम्+आसीत्। कथमपि => कथम्+अपि भृत्‍यमपि => भृत्‍यम्+अपि स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव सौन्‍दर्यमपि => सौन्‍दर्यम्+अपि लावण्‍यगर्वोऽपि => लावण्‍यगर्वः+अपि तामुपेत्‍य => ताम्+उपेत्‍य त्‍वमेवासि => त्‍वम्+एव+असि सैवास्मि। => सा+एव+अस्मि। पूर्वमहं => पूर्वम्+अहम् सहस्रमितमासीत्। => सहस्रमितम्+आसीत्। तच्‍च => तत्+च सर्वमपि => सर्वम्+अपि कण्‍ठाभरणं तु => कण्‍ठाभरणम्+ तु सामान्‍यमासीत्। => सामान्‍यम्+आसीत्। पुरतश्चायं कदम्‍बवृक्ष: => पुरतः+च+अयम्+ कदम्‍बवृक्ष: श्वेतांशुकावगुण्‍ठनेनाच्‍छादितवदनाम्‍बुजा => श्वेतांशुकावगुण्‍ठनेन+आच्‍छादितवदनाम्‍बुजा नववधूरिवानतमूर्धा => नववधूः+इव+अनतमूर्धा प्रसारितसुरभितसमीरस्तिष्ठति। => प्रसारितसुरभितसमीरः+तिष्ठति। अधस्‍ताद्दूर्वादलजालश्च => अधस्‍तात्+दूर्वादलजालः+च वायुश्चायं => वायुः+च+अयम् मातेव => माता+एव क्‍वचिच्‍च => क्‍वचित्+च अधुनैव => अधुना+एव त्‍वमचालय: => त्‍वम्+अचालय: साधुनापि => साधुना+अपि पुष्पाण्‍यपि => पुष्पाणि+अपि पादमामृशन् => पादम्+आमृशन् पुष्पावलोकनसंलग्‍नदृष्टिरस्मि। => पुष्पावलोकनसंलग्‍नदृष्टिः+अस्मि। इदानीमषि => इदानीम्+अषि स्‍मृतिश्चलचित्रवत् => स्‍मृतिः+चलचित्रवत् स्‍वकार्यव्‍यापृताऽसि। => स्‍वकार्यव्‍यापृता+असि। त्‍‍वरितमिव => त्‍‍वरितम्+इव क्षिप्रतायाममी => क्षिप्रतायाम्+अमी साटिकान्‍तमपि => साटिकान्‍तम्+अपि यथावदंसस्‍याधो => यथावदंसस्‍य+अधः नागच्‍छति। => न+आगच्‍छति। शृंगारोऽपि => शृंगारः+अपि निश्चितसमयात्‍पूर्वमेवागतोऽहं विद्यालयात्। => निश्चितसमयात्+पूर्वम्+एव+आगतः+अहम्+ विद्यालयात्। स्‍वागतमिव => स्‍वागतम्+इव बहिर्गच्‍छन्‍ती => बहिः+गच्‍छन्‍ती तवास्‍येऽरुचेरीषद्रुषश्च => तव+आस्‍ये+अरुचेः+ईषत्+द्रुषः+च किन्‍नु => किम्+नु प्रणयकोपोऽयं? => प्रणयकोपः+अयम्? परं नेत्रयोर्भावस्‍त्‍वयमेवासीत् => परम्+ नेत्रयोः+भावः+तु+अयम्+एव+आसीत् नेत्रयोर्भावस्‍त्‍वयमेवासीत् => नेत्रयोः+भावः+तु+अयम्+एव+आसीत् ‘कथमहं प्रतीये?’ => ‘कथम्+अहम्+ प्रतीये?’ त्‍वमधुनैव => त्‍वम्+अधुना+एव कदम्‍बशाखेदानीमपि => कदम्‍बशाखेदानीम्+अपि मनश्चानेकैभावैर्मधुरस्‍मृतिभिश्च => मनः+च+अनेकैभावैः+मधुरस्‍मृतिभिः+च सर्वमिदं => सर्वम्+इदम् कथञ्जातं => कथम्+जातम् तदवाच्‍यमस्ति। => तदवाच्‍यम्+अस्ति। सत्‍यमिदं => सत्‍यम्+इदम् यत्‍कापि => यत्+कापि मनुष्यमाकुलीकरोति। => मनुष्यम्+आकुलीकरोति। क्षणञ्च => क्षणम्+च किंचिद्वक्तुकाम: => किञ्चित्+वक्तुकाम: किंचिदपि => किञ्चित्+अपि नभस्‍युदितं => नभस्‍य+उदितम् नोद्यता:। => न+उद्यता:। वार्त्ताश्चाहं => वार्त्ताः+च+अहम् शब्‍दैरभिव्‍यक्तुं => शब्‍दैः+अभिव्‍यक्तुम् यच्‍च => यत्+च वक्तव्‍यमासीन्न => वक्तव्‍यम्+आसीत्+न शक्तोऽहं => शक्तः+अहम् अतस्‍त्‍वयि => अतः+त्वयि अनुपस्थितायामपि => अनुपस्थितायाम्+अपि किंचिन्नश्वरमिह => किञ्चित्+नश्वरम्+इह सत्‍यमिदं => सत्‍यम्+इदम् चेन्‍मयोक्तमपि => चेत्+मया+उक्तम्+अपि स्‍थास्‍यत्‍येव। => स्‍थास्‍यति+एव। कदाचित्तु => कदाचित्+तु कश्च => कः+च पूर्वमेवावगच्‍छसि => पूर्वम्+एव+अवगच्‍छसि यावदेव => यावत्+एव कथयितुमारभे => कथयितुम्+आरभे तावदेव => तावत्+एव मन्‍त्रमुग्धोऽभिचारप्रयोगस्‍तम्भितवागवृत्तिर्भवामि। => मन्‍त्रमुग्धः+अभिचारप्रयोगस्‍तम्भितवागवृत्तिः+भवामि। प्रतिहतमनोगतिर्जडीभूतोऽहं => प्रतिहतमनोगतिः+जडीभूतः+अहम् परितोऽवलोकयामि => परितः+अवलोकयामि चित्रमेवैतद् => चित्रम्+एव+एतद् तदाप्‍यमूर्तो => तदापि+अमूर्तो मूर्तयितुमातुर: => मूर्तयितुम्+आतुर: उत्‍सुकश्चापि। => उत्‍सुकः+च+अपि। वेणीमपसारयन्‍तीं => वेणीम्+अपसारयन्‍तीम् विद्यालयप्रांगणेऽहमपश्‍यम्। => विद्यालयप्रांगणे+अहम्+अपश्‍यम्। मादकमिवासीत्। => मादकम्+इव+आसीत्। नेत्रयोश्च => नेत्रयोः+च सगांभीर्यगगनमिवानन्‍तमासीत्। => सगांभीर्यगगनम्+इव+आनन्‍तम्+आसीत्। सानुशरीराच्‍च => सानुशरीरात्+च सुरभिरिव => सुरभिः+इव स्‍वच्‍छन्‍दताऽऽसीत्। => स्‍वच्‍छन्‍दता+आसीत्। दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव परदोषदर्शनप्रकतिर्न => परदोषदर्शनप्रकतिः+न व्‍यग्रोऽहं => व्‍यग्रः+अहम् त्‍वमूर्ध्‍वं => त्‍वम्+ऊर्ध्‍वम् मनश्चाधिकतरं => मनः+च+अधिकतरम् वैकल्‍यमन्‍वभवत्। => वैकल्‍यम्+अन्‍वभवत्। मामवलोकय:। => माम्+अवलोकय:। स्‍वमनोभावानेव => स्‍वमनोभावान्+एव नाशक्नुवम्। => न+अशक्नुवम्। त्‍वमेवाभीप्सितासि। => त्‍वम्+एव+अभीप्सिता+असि। दृष्टिपथादपगतायां => दृष्टिपथात्+अपगतायाम् व्‍यग्रतरोऽहं => व्‍यग्रतरः+अहम् तस्मिन्‍मे => तस्मिन्+मे केनानुभूतमिदम्? => केन+अनुभूतम्+इदम्? अहमुपनेत्रेण => अहम्+उपनेत्रेण दृष्टुमारभे => दृष्टुम्+आरभे ऋद्धोपनेत्रमपि => ऋद्धोपनेत्रम्+अपि नाशन्‍कवम्। => न+अशक्नुवम्। सौन्‍दर्यदृष्टेरेव => सौन्‍दर्यदृष्टेः+एव किमिदम्? => किम्+इदम्? अहन्‍तु => अहम्+तु दृष्टुमारब्‍धवान्। => दृष्टुम्+आरब्‍धवान्। मयैवमभिलाषिता, => मया+एवम्+अभिलाषिता, ज्ञातुमिदं => ज्ञातुम्+इदम् सतर्कोऽहमभवम्। => सतर्कः+अहम्+अभवम्। मादक्‍यमासीत्। => मादक्‍यम्+आसीत्। कथमागता => कथम्+आगता नाहं => न+अहम् दृष्ट्वापि => दृष्ट्वा+अपि चेदं => च+इदम् यच्‍चांचल्‍यं => यत्+चाञ्चल्‍यम् तत्त्‍वय्यासीत्। => तत्+त्वय्या+आसीत्। अमन्‍दीभूतमाकर्षणमासीत्ते => अमन्‍दीभूतम्+आकर्षणम्+आसीत्+ते अकुप्‍यमपि => अकुप्‍यम्+अपि तेनैव => तेन+एव सौन्‍दर्येणाकृष्टोऽस्मि। => सौन्‍दर्येणाकृष्टः+अस्मि। कश्चिदभाव => कश्चित्+अभावः इवानुभूत:। => इव+अनुभूत:। असत्‍यामपि => असत्‍याम्+अपि तवास्तित्‍वं => तव+अस्तित्‍वम् सहचरोऽभूत्। => सहचरः+अभूत्। मयाभीप्सिता => मया+अभीप्सिता कथमयं => कथम्+अयम् पारस्‍परिकोऽनुरागो => पारस्‍परिकः+अनुरागः अनुभवगम्‍यमिदं => अनुभवगम्‍यम्+इदम् तवाकर्षणेन => तव+आकर्षणेन मेऽहङ्कार:। => मे+अहङ्कार:। अतस्‍त्‍वं => अतः+त्वम् मयाऽभिलषितासि => मया+अभिलषिता+असि नेदं => न+इदम् स्‍वीकर्त्तुमुद्यतोऽहमभवम्। => स्‍वीकर्त्तुम्+उद्यतः+अहम्+अभवम्। युष्‍मादपसर्पितुमारब्‍धवान्। => युष्‍मात्+अपसर्पितुम्+आरब्‍धवान्। त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि मय्यनुरक्तासी:। => मयि+अनुरक्ता+आसी:। कथमेतज्‍जातम्? => कथम्+एतत्+जातम्? नाद्यावधि => न+अद्यावधि ज्ञातमिदम्। => ज्ञातम्+इदम्। यत्त्वमपि => यत्+त्वम्+अपि सहैवागच्‍छाव। => सह+एव+आगच्‍छाव। अहमकथयम् => अहम्+अकथयम् ‘वर्णोऽयं मह्यं => ‘वर्णः+अयम्+ मह्यम्+ मह्यं रोचते।’ => मह्यम्+ रोचते।’ अपरेद्युश्च => अपरेद्युः+च तद्वर्णामेव => तद्वर्णाम्+एव त्‍वामपश्‍यम्। => त्‍वाम्+अपश्‍यम्। प्रियपुस्‍तकानामध्‍ययने => प्रियपुस्‍तकानाम्+अध्‍ययने त्‍वमन्‍यै: => त्‍वम्+अन्‍यै: विवादमपि => विवादम्+अपि सर्वमेवंविधेन => सर्वम्+एवंविधेन कृतं यदावयो: => कृतम्+ यत्+आवयो: यदावयो: => यत्+आवयो: केनाप्‍यवगतमिदम्। => केनापि+अवगतम्+इदम्। अनायासमेव => अनायासम्+एव कथमिदं => कथम्+इदम् अहसमहम्। => अहसम्+अहम्। शिशिरोऽयधुना => शिशिरः+अयम्+अधुना कथमवगम्‍यते? => कथम्+अवगम्‍यते? शैत्‍यमनुभूय => शैत्‍यम्+अनुभूय सरलतयाऽकृत्रिमव्‍यवहारेणैव => सरलतया+अकृत्रिमव्‍यवहारेण+एव मन्‍युमपाकर्त्तुं => मन्‍युम्+अपाकर्त्तुम् कृत्रिममप्‍यहं => कृत्रिमम्+अपि+अहम् परमेवङ्कृते => परम्+एवङ्कृते स्‍नेहश्चाधिकतरङ्गाभीर्यं => स्‍नेहः+च+अधिकतरङ्गाभीर्यम् मनोऽनुकूलमेव => मनः+अनुकूलम्+एव प्रेम्‍णोऽर्थ: => प्रेम्‍णः+अर्थ: किञ्चिद्दानं, => किञ्चित्+दानम्, यदानन्‍दमजस्रं, => यदा+आनन्‍दम्+अजस्रम्, तदुपभुंजस्‍व => तत्+उपभुंजस्‍व सर्वमिदं => सर्वम्+इदम् अन्‍येषामपि => अन्‍येषाम्+अपि सहानुभूतिमहमपश्‍यम, => सहानुभूतिम्+अहम्+अपश्‍यम, मनस्तु => मनः+तु निर्व्याजसहानुभूतिनाऽऽपूपूरितमासीत। => निर्व्याजसहानुभूतिना+आपूपूरितम्+आसीत्। प्रथममहं => प्रथमम्+अहम् वक्तुमिष्टवान् => वक्तुम्+इष्टवान् नाशक्नुवम्। => न+अशक्नुवम्। यदापि => यदा+अपि स्‍वपार्श्‍वोपविष्टां त्‍वामलोकयम्, => स्‍वपार्श्‍वोपविष्टाम्+ त्‍वाम्+अलोकयम्, त्‍वामलोकयम्, => त्‍वाम्+अलोकयम्, तदैव => तदा+एव किञ्चिद्वक्‍तव्‍यतेच्‍छेयमुत्थिता => किञ्चित्+वक्‍तव्‍यता+इच्‍छा+इयम्+उत्थिता त्‍वय्यपि => त्‍वयि+अपि कौतूहलं भावविशेषं => कौतूहलम्+ भावविशेषम्+ भावविशेषं वाहमपश्‍यम्। => भावविशेषम्+ वा+अहम्+अपश्‍यम्। वाहमपश्‍यम्। => वा+अहम्+अपश्‍यम्। मयैवेदमनुमतं => मया+एव+इदम्+अनुमतम् सत्‍यमेव => सत्‍यम्+एव आरुढसंशयोऽहं => आरुढसंशयः+अहम् त्‍वयापि => त्‍वया+अपि किंचिदुक्तम्। => किञ्चित्+उक्तम्। आसीत्तत्र => आसीत्+तत्र तस्मिन्‍नहनि => तस्मिन्+अहनि किंचिद्भणति => किञ्चित्+भणति चालिखाम। => च+अलिखाम। किमिदं => किम्+इदम् यत्‍प्रतिवाक्योपरान्‍तं => यत्+प्रतिवाक्योपरान्‍तम् अहमपि => अहम्+अपि चोपजातकौतूहल: => च+उपजातकौतूहल: दृष्टुमारब्‍धवान्। => दृष्टुम्+आरब्‍धवान्। तदैव => तदा+एव आवयोर्नेत्रव्‍यापारमिदमपश्‍यत् => आवयोः+नेत्रव्‍यापारम्+इदम्+अपश्‍यत् तस्मिंश्‍चैव => तस्मिन्+च+एव दृष्टेऽपराधिनमिवात्‍मानं मन्‍यमानो => दृष्टे+अपराधिनम्+इव+आत्‍मानम्+ मन्‍यमानः लज्‍जारक्तमुखोऽहमभवम्। => लज्‍जारक्तमुखः+अहम्+अभवम्। मस्‍तकपीडामहमनाटयम्। => मस्‍तकपीडाम्+अहम्+अनाटयम्। अपरेद्युस्‍त्‍वमपृच्‍छ: => अपरेद्युः+त्वम्+अपृच्‍छ: “तवाध्‍ययनं => “तव+अध्‍ययनम् सम्‍यग्‍वर्तते?” => सम्‍यक्+वर्तते?” एकमप्‍यक्षरं => एकम्+अपि+अक्षरम् नाधिगतम्। => न+अधिगतम्।" त्‍वं पुन: => त्‍वम्+ पुन: एकात्‍मीयभावेनोक्तवती => एकात्‍मीयभावेन+उक्तवती आवर्त्तनीयश्चाधुना। => आवर्त्तनीयः+च+अधुना। अस्‍वस्‍थोऽहं, => अस्‍वस्‍थः+अहम्, नैव => न+एव मनश्च। => मनः+च। परीक्षापि => परीक्षा+अपि मासान्‍तरमेव। => मासान्‍तरम्+एव। “अलमनया => “अलम्+अनया प्रथमन्‍तु => प्रथमम्+तु ”उक्त्‍वेदं निवर्तितवती => ”उक्त्‍वा+इदम्+ निवर्तितवती त्‍वं, => त्‍वम्+, परमहमिदमेवाचिन्‍तयम् => परम्+अहम्+इदम्+एव+अचिन्‍तयम् ‘यत्‍कीदृशी => ‘यत्+कीदृशी सहानुभूतिरियम्। => सहानुभूतिः+इयम्। विमलमासीत्, => विमलम्+आसीत्, व्‍यवहारश्चार्जवपूर्ण:। => व्‍यवहारः+च+आर्जवपूर्ण:। इदमेव => इदम्+एव कारणमासीत् => कारणम्+आसीत् यन्‍मया => यत्+मया आत्‍मनोऽहङ्कार: => आत्‍मनः+अहङ्कार: त्‍वयैवावनतीभवितव्‍या => त्‍वया+एव+अवनतीभवितव्‍या कृतनिश्चयोऽहं => कृतनिश्चयः+अहम् त्‍वमतिचिरं => त्‍वम्+अतिचिरम् प्रतीक्षामकरोरहञ्चैकमानन्‍दमुपभुक्‍तवान् => प्रतीक्षाम्+अकरोः+अहम्+च+एकम्+आनन्‍दम्+उपभुक्‍तवान् सशंकोऽहमभवम्। => सशंकः+अहम्+अभवम्। नैवं => न+एवम् यत्त्‍वयि => यत्+त्वयि ममानुरागोऽल्‍पतामभजत्। => मम+अनुरागः+अल्‍पताम्+अभजत्। सर्वदानुभूतदु:खैकवृत्तिर्जनोऽयं => सर्वदा+अनुभूतदु:खैकवृत्तिः+जनः+अयम् नेदं => न+इदम् यन्‍मय्यनुरक्तासि => यत्+मय्यनुरक्ता+असि त्‍वयापि => त्‍वया+अपि परमनुरागस्‍तथैव => परम्+अनुरागः+तथैव ध्रुवोऽवर्तत। => ध्रुवः+अवर्तत। ममागमनोत्‍सुका => मम+आगमनोत्‍सुका मार्गमवलोकय:। => मार्गम्+अवलोकय:। वदनमौदास्‍यमभजत् => वदनम्+औदास्‍यम्+अभजत् कोपोऽपि => कोपः+अपि त्‍वामधिचकार। => त्‍वाम्+अधिचकार। मय्यागते => मय्यि+आगते सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव वक्तुमारब्‍धम्। => वक्तुम्+आरब्‍धम्। स्‍वयमेवादर्शय:। => स्‍वयम्+एव+आदर्शय:। अन्‍येश्‍छात्रै: => अन्‍येः+छात्रै: सूचितमिदमपि => सूचितम्+इदम्+अपि किमिदमासीत्? => किम्+इदम्+आसीत्? कदापि => कदा+अपि चावयोर्मध्‍ये => च+आवयोः+मध्‍ये विवादोऽभूत्, => विवादः+अभूत्, विच्छिन्‍नं प्रणयसूत्रं => विच्छिन्‍नम्+ प्रणयसूत्रम्+ प्रणयसूत्रं परमनन्‍तरन्तु.........। => प्रणयसूत्रम्+ परम्+अनन्‍तरम्+तु.........। परमनन्‍तरन्तु.........। => परम्+अनन्‍तरम्+तु.........। अनन्‍तरन्‍तु => अनन्‍तरम्+तु तयोर्ग्रन्थिरेका => तयोः+ग्रन्थिः+एका परस्‍परसंघर्षणसमुद्भूतस्‍वननमपि => परस्‍परसंघर्षणसमुद्भूतस्‍वननम्+अपि महानसेऽसि => महानसे+असि स्‍मृतिश्च => स्‍मृतिः+च कदम्‍बशाखाऽधुनापि => कदम्‍बशाखा+अधुना+अपि पुष्‍पाण्‍यपि => पुष्‍पाणि+अपि नाधिकं => न+अधिकम् दशवादनमात्रमेव। => दशवादनमात्रम्+एव। दारुणोऽयं => दारुणः+अयम् गृहञ्चागत्‍य => गृहम्+च+आगत्‍य यतोऽत्र => यतः+अत्र एवाधिका => एव+अधिका मनस्‍यनेकानि => मनसि+अनेकानि इवागच्‍छन्ति। => इव+आगच्‍छन्ति। चाहमात्‍मानं => च+अहम्+आत्‍मानम् परोक्षनिर्देशकस्‍येंगितै: => परोक्षनिर्देशकस्‍य+इङ्गितै: एवमेव => एवम्+एव सहसैव => सहसा+एव तस्‍याञ्च => तस्‍याम्+च क्षणमेकम्। => क्षणम्+एकम्। अभिव्‍यक्तेर्मानवसुलभतृष्‍णा => अभिव्‍यक्तेः+मानवसुलभतृष्‍णा नापयाति। => न+अपयाति। कुण्‍ठामपाकर्तुं => कुण्‍ठाम्+अपाकर्तुम् किञ्चिल्‍लेखितुमेवारभे। => किञ्चित्+लेखितुम्+एव+आरभे। आसायन्‍तु => आसायम्+तु क्‍वचिद्रक्तपरीक्षा, => क्‍वचित्+रक्तपरीक्षा, क्‍वचिच्‍च => क्‍वचित्+च कुत्राहमासम्। => कुत्र+अहम्+आसम्। कथयन्‍त्‍यपि => कथयन्ति+अपि कुत्रचिदन्‍यत्रैव => कुत्रचित्+अन्‍यत्र+एव गृहमागच्‍छामि => गृहम्+आगच्‍छामि अस्तित्‍वमेव => अस्तित्‍वम्+एव कोऽस्मि? => कः+अस्मि? कांश्चिच्‍छात्रान् => कांश्चित्+छात्रान् करोम्‍येतत्‍सर्वम्। => करोमि+एतत्+सर्वम्। येभ्‍यश्च => येभ्‍यः+च सर्वेयं तपश्चर्या => सर्वा+इयम्+ तपश्चर्या किं चिन्‍तयन्ति? => किम्+ चिन्‍तयन्ति? भार्यापि => भार्या+अपि कामं न => कामम्+ न परं निमीलिताक्षा => परम्+ निमीलिताक्षा निद्रामभिनयत्‍येव। => निद्राम्+अभिनयति+एव। ममास्तित्‍वमेव => मम+अस्तित्‍वम्+एव कदाचिद्यदि => कदाचित्+यदि “त्‍वान्‍तु => “त्‍वाम्+तु सर्वदैवमेव => सर्वदा+एवमेव रुग्‍णमेव => रुग्‍णम्+एव नैकदिन-रोगोऽयम्। => नैकदिनरोगः+अयम्। अहन्‍तु => अहम्+तु गण्‍डूषं कुरु। => गण्‍डूषम्+ कुरु। कदाचिद्दीयतेऽपि- => कदाचित्+दीयते+अपि यामहं => याम्+अहम् इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु “औषधं तु => “औषधम्+ तु भक्षयितुं शक्‍नोमि => भक्षयितुम्+ शक्‍नोमि परमेतद्बाष्‍पक्रियाकलापं तु => परम्+एतत्+वाष्‍पक्रियाकलापम्+ तु कर्त्तुं न => कर्त्तुम्+ न पितामहमेकं => पितामहम्+एकम् सर्वस्‍यैव => सर्वस्‍य+एव आसीत्‍स:। => आसीत्+सः। जातस्‍तदा => जातः+तदा गृहाद्वहि: => गृहात्+बहि: एकस्‍तस्‍मै => एकः+तस्‍मै चेज्जलमानयेत् => चेत्+जलम्+आनयेत् भोजनञ्च। => भोजनम्+च। पितामहीमहं कथयन्‍तीं => पितामहीम्+अहम्+ कथयन्‍तीम्+ कथयन्‍तीं श्रुतवान् => कथयन्‍तीम्+ श्रुतवान् “मरणकालस्‍तु => “मरणकालः+तु परिपाको वर्त्तते।” => परिपाकः+ वर्त्तते।” चेदमवाक् => च+इदम्+अवाक् भार्यापि => भार्या+अपि प्रतिवेशिनो ननु => प्रतिवेशिनः+ ननु सहानुभूतिं प्रादर्शयन् => सहानुभूतिम्+ प्रादर्शयन् परं पितामह्या: => परम्+ पितामह्या: परोक्षमेव। => परोक्षम्+एव। चेच्‍छृणुयात् => चेत्+शृणुयात् “प्रतिवेशिनो यद्येवं => “प्रतिवेशिनः+ यदि+एवम्+ यद्येवं सहानुभूतिवन्‍त: => यदि+एवम्+ सहानुभूतिवन्‍त: संवेदनशीलाश्च => संवेदनशीलाः+च कुर्वन्‍त्‍वस्‍य => कुर्वन्ति+अस्‍य एवास्‍य => एव+अस्‍य दग्‍धमुखश्चारयेत्-”............ => दग्‍धमुखः+चारयेत्” स्‍वरस्‍तस्‍या: => स्‍वरः+तस्‍या: अहमेवास्मि => अहम्+एव+अस्मि यैवं => या+एवम् सेवापरास्मि। => सेवापरा+अस्मि। मुखमपि => मुखम्+अपि किमयमकरोत्। => किम्+अयम्+अकरोत्। मेऽद्यावधि।” => मे+अद्यावधि।” किं जीवनस्‍य => किम्+ जीवनस्‍य सिद्धान्‍तो नियोज्‍यते। => सिद्धान्‍तः+ नियोज्‍यते। स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव दृष्टवानसि? => दृष्टवान्+असि? इतिहासोऽन्‍यस्मिन्‍नेव => इतिहासः+अन्‍यस्मिन्+एव पुनरावर्त्तते => पुनः+आवर्त्तते श्रुतमेव, => श्रुतम्+एव, परमधुना => परम्+अधुना प्रत्‍यक्षमनुभवामि। => प्रत्‍यक्षम्+अनुभवामि। सोऽस्मिन्‍नेव => सः+अस्मिन्+एव सम्‍मुखमायाति। => सम्‍मुखम्+आयाति। निकृष्टतममेव => निकृष्टतमम्+एव अस्‍मादधिकं => अस्‍मात्+अधिकम् यौवनमपि => यौवनम्+अपि नातिक्रान्‍तम्। => न+अतिक्रान्‍तम्। सेवानियुक्तोऽस्मि, => सेवानियुक्तः+अस्मि, चावकाशकाल:। => च+अवकाशकाल:। एवोपेक्षा। => एव+उपेक्षा। मनोऽपि => मनः+अपि जरानिक्षेपितोऽस्मि- => जरानिक्षेपितः+अस्मि पश्‍येदानीम्--------” => पश्‍य+इदानीम्” मामाकारयति => माम्+आकारयति इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु तन्‍नामापि => तन्‍नाम्+अपि तेनैव => तेन+एव अन्‍येऽपि => अन्‍ये+अपि नाम्‍नाऽऽकारयति। => नाम्‍ना+आकारयति। एवासम्। => एव+आसम्। जीवनमपश्‍यम्, => जीवनम्+अपश्‍यम्, जीवनन्‍तु => जीवनम्+तु तस्‍मादपि => तस्‍मात्+अपि पितामहस्‍तु => पितामहः+तु वर्षमेव => वर्षम्+एव तस्‍यामुपेक्षायामजीवत्। => तस्‍याम्+उपेक्षायाम्+अजीवत्। पूर्वार्द्धमेव => पूर्वार्द्धम्+एव पश्‍यन्‍तोऽतिष्ठाम। => पश्‍यन्‍तः+अतिष्ठाम। वारमस्ति => वारम्+अस्ति पुनरावर्तते। => पुनः+आवर्तते। जायतेऽथवा => जायते+अथवा तस्‍यामत्‍याचारो => तस्‍याम्+अत्‍याचारः पुरुषश्चेत् => पुरुषः+चेत् सर्वेषामुपहासपात्रं => सर्वेषाम्+उपहासपात्रम् चेष्टे। => च+इष्टे। धूमिलमेव => धूमिलम्+एव जीर्णशीर्णामतिप्राचीनां => जीर्णशीर्णाम्+अतिप्राचीनाम् जीवनमपि => जीवनम्+अपि पाण्‍डुलिपिरिवैव => पाण्‍डुलिपिः+इव+एव कीटावलीढाश्च। => कीटावलीढाः+च। मसिरपि। => मसिः+अपि। अक्षराण्‍येव => अक्षराणि+एव दृश्‍यन्‍तेऽवगम्‍यन्‍ते => दृश्‍यन्‍ते+अवगम्‍यन्‍ते नैकमपि => न+एकम्+अपि पूर्णवाक्‍यमधिगम्‍यते। => पूर्णवाक्‍यम्+अधिगम्‍यते। तान्‍येवाक्षराण्‍याश्रित्‍य => तानि+एव+अक्षराणि+आश्रित्‍य चेष्टे। => च+इष्टे। तैर्वाक्‍यैश्च => तैः+वाक्‍यैः+च परं हस्‍तागतास्‍ते => परम्+ हस्‍तागताः+ते हस्‍तागतास्‍ते => हस्‍तागताः+ते ध्‍वनिं कुर्वाणा: => ध्‍वनिम्+ कुर्वाणा: चूर्णचूर्णिताऽध: => चूर्णचूर्णिता+अध: यथाश्रुतं स्‍वप्रयाणकाले => यथाश्रुतम्+ स्‍वप्रयाणकाले दीर्घं दीर्घं => दीर्घम्+ दीर्घम्+ दीर्घं श्वासं => दीर्घम्+ श्वासम्+ श्वासं मुमोच। => श्वासम्+ मुमोच। कालकरालप्रहारैस्‍तु => कालकरालप्रहारैः+तु उत्‍कट-जिजीविषाऽपि => उत्‍कटजिजीविषा+अपि छिन्‍नमूलविटपीव => छिन्‍नमूलविटपी+इव यदाऽपश्‍यम् => यदा+अपश्‍यम् जीवनस्‍तु => जीवनः+तु सन्दिग्‍धमेवासीत्। => सन्दिग्‍धम्+एव+आसीत्। एकाधिकपंचाशद्वर्षवयस्‍येव => एकाधिकपंचाशद्वर्षवयसि+एव दुर्दशा...........शरीरं ककंलमात्रम्.............. => दुर्दशा...........शरीरम्+ ककंलमात्रम्.............. निर्मांसं ........नीरुधिरञ्च। => निर्मांसम्+ ........नीरुधिरम्+च। ........नीरुधिरञ्च। => ........नीरुधिरम्+च। गहराविव। => गहरौ+इव। केशाश्च => केशाः+च हिमधवलचीनसूत्रमिव। => हिमधवलचीनसूत्रम्+इव। तस्‍यायु: => तस्‍य+आयु: विश्वासमेव => विश्वासम्+एव नासीत्। => न+आसीत्। यदेवमल्‍पवयसि => यत्+एवम्+अल्‍पवयसि इतीमामेव => इति+इमाम्+एव सुखदप्रकरीव => सुखदप्रकरी+इव इवागता => इव+आगता तदन्‍यत्। => तत्+अन्‍यत्। तावदेवापश्‍यम्। => तावत्+एव+अपश्‍यम्। निकटमेवासीत्। => निकटम्+एव+आसीत्। बीजबिन्‍द्वादयस्‍त्‍वन्‍ये => बीजबिन्‍द्वादयः+त्वम्+ये रहस्‍यमेव => रहस्‍यम्+एव चायपानन्‍तु => चायपानम्+तु अतिरुचिकरमासीत्। => अतिरुचिकरम्+आसीत्। यत्राप्‍येकदा => यत्रापि+एकदा तत्‍स्‍थानमेव => तत्+स्थानम्+एव स्‍वादस्‍तु => स्‍वादः+तु भावाश्रितोऽधिकतरम्। => भावाश्रितः+अधिकतरम्। गृहमेव => गृहम्+एव नासीत्, => न+आसीत्, गृहन्‍तु => गृहम्+तु चालम्‍बते। => च+आलम्‍बते। परमत्र => परम्+अत्र किमबोधाम। => किम्+अबोधाम। व्‍यवहर्त्तुमवाञ्छत्, => व्‍यवहर्त्तुम्+अवाञ्छत्, तत्‍कर्त्तुमशक्‍नोत्। => तत्‍कर्त्तुम्+अशक्‍नोत्। चानुभूय => च+अनुभूय यदाध्ययनम् => यदा+अध्ययनम् सर्वमुत्तरदायित्‍वं => सर्वम्+उत्तरदायित्‍वम् तातस्‍तु => तातः+तु सर्वदैवमेव => सर्वदा+एवमेव परमद्यापि => परम्+अद्यापि गौरवगुणगानस्‍तु” => गौरवगुणगानः+तु” मातामहस्‍यैव => मातामहस्‍य+एव प्रचलितमत्र => प्रचलितम्+अत्र कस्‍यचिदपि => कस्‍यचित्+अपि नासहत। => न+असहत। तस्‍यैव => तस्‍य+एव स्‍वप्रतिष्ठायाश्च => स्‍वप्रतिष्ठायाः+च संघर्षरतोऽभवत्। => संघर्षरतः+अभवत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव दीनामसहायां => दीनाम्+असहायाम् चावस्‍थामवलोक्‍य => च+अवस्‍थाम्+अवलोक्‍य प्रश्रयमयच्‍छत्। => प्रश्रयम्+अयच्‍छत्। चासहायदर्शकमात्रो => च+असहायदर्शकमात्रः आत्‍मयन्‍त्रणामेव => आत्‍मयन्‍त्रणाम्+एव अशक्‍यैव => अशक्‍य+एव स्‍वशिरस्‍ताडयति => स्‍वशिरः+ताडयति कदाचिच्‍च => कदाचित्+च स्‍वशरीरमेव => स्‍वशरीरम्+एव औषधमपि => औषधम्+अपि मात्रामवर्धयत्। => मात्राम्+अवर्धयत्। उन्‍मादस्‍तु => उन्‍मादः+तु तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव चोन्‍मादे => च+उन्‍मादे जीवनमेव => जीवनम्+एव विराममगात्। => विरामम्+अगात्। स्‍वभ्रातृजमरोदीत्, => स्‍वभ्रातृजम्+अरोदीत्, स्‍वभ्रातरञ्च, => स्‍वभ्रातरम्+च, स्‍वजामातरञ्च। => स्‍वजामातरम्+च। कोऽपि => यः+अपि सर्वेषामेतेषां => सर्वेषाम्+एतेषाम् नासीत्। => न+आसीत्। लीलामपश्‍यम्। => लीलाम्+अपश्‍यम्। चलचित्रमिवाधुनापि => चलचित्रम्+इव+अधुना+अपि नीडश्च => नीडः+च मेऽधुनाऽऽमेऽधुना........’ => मे+अधुना+मे+अधुना" हृदयमेवास्‍पृशत्। => हृदयम्+एव+अस्‍पृशत्। तदाहं => तदा+अहम् यदेवं => यत्+एवम् आत्‍मानमेव => आत्‍मानम्+एव सोऽपि => सः+अपि स्‍वमनोभावमेवाभिव्‍यक्‍तवान्। => स्‍वमनोभावम्+एव+अभिव्‍यक्‍तवान्। अद्याहं => अद्य+अहम् नीडश्च? => नीडः+च? आत्‍मानमेव => आत्‍मानम्+एव तृणमिव => तृणम्+इव पितृचरणास्‍तु => पितृचरणाः+तु तदोपेक्षिता => तदा+उपेक्षिता नासीत्! => न+आसीत्! परमहम्....... => परम्+अहम् परमहन्‍तु => परम्+अहम्+तु अधुनैव => अधुना+एव तृणीकृतोऽस्मि => तृणीकृतः+अस्मि पुनरावर्तते। => पुनः+आवर्तते। यत्‍नशीलोऽस्मि। => यत्‍नशीलः+अस्मि। जनोऽयं => जनः+अयम् चोद्गुद्धवान्। => च+उद्बुद्धवान्। कदाचिदसह्यं => कदाचित्+असह्यम् तापमपि => तापम्+अपि नेदमवाबोधम्। => न+इदम्+अवाबोधम्। तेजश्च => तेजः+च तापश्च => तापः+च समवायोऽयं => समवायः+अयम् जीवनमिव => जीवनम्+इव तापमेव => तापम्+एव तापत्रयमिदम्। => तापत्रयम्+इदम्। त्‍वमेव => त्‍वम्+एव कुतोऽहमागत => कुतः+अहम्+आगतः नैर्जन्‍यमेव => नैर्जन्‍यम्+एव सत्‍स्‍वपि => सत्सु+अपि धूलिमयमुटजाङ्गनम्, => धूलिम्+अयम्+उटजाङ्गनम्, रेणुमयो वातस्‍तापोद्वहोऽयं => रेणुमयः+ वातः+तापोद्वहः+अयम्+ वातस्‍तापोद्वहोऽयं सर्वमिदं => वातः+तापोद्वहः+अयम्+ सर्वम्+इदम् सर्वमिदं => सर्वम्+इदम् स्‍पन्‍दरहितमिव। => स्‍पन्‍दरहितम्+इव। जिगमिषुरन्‍यत्र => जिगमिषुः+अन्‍यत्र यथात्र => यथा+अत्र सर्वतस्‍तथैव => सर्वतः+तथैव तानन्‍वधावम्। => तान्+अन्‍वधावम्। उड्डीयेतस्‍ततो => उड्डीयेतः+ततः भृशमाचकर्षु:। => भृशम्+आचकर्षु:। चपलबालेव => चपलबाला+इव हरिताऽम्‍बरा => हरिता+अम्‍बरा स्‍वच्‍छन्‍दञ्च => स्‍वच्‍छन्‍दम्+च कीदृक्‍सुखमन्‍वभवम्। => कीदृक्+सुखम्+अन्‍वभवम्। गायनमपि => गायनम्+अपि मनोविनोदमपि। => मनोविनोदम्+अपि। तत्रासम् => तत्र+आसम् क्‍वात्र => क्‍व+अत्र चास्मि => च+अस्मि लघुकालश्च => लघुकालः+च क्षणिकवायुरिवागत्‍य => क्षणिकवायुः+इव+आगत्‍य तापमिवोररीकृत्‍य। => तापम्+इव+उररीकृत्‍य। परमवचेतनं => परम्+अवचेतनम् तत्‍सौन्‍दर्यमेव => तत्‍सौन्‍दर्यम्+एव यन्‍त्रचलितमिव => यन्‍त्रचलितम्+इव कलमिव => कलम्+इव त्‍वामपश्‍यम्। => त्‍वाम्+अपश्‍यम्। मृगनयनयोस्‍ते => मृगनयनयोः+ते यदार्जवं, => यदा+आर्जवम्, य‍त्‍कल्पितमासीत् => यत्+कल्पितम्+आसीत् नाद्य => न+अद्य दृष्टिपथमायाति। => दृष्टिपथम्+आयाति। पुनस्‍तदेवाग्नि: => पुनः+तदेव+अग्नि: जुगुप्सामात्रमेव => जुगुप्सामात्रम्+एव इवाग्‍ने: => इव+अग्‍ने: मनस्‍तापमेव => मनः+तापम्+एव “धूम्रपानोऽयं => “धूम्रपानः+अयम् पुनस्‍तदेव, => पुनः+तदेव, जनोऽयं => जनः+अयम् पतिर्मे => पतिः+मे कोऽचिन्‍तयत्?” => कः+अचिन्‍तयत्?” परमिदमेव => परम्+इदम्+एव सौन्‍दर्यमिदं => सौन्‍दर्यम्+इदम् देहाश्रितमेव => देहाश्रितम्+एव सौन्‍दर्यपिपासेयं => सौन्‍दर्यपिपासा+इयम् नाद्यापि => न+अद्यापि अघृतमेव => अघृतम्+एव भागस्‍यैव => भागस्‍य+एव विडम्‍बनेयम्। => विडम्‍बना+इयम्। नाद्यापि => न+अद्यापि मृगतृष्‍णेव => मृगतृष्‍णा+इव सर्वमेव => सर्वम्+एव कर्णावपि => कर्णौ+अपि संगीतमिव => संगीतम्+इव अन्‍धत्‍वमेव => अन्‍धत्‍वम्+एव इच्‍छत्‍यद्य। => इच्‍छति+अद्य। इदमेव => इदम्+एव हृदयमिदम्। => हृदयम्+इदम्। जीवनमनेनैव। => जीवनम्+अनेन+एव। ‘द्वावेव => ‘द्वौ+एव सुखमेधेते => सुखम्+एधेते यश्च => यः+च नाहं => न+अहम् चेव => च+इव त्रिशङ्कुरिव => त्रिशङ्कुः+इव निलम्‍बमानोऽनालम्‍बो => निलम्‍बमानः+अनालम्‍बः व्‍यथामावहामि। => व्‍यथाम्+आवहामि। कर्णप्रहारोऽयं => कर्णप्रहारः+अयम् शिरोवेदनामेव => शिरोवेदनाम्+एव ध्‍वनिमेव। => ध्‍वनिम्+एव। इवावरुद्ध:। => इव+अवरुद्ध:। गृहान्निर्गत्‍य => गृहात्+निर्गत्‍य हास्‍यञ्च => हास्‍यम्+च अधरयोरुपस्‍थाप्‍य => अधरयोः+उपस्‍थाप्‍य कञ्चिदन्‍यदिव => कञ्चित्+अन्‍यत्+इव कथमिमे => कथम्+इमे मूर्खोऽहम्। => मूर्खः+अहम्। मूर्खोऽहम्। => मूर्खः+अहम्। व्‍यवहारपटुरयं => व्‍यवहारपटुः+अयम् श्रुत्‍वाऽऽह्वानं तव => श्रुत्‍वा+आह्वानम्+ तव चलैकाकी => चल+एकाकी चलैकाकी => चल+एकाकी चलैकाकी => चल+एकाकी अग्निमेव => अग्निम्+एव परिणयपाशबद्धोऽहं => परिणयपाशबद्धः+अहम् अपरोऽयमासीत् => अपरः+अयम्+आसीत् शिखेयं => शिखा+इयम् अपरमिव => अपरम्+इव जीवनमुद्भावयिष्‍यति। => जीवनम्+उद्भावयिष्‍यति। किमभूत्। => किम्+अभूत्। धूमश्च => धूमः+च नार्य्युपब्रूते => नारी+उपब्रूते आयुष्‍मानस्‍तु => आयुष्‍मान्+अस्‍तु पतिरेधन्‍तां => पतिः+एधन्‍ताम् सप्तपदी-संस्‍कारोऽयमासीत्। => सप्तपदीसंस्‍कारः+अयम्+आसीत्। पत्‍युरायुष्‍यकामनेयं => पत्‍युः+आयुष्‍यकामना+इयम् आत्‍मनोऽपि => आत्‍मनः+अपि जिजीविषामभिव्‍यनक्ति। => जिजीविषाम्+अभिव्‍यनक्ति। तत्ते। => तत्+ते। पीडितोऽहम् => पीडितः+अहम् पर्यङ्कमेवाधिशयानोऽस्मि। => पर्यङ्कम्+एव+अधिशयानः+अस्मि। कमाह्वयामि, => कम्+आह्वयामि, कमाह्वयामि? => कम्+आह्वयामि? पीडानिवारकलेपमवलेपयामि => पीडानिवारकलेपम्+अवलेपयामि नाहं => न+अहम् द्रष्टुक्षमोऽधुना, => द्रष्टुक्षमः+अधुना, ध्‍वनिस्‍तु => ध्‍वनिः+तु पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव वक्तुमारभते, => वक्तुम्+आरभते, मृतोऽयम्, => मृतः+अयम्, अधुनापि => अधुना+अपि यदवकाशोऽद्य => यत्+अवकाशः+अद्य करणीयं वर्तते => करणीयम्+ वर्तते स्‍वर्गादवतीर्य => स्‍वर्गात्+अवतीर्य चेन्‍मृतस्‍त्‍वं => चेत्+मृतः+त्वम् सन्‍तोषस्‍तु => सन्‍तोषः+तु सौख्‍यमासीत्। => सौख्‍यम्+आसीत्। अधुनापि => अधुना+अपि किमत्रास्ति => किम्+अत्र+अस्ति दैन्‍यमेव। => दैन्‍यम्+एव। कङ्कालवद्वपुस्‍ते।” => कङ्कालवत्+वपुः+ते। नास्ति => न+अस्ति स्‍वमधुरशब्‍दैस्‍तु => स्‍वमधुरशब्‍दैः+तु वेदनान्‍तु => वेदनाम्+तु सपटपटा-शब्‍दं किमपि => सपटपटाशब्‍दम्+ किमपि अशिष्टं जल्‍पन्‍ती => अशिष्टम्+ जल्‍पन्‍ती “आयुष्‍मानस्‍तु => “आयुष्‍मानः+तु इयमेव => इयम्+एव किमभूत् => किम्+अभूत् एवमवगम्‍यते => एवम्+अवगम्‍यते संध्‍येयं => संध्‍या+इयम् जलतैलयोरिव => जलतैलयोः+इव मेलनमावयो:। => मेलनम्+आवयो:। तदधुना => तत्+अधुना दुर्गन्‍धमिव => दुर्गन्‍धम्+इव मामात्‍मीयमकरोत्। => माम्+आत्‍मीयम्+अकरोत्। कण्‍टकमिव => कण्‍टकम्+इव किमभीप्सितम्। => किम्+अभीप्सितम्। नष्टप्रायमिव => नष्टप्रायम्+इव कर्णयोरापतति- => कर्णयोः+आपतति- “इमॉंल्‍लाजानावपाम्‍यग्नौ => “इमान्+लाजान्+आवपामि+अग्नौ तदग्निरनुमन्‍यतामिय => तदग्निः+अनुमन्‍यताम्+इय इत्‍येवावशिष्टम्। => इति+एव+अवशिष्टम्। सर्वमग्निनेव => सर्वम्+अग्निना+इव मुहुर्मुहुरेतदेव => मुहुः+मुहुः+एतत्+एव मनोऽरुज्‍यते => मनः+अरुज्‍यते प्राणेभ्‍योऽपि => प्राणेभ्‍यः+अपि किमिदमेव => किम्+इदम्+एव शब्‍दैर्व्‍यक्‍तं => शब्‍दैः+व्यक्‍तम् नाधुनापि => न+अधुना+अपि जनयित्‍वापि => जनयित्‍वा+अपि नावागच्‍छत् => न+अवागच्‍छत् अस्‍मज्‍जीवनवल्‍लरीमभिषिच्‍य => अस्‍मज्‍जीवनवल्‍लरीम्+अभिषिंच्‍य कीदृशोऽन्‍तर:। => कीदृशः+अन्‍तर:। परस्‍पराकर्षणवर्धनेप्‍सा => परस्‍पराकर्षणवर्धना+ईप्‍सा जीवनमपेक्ष्‍यते। => जीवनम्+अपेक्ष्‍यते। सन्देहोऽयमज्ञानस्‍यैव => सन्देहः+अयम्+अज्ञानस्‍य+एव सन्‍देहोऽयम् => सन्‍देहः+अयम् पुनस्‍तदेवाग्नि:। => पुनः+तदेव+अग्नि:। संस्‍मरणमात्रमेव => संस्‍मरणमात्रम्+एव जीवनमेव => जीवनम्+एव सत्‍यजीवनमस्ति। => सत्‍यजीवनम्+अस्ति। सस्मितमिवोद्दीप्तचक्रवाकोर: => सस्मितम्+इव+उद्दीप्तचक्रवाकोर: मोहकमेकं => मोहकम्+एकम् वायुरपि => वायुः+अपि विटकङ्कविटपिनश्च => विटकङ्कविटपिनः+च रसालाद्याश्चाटुकारविटा => रसालाद्याः+चाटुकारविटा तत्‍सेवा‍ञ्चिकीर्षव: => तत्‍सेवाम्+चिकीर्षव: सर्वतोऽवनतशिरोभि: => सर्वतः+अवनतशिरोभि: प्रचलितपल्लवैश्च => प्रचलितपल्लवैः+च एवासीत् => एव+आसीत् इन्‍दुकलेव => इन्‍दुकला+इव मन्‍मथारिरिव => मन्‍मथारिः+इव स्‍वर्णावरणवेष्टितास्‍तत्र => स्वर्णावरणवेष्टिताः+तत्र श्लोकाश्चाप्‍युत्‍कीर्णा:। => श्लोकाः+च+अपि+उत्‍कीर्णा:। चासीत् => च+आसीत् नातिदूरमेव => न+अतिदूरम्+एव प्रतिमैका। => प्रतिमा+एका। प्राङ्गणमपि => प्राङ्गणम्+अपि दृष्टिरवलोक्‍यते => दृष्टिः+अवलोक्‍यते राज्‍यञ्चैश्वर्यस्‍य। => राज्‍यम्+च+ऐश्वर्यस्‍य। इदानीन्‍तु => इदानीम्+तु पट्टशिष्‍यमतिरिच्‍य => पट्टशिष्‍यम्+अतिरिच्‍य सर्वेऽन्‍ये => सर्वे+अन्‍ये कुशसंस्‍तराण्‍यधिशयाना => कुशसंस्‍तराणि+अधिशयाना नित्‍यमेव => नित्‍यम्+एव कदाचित्‍संकीर्तनं => कदाचित्+संकीर्तनम् कदाचिच्च => कदाचित्+च श्रद्धान्विताश्च => श्रद्धान्विताः+च प्रसादञ्च => प्रसादम्+च गृहीत्‍वाऽऽत्‍मन: => गृहीत्‍वा+आत्‍मन: धन्‍याश्च => धन्‍याः+च परमधुनापि => परम्+अधुना+अपि शेखरस्‍तत्र। => शेखरः+तत्र। प्रियेव => प्रिया+एव क्‍वचिदन्‍यत्र => क्‍वचित्+अन्‍यत्र स्‍मृतयस्‍तन्‍मनो => स्‍मृतयः+तन्‍मनः चातीतस्‍मृतयश्चलचित्रवत् => च+अतीतस्‍मृतयः+चलचित्रवत् कथमयं => कथम्+अयम् कालोऽहर्निशं => कालः+अहर्निशम् लोकेऽष्टापदे => लोके+अष्टापदे शारैरिव => शारैः+इव नित्‍यनियतिर्द्यूतात्‍मकं => नित्‍यनियतिः+द्यूतात्‍मकम् सितैश्च => सितैः+च प्रतिक्षणमहो => प्रतिक्षणम्+अहो किमप्‍याग्रह: => किमपि+आग्रह: शून्‍यञ्च => शून्‍यम्+च आसीदयं => आसीत्+अयम् वद्धोष्‍णीशाश्‍च => वद्धोष्‍णीशाः+च कदाचिच्‍च => कदाचित्+च उच्‍चैर्वदति => उच्‍चैः+वदति “गृहाणेदं => “गृहाण+इदम् गृहाणेदं => गृहाण+इदम् द्विपणकमात्रञ्च => द्विपणकमात्रम्+च अत्‍यल्‍पार्घमेतत् => अत्‍यल्‍पार्घम्+एतत् क्‍वान्‍यत्र => क्‍व+अन्‍यत्र क्‍वचिच्‍च => क्‍वचित्+च क्‍वचिच्‍च => क्‍वचित्+च इवासन्। => इव+आसन्। तदैव => तदा+एव कौतुहलमभूदेकम्। => कौतुहलम्+अभूत्+एकम्। पुरुषास्‍तत्र => पुरुषाः+तत्र “कोऽयं, => “कः+अयम्, कोऽयं, => कः+अयम्, कस्‍यायं => कस्‍य+अयम् ध्‍वनिरयं => ध्‍वनिः+अयम् एतस्मिन्‍नेवासरे => एतस्मिन्+एव+अवसरे साधुस्‍तत्र => साधुः+तत्र जनसम्‍मर्देनावृतो => जनसम्‍मर्देन+आवृतः धेनुविसृष्टवत्‍स => धेनुविसृष्टवत्+सः तद्विषयेऽऽवादीत् => तद्विषये+अवादीत् कोप्‍ययं विस्‍मृतगृहपथो => कोऽपि+अयम्+ विस्‍मृतगृहपथः+ विस्‍मृतगृहपथो दारकोऽस्ति। => विस्‍मृतगृहपथः+ दारकः+अस्ति। दारकोऽस्ति। => दारकः+अस्ति। पृष्टश्च => पृष्टः+च किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि रोदित्‍येव, => रोदिति+एव, मुखमप्‍यस्‍य => मुखम्+अपि+अस्‍य नेदमपि => न+इदम्+अपि कोऽस्‍य => कः+अस्‍य साधुश्च => साधुः+च यावत्तं => यावत्+तम् स्‍वाङकमारोपयति => स्‍वाङकम्+आरोपयति तावदेव => तावत्+एव पत्रमेकं => पत्रम्+एकम् साधुश्चोपजातविस्‍मय: => साधुः+च+उपजातविस्‍मय: तत्‍पत्रमुत्‍थाप्‍यापठत् => तत्‍पत्रम्+उत्‍थाप्‍य+अपठत् त्‍यक्तोऽसि। => त्‍यक्तः+असि। अनिच्‍छन्‍नपि => अनिच्‍छन्+अपि कालैकनियन्त्रितगतिर्गच्‍छामि => कालैकनियन्त्रितगतिः+गच्‍छामि त्‍वां परित्‍यज्‍य => त्वाम्+ परित्‍यज्‍य निर्गच्‍छन्‍त्‍यमी => निर्गच्‍छन्ति+अमी खल्विमे। => खलु+इमे। माताऽपि => माता+अपि रक्षकस्‍ते => रक्षकः+ते दैवदुर्विपाकहतस्‍ते => दैवदुर्विपाकहतः+ते पत्रमिदं => पत्रम्+इदम् द्रवीभूतहृदयोऽश्रूपूर्णाकुलितेक्षणो => द्रवीभूतहृदयः+अश्रूपूर्णाकुलितेक्षणः “बालकमेनं => “बालकम्+एनम् बालकञ्च => बालकम्+च तस्‍यैव => तस्‍य+एव इत्‍यभिधानं कृतम्। => इति+अभिधानम्+ कृतम्। तं तत्रैव => तम्+ तत्रैव पित्रोर्वात्‍सल्‍येन => पित्रोः+वात्‍सल्‍येन सोऽपि => सः+अपि नातिचिरमेव => न+अतिचिरम्+एव वेदांश्चाधिचकार। => वेदान्+च+अधिचकार। कृष्‍णानन्‍द एव => कृष्‍णानन्‍दः+ एव सर्वस्‍वञ्चासीत्। => सर्वस्‍वम्+च+आसीत्। मातृवात्‍सल्‍यं पितृसंरक्षणं => मातृवात्‍सल्‍यम्+ पितृसंरक्षणम्+ पितृसंरक्षणं सर्वं => पितृसंरक्षणम्+ सर्वम्+ सर्वं स => सर्वम्+ सः+ स तत्र => सः+ तत्र रविस्‍यन्‍दनं संचक्राम। => रविस्‍यन्‍दनम्+ संचक्राम। नोऽभूत् => न+अभूत् परमेकस्मिन्‍नहनि => परम्+एकस्मिन्+अहनि स पूजोपरान्‍तं => सः+ पूजोपरान्‍तम्+ पूजोपरान्‍तं प्रसादवितरणं => पूजोपरान्‍तम्+ प्रसादवितरणम्+ प्रसादवितरणं कृतवान् => प्रसादवितरणम्+ कृतवान् चत्‍वरस्‍याध: => चत्‍वरस्‍य+अध: बहवोऽस्‍पृश्‍या: => बहवः+अस्‍पृश्‍या: जना स्थिता => जनाः+ स्थिताः+ स्थिता आसन्। => स्थिताः+ आसन्। मूर्तिरिव => मूर्तिः+इव धूर्जटेराराधने => धूर्जटेः+आराधने तपोलीनापर्णेव => तपोलीना+आपर्णा+इव बालाऽऽसीत्। => बाला+आसीत्। चाञ्जलिं बद्ध्वा => च+अञ्जलिम्+ बद्ध्वा यावदेव => यावत्+एव शेखरं दृष्‍टवती => शेखरम्+ दृष्‍टवती तदैव => तदा+एव नयनमेलनमभूत्। => नयनमेलनम्+अभूत्। विद्युदिव => विद्युत्+इव शेखरस्‍यापि => शेखरस्‍य+अपि काचिद्विशिष्टा => काचित्+विशिष्टा दशाऽभूत्। => दशा+अभूत्। एक उद्वेगो => एकः+ उद्वेगः सरोमांचं वेपथुश्च। => सरोमांचम्+ वेपथुः+च। वेपथुश्च। => वेपथुः+च। स्‍वशाटिकाग्रं प्रसारितवती। => स्‍वशाटिकाग्रम्+ प्रसारितवती। शेखरोऽपि => शेखरः+अपि पवित्रपुष्‍पमेकं तस्‍या: => पवित्रपुष्‍पम्+एकम्+ तस्‍या: शाटिकायामपतयत् => शाटिकायाम्+अपातयत् तावदेव => तावत्+एव दीर्घरवोऽभूदेक: => दीर्घरवः+अभूत्+एक: “भ्रष्टोऽयं शेखर:, => “भ्रष्टः+अयम्+ शेखर:, भ्रष्टोऽयं देवालयो => भ्रष्टः+अयम्+ देवालयः+ देवालयो देवालयस्‍य => देवालयः+ देवालयस्‍य पवित्रपुष्‍पमस्‍या: => पवित्रपुष्‍पम्+अस्‍या: पातितमनेन। => पातितम्+अनेन। किं नैतच्चित्रं => किम्+ न+एतत्+चित्रम्+ नैतच्चित्रं महत्?” => न+एतत्+चित्रम्+ महत्?” “कलेशगमनमिदम्” => “क्लेशगमनम्+इदम्” “परं देवालयेषु => “परम्+ देवालयेषु नैतद् => न+एतद् देवालयस्‍तु => देवालयः+तु देवालयो हि” => देवालयः+ हि” “किमिदमेतादृगत्र => “किम्+इदम्+एतादृक्+अत्र जनसमूहो वक्तुमारब्‍धवान् => जनसमूहः+ वक्तुम्+आरब्‍धवान् वक्तुमारब्‍धवान् => वक्तुम्+आरब्‍धवान् गुंजितं त्स्‍थलम्। => गुंजितम्+ तत्स्‍थलम्। कोलाहलमिममाकर्ण्‍य => कोलाहलम्+इमम्+आकर्ण्‍य बहिरागच्‍छत् => बहिः+आगच्‍छत् अपृच्‍छच्‍च => अपृच्छत्+च सर्वं वृत्तान्‍तम्। => सर्वम्+ वृत्तान्‍तम्। कृष्‍णानन्‍दो जगाद => कृष्‍णानन्‍दः+ जगाद विचारणीयमिदं यत्किंचिदपि => विचारणीयम्+इदम्+ यत्+किञ्चित्+अपि यत्किंचिदपि => यत्+किञ्चित्+अपि घटितमद्य => घटितम्+अद्य विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् श्वोऽहं न्‍यायं => श्वः+अहम्+ न्‍यायम्+ न्‍यायं करिष्यामि। => न्‍यायम्+ करिष्यामि। तूष्‍णीं बभूव => तूष्णीम्+ बभूव स्‍वकोष्ठं च => स्‍वकोष्ठम्+ च समस्तजनसमूहश्च => समस्तजनसमूहः+च कोऽप्‍यभणत् => कोऽपि+अभणत् शेखरोऽयं, => शेखरः+अयम्, जालेऽस्मिन् => जाले+अस्मिन् किं कुर्यात्। => किम्+ कुर्यात्। सैव => सा+एव विप्रमेनं भ्रष्‍टं => विप्रमेनम्+ भ्रष्‍टम्+ भ्रष्‍टं चिकीर्षति => भ्रष्‍टम्+ चिकीर्षति एवं स्‍वचक्रं => एवम्+ स्‍वचक्रम्+ स्‍वचक्रं च => स्‍वचक्रम्+ च दोषोऽयं, => दोषः+अयम्+, कलियुगोऽयम्। => कलियुगः+अयम्। अस्‍माभिस्‍तु => अस्‍माभिः+तु नैतद्दृष्टम्।” => न+एतत्+दृष्टम्। अथैवं वदत्‍सु => अथ+एवम्+ वदत्‍सु शेखरोऽपि => शेखरः+अपि स्‍वकोष्ठं गतवान्। => स्‍वकोष्ठम्+ गतवान्। सोऽचिन्‍तयत् => सः+अचिन्‍तयत् विषयेऽस्मिन् => विषये+अस्मिन् गुरुर्मे => गुरुः+मे किं वदिष्‍यति => किम्+ वदिष्‍यति येनाहं पालित: => येन+अहम्+ पालित: संवर्धितश्च। => संवर्धितः+च। तदैव => तदा+एव मुखं तस्‍य => मुखम्+ तस्‍य कल्‍पनायां समागतम्। => कल्‍पनायाम्+ समागतम्। अन्‍तर्द्वन्‍द्वमासीत्तत्र। => अन्‍तर्द्वन्‍द्वम्+आसीत्+तत्र। तदैव => तदा+एव अ‍तर्कित एव => अ‍तर्कितः+ एव समीपेऽगच्‍छत्। => समीपे+अगच्‍छत्। स्‍वगुरुञ्चागतं वीक्ष्‍य => स्‍वगुरुम्+च+आगतम्+ वीक्ष्‍य शेखरस्‍तं प्रणम्‍य => शेखरः+तम्+ प्रणम्‍य पादयोश्चापतत्। => पादयोः+च+अपतत्। कृष्‍णानन्‍दस्‍तमुत्‍थाप्‍य => कृष्‍णानन्‍दः+तम्+उत्‍थाप्‍य त्‍वमेव => त्‍वम्+एव पुत्रश्चासि। => पुत्रः+च+असि। त्‍वय्येव => त्‍वयि+एव निहिता सन्ति। => निहिताः+ सन्ति। त्‍वं मया => त्‍वम्+ मया संवर्धितश्च => संवर्धितः+च तदहमेव => तत्+अहम्+एव त्‍वं वा। => त्‍वम्+ वा। मां निराशं => माम्+ निराशम्+ निराशं मा => निराशम्+ मा क्षणिकमिदं यौवनं => क्षणिकम्+इदम्+ यौवनम्+ यौवनं क्षणिका => यौवनम्+ क्षणिका परमीश्वरस्‍य => परम्+ईश्वरस्‍य सेवायां यत्‍सौख्‍यमस्ति => सेवायाम्+ यत्+सौख्‍यम्+अस्ति यत्‍सौख्‍यमस्ति => यत्+सौख्‍यम्+अस्ति शाश्‍वतं तत्। => शाश्‍वतम्+ तत्। त्‍यैजनां बालां => त्‍यज+एनाम्+ बालाम्+ बालां मांसपिण्‍डजाम्। => बालाम्+ मांसपिण्‍डजाम्। कृष्‍णं शरणं => कृष्‍णम्+ शरणम्+ शरणं व्रज। => शरणम्+ व्रज। अथैवमुक्तवति => अथ+एवम्+उक्तवति तूष्‍णीं बभूव। => तूष्णीम्+ बभूव। गुरुश्चावदत् => गुरुः+च+अवदत् श्वोऽहं त्‍वां => श्वः+अहम्+ त्वाम्+ त्‍वां तद्बालासम्‍पर्कापवित्रीभूतं => त्वाम्+ तद्बालासम्‍पर्कापवित्रीभूतम्+ तद्बालासम्‍पर्कापवित्रीभूतं सप्रायश्चित्तविधानं => तद्बालासम्‍पर्कापवित्रीभूतम्+ सप्रायश्चित्तविधानम्+ सप्रायश्चित्तविधानं पवित्रीकरिष्‍यामि। => सप्रायश्चित्तविधानम्+ पवित्रीकरिष्‍यामि। उत्तरञ्चाप्रतीक्ष्‍यैव => उत्तरम्+च+अप्रतीक्ष्‍य+एव एवमुक्‍त्‍वा => एवम्+उक्‍त्‍वा स बहिरगच्‍छत्। => सः+ बहिः+अगच्‍छत्। बहिरगच्‍छत्। => बहिः+अगच्‍छत्। हृदय‍मतिखिन्‍नमासीत्। => हृदय‍म्+अतिखिन्‍नम्+आसीत्। स शान्तिं => सः+ शान्तिम्+ शान्तिं लब्‍धुकामो => शान्तिम्+ लब्‍धुकामः देवालयाद्बहिरगच्‍छत्। => देवालयात्+बहिः+अगच्‍छत्। अमावस्‍यासीत्। => अमावस्‍या+आसीत्। घनान्‍धकारो व्‍यापृत:। => घनान्‍धकारः+ व्‍यापृत:। तद्दूरीकत्तुं वृथैव => तत्+दूरीकर्त्तुम्+ वृथा+एव वृथैव => वृथा+एव शेखरस्‍तु => शेखरः+तु तत्रोद्विग्नो व्‍यचरत्। => तत्र+उद्विग्नः+ व्‍यचरत्। तदैव => तदा+एव काचिच्‍छाया => काचित्+छाया आगतायां तस्‍यां => आगतायाम्+ तस्‍याम्+ तस्‍यां का => तस्‍याम्+ का साऽवदत् => सा+अवदत् “अहं पुष्‍पा => “अहम्+ पुष्‍पा नाम्‍न्‍यस्‍पृश्‍यकन्‍यास्मि, => नाम्नि+अस्‍पृश्‍यकन्‍या+अस्मि, नन्‍वगाध: => ननु+अगाध: स्‍नेहोऽस्ति => स्‍नेहः+अस्ति परमहं नीचज्ञातिसंभवा => परम्+अहम्+ नीचज्ञातिसंभवा त्‍वां न => त्वाम्+ न शेखरोऽवदद् => शेखरः+अवदत् अहन्‍तु => अहम्+तु त्‍वां स्‍वीकरिष्‍यामि। => त्वाम्+ स्‍वीकरिष्‍यामि। “नन्‍वहं महत्‍पुण्‍यवती => “ननु+अहम्+ महत्‍पुण्‍यवती यत्त्‍वयैवं स्‍वीकृताहं, => यत्+त्वया+एवम्+ स्‍वीकृता+अहम्+, स्‍वीकृताहं, => स्‍वीकृता+अहम्+, परमेवं तव => परम्+एवम्+ तव पतनं न => पतनम्+ न भवितुमर्हति। => भवितुम्+अर्हति। अहन्‍तु => अहम्+तु भवतोऽन्तिमदर्शनलालसया => भवतः+अन्तिमदर्शनलालसया समागताऽत्र। => समागता+अत्र। एवमुक्‍त्‍वा => एवम्+उक्‍त्‍वा पादावस्‍पृशत्। => पादौ+अस्‍पृशत्। शेखरस्‍तामुत्‍थाप्‍य => शेखरः+ताम्+उत्‍थाप्‍य तां परिरब्‍धुं => ताम्+ परिरब्‍धुम्+ परिरब्‍धुं भुजौ => परिरब्‍धुम्+ भुजौ परं तदैव => परम्+ तदा+एव तदैव => तदा+एव तद्वंधनादात्‍मानं विमोच्‍याधावत्। => तद्बंधनात्+आत्‍मानम्+ विमोच्‍य+अधावत्। विमोच्‍याधावत्। => विमोच्‍य+अधावत्। शेखरस्‍तां दीर्घस्‍वरेणाकारयत् => शेखरः+ताम्+ दीर्घस्‍वरेण+आकारयत् दीर्घस्‍वरेणाकारयत् => दीर्घस्‍वरेण+आकारयत् जीवितेनैवात्‍मन: => जीवितेन+एव+आत्‍मन: क्षणमेकन्‍तु => क्षणम्+एकम्+तु चानुधाव्‍य => च+अनुधाव्‍य वेपमानां तामनतिदूरमेव => वेपमानाम्+ ताम्+अतिदूरम्+एव तामनतिदूरमेव => ताम्+अतिदूरम्+एव अश्रुबिन्‍दुचर्चितवदनां अरुणपयोजकपोलां => अश्रुबिन्‍दुचर्चितवदनाम्+ अरुणपयोजकपोलाम्+ अरुणपयोजकपोलां परिष्‍वज्‍य => अरुणपयोजकपोलाम्+ परिष्‍वज्‍य किं पतनं => किम्+ पतनम्+ पतनं किञ्चोत्‍थानं, => पतनम्+ किम्+च+उत्‍थानम्+, किञ्चोत्‍थानं, => किम्+च+उत्‍थानम्+, किं कर्त्तव्‍यमकर्त्तव्‍यं => किम्+ कर्त्तव्‍यम्+अकर्त्तव्‍यम्+ कर्त्तव्‍यमकर्त्तव्‍यं वा => कर्त्तव्‍यम्+अकर्त्तव्‍यम्+ वा मयाप्‍यधीतमत्र => मया+अपि+अधीतम्+अत्र विसृष्टो मद्विवेक:। => विसृष्टः+ मद्विवेक:। कोऽस्‍पृश्‍य: => कः+अस्‍पृश्‍य: पॉंचभौतिकोऽयं देह:, => पञ्चभौतिकः+अयम्+ देह:, सच्चिद्रूपी => सच्चित्+रुपी केनेयं कृता => केन+इयम्+ कृता किं जानासि => किम्+ जानासि त्‍वं यै: => त्‍वम्+ यै: जनैरभियुक्तोऽहं ये => जनैः+अभियुक्तः+अहम्+ ये नित्‍यमत्र => नित्‍यम्+अत्र भगवन्‍तं श्रीकृष्‍णमुपासते => भगवन्‍तम्+ श्रीकृष्‍णम्+उपासते श्रीकृष्‍णमुपासते => श्रीकृष्‍णम्+उपासते गीतापाठं कुर्वन्ति- => गीतापाठम्+ कुर्वन्ति- चैव => च+एव क्‍वाद्य => क्‍व+अद्य माऽविचार्यैव => मा+अविचार्य+एव साहसमिमं कुरु। => साहसम्+इमम्+ कुरु। वसुधेयं क्‍वचित्तु => वसुधा+इयम्+ क्‍वचित्+तु क्‍वचित्तु => क्‍वचित्+तु आश्रयं दास्‍यत्‍येव। => आश्रयम्+ दास्‍यति+एव। दास्‍यत्‍येव। => दास्‍यति+एव। मरुतो जवेन => मरुतः+ जवेन प्रसारितो गंध: => प्रसारितः+ गंध: अहं किमपि => अहम्+ किमपि परं अहं => परम्+ अहम्+ अहं लक्ष्‍म्‍या: => अहम्+ लक्ष्‍म्‍या: गृहं न => गृहम्+ न अहं तु => अहम्+ तु जड़ाऽभवम् => जड़ा+अभवम् इदं किं => इदम्+ किम्+ किं भणति => किम्+ भणति रहस्‍योद्घाटनं इव => रहस्‍योद्घाटनम्+ इव साऽवदत् => सा+अवदत् नास्ति => न+अस्ति अतीवाश्चर्येण => अतीव+आश्चर्येण अहं आसंदिकाया => अहम्+ आसंदिकायाः+ आसंदिकाया उत्थितुमुद्यता। => आसंदिकायाः+ उत्थितुम्+उद्यता। उत्थितुमुद्यता। => उत्थितुम्+उद्यता। अपृच्‍छं च => अपृच्‍छम्+ च को विवादस्‍तयो: => कः+ विवादः+तयो: विवादस्‍तयो: => विवादः+तयो: परं अदितिस्‍तु => परम्+ अदितिः+तु अदितिस्‍तु => अदितिः+तु व्‍यथितेव => व्‍यथिता+इव ततस्‍तु => ततः+तु पुरोद्यानं प्रति => पुरोद्यानम्+ प्रति स्‍वक्रीडापरिष्‍करं गृहीत्‍वा => स्‍वक्रीडापरिष्‍करम्+ गृहीत्‍वा अदितिमिदमेव => अदितिम्+इदम्+एव गृहं गत्‍वा => गृहम्+ गत्‍वा अभ्‍यासं कथं => अभ्‍यासम्+ कथम्+ कथं न => कथम्+ न गृहं गन्‍तुं => गृहम्+ गन्‍तुम्+ गन्‍तुं कथमपि => गन्‍तुम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि नासीत्। => न+आसीत्। मां विस्मितां => माम्+ विस्मिताम्+ विस्मितां विधाय => विस्मिताम्+ विधाय गृहान्निष्‍क्रान्‍ता। => गृहात्+निष्‍क्रान्‍ता। अदितेर्मैत्री => अदितेः+मैत्री अस्‍माकं सर्वेषां => अस्माकम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां कृते => सर्वेषाम्+ कृते विश्रुताऽऽसीत्। => विश्रुता+आसीत्। सुरलक्ष्‍मीं वयं => सुरलक्ष्‍मीम्+ वयम्+ वयं वात्‍सल्‍येन => वयम्+ वात्‍सल्‍येन लक्ष्‍मीति => लक्ष्‍मी+इति एकवर्षपूर्वमेव => एकवर्षपूर्वम्+एव अस्‍माकं लघुनगर्यामागच्‍छत्। => अस्माकम्+ लघुनगर्याम्+अगच्‍छत्। लघुनगर्यामागच्‍छत्। => लघुनगर्याम्+अगच्‍छत्। विविधजातिप्रदेशानां बालकबालिकाभि: => विविधजातिप्रदेशानाम्+ बालकबालिकाभि: अल्‍यल्‍पं समयव्‍ययं => अत्यल्‍पम्+ समयव्‍ययम्+ समयव्‍ययं चकार। => समयव्‍ययम्+ चकार। मलयालमभाषामेव => मलयालमभाषाम्+एव अस्‍माकं गृहात् => अस्माकम्+ गृहात् एकाद्विगृहसमूहान्‍तरालमेव => एकाद्विगृहसमूहान्‍तरालम्+एव गृहमासीत्। => गृहम्+आसीत्। अहं अद्यापि => अहम्+ अद्यापि कथं अदितिर्लक्ष्‍म्‍या: => कथम्+ अदितिः+लक्ष्‍म्‍या: अदितिर्लक्ष्‍म्‍या: => अदितिः+लक्ष्‍म्‍या: हस्‍तं गृहीत्‍वा => हस्‍तम्+ गृहीत्‍वा तां हिन्‍दीवाक्‍यानि => ताम्+ हिन्‍दीवाक्‍यानि लिखितुं प्रेरयति => लिखितुम्+ प्रेरयति महत्‍यावश्‍यकता => महती+आवश्‍यकता नाऽसीत्, => न+आसीत्, अस्‍माकं स्‍वभावतो => अस्माकम्+ स्‍वभावतः+ स्‍वभावतो नेतृत्‍वशालिनी => स्‍वभावतः+ नेतृत्‍वशालिनी कामप्‍येकां कनिष्ठां => कामपि+एकाम्+ कनिष्ठाम्+ कनिष्ठां शिष्‍यामिव => कनिष्ठाम्+ शिष्‍याम्+इव शिष्‍यामिव => शिष्‍याम्+इव सदैव => सदा+एव नेतृत्‍वमेव => नेतृत्‍वम्+एव सखीनां नेतृत्‍वमेव => सखीनाम्+ नेतृत्‍वम्+एव नेतृत्‍वमेव => नेतृत्‍वम्+एव कतिवारं अहं => कतिवारम्+ अहम्+ अहं तां => अहम्+ ताम् साऽतीव => सा+अतीव सहैव => सह+एव किं वोत्‍थाने, => किम्+ वा+उत्‍थाने, वोत्‍थाने, => वा+उत्‍थाने, किं वा => किम्+ वा अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव साहचर्यं ददौ। => साहचर्यम्+ ददौ। दिनद्वयपूर्वस्‍यैव => दिनद्वयपूर्वस्‍य+एव विशालनेत्राभ्‍यामश्रूणि => विशालनेत्राभ्याम्+अश्रूणि अदितिस्‍तु => अदितिः+तु स्‍वगुरुसुलभां गरिमामपि => स्‍वगुरुसुलभाम्+ गरिमाम्+अपि गरिमामपि => गरिमाम्+अपि हर्षध्‍वनिमपि => हर्षध्‍वनिम्+अपि उभयोरेव => उभयोः+एव जल्‍पनामेव => जल्‍पनाम्+एव नास्ति? => न+अस्ति? इत्‍येषा => इति+एषा भग्‍नेव => भग्‍ना+इव अहं द्वित्रिदिवसेषु => अहम्+ द्वित्रिदिवसेषु व्‍यतीतेष्‍वपि => व्‍यतीतेषु+अपि अस्‍यामेव => अस्याम्+एव असामञ्जस्‍यस्थित्‍यां आसम्। => असामञ्जस्‍यस्थित्‍याम्+ आसम्। अदितिमनेकवारं => अदितिम्+अनेकवारम् अहं अपृच्‍छम् => अहम्+ अपृच्‍छम् किं निमित्तं => किम्+ निमित्तम्+ निमित्तं लक्ष्‍म्‍या => निमित्तम्+ लक्ष्‍म्‍या मौनमेव => मौनम्+एव अहं तु => अहम्+ तु विश्वसितुं न => विश्वसितुम्+ न अदितिर्लक्ष्‍मीं विना => अदितिः+लक्ष्‍मीम्+ विना आपणं अपि => आपणम्+ अपि नाऽगच्‍छत्। => न+अगच्‍छत्। कमपराधं विहितवती => कमपराधम्+ विहितवती यदधुना => यत्+अधुना नामाऽपि => नाम+अपि इत्‍थं कुप्यति। => इत्‍थम्+ कुप्यति। एतादृश्‍यां परिस्थित्‍यां => एतादृश्‍याम्+ परिस्थित्‍याम्+ परिस्थित्‍यां न => परिस्थित्‍याम्+ न निश्चयमधिगच्‍छति। => निश्चयम्+अधिगच्‍छति। साम्‍प्रतं लक्ष्‍मीं => साम्‍प्रतम्+ लक्ष्मीम्+ लक्ष्‍मीं न => लक्ष्मीम्+ न त्‍वहं न => तु+अहम्+ न अस्‍माकं गृहे => अस्माकम्+ गृहे अवदच्‍च => अवदत्+च भवत्‍या दर्शनं => भवत्‍याः+ दर्शनम्+ दर्शनं नैव => दर्शनम्+ नैव अस्‍माकं गृहे => अस्माकम्+ गृहे नागच्‍छति? => न+आगच्‍छति? हृदयं तु => हृदयम्+ तु भृशं सीदति.........।” => भृशम्+ सीदति.........। किञ्चित्‍कालं विरम्‍य => किञ्चित्‍कालम्+ विरम्‍य सस्मितं अवदत् => सस्मितम्+ अवदत् विद्यालयस्‍तरीय-बैडमिन्‍टनप्रतियोगितायां अदितिं => विद्यालयस्‍तरीयबैडमिन्‍टनप्रतियोगितायाम्+ अदितिम्+ अदितिं पराजितवती। => अदितिम्+ पराजितवती। गुरुपदगरिमोल्‍लङ्घनमसह्यमेव => गुरुपदगरिमोल्‍लङ्घनम्+असह्यम्+एव पराजयमीहते। => पराजयम्+ईहते। अपरं च => अपरम्+ च क्रीड़ाभावनाऽपि => क्रीड़ाभावना+अपि पराजयवेदनां सह्यामिव => पराजयवेदनाम्+ सह्याम्+इव सह्यामिव => सह्याम्+इव इत्‍यापि => इति+अपि साऽहंकारिणी => सा+अहंकारिणी गौ-संरक्षणं करोति => गौसंरक्षणम्+ करोति कार्यं करोति => कार्यम्+ करोति त्‍वं कां => त्‍वम्+ काम्+ कां चिन्‍तां => काम्+ चिन्‍ताम्+ चिन्‍तां करोषि? => चिन्‍ताम्+ करोषि? रजतवलयं त्‍वां => रजतवलयम्+ त्वाम्+ त्‍वां शीघ्रमेव => त्वाम्+ शीघ्रम्+एव शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव श्रेष्ठं गां => श्रेष्ठम्+ गाम्+ गां नयामि। => गाम्+ नयामि। बालकानां कष्टमवलोक्‍य => बालकानाम्+ कष्टम्+अवलोक्‍य कष्टमवलोक्‍य => कष्टम्+अवलोक्‍य कथनमात्रेणैव => कथनमात्रेण+एव सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव अतिश्रेष्ठां गामानय। => अतिश्रेष्ठाम्+ गाम्+आनय। गामानय। => गाम्+आनय। गौरासीत्। => गौः+आसीत्। शतद्वयं रूप्‍यकं => शतद्वयम्+ रूप्‍यकम्+ रूप्‍यकं गोमूल्‍यं => रूप्‍यकम्+ गोमूल्‍यम्+ गोमूल्‍यं निर्धारितम्। => गोमूल्‍यम्+ निर्धारितम्। विचारितं यदि => विचारितम्+ यदि कथमहं अधिकमूल्‍यं => कथम्+अहम्+ अधिकमूल्‍यम्+ अधिकमूल्‍यं दत्‍वाऽपि => अधिकमूल्‍यम्+ दत्‍वा+अपि दत्‍वाऽपि => दत्‍वा+अपि कष्टं निवारयानीति। => कष्टम्+ निवारयानि+इति। निवारयानीति। => निवारयानि+इति। इत्‍थं विमर्श्य => इत्‍थम्+ विमर्श्य कथितं भो => कथितम्+ भो पूर्वं तु => पूर्वम्+ तु सार्धैकशतमेव => सार्धैकशतम्+एव बहुमूल्‍यं वाञ्छसि। => बहुमूल्‍यम्+ वाञ्छसि। इनं नोचितम्। => इदम्+ न+उचितम्। नोचितम्। => न+उचितम्। विचारितं यद्यहं => विचारितम्+ यदि+अहम्+ यद्यहं साम्‍प्रतं => यदि+अहम्+ साम्‍प्रतम्+ साम्‍प्रतं गां => साम्‍प्रतम्+ गाम्+ गां न => गाम्+ न अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव इमां नेष्‍यति। => इमाम्+ नेष्‍यति। अधिकमपि => अधिकम्+अपि प्रदानं श्रेष्ठं => प्रदानम्+ श्रेष्ठम्+ श्रेष्ठं भविष्‍यति। => श्रेष्ठम्+ भविष्‍यति। नेष्‍याम्‍येव। => नेष्‍यामि+एव। ग्रामवासिभिः+पृष्ट:। => ग्रामवासिभिः+पृष्ट:। गां => गाम्+आनीतवान्+असि? आनीतवानसि? किं => किम्+ च+अस्‍या: किं => च+अस्‍या: यद्यपि नेदं => न+इदम्+ रोचतेस्‍म किन्‍तु मन्‍द-स्मितं => मन्‍दस्मितम्+ कृत्‍वा कृत्‍वा उत्तरं => उत्तरम्+ दत्‍वा गदितं गौ => गदितम्+ गौ शतमपि => शतम्+अपि आनीतवानसि => आनीतवान्+असि इमां नन्दिनीं? => इमाम्+ नन्दिनीम्+? नन्दिनीं? => नन्दिनीम्+? इयं तु => इयम्+ तु त्‍वां कृतकृत्‍यं => त्वाम्+ कृतकृत्‍यम्+ कृतकृत्‍यं करिष्‍यति। => कृतकृत्‍यम्+ करिष्‍यति। स विचारितवान् => सः+ विचारितवान् इमां अवलोकयिष्‍यति => इमाम्+ अवलोकयिष्‍यति स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव खटखट-ध्‍वनिं श्रुत्‍वा => खटखटध्‍वनिम्+ श्रुत्‍वा गामवलोक्‍य => गाम्+अवलोक्‍य स्‍पर्शञ्च => स्‍पर्शम्+च परमं प्रमोदमाप्तवती। => परमम्+ प्रमोदम्+आप्तवती। प्रमोदमाप्तवती। => प्रमोदम्+आप्तवती। शृङ्गप्रहारमपि => शृङ्गप्रहारम्+अपि गौरियम्। => गौः+इयम्। नास्‍त्‍यत्र => न+अस्ति+अत्र प्रात:कालादेव => प्रात:कालात्+एव गौसेवायां संलग्ना => गौसेवायाम्+ संलग्ना सौख्‍यपूर्णं वातावरणं => सौख्‍यपूर्णम्+ वातावरणम्+ वातावरणं जातम्। => वातावरणम्+ जातम्। गोदुग्‍धं वृद्धिगतं => गोदुग्‍धम्+ वृद्धिगतम्+ वृद्धिगतं भौरी => वृद्धिगतम्+ भौरी किलोदुग्‍धं विक्रीय => किलोदुग्‍धम्+ विक्रीय अवशिष्टं गृहे => अवशिष्टम्+ गृहे कतिपयैर्मासैरेव => कतिपयैः+मासैः+एव गोमूल्‍यमधिगतम्। => गोमूल्‍यम्+अधिगतम्। द्वावेव => द्वौ+एव नागता। => न+आगता। किं नन्दिनी => किम्+ नन्दिनी नागता। => न+आगता। किं साम्‍प्रतमपि => किम्+ साम्‍प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि नागता। => न+आगता। लालटेनं करे => लालटेनम्+ करे निशायामितस्‍तत: => निशायाम्+इतस्‍तत: तत्‍परो भूत्‍वा => तत्‍परः+ भूत्‍वा कुत्रचिदपि => कुत्रचित्+अपि नोपलब्‍धा। => न+उपलब्‍धा। अस्‍माकं लंदिनी => अस्माकम्+ लंदिनी रामलालोऽपि => रामलालः+अपि तूष्‍णीं स्थित:। => तूष्णीम्+ स्थित:। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव कुसीदं मूल्‍यञ्च => कुसीदम्+ मूल्‍यम्+च मूल्‍यञ्च => मूल्‍यम्+च प्राप्त्‍यर्थं समागत: => प्राप्त्यर्थम्+ समागत: शोकमयं वातावरणं => शोकमयम्+ वातावरणम्+ वातावरणं दृष्ट्वा => वातावरणम्+ दृष्ट्वा स्‍मृतिचिह्नस्‍वरूपं चत्‍वरं => स्‍मृतिचिह्नस्‍वरूपम्+ चत्‍वरम्+ चत्‍वरं साम्‍प्रतमपि => चत्‍वरम्+ साम्‍प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि अद्यापि => अद्य+अपि काश्‍मीरप्रदेशो भारतभिन्‍नाङ्गत्‍वेन => काश्‍मीरप्रदेशः+ भारतभिन्‍नाङ्गत्‍वेन परं पाकिस्‍तानदेश: => परम्+ पाकिस्‍तानदेश: संघर्षरतो दृश्‍यते। => संघर्षरतः+ दृश्‍यते। सैनिका युद्धाय => सैनिकाः+ युद्धाय प्रवेष्टुं धनजनहानिं => प्रवेष्टुम्+ धनजनहानिम्+ धनजनहानिं च => धनजनहानिम्+ च कर्तुं सततं => कर्तुम्+ सततम्+ सततं प्रयतन्‍ते, => सततम्+ प्रयतन्‍ते, परं भारतीयजागरुकसैनिका: => परम्+ भारतीयजागरुकसैनिका: तेषां प्रयासं => तेषाम्+ प्रयासम्+ प्रयासं विफलीकुर्वन्ति। => प्रयासम्+ विफलीकुर्वन्ति। वारत्रयं युद्धमपि => वारत्रयम्+ युद्धम्+अपि युद्धमपि => युद्धम्+अपि नितरां पराजिता:, => नितराम्+ पराजिता:, परं युद्धविभीषिकया => परम्+ युद्धविभीषिकया नूनं जनता => नूनम्+ जनता भवतीत्‍यत्रेतिहासस्‍य => भवति+इत्‍यत्र+इतिहासस्‍य पृष्ठमेकं समुद्घाटयते-) => पृष्ठम्+एकम्+ समुद्घाटयते-) केनाप्‍यनागत-भयेनाक्रान्‍ता => केनापि+अनागतभयेनाक्रान्‍ता शान्‍तश्च => शान्‍तः+च मार्तण्‍डोऽस्‍ताचलं => मार्तण्‍डः+अस्‍ताचलम् कर्तुमिव => कर्तुम्+इव युवत्‍यश्च => युवत्‍यः+च किंवा => किम्+वा नद्यास्‍तीरे => नद्याः+तीरे एवागच्‍छन् => एव+आगच्‍छन् ध्‍वनिश्च => ध्‍वनिः+च ग्रामीणास्‍तु => ग्रामीणाः+तु शरणमन्विष्‍यमाणा: => शरणम्+अन्विष्‍यमाणा: स्‍वमिष्‍टदेवं => स्‍वम्+इष्‍टदेवम् नापि => न+अपि व्‍यवहारमाचरन्‍तस्‍ते => व्‍यवहारम्+आचरन्‍तः+ते अस्त्रशस्त्रधारिभिस्‍तै: => अस्त्रशस्त्रधारिभिः+तैः: क्‍वचिच्छिशव: => क्‍वचित्+शिशव: क्‍वचिन्‍नार्य: => क्‍वचित्+नार्य: अमानुषिकतायाश्च => अमानुषिकतायाः+च तदैव => तदा+एव श्रुतिपथमायात एक: => श्रुतिपथम्+आयातः+ एक: साट्टहासमुदघोषयत्। => साट्टहासम्+उदघोषयत्। बलादाक्रमणं => बलात्+आक्रमणम् प्रतिगृहमाक्रान्‍तम्। => प्रतिगृहम्+आक्रान्‍तम्। गृहाद्गृहं => गृहात्+गृहम् सहर्षमाक्रन्‍दन्। => सहर्षम्+आक्रन्‍दन्। सोऽवदत्। => सः+अवदत्। कोऽप्‍यस्‍मद्देशे => कोऽपि+अस्‍मद्देशे याश्चावलोक्‍य => याः+च+अवलोक्‍य सूर्यरश्‍मयोऽपि => सूर्यरश्‍मयः+अपि सामग्रीमेतां => सामग्रीम्+एताम् प्रतियत्नाश्च => प्रतियत्नाः+च सर्वास्‍ता: => सर्वाः+ताः ‘पश्‍यास्‍माकं => ‘पश्‍य+अस्‍माकम् ललनास्‍ता => ललनाः+ताः संगोप्‍याकथयत्- => संगोपि+अकथयत् दशसं => वयम्+अत्र अतोऽस्‍मभ्‍यं => अतः+अस्‍मभ्‍यम् दातव्‍याश्च। => दातव्‍याः+च। अवशिष्टास्‍तु => अवशिष्टाः+तु नेतुं शक्‍या => नेतुम्+ शक्‍या अनुग्रहभावञ्च => अनुग्रहभावम्+च चाग्रे => च+अग्रे कृतस्‍तेन => कृतः+तेन इतस्‍तु => इतः+तु अस्‍मभ्‍यमत्र => अस्‍मभ्‍यम्+अत्र इत्‍यवदद् => इति+अवदत् अस्‍पृशच्‍च => अस्‍पृशत्+च ओष्ठञ्च। => ओष्ठम्+च। गोपयन्‍त्‍यश्चकितचकिता => गोपयन्‍त्‍यः+चकितचकिता कोऽप्‍यासीत् => कोऽपि+आसीत् स्‍वमिष्टदेवं => स्‍वम्+इष्टदेवम् प्रार्थयन्‍त्‍यस्‍ता: => प्रार्थयन्‍त्‍यः+ताः निमील्‍यावस्थिता:। => निमील्‍य+अवस्थिता:। भक्षकास्‍ते => भक्षकाः+ते इत्‍यर्धोक्ते => इति+अर्धोक्ते क्रन्‍दन्‍तस्‍ते => क्रन्‍दन्‍तः+ते शत्रुगवेषणायामुड्डीयमानं => शत्रुगवेषणायाम्+उड्डीयमानम् धूर्तास्‍ते => धूर्ताः+ते सहर्षमुच्‍छलिता। => सहर्षम्+उच्‍छलिता। अयमेवोपयुक्तोऽवसर: => अयम्+एव+उपयुक्तः+अवसर: पलायितुमारेभे। => पलायितुम्+आरेभे। अन्‍याअपि => अन्‍या+अपि नरकादस्‍मात् => नरकात्+अस्‍मात् त्राणस्‍यायमेवावसर:’ => त्राणस्‍य+अयम्+एव+अवसर:’ तामनुधावितुमारेभिरे। => ताम्+अनुधावितुम्+आरेभिरे। आक्रन्‍दच्‍च- => आक्रन्‍दम्+च ललनास्‍तु => ललनाः+तु अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव रक्षितुं वाञ्छन्ति। => रक्षितुम्+ वाञ्छन्ति। मुहूर्तेनैव => मुहूर्तेन+एव सर्वमवगतम्। => सर्वम्+अवगतम्। दुष्टैरपहृता: => दुष्टैः+अपहृता: वयमेता => वयम्+एता बलादनुधाव्‍य => बलात्+अनुधाव्‍य आरोहणमारब्‍धम्। => आरोहणम्+आरब्‍धम्। परमहो! => परम्+अहो! एवैकमद्भुतं => एव्+एकम्+अद्भुतम् भारतीयविमानयुगलमत्‍यधिकं => भारतीयविमानयुगलम्+अत्‍यधिकम् दृष्टिरासीद => दृष्टिः+आसीद् भीतोऽशक्त: => भीतः+अशक्त: बहिर्नागच्‍छत् => बहिः+न+आगच्‍छत् नापि => न+अपि उड्डीयमानावास्‍ताम्। => उड्डीयमानौ+आस्‍ताम्। श्रान्‍तास्‍ता => श्रान्‍ताः+ता परं सम्‍प्रति => परम्+ सम्‍प्रति पलायनमेव => पलायनम्+एव तासां बलम्। => तासाम्+ बलम्। मनोभावमुत्‍साहञ्च => मनोभावम्+उत्‍साहम्+च केचितत्र => केचित्+अत्र अर्द्धं निमज्‍जन्‍ती:.............अर्द्धं => अर्द्धम्+ निमज्‍जन्‍ती:.............अर्द्धम्+ निमज्‍जन्‍ती:.............अर्द्धं तरन्‍ती.............अदर्धं => निमज्‍जन्‍ती:.............अर्द्धम्+ तरन्‍ती.............अर्द्धम्+ तरन्‍ती.............अदर्धं प्रस्‍खलन्‍ती: => तरन्‍ती.............अर्द्धम्+ प्रस्‍खलन्‍ती: मन्‍यमानास्‍ता: => मन्‍यमानाः+ता: यत्‍सुखमन्‍वभवन्, => यत्+सुखम्+अन्‍वभवन्, मुखाकृतिभिरनुमानगम्‍यमेव। => मुखाकृतिभिः+अनुमानगम्‍यम्+एव। दुष्टैरपहृतानामन्‍यासां => दुष्टैः+अपहृतानाम्+अन्‍यासाम् चिन्तितासीत्। => चिन्तिता+आसीत्। अन्‍याश्च। => अन्‍याः+च। पूर्वमेव => पूर्वम्+एव साऽपि => सा+अपि भूत्‍वाऽऽश्‍वेव => भूत्‍वा+आश्‍वा+इव सञ्चारसाधनान्‍याश्रित्‍य => सञ्चारसाधनानि+आश्रित्‍य तद्विश्रमस्‍थलस्‍यान्‍वेषणा => तद्विश्रमस्‍थलस्‍य+अन्‍वेषणा अपहृतबालानामपि => अपहृतबालानाम्+अपि सञ्चोर्येव => सञ्चोर्य+एव सैन्‍यनीत्‍याऽवसरं => सैन्‍यनीत्‍या+अवसरम् सहसाऽऽक्रम्‍य => सहसा+आक्रम्‍य तल्ललनालोप्‍त्रं => तत्+ललनालोप्‍त्रम् तेषामेव => तेषाम्+एव